เจดียธ าตุทัง้ มวล จึงรวู า พระมหาเจดียท้งั ๕ องคน้ัน ทรุดจมลงไปในนา้ํ ลึกไปแลว ๒ องค ก็กาํ หนดไดว า พระพุทธศาสนาลว งไปแลว ๒๐๐๐ พรรษา และในปก ัดไสจ ุลศกั ราช ๙๓๑ ปท ่ีบัณฑติ ลูกแสนเชยี งแลงลง มาพกั อยูในเมอื งระแวกนนั้ เขากไ็ ดเหน็ พระมหาเจดียเกศาธาตุหลงั ท่ี ๓ อันเปน เครือ่ งกําหนดหมายอายุ พระพุทธศาสนาพันที่สามกไ็ ดทรดุ จมลงไปในนาํ้ คอื ฐานธรณีจมลงไปไดช ้นั หนึง่ ในปน ัน้ …กลาวถงึ พระ มหาเจดยี เ กสธาตุ ๕ องค ทป่ี ระดิษฐานอยกู ลางเมืองระแวกอนั มีในเขตดา วเมืองอโยชยิ าหวาราวตั ตนิ คร ก็จบเปนกณั ฑหน่งึ นอกจากเจดียศาสนสกั ขที ่ีเมืองระแวก ตามที่มีบันทกึ อยใู นตาํ นานขางตน นแ้ี ลว ก็ยังมเี จดยี ที่พระ เจาอโศกมหาราชไดส รางไวอกี หลายแหง ในดินแดนสุวรรณภมู นิ ้ี ในประเทศพมา ก็มีเจดยี ท ี่พระเจาอโศก มหาราชสรา งไว คอื พระมาลีเจดีย กลางเมอื ง หงสาวดี และอีกองคห นงึ่ คือ เจดยี ช เวมก ตอ ซ่ึงตาม ประวตั ิกก็ ลา วไววาพระเจา อโศกมหาราชเปน ผสู ราง เสียดายกแ็ ตไมส ามารถท่ีจะหาตํานานการสรา งฉบับ เต็มๆ มาใหท านท้ังหลายไดอา น ในประเทศลาว มกี ลาวถงึ การสรางเจดียบรรจพุ ระบรมสารรี ิกธาตุทพ่ี ระ เจา อโศกมหาราชไดใหอัญเชิญไปประดษิ ฐานไวในที่ตางๆ เชน พระธาตหุ ลวง นครเวยี งจนั ทน ซ่งึ ใน ประวัตกิ ารสรา งกลาวไววา เปนเจดียท ีส่ รางเพ่ือบรรจุพระธาตุหวั เหนา ๒๗ องค ไวทภี่ ูเขาลวง โดยมีพระ เจาจนั ทบุรีประสทิ ธศิ กั ดิ์ เจา นครเวียงจันทน ไดเ ปนประธาน ในปพุทธศักราช ๒๓๘ โดยพ ระองคไ ดใ หก อ อุโมงคห นิ ครอบไว เตาฝาอโุ มงค ทงั้ สีด่ าน กวา งดานละ ๕ วา หนา ๒ วา และสงู ได ๔ วา ๓ ศอก เมอ่ื ไดท าํ การบรรจพุ ระบรมสารรี กิ ธาตแุ ลว พระเจา จนั ทบรุ ีฯ จึงไดมีพระราชดํารัสใหเ สนาอาํ มาตยสรา งวหิ าร ขึน้ ใน เวยี งจนั ทน ๕ หลงั เพอ่ื ใหเปนท่อี ยจู าํ พรรษาของ พระอรหันต ๕ องคน นั้ พระธาตุหลวง องคเดิม สรางโดยพระยาจนั ทบุรี ตรงกับสมยั พระเจา อโศกมหาราช ในพงศาวดารมอญ บนั ทึกไววา อาณาจักรมอญทีเ่ มอื ง ตะโทง (Thaton) ไดถกู การสถาปนาขน้ึ โดย ๒ พระราชกุมารของกษตั ริยอนิ เดยี นามวา พระเจาตสิ สะ ดงั จะขอคดั ลอกความบางสว นมาดังนี้ ๕๑
มีพงศาวดารมอญฉบบั หน่งึ กลาวไวว า อาณามอญทเ่ี มอื งตะโทง ( Thaton) ไดถกู สถาปนาขนึ้ เมอ่ื พ.ศ. ๒๔๑ โดย ๒ ราชกมุ ารของกษัตรยิ อนิ เดียพระนามวา ติสสะ อาณาจักรมอญแหงแรกนี้ มี กษัตริยป กครองตดิ ตอกนั มาถึง ๕๙ พระองค อาณาจักรมอญ ที่เมืองตะโทงนีม้ ีการติดตอ คาขายกับทงั้ ประเทศอินเดยี และลังกา และไดร บั อิทธิพลจาก อารยธรรมอนิ เดยี ท้งั ในแงภ าษาและศาสนา โดยเฉพาะ ศาสนาพทุ ธแบบหีนยานหรือเถรวาท ในความเปนจริงแลว อาจกลาวไดว า ชาวมอญเปนผทู ่เี ผยแผอารย ธรรรมอินเดยี นี้ออกไปไปยงั ผคู นท่ัวท้ังเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต ไมว า จะเปน ชาวพมา ไทย และลาว นอกจากดา นการศาสนาแลว ชาวมอญยังมีความรรู ะดับสงู ในดา นการเกษตร พวกเขาเปน ผเู ชี่ยวชาญใน ดา นระบบชลประทานและเปลย่ี นทร่ี าบลุม ทางตอนลา งของประเทศพมา ใหกลายเปน แหลงเพาะปลูกขา วท่ี อุดมสมบูรณอยางย่ิง ซึ่งในชวงเวลาดังกลาวตรงกับรชั สมยั ของพระเจา อโศกมหาราชท่ีปกครองอนิ เดีย ตามความเขาใจ ของคนทั่วไป และพระเจา ติสสะ ทก่ี ลา วถงึ ในพงศาวดารน้ัน ก็นา จะหมายถึง ทา นพระอนชุ าของพระเจา อโศก ซ่งึ ภายหลังไดออกบวชในพระพทุ ธศาสนา ดังนน้ั วงศของพระเจาอโศก พระเจา ตสิ สะ หรอื พระเจา พนิ ทสุ าร ซ่งึ เปน พระราชบดิ า จงึ อาจจะเปน คนเชื้อชาตมิ อญ ดังนนั้ “ตวั อกั ษร” ท่ีใชใ นการเขียนบนั ทึก จารกึ จึงเปน “ตวั หนงั สอื มอญโบราณ ” ที่มีการคน พบในจารกึ ตา งๆ ทีม่ ปี รากฏอยู หรอื ทีไ่ ดม ีการขดุ คนพบ ในดินแดนสุวรรณภูมิ อันเปนที่ตัง้ ของประเทศไทย พมา และลาว นี้ แต ไมว าจะเปนมอญหรือคน ชาตไิ หน ก็จะตองมกี ารเรียน “ภาษามคธ” เพอ่ื ทจ่ี ะ ศกึ ษาพระไตรปฎ ก ดงั ท่ี พระมหินทเถระ ซง่ึ เปน พระ ราชโอรสของพระเจา อโศกมหาราชเมอื่ บวชเรยี นแลว กไ็ ดเรียนพระไตรปฎ ก และอรรถกถา ดัง ความใน พระอรรถกถา วา ภายหลงั ตั้งแตเ วลาทท่ี รงผนวชแลว พระมหินทเถระก็ศึกษาเลา เรยี นพระธรรมและพระวินัย อยู ในสํานักพระอปุ ช ฌายะของตนนนั่ เอง ไดเรียนเอาเถรวาทท้ังหมด พรอ มท้งั อรรถกถา ทท่ี า นสงเคราะห ดว ยพระไตรปฎ ก ซงึ่ ขึน้ สูสงั คีตทิ ัง้ ๒ คราว จบในภายใน ๓ พรรษา แลวไดเ ปน ปาโมกข (หัวหนา) ของพวกภกิ ษุประมาณ ๑ ,๐๐๐ รปู ผูเปนอนั เตวาสิกแหง อปุ ช ฌายะของตน. คราวนน้ั พระเจา อโศก ธรรมราช ทรงอภเิ ษกครองราชยไ ด ๙ ป. ๕๒
จารึกภาษาพราหมี ในอนิ เดยี ซึง่ นักโบราณคดี ระบุวา เปน จารึกของพระเจาอโศกมหาราช ดงั น้นั จารึกประวตั ศิ าสตร ในสมัยพระเจาอโศกมหาราช จะตองเปน “อกั ษรมอญโบราณ” ไมใช อกั ษรทเี่ รยี กวา “อกั ษรพราหม”ี ดังที่ปรากฏในประเทศอินเดยี ปจ จุบนั เพราะพระเจาอโศกใน พระไตรปฎ ก และอรรถกถา ไมไ ดค รองราชยท่แี ถบประเทศอินเดยี ปจจบุ นั แตไดปกครองแวน แควน ในดินแดนเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต หรอื อุษาคเนย นเ่ี อง ซง่ึ จะไดม ีการศกึ ษา คน ควา และจะได กลา วลงในรายละเอยี ดในบทตอ ๆ ไป เพ่อื พิสจู นใหรแู นวา ตกลงพระเจาอโศกมหาราชเปนแขกหรือ เปนมอญกนั แน? ๕๓
บทท่ี ๖ ตกลงพระเจา มิลนิ ทเปน ชาวกรีกหรือเปนคนลําปางกนั แน? จากความไมล งรอยกนั ในประเทศ แวน แควน ที่ คณะพระธรรมทตู ซง่ึ พระโมคคัลลบี ตุ รตสิ สะ สง ไปประกาศพระพทุ ธศาสนา สายหนึ่งคอื สายของ พระมหารักขติ เถระ ทไ่ี ปเผยแผ พระพทุ ธศาสนา ณ โยนกประเทศ ซ่ึง นกั ประวตั ศิ าสตรชาติตะวันตก ระบวุ า คอื ดินแดนทอ่ี ยใู นการยึด ครองของฝร่งั ชาติ กรีก ในทวีปเอเชยี ตอนกลาง เหนอื อหิ ราน ข้นึ ไปจนถงึ เตอรกีสถาน แต ในบนั ทกึ ความ เขาใจของบรรพชนในดนิ แดนสุวรรณภูมิกลบั มีความเชือ่ วา โยนกประเทศ คอื ดนิ แดนทางตอน เหนอื ของประเทศเทศไทยปจ จบุ นั กินพ้ืนที่ จังหวดั ลาํ ปาง เชยี งใหม ดงั ในหนงั สือ “ศาสนวงศ” ท่ี พระปญ ญาสามี ซ่ึงเปน พระสงฆช าวพมา แตงไวเ ปนภาษาบาลี โดยทานแตงเสร็จเม่ือวันเพ็ญเดือนอาย จุลศักราช ๑๒๒๓ ตรงกบั ป พ .ศ. ๒๔๐๕ หรอื เม่อื ๑๐๐ กวา ป มาแลว กรมศิลปากร ของไทย ไดแปล และจดั พมิ พข นึ้ ใจความตอนหนง่ึ วา ประวตั เิ ชยี งใหม ครงั้ นั้นมหี วั หนา พวกลั๊วะอยรู ิมแมนาํ้ ปง ในรฐั โยนกมอบบตุ รของตนอายุ ๗ ขวบแดพระผมู ีพระ ภาคใหบรรพชา สามเณรนั้นเพยี รทาํ กรรมฐานเนืองๆ ไมน านก็ไดสําเรจ็ พระอรหันต จึงเรียกสถานท่นี ัน้ ตามภาษาโยนกวาเจียงใหม ครนั้ นานเขากก็ ลายเปน เชียงใหม ตง้ั แตน ั้นมา ศาสนากป็ ระดษิ ฐานในรฐั โยนก น่ีคือการประดษิ ฐานศาสนาในรฐั โยนกคร้งั ท่ี ๑ ลศุ าสนา ๒๓๕ พระมหารกั ขติ เถระไปรฐั โยนก ไดประดิษฐานศาสนาในรัฐตางๆ หลายแหง เชน กมั โพชะ เชยี งตุง หรภิ ญุ ชะ และอยุธยา เปนตน แตพ ระอรรถกถาจารยท า นรวมรฐั เหลาน้นั ท้งั หมด กลา วโดยคาํ ท่วั ๆ ไปหมายถงึ สถานท่ีวา ประเทศโยนก เปน ธรรมดาอยนู ั่นเอง ผูแตง คมั ภีรจะบัญญตั คิ วามหมายอยา งไรกไ็ ด พระมหารักขติ เถระพรอ มดว ยพระภิกษุ ๕ องค ออกจากเมืองปาฏลิบุตร มายงั ประเทศโยนก ทางอากาศ ทําใหชนชาวโยนกทงั้ หลายเลื่อมใสดว ยเทศนากาฬการามสตู ร พระเถระไดใ หเ ครอื่ งประดับ คอื มรรคผลแกช าวโยนกประมาณ ๑๗๐ ,๐๐๐ คน และไดบวชในสํานักของทานประมาณ ๑๐ ,๐๐๐ คน ทา นไดป ระดษิ ฐานศาสนาในรฐั โยนกดว ยประการฉะน้ี ตงั้ แตนั้นมา พระเถระทง้ั หลายทเ่ี ปน ศิษยปรัมปราของทา นเหลา น้นั มจี าํ นวนมากขนึ้ เหลอื ท่จี ะนบั คณนา นีค่ อื การประดษิ ฐานในรัฐโยนกคร้งั ที่ ๒ โดยอาศยั พระมหารกั ขติ เถระ เปนตน ประวัติพระพทุ ธปฏมิ าแกว มณี เมือ่ พระพทุ ธศาสนาได ๕๐๐ ป พระวสิ สกรรมเทวบตุ รสรา ง พระพทุ ธปฏมิ าแกว มณีใหแ กพระนาคเสนเถระในนครลาํ ปางรัฐโยนก พระนาคเสนเถระไดต ัง้ ใจอธษิ ฐานขอใหพ ระธาตุมาประดิษฐานอยใู นพระพทุ ธปฏมิ า พระธาตุก็ ไดม าประดิษฐานในองคพ ระพุทธปฏมิ า ๗ องค ขอความนี้กลาวไวใ นหนังสือราชประวตั ิ ( ฉบบั พมา ) ๕๔
พระนาคเสนประดษิ ฐานศาสนาในโยนก และขอ ความน้ี สมตามประมาณกาลเวลาทก่ี ลา วไว ในหนงั สือ มิลินทปญ หาวา พระผูม พี ระภาคตรสั ไวว า เม่อื ตถาคตปรินิพพานแลวได ๕๐๐ ป พระนาคเสน เถระและพระเจามิลินทจะบังเกิดข้ึน รฐั โยนกในรชั สมยั ของพระเจา มลิ นิ ท พทุ ธศาสนาได ๕๐๐ ป พทุ ธศาสนาเจรญิ งอกงามโดย อาศยั พระนาคเสนเถระ น่คี อื การประดษิ ฐานในรัฐโยนกครง้ั ที่ ๓ โดยอาศยั พระนาคเสนเถระ จากขอ ความท่ี ทานปญญาสามี แตง ประวัตศิ าสนาเรื่องการประดิษฐาน พระพุทธศาสนาในรฐั โยนก ที่ ผมไดค ดั ลอกมาขางตนนีเ้ อง ที่ ทางกรมศิลปากร ไดม ีเชงิ อรรถ เปน การอธบิ ายความหมายของ “รฐั โยนก” วา รัฐโยนกทพี่ ระนาคเสนอยูน้ัน คอื เปอรเ ซยี ในปจ จุบนั นี้ ไมใชล ําปาง ผปู ระพันธเขา ใจวา โยนกเปนไทยภาคพายพั เร่อื งที่จะ กลาวตอไปกไ็ ขวเ ขวกนั หมด พระนาคเสนเถระและพระเจามิลนิ ท พลอยเปนชาวลําปาง, เชียงใหมไ ปหมด ซง่ึ ทแี่ ทท านเปน ชาวอนิ เดยี ภาคเหนอื ไมใ ชไ ทยภาคพายพั อนง่ึ นครลาํ ปางนน้ั ชาวลาํ พนู เรยี กแต คํานําหนาคือนคร ไมเรียกเต็มวานครลําปาง แตเขาออกเสียงเรียกนคร เปน ละกนุ คาํ น้ี จงึ หมายถงึ นครลาํ ปาง พระเจา มลิ นิ ท ทก่ี ลาวไวใ น คมั ภรี ศ าสนวงศ นนั้ คงจะไมใ ชทา นผูใ ด นอกจาก พระเจา มิลนิ ท ที่นักประวตั ิศาสตรชาติตะวันตก ไดโ อนสญั ชาติใหไ ปเปนชนชาตกิ รีก และบอกวา พระเจามลิ ินทคอื พระเจา เมนนั เดอร ดังปรากฏ ขอมูลในสารานกุ รม หรอื หนังสือประวตั ิศาสตรพ ระพทุ ธศาสนาสมยั ใหม ดังจะ ยกตวั อยา ง ประวัติของ พระเจา มลิ นิ ทห รือพระเจา เมนนั เดอร ทีป่ รากฏอยใู นคํา อธิบายทา ยเร่ือง มลิ นิ ท ปญ หา ฉบบั แปลในมหามกฏุ ราชวิทยาลยั มาใหท า นทัง้ หลายไดอานกัน ดงั น้วี า พระเจามิลินท คือใคร ภรตั สงิ ห อุปธ ยายะ ( Bharat Singh Upadhyaya) ไดใ หค ําตอบใน ปญ หานีไ้ ววา พระเจามลิ นิ ทนัน้ เปนองคเ ดยี วกบั พระเจา เมนันเดอร กษตั ริยช าตอิ ินโดกรกี ซ่ึงเปน ผูทรง อุปถัมภแ ละสนบั สนนุ พระพทุ ธศาสนาท่สี าํ คญั พระองคห นึง่ ระหวาง ครสิ ตศตวรรษท่ี ๒ คําวา มลิ ินท มา จากคาํ ภาษากรกี วา เมนนั ดรอส (Menandros) นักเขียนในสมยั น้ันเรียกพระนามของกษตั ริยพ ระองคน ี้ หลายอยา งดวยกนั เชน ในหนังสือ อวทานกัลปลดา ของทานเกษเมนทร ( Ksemendra’s Avadanakalpalata) เรยี กพระนามของกษตั ริยพระองคน วี้ า มลิ ินทร (Milindra) ซึ่งเปน นามเดยี วกันกบั ที่ พบในหนงั สือหมวด ตันเชอร ( the Bstan-hygur) แหง พระไตรปฎ กธเิ บต คาํ จารึกหีบศพภาษาชนิ กอต (Shinkot) เปน ตวั อกั ษร ขาโรษฐิ (Kharosthi) เรียกพระนามของกษัตริยพระองคน้วี า เมนทั ระ (Menadra) หลักฐานสาํ คญั ทีพ่ อจะประมวลเรอ่ื งราวของกษตั ริยชาตอิ ินโดกรกี พระองคนี้ ก็คือมิลินทปญ หานนั่ เอง เรอื่ งราวของนกั ประวัติศาสตรก รกี เชน สตราโบ ( Strabo) พลตู ารก ( Plutarch) และจสั ตนิ ( Justin) และ เหรียญของพระเจา เมนนั เดอรเอง ซงึ่ จารึกตวั อกั ษรวา “Basileus Soteros Menandros” ทค่ี นพบในที่ตาง ๕๕
ๆ ๒๒ แหง ในลมุ นํา้ กาบุล ( Kabul) และสนิ ธ ( Sindh) และในบริเวณภาคตะวันตก ของมณฑลอุตตร ประเทศ (Uttar Pradesh) นักปราชญห ลายทานมคี วามเหน็ แตกตางกนั ในเรือ่ งสมัยอันแนนอนของพระเจา เมนันเดอร สมธิ (Smith) มีความเหน็ วา พระเจาเมนันเดอรร งุ เรืองอยใู นกาลศตวรรษท่ี ๒ กอ น ครสิ ต ศกั ราช เอชซีเรยเ ชาธุรี ( HC Raychaudhuri) กลา ววา พระองคทรงพระชนมอยใู นศตวรรษที่ ๑ กอ น ครสิ ตศกั ราช ใน มิลนิ ทปญ หากลา ววา พระเจา มิลนิ ทท รงพระชนมอ ยู หลังพทุ ธปรนิ พิ พาน ๕๐๐ ป ฉะนั้น จึง มีเหตผุ ลเพยี งพอที่จะกลาววา กษัตริยกรกี พระองคน้ี ทรงครองราชยใ นศตวรรษท่ี ๑ กอ น ครสิ ตศกั ราช หรอื ราว ๆ น้นั ซ่งึ มีขอเท็จจรงิ อน่ื ๆ ยนื ยันอกี เปนอนั มากในมลิ นิ ทปญ หากลาววา พระเจา เมนนั เดอร เปน พระราชาแหง พวกโยนก “โยนกานํ ราชา มลิ นิ โท” คําบาลี โยนก หรือโยน (สนั สกฤตวา ยวน) เปน คํา เดยี วกบั ภาษาเปอรเ ซยี นโบราณวา “เยาวนะ” ซง่ึ แตเ ดิมหมายถึงพวกไอโอเนยี นกรกี (Ionian Greeks) แต ตอ มาเลือนไป หมายถึงพวกกรีกทง้ั หมด อาณาจักรของพวกโยนะ (Yonas) และพวกกมั โพชะ (Kambojas) เปนท่ีรจู กั แกชาวอนิ เดยี ในศตวรรษที่ ๖ กอ น ครสิ ตศกั ราช ดงั มหี ลกั ฐานอยูใ นอสั สลายน สตู ร มัชฌมิ นกิ าย ซ่งึ แสดงวา ประชาชนของอาณาจกั รเหลานี้ มเี พยี ง ๒ วรรณะคอื พวกนาย (Arya) และ พวกทาส (Dasa) แทนท่จี ะมี ๔ วรรณะเหมอื นในสังคมอนิ เดยี เปนขอเทจ็ จริงท่ที ราบกนั ทวั่ ไปแลว วา หลงั สังคายนาคร้ังที่ ๓ซ่งึ ทาํ ทีก่ รงุ ปาฏลีบุตร ไดมีการสง นกั เผยแพรพระพทุ ธศาสนาไปยงั ประเทศโยนะอัน หา งไกล อนั ประกอบไปดว ยอาณาจักรพระเจาอนั ติโอคอสท่ี ๔ แหง ซีเรยี ( Antiochos II of Syria) อาณาจกั รของพระเจาอนั ตีโกนอส โกนาตอส แหงเมซโิ ดเนีย ( Antigonos Gonatos of Macedonia) เปน ตน ขอ ความนไี้ ดกลา วไวใ นศิลาจารกึ น้ัน มคี าํ กลาวตอ ไปอกี วา พระภิกษชุ าวกรกี ชอ่ื โยนกธรรมรกั ขติ (Yona Dhammrakkhita) ถูกสง ไปประกาศพระศาสนาในอปรานตกประเทศ ฉะนน้ั จึงเห็นไดชัดเจนวา คาํ สอนอันประเสรฐิ ของพระพุทธเจา ไดเ ขาถึงจิตใจของชาวกรีกกอนสมยั ของพระเจา เมนันเดอร แตส ว นมาก เราไดท ราบกนั วา กษตั ริยพระองคน เ้ี ปน พระองคแรกทีท่ รงสนพระทัยในคาํ สอนของพระพทุ ธเจา โดยทรงตง้ั ขอ สงสัยขึ้นหลายประการ เม่ือพระองคทรงไดสดับคาํ วสิ ชั นาของพระนาคเสนจนหมดความสงสัยแลว พระองคก็ทรงสนับสนนุ ในการเผยแพรพระพทุ ธศาสนา ในมลิ นิ ทปญ หากลา ววา พระเจามิลินทประสูตทิ ่ี ตาํ บลกลสคิ าม ในเกาะอลสนั ทะ คือ เมืองอเลก็ ซานเดรยี (Alexandria) หรือกันทหาร ( Kandahar) ใน ปจจุบัน นครหลวงของพระองค คอื เมืองสาคละ ซึง่ เปนเมืองเดยี วกนั กบั เมืองสังคาล ( Sangal) ของนัก ประวตั ศิ าสตรก รีกช่ือ แอรเ รยี น (Arrian) และเมอื งสาคาล (Sagal) หรอื ยธู เู มเดีย ( Euthumedeia) ของป โตเลมี (Ptolemy) เมอื งนอ้ี ยูในบรเิ วณเมอื ง ไสอัลกอต (Sialkot) ในมลฑลปญจาบ อาณาจักรของพระเจา เมนนั เดอรป ระกอบดว ยมณฑลเปษวาร ( Peshawar) ลมุ นํา้ กาบลุ ตอนบน มณฑลปญจาบ ( Panjab) มณฑลสินธ (Sindh) มณฑลกาเธยี วาร (Kathiawar) และมณฑลอตุ ตรประเทศตะวนั ตก เมอ่ื พระเจา มลิ ิ นททรงนับถือพระพุทธศาสนาแลว พระองคก ็ทรงสรางวิหารชือ่ มิลินทวิหาร ถวายพระนาคเสน นอกจากนี้ พระองคยงั ไดทรงขยายอาณาจักรแหง พระพทุ ธศาสนาออกไปอีกเปนอนั มาก ตามหนงั สอื มิลินทปญ หา พระเจามลิ ินทส วรรคต เมอื่ ทรงผนวชเปนภิกษุ หลงั จากทรงสละราชสมบตั แิ ละราชอาณาจกั รใหแ กร าช ๕๖
โอรส กลา วกันวา พระองคไ ดบรรลุพระอรหตั ซงึ่ เปนจุดหมายปลายทางของพระพทุ ธศาสนาแบบเถรวาท ดว ยอีกประการหน่ึง ทเ่ี หรยี ญของพระเจาเมนันเดอร มีตราพระธรรมจกั ร จงึ เปน เหตุผลทไี่ มผ ดิ พลาดวา พระองคท รงเปน พุทธศาสนิกท่ีเครงครดั อน่ึง ศิลาจารึกภาษาชนิ กอต ก็ไดพิสจู นใหเห็นวา กษัตรยิ กรกี พระองคน้ี ไดท รงเผยแพรพระพุทธศาสนาใหแพรห ลายไปในอาณาบรเิ วณต้ังแต ภเู ขาฮนิ ดูกษู จนถงึ แมน ้ํา สนิ ธุ พลูตารก กลา วตอ ไปวา ในฐานะทพ่ี ระองคทรงเปน กษัตรยิ พระองคทรงมีความยตุ ธิ รรมอยางยอด เยยี่ ม และทรงเปน ทีร่ ักใครข องปวงชนทุกชนั้ แมวา อาํ นาจที่พระองคทรงสถาปนาขึ้นจะเสอ่ื มสญู ไป จากอินเดยี พรอมกับการสิ้นพระชนมข องพระองคก็ตาม แตอ นุสาวรยี อนั แสดงถึงความท่ี พระองคท รงมคี วามยตุ ธิ รรม มพี ระปรชี าสามารถ และเปน พุทธศาสนกิ ผเู ครงครัด จะยืนยงคงอยู คกู ับหนังสือมลิ ินทปญหา และเหรยี ญตราธรรมจกั รของพระองคชั่วกัลปาวสาน จริงๆ แลว ผมไมไ ดป ฏิเสธ การมีอยขู อง “พระเจา เมนนั เดอร ” ท่ีเปน กษัตริยช าวกรกี เพียงแต เหน็ วา นกั ประวตั ศิ าสตรชาวตะวนั ตกไดเอาพระราชประวัตพิ ระเจามลิ ินท แหง โยนกประเทศ ไปสวมเปน ประวตั ิของพระเจา เมนนั เดอร แลวยงั ยกเอา คัมภรี ม ลิ นิ ทปญหา ท่ีมคี วามลึกซ้ึงในขอ ธรรมทาง พระพทุ ธศาสนา วาเปน บทสนทนาของพระเจา เมนนั เดอรกบั พระนาคเสนเถร ซึ่ง เปน การยากทจี่ ะเช่ือได วา ชนชาวกรีก ในสมยั นัน้ จะสามารถเขาถงึ ภาษาบาลี และขอ ธรรมทางพระพุทธศาสนา และ สามารถท่ีจะซกั ถามปญหาขอ ธรรม จนแมแ ต พระอายปุ าลเถระก็ถวายวิสชั นาใหทรงสน้ิ สงสยั ไมไ ด แมเพยี งปญ หาแรก จงึ อยากจะขอให ทานทง้ั หลาย ไดม ารบั รู เรอื่ งราวของพระเจา มลิ ินท ดังทีป่ รากฏอยใู น คมั ภรี มิลิ นทปญหา ซ่งึ เปน ฉบับที่แปลมาจาก ภาษาบาลี ทไ่ี มใ ชฉบบั ทแ่ี ปลมาจากภาษาจีน กอ นที่จะได คน หา ความจรงิ วา ตกลงพระเจา มลิ นิ ทเ ปน ชาวกรกี หรอื เปน คนลาํ ปางกนั แน? ดงั น้วี า เดิมมีกษตั ริยช าวโยนกพระองคห นึง่ ทรงพระนามวา พระเจา มลิ นิ ท เสวยราชสมบตั อิ ยูในสาคล ราชธานี พระองคม ปี รชี าเฉลียวฉลาดวองไว สามารถทรงทราบเหตุการณไดท นั ทว งทีและมักพอพระราช หฤทยั ในการไลเ ลยี งลทั ธติ า ง ๆ จนนักปราชญ ในสมัยนนั้ ครั่นครามไมกลาจะทูลโตตอบพระราชปุจฉาได ก็ในสมยั น้นั มพี ระเถระองคหนึ่งช่ือวา อสั สคตุ อยทู ่ีถํา้ รกั ขิตคูหา ณ ปา หมิ พานตเ มื่อไดทราบพระ เกยี รติคณุ ของพระเจามิลินท ดังนั้น จงึ ประชุมสงฆไตถ ามวา รูปใดจะสามารถแกปญ หาถวายพระเจามิ ลินทไดบ าง สงฆท กุ รปู ตางพากนั นิ่ง พระอสั สคุตจึงวา มเี ทพบุตรฉลาดอยอู งคหน่งึ ช่ือวา มหาเสน อยูใน สวรรคช ั้นดาวดงึ ส น่นั แล จะเปน ผูสามารถโตตอบกับพระเจา มลิ นิ ทได สงั ฆสมาคมจึงตกลงพรอมกันขึ้น ไปยังเทวโลก เลา เรอื่ งและความประสงคใหพ ระอนิ ทรและมหาเสนเทพบตุ รฟง จนตลอด คร้นั อัญเชิญมหา เสนเทพบุตรไดสมประสงคแ ลว จึงพากันกลบั มายงั มนษุ ยโลก แลว จดั ใหพระโรหณเถระเขา ไปเพาะความ นยิ มนับถือใหแ กต ระกูลโสณตุ ตรพราหมณ ซ่ึงเปนตระกูลทมี่ หาเสนเทพบุตรจะจุติลงมาเกิด จน ตระกลู นัน้ เกิดความเลอ่ื มใสในพระพทุ ธศาสนา ฝายมหาเสนเทพบุตร เมื่อรบั อญั เชิญจากคณะสงฆแลว กจ็ ตุ ลิ งมาเกิดในตระกลู โสณตุ ตรพ ราหมณ ตาํ บลชงั คลคามริมปาหมิ พานต ไดนามวา นาคเสนกุมาร เม่อื เตบิ โตขนึ้ ก็ไดรบั การศกึ ษา ๕๗
ศลิ ปวทิ ยาจากสาํ นักครูทั้งหลาย ตลอดจนไตรเพท อันเปนคมั ภีรสาํ คญั ของพราหมณก็ไดศกึ ษาจนชาํ นิ ชํานาญ คร้นั แลว จึงมาราํ พึงวา วชิ าเหลานี้ไมม แี กนสารอะไร ก็เกิดความเบ่อื หนา ย อยมู าวันหนง่ึ พระโรหณเถระเขาไปฉนั ทบ่ี า นโสณุตตรพราหมณ พอนาคเสนกุมารเหน็ กน็ ึกแปลก ทนั ที จงึ เรยี นถามวา ทาํ ไมทา นจงึ ตองโกนผมโกนหนวดและตอ งนงุ หม ผาเหลอื ง ครน้ั รูเหตุผล จงึ เรยี นถาม อีกวา คนเพศเชน ทา นไดร บั ศกึ ษาวชิ าอะไรบาง เมื่อไดรับตอบวา ไดรับศกึ ษาวชิ าอยางสงุ สุดในโลก จงึ ไป ขออนญุ าตตอ บดิ ามารดาบวชเรยี นบา ง ครัน้ บวชเปนสามเณรแลว กเ็ ลา เรยี นพระไตรปฎ กในสํานกั พระโรหณเถระพออายุเต็ม ๒๐ กบ็ วช เปน พระภิกษุ ศึกษาตอ ไปจนเช่ียวชาญแตกฉานในพระไตรปฎก เมือ่ พระอสั สคตุ รวู า พระนาคเสน เชย่ี วชาญดีแลว จึงนําไปหาพระอายุปาลเถระ ที่สงั เขยบรเิ วณ (ใกลพ ระราชวงั พระเจา มิลนิ ท) เพื่อจะไดม ี โอกาสถวายวสิ ชั นาพระราชปจุ ฉา วันหน่ึงพระเจา มลิ นิ ทต รัสถามเหลา อาํ มาตยวา เหน็ มใี ครบางซงึ่ พอจะโตต อบกบั เราได เหลา อาํ มาตยจึงกราบทลู วา มพี ระเถระอยูรปู หน่งึ ชอื่ วาอายปุ าละ พอจะถวายวสิ ัชนา แกปญหาของพระองค ได เมื่อทรงทราบดงั น้ันกเ็ สด็จไปหาพระอายุปาลเถระตรสั ถามปญ หาแรก พระอายุปาลเถระก็ถวาย วสิ ัชนาใหทรงสิ้นสงสัยไมได ขณะนนั้ เทวมันตยิ อํามาตยจ งึ กราบทูลวา ยังมีพระภิกษุอยูรปู หนงึ่ ช่ือวา นาคเสนเปนผูมปี ฏภิ าณ แตกฉานในพระไตรปฎก พอพระเจามิลินททรงไดยินนามวานาคเสน ก็ทรงหวาดพระราชหฤทัย เพราะวา เม่ือคร้นั ศาสนาพระกสั สปสัมมาสมั พทุ ธเจา พระเจามลิ ินทบวชเปน สามเณรอยใู นสาํ นกั ของพระนาคเสน (ซ่งึ ในคร้ันกระนนั้ ทานพระนาคเสนเปนพระภิกษุรปู หนงึ่ ) วันหน่งึ พระภกิ ษรุ ูปนนั้ (คอื พระนาคเสน) กวาดหยากเยอ่ื กองไวแ ลว เรยี กใหส ามเณรมาขน สามเณรแกลง ทาํ เปน ไมไ ดย ินเสีย ทา นจงึ บันดาลโทสะหยิบเอาไมก วาดตสี ามเณรๆ กจ็ าํ ใจขน คร้นั ขน เสรจ็ แลวจงึ ตั้งความปรารถนาวา ดว ยผลบญุ แหง การขนหยากเยอ่ื ท้งิ น้ี ชาตติ อ ไปขอใหมเี ดชศักดานุภาพ ใหญหลวง และขอใหมีปญญาเฉียบแหลมกวา ชนทง้ั ปวง พระภกิ ษรุ ปู น้ันรูวาสามเณรต้ังสตั ยาธษิ ฐาน เชน นั้น จึงปรารถนาบางวา ดวยเดชแหง กุศลท่ขี า พเจาไดกวาดหยากเยือ่ น้ี ชาตติ อไปขอใหม ีปฏิภาณ วองไวสามารถโตตอบปญหาแมของ สามเณรนไ้ี ด เมื่อพระเจามิลินททรงทราบขา วจากเทวมนั ติยอํามาตยด งั นนั้ จงึ เสด็จไปหาพระนาคเสนยังท่อี ยู ๕๘
ภาพวาดพระยามลิ ินทเสดจ็ ไปหาพระนาคเสนจากหนังสอื มิลนิ ทปญ หา ฉบบั ส. ธรรมภกั ดี เมอ่ื ไดร ูจ กั พระเจา มลิ นิ ท ไปบา งแลว ก็สมควรท่ีจะไดรจู กั พระนาคเสนเถระ ซง่ึ เปนผวู สิ ัชนา ปญ หาของพระเจา มลิ นิ ท และไดเปน พระอาจารยของพระเจามิลนิ ท ซง่ึ ในดนิ แดนท่ีเปน อาณาจกั รของ พระเจาเมนนั เดอร ประกอบดว ยมณฑลเปษวาร ( Peshawar) ลุมนํ้ากาบุลตอนบน มณฑลปญจาบ (Panjab) มณฑลสินธ (Sindh) มณฑลกาเธยี วาร (Kathiawar) และมณฑลอุตตรประเทศตะวันตก นน้ั จะ ยังมีรอ งรอย หรอื หลักฐาน ตํานานที่เก่ยี วกับพระนาคเสนเถระ หลงเหลืออยูหรือไมนน้ั ยงั ไมม กี ารคน พบ แตอ ยางใด? แตในในดินแดนแถบถิ่นสวุ รรณภูมขิ องเรา เรอื่ งราวของพระนาคเสนเถระ ปรากฏอยใู น ตาํ นานพระแกว มรกต ดงั ทีจ่ ะไดค ดั ลอกมามาใหทา นท้ังหลายท่อี าจจะยังไมเ คยไดร บั รูมากอ น ไดทราบ พอเปนสงั เขป ดงั น้ี ยังมพี ระอรหันตเ จาองคห น่ึงทรงนามวา พระมหานาคเสน อันจบดวยพระไตรปฎ ก และมี ปญญาฉลาดลึกลา้ํ รโู วทนาแกป ริศนาปญ หาท้งั ปวง เปนอาจารยพ ระยามิลนิ ทราช อยทู ี่ วัดอโสการาม ใน เมืองปาตลีบตุ ร เม่ือพระพุทธศาสนาลว งได หา รอ ย พระวสั สา พระมหานาคเสนพิจารณาเห็นวา เราควรจะสรา งพระพทุ ธรูปเจา ไวใหเปน ทีน่ มสั การแกม นษุ ย และ เทพ แตจะสรางดวยเงนิ หรอื ทองคาํ ใหมนั่ คงถงึ หาพันพระวัสสาน้ันหาไดไ ม ควรจะสรางพระพุทธรูปดวย แกว ลกู ประเสรฐิ สมเดจ็ พระอมรินทราธริ าช คดิ เห็นอัธยาศรยั แหง พระมหานาคเสน จงึ เสดจ็ มาพรอมดวยพระวิศณุ กรรม เขา ไปไหวพ ระมหานาคเสนแลว วา พระองคจ ะชว ยสงเคราะหใ หส มความปรารถนา โดยจะไปเอา แกวอันมีในเขาเวบุลบรรพตมาถวาย แลว พระองคก ั บพระวิศณุกรรมกไ็ ปทีเ่ ขาเว บุลบรรพต เหน็ คนธรรพ และกมุ ภณั ฑท ั้งปวง จึงไดตรสั แกเ ขาเหลา นนั้ วา จะมาขอเอาแกวลูกประเสรฐิ ไปถวายพระนาคเสนเจา เพ่อื สรา ง แปลงเปน พระพทุ ธรปู พวกเขาเหลา นน้ั จงึ กราบทลู วา แกว ลูกประเสริฐทีพ่ วกเขารักษาไวน ี้เปน แกว มณโี ชติ อันเปน ของพระบรมจกั รพรรดิราชาธริ าชเจา ถาถวายแกวนี้ไป ครน้ั พระบรมจกั รพรรดริ าชาธริ าช ๕๙
เจา มาเกดิ พวกตนกจ็ ะหาแกว ลูกประเสริฐมาถวายทานมิได แตว า พวกตนจะถวายแกวมรกตลกู หนึ่ง มี รัศมอี ันเขยี วงามบริสทุ ธแิ์ กพระองค เมือ่ พระองคไดแ กว มรกตมาแลว จงึ นาํ ไปถวายแกพระมหานาคเสนเจา พระมหานาคเสนมาคาํ นงึ ในใจวา เราจะไดผใู ดมาสรางแปลงยงั พระพุทธรูปเจา ดว ยแกวมรกตลูกนี้ พระวศิ ณุกรรมรูอ ัธยาศรัยแหง พระมหานาคเสนเจาแลว จึง จําแลงแปลงกายเปน มนษุ ย อาสาทาํ งานน้ี พระมหานาคเสนเจาก็ยนิ ดีใหทํา พระวิศณกุ รรมจาํ แลงกส็ รางแปลงพระพทุ ธรูป ดว ยแกวมรกตลูกนัน้ อยเู จด็ วันก็สําเร็จการ แลวจึงนมิ ิตเปน มหาวิหารอันใหญ ประดบั ดว ยเคร่ืองประดบั ทั้งปวง มีแกวเปน ประธาน ตงั้ อยใู นอโสการามนนั้ ตั้งพระแกว เหนอื แทน รัตนบลั ลังกก าญจนในทามกลางพระมหาวหิ าร พระมหานาคเสนเจา จงึ นําพระบรมธาตเุ จาเจด็ พระองคอ นั งามบรสิ ุทธิ มฉี พั พรรณรังษีตาง ๆ กัน ทา นจึงต้ังไวยังพานเงนิ เจ็ดพานซอ นกนั ตั้งไวย ังสวุ รรณพานทองเจด็ พานซอ นกนั ต้ังยงั พานแกว เจ็ดพาน ซอนกันบนพานเงินพานทองนน้ั แลวจงึ เชิญพระบรมธาตเุ จาเจ็ดพระองคน ้นั ใสลงในผอบแกวลกู หนึ่ง อัน วจิ ติ รงามมาก ยกผอบแกวขนึ้ ประดิษฐานไวบ นพานเงินพานทอง พานแกวนน้ั พระบรมธาตเุ จา เจ็ด พระองคน ้ันกก็ ระทาํ ปาฏิหารยิ เปลงรัศมหี กประการ ใหร งุ เรืองสวางไปทั่วทิศทง้ั สี่ ทศิ ทงั้ แปด กใ็ หร งุ ขึน้ ท่วั พนื้ อากาศเวหาท้งั มวล พระมหานาคเสนจงึ ตง้ั สัตยาธษิ ฐานขออาราธนาเชญิ พระบรมธาตเุ จา เจด็ พระองคน ้ัน ใหเสด็จเขา ไปในพระองคพ ระแกวเจา นัน้ พระบรมธาตพุ ระองคห นึ่งเสดจ็ เขาในพระโมฬี พระองคหน่งึ เสดจ็ เขา พระ พักตร พระองคหน่ึงเสด็จเขาในพระหตั ถก ําขวา พระองคหน่ึงเสด็จเขา ในพระหัตถกาํ ซาย พระองคหนึง่ เสด็จเขาในเขาขางขวา พระองคห น่งึ เสดจ็ เขา ในเขาขางซา ย พระองคห นึ่งเสดจ็ เขาในพระชงฆแหงพระ แกว เจา พระมหานาคเสนจงึ เลง็ อรหตั มรรคญาณไปแตข างหนาน้นั จงึ เหน็ วาพระแกว นีจ้ ะไมไ ดอ ยใู นเมือง ปาตลบี ุตร ทานจึงทาํ นายไวว า พระแกว เจา ของเราองคนี้ ทา นยังจะเสด็จไปโปรดสัตวในประเทศหาแหง คอื ลังกาทวีปเปนกําโพชวิสยั แหงหนึ่ง ศรอี ยุธยาวสิ ัยแหง หนง่ึ โยนกวิสัยแหง หนึ่ง สวุ รรณภูมวิ ิสยั แหงหน่ึง ปมหลวสิ ยั แหงหน่ึง เมอื่ ไดอ า นเร่อื งราวของ พระนาคเสนเถระ ดงั กลา วขางตน แลว ชา งเปน เรอ่ื งทน่ี า ประหลาด ใจ ท่ีนกั ประวัตศิ าสตรชาวตะวนั ตกกลับไมเคยพบรองรอย ของ พระนาคเสนเถระ หรอื แมแต ตาํ นาน นทิ าน ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั พระนาคเสนเถระ ทง้ั ในในดนิ แดนทเ่ี ปน อาณาจักรของพระเจา เมนนั เดอร หรือในเมอื งปาตลบี ตุ แควน มคธ ในประเทศอินเดยี ปจ จบุ ัน โดยเฉพาะ เหตกุ ารณ สาํ คัญคอื “การสรา งพระแกว มรกต ” แต เรอ่ื งราวทั้งหลาย กลบั หลงเหลือ และแพรหลาย ในดนิ แดน สุวรรณภูมิอนั เปน ที่ตงั้ ของประเทศ ไทย ลาว และพมา ในปจจุบัน และที่สาํ คัญที่สดุ คอื ปจ จุบนั “องคพ ระ แกวมรกต” ไดป ระดษิ ฐานอยูในประเทศไทย ๖๐
พระแกว มรกต ตามประวตั สิ รา งโดยพระนาคเสน อาจารยข องพระเจา มลิ นิ ท นอกจาก ตํานานพระแกวมรกต น้แี ลว เร่อื งราวของพระเจามลิ นิ ทกับพระนาคเสน ยงั ปรากฏมีอยู ใน ตํานานพระธาตเุ จดยี ซ าว จังหวดั ลําปาง ซ่งึ ตามคัมภรี ศาสนวงศ ทพี่ ระปญญาสามี แตงไว ระบวุ า ในอดตี จงั หวดั ลาํ ปาง คอื นครลาํ ปางรฐั โยนก โดยในประวตั ิ พระธาตุเจดยี ซาว กลา วไวว า วัดนี้สรางกนั มาแตโ บราณแลว แตไ มป รากฏวา สรางในสมยั ใด พ.ศ. เทาใดแน ตามทาง สันนิษฐาน ประกอบกับไดข ดุ พบพระเคร่อื งสมยั หรภิ ุญไชยที่องคพ ระเจดีย เขา ใจกนั วา สรา งมาประมาณ พนั กวา ปมาแลว บริเวณวดั เจดยี ซ าว เมอ่ื ประมาณ พ.ศ. ๒๔๕๐ เปนท่รี กชฏั เตม็ ไปดว ยตน ไมใ หญนอ ยขน้ึ ปกคลมุ บรรยากาศเงยี บวังเวงนาสะพรงึ กลัว ชาวบา นหากไมมกี ิจจําเปน แลว จะไมยอมเดนิ ผานไปมาเลย ภายใน วดั ไมม ีเสนาสนะสง่ิ กอ สรางอืน่ ใดอยใู นสภาพดี คงมแี ตกลมุ พระเจดียอ ยูใ นหมไู มอันรกชฏั พรอ มกบั เนนิ ซากพระวิหารดานเหนือและมีปะรํามงุ ดว ยหญาคาหลกั เล็กๆ พอเปน ทีก่ าํ บังฝนช่ัวคราวของชาวบา นในถิ่น น้ัน ทาํ ขน้ึ เพือ่ ประกอบกจิ การกุศลในวนั เพ็ญเดือน ๙ เหนือ ภาพองคพระธาตุเจดยี ซ าวหลงั วัดพระธาตุเจดียซาวหลัง อําเภอเมือง จังหวัดลําปาง ๖๑
ตอ มาไดมีพระภิกษุชาวพมารปู หนึง่ ชอื่ “ อชู ะยนั ตา เถระ ” ซง่ึ เลาเรียนจบพระไตรปฎ กมาจาก เมืองมณั ฑเล ประเทศพมา ทา นไดร ับมอบหมายจากคณะสงฆพมาใหม าทาํ การสอนพระบาลีคัมภรี พระไตรปฎ ก และสอนพระป าฏโิ มกขแหง พระสงฆชาวพมา ท่อี ยูใ นเมืองนครลําปาง และเพอ่ื ศกึ ษา ขนบธรรมเนยี มประเพณี และวฒั นธรรมของชาวลานนาไทย ในการมาครงั้ น้ันทานไดค ัดเอาตาํ นานวดั เจดยี ซ าวจากประเทศพมา ตดิ ตวั มาดว ย (สาเหตุทีต่ ํานานตกไปอยทู ่ปี ระเทศพมา สนั นิษฐานวา สมัยกอ น หัวเมืองฝา ยเหนอื ถกู พมา รกุ ราน ทรพั ยส ง่ิ ของตา งๆ ตลอดถงึ ของมีคาจงึ ถกู รวบรวมไปยังประเทศพมา ) สรปุ ความจากตาํ นานดงั น้ี หลังจากท่อี งคสมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจาไดเ สด็จดบั ขันธปรินพิ พาน ไปแลว ประมาณ ๕๐๐ ป มพี ระอรหันต ๒ รปู จาริกมาจากชมพทู วีปเพื่อประกาศพระศาสนา พระอรหนั ต เถระเจา ทงั้ สองไดจาริกผา นสถาน ที่ตางๆ เรอ่ื ยมาจนถงึ บรเิ วณท่ตี ั้งวัดพจิ ารณาเห็นวาสถานทีน่ เี้ ปน สถานทีม่ ที ําเลดี เหมาะสมกบั สมณเพศ จึงไดย ึดถือเปน ที่พาํ นกั จาํ พรรษาไดเผยแพรศลี ธรรมเทศนาสัง่ สอนผคู นในถน่ิ ใกลเคยี ง ในกาลคร้ังนนั้ ยงั มพี ระยาองคห นึ่งมพี ระนามวา “ พระยามลิ นิ ทร ” ไดมาพบพระอรหันตไตถ าม ปญหาธรรมะขอขอ งใจในการประพฤติปฏบิ ตั ิ ในทีส่ ุดปญ ญา คอื ความรอบรูใ นเหตแุ ละผลกบ็ งั เกดิ ขน้ึ พรอ มกันน้นั ก็บังเกดิ ศรัทธาปสาทะ เลือ่ มใสในพระอรหันตทัง้ สองเปนทส่ี ดุ ไดป วารณาตนเปน ศษิ ย และมีพระประสงคจ ะสรา งถาวรวัตถขุ ้นึ ณ ทน่ี ั่น พระยามิลินทรแ ละเสนาอํามาตยอญั เชิญพระเกศา ธาตุ (เสน ผม) จาํ นวน ๒๐ เสน ของพระอรหนั ตเ ถระเจา ทั้งสองซ่ึงบรรจุไวใ นผอบทองคาํ ลงประดษิ ฐานใน หลมุ และใหชา งกอพระเจดียค รอบไวจ าํ นวน ๒๐ องค รูปปน พระยามลิ ินท กบั พระอรหนั ต วดั พระธาตุเจดียซ าวหลัง อําเภอเมอื ง จงั หวัดลําปาง เม่ือพระอชู ะยันตา เถระอานตาํ นานเจดยี ซ าวหลังใหช าวพมา และชาวบา นฟง ตางก็มีจติ ศรทั ธา ไดพ รอมใจกันออกคนหาพระธาตุ ขา วการคนพบพระธาตุเจดียซาวไดแ พรหลายไปสูบรรดาพทุ ธศาสนิกชน ทัว่ ไปในเมอื งนครลาํ ปาง และทราบไปถึงเจา พอ บุญวาทยวงคม านิต ทานทรงรับประธานพรอมดว ยคหบดี ๖๒
ราษฎรชาวไทย พมา และไทยใหญ ไดชวยกนั ปฏิสงั ขรณเ สรจ็ เรียบรอยลงเม่ือ วันที่ ๒๐ กมุ ภาพันธ พ.ศ. ๒๔๖๖ แตเ ปน ท่นี าเศรา เสียใจสําหรบั พทุ ธศาสนิกชนทว่ั เมอื งนครลําปาง คือในขณะที่กําลงั บูรณะพระ เจดยี เจาพอ บุญวาทยว งคมานิต องคป ระธานในการบรู ณะไดถ งึ แกพริ าลยั เสยี กอน ทายาทของเจา พอ ฯ ไดบูรณะพระเจดยี ต อ จนเสร็จ และไดจัดงานฉลองสมโภชเมอ่ื วนั ท่ี ๑๓ มนี าคม พ.ศ. ๒๔๖๗ ซ่ึงความเขาใจทข่ี ัดแยงของทตี่ ้ังแควนโยนก รวมทง้ั โบราณสถานและตาํ นานพระธาตเุ จดยี ซ าว ท่ี จังหวดั ลําปาง ในภาคเหนือของประเทศไทยน่เี อง ทที่ าํ ใหเ กิดขอ สงสัยและตองคน หา เพอื่ พิสูจนวา ตกลง พระเจา มลิ ินทเปนชาวกรีกหรือเปนคนลาํ ปางกนั แน? ๖๓
บทท่ี ๗ ตกลงพระพทุ ธโฆษาจารยเ ปน แขกหรอื เปน มอญแน? พระพทุ ธโฆษาจารย ถวาย คัมภีรว สิ ทุ ธิมคั คท ง้ั สามคมั ภรี ใหสมเดจ็ พระสงั ฆราช แหง ลงั กาทวปี ประวัติของ พระพทุ ธโฆษาจารย ดงั ท่ี พระมหาดาวสยาม วชริ ปญ โญ รวบรวมไว ใน หนงั สอื ประวัตศิ าสตร พระพทุ ธศาสนาในอนิ เดีย กลา วไวว า พระพทุ ธโฆษาจารย ทานนเี้ ปน ปราชญผยู ่งิ ใหญฝายเถรวาท เกิดในสกุลพราหมณท ต่ี ําบล พทุ ธคยา แควนมคธ หรอื รัฐพหิ ารในปจจบุ ัน แตม ีบางฉบบั กลา ววา ทานเกิดทไ่ี ตลังคะ ทางอินเดยี ตอนใต และพมา เชื่อวาทานเกิดทพ่ี มา แตม ติเบ้ืองตน จะมผี เู ช่ือถือมากกวา สมยั วยั เยาวท า นมคี วามสนใจในทางศาสนามาก มักจะไปชมวัดของพราหมณเสมอ และไดเรยี น พระเวทอยา งแตกฉาน มวี าทะแหลมคม จนกลายมาเปน นกั โตวาทีทมี่ ชี ือ่ เสยี งของพราหมณ ในสมัยนน้ั วิหารพุทธคยา ยงั อยใู นความดแู ลของพระสงฆล งั กา กษัตริยลังกา คอื พระเจา ศรเี มฆวรรณไดร บั ประทาน อนุญาตจากพระเจาสมุทรคปุ ตะ ใหส รา งวหิ ารขนึ้ ท่พี ุทธคยา เพอ่ื เปน ท่ีอาศัยของพระสงฆล งั กา สมยั น้นั พระเรวตะ พระสงฆล งั กาเปน เจา อาวาสดแู ลพุทธคยา ตอ มา ทา นเรวตะไดยินพุทธโฆษะ ทอ งมนตจาก คัมภีรปตัญชลี รูสกึ ประทบั ใจจงึ ไดสนทนากันแลว พุทธโฆษะจงึ ถามทา นวา ทานทราบมนตนีห้ รือไม พระเร วตะตอบวาเรารสู ตู รนดี้ ที ีเดยี ว แลวจึงอธิบายสตู รเหลานั้น แลว บอกวา สตู รน้ันผดิ หมดทาํ ใหพทุ ธโฆษะงง เหมอื นมมี นตส ะกด จงึ ใหพระเถระทองสูตรเหลานนั้ ใหฟง พระเถระจงึ นาํ เอาพระอภิธรรมมาแสดง เหลอื วิสัยของพุทธโฆษะจงึ ถามพระเถระวา นีเ้ ปน มนตของใคร พระเถระตอบวาเปนพทุ ธมนต และเมือ่ พุทธโฆษะอยากทอ งมนตพระเถระจงึ กลาววา ถาทานบวชจักสอนให ในที่สุดก็ตัดสินใจละทิ้งลทั ธเิ ดิมแลว ๖๔
อุปสมบทเปน พระภิกษุ ไดศกึ ษาพระธรรมวนิ ัยจนมคี วามรูแ ตกฉาน เชย่ี วชาญในพระไตรปฎ ก ขณะทีอ่ ยูที่ พุทธคยาไดแตง หนงั สือเลม หน่ึงช่อื วา ญาโณทัย ถัดจากนัน้ ไดเ ขยี นอัฎฐกถาอฎั ฐสาลินีซ่ึงเปน อฎั ฐกถา ของธัมมสังคณี ตอมาพระเรวตะไดแนะนาํ ใหพระพทุ ธโฆษาจารยเดินทางไปเกาะลังกาเพื่อแปลคมั ภรี สาํ คญั เปน ภาษามคธ ทา นไดเ ดนิ ทางไปยงั ลงั กา สมัยพระเจามหานาม ครองเกาะลังกา และพาํ นกั ทีม่ หาปธานวิหาร เพ่ือศกึ ษาอรรถกถาภาษาสงิ หล เม่ือเชยี่ วชาญภาษาสิงหลจึงแปลคัมภรี หลายเลมสภู าษามคธ ตอมาไดแตงหนังสือ “วิสทุ ธมิ รรค” แลว เดินทางกลับอนิ เดยี ผลงานของทา นท่ี ปรากฏ คอื ๑. สมนั ตปาสาทกิ า ๒.กงั ขาวัตรณี ๓.สุมงั คล วลิ าสนิ ี ๔. ปปญจสทู นี ๕. สารตั ถปากาสนิ ี ๖. มโนรตั ถ ปรู ณี ๗. ปรมตั ถโชตกิ า ๘. สมั โมหวโิ ณทนิ ี ๙. ปญจปกรณัฏฐกถา ๑๐. วิสุทธิ มรรค ๑๑.ญาโณทยั บางเลมทานอาจจะไมไ ดเขยี นเอง แตทา นกเ็ ปน ผดู แู ลตลอดจนสดุ ทา ยทานก็มรณภาพโดยไม ทราบแนช ดั ถึงสถานาที่ แตในทาย “คมั ภีรวิสทุ ธมิ รรค” ท่ี รจนาโดย พระพุทธโฆษาจารย ฉบับบาลี ซึง่ ไดรบั การรกั ษา สบื ทอด ตอๆ กันมาในประเทศสยาม มภี าคประวัติ ของทา น กลา วไวดังนว้ี า ปวตั พิ ระพทุ ธโฆสาจารย คัมภีรพระวสิ ุทธิมัคคนี้ บัณฑิตยทั้งปวงพึงรวู า พระคัณฐ รจนาจารยผํ ูมนี ามปรากฏวาพระพทุ ธโฆ สาจารย ซงึ่ ไดจตุปฏิสัมภทิ าญาณรแู ตกฉานชาํ นาญในพระไตรยปฏ ก ผูมปี ญญาวสิ ารทะ คือ แกลว กลา ไดรจนาตกแตงไว เพื่อใหเ ปนประโยชนแ กพระพทุ ธศาสนา จะกลา วการอปุ บัติบังเกิดข้นึ แหงพระพุทธโฆ สาจารย เลือกคัดขอความตามนิทานปวตั ิทมี่ มี าในคมั ภรี พ ทุ ธโฆสุปปตติ แลคัมภีรญาโณทัยปกรณแ ต โดยสงั เขป ความวา พระผูเ ปนเจา พระพทุ ธโฆสาจารยพ ระองคน ้ี แตบ รุ พชาตปิ างกอนไดบงั เกิดเปนเทพ บตุ ร มนี ามวา โฆสเทวบตุ ร เสวยทิพยสมบตั อิ ยใู นดาวดงึ ษเ ทวโลก ครนั้ เม่อื พระพุทธศาสนกาลลว งได ๒๓๖ พรรษา นับตง้ั แตสมเด็จพระผมู พี ระภาคยเ สด็จดบั ขันธปรินิพพาน พระมหามหนิ ทเถรเจา ผูเ ปนอง ค พระอรหันตผวู ิเศษ ไดอ อกไปประดิษฐานพระปรยิ ัตตธิ รรมศาสนาไวใ นลงั กาทวปี คร้ังลว งกาลนานมาใน ภายหลงั กุลบตุ รในชมพทู วีปนี้ เรียนรูพระปริยตั ตธิ รรมไดโดยยากในกาลนน้ั จงึ มีพระมหาเถระองคหน่งึ เปนพระมหาขณี าสพมนี ามวา พระธมั มโฆสาจารย อีกนามหนงึ่ เรียกวา พระเรวัตต มหาเถร เปนผมู ฤี ทธค์ิ ิด จะบาํ รุงพระปริยตั ตศิ าสนาของสมเดจ็ พระบรมศาสดาใหถาวรรุงเรือง จงึ เขาสูฌานสมาบัติ สําแดงฤทธ์ิข้ึน ไปปรากฏอยเู ฉพาะพระภักตรสมเดจ็ ทาวสกั กะเทวราชในดาวดงึ ษพ ิภพ ขอใหอ าราธนาโฆสเทวบตุ ร ผมู ี สมภารบารมไี ดส รางสมอบรมมาในสาํ นักพระพุทธเจา แตป างกอนหลายพระองค เปนผมู ีไตรยเหตกุ ปฏิ สนธิปญญาอนั แกกลา ใหจ ตุ ลิ งมาบงั เกดิ ใน เมอื งมนุษย ชวยบํารุงพระปรยิ ตั ตศิ าสนาของสมเดจ็ พระ สัมมาสมั พทุ ธเจา ใหถาวรรงุ เรอื งสืบไป ครน้ั โฆสเทวบุตร รบั อาราธนาสมเดจ็ ทา วเทวานมนิ ทรเทวราชแลว ก็จุตลิ งมาบงั เกิดในครรภนาง เกสนิ พี ราหมณี ผเู ปนภรรยาเกสีพรามณปุโรหติ าจารยผ รู ูช าํ นาญในไตรยเพท อยใู นบา นโฆสคาม เปนที่ ใกลตน พระมหาโพธิในมหานครอันเปนแวนแควน แผน ดนิ มัชฌิมประเทศ ในชมพทู วีป ๖๕
ขณะเมอ่ื ทารกน้นั บงั เกดิ เสียงคนในบานตลอดถึงทาษกรรมกรเปนตนกลา วคาํ มงคลแกก ันแลกนั ดังแซซ รอ งกกึ กอ งไป มารดาบดิ าแลญาติจึงใหน ามแกทารกน้นั วา โฆสกุมาร เพราะเหตุเสยี งกลาวมงคล กถาดังกึกกองน้นั ครน้ั โฆสกมุ ารมวี ยั วฒั นาการอายไุ ด ๗ ขวบ กม็ ีสติปญ ญาสามารถเฉลียวฉลาดย่งิ นัก ไดเ ลา เรียนรคู ัมภรี ไ ตรยเพทแตกฉาน แตภายในอายุ ๗ ขวบ ฝา ยพราหมณป โุ รหติ บดิ าโฆสกมุ าร เปนพ ระมหาราชครผู ูส่งั สอนไตรยเวทางคศาสตรแ ดส มเด็จบรมกษตั ริยในพระนครนน้ั และไดพาบตุ รเขาไปใน พระราชวังดวยเปนนิตย ในเวลาอันหนึ่ง พราหมณปุโรหติ บอกสอนไตรยเพทแดพ ระมหากษตั รยิ ถงึ บทคณั ฐี ในไตรยเพท บทหนึ่ง ก็มีความสงสยั คดิ อัตถาธิบายไมออกจึงทลู ลาพาบุตรกลบั มาบาน คิดตรึกตรองอยูเนืองๆ ก็ยังไม เห็นอตั ถาธบิ ายน้นั ได ฝายโฆสกมุ ารรวู า บิดาคิดอัตถาธิบายบทไตรยเพทนน้ั ติดตัน จึงเขียนขอ อธิบาย บทคณั ฐีในไตรยเพทลงไวในใบลาน ครั้นบดิ าออกมา ไดเ หน็ อกั ษร ก็เขาใจในอัตถาธบิ ายน้นั และรูวา บตุ ร ของตนมปี รชี าเช่ยี วชาญเฉลียวฉลาดยิ่งนักมาเขยี นอตั ถาธบิ ายขอสงไสยนน้ั ไวให กช็ ่นื ชมดใี จหาท่ีสดุ มไิ ด จงึ พาบุตรเขาไปเฝาพระมหากษตั ริย กราบทลู ประพฤตเิ หตุน้ัน สมเด็จบรมขตั ติยราชกท็ รงพระโสมนัส ชอบพระราชหฤทยั ย่งิ นัก จึงสรวมกอดเจา โฆสกุมาร ใหข้นึ น่งั เหนอื พระเพลา จมุ พติ ศิรเกลา แลมพี ระราช ดาํ รสั วา แตน้ไี ปเจา จงเปนบตุ รบญุ ธรรมของเรา แลตรสั สรรเสรญิ ปญ ญาโฆสกมุ ารเปนอนั มาก ครนั้ โฆสกมุ าร มีวยั วฒั นาการเจรญิ ข้นึ ไดมาบรรพชาในสาํ นกั พระธัมมโฆสาจารยผเู ปนพ ระอปุ ช ฌายาจารย ไดเ ลาเรียนพระธมั มวนิ ัยไตรปฏ ก ในประมาณเดือนเดียวเทา นนั้ กไ็ ดส ําเร็จรทู ้งั พระสูตร พระวนิ ยั พระอภธิ มั ม ท้ังสามปฎ ก ครน้ั ไดอ ุปสมบทบวชเปนภกิ ษภุ าวะในพระพุทธศาสนาแลว กม็ ีปญ ญา วสิ ารทะแกลว กลา ไดส าํ เร็จจตปุ ฏสิ ัมภทิ าญาณ รแู ตกฉานชาํ นาญในบาฬีแลอตั ถกถาแลนิรุตติ ปทวคิ ค หะ แลปฏภิ าณ การกลาวโตตอบโดยคลอ งแคลวพรอ มองคแ หงปฏสิ มั ภิทาญาณทง้ั สี่ มกี ติ ตคิ ณุ สรรเสรญิ ปญ ญาเล่อื งลือกกึ กอ งแผไ ปในสกลชมพูทวปี จงึ มีนามปรากฏวา พระพทุ ธโฆสภกิ ษุ พระพทุ ธโฆสาจารย เปรียบปานดุจดังสมเดจ็ พระพุทธองคเมอ่ื ยงั ทรงมีพระชนมอยู ซงึ่ มพี ระ กติ ติศัพท และพระกิตติคุณแผฟงุ เฟอ งไปในพืน้ มหิดล หาทสี่ ดุ มไิ ด ครั้นอยูมาถึงเวลาสมควร พระมหาเถระผูเปนพระอุปชฌาย จงึ มีเถรศาสนส่งั พระพุทธโฆสาจารย ใหไ ปแปลพระพุทธวจนปริยัตติธมั มไตรยปฎกในลงั กาทวปี ออกจากสงิ หฬภาษากลับขน้ึ สูม คธภาษามายงั ชมพูทวปี เพ่อื เปนประโยชนแ กพระพทุ ธศาสนาใหถาวรสบื ไป นอกจากน้ียงั มี อกี แหลงขอมลู หนึ่ง จาก www.payakorn.com เรอื่ ง พระพทุ ธศาสนาและ โหราศาสตรไ ทยกอ นสมัยสุโขทัย กลา วถงึ ประวัตขิ องทานพระพุทธโฆษาจารย ไววา ในป พ.ศ. ๙๕๖ พระพทุ ธโฆษะ (ในตาํ ราโหราศาสตรไ ทย เรยี กวา พระพทุ ธโฆษาจารย) ชาวเมอื งโกศล เมอื งสุธรรมาวดี (เมอื งทาตนั ) ในรามญั ประเทศ (Talainga – ประเทศพมา หรอื เมยี นมาร ในปจจบุ ัน) ผเู ดมิ เปนศิษยแ หงมหาฤาษปี ตัญชลิ แลวตอมาไดบ วชอยใู นสํานกั ของทา นมหา สถวรี ะ เรวตะ และเปนผูแตงคัมภรี ว สิ ุทธมิ รรคอนั เลอื่ งชอ่ื ไดเดินมายงั เมอื ง นครไชยบุรี เชยี งแสน แควน ๖๖
โยนก เม่ือวันจนั ทร ขึ้น ๘ ค่ํา เดือน ๖ ปฉ ลู มหาศกั ราช ๓๓๕ พรอ มกบั ไดนําเอาพระบรมสารรี ิกธาตุ ๑๖ องค มาถวายแกพระเจา พังคราช ซงึ่ ไดจัดสรา งพระสถปู เจดยี พระธาตจุ อมทองและพระธาตดุ อยกติ ิขึ้น พระพุทธโฆษาจารยท านน้ี เปนผแู ตงคมั ภีรอรรถสาลินี (อฏั ฐสาลนิ )ี ซึง่ ไดก ลา วพยากรณ วา ดวย การโคจรดาววปิ รติ พกั ร มณฑ เสริด ทีใ่ ชกันอยใู นตําราโหราศาสตรไทยนีเ่ อง จากรายละเอียดทไี่ ดกลา วมาขา งตน นี้ จะเห็นไดว า ชนชาติไทยมีความเก่ียวขอ งกับ พระพุทธศาสนามาต้งั แตเรม่ิ ตนในครง้ั พทุ ธกาลมาโดยลาํ ดบั และวชิ าโหราศาสตรไ ทยกไ็ ดร บั การถา ยทอด มาต้ังแตค รง้ั โบราณกาล เปนเวลามากกวา สองพันปแ ลว ตัง้ แตกอ นสมยั สโุ ขทยั จนไดม ีพฒั นาการมาเปน เอกลักษณของไทยโดยเฉพาะแลว จงึ เปน ทน่ี า ภาคภูมใิ จและสมควรทจี่ ะรกั ษามรดกภมู ิปญ ญาและ วฒั นธรรมไทย อนั แฝงอยูใ นวิชาโหราศาสตรไทยเอาไวเปน มรดกแกล ูกหลานไทยสบื ไป หรือจากอกี แหลงขอมลู หนึ่ง จาก www.fangcity.com ในภาคพระราชประวตั พิ ระเจา พรหม มหาราช ได กลา วถงึ เร่อื งราวของทานพระพุทธโฆษาจารย ไวว า พญาขอมไดค รองเมืองเชยี งแสน นานได ๑๗ ปก็หมดอาํ นาจแลว ก็หนีลงทางใต ไมก ลบั มารกุ ราน ไทยอกี ตลอดสมยั พระเจา พรหมมหาราช ครั้นทรงสรา งเมืองชัยปราการ เสรจ็ เรยี บรอ ยแลว ประมาณ ๓ ป พระพุทธศักราชลว งได ๙๔๙ ป มพี ระมหาเถระองคห นง่ึ ชอ่ื วา พระพทุ ธโฆษาจารย เปน ชาตมิ อญ มีบานเดิมอยเู มืองสะเทมิ (พมา เรียกวา ตะโถง ) อยูใกลก บั เมอื งเมาะลาํ เลิง ประเทศพมา พระพทุ ธโฆษาจารยน ้ี ทา นไดออกจากเมอื งมอญ ลงสําเภาไปศึกษาพระพุทธศาสนาใน ประเทศลงั กา มีความรูพ ระพุทธศาสนา จบพระไตรปฏ กอยางแตกฉาน กไ็ ดก ลบั มาสูป ระเทศของตน ทา นไดเผยแผพ ระพทุ ธศาสนา ในประเทศมอญ และประเทศพมา ตามลาํ ดบั แลว ไดเดินทางเขามาในเมอื ง สุโขทัย ลําดบั มา จนถงึ เมืองโยนก ถึงเมืองเชยี งแสน ในสมัยพระเจาพงั คราช นอกจากพระพทุ ธโฆษา จารย จะนําพุทธศาสนา มาเผยแผในนครโยนกแลว ทา นยังไดอัญเชิญพระบรมธาตุของพระพุทธเจา มา ดว ย ๑๖ องค เปน อัฏฐิหนาผาก มีขนาดใหญ กลาง เล็ก ไดแบง พระบรมธาตุขนาดใหญ ๑ องค ขนาด กลาง ๒ องค และขนาดเลก็ อกี ๒ องค ถวายแกพระญาเรือนแกว สว นทเ่ี หลอื ไดถ วายแกพระเจาพังคราช พระเจาพังคราชไดนําพระโกฏเงนิ พระโกฏทอง และพระโกฏแกว มารองรบั พระบรมธาตุทงั้ ๑๑ องคน น้ั ทรงมอบใหพ ระเจาพรหมมหาราช นาํ ไปประดษิ ฐาน กอ พระเจดยี ไวท่ีบนดอยนอ ยหรือจอมกิตติ ซ่ึงเปน ดอยท่ี พระพทุ ธเจา ทรงประทานเกษาธาตุ บรรจไุ วกอนแลว ในสมัยโนน นอกจากนีเ้ รอ่ื งพระพุทธโฆษาจารย นี้ ยังไปปรากฏอยใู น ตอนทา ย ของ คมั ภรี อรุ ังคธาตุนทิ าน วา “นทิ านอนั นี้พระอรหันตท ัง้ ๕ แตงไวใ นวดั เมอื งรอยเอ็จประตู วสิ สุกรรมเทวบตุ ร นาํ เอาไปจารกึ ใส ลานทองไวในชัน้ ดาวดงึ ส ครั้นถงึ สมยั พระยาจนั ทพานชิ สรางเมอื งฟากหนองคนั แทเส้ือนาํ้ นัน้ พระยาอโศก ไดเกิดมาโชตนาพระพทุ ธศาสนา พระยาอภยั ทุฎฐคามณสี รางโลหปราสาทในเมอื งลังกาทวีป วสิ สกุ รรม ๖๗
เทวบตุ รจึงไดน ําเอาลานทองคําน้นั ไปใสไ วใ นโลหปราสาท มหาพทุ ธโฆษาจารยไปสูเ มืองลังกา จงึ ได จาํ ลองเอามาไวใ นเมอื งอนิ ทปฐ นคร เปนอันนานมาแลว\" นอกจากนั้น เร่ืองพระพุทธโฆษาจารยน ้ี ยงั ไดปรากฏอยูใน ตาํ นานมลู ศาสนา ฉบับวดั ปา แดง ซงึ่ ไดมีการปริวรรต หรือแปลออกมาจากภาษาพืน้ เมอื งทางเหนือ เปน ภาษาไทยภาคกลาง ดงั ที่จะได คัดลอกเฉพาะใจความสาํ คญั ตอนหน่ึงทีก่ ลาวถึง พระพทุ ธโฆษาจารย วา แตนั้นไปหนา อรหนั ตาทงั หลายกร็ งุ เรอื งปรากฏสบื สายมาเถงิ อรหันตาเจา ตน ๑ ชื่ออริฏฐะก็ สงั คายนายงั ธมั มป ฏ กทัง ๓ มีวนิ ยั เปน ตนแลว ยงั ภิกขุทังหลายในลังกาก็หื้อถอื เอาปรยิ ตั สิ บื กันไปและถดั แตน นั้ เจาอติ ติยเถรและอฆุ ติยเถรและเจาภทั ทนามเถรและเจามหนิ ทเถร เจาทง้ั ๕ ตนนี้ แผสาสนาใน ลงั กาทวีปหอ้ื รงุ เรืองกวา งขวางมากนกั แล ถดั แตน ั้นเจาพทุ ธโฆสจารเถรตนประกอบดว ยตเิ หตุ ปญ ญามรี ทิ ธีมากนักกไ็ ปสูลังกาทวีปแลว แตม เขียนพยัญชนะบาลอี ันเปน มคธภาสาขอดเปนจตุ บาทอฏั ฐบาทเปน อัตถตีกาท่ัวไปในปฎ กทัง ๓ มคี มั ภีรว สิ ุทธิมคั ค เปน ตน ไวแกช าวลงั กาทวีป แลว พทุ ธโฆสเถรก็นาํ เอามคธภาสาแหง ชาวลงั กาอนั เปนปฎกทงั ๓ มาปลานแปลงหอ้ื เปน ภาสา แหง ชาวชมพูทวีป ส่งั สอนกันสบื สายมาเถงิ บดั น้ีแล จากขอ มลู ท่ีไดประมวลเรยี บเรียงมาดงั กลา วขา งตนนี้ จึงเปนท่ีมา ของขอ สงสยั ทีจ่ ะตองศกึ ษา คนควา เพ่ือที่จะพิสจู นใหท ราบชดั วา ตกลงแลว พระพทุ ธโฆษาจารย เปนแขกอนิ เดีย หรอื เปนคน มอญกนั แน? ๖๘
บทท่ี ๘ ลงั กาทวปี อยูท่ไี หนกันแน? ลงั กาทวปี อยทู ี่ไหนกนั แน ทาํ ไมตอ งทาํ ใหค วามจรงิ กระจา ง กเ็ พราะเหตุวา พระอรรถกถา ไดก ลาววา องคสมเดจ็ พระสัมมาสมั พุทธเจา ไดเคยเสดจ็ มายังลังกาทวีป เมื่อครงั้ ยงั ทรงมพี ระชนมอยู ถึง ๓ วาระ ดังนน้ั การที่เกิด ความเขา ใจผดิ วา ลงั กาทวปี คือ ประเทศศรีลังกา ในปจ จุบนั แลว ไป กลาวตวู า พระพทุ ธเจาเคยเสดจ็ ไปยัง “ประเทศศรลี งั กา” จึงเปน การบิดเบอื น เปน บาป อยางย่ิง โดยในเบ้ืองตน จะขอยกอรรถกถา ทกี่ ลา วถึงการเสดจ็ ไป ลงั กาทวปี ของพระพุทธองค ดงั น้ี วา ไดท ราบวา พระสัมมาสัมพทุ ธเจา ไดเ สดจ็ ไปสเู กาะนี้ (เกาะลังกา) ถงึ ๓ ครัง้ แมในคราวยังทรงพระชนมอ ยู คอื คราวแรกเสดจ็ มาพระองคเ ดียว เทา น้นั เพื่อทรมานยกั ษ ครัน้ ทรมานยกั ษแลว ทรงต้ังอารกั ขาท่เี กาะตมั พ- ปณณิทวีป เสด็จรอบเกาะ ๓ รอบ ต้งั พระทัยวา เม่อื เราปรินิพพานแลว ศาสนาของเรา จักประดษิ ฐานอยูบนเกาะน้.ี คร้ังทีส่ อง เสดจ็ มาพระองคเ ดียวเหมอื นกัน เพ่ือตอ งการทรมาน พญานาคผูเปนลุงและหลานกัน ครั้นทรมานนาคเหลานั้นแลว ไดเสด็จไป. ครัง้ ที่สาม เสด็จมามีภิกษุ ๕๐๐ รูปเปน บริวาร ประทบั นงั่ เขานโิ รธสมาบัติ ณ ที่ตัง้ มหาเจดีย ทีต่ งั้ ถูปารามเจดยี ท่ปี ระดิษฐานตนมหาโพธ์ิ ท่ีตัง้ มตุ ิงคณ- เจดยี ทตี่ ้งั ทีฆวาปเ จดยี และทต่ี ัง้ กัลยาณยิ เจดีย. การประดษิ ฐานพระพทุ ธศาสนาในลังกาทวปี สมยั ตอ มา เกดิ ข้นึ เมื่อวชิ ยั กุมารไดอพยพ จากชมพู ทวปี ไปสลู งั กาทวปี ในวันปรนิ ิพพานดบั ขนั ธขององคสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา โดยมที า วอมรนิ ทราธิ ราช อารักขาไป ตามพทุ ธดาํ รัสตรัสส่งั ไว โดยใน คัมภีรช ินกาลมาลีปกรณ ซ่งึ พระรัตนปญ ญาเถระ ชาว ลานนา แตงขนึ้ เปน ภาษาบาลี ตัง้ แต พ.ศ. ๒๐๖๐-๒๐๗๑ แปลโดย ศาสตราจารย ร.ต.ท. แสง มนวทิ รู เปรยี ญ จดั พิมพโดยกรมศลิ ปากร ครัง้ แรก เม่อื พ.ศ. ๒๕๐๑ มีความตอนหน่งึ วา พระผมู พี ระภาค ทรงจําพรรษามาโดยลําดับ กระทั่งออกพรรษาครั้งสดุ ทรงมีพระสตสิ ัมปชญั ญะ ปลงพระชนมายสุ ังขารทปี่ าวาลเจดยี วา นบั จากวันเพ็ญเดอื นมาฆพระจันทรป ระกอบดวยมาฆฤกษนไี้ ปอีก ๓ เดือน ตถาคตจกั ปรินิพพาน คร้ันตอจากนน้ั มาอีก ๓ เดือน วนั นนั้ กาํ ลังเปน วันเพ็ญเดอื นวสิ าข พระจันทรป ระกอบดวยวิสาขฤกษ พระพุทธทรงบรรทมบนพระแทนมหาปรินิพพาน ในสาลวนั ของมลั ลกษตั รยิ ท ง้ั หลายเมืองกุสินารา ตรสั กบั ทา วสักกะผเู ปน ราชาของเทวดาวา มหาบพติ ร พระราชบตุ รของ พระเจาสีหพาหุ ทรงพระนามวา วชิ ัยกมุ ารหอ มลอ มดวยชายฉกรรจ ๗๐๐ คน เสด็จไปลังกาทวีป ในวันน้ี ขอใหม หาบพิตรจงอภบิ าลรกั ษาวชิ ยั กมุ ารกับบริวารและลงั กาทวปี ไปดว ย เพราะตอไป ศาสนาของตถาคต จกั ต้ังม่ันอยทู ี่ลังกาทวีปน้นั ๖๙
กาลลวงไปนับแตพ ุทธปรนิ พิ านได ๒๓๖ ป พระพุทธศาสนาอนั สงั คายนาใหบริสทุ ธ์ิแลว ก็ไดแ ผ กระจายไปสูล ังกาทวีปอกี วาระหนง่ึ โดยความอปุ ถมั ภของมหาราชผยู ิง่ ใหญนาม “อโศกมหาราช” โดยมี พระมหนิ ท เปนหัวหนาคณะ มีพระอนิ ทรร ว มไปดวย ตามคําส่ังขององคสมเดจ็ พระสมั มาสัมพทุ ธเจา ต้งั แต เมื่อครงั้ ประทบั อยูโคนศรมี หาโพธ์ิ สมดังคําในอรรถกถาวา เวลานั้น ทาวสักกะ ผูเปนจอมแหงทวยเทพ เสด็จเขาไปหาพระมหินท- เถระ แลว ไดตรัสคํานว้ี า ขา แตพ ระคณุ เจาผูเจรญิ ! พระเจา มฏุ สวี ะ สวรรคต แลว , บัดน้ี พระเจาเทวานัมปย ดิสมหาราชเสวยราชยแ ลว , และสมเดจ็ พระ- สมั มาสมั พทุ ธเจา ก็ทรงพยากรณอ งคท านไวแ ลววา ในอนาคต ภกิ ษุช่ือ มหินท จกั ยังชาวเกาะตัมพปณ ณิทวีปใหเล่ือมใส ขาแตพ ระคณุ เจาผูเจริญ! เพราะเหตดุ ังนนั้ แล เปนกาลสมควรท่ที า นจะไปยงั เกาะอนั ประเสริฐแลว แม กระผม กจ็ กั รว มเปน เพอื่ นทานดว ย. ถามวา กเ็ พราะเหตไุ ร ทาวสกั กะจึงไดตรัสอยางน้ัน ? แกวา เพราะไดย นิ วา พระผมู พี ระภาคเจา ตรงตรวจดูโลกดว ย พทุ ธจักษุ ที่ควงแหง โพธิพฤกษน น่ั เอง ไดทอดพระเนตรเหน็ สมบตั ิแหง เกาะ น้ีในอนาคต จึงไดต รสั บอกความนน่ั แกท าวสักกะน้ัน และทรงสงั่ บงั คบั ไว ดว ยวา “ในเวลาน้ัน ถึงบพิตรกค็ วรรว มเปน สหายดวย” ดังนี้ ฉะนั้น ทาวสักกะ จงึ ไดตรสั อยา งนนั้ . ประเทศศรลี ังกา ไดสรา งประวตั ิศาสตรของประเทศยอนไปถงึ ยคุ โบราณไดอยา งไร? คําตอบก็คอื อา งอิงจากคัมภรี ม หาวงศ ซ่ึงเปนพงศาวดารลังกา แตจ ะมีใครรูบา งมัย๊ วา แตเ ดมิ นน้ั ไม ปรากฏมี คมั ภีรม หาวงศ อยเู ลยในแผน ดินศรลี งั กา ทั้งท่ีคมั ภรี น แ้ี ตง โดยพระมหาเถระชาวสีหล จนกระท่งั สมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยา ตรงกับรัชกาลของพระเจาอยหู วั บรมโกษฐ ทพ่ี ระเจาเกียรติศิรริ าชสิงหะ กษตั รยิ ศรลี งั กาไดส งคณะทูตมาขอคณะสงฆไปจากกรุงศรอี ยุธยา เพอ่ื ไปอุปสมบทใหแกชาวสงิ หฬ เมอื่ พ.ศ. ๒๒๙๕ โดยพระเจา อยูห ัวบรมโกษฐไดอาราธนาพระอบุ าลี ๑ พระอรยิ ะมุนี ๑ พระสงฆอันดบั ๑๕ รวม ๑๗ รปู พรอ มทัง้ อญั เชญิ พระมณฑปพระพทุ ธรปู หีบพระธรรม และพระราชสาสน ไปยังกรุงศริ วิ ัฒน บุรี ประเทศศรลี งั กา จนกระทัง่ ผา นไปอกี ๓ ป ทางฝา ยกรุงศรีอยุธยาไดอาราธนาพระวสิ ทุ ธาจารย พระวร ญาณมุนี เดินทางไปผลัดใหพระสงฆทไ่ี ปกอนกลับมายงั กรุงศรอี ยธุ ยา จึงไดม กี ารนํา “คัมภรี มหาวงศ” ไป ประเทศศรลี งั กา เมอื่ ป พ.ศ. ๒๒๙๙ ดงั ปรากฏหลกั ฐานในศภุ อักษรอคั รมหาเสนาบดีกรุงศรอี ยุธยาท่มี ีไป ยังอัครเสนาบดีกรงุ ศริ วิ ฒั นบุรี ตนฉบับเดมิ เขียนบนกระดาษสา ดว ยอักษรขอม เปน ภาษามคธ แปลโดย ๗๐
พระปรยิ ตั ธิ รรมธาดา (แพ ตาละลกั ษณ เปรียญ) ซ่งึ จะขอคดั ลอกมาแตเ ฉพาะตอนท่ีกลา วถงึ การสงคัมภรี ทางพระพุทธศาสนา ไปศิริวฒั นบรุ ี ดงั นีว้ า อีกประการหนง่ึ เราไดท ราบศภุ อกั ษรทที่ า นสงมาความวา ปกรณ คอื พระธรรมวนิ ยั เปน ตน ใน ลงั กาทวีปหามีไม ปรากฏในสมณเลขาวา ปรารถนาจะใครไ ดป ระดษิ ฐานไวใ นเกาะลงั กา แลขอปกรณ พระธรรมวนิ ยั อื่นๆ ทีไ่ มม นี ั้น เราไดยกอัญชลเี หนือเกลา ฯ ถวายบังคมกราบทลู สมเดจ็ พระเจา ทรงธรรม บรมราชาธริ าชผสู งู สดุ แลว จงึ สมเดจ็ พระเจาทรงธรรมบรมมหาราชเจา ทรงพระปต โิ สมนสั ดํารัสใหพระราชทาน ปกรณ ๙๗ คมั ภีรเพอื่ จะไดป ระดิษฐานไวในเกาะลังกา คอื พระสมุ ังคลวลิ าสินี ๔ คมั ภรี พระอฏั ฐกถาสตุ ตปฎ ก ๑ คมั ภรี พระปฐมสมันตปาสาทิกาทิ ๕ คมั ภรี พระวินยัฏฐกถาปฎก ๑ คมั ภีร พระโมคคลั านปกรณ ๑ คัมภรี พระอฏั ฐกถาวนิ ยฏั ฐสฎีกา ๑ คมั ภีร พระวมิ ติวิโนทนี ๑ คัมภรี พระรปู สทิ ธิ ๑ คัมภีร พระพาลปโพธิสฎกี า ๑ คมั ภรี พระพาลาวตารสฎีกา ๑ คมั ภรี พระสทั ทสารสฎกี า ๑ คมั ภีร พระสัททพินทปุ กรณ ๑ คัมภรี พระกจั จายนนาฏฐปกรณ ๑ คัมภรี พระสมั ปณฑมหาปกรณ ๑ คมั ภรี พระทววิ มิ านวัตถปุ กรณ ๑ คมั ภรี พระทวเิ ปตวตั ถปุ กรณ ๑ คมั ภรี พระจกั กวาฬทีปนีปกรณ ๑ คมั ภีร พระโสตพั พมาลนิ ปี กรณ ๑ คมั ภีร พระโสฬสกีมหานิทาน ๑ คัมภรี พ ระโลกทปี ก ๑ คัมภรี พระโลกวินาศ ๑ คมั ภรี พระชมพูบดีสูตร ๑ คัมภรี พระเถรคาถาพระเถรคี าถาปกรณ ๑ คัมภีรพระอนฎุ ีกาสงั คหทวิปกรณ ๑ คัมภีร มหาวงั สปกรณ ๑ คมั ภีร พระมงั คลทปี นีปกรณ ๑ คัมภรี พระมชั ฌมิ นิกายทวิปกรณ ๑ คมั ภรี พระปปญจสทู นอี ัตถกถา มัชฌมิ นิกายทวปิ กรณ ๑ คัมภีร พระอังคตุ ตรนกิ ายมโนรถปรุ ณีทวปิ กรณ ๑ คัมภรี พระสัมโมหวิ โนทนอี ัตถกถาวิภังคทวปิ กรณ ๑ คมั ภรี พระวชริ พุทธฎีกาปกรณ ๑ คมั ภรี พระเนตติปกรณ ๑ คัมภีร พระ จลุ ลวคั ค ๑ คมั ภรี พ ระมหาวัคค ๑ คัมภีร พระปรวิ าร ๑ คมั ภีร พระอัตถกถามาติกาปกรณ ๑ คัมภีร พระ วนิ ยั วินจิ ฉยั ๑ คมั ภีร พระฎีกาสงั คหะ ๑ คมั ภรี พระอนุฎีกาสงั คหะ ๑ คมั ภีร พระวิภงั คปกรณ ๑ คมั ภีร พระธตุ งั ค ๑ คมั ภรี พระกงั ขาวิตรณที วิปกรณ ๑ คัมภรี พระปญจปกรณอตั ถกถาปรมัตถทีปนี ๑ คัมภรี พระสุมงั คลวลิ าสนิ อี ตั ถกถาทีฆนกิ าย ๑ คัมภีร พระสลี ขันธวัค ๑ คัมภีร พระมหาวคั ค ๑ คมั ภรี พระปา ตกิ ฎีกา ๑ คัมภีร พระปรมัตถวินจิ ฉัย ๑ คัมภีร พระสจั จสงั เขป ๑ คัมภรี พระปรมตั ถทีปนีสงั เขปฎีกาสัจจ สังเขป ๑ คัมภรี พระปรมตั ถมญั ชุสาฎกี าวสิ ุทธมิ ัคค ๑ คัมภรี พระฎีกาปรมัตถวินจิ ฉยั ๑ คมั ภรี พระ ปรมัตถทปี นี ๑ คัมภีร พระฎีกาขุททกสิกขา ๑ คัมภีร พระอัตถกถาเถรคาถา ๑ คัมภีร พระสารัตถชาลนิ ี ๑ คัมภีร พระฎกี าเปตวตั ถุ ๑ คมั ภีร พระฎีกาสุตตนบิ าต ๑ คมั ภีร พระฎกี าจรยิ าปฎก ๑ คมั ภีร พระฎกี าเนต ตปิ กรณ ๑ คมั ภีร พระอัตถกถาปฏิสัมภทิ ามัคค ๑ คัมภรี พระฎกี าอิติวตุ ตก ๑ คัมภีร พระอตั ถกถาอุทาน ๑ คมั ภรี พระอัตถกถาจลู นเิ ทศ ๑ คมั ภรี พระบาลีพุทธวงศ ๑ คัมภรี พระฎกี าพุทธวงศ ๑ คัมภีร พระบาลี อนาคตวงศ ๑ คมั ภรี พระอัตถกถาอนาคตวงศ ๑ คมั ภรี พ ระฎีกาอนาคตวงศ ๑ คมั ภรี พระฎีกามลิ ินท ปญหา ๑ คมั ภรี พระฎกี ามธุรสวาหินี ๑ คมั ภีร พระฎีกาวินจิ ฉัย ๑ คมั ภรี พระยมกปกรณท วปิ กรณ ๑ คมั ภีร พระพุทธสิหิงคนทิ าน ๑ คมั ภีร ๗๑
เมอ่ื พระเจาพระเจาเกียรติศริ ริ าชสิงหะ ไดสาํ เนาคมั ภรี ม หาวงศไปจากกรุงศรีอยุธยา จงึ มีรบั สง่ั ให แตงเรอ่ื งมหาวงศตอ ลงมาอกี ตอนหนง่ึ ตอ จากทีพ่ ระเจาปรกั กรมพาหุมหาราช ซึ่งไดปกครองลงั กาทวีป เมื่อ พ.ศ. ๑๖๙๖ ไดรับสง่ั ใหแตง ไวตอนหน่ึงตอจากที่พระมหานามแตงไวครง้ั แรก เมือ่ ราว พ.ศ. ๑๐๐๒ ถึง พ.ศ. ๑๐๒๐ ตอ มา คมั ภีรมหาวงศน้ี ถกู แปลเปนภาษาไทย เม่อื ปมะโรง จลุ ศกั ราช ๑๑๕๘ ตรงกบั พ.ศ. ๒๓๓๙ ในรัชกาลที่ ๑ กรงุ รัตนโกสินทร แตไ มรูว าในสมัยกรงุ ศรีอยุธยา หรอื ยอนไปถึงสมัยสุโขทัย คมั ภีร มหาวงศซ่งึ เปน ภาษามคธนนั้ จะมกี ารถา ยทอดเปน ภาษาไทยอยกู อ นแลวหรอื ไม? พระพุทธนิมติ วชิ ติ มารโมลศี รีสรรเพชญบ รมไตรโลกนาถ วดั หนาพระเมรุ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา นอกจากทชี่ าวศรลี ังกา ในสมัยพระเจาเกียรติศริ สิ งิ หะน้ัน จะไมร ูเร่ืองราวประวัตคิ วามเปน มาของ ลังกาทวปี ท่ีปรากฏในคัมภรี มหาวงศมากอนแลว ชาวศรีลงั กาในสมัยนน้ั ยังไมรูจกั พระพทุ ธสหิ งิ ค ท่ี ตามตาํ นานกลาวไวว าสรางท่ี ลงั กาทวปี และพระพทุ ธรปู ปางทรงเคร่ืองจักรพรรดิ์อีก พระเจากรุงศรอี ยธุ ยา จงึ ไดประทาน พระพทุ ธสหิ งิ คนทิ าน และพระชมพูบดีสตู ร สง ไปใหพ ระเจา กรงุ ศิริวฒั นบุรี เมือ่ ป พ.ศ. ๒๒๙๙ ดงั ปรากฏหลักฐานในศุภอกั ษรอคั รมหาเสนาบดีกรงุ ศรีอยธุ ยาที่มีไปยังอคั รเสนาบดีกรุงศิรวิ ฒั นบุรี ตอนหน่ึงวา ๓๘ ตโย ทูตา จ สอณุ ฺหสิ ํ พทุ ฺธพมิ พฺ ํ ๓๘ ทตู ท้ัง ๓ นาย ไดเห็น นกิ ขฺ สุวณณฺ มยํ ตสสฺ ปฏริ ปู กํ ทิสวฺ า พระพุทธพิมพส ุวรรณมยั เนอ้ื นิกข นวรตนมณฺฑิตํ มณมิ ุตฺตาเวฬุรยิ าทกิ ํ ทรงอณุ หสิ สวมไว ประดับนพรตั น มหคฆฺ ํ สุนฺทรมณฺฑเป สุสณฺฐิตํ ประดิษฐานอยูในมณฑป งามลว น นานาชาตรูปรชตมยขจิตฺตํ ทิสฺวา ของมีคา มาก คอื มณีมกุ ดาไพฑรู ย ๗๒
อฺญํ พทุ ฺธรูปฺจ หทเยน สสํ ยมานา เปนตน ไดเห็นพระพทุ ธรปู อ่ืน ๆ อกี ตํ พุทธฺ พิมพฺ ํ นวรตนมณฺฑิตํ เอวรูปเมว อันขจติ รงามลว นทองเงนิ ตา ง ๆ ลงฺกายํ น โหเตว ตสมฺ า อยํ พทุ ธฺ พิมฺโพ หากมใี จสงสยั วา พระพทุ ธพมิ พ เอวรโู ป ปฏมิ ณฺฑิโต เทวปตุ ตฺ สทโิ ส อโหสตี ิ มาพรฺ วุ ประดบั นพรตั นอยา งน้ี ในลงั กา ๓๙ โส ราชาธริ าชตุ ตฺ โม ราชกิจฺจํ ไมเ คยมีเลย เพราะเหตนุ ัน้ อภกิ สุ ลํ วติ ถํ พทุ ฺธวจเนน นานุกเรยฺย พระพทุ ธพมิ พป ระดบั งามอยางนี้ พุทธฺ พิมฺโพ มกฎุ จุมฺพโิ ต อีทิโสว อยาพากนั พดู วาเหมือนเทวรปู ดังนเี้ ลย มหาชมฺพปู ติวตฺถมุ หฺ ิ ปากโฏติ วตวฺ า ๓๙ พระเจา ราชาธริ าชผอู ดุ มน้ัน ตํ นิทานํ ปากฏํ วาเจนโฺ ต ราชปรุ โิ สเอว หาทรงทําพระราชกจิ อนั เปน พระกศุ ล เอวมาห ยวดยง่ิ ใหผิดคลองพระพุทธพจนไ ม พระพุทธพิมพท ่ที รงมงกฎุ เชนนี้ ๔๐ ชมฺพปู ติวตถฺ ุ เปสมานามหฺ เส ไดมีปรากฏในมหาชมพูบดีวัตถุ ลงกฺ าทเี ป สาสติ ุ พฺราหมฺ ณานํ เหตนุ นั้ ราชบรุ ุษผูเ ลาเรียนนทิ านนัน้ อคฺคมหาเสนาปติ ลงฺกายํ ลงกฺ าทปี ชัดเจน บอกเลามีมาอยา งน้แี ทจ รงิ ทุตฺตมราชสสฺ ตํ อาโรจยติ วฺ า อมิ ํ วตถฺ ุ ๔๐ เราไดสง ชมพูบดวี ตั ถุมาใหทา น เปเสนฺโต สงฆฺ วรนาย กุตตฺ มสสฺ วจิ าเรตวฺ า วมิ ตหิ รณตถฺ าย สพฺเพสํ อคั รมหาเสนาบดลี งั กา เพอ่ื ไดสั่งสอน พฺราหฺมณานจฺ ลงฺกินฺทํ ตํ พุทธฺ พิมฺพํ สพพฺ นวรตนปฏิมณฺฑิตํ เอทสิ ํ กาเรสิ พราหมณท ง้ั หลายในเกาะลงั กา แลว กสุ ลํ ภยิ โฺ ยกาวาย ลงฺกาทเี ป ขอใหท ูลเรือ่ งน้นั แกพ ระเจา อุดมมหาราช สิรวิ ฑฒฺ นปุรีวิชเิ ตติ ลงั กาทวีปดวย เมือ่ เร่ิมจะสงวัตถชุ มพูบดี น้ีมา ไดถ วายพระสังฆวรนายกอุดม ใหพจิ ารณาแลว เพ่ือทจี่ ะไดถอนวิมัติ ของพราหมณท งั้ หลาย ขอใหพระเจา กรงุ ลงั กา ทรงสรางพระพุทธรูป ทรงเครอื่ ง เหมอื นอยางกรุงเทพมหานคร สรางประดบั เนาวรัตนลว นเถดิ พระราชกศุ ลจะไดเจริญย่ิง ๆ ในกรงุ ศิรวิ ัฒนบุรี ตลอดแวนแควน ในลงั กาทวปี ซงึ่ เปนทน่ี า สังเกตวาโดยปรกตแิ ลว เรามคี วามเชอ่ื วา ประเทศไทยรับอทิ ธพิ ลพระพุทธศาสนามา จากลงั กาทวปี ดังน้ันการมีพระพุทธรปู ปางตาง ๆ จึงนา จะมีเรือ่ งราวสอดคลอ งกบั ลัทธคิ วามเช่ือจากลังกา ทวปี อยบู า ง แตทวา พระพทุ ธรปู ทรงเครื่องเชนนกี้ ลับไมม ีเรอื่ งราวปรากฏในลงั กาทวีปเลย ดงั ทีร่ าชทูตลงั กา ๗๓
สงสยั จงึ ชวนใหน า คดิ วา ประเทศศรลี งั กาในปจจบุ นั อาจจะไมใช ลังกาทวีป ในสมัยพทุ ธกาล ก็ เปน ได พดู ถึงรอ ยรอยและการหลงเหลอื ทาํ ใหน ึกถึงวา ยงั มีเร่ืองราวทน่ี าสนใจอกี เร่อื งหนงึ่ ซ่ึงเปน เหตุการณท่ีเกิดขนึ้ ในลังกาทวีป แตป จจบุ นั ไมหลงเหลอื รองรอยในประเทศศรลี งั กาอยูเลย หรอื อาจจะเปน เพราะในคราวทีพ่ ระเจาอยหู ัวบรมโกษฐพระราชทานคมั ภีรปกรณไปถวายพระเจาเกียรติศิริสงิ หะนนั้ ไมไ ด พระราชทาน คมั ภรี พ ระมาลัย ไปดว ย คนศรลี งั กาจึงไมร ูจกั พระมาลัย พระอนิ ทร และพระศรอี ารยิ เมตไตรยเทพบตุ ร สนทนาธรรมกบั พระมาลยั ที่ พระจฬุ ามนุ เี จดยี สวรรคช้นั ดาวดงึ ส เรอ่ื งพระมาลยั มเี น้ือเรื่องยอ วา กาลคร้งั หนึ่งพระภกิ ษนุ ามวาพระมาลัยเทพเถร อยทู ่ีบาน กมั โพชโรหณชนบท ประเทศลงั กา เปน พระเถระผมู ฤี ทธ์ิและฌานเทยี บไดก ับพระโมคคลั ลานเ ถระ ไดเ หาะ ไปในยมโลกโปรดสตั วน รก ในขุมนรกตา งๆ และเปรตในเปตภมู ิ พรอ มทงั้ นาํ ขา วสารของสตั วนรกและเปรต ทส่ี ง่ั ความถึงญาตพิ น่ี องมาบอกแกญ าติของเขาในเมอื งมนุษย เพือ่ จะไดท าํ บุญอุทศิ สวนกศุ ลไปใหแ กญาติ ของตนใหพนจากนรก ท้ังสัง่ สอนใหคนท้ังหลายใหล ะจากการทําบาปท่ีจะทาํ ใหตกนรก อาทิ ผูใชพระเณร กระทําการทผ่ี ดิ พระวินยั หรอื พระเถรทที่ ําผิดวินยั จะตกนรกโลหะกมุ ภี ถูกตมเคี่ยวในหมอ เหล็กท่ีรอ น เดือดพลา น ผทู ํารา ย พอแมผ มู พี ระคณุ จะตกนรกท่มี ีกงจักรพัดอยูบนหวั หญิงชายคบชูจะตกนรกตนง้วิ ท่ีมี หนามแหลมยาว ผูโลภฉอ โกงทีด่ ินคนอ่นื จะตกนรกที่พ้ืนเปนแผนเหลก็ รอ นแดง ผเู มาสรุ าจะตกนรกทีม่ ี ยมบาลคอยเอานาํ้ เดอื ดกรอกปาก เปน ตน จากน้นั พระมาลัยเทพเถระไดเหาะไปเทวโลกเพอ่ื นาํ ดอกบวั ทช่ี ายตดั ฟนถวาย ไปบูชาพระเจดยี จฬุ ามณีบนดาวดึงสสวรรค ไดพบกบั พระอินทรสนทนาถึงกุศลผลบญุ ของเทพบุตรและเทพธดิ าบนสวรรค อาทิ ใหทานอาหารแกสัตว แกมนุษย แกผ ูท รงศลี ฯลฯ รักษาศลี ฟงธรรม เปน ตน ไดพ บกับพระศรีอรยิ เมตไตรโพธสิ ตั ว ผเู สดจ็ มาบูชาพระจฬุ ามณเี จดีย ไดสนทนากบั พระโพธิสัตวถ งึ การบาํ เพญ็ บารมีของ ๗๔
พระโพธิสตั วดว ยประการตา ง ๆ เปน ระยะเวลาถงึ ๑๖ อสงไชย แสนกปั ป เพ่ือจะเสดจ็ ตรสั รู เปนพระ สัมมาสัมพทุ ธเจา พระองคตอไป ผูท่ปี ระสงคจะเกิดในศาสนาพระศรอี ารยิ ะ จะตองหม่นั ทาํ บญุ ใหท าน รกั ษาศลี ฟงธรรม ฟง เทศนมหาชาติ ใหจบภายในวันเดยี ว บูชากณั ฑเทศน ดว ยเครอื่ งบชู า สิ่งละพัน เมอื่ ทาํ กศุ ลทกุ ครั้งใหต ้งั จติ อธิษฐานเพื่อเกดิ ในศาสนาของพระองค ในชวงศาสนกาล ของพระศรอี ารยิ น้นั มนุษยทุกคนจะมรี ปู รางหนา ตางดงามเหมอื นกบั อายุ ๑๖ ป ไมมกี ารแกชรา ไมต องเหนื่อยยากทํามาหา กนิ จะมีตน กลั ปพฤกษ ซ่งึ เปน ตนไมสารพัดนกึ อยู ๔ มมุ เมอื ง บา นเมอื งอดุ มสมบรู ณเ จริญรงุ เรอื ง ฝนฟา ตกตองตามฤดูกาล พระมาลยั เทพเถระไดนําขอ ความดงกลาวมาเลา ใหชาวโลกฟง ทุกประการ มนุษย ทัง้ หลายฟงแลว ชนื่ ชมยนิ ดี พากนั ทําบุญ ใหทาน รักษาศลี ฟงธรรม คร้ันตายแลว ไดบ ังเกิดบนสวรรค เนืองแนน ไปท้ังหกชั้น ของฉกามาพจรสวรรค สวนชายตัดฟน ผูถวายดอกบัวไดไปเกดิ เปนเทพบตุ ร อยูใน วิมานแกวทีเ่ ต็มไปดวยดอกบัวสง กลิ่นหอมขจรไปทั้งสวรรค พระมาลยั เทพเถรโปรดสัตวทว่ั โลกอยูจ นถงึ อายุขยั จงึ เขาสนู พิ พาน เหตหุ นึ่งท่ีเร่อื งพระมาลยั ยังคงมกี ารสืบตอ รักษากนั มาในประเทศไทยนตี้ ั้งแตส มัยโบราณมาจนถึง ปจจบุ นั กเ็ ปนเพราะความฉลาด หลกั แหลมของคนโบราณ ท่ใี หมีการสวดพระมาลัย ในงานพิธีกรรมทาง ศาสนา เรอ่ื ง การสวดพระมาลยั นแ้ี ตเดมิ เราเช่ือกนั วา เอาเรอื่ งมาจากลงั กา แต อาจารยส ภุ าพรรณ ณ บางชาง ไดศ ึกษาพบวา ไมไ ดเ อามาจากลงั กาแตอ ยา งใด แตเกดิ ขึ้นในเมอื งไทย และเชอ่ื วา เอามา จาก มารายกะ ของพมา เปนเคาเร่ือง ในประมาณพุทธศตวรรษท่ี ๑๖ กม็ ีจารึกทพี่ มา จารกึ วา มีการสวดพระ มาลยั กนั เมอ่ื เขามาแลวคนไทยกไ็ ดเอามาแตง ขยายเพมิ่ เติมคัมภีรเ ดมิ ใหเขาใจไดชดั เจนงายขึ้นเปน ฎกี า มาลัยทเ่ี ราไดยินกนั จากนัน้ ฎกี ามาลัยกก็ ลายมาเปนพระมาลัยกลอนสวด พระมาลัยคาํ หลวง การสวดจะ สวดในลกั ษณะเปน งานมงคล งานทางศาสนาหรอื วา งานอวมงคล และการสวดพระมาลยั จะแพรห ลายอยู ในทกุ ภาค แตจ าํ แนกเปน ๒ สายใหญๆ สายของภาคเหนือและภาคอสี าน จะสวดควบคูไปกบั ประเพณี เทศนม หาชาติ งานบญุ พระเวส งานบญุ เดือนยี่ของชาวอสี าน ภาคกลางกับภาคใต จะสวดในงานศพ คอื แตเดมิ จะสวดพระมาลยั กันในพธิ ีแตง งาน ตอ มาภายหลงั กเ็ รม่ิ เลอื่ นมาสวดในงานศพ แตเดมิ พระสงฆจะ เปน ผูสวด ปจจุบนั เปลีย่ นมาเปน ฆราวาสเปนผสู วด วธิ ีการสวดในภาคกลางและภาคใตจ ะเหมอื นกัน โดย เขาจะมีหนงั สือสวดพระมาลยั ทอี่ ยูในหีบพระอภิธรรม นอกจากคัมภีรพระมาลยั ท่จี ารหรือเขียนดว ยตวั หนังสอื ขอมแลว ยังมฉี บบั ภาษาไทยท่แี ตง เปน กาพย ฉันท โคลง กลอน ดังจะขอยกวรรณกรรมทอ งถิน่ เมอื งพทั ลงุ เร่อื งพระมาลยั ตน ฉบับเปนหนังสอื บุดขาวจารอกั ษรดว ยหมึกดํา แตง แตปใดไมปรากฏ ประพันธในรปู กาพยและฉันท ซงึ่ ถอื เปนมรดกทางภูมิ ปญ ญาของบรรพชนของชาวพัทลงุ โดยจะขอคดั ลอกมาเฉพาะตอนท่พี ระศรีอาริยเมตไตรยส่งั ใหพ ระมาลัย ไปบอกชาวชมพูทวีปวา ผูใดตองการเกดิ ทนั ศาสนาของพระองคใหปฏิบตั ติ น ดงั นี้ เมื่อนั้นพระสีอาน ฟง องกานกเ็ ต็มใจ จึงตรัดวา พระมาไลย ผเู ปน เจากลา วเพราะดี ๗๕
จึงสั่งพระมาไลย ทานจะไปในโลกี จงทานเอาคดี ดงั น้บี อกแกฝ งู ชน วา พระโพทสิ ัด ผจู ะตรัดเปนทศพน ไดยนิ วาฝูงคน ทํากสุ นสรา งสมภาน ทําแลวปราถหนา จะขอพบพระสีอาน ไดยินบอหมินาน พระหฤาไทยก็ยินดี ทา นตรัดสง่ั ใหรู วาผูใ ดในโลกี จะใครพ บพระไมตรี พระสีอานผูม ีคนุ ใหหญิงชายทง้ั หลาย เรงขวนขวายกอ ทาํ บุน ใหจําสินทานทุกคน ใหฟงธรรมไหวพระสงฆ ผูใดจะขอพบ ประสบเจาหนอพุทธอง ใหผ ูนนั้ เรง บันจง ทําบนุ แลว ใหแผผน อยาไดทํารา ยกาด อยา ประมาทลมื กุสน อยาทาํ เปนสนลอ วน ใหผิดของผองใจกนั ถาผูใ ดจะใครพบ จะขอพบเจา จอมทมั อยาทําบาปอันฉกัน คือปานาทิปาตา ถาผใู ดจะใครทนั เมือ่ ทานไดเ ปนศาสดา อยาลักทรับทานมา เอามาไวเปนของตน ถาผูใดจะใครพบ ขอประสบหนอ ทศพน อยาทําเปนสนละวน ดวยเมียทานบอมิเปนการ ถาผูใดจะใครทัน ศาสนาพระสีอาน อยากนิ เลา สรุ าบาน ผูกินเลา มิทันพระเลย ถา ผูใดใครจ ะทัน เมอ่ื เทอเปนพระชมเชย ฝูงคนท้ังหลายเอย อยาไดกลาวมดุ สาวาทา ถาผูใดจะใครเห็น หนอทศพนสรอยพระศาสดา ใหจําสินภาวะนา ทรงทุดงกัมะถาร ถาผูใดจะใครเหน็ สมเด็จองพระสอี าน ใหตั้งใจชน่ื บาน ฟง นิทานพระเวดสนั ดอน ถา ทา นผูใดจะใครไว เม่ือทานไดเ ปนพระบอวอน ใหฟ งนทิ านพระเวดสนั ดอน ในวันเดียวจบทั้งนั้น ฟงบาลีพระเทศหนา ฟงคาถาถว นท้งั พัน เขาแลขนมน้ัน ทุกส่งิ พนั จงมากมาย ๗๖
ฉัดทงเพดานกั้น รูปภาพนั้นผูกแขวนสาย ประทีปทพู เทียนถวาย ดอกไมเ พลงิ เรอื งรัศหมี ดอกบวั หลวงดอกบวั ขาว ดอกสามหาวจงกละนี ดอกอุบนอันขาวสี นีลบนดอกมลทา ดอกกระบุดขาวไสยสุด ดอกลัดปุดแดงรจนา สง่ิ ละพันถวายบชู า มหาชาดเวดสันดอน ฟง แลวประนิบดั ทําตามอดั พระสง่ั สอน มหาชาดพระเวดสันดอน ถวนคาถาแลบาลี ผใู ดทําดงั นีจ้ บ จึงจะพบพานดว ยดี จงึ จะเห็นพระไมตรี เม่ือเปน พระพน ประมาณ ซ่ึงจากขอสังเกต ดงั ไดก ลาวมาแลว จึงทําใหเ กิดขอสงสัยไดวา ประเทศศรลี งั กา จะใช ลังกาทวีป ในสมยั พุทธกาล ตอมาจนถึงสมัยพระเจาอโศก ตอมาจนถึงสมัยพระเจามหานาม ทพ่ี ระพุทธโฆษาจารย ออกไปแปลอรรถกถาจากภาษาสหี ลเปนภาษามคธ และพระภิกษฟุ าเหยี นเดินทางไปพํานกั ทล่ี ังกาทวปี กอนกลบั เมอื งจนี หรือไม? ดงั นั้น เราจึงตอ งศกึ ษา คนควา เพอ่ื ทจ่ี ะพิสจู นใ หไ ดว า ลงั กาทวีป อยูท ีไ่ หน กนั แน? ความสมั พันธระหวา ง ดินแดนแถบสวุ รรณภูมิ กับลังกาทวปี ในบนั ทกึ ตํานาน พงศาวดาร มกี ลาว ไวหลายยุคหลายสมัย แตน ักวชิ าการอาจจะไมยอมรบั วา น่ีคอื ประวติ ิศาสตร ตัวอยา ง เชน ตาํ นานการ สรา งพระบาง ซง่ึ ปจจุบนั น้ี เปนพระพุทธรปู ศกั ดิส์ ทิ ธิ์ คบู านคูเ มืองของประเทศลาว ซงึ่ เปน เร่อื งพิสดาร กลา วคอื ขดั กบั สิง่ ทน่ี ักประวตั ิศาสตรแ ละนกั โบราณคดบี อกสอนมาโดยตลอดวา ในอนิ เดยี โบราณ ไมม ี การสรา งรปู เคารพของพระพทุ ธเจา จนกระทง่ั ไดร บั อิทธิพลจากพวกกรกี จงึ เร่ิมมีการสราง พระพทุ ธรปู ขึ้น ในสมยั คันธาราษฎร ราว พ.ศ. ๖๐๐ กวาแลว ซึ่ง สมเดจ็ กรมพระดาํ รงราชานุภาพ ก็ อนุโลมเชือ่ ตามนัน้ และจนถึงวันน้ี คนสว นใหญกเ็ ช่อื ตามน้ัน ทําให ประวตั ขิ องการสรา งพระพุทธรปู ศักดิส์ ทิ ธ์ิทีบ่ รรพชน บันทึกเอาไว ตามพงศาวดาร ตํานาน กลายเปนเรื่องโกหกหลอกลวงไป ขอกลับมา เรือ่ ง ตาํ นานพระบาง ที่ปรากฏอยใู น “ประชุมพงศาวดาร ภาคท่ี ๕ ” รวบรวมโดย กรมศลิ ปากร ตอน “ พงศาวดารเมอื งหลวงพระบาง ตามฉบบั ท่มี ีอยใู นศาลาลูกขนุ ” ซึ่งจะขอ คัดลอกมาแตพอเปน สงั เขป ดงั นี้ ๗๗
พระบาง ปจ จุบนั ประดษิ ฐาน อยูที่ประเทศลาว แตค ร้งั ศักราช ๒๓๖ พระวสั สา มีพระอรหันตช อื่ วาพระจลุ นาคเถระอยูในเมืองลังกาทวปี ประกอบดว ยพระไตรปฎ ก คิดจะใหพระศาสนารุงเรืองไปตราบเทาถวนถึง ๕,๐๐๐ พระวสั สา พระองคจ ึง พิเคราะหด วยเหตุจะสรางรูปพระปฏิมากร จงึ ใหคนไปปาวรองชาวเมืองลงั กาทวปี ใหมาพรอ มกันแลว ให ชางปน รูปพระพุทธเจา ยกพระหตั ถท งั้ สองขน้ึ หาม เม่ือพระยากบิลพสั ดุ พระยาโกลียยกพลไพรม ารบกัน ริมน้ําโรหิณี ครนั้ ปน เสร็จแลว คนทง้ั หลายกเ็ อาเงินและทองคํา ทองแดง ทองเหลอื งมาใหพระจลุ นาคเถระ หลอ รปู พระปฏิมากร แลวชาวเมืองลังกาก็หากันทําสักการบูชาตางๆ พระจุลนาคเถระพระยาลงั กาพรอม ใจกนั ยกเอารปู พระปฏมิ าต้ังไวใ นปราสาทขนานนามตงั้ วาพระบาง แลวพระจลุ นาคเถระจึงเชญิ พระบรม ธาตุ ๕ พระองค ใสผ อบแกวขนึ้ ต้งั ไวบ นอาสนะทองตรงพระพกั ตรพระบางอธิษฐานวา พระบางองคน้ีจะได เปน ทีไ่ หวท ่ีบชู าแกเทพยดามนษุ ยท ้ังหลายถาวรสบื ไปถงึ ๕ ,๐๐๐ พระวัสสา กข็ อใหพระบรมธาตุ ๕ พระองคเสด็จเขาสถติ ในรปู พระบางน้นั แลว พระบรมธาตุเสดจ็ เขาทพี่ ระนลาฏองค ๑ อยทู พ่ี ระหณอุ งค ๑ อยูท ่พี ระอรุ ะองค ๑ อยพู ระหตั ถเบ้ืองขวาองค ๑ อยูพระหตั ถเบอ้ื งซา ยองค ๑ แลว พระบางกท็ ําปาฏหิ าริย มหัศจรรยต า งๆ ไดมกี ารสมโภช ๗ วนั ๗ คืน คร้ันพระศาสนาลวงมาถงึ ๔๑๘ พระวสั สา พระยาสุบินราชไดเปนพระเจา แผน ดนิ เมอื งลังกาทวปี พระยาศรจี ุลราชไดเ ปนพระเจา แผนดินเมอื งอนิ ทปต นคร มคี วามเสนหารักใครแ กก นั พระยาศรี จลุ ราชจงึ แตง ราชทตู ถอื พระราชสาสนล งสาํ เภาไปยงั ลงั กาทวปี ขอเชญิ พระบางมาทาํ การ สกั การบชู า พระยาสบุ ินราชจงึ เชญิ พระบางมอบใหร าชทตู ไปยังเมอื งอนิ ทปตนคร แลวเจาเมอื ง อินทปต นครแหพระบางขนึ้ ไวในพระวิหารกลางเมือง มกี ารสมโภช ๗ วนั ๗ คืน พระบางนัน้ สูงแตฝ า พระ บาทถงึ ยอดพระเมาฬี สองศอกเจด็ นิว้ ทองหนกั ๔๒ ชง่ั ๑ ตําลึง จาก ตาํ นานพระบาง กม็ ี ตาํ นานพระแกว มรกต ซึง่ แสดงใหเห็นถึงความสมั พนั ธระหวาง ดนิ แดนกรุงอนิ ทปต มหานคร ประเทศกมั พชู า ในปจ จบุ นั กบั ลงั กาทวีป ซงึ่ เหตุการณในชว งที่ พระแกว ๗๘
มรกต จะไดถ กู อัญเชญิ มาทีก่ รงุ อินทปต มหานครน้ี แมจ ะยังดสู ับสน วา ถูกอญั เชิญ มาในสมัย พระพทุ ธ โฆษาจารย กลบั จากไปแปลอรรถกถาจากภาษาสหี ล เปน ภาษามคธ หรอื ในสมยั พระเจาอนุรุธราชาธริ าช ครองราชยท่ีเมอื งพกุ าม แตก ม็ ีความตอนทา ยคลายกนั คอื พระแกวมรกต ไดถูกอญั เชญิ จากกรุงลังกา มา ที่กรงุ อินทปต มหานคร ประเทศกัมพูชา ดัง ความใน พระราชพงศาวดารเหนอื ตอนขึ้นตน บันทกึ ไวว า เมอ่ื สมเดจ็ พระสัมมาสัมพทุ ธเจา เสด็จดบั ขันธปรินพิ พาน ณ วันองั คาร เดอื นหก ข้นึ สบิ หาคาํ่ ป มะเสง็ สมั ฤทธศิ ก พระอาจารยเจาไดต ั้งปมะเมยี เปนเอกศก เม่อื ลวงแลว สเี่ ดือน พระเจาอชาตศตั รู ได ชุมนมุ พระอรหันตทําปฐมสังคายนา เมอ่ื ลว งไปได ๑๐๐ ป จลุ ศักราช ๑๑ ป พระเจา กาลาโสกราช ทาํ ทตุ ิยสงั คายนา เมอ่ื ลวงไปแลวได ๒๑๘ ป จุลศกั ราช ๓๙ ป พระเจาศรีธรรมาโสกราช ทําตติยสงั คายนา เม่ือลวงไปได ๒๓๘ ป จลุ ศักราช ๑๑๓ ป พระมหนิ ทรเถรเจา ทําจตุตถสังคายนา เม่ือลว งไปได ๔๓๓ ป พระเจาวฏั ฏคามินีอภัย ในลงั กาทวปี ชมุ นุมพระอรหนั ตมากกวา ๑,๐๐๐ ทาํ ปญ จมสงั คายนา แลว จารลง ใบลานเปนอักษรลังกา เมือ่ ลวงไปได ๙๕๖ ป พระพทุ ธโฆษาจารยไ ปแปลธรรมในลงั กาแลว ได อาราธนาพระแกวมรกต ซ่ึงสถิตยอยูเมืองลังกา เขามาเรือซดั ไปเขา ปากน้ําบนั ทายมาศ นอกจากนี้ ใน ตาํ นานพระพทุ ธสหิ งิ ค ซงึ่ พระโพธริ ังสี แตง ไวเปนภาษาบาลี เมื่อกอน พ.ศ. ๑๙๘๕ น้ันกลา ววา พระพทุ ธสิหงิ คน้ีเจา ลงั กา ๓ องคไ ดร ว มพระทยั กนั พรอ มดว ยพระอรหนั ตใ น เกาะลังกาสรา งขน้ึ เมือ่ ราว พ.ศ. ๗๐๐ กอนจะสรางกไ็ ดปรึกษาสอบสวนถึงพระพทุ ธลักษณะอยา งถ่ี ถว น โดยหมายจะใหไดพ ระรูปเหมือนองคพ ระพทุ ธเจาจรงิ ๆ ซง่ึ ตามตํานานกลาววาพญานาคซ่ึงเคยเหน็ องคพ ระพุทธเจา มาแปลงกายใหดูเปน ตัวอยาง ในขณะทําการหลอชา งคนหน่ึงทําไมถูกพระทัยเจา องค หนง่ึ เจาองคน ้ันทรงพระพิโรธหวดดว ยหางกระเบน ถูกน้ิวมือชางเจ็บปวด ครนั้ เม่อื หลอ พระพทุ ธสหิ งิ คแลว น้วิ พระหตั ถพ ระพุทธสิหงิ คก ็มรี อยพิรธุ ไปน้ิวหนึ่ง มาถึงสมยั พอ ขุนรามคาํ แหง (พ.ศ. ๑๘๒๐-๑๘๖๐) มพี ระภกิ ษลุ ังกาเขา มาสปู ระเทศสยาม พอ ขนุ รามคาํ แหงไดท รงทราบถงึ ลกั ษณะทง่ี ดงามของพระพทุ ธสหิ งิ ค กโ็ ปรดเกลา ฯ ใหพ ระยา นครศรธี รรมราชแตง ทตู เชญิ พระราชสาสน ไปขอประทานพระพทุ ธสหิ งิ ค จากพระเจากรุงลังกา พระเจากรุงลังกาก็ถวายมาตามพระราชประสงค พอขนุ รามคําแหงเสดจ็ ไปรับพระพทุ ธสิหงิ คถึง นครศรธี รรมราช แลว เชญิ มาประดษิ ฐาน ณ กรงุ สโุ ขทัยน้นั โดยตลอดเวลาท่ีเคลอื่ นขบวนเดนิ ทางไป พอขนุ รามคําแหงไดท รงประคององคพ ระพุทธสิหงิ คไปตลอดทาง พระมหากษตั ริยกรงุ สโุ ขทัยทกุ พระองคไ ดทรงเคารพบชู าพระพุทธสหิ งิ คต ลอดมา คร้นั เมือ่ ไดตงั้ กรงุ ศรอี ยุธยาขนึ้ ทางสโุ ขทยั ออ นกาํ ลงั สมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชที่ ๑ (ขุนหลวงพะง่วั ) เจา กรุงศรีอยุธยา ไดส ุโขทยั ไวใ นอํานาจเม่อื พ.ศ. ๑๙๒๐ พระยาไสยลอื ไทย เจากรุงสุโขทัย ถูกลดตาํ แหนงเปน พระเจา ประเทศราชลงมาครองพษิ ณโุ ลก ไดอ ญั เชญิ พระพทุ ธสิหิงคมาประดิษฐานไวท ่พี ษิ ณโุ ลกดว ย เม่ือพระยา ไสยลือไทยสิ้นพระชนมแ ลวสมเดจ็ พระบรมราชาธิราชที่ ๑ กโ็ ปรดใหเ ชญิ พระพุทธสหิ ิงคโดยทางเรือลงมา ไวก รงุ ศรอี ยธุ ยา ๗๙
นอกจากนี้ ยังมคี วามสมั พันธ ระหวา งเมืองนครศรีธรรมราช กบั เมอื งลังกา ดงั ปรากฏ ใน ตํานาน พระบรมธาตวุ ดั พระมหาธาตวุ รมหาวหิ าร ซ่ึง จะขอคดั ลอกมาแสดงไวแตพ อสงั เขป ดังน้ี เมือ่ พระสัมมาสมั พุทธเจา ไดเสดจ็ ดับขันธป รินิพพาน ณ สาลวโนทยานกรงุ รตั นโกสนิ าราราชธานี ลว งแลวได ๗ วนั จงึ ถวายพระเพลงิ แตค งเหลอื พระบรมสารรี กิ ธาตุ บรรดาเมืองตาง ๆ ที่นับถือศาสนา พุทธ จึงสง ฑูตมาเพือ่ ขอพระบรมสารรี กิ ธาตจุ ากกษัตริยม ัลลกษัตรยิ ๆ จะไมย อมแบง แตโฑณพราหมณ ไดช แ้ี จงใหเขา ใจ และขอใหมีการแบง พระบรมสารรี ิกธาตุใหแกฑูตทง้ั ๗ เมืองทีม่ าขอ กษัตรยิ ม ลั ล ฯ จึง ยอมแบง และใหโฑณพราหมณเ ปน อธิบดี (ประธาน ฯ) ในการจดั สรรแบง พระบรมสารรี กิ ธาตุ ในขณะน้นั มีพระอรหนั ตองคหนึง่ นามวา พระเขมเถระ ไดเ ขา ญาณสมาบตั ทิ ราบดว ยอนาคต ญาณวา ตอ ไปพระพทุ ธศาสนาจะเจรญิ ในภาคกลาง ภาคใตของชมพูทวปี (อินเดีย) และจะเคล่ือนยา ย ไปสสู วุ รรณทวปี (ประเทศไทยปจ จุบนั ) พระเถระจงึ เขาไปขออัญเชญิ พระทนั ตธาตุ คอื พระเขยี้ วแกว เบ้ือง ขวา และพระเขย้ี วแกว เบ้อื งซา ยมาอยางละ ๑ องค จากนน้ั ไดน ําไปถวายพระเจาพรหมทัต กษตั ริยแ หง แควน กลงิ คราษฎร ซ่งึ กาํ ลังมอี ํานาจมากในอนิ เดียตอนกลาง และพระเจาพรหมทตั ไมไดส ง ฑตู มาขอพระ บรมสารรี กิ ธาตจุ ากมลั ลกษตั รยิ พระทนั ตธาตุทั้ง ๒ องคน้นั ไดป ระดิษฐานและเคลอื่ นยา ยไปยังนครตา งๆ เปน เวลาถงึ ๘๐๐ ปเศษ จนครงั้ หลังสุดไดมาประดิษฐานอยทู ีเ่ มอื ง “ทันทบุรี” (บางแหง วา นครปา หมาก) ซ่ึงมพี ระเจา โคสีหราช เปน เจา เมอื งนคร ครองเมอื งและมีพระมเหสชี อื่ นางมหาเทวี มพี ระราชบตุ รีช่อื เหม ชาลา และพระราชบตุ รชอ่ื ทันทกุมาร ประมาณ พ.ศ. ๘๕๒ กษัตรยิ เ มืองขันธบรุ ี เจาเมืองชื่อทา วอังกศุ ราช เมืองนเ้ี ปนพวกทมิฬเดียรถีย แตนับถือศาสนาพทุ ธ ทา งองั กศุ ราชจงึ ยกทพั มาเพือ่ แยงชงิ พระทันตธาตุจากเมืองทนั ทบรุ ี ซึ่งทาวโคสหี ราช ประมาณกําลงั ขาศกึ แลว เหลอื ทจ่ี ะรบั จึงคดิ ท่ีจะสงวนชีวติ ไพรฟา ประชาชนดว ยการยอมตายเสียเอง จึง ทา ทา วอังกศุ ราช มาชนชางกนั คือทาํ ยทุ ธหัตถี แตกอนถงึ วนั กระทํายุทธหตั ถี กไ็ ดเ ตรยี มการเอาไวกอน โดยส่งั ใหเ จา หญงิ เหมชาลา และเจา ชายทนั ทกมุ ารวา ใหเ ตรียมการเลด็ ลอดหนีออกจากเมอื ง เพราะดูแลว ศกึ นี้หนักนกั พอคงวายชนมแ นใ หเตรยี มเชญิ พระทันตธาตุไวใ หพรอมทั้ง ๒ องค เมื่อพอแพศกึ ใหห นีเอา ไปถวายพระเจา กรุงลังกา อยา ใหพ ระทันตธาตตุ กไปอยใู นมือของพวกทมิฬ เม่ือเตรยี มการแลว ก็ทา รบทนั ที ทาวอังกศุ ราชกห็ วั รอลนั่ ไปเทานน้ั เอง เพราะยงั หนมุ แนนกวา กาํ ลงั พลก็มากกวา ผลการกระทาํ ยุทธหัตถกี เ็ ปนไปตามทท่ี าวโคสหี ราชคาดการณไวคือแพ ตวั ตายในท่ีรบ เจาฟาทงั้ สองซ่งึ เตรยี มการอยแู ลว จึงหนอี อกจากเมืองทันที ไปสูเมอื งทาแลวลงเรือสําเภาเพื่อขาม มหาสมุทรไปยงั เกาะลังกา กองเรอื พบกับพายุที่พัดจดั ปะทะคลนื่ ใหญ เรอื สาํ เภาลําใหญเสากระโดงหกั พงั เกือบอับปาง ลําเลก็ ที่อยใู นกองเรือก็อบั ปางหมดคงเหลอื เพียงลาํ เรือทรงของเจา ฟาทงั้ สองเทา นน้ั ทล่ี อย ละลอ งตามลมวิง่ อาวผานหมเู กาะตา ง ๆ ไป แตกระแสลมบังคับใหห ลุดไปทางฝงตะวนั ตกของสวุ รรณภมู ิ ไปเกยหาดทหี่ นาเมอื ง \"ตะโกลา\" หรือตะกัว่ ปาในปจ จบุ นั เจา ฟาทง้ั สองจงึ ขน้ึ จากเรือ อัญเชญิ พระทนั ต ธาตุไปอยูก ับชาวเมืองตะโกลาพอสมควรแลว และทราบวาทางฝงตะวนั ออกของสุวรรณภูมิทางเมืองตาม พรลิงค (นามเดมิ ของนครศรธี รรมราช) มที าเรอื ที่มเี รอื สําเภามาคา ขาย และวง่ิ ไปมาระหวา ง ตามพรลิงค ๘๐
กับลังกาเปนประจํา จึงไดออกเดินทางไปยังเมืองตามพรลิงค ไปจนถงึ หาดทรายแกว (ในทองท่อี าํ เภอทา ศาลา) เจาฟาทง้ั สองกเ็ ขา พกั ผอ นกําบงั กายเพือ่ รอคอยเรอื พาณชิ ยท ีจ่ ะขอโดยสารไปยงั เมืองลังกาตอไป รปู หลอ พระนางเหมชาลา และพระทนทกมุ าร ผูท่อี ญั เชญิ พระเขย้ี วแกว มายงั ลงั กาทวีป ในครัง้ นั้นยงั มีพระอรหนั ตองคหน่งึ นามวา พระมหาเถรพรหมเทพ ธุดงคมาจากอนิ เดียเปนผทู ่ี มี อภิญญาสมาบตั ิสูงมาก ไดเลง็ ทราบวา พระทนั ตธาตมุ าอยทู หี่ าดทรายแกว พระมหาเถระองคน ้ีสงู ดวย อทิ ธิฤทธ์ขิ ้นั เดนิ ทางมาทางอากาศได พอมาใกลห าดทรายแกว ก็เห็นพระทนั ตธาตเุ ปลง รศั มโี ชติชวงสวาง ไสว จึงลงจากนภากาศเขา ไปนมัสการพระทันตธาตุ เจาฟา ท้งั สองทห่ี ลบซอ นอยูเ ห็นพระเถระองคนแ้ี ลว เกดิ ความเลอ่ื มใส จึงออกจากท่ีกําบังเขาไปนมัสการแลวเลา เรื่องใหฟง เปด เผยฐานะที่แทจ ริงของพระองค พระมหาเถระจงึ แนะนาํ วา ใหเ ดินทางขา มกลับไปยังฝงตะวันตกแตไ ปทท่ี า เรอื เมอื งตรัง ซงึ่ จะมเี รือไปมา มากกวานีร้ วมท้งั เรือไปลงั กาดวย และไดท าํ นายไววาตอไปเบื้องหนา ประมาณ ๒๐๐ ป จะมที า วพระยา สําคญั มาสรางเมอื งใหม ณ หาดทรายแกวแหงนี้ และจะสรา งพระเจดยี ส ูงถงึ ๑๗ วา เพ่ือบรรจพุ ระบรม ธาตุไวส กั การะบูชา และไดบอกแกเ จา ฟา ๒ พนี่ อ งวา หากระหวา งเดนิ ทางมีอันตรายอนั ใดใหน กึ ถึงทานจะ มาชว ยเหลอื แลว พระมหาเถระกล็ ากลบั ไป เจา ฟาทง้ั สองจึงอัญเชิญพระทันตธาตทุ ่ีฝงไว ณ หาดทราย แลวนาํ ใสเ กลาเมาลขี องพระนาง ออกเดินทางกลบั ไปยงั ทาเรอื เมอื งตรัง (เดนิ เกงจรงิ ๆ) ขอโดยสารเรอื สําเภาไปลงั กา เรอื ออกแลนไปถงึ กลางมหาสมทุ ร กเ็ กิดอัศจรรยเรือหยุดอยกู ับทไี่ มเ คลื่อน นายสาํ เภาจงึ ประชุมลกู นอ งวาเรอื หยดุ อยกู ับท่โี ดยหาสาเหตุไมไดเ ชน นี้คงจะเปน เพราะ ๒ พี่นอง โดยสารเรอื มาเปน แน ตอ งจบั ฆา โยนลงทะเลเสยี เจา ฟาจึงระลกึ ถึงพระมหาเถระพรหมเทพใหมาชวย ทันใดนั้นพญาครุฑใหญ ปก กวา งประมาณ ๓๐๐ วา ไดบ ินมาที่เรอื เหตุอศั จรรยทีเ่ กิดขน้ึ ก็หายไป กลายรา งเปน พระเถระฯ จึงชแ้ี จง ใหล กู เรอื ทราบวาเรอื หยดุ เปนเพราะพญานาคราช และบรวิ ารข้นึ มานมัสการพระทนั ตธาตจุ งึ เกิดอศั จรรย พระมหาเถระชี้แจงแลว ก็กลับไป เรือสาํ เภาก็แลนตอ ไปยังเมอื งลังกาได ๒ เจา ฟา จงึ ขึ้นเฝาพระเจากฤตสิ ิริ เมฆวนั กษัตรยิ กรงุ ลงกา แลว เลาเร่ืองราวตา ง ๆ ถวายพรอมทัง้ ถวายพระทนั ตธาตุ พระเจากรุงลังกาปต ิ ๘๑
โสมนัสยง่ิ นกั จงึ สรา งพระเจดยี บ นบรรพตเปน ทีป่ ระดษิ ฐานพระทันตธาตุทง้ั สององคคือ พระเข้ียวแกว เบ้ืองขวาและซาย ใหเปน ท่สี กั การะบูชาของประชาชนสืบไป พระเจา กรุงลงั กาจงึ จัดทป่ี ระทบั ใหเจาฟา ทงั้ สองพกั เปน การถาวร ตอ มากษตั รยิ ว งศคุปตะผนู ับถือ พทุ ธศาสนาฝา ยมหายาน ไดม าตเี มืองทันทบุรีคนื จากกษตั ริยท มิฬได และไดจดั ใหผสู บื เช้อื สายราชวงศ พรหมทัต ท่ีเปน ตนวงศของเจา ฟาทง้ั สอง ครองเมืองทันทบรุ ตี อ มา ทางกรุงลงั กาทราบขาวนี้ จงึ ขอทราบ ความประสงคของเจา ฟาท้ังสองวา จะอยทู ีเ่ มอื งลังกาตอ ไป หรอื กลบั ไปอยูบานเมอื งเดมิ เจา ฟาท้งั สองทูล กษตั ริยล ังกาวา ขอกลบั ไปอยูย ังบานเมืองเดมิ แตจ ะขอพระทนั ตธาตอุ งคหน่ึงไปประดิษฐานไว ณ หาด ทรายแกว เพอ่ื ท่ีจะไดเปน ไปตามคําทาํ นายของพระมหาเถระ กษตั รยิ ล งั กาจึงพระราชทานพระเข้ียวแกว เบ้อื งซา ย กับพระบรมสารรี ิกธาตุทห่ี ักยอยอีก ๑ ทะนาน ใหแกพน่ี อ งทงั้ สอง แลว จัดกระบวนอัญเชิญพระ บรมสารรี กิ ธาตุ และเจา ฟาท้ังสองพระองคขนึ้ สเู รือสาํ เภาลาํ ใหญไปสทู า เรอื หาดทรายแกว แลวจงึ กอเจดีย อญั เชิญพระทันตธาตุ และพระบรมสารรี กิ ธาตคุ รง่ึ ทะนาน (อกี ครง่ึ หน่ึงนํากลับไปเมอื ง) บรรจใุ นผอบแกว ประดิษฐานในแมขันทอง แลวนาํ ฝงลงไวใ นพระเจดีย ณ รอยเดมิ ทาํ พธิ ีไสยเวทยผกู ภาพยนตเปนกา ๔ ฝงู รักษา ๔ ทศิ จากความสัมพันธร ะหวางดินแดนสุวรรณภูมกิ บั ลงั กาทวปี ดงั ท่ีไดยกมาแสดงขางตน น้ี ดูอาจจะ เปน เร่ืองในนิทานมากกวา ท่ีจะเปนความจรงิ แตในสมัยตอ มาทไี่ มอ าจปฏิเสธไดว า เปน เพยี งนทิ าน กค็ ือ บันทึกการเดนิ ทางของพระสงฆ ที่เดนิ ทางไปบวชและศึกษาพระไตรปฎ กท่ลี งั กาทวีป ซ่ึงนอกจากจะมีคณะ สงฆจ ากประเทศมอญ ดงั ทป่ี รากฏหลกั ฐานใน จารึกกัลยาณี แลว กย็ ังมี บันทกึ การเดินทางของ พระ พุทธคัมภรี ซ่งึ ปรากฏอยูใน ตาํ นานมูลศาสนา ฉบบั วัดปาแดง ดังท่ไี ดคดั ลอกแตพ อเปนสังเขปและ นาํ มาแสดงไวแลวในบทที่ ๑ วา ดว ย ชมพูทวปี อยทู ี่ไหนกนั แน? นอกจากนย้ี ังมีเหตุการณท ่ีอยูในยคุ ประวัติศาสตรทคี่ อนขา งเปนปจ จุบัน ขน้ึ มาสกั นดิ คอื ในชวง กรงุ ศรีอยธุ ยา ตรงกับรัชสมยั พระเอกาทศรถ คอื เรื่องการแกป รศิ นาพระอภธิ รรมของหลวงปทู วด ทีม่ ี คณะทตู ตัวแทนพระเจา กรุงลังกา สง มาเพ่ือประลองปญ ญา ซึ่งมีเดิมพนั คอื กรงุ ศรีอยุธยา ดังทจ่ี ะคดั ลอก มาใหท า นทั้งหลายไดอา นกนั ดังน้ี หลวงปทู วด หรอื สมเด็จเจา พะโคะ วดั พระราชประดษิ ฐานจังหวัดสงขลา ๘๒
ประมาณ พ.ศ. ๒๑๔๙ พระเจาคามินี กษตั ริยประเทศลังกา คิดจะแผอํานาจมายงั ประเทศ สยาม เพราะครัง้ หน่ึงประเทศลงั กาเคยเปน เมอื งขน้ึ ของอาณาจักรสยามตอนใต การที่คดิ จะแกมอื ครั้งน้ี ประเทศลังกาพจิ ารณากนั อยา งแนบเนียน เพราะ • ประเทศไทยเวลานั้นตรงกบั รชั สมยั สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช และสมเดจ็ พระเอกาทศรถ แม ประเทศไทยจะทาํ สงครามกับพมาติดตอ กนั เปนเวลาหลายปก ็ตามแตค วามออนเพลียหามีแกท หารไทยไม เพราะการไปรบมชี ยั ชนะมาทกุ ครั้ง อกี ทัง้ ไดเ พ่ิมความชํานาญในการรบใหแกท หารไทยเปน อยางมาก ถา ประเทศลงั กายกกองทพั มาทาํ สงครามกค็ งไมมที างทจ่ี ะเอาชนะกองทัพไทยได • กษัตริยป ระเทศลังกาจงึ ดาํ เนินสงครามแบบใหมเรยี กวา “ ธรรมยทุ ธ ” เพราะเห็นวา ประเทศ ไทยเพิง่ เสรจ็ จากสงครามใหม ๆ เขา ใจวาการพระพุทธศาสนาของคนไทยเราตองดอยลง ถาทาพนนั เมอื ง กนั ในการแปลธรรมะประเทศสยามคงหาผเู ชย่ี วชาญมาแปลไมไ ด และคงเปนฝายแพ ดงั นั้นกษตั รยิ ประเทศลังกาจึงใหชา งตีแผนทองคาํ ใหเ ปน แผนเล็ก ๆ แลว จารกึ อกั ขระจากพระคาถาของพระอภธิ รรม ๗ คัมภีร อกั ขระแตคาํ แยกเปน แผน ๆ ๗ คมั ภรี จงึ แบง ได ๗ แมขนั ทอง เมอื่ จดั เรยี บรอยแลว กจ็ ัดเครื่อง บรรณาการอกี ๗ สําเภาใหญใ หพ ราหมณราชทูต ๗ คน ถอื พระราชสาสนเขามายังกรงุ ศรอี ยุธยา พราหมณร าชทตู เขา เฝา สมเดจ็ พระเอกาทศรถและนาํ พระราชสาสน เขา กราบทลู ใหท รงทราบ ตอนนี้ สันนิษฐานวา สมเด็จพระเอกาทศรถคงจะทราบไตรตรองวา • ประเทศสยามเปน ประเทศที่นับถอื พทุ ธศาสนาถา ไมร ับคําถา ครัง้ น้ีกจ็ ะเปนท่เี สื่อมเกยี รติยศ ของประเทศ • ถาพระองคร ับคาํ ทา พนนั เมอื ง กย็ ังไมท ราบวาจะสามารถหานักปราชญท่สี ามารถไดหรือไม • พระองคมขี ัตติยะมานะ เพราะทรงเช่อื แนวาประเทศยอมไมส นิ้ คนดี จึงทรงยอมรบั คาํ ทา พนนั กับกษัตรยิ กรุงลงั กา เม่อื สมเดจ็ พระเอกาทศรถทรงตอบรบั คาํ ทา พนันแลว จงึ ใหม ีพระบรมราชโองการใหปา วรองแก ภิกษทุ ง้ั หลาย มีหนงั สือออกไปยังวัดวาอารามตาง ๆ ทัง้ ในพระนครหลวงและตา งเมืองเพื่อใหจดั หาภกิ ษุ แสดงความจํานงเขา แปลคมั ภีรเ ปน จํานวนมาก แตเม่อื ถึงเวลาแปลจริง ๆ กย็ ังไมมภี กิ ษอุ งคใ ดทําการแปล ไดส าํ เรจ็ จนลว งเวลาไปถึง ๖ วัน ยังเหลือเวลาอีก ๑ วัน ก็จะครบตามสัญญา ซ่ึงเปนวนั ชช้ี ะตากรรมของ ประเทศสยามวาจะตอ งอยใู นสภาพเชน ไร ในภาวะคบั ขันน้ีมผี ูเฒา ผูแกห ลายคนระลกึ ไดวา พระไตรปฎกฉบบั หนังสือขอมกเ็ คยเผยแพร ไป จากเมืองลงั กา (พะโคะ) ลัทธิลงั กาวงศ ก็สบื เนือ่ งมาจากเมอื งลังกา (พะโคะ) พระพุทธสหิ งิ คกไ็ ปจาก เมืองลงั กา (พะโคะ) เพราะเหตนุ ี้เองจึงทาํ ใหท ุกคนระลกึ ไดว า ผูช ํานาญในการแปลคมั ภีรคร้ังน้ีคงเปน ผูที่มากจากเมืองลังกา (พะโคะ) แนน อน ในราตรนี ั้นเอง สมเดจ็ พระเอกาทศรถพระพุทธเจาอยหู วั ไดท รงสุบินนมิ ติ วา มี พญาชางเผือก เชือกหนงึ่ ว่งิ มาจากทางทิศใตเ ขาสพู ระบรมมหาราชวังพระพุทธเจา อยหู วั ตกพระทยั เปนอันมาก ๘๓
ทรงต่ืนจากพระบรรทมและดําริวา คราวน้ปี ระเทศสยามอาจจะเปนเมืองขึ้นของประเทศลงั กากไ็ ด เพ่อื ความกระจา งพระองคโ ปรดใหห าโหราธบิ ดเี ขา มาคาํ นวณบา นเมอื ง พระโหราธิบดีคํานวณฤกษย ามแลว กราบบงั คมทลู ใหท รงทราบวา ชะตาราศบี านเมอื งจะรุง เรืองขึน้ กวาเดิมพระเกยี รติยศของพระองคจ ะลอื กระฉอนไปทว่ั ทกุ สารทศิ ท้งั นีเ้ พราะมนี ักปราชญมาจากทิศใตเปน ผูชว ยเหลอื ในการแปลธรรมคร้งั น้ี เมอื่ พระมหากษตั ริยไ ดสดบั ดังนีก้ โ็ สมนสั เปนอยางยิ่ง ฝา ยขุนศรธี นญชัย ขาราชการผูใหญซ ่ึงเปนผูป ระกาศและสืบหาภกิ ษทุ ี่เปนนกั ปราชญ ทงั้ ที่เปน ชาวกรงุ และชาวตา งเมอื งไดไ ปพบกับเจา สามีรามท่วี ดั ราชานุวาส ไดส นทนาปราศรยั แลว เหน็ วา เจา สามี รามมลี กั ษณะทุกอยา งเปนนักปราชญ กน็ ิมนตเขาสพู ระราชฐาน ณ ทองพระโรง กอนเขา ทอ งพระโรง สัตบุรษุ ไดตักน้ํามาลา งเทาใหเจา สามีราม เจาสามรี ามจึงยางเทา ขึ้นไปเหยียบบนแผนศิลา ทาํ ให แผนศลิ าน้ันแยกออกดว ยอํานาจอภินหิ าร เปน ทอี่ ัศจรรยแ กผ ูพบเห็นยิ่งนัก เมือ่ เขาไปยงั ทอ งพระโรงได คลานไปกราบภกิ ษุสงฆทีเ่ ปนอาจารยแ ละผูอาวโุ ส พราหมณท ตู ท้ัง ๗ เห็นดงั น้นั ก็กลาวขนึ้ ทามกลางท่ี ประชมุ วา กษัตริยสยามพาเดก็ เขามาแกปรศิ นา ซ่งึ เจา สามรี ามไดใ หก รมการจดบนั ทึกคาํ พดู นัน้ ไว พรอม กบั ถามพราหมณราชทตู วา กุมารท่ีออกจากครรภม ารดากว่ี ันจงึ จะน่ัง ก่ีวันจงึ จะคลานทา นทราบหรือไม พราหมณทงั้ ๗ ก็กลาวแกไมไ ด หลังจากนนั้ เจา สามรี ามก็ตรงไปยงั เตยี งทองซง่ึ จดั ไวเ ปน ท่ีรองรบั อกั ขระ ธรรมนน้ั เจา สามีรามทําวัตรปฏบิ ัตแิ กพ ระอภธิ รรม แลวเอาอักขระแตละขันออกมาเรยี งขันละแถว จงึ ทราบวายงั ขาดอักขระอยูข ันละ ๑ ตัว อักขระท่ีขาดนน้ั คือ สงั วิ ทา ปุ กะ ยะ ปะ พราหมณทง้ั ๗ จึงเอา อักขระท่ีซอนไวในมวยผมทงั้ หมดสง มอบใหแกเ จา สามีราม เจา สามีรามจงึ แปลคมั ภรี ไ ดถกู ตองทุกประการ พราหมณราชทูตทัง้ ๗ จงึ แพกมลงกราบเจา สามรี ามดวยความเคารพเลือ่ มใสยง่ิ ฝา ยทางคณะกรรมการของธรรมสภา เมือ่ เห็นชัยชนะเชน นน้ั ก็โหร อ งและแสดงความยินดี ดัง กกึ กอ งไปท่วั ทองพระลานหลวง และไดม ีการตกี ลองสญั ญาณประโคมสังคตี ดนตรีกนั อยางคร้นื เครง พราหมณราชทตู ทัง้ ๗ ไดน าํ เครอ่ื งราชบรรณาการเหลา นน้ั มาถวายแกเ จา สามรี าม สมเด็จพร ะเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา แตงตัง้ สมณศักด์วิ า “ สมเดจ็ พระราชมนุ สี ามีรามคุณูปรมาจารย ” สมเดจ็ เจา ไมย อมรับเครอื่ งบรรณาการ และไดถ วายคืนแกพ ระบาทสมเด็จพระเจา อยูหวั สมเด็จพระเจาอยหู วั โปรดให สรางกฏุ ิขึน้ ๑ หลงั ถวายแกส มเด็จเจาพรอมกบั เมอื งอกี ก่งึ หน่งึ สมเดจ็ เจา พาํ นกั อยทู กี่ ฏุ ิหลังน้นั ๓ วนั ก็ ถวายกุฏิและเมืองคืนแกสมเดจ็ พระจา อยหู วั และสมเด็จเจาไปพํานกั อยทู ี่วัดราชานวุ าส ซง่ึ เปน สถานท่ี สงบตอไปดงั เดมิ สมเด็จเจา ไดพาํ นักอยูทก่ี รุงศรอี ยุธยาเปน เวลาหลายปทง้ั นเ้ี พราะเหน็ วา กรุงศรอี ยธุ ยาเปน ศูนยก ลางในการเผยแพรพ ุทธศาสนา มรี ะยะหนึ่งไดเ กดิ ไขห าระบาดอยางรา ยแรงประชาชนลมตายเปน อนั มาก พระพทุ ธเจา อยูหัวทรงวติ กเปน อนั มาก จงึ ดํารสั ส่ังใหข นุ ศรีธนญชัยไปนมิ นตสมเด็จเจา เขามาในพระ บรมหาราชวงั เพื่อใหก ารชว ยเหลือแกไขความเจบ็ ปว ยของประชาชน สมเด็จเจา จงึ ทําพธิ ีปลกุ เสกน้าํ พระ พุทธมนต โดยระลึกถงึ คณุ พระศรรี ัตนตรัย เพง เอาพระบารมที ส่ี มเด็จสรางสมมาชา นานเปน ท่ีตัง้ พรอ มทง้ั เอาดวงแกววเิ ศษเปน แรงอธษิ ฐานดว ย เมื่อทาํ นํ้ามนตเสรจ็ แลว จงึ ใหก รมการนําไปประพรมแกป ระชาชน ๘๔
จนท่วั กรุงศรีอยธุ ยาไมชา ไขหา กเ็ บาบางและหายไปในท่ีสดุ พระพทุ ธเจา อยูหวั ทรงโสมนสั เปนยง่ิ นกั วนั หน่ึงทรงมีพระราชดํารสั วาถาสมเดจ็ ประสงคสิ่งใดหรือจะบูรณะวดั วาอารามใด ๆ พระองคจ ะทรงอุปถัมภ ทุกประการ ตอมาไมน านสมเด็จเจา ไดท ลู ลาสมเดจ็ พระสงั ฆราชาธิบดเี พอื่ รกุ ขมลู ธุดงคก ลับไปยังภาคใต ซ่งึ เปน ปต ภุ มู ิมาตภุ มู ิ สมเดจ็ พระสังฆราชาธิบดกี ็อนญุ าต ครัน้ ไปอําลาสมเดจ็ พระพทุ ธเจาอยูหวั สมเดจ็ พระพทุ ธเจา อยูห วั ทรงอาลยั แตไมก ลา ทดั ทานเพยี งแตตรัสวา “ สมเดจ็ เจา อยาละท้ิงโยม” พระพทุ ธเจา อยหู ัวไดเ สด็จมาสง สมเดจ็ เจา จนสน้ิ เขตพระนครกรงุ ศรีอยุธยา จาก ประวตั ิศาสตรก รุงศรีอยธุ ยา ในชว ง รชั สมยั พระเอกาทศรถ นนั้ เมอ่ื สอบยอ นกลับไป ใน ประวตั ศิ าสตรข อง ประเทศศรลี ังกา ในยคุ สมัยเดียวกัน คือ เมือ่ พ.ศ. ๒๑๔๙ ตรงกบั ค.ศ. ๑๖๐๖ พบวา ในชว งเวลานั้น สถานการณพระพทุ ธศาสนา ในศรลี ังกา อยใู นชวงตกตํา่ สุด จนไมนา เช่อื วา จะมพี ราหมณาจารย ท่จี ะมคี วามรูเช่ียวชาญในพระอภธิ รรม พระไตรปฎก ถงึ ขนาดหาญกลา มาทา เอาบา นเอา เมอื งกัน ดังจะ คดั ลอกประวตั ิศาสตรพระพุทธศาสนาในศรีลงั กา ในชว งเวลานน้ั มา ใหทา นทั้งหลายได อานกัน ดังน้ี พระพทุ ธศาสนาในชวงกลยี คุ ในพทุ ธศตวรรษท่ี ๑๖ พระพทุ ธศาสนาในลังกาอยใู นยคุ เสอ่ื ม สว นหนงึ่ มาจากการรุกรานอยาง ตอเนอ่ื งจากอนิ เดียใต และอีกสว นหนงึ่ จากการแยง ชิงอํานาจกันเองในหมูผนู ําชาวสิงหล เมื่อฝา ยทมฬิ ไดร บั ชัยชนะ พระพทุ ธศาสนาก็ถึงจดุ เสื่อมถอย ทําใหส ถาบนั ภกิ ษณุ ีสญู หายไป และสถาบนั ภิกษุก็ เกอื บจะสญู สนิ้ เมื่อพระเจาวชิ ัยพาหทุ ี่ ๑ (Vijayabahu I) ปราบฝายทมิฬไดสําเรจ็ (พ.ศ. ๑๖๑๔) และขน้ึ สู อาํ นาจที่เมืองโปโลนนะรวุ ะ ( Polonnaruwa) ทรงประสงคจ ะฟน ฟูพระพุทธศาสนาและคณะสงฆ แต ขณะนนั้ ไมมีพระสงฆเ พียงพอ พระองคจงึ ทรงนิมนตพ ระสงฆ ๒๐ รปู จากภาคใตของพมา มารวมประกอบ พิธีอุปสมบทเพื่อจัดต้ังคณะสงฆลงั กาขนึ้ มาใหม ตอมา พระเจาปรกั รมพาหุท่ี ๑ (Parakramabahu I) (พ.ศ. ๑๖๙๖-๑๗๒๙ ) ทรงรวบรวมลงั กาให เปน ปก แผน และทรงทาํ นุบาํ รุงพระพุทธศาสนาอยา งสาํ คัญ โดยทรงปฏริ ปู วินัยของคณะสงฆและรวม นกิ ายที่หลากหลายใหเปน หน่ึงเดยี ว การปฏริ ปู คร้งั น้ีสงผลใหเ กิดการปฏิรูปพระพทุ ธศาสนาทัว่ ท้งั เอเชยี อาคเนย รวมท้ังอาณาจกั รสุโขทยั ศิลาจารกึ ในสมัยสุโขทยั เปด เผยใหทราบวา ชวงเวลานั้นกัมพูชา พมา รามญั (มอญ) และสยามตางก็สง พระภกิ ษุสงฆไปยงั ลังกา เพือ่ นาํ พระวนิ ยั ทเี่ ครง ครดั กลับมายงั ประเทศ ของตน ส้นิ รชั สมยั ของพระองค ลังกาไดถดถอยเขาสูหว งแหง ความสบั สนและปนปว นทีย่ าวนาน ทําใหว ินัยของสงฆย อ หยอ นลง คณะสงฆเ กิดเร่ืองอ้อื ฉาวจนนําไปสูการลาสิกขาเปน อันมาก นับ จากปลายคริสตศ ตวรรษที่ ๑๕ เปน ตน ไป การแยง ชงิ อาํ นาจภายในทาํ ใหโ ปรตเุ กสและ ๘๕
ชาวตา งชาตอิ นื่ ๆ เขามามบี ทบาทในลงั กามากขึ้น ในที่สดุ ลงั กาก็ตกเปน อาณานคิ มของตะวนั ตก ยาวนานถงึ ๓๐๐ ป อทิ ธิพลของมหาอํานาจยุโรป ป พ.ศ. ๒๐๖๐ โปรตเุ กสเปน ชาวยโุ รปชาติแรกทเ่ี ขา มาปก หลักทเี่ มอื งทาโคลอมโบ ( Colombo) ชาวโปรตุเกสไดย่นื ขอ เรยี กรองมากมายกบั กษัตริยลังกาจนนาํ ไปสกู ารสรู บ หลายครัง้ เม่อื ไมส ามารถตอ สู กับโปรตุเกสได กษัตรยิ ล ังกาจาํ ตองยอมจาํ นนและจายคาชดเชยสงครามใหแ กโ ปรตเุ กส สงครามและการ สูรบยังคงดําเนนิ อยา งตอเนือ่ งเปน เวลาอกี ๑๐๐ ป กระท่งั ป พ.ศ. ๒๑๗๕ โปรตุเกสจงึ สามารถยึดเมอื งทา สาํ คญั ทงั้ หมดบนเกาะลงั กาได กองเรือของโปรตเุ กสไมเพยี งแตบรรทกุ สนิ คา มาเทา นั้น แตย งั บรรทกุ กองทหารและบาทหลวงที่ ต้ังใจจะมาเปลย่ี นคนพนื้ เมืองใหหนั มา นบั ถือคาทอลกิ อกี ดวย จดุ มุงหมายน้บี รรลุความสาํ เร็จเมอ่ื กษัตรยิ ส งิ หลซ่ึงมีพระนามวา ธรรมะปาละ ดอน จวน ( Dhamapala Don Juan) ไดเขา รีตนับถอื ศาสนาครสิ ต ในป พ.ศ. ๒๐๘๕ ภายใตก ารปกครองของโปรตเุ กส พระพทุ ธศาสนาถกู บอ นทาํ ลาย เปนอันมาก วดั พระพุทธรูป และแมแ ตพ ระพทุ ธบาทบนเขาสมุ นา ( Sumana) ก็ถกู ทําลาย เพอ่ื ปู ทางไปสูการสรา งส่งิ กอ สรางทางศาสนาอยา งใหม ขณะเดยี วกันกษัตรยิ ท ีเ่ มืองแคนดี้ ( Kandy) พระองคห นง่ึ ซง่ึ นบั ถอื ศาสนาพราหมณก ท็ รงจบั พระภกิ ษแุ ละสามเณรสกึ เปน จาํ นวนมาก พรอ ม ทง้ั ส่ังทําลายเจดยี วหิ าร และพระไตรปฎ ก ลงั กาไดส ญู เสียคณะสงฆอ ีกเปน ครัง้ ทสี่ อง ในป พ.ศ. ๒๒๐๐ ชาวดัตชเ ขา มาแทนท่ีโปรตุเกส แตไ มเ ขา มากา วกายพระพุทธศาสนา จึงมี ความสมั พนั ธท ดี่ กี บั พลเมืองทองถน่ิ ภายใตการปกครองของดตั ช พระพุทธศาสนาไดฟ น ตวั ขึ้นอกี คร้งั หนงึ่ เม่ือพระภกิ ษสุ งฆจาํ นวน ๓๐ รปู จากยะไข (Yakai) หรอื อารขา น (Arakan) ไดน าํ การอุปสมบทกลบั เขามา ในอาณาจกั รแคนดี้ในป พ.ศ. ๒๒๔๐ ปจจุบนั พุทธศาสนิกชนชาวไทย และทวั่ โลก มักจะหาโอกาสเดินทางไปเมืองแคนดี้ ประเทศศรี ลงั กา เพือ่ ไป นมสั การ \"พระเขยี้ วแกว\" ที่วดั มลั ลกิ า ดาลดา หรือวดั พระเขี้ยวแกว ซงึ่ ในระหวางวนั ท่ี ๖- ๑๖ มนี าคม ๒๕๕๒ ทีผ่ านมา มีงานสมโภชเปดพระทันตธาตุเขย้ี วแกว ณ เมืองแคนดี ประเทศศรีลังกา ซึ่ง คุณไตรเทพ ไกรงู ไดเขยี นสกูป เพือ่ เชิญชวนพุทธศาสนิกชน ใหเ ดินทางไปรว มงาน ดังกลาว ในคอลัมน ศาสนา ศลิ ปะ-วัฒนธรรม ของ หนังสือพมิ พ คม ชัด ลกึ ฉบับวันท่ี ๑๓ กุมภาพนั ธ ๒๕๕๒ ซ่งึ จะขออนุญาต คัดลอกมา บางสว น ดังน้ี ๘๖
พระเจดยี ท องคาํ ทบี่ รรจุ พระเขยี้ วแกว ทเี่ ชอื่ วา เปน พระทนั ตธาตุ ของพระพทุ ธเจา วดั มลั ลิกา ดาลดา หรอื วดั พระเข้ยี วแกว แหงเมืองแคนดี ประเทศศรลี ังกา เปนสถานที่ ประดษิ ฐาน พระทนั ตธาตุ ขององคส มเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจา พระเข้ียวแกว เพียงองคเ ดยี ว ท่ี ปรากฏบนโลกมนษุ ย โดยมีหลักฐานรองรับความถกู ตอ งตรงตามพระคัมภีรมหาวังศา ดวยวา พระทันต ธาตุ หลงั จากการถวายพระเพลงิ พทุ ธสรรี ะ มีอยูดวยกนั ๔ องค คอื องคขวาบน ประดษิ ฐานอยูท่ีเจดยี เกศ แกว จุฬามณี บนสวรรคช น้ั ดาวดึงส องคข วาลา ง อยูท ่แี ควนคนั ธารราษฎร คือ ประเทศปากีสถานใน ปจ จุบนั และหายสาบสญู ไปแลว องคซา ยลา ง อยทู ีน่ าคพภิ พบาดาล และสดุ ทาย คือ องคซ า ยบน ประดิษฐาน ณ เกาะลังกา แหงน้ี นับตั้งแตพทุ ธศตวรรษท่ี ๙ พระเขีย้ วแกวไดป ระดิษฐานอยบู นแผน ดินแหงนม้ี าโดยตลอด มเิ คยถกู นาํ ออกนอกดินแดนเลย ตง้ั แตถ กู อัญเชิญมาจากชมพทู วปี โดย เจาหญิงเหมมาลา แหง แควนกาลิงคะ เมอ่ื กวา ๑,๗๐๐ ปกอ น ชาวศรลี งั กา ตา งถวายความเคารพตอ พระทันตธาตุอยา งสูงสุด โดยเช่อื กนั วา หาก เมื่อใดพระเข้ยี วแกว ถกู นาํ ออกนอกเกาะลงั กาแลว จะนําภัยพบิ ัตมิ าสปู ระเทศชาติ และยงั เช่อื วา หาก เม่อื ใดท่ีเกดิ ทกุ ขภ ยั ขน้ึ การเปดอญั เชิญพระเขย้ี วแกว ออกใหผคู นสักการบชู า จะสามารถขจัดเภทภยั ตา งๆ ได โดยจะมกี ารจดั พธิ ีสมโภช เปดอัญเชิญพระเขย้ี วแกว ในชว งราวทุก ๔-๕ ป โดยในปน จ้ี ะจัดขึ้นใน ระหวาง วันท่ี ๖-๑๖ มนี าคม ๒๕๕๒ ทุกวันนี้ ชาวศรลี งั กายังคงระลึกถึง เมื่อคราวอังกฤษยกทพั เขา มายึด กรุงศรีวัฒนาปรุ ะแคนดีแหงนี้ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๕๒ ทหารลงั กาทกุ นายยอมวางอาวธุ แตโ ดยดี เมอ่ื ทราบวา องั กฤษสามารถยดึ พระเขย้ี วแกวไวไ ดแลว หากมิฉะนัน้ การสรู บกค็ งจะยดื เย้อื ดว ยทหารลังกายังหมายจะ ตอสโู จมตีพวกอังกฤษตอไป ไมคดิ ยอมจํานน หลังจากพวกองั กฤษยดึ เอาพระเขยี้ วแกว ไว กเ็ กิดความแหงแลงอยา งหนกั ติดตอกันหลายป เกดิ ความทุกขย ากแสนสาหสั ทว่ั ประเทศ ชาวลังกาจึงเจรจากับผูป กครององั กฤษ ขออนุญาตใหม ีการนําพระ ๘๗
เขยี้ วแกว มาเปดบชู าตามประเพณีโบราณ ฝา ยองั กฤษก็ยินยอม ในระหวางทําพธิ นี ัน้ เอง ทองฟาท่เี คย ปราศจากเมฆฝนมาหลายป กบ็ งั เกิดฝนเทลงมา สรา งความชมุ ฉาํ่ และอศั จรรยใ จใหผูคนทพี่ บเหน็ แมก ระท่ังพวกอังกฤษกเ็ ชนกนั ปาฏิหาริยของพระเข้ียวแกว เปน เร่อื งทช่ี าวศรีลังกาเลา ขานกนั มิรูเ บ่อื พิธีการเปดพระเขีย้ วแกว ซ่ึงบรรจุอยูในเจดียท องคํา และผอบทองคําเจ็ดชัน้ ประดษิ ฐานในหอง กระจกกนั กระสนุ อยางแนนหนา การนาํ ออกมาใหสาธุชนสักการบชู านั้น ไมใชเ รอื่ งงา ย เพราะกญุ แจท่ีใช เปด พระเจดยี ทองแตล ะช้ัน มถี งึ ๓ ดอก แยกกันถือโดย พระมหาสังฆนายก (เทียบไดกับพระสังฆราช) สยามนิกาย ๒ องคทปี่ กครองฝา ยคามวาสี และอรญั วาสี สวนกญุ แจอกี ดอก อยูกบั ตัวแทนของฝา ย ฆราวาส อันมาจากการเลือกตงั้ จากผมู ีเกยี รติ อันเปนทย่ี อมรับของท้ังทางฝายศาสนาและประชาชน มี ตาํ แหนงเรยี กวา \"นลิ ะเม\" ซง่ึ ทัง้ ๓ ทา นน้ีจะตอ งมาโดยพรอมเพรียงกัน ถงึ จะเปด ได ระหวา งการเปด คณะกรรมการจะถอดสายสรอ ย สายสังวาล เครอ่ื งเพชร เครือ่ งทองตา งๆ ซงึ่ เปน สมบัติลํ้าคา มหาศาล ทชี่ าวพุทธศรีลังกา ตั้งแตพ ระมหากษตั ริยในอดีต จนถงึ ชาวบา นปจจบุ นั ไดถอด คลอ งถวายเปน พุทธบูชา จํานวนมากมาย จนตอ งทาํ บัญชีบนั ทึกไวทกุ ชน้ิ ในทกุ คร้ังท่ีทําการเปด พระเขี้ยว แกว การเปด พระเขยี้ วแกว เริ่มจากพระเจดียทององคใหญชั้นนอกสดุ เขา ไปหาพระเจดียทองทีล่ ดหลั่น เลก็ ลงไปอีก ๔ ชัน้ ช้ันในจะพบผอบหิน และผอบทองคาํ ฝง อญั มณี และเมอื่ เปด ออก ก็จะเปน กลกั ทอง ประดับเพชรพลอยลา้ํ คา ซึง่ เปน ท่บี รรจุ พระทันตธาตุ ชั้นในสุด พระเข้ียวแกว ท่วี ดั มลั ลกิ า ดาลดา เมอื งแคนดี ประเทศศรลี งั กา พระเขย้ี วแกว จะถกู อัญเชิญนาํ ออกมาประดษิ ฐานสอดในหวงเสน ทองคาํ ปก บนฐาน อัญเชิญไว ในเจดยี แกว ขนาดใหญ เพื่อใหสาธชุ นเหน็ ไดชดั เจนระยะไมก ่ีเมตร ทามกลางการแหประโคมของชางฟอน ชางดนตรี เสยี งปกลองมังคละดังกระห่มึ ขับความชั่วรายท้ังปวงใหออกไปจากมณฑลพิธี ภาพชาวศรีลังกา ทแ่ี ออัดกันเพื่อท่จี ะขอมีโอกาสสักครัง้ ในชวี ติ ไดกราบนมัสการพระเขี้ยวแกว หลง่ั ไหลกันมาราวกบั สายนา้ํ ๘๘
จาํ นวนผูคนนบั แสน ที่ตอ แถวกนั ดวยอาการสงบ ยาวออกไปดานนอกวดั นับหลายกโิ ลเมตร ตาง คนมาจากตา งเมอื ง มาเปน ครอบครัวเดยี วกนั ดว ยศรัทธาอนั แรงกลา เพอื่ ท่จี ะขอสกั คร้ังเขา ไปกราบ นมสั การพระทนั ตธาตุ มิพกั ทีจ่ ะตอแถวตงั้ แตตสี ต่ี หี า กวา จะไดเ ขา ไปกราบเพยี งไมกอี่ ึดใจตอนประมาณ บายสามโมงเย็น แลวเดนิ ย้มิ หนาใสออกมา เพยี งเพ่ือจะมาตอแถวใหมอ กี ครง้ั พระทนั ตธาตุ สณั ฐาน คลา ยดอกจําปต ูมปลายสอบ สเี หลอื งอมสม ตรงปลายสอบเลก็ นอย มขี นาดใหญกวา ฟน มนุษย ธรรมดา พระเขยี้ วแกว น้ียอมเปน ของแทจ ริงอยางแนนอน แทจรงิ ดวยพระคมั ภีรโบราณ ที่มกี ารสืบ ทอดมานานนบั พนั ป แทจ รงิ ดวยความศรทั ธาอันแรงกลา ของชาวพุทธลังกา ผปู ราศจากวิกจิ ฉาลงั เลสงสยั ในพระรัตนตรัย แทจริงดวยจติ ใจอนั งดงามบรสิ ุทธิ์ อันยดึ เอาคุณพระสมั มาสมั พทุ ธเจาผูประเสริฐ เพง รวมกนั เปนพลงั แรงกลา ซมึ ซา นอาบอวลทกุ อณูอากาศท่วั บริเวณเขตแดนอันศกั ดส์ิ ิทธนิ์ ี้ คุณละ รสู ึกได ไหม? ซ่ึงผมคดิ วา พระเขย้ี วแกวท่เี มอื งแคนด้ี ประเทศศรลี ังกานี้ จะเปนของจรงิ แทแ นนอน หรอื จะเปน ของปลอมนน้ั ทานท้งั หลายพึงจะพิจารณาดวยสติ ปญญาของทานเอง แตผ มมีเกรด็ เล็กนอย ที่เก่ยี วกับ “พระเข้ยี วแกว เมืองแคนดี้ ประเทศศรีลังกา” นี้ ทน่ี อ ยคนนกั ทจี่ ะไดรู หรือไดอ า น ซ่งึ ผมจะขอคัดลอกมา จากหนังสอื “ประวัติศาสตรสากล เลม ที่ ๔ ” ท่เี ขียนโดย หลวงวจิ ติ รวาทการ แตเ พยี งโดยยอใหท านทงั้ หลาย ไดพิจารณาดังน้ี “ผทู ี่ไดอ า นพระราชนพิ นธข องพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจา อยูหัว พระปย มหาราช เม่ือเสด็จประพาสยุโรป ตอนท่ีพรรณนาถึงการไปนมสั การพระเขีย้ วแกวทีเ่ กาะลงั กา ทรงเขียนไว อยา งชดั เจนวา พระเขี้ยวแกวนั้นเปนของปลอม ไมใ ชของจริง ผทู ีไ่ ดเ ห็นรูปพระเขีย้ วแกว ท่ี ถายรูปมาพิมพเ ผยแพรหลายแลวจะเหน็ พองตามพระราชนิพนธว า พระเขยี้ วแกว ซ่งึ เกบ็ รักษา ไวท เี่ มอื งแกนดี เกาะลังกานนั้ เปน แตเพยี งงาชางชนิ้ เดยี ว เอากลึงอยา งเกล้ยี งเกลา แลวก็บอก วาเปน พระทนั ตธาตขุ องพระพุทธเจา ซง่ึ ถา พิจารณาสักเลก็ นอ ย กจ็ ะเหน็ ไดวาไมใชของจริง” เอาเปน วา พระเขีย้ วแกว ท่ีเมืองแคนด้ี ประเทศศรลี ังกานี้ จะเปน ของจรงิ แทแ นน อน หรอื จะเปน ของปลอมนน้ั ทา นท้ังหลายก็พจิ ารณากนั ตอไป แตผมจะขอกลับมาถึงเร่อื ง ลังกา ทเ่ี ก่ยี วขอ ง บานเมอื งในชมพทู วีป ตามทีไ่ ด ตั้งขอสมมติฐาน กอนนแี้ ลว วา ชมพูทวปี อยใู นดินแดนทีเ่ ปน แผนดนิ สุวรรณภมู ิ จงึ นา จะมีเรื่องราว อะไรทีเ่ กย่ี วกับ เกาะลังกา หลงเหลืออยูบาง ซงึ่ กเ็ ปน เชนน้ีจริงๆ เพราะ มี นยิ ามปรัมปราเก่ียวกับการสรางเมอื งสิงหบรุ ีซ่ึงผมจะขอคดั ลอกมาใหทานไดอานกัน ดังนี้ นยิ ามปรัมปราเกย่ี วกับการสรา งเมืองสิงหบ รุ ี วากนั วา พระเจาสิงหพาหุเปน ผสู รา ง นามน้ดี ู ไปพองกบั สีหพาหุกุมารในพงศาวดารลังกาทกี่ ลา วไวใ นหนังสือมหาวงศวา ในสมัยเมื่อรว มพุทธกาล มี กษตั รยิ ช าวอรยิ พระองคห นง่ึ ทรงพระนามวา พระเจา วงั คราช ครองวงั คนคร เปน ราชธานอี ยทู าง ขา งเหนอื เมอื งกลงิ คราษฎรไดร าชธดิ าพระเจากลิงคราษฎรเ ปน อัครมเหสี มีราชธิดานามวานางสุ ปา นางสุปาถูกขับไลจากเมืองไปเพราะมากดวยกามกิเลส จึงเที่ยวซัดเซพเนจรไปในที่ตาง ๆ ไป ๘๙
ไดพระยาราชสีหเปน สามี มีบตุ รช่ือสีหพาหุ เพราะมีกาํ ลงั วงั ชามาก เมื่อเติ บใหญจงึ พานางผเู ปน มารดาหนพี ระยาราชสีห กลับมาอยูกับมนุษยฝา ยขางพระยาราชสหี ม คี วามอาลยั อยูจงึ ออกติดตามเทีย่ ว ขบกัดชาวเมืองวังคนครลม ตายลงเปน อันมาก พระเจาวังคราชตอ งประกาศปา วรองหาผูทจ่ี ะรบั อาสาฆา พระยาราชสีหนั้น สีหพาหกุ ุมารจงึ อาสาฆา พระยาราชสีหนนั้ ตาย เพราะเหตุนีจ้ ึงปรากฏนามตอมาวาสีหฬ กุมาร หมายความวา กมุ ารผฆู าราชสีห ตอมาเมอื่ พระเจาวังคราชสิ้นพระชนมไมม ีเช้อื พระวงศ ชาววงั คนคร เห็นสีหฬกุมารมีอานุภาพมาก จึงพรอมใจกันถวายราชสมบัตแิ กส ีหฬกมุ าร สหี ฬกุมารรับราชสมบัติ แลว ไมป รารถนาจะอยูในวงั คนครน้นั จึงไดม อบเมอื งใหแ กอํามาตย ผูเปนสามใี หมของมารดา สว นตวั ออกไปต้ังราชธานใี หมใ ชช อ่ื วา สหี บรุ แี ลวเสวยราชอยู ณ เมืองนนั้ มรี าชบุตรถึง ๓๐ องค องค ใหญท รงพระนามวา วชิ ยั ราชกมุ าร (เร่ืองนไ้ี ดมาจากเรื่องประดษิ ฐาน พระสงฆส ยามวงศใ นลังกาทวีป ของสมเด็จกรมพระยาดาํ รงราชานุภาพ) เมอ่ื สังเกตตามน้ี เร่อื งนอี้ าจเปนตนเคาของนิยายเกี่ยวกับสรา ง พระพทุ ธไสยาสนว ัดน้ีก็ได เพราะนามผสู รางนี้ก็มีนามเดียวกันคอื ชื่อสีหพาหุ และก็ไดฆ า พอ คือ พระยา ราชสีหเ หมอื นกนั แตต า งกรรมตา งวาระกัน เรือ่ งของเราฆา พอ เพราะรังเกยี จเปนสัตว สวนเรื่องนี้ที่ฆา เพราะรบั อาสาฆาท่ีพอไปขบกดั คนตาย และชอื่ เมืองที่ออกไปต้ังใหมท ่ชี ื่อสหี บรุ ี เหมอื นกับเมอื งสิงหบ ุรี เพราะคาํ วา สีหกับสิงหก็เปน คาํ เดยี วกัน สีหเปนบาลี สิงหเปน สันสกฤต สหี แปลวา ราชสีหเ หมือนกนั และ พระพุทธไสยาสนนกี้ ็ตง้ั อยูใ นจังหวัดสิงหบ รุ ดี ว ย แตใ นเรอ่ื งมหาวงศพ งศาวดารลงั กา มไิ ดก ลา วไววา พระเจา สีหพาหเุ ม่อื ฆาพระยาราชสีหผเู ปนพอแลว ไดสรา งอนสุ าวรยี อ ะไรเปนหลกั ฐานเพ่อื ลาง บาปบา ง สวนเรือ่ งของเราคงมากลาวเสริมตอขนึ้ กไ็ ดหรอื อาจไดส รางจริง แตม ไิ ดอยูในลังกา แต มาอยใู นสงิ หบ รุ เี สยี เรอ่ื งจงึ ไมป รากฏในมหาวงศ แตม าปรากฏทางของเรา พระนอนจักรสหี ที่วัดพระนอนจักรสหี ว รวหิ าร อําเภอเมอื ง จงั หวัดสิงหบุรี และเร่อื งพระเจา สีหพาหุสรา งพระพทุ ธไสยาสนน ้ี อยใู น ตาํ นานพระนอนจกั รสหี ดังนวี้ า ๙๐
วัดพระนอนจกั รสหี วรวิหาร เปนวัดสําคญั ของจังหวดั สงิ หบุรี อนั เปนทีป่ ระดษิ ฐานพระพุทธ ไสยาสนห รือท่ีเรียกกนั วา พระนอนจกั รสหี เปน วัดพระพุทธรปู ปางไสยาสนท ใ่ี หญและมีความยาวทสี่ ดุ ใน ประเทศ ซ่งึ มีความสาํ คัญทางประวตั ศิ าสตร และเปน พระพทุ ธรูปคบู า นคเู มืองสิงหบรุ มี าชา นาน พระนอนจกั รสหี เ ปนพระพุทธรปู ปนู ปนลงรักปดทองปางไสยาสน ตามพุทธประวตั กิ ลา ววา พระ พุทธองคไ ดทรงเนรมิตรางกายใหใ หญก วายกั ษ เทศนาปาฏหิ าริยแกยกั ษอ สรุ นิ ทราหู เพ่ือลดทิฐิของยกั ษ อสรุ นิ ทราหนู ัน้ ลง พระนอนจักรสหี ม คี วามยาวถงึ ๔๗.๔๐ ม. โดยมีพระพุทธลักษณะแบบสโุ ขทัย แตเ ชอื่ วา สรา งข้ึนในสมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยา องคพ ระหนั พระเศยี รไปทางตะวันออก หันพระพักตรไปทางทิศเหนือ มี ความงดงามอยา งมาก แมไ มท ราบประวัติความเปน มาท่ีแนชดั ถงึ การสรางพระนอนจกั รสหี แตก ลา วกนั วา องคพ ระ นอนนน้ั สรา งขน้ึ โดยสงิ หพาหุ ตามตํานานเลาสืบมาวา สงิ หพาหไุ ดร คู วามจริงวามพี อ เปน สิงห ซ่ึงเปน สัตวเดรัจฉานจึงคดิ ละอายและฆาสงิ หตวั นนั้ ตายลง ภายหลงั รูสกึ สาํ นกึ จึงกลวั บาปและ เศราโศกเสียใจเปนอยางมาก จึงไดส รา งพระพุทธรูปองคนขี้ น้ึ ดวยแกนทองคาํ เพือ่ เปน การไถ บาป โดยพระนอนจกั รสหี น้ีเปนท่กี ราบไหวบชู ามาหลายชว่ั อายุคนจนองคพระไดพังทลายลงเปน เนิน ดิน ในกาลตอ มานนั้ ทาวอทู องไดนําพอ คาเกวียนผานมาพบกเ็ กดิ ความเลื่อมใสและเห็นประโยชนพระ ศาสนา จึงชกั ชวนพอคา เกวียนสรางพระพุทธรปู น้ขี ึ้นอีกครัง้ โดยใชแทง ทองคาํ ทพ่ี บนน้ั เปน แกนองคพ ระ ดงั เดิม อยางไรก็ดี ในพระราชพงศาวดารชว งปลายกรงุ ศรอี ยุธยา มบี ันทกึ ถงึ องคพระนอนจกั รสหี วา ไดม ี การบรู ณปฏสิ ังขรณคร้ังใหญ ในรชั สมยั พระเจา อยหู วั บรมโกศเมือ่ ป พ.ศ. ๒๒๙๗ โดยทรงใหส รางพระ วหิ าร พรอ มทัง้ พระอุโบสถและเสนาสนะตางๆ ขน้ึ ใหมแ ละทรงเสดจ็ ในการสมโภช โดยทรงประทับ แรม ณ วัดพระนอนจักรสีหแหงนถี้ ึง ๓ คืน และในสมยั รัตนโกสินทรน น้ั พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจาอยูหวั รชั กาลที่ ๕ ก็ไดเ สดจ็ พระราชดาํ เนนิ ยังวดั นี้เมือ่ ป พ.ศ. ๒๔๒๑ และพระราชทานเงินให บูรณปฏสิ งั ขรณพ ระนอนจักรสหี ดว ย จากตํานาน และนทิ านพ้ืนบา นเมอื งสิงหบุรนี ี้ นบั เปนเร่ืองนา คดิ ในความบังเอิญ ของสาระสําคญั ของเร่อื งและชื่อของ “พระเจา สหี พาห”ุ แมวาโดยรายละเอยี ดจะแตกตา งกนั ไปบา ง ซงึ่ อาจจะเกิดการ คลาดเคล่ือนกนั ในการถายทอด แตเร่ืองนค้ี งจะเปน เร่อื งท่ีเกิดขึน้ จริงท่ีเมอื งสิงหบุรี เมอื่ ๒๕๐๐ กวา ปที่ ผา นมาเปน แน เพราะมปี ูชนยี วัตถุ คือ “องคพ ระนอนจกั รสหี ” เหลอื อยูเปนหลักฐาน ถงึ ทกุ วันนี้ และถาหากบงั เอญิ หาขอ พิสจู นไดวา ราชบุตรองคใ หญข อง พระเจา สหี พาหุ ท่ีสรา งองคพระนอน คอื “วชิ ยั กุมาร” แลว และ จากการทีไ่ ดพ ยายามพสิ ูจนว า ชมพูทวีป และอินเดยี โบราณ อยูแผน ดิน สุวรรณภมู ิ น้ี นน่ั หมายความวา เจา ชายวิชัย ทไ่ี ดอ พยพไปต้งั หลักแหลงทีล่ ังกาทวปี กต็ องเดินทาง ไปจากดินแดนชมพทู วีปทแี่ ผนดนิ สุวรรณภมู ิน้ี หรอื เดนิ ทางไปจากเมืองสีหบุรี ที่จังหวัดสิงหบ ุรีน้ี ดงั นั้น ลงั กาทวปี จึงอยทู างใต และสามารถเดนิ ทางไปยงั ทวีปนี้ โดยการลอ งเรือไปถึงได จึงเปน เรื่องท่ีนา คดิ วา “ลังกาทวีปจะอยแู ถบแถวภาคใตของประเทศไทย หรอื คาบสมทุ รมลาย”ู นเ่ี องหรอื เปลา? ๙๑
มีแผนท่โี บราณของประเทศสยามทต่ี กทอดกันมาตั้งแตส มัยกรงุ ศรีอยธุ ยา จนมาถึงสมัยกรงุ ธนบรุ ี ปรากฏอยใู น สมดุ ภาพไตรภูมิ ฉบับกรงุ ธนบรุ ี ซง่ึ แสดงใหเ หน็ การเดนิ ทาง ของบรรพชนแต โบราณ ไปลงั กา โดยเรอื สาํ เภา จากปากแมน้ํา ทพี่ มา โดยมถี นนพระราม คอื แนวหมูเ กาะ อันดา มันบงั คบั เสน ทางไปสลู งั กาทวีป โดยไมไดตัดผานมหาสมทุ รอินเดีย แตอยางใด ก็ไปถงึ ลงั กา ทวปี ได ดงั จะไดน ํามาแสดงน้ี แผนท่ี จากสมดุ ภาพไตรภูมิ ฉบับ กรุงธนบรุ ี ปจจุบนั อยูในหอสมดุ แหง ชาติ ผมจะขอยกเอา งานเขยี นของ คณุ ไมเคลิ ไรท ในหนังสือ ทีช่ ่อื แผนท่ี แผนทาง ใน ประวตั ศิ าสตรโ ลกและสยาม หนา ๔๔-๔๕ ซ่ึงเปน ความเห็นตอ แผนทโ่ี บราณของสยามประเทศ จาก สมุดภาพไตรภูมิฉบับกรงุ ศรอี ยุธยา-กรุงธนบุรี เลม ๒ มาใหทานไดอ า นกอน เพราะเปน ความเห็นที่นาสนใจทจ่ี ะนาํ มา พิจารณากันวา ลังกาทวีป อยูท่ไี หนกันแน? ดังน้ี \"แผนทท่ี อ นนค้ี วรแสดงระยะเดนิ ทางจากอษุ าคเนยใ นทศิ ตะวนั ออกสลู งั กาในทศิ ตะวนั ตกโดยขา มมหาสมุทรอินเดยี (อาวเบงกอล) เปน ระยะทางหลายพนั ไมล แต แผนที่ของเราชวนใหเขาใจวา เรอื ออกจากปากน้ําพมาแลนไปทางใตต าม “ถนน พระราม” ก็ถึงเกาะลังกา มหาสมทุ รอนิ เดยี /อาวเบงกอลหายไปเสียแลว , หายไปได อยา งไร?\" ๙๒
เสนทางจากไทยไปลังกา (จรงิ ) กบั ทางไป “ลงั กา” (ตําแหนงเกาะสุมาตรา) ในแผนท่ี จากสมุดภาพไตรภมู ิ ฉบับกรุงธนบรุ ี ของไทย ทคี่ ณุ ไมเคิล ไรท เห็นวา แผนที่โบราณของไทย มคี วามผดิ พลาด ซง่ึ การตงั้ ขอ สังเกตของ คุณไมเคลิ ไรท น้นั ตง้ั อยูบนความเขา ใจในปจ จบุ นั ทว่ี า “ลังกาทวีป ” อยู ท่ี “ประเทศศรลี งั กา” แตเ มอ่ื ผมไดไปพบแผนทโี่ บราณฉบบั หนึ่งซึ่งนอกจากจะแสดงใหเ ห็นวา มปี ระเทศ อินเดยี อยู ๒ ท่ี ซึ่ง เรียกวา INDIA INTRA GANGES ทีค่ รอบคลุม พนื้ ทปี่ ระเทศอินเดีย เนปาล ปากสี ถาน และบังคลาเทศ ในปจ จุบนั กับ INDIA EXTRA GANGES ทค่ี รอบคลมุ พนื้ ทป่ี ระเทศ ไทย ลาว พมา ในปจจุบนั แลว ยังแสดงใหเห็นวาทางตอนใตของแผนดนิ สวุ รรณภูมปิ จ จบุ ัน มเี กาะที่ เรยี กวา “Taprobana” หรอื “ตมั พปณ ณิทวปี ” ซง่ึ ก็คือ “ลงั กาทวีป” น่นั เอง จึงเปน เครือ่ งยืนยันใหเหน็ วา บรรพชนแตโ บราณของเราไมไดมีความเขา ผดิ ในการเขยี นแผนที่ แตม คี วามรูแ ละความเขาใจท่ี ถูกตอ งของทต่ี ั้ง ลังกาทวีป เปน อยา งดี แผนทโ่ี บราณ แสดงแผนดินอินเดียที่มี ๒ แหง และยังระบวุ า เกาะทอี่ ยทู างตอนใตของ อินเดียที่เปน ท่ตี ้งั ของสุวรรณภูมปิ ระเทศ คือ “Taprobana” หรอื “ตัมพปณณิทวปี ” ๙๓
เรอ่ื งการโตเ ถยี งกนั วา “Taprobana” คอื “เกาะสุมาตรา” หรอื “เกาะซีลอน” น้นั มีการโตเ ถียง ในหมนู กั ประวัติศาสตรม ากอนนานแลว แตเรายังตองคน หาความจริงกันตอไป วา เปน ความเขา ใจที่ ถกู ตอ งหรือไม ทีว่ า เกาะสมุ าตรา คือ “ตมั พปณ ณทิ วปี ” หรอื “ลงั กาทวีป” เพราะในปจ จบุ นั แทบจะไม หลงเหลอื ความเปน ดนิ แดนของพระพทุ ธศาสนาเหลอื อยเู ลย ซง่ึ ไมเปนไปตามท่ี องคส มเด็จพระ สมั มาสัมพุทธเจาไดตรสั พยากรณไวว า พระพุทธศาสนาจะรุงเรอื งในตัมพปณ ณิทวปี การคนหาท่ตี ง้ั ลังกาทวปี ทแี่ ทจ ริง จากขอ มูลท่ีลําดับมาเบื้องตน ดจู ะยงั ไมสามารถทจ่ี ะบง ชัด ถงึ ท่ีต้ังท่แี นนอนของ “ลงั กาทวีปท่ีแทจรงิ ” ได แตในแผนทโ่ี บราณของไทย ไดระบสุ ถานที่สําคัญ และจะเปน เคร่อื งยนื ยนั ที่ต้ังของ “ลังกาทวปี ทแ่ี ทจรงิ ” นัน่ กค็ อื “รอยพระพทุ ธบาททบ่ี นเขาสมุ นกฏู ” ดงั นนั้ หาก เราสามารถคน หา “รอยพระพทุ ธบาททบ่ี นเขาสมุ นกฏู ” ได เราก็จะสามารถ คน หาทต่ี ง้ั ของ “ลงั กาทวีป ที่แทจ รงิ ” ได ในจดหมายเหตกุ ารเดินทางของหลวงจนี ฟาเหียน ซ่ึงทานไดเ ดนิ ทางมาที่เกาะลังกา ตรงกบั สมัย พระเจา มหานาม และเปน ชว งเวลาเดยี วกนั ท่ี พระพทุ ธโฆษาจารย เดนิ ทางไปแปลอรรถกถาจากภาษาสี หลเปน มคธภาษา เมอ่ื พ.ศ. ๙๕๖ ทา นไดบ นั ทกึ ไวว า หลงั จาก นนั้ หลวงจนี ไดอ าศยั เรือสนิ คาขนาดใหญ เดินทางออกสูท อ ง ทะเล มงุ หนา ไปทาง ทิศ ตะวันตกเฉยี งใต. เน่อื งจากเปนชว ง ตนฤดูหนาว จงึ มีลมพดั ดี หลงั จากเดนิ เรือ อยา งหามรงุ หามคาํ่ โดย ไมไ ดหยดุ พกั เพียงแคส บิ ส่วี นั เทานัน้ เรือที่หลวงจนี โดยสารมานัน้ ก็มาถงึ ประเทศสงิ หล ซง่ึ มคี นบอกวา บอกวาประเทศนอ้ี ยูห า งจากเมืองทา ตามลิตติ ประมาณ ๗๐๐ โยชน อาณาจกั ร นตี้ ัง้ อยูบนเกาะใหญ ความกวา งจากฟาก ตะวนั ออก ถึงตะวันตก เปน ระยะทาง ๕๐ โยชน และจากฟากทางเหนือถงึ ทางใตม คี วามยาว ๓๐ โยชน ท้ังฟาก ซา ยและขวา ของเกาะนี้มเี กาะเล็ก เกาะนอ ยนบั รอยเกาะ อยูหา งกัน ๑๐ ลบี้ าง ๒๐ ล้ีบาง หรือไกลถงึ ๒๐๐ ลี้ก็มี แตท ัง้ หมด ลว นแตอยใู ต การดูแลของกษตั รยิ ท ป่ี กครองเกาะใหญนี้. ประชากรสว นใหญข องประเทศนม้ี อี าชพี ผลติ ไขม กุ และอัญมณี ลาํ้ คา นานาชนดิ ในจํานวนน้ีมีอยูเกาะหนึ่งที่เปน แหลง ผลติ ไขม ุกทมี่ ีความบรสิ ุทธแ์ิ ละสกุ ใสงดงามมาก เกาะน้มี ีรปู รา งคอนขา งสีเ่ หล่ยี มจตั ุรสั กวา งยาวประมาณดานละ ๑๐ ล้ี . กษัตริยเมอื งน้ีไดจ า งใหค นเฝา และคุม กนั เกาะน้ี และเรียกเก็บผลประโยชนแ บบสิบชกั สามจากผูท่ีหาไขมุกไดจ ากเกาะนี้ ประเทศน้แี ตเ ดมิ ไมม มี นษุ ยอ าศยั อยู มีแตภตู ผปี ศาจและพวกนาค พวกพอ คาจากประเทศตา งๆ มกั จะพากันเดินทางมาทําการคา ขายทนี่ ี่ เมอ่ื พวกพอคาเหลา น้ันเดนิ ทางมาถงึ ที่น่ี พวกภูตผปี ศาจจะไม แสดงตัวใหค นไดเหน็ พวกมนั แตจะจดั วางบรรดาสินคา ทง้ั หลายไวพรอมกับตดิ ปายบอกราคา เมื่อพวก พอคาพงึ พอใจกับราคาสนิ คา นนั้ กจ็ ะจา ยเงินตามราคานน้ั แลวพากนั บรรทกุ สนิ คา ไป ๙๔
เม่อื พวกพอ คาเหลานน้ั เดนิ ทางไปมาอยอู ยางน้ี และขา วนีแ้ พรหลายไปถงึ ผคู นในประเทศตา งๆ วามีดนิ แดนทีน่ า รืน่ รมยเ ชน น้ี จงึ พากันหลงั่ ไหลเดนิ ทางมายังทีน่ ่ี จนกระท่ังกลายเปนประเทศใหญข้ึนมา สภาพอากาศ ของท่นี ่อี บอุน และนา อยมู าก ไมมคี วามแตกตางระหวา งฤดูรอ นและฤดูหนาว พืชพนั ธุ ธญั ญาหารอุดมสมบรู ณ การเพาะปลกู พืชผลทางการเกษตรทาํ ไดตลอดเวลาท่พี วกเขาคดิ วา มนั เหมาะท่ี จะลงมอื โดยไมมีขอ จํากดั ฤดูกาล เม่อื ครง้ั ทอ่ี งคสมเด็จพระสัม มาสัมพทุ ธเจาเสด็จมาเพือ่ ดดั นิสัยพญานาคท่ีดุรา ย ยังประเทศ น้ี พระองคไ ดแ สดงปาฏหิ ารยิ ด ว ยการประทบั รอยพระพทุ ธบาทรอยหนง่ึ ไวท ท่ี างเหนอื ของเมอื ง หลวง และอกี รอยหนง่ึ อยบู นยอดเขา รอยพระพทุ ธบาททง้ั สองนอ้ี ยหู า งกนั ๑๕ โยชน เบอ้ื งบน เหนอื รอยพระพทุ ธบาทท่อี ยูทางตอนเหนอื ของเมืองหลวงน้ี พระมหากษตั รยิ ไดทรงสรา งสถปู ใหญส งู ๔๐๐ ศอก ครอบรอยพระพุทธบาทไว สถปู องคนี้ไดรับการบดุ ว ยแผน ทองคาํ และเงิน และตกแตง ดวยอัญมณลี าํ้ คานานาชนิด ขา งๆ ของสถูปน้ัน ในเวลาตอมาพระองคไ ดส รางเปน วัดขน้ึ มา เรียกวา อภัยคีรีมหาวิหาร ซ่ึงในปจจบุ นั นี้มพี ระภกิ ษสุ งฆอาศยั อยูประมาณ ๕,๐๐๐ รูป ทนี่ ั่นมีหอพระพุทธ ซงึ่ ไดร ับการตกแตง ดว ย แผน ทองคาํ และเงินทไ่ี ดรบั การสลักเสลาลวดลายและฝงดว ยอญั มณลี ํ้าคา ๗ ชนดิ ซึง่ ในหอพระพทุ ธนีม้ ี พระพุทธรูปทีส่ รางขน้ึ จากหยกเขียว มคี วามสงู มากกวา ๒๐ ศอก สอ งแสงสกุ ใสเปน ประกาย และมคี วาม สงางามเกินกวา ทจี่ ะอธิบายออกมาโดยใชค ําพูดได ยอดเขา Adam’s Peak ที่ประเทศศรีลงั กา ซึง่ เชื่อวาเปน รอยพระพทุ ธบาทบนเขาสมุ นกูฏ ซง่ึ ในประเทศศรลี ังกา มภี ูเขาลกู หน่ึงชือ่ วา ศรปี าทะ (Sri Pada) ฝรั่งเรยี กวา Adam’s Peak สว น ฮนิ ดเู รียกวา วิษณบุ าท อยูทีจ่ ังหวัดรตั นปรุ ะ ทางตอนใตข องเกาะ พุทธศาสนิกชนทัว่ โลก เขา ใจวา เปน รอยพระพทุ ธบาท ท่พี ระสมั มาสัมพทุ ธเจามาประทับไวบ นยอดเขาสมนกฏู แตอีกรอยหนงึ่ ที่หลวง จีนบันทกึ วา อยหู า งกัน ๑๕ โยชน และตอมาไดสรางสถปู ครอบไว แลว สรางวัดช่ือ อภัยคีรีมหาวิหารนัน้ ใน ประเทศศรีลงั กา ก็มเี จดยี อภัยครี ี ในบรเิ วณวัดอภยั ครี วี หิ าร เมืองอนรุ าธปุระจรงิ แตเปนเร่อื งทแ่ี ปลกอยู ที่ ๙๕
ไมไดมีการกลาวถงึ รอยพระพุทธบาท เลย ซึ่งเมอ่ื พิจารณาระหา งจาก เขา Adam’s Peak กบั เจดยี อ ภัยครี ี วหิ ารน้ี ก็มีระยะหาง ประมาณ ๑๘๖ กโิ ลเมตร หรอื ประมาณ ๑๒ โยชน เพราะฉะนนั้ เราจะตอ งคนหา เขา สมุ นกูฏ และรอยพระพุทธบาท ในคาบสมุทรภาคใตของประเทศไทย เพอื่ ยืนยันความเปน “ลงั กาทวปี ที่ แทจ รงิ ” ใหไ ด เจดยี อ ภยั คีรี ที่วดั อภัยคีรวี ิหาร เมอื งอนุราธปรุ ะ ประเทศศรีลังกา ในบนั ทึกการเดินทางของหลวงจนี ฟาเหยี นน้ี มเี รือ่ งที่ชวนใหนา สงสยั วา ลงั กาทวีปท่หี ลวงจีนฟา เหยี นเดนิ ทางไปนน้ั จะใช ประเทศศรลี งั กาในปจ จบุ นั หรอื ไม นัน่ ก็คอื เร่ืองสภาพภมู อิ ากาศ ทห่ี ลวง จนี ฟาเหยี นบันทกึ ไววา อากาศในประเทศลังกาอบอนุ และนา อยู ไมม ีความแตกตางกันระหวา งฤดู หนาวและฤดรู อน ซงึ่ แตกตางกบั สภาพภูมิอากาศของประเทศศรลี ังกา ดงั ใน พระนพิ นธ ของ สม เดจ็ ฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ในหนงั สอื เร่อื งประดิษฐาน พระสงฆส ยามวงศใ นลังกาทวปี วา ดวย ความวบิ ตั ขิ องสมณวงศในลงั กาทวปี ตอนหนึง่ ความวา พ.ศ. ๒๒๔๐ พระเจาวิมลธรรมสรุ ิยมรี บั สั่งใหจ ดั หาชาวสิงหฬซึ่งเปนผูดมี ีสกลุ บวชเปนพระภกิ ษุได ๓๐ รปู เปน สามเณร ๑๒๐ รูป แตใ นปน นั้ พระเจา วิมลธรรมสรุ ยิ ก็ส้นิ พระชนม พระเจา ศรีวีรปรักรม นเรนทรสงิ หะไดเสวยราชยต อ มา นับลําดบั เปนรัชกาลท่ี ๑๖๑ พระภกิ ษุสงฆชาวยะไขท ไ่ี ปใหบรรพชา อุปสมบทแกชาวสิงหฬ ทนหนาวแลความเจ็บไขทีเ่ มอื งศริ ิวฒั นบุรไี มไ ด ถงึ มรณภาพลงหลายรูป ที่เหลอื อยจู ึงพากนั กลับไปเมืองยะไขเสีย นอกจากน้นั ในครั้งทพี่ ระอุบาลี พระอรยิ มุนี เดนิ ทางไปใหบ รรพชาอปุ สมบทแกช าวสิงหฬ ในสมัย พระเจาอยหู ัวบรมโกษฐ พ.ศ. ๒๒๙๖ นัน้ พระสงฆท เ่ี ดนิ ทางไปตายเสยี ๑๐ รปู สามเณรตายอกี ๒ รปู ๙๖
รวมทัง้ พระอุบาลมี หาเถระกป็ ว ยและถงึ แกอนจิ กรรมลงเสียที่ประเทศศรีลงั กา โดยไมไ ดกลับมากรุงศรี อยุธยา กเ็ ปน เพราะวา ในกรุงศิรวิ ฒั นบรุ ีลังกานัน้ ฝนตกเปนนิจไปทั้ง ๓ ฤดู หนาวนกั ไมม รี อ นเลย จงึ จะเห็นไดวา ลังกาทวปี ที่ หลวงจีนฟาเหียน เดนิ ทางไปน้ัน ไมน าจะใช ประเทศศรลี ังกา ใน ปจ จุบนั ดังนน้ั เราจงึ ตอ งคนหาตอใหไดวา ลงั กาทวีปท่ีหลวงจีนฟาเหียนเดนิ ทางไปนนั้ อยูที่ไหนกนั แน? ดังน้นั เราจึงมงุ มาท่ีการคน หาท่ีตั้งของ “ลงั กาทวปี ” ในคาบสมุทรทางตอนใตของประเทศไทย ซง่ึ มีการเรียกชอ่ื เมืองตางๆ ในสมยั อดีตกาล วา “ลังกา” อยหู ลายที่ ไมว าจะเปน “ลังกากัมโพชวิสยั คอื นครศรธี รรมราช” หรอื “ลังกาพะโคะ ท่ี พทั ลงุ ปจ จุบนั คอื สงขลา” แตท ีเ่ กา ไปกวานี้ คือ “ลังกาสุกะ คอื บริเวณซากเมอื งโบราณที่ อาํ เภอยะรงั จังหวัดปตตานี ” ซึ่งมีขอมูลท่ีนา สนใจ และอาจเชอ่ื มตอ ไปสกู ารคน หาท่ตี ัง้ ของ “Taprobana” หรอื “ตัมพปณ ณิทวีป” หรอื “ลงั กาทวปี ” ทแ่ี ทจรงิ ตอ ไป ซากฐานเจดยี ขนาดใหญ ที่ขดุ คนพบ ในพน้ื ที่ เมืองโบราณยะรงั หรือ “ลังกาสุกะ” จงั หวดั ปต ตานี ท่ี เมืองลังกาสุกะ (อําเภอยะรงั จังหวัดปตตานี ) ปจ จบุ นั ยังคงรอ งรอยรากฐานเจดยี น อยใหญ หลายองค ในทองที่ตําบลยะรัง ตาํ บลวัด และพบเจดียดินเผาจําลอง (แบบมาลกิ ะเจดยี ) ในบริเวณเมอื ง โบราณแหงนี้อีกเปน จํานวนมาก จากการสํารวจแหลง ชมุ ชนโบราณในจงั หวดั ชายแดนภาคใต ไดแก บา นโคกอฐิ ตําบลพะรอ น อาํ เภอตากใบ จงั หวดั นราธวิ าส บรเิ วณ สนามบิน และวัดคหู าภมิ ุข จังหวัดยะลา บา นปาบอน อาํ เภอโคก โพธ์ิ จงั หวดั ปต ตานี ซงึ่ ตาํ นานเมอื งไทรบุรี-ปต ตานี ระบุวา เคยเปน ทีต่ ้ัง เมอื งปตตานี มาครง้ั หนึง่ แหลง ชมุ ชนดงั กลา วปรากฏวา มซี ากโบราณวัตถสุ ถานนอยกวา บริเวณชุมชนในทอ งทอ่ี าํ เภอยะรงั โดยเฉพาะ ใน เขต ทองทตี่ ําบลยะรัง ตาํ บลวัด ตําบลปต มุ ดุ ี และใกลเ คียงในพนื้ ท่ี ๕ ตารางกโิ ลเมตร มโี บราณวตั ถุ สถาน อนั มี คุณคา ทาง ประวัติศาสตร และโบราณคดที พี่ บแลว ดงั นี้ ๙๗
โบราณสถาน ไดแก ฐานเจดียแ ละเนนิ ดิน ประกอบดว ยอฐิ ทม่ี ีลกั ษณะแบบอิฐสมยั ทวารวดี ศรี วิชยั สลกั หกั พงั กระจายอยู ในทองท่ี บานประแว บา นใหม บานวัด บา นปต มุ ุดี มากกวา ๓๐ เนิน เฉพาะ บรเิ วณเนินดินขนาดใหญทีบ่ านวดั พบธรณปี ระตู ธรณหี นาตา ง ทําดวยศิลาสีขาว ๑๐ กวาชนิ้ สนั นษิ ฐาน วา เนนิ ดนิ แหง น้คี งเปน ทตี่ ง้ั โบราณสถานทส่ี ําคญั ของเมือง และเนินดนิ ทีต่ ั้งอยู ดานตรงกันขาม พระภกิ ษุ วดั สุขาวดีเคยทําการขุดมาแลว ปรากฏวา เปนเจดยี ขนาดใหญ พบผนังอฐิ กอลกึ ลงไป ใตพื้นดนิ ประมาณ ๒ เมตร ปจ จุบนั เจา ของทีด่ นิ ไดก ลบหลมุ ท่ีขดุ ทง้ิ ไว ปลูกตน เงาะข้นึ ปกคลมุ หมดแลว คงเหน็ แต ฐานเจดยี ปรากฏอยู ฐานพระเจดียอ งคน ี้ หากไดมีการขดุ แตงดนิ ใหมแ ลว คงจะไดทราบ รูปแบบ องคพระเจดยี วา อยใู นลกั ษณะ รปู แบบ เจดียโ บราณ สมยั ใด อนั จะเปน ประโยชนในการศกึ ษาตีความดานอายขุ องเมือง โบราณแหง นีเ้ ปนอยา งยงิ่ พระพมิ พดนิ เผาปางสมาธิ มีรปู สถปู อยูดา นขาง และมีจารกึ คาถา เยธมมฺ า อนั เปน หวั ใจของพระพุทธศาสนา พบท่ีเมืองยะรัง จงั หวัดปตตานี โบราณวตั ถุ พบพระพทุ ธรูปศลิ าสมยั ทวารวดปี ระทบั ยนื ปางประทานพร ๑ องค และปางอาหยู มทุ รา (ปางกวกั พระหตั ถ) อกี ๑ องค สูงขนาด ๖๐ เซนติเมตร ชาวบา นพบที่บรเิ วณทุงนาบา นกาํ ปงบารู ปจ จุบนั เก็บรกั ษาอยูท ่ีวดั ปา ศรี อําเภอยะหร่ิง และ วัดตานนี รสโมสร วดั ละ ๑ องค พระพทุ ธรปู นนู ตํา่ แกะในแผนศิลาแดงสี่เหลย่ี มจตั ุรสั ขนาด ๖ น้วิ เปน รปู พระโพธสิ ตั ว อมิตาภะ พทุ ธเจา พบอยใู นซาก องคพระเจดีย ทบ่ี านกําปงบารู ตําบลยะรงั ธรรมจักรศิลา สูง ๑๓ เซนตเิ มตร วงลอกวาง ๒๖ เซนติเมตร มีกงลอ ๘ อัน ไมม ลี วดลาย แกะสลกั ประดับตกแตงวงลอ ปจจุบัน เกบ็ รักษาอยูท่วี ัดตานีนรสโมสร อาํ เภอเมืองปต ตานี กฑุ ุ หรือ ซมุ เรือนแกว ทําดว ยปนู ปน ผสมกรวดทราย มลี วดลายดอกไมแบบศลิ ปอมรวดี คลาย รปู จําหลักศลิ าท่นี าคารซุนกอนดา ประเทศอนิ เดีย และช้ินสว นปนู ปน ซง่ึ เปนสว นประกอบสถาปต ยกรรม แตล ะชน้ิ มีความกวา ง-ยาว ขนาดแผน อฐิ มลี วดลาย บวั ควาํ่ และลายหนา กระดาน ศลิ ปะสมยั คปุ ตะเปน จํานวนมาก สนั นิษฐานวา เปน สว นประกอบ ของสถูป ทถี่ กู ทาํ ลาย หรอื ปรักหกั พงั ลง เพราะความ เสือ่ มสภาพของวัตถุ ทถ่ี กู ฝนและอากาศชืน้ กดั กรอนมานานป ช้ินสว นปูนปนเหลา น้ี พบในสวน ทุเรียนใกล ๙๘
บานปอชัน ตาํ บลปตมุ ดุ ี ปจจบุ นั มอบใหศ ูนยการศกึ ษาเกยี่ วกับภาคใต มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร วิทยาเขตปตตานี และพิพิธภณั ฑสถานแหงชาติจงั หวดั สงขลาเก็บรักษาไว สถปู ดินเผาจาํ ลอง พบเปนจาํ นวนมากอยใู นซากองคพระเจดีย ทีบ่ านกําปงบารู ตาํ บลยะรงั มี หลายขนาดหลายรูปแบบ อาทิ ทรงฉตั รวาลี ท่ปี ตตานีและชวาเรียกแบบอยา งชาวทมฬิ วา จันฑิมะลฆิ ยั หรือมะลิกะเจดยี ตามตํานาน พระธาตุ เมอื งนครศรีธรรมราช และทรงกลมมลี วดลายหนา กระดานโดยรอบ องคส ถูป น. ณ ปากนาํ้ นักประวัติศาสตร ศลิ ปะ ของเมืองไทย กลา ววา “เปนสถูปเกาแกท ี่สดุ เทา ท่พี บมา ในเอเซยี อาคเนย เหมือนสถปู แบบคปุ ตะทีก่ สุ นิ าราและท่ีสารนาถ” (วารสารเมอื งโบราณ ธนั วาคม ๒๕๒๑ เรื่อง ศิลปะแบบทวารวดีท่ีปตตานี) ซงึ่ จากขอ มูลท่ปี ระมวลเรียบเรียงมาขา งตนทง้ั หมดน้ี จึงเปน เคร่ืองสนับสนนุ สมมติฐานที่วา “ลงั กาทวปี ทแ่ี ทจ รงิ อยใู นดนิ แดนทางตอนใตข องประเทศไทยนเ้ี อง” แตจะตัง้ อยูในตําแหนง ทใ่ี ดที่ แนช ดั ยงั ตองทาํ การคน หา สบื คน หรือขดุ คน เพอ่ื ท่จี ะไดห ลักฐานมายืนยันตอไป ๙๙
บทท่ี ๙ แลว เราจะทาํ อยา งไรจงึ จะคนื ความจรงิ ใหแ ผน ดนิ ได? เรื่องราวท้ังหลายท่ีประมวล เรยี บเรยี งมาทง้ั หมดนี้ เปน เรือ่ งใหญ ถงึ ใหญม าก การท่ีเราจะคนื ความจริงใหแผนดนิ ได ยังจําเปนตอ งศึกษา และคน ควา อยา งละเอยี ด ท้งั ภาคเอกสารบันทกึ และ ภาคสนาม ซงึ่ อาจะตองใชงบประมาณ และความรวมมอื สนับสนนุ จากหนวยงาน สว นราชการที่เกย่ี วของ ซ่งึ หากไมไดร ับการสนบั สนุน จาก รัฐบาลไทย ทจ่ี ะสามารถบัญชาสง่ั การ ใหหนวยงาน หรือสวนราชการที่ มคี วามเก่ียวขอ งมาใหความรว มมอื ในการ คนควาอยางละเอียด ทั้งภาคเอกสารบนั ทกึ และภาคสนามแลว การทจ่ี ะนําความจรงิ คืนใหแผน ดนิ ไดก็คงจะไมส ามารถสําเร็จลงได เพราะการท่เี ราจะทําแตเ พียงลําพัง อาจจะถกู ตอตานจากผูที่ยังไมเ ขาใจหรือผูทส่ี ญู เสยี ผลประโยชนจ ากการทคี่ วามจริงจะถกู เปดเผยวา แทท ่ี จริงแลวเปนความเขา ใจผิดวา ดินแดนพุทธภมู คิ ือประเทศอนิ เดยี และเนปาล ดงั นนั้ เมอ่ื เปนเชน นี้ แลว เราจะทาํ อยา งไรจงึ จะคนื ความจรงิ ใหแ ผน ดนิ ได? ๑๐๐
Search
