แนวทางการตรวจสุขภาพที่จำเป็นและเหมาะสมสำหรับประชาชน ฉบับปรับปรุง 2565

คดั กรองมะเรง็ ลำ� ไสใ้ หญแ่ ละลำ� ไสต้ รง ดว้ ยวธิ กี ารตรวจหาเลอื ดในอจุ จาระ (Fecal Occult Blood Test, FOBT) หรอื การตรวจหาเม็ดเลือดแดงแฝงในอจุ จาระ FIT Test (Fecal Immunochemical Test for Hemoglobin) ในผทู้ ่อี ายุตั้งแต่ 50-75 ปี เนอ่ื งจากมีอบุ ตั ิการณ์จำ� เพาะอายุ age-specific incidence rate ระหว่างอายุ 50 ถึง 54 ปี เทา่ กับ 58.4 ต่อ 100,000 ประชากร เมื่อเทียบกบั ช่วงอายุ 45 ถงึ 49 ปี เท่ากับ 31.4 ตอ่ 100,000 ประชากร45 การตรวจอจุ จาระ คน้ หาพยาธิใบไมใ้ นตับ (Opisthorchis viverrini) เฉพาะในพน้ื ท่เี สีย่ ง มะเรง็ ทอ่ น้ำ� ดี พบมากในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื และบางส่วนของภาคเหนอื 46 โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยที่มีอุบัติการณ์สูงท่ีสุดในโลก (85 ต่อ 100,000 ประชากรต่อปี)47 มักพบในผู้ที่มีประวัติการกินปลาน�้ำจืดดิบหรือผลิตภัณฑ์แปรรูปดิบจากปลาน้�ำจืดท่ีมี พยาธใิ บไมใ้ นตบั 48-49 ดงั นนั้ จงึ ควรมกี ารตรวจอจุ จาระเพอ่ื คน้ หาพยาธใิ บไมใ้ นตบั (Opisthorchis viverrini) เพราะพยาธใิ บไมใ้ นตบั เปน็ ปจั จยั เสยี่ งของมะเรง็ ทอ่ นำ้� ดี โดยมรี ายงานวา่ พยาธใิ บไมใ้ นตบั เพม่ิ ความเสยี่ ง ประมาณ 6-7 เทา่ ตอ่ การเปน็ มะเร็งท่อนำ้� ดี นอกจากนยี้ งั พบวา่ การรับประทานปลาดบิ (3 เทา่ ) ประวตั ิ ครอบครัวเปน็ มะเร็ง (2 เท่า) การด่ืมเหล้า (3 เท่า) และการเคยรบั ประทานยาฆ่าพยาธิ praziquantel (2 เทา่ )50 การตรวจ Anti HCV มะเรง็ ตับชนิด Hepatocellular carcinoma (HCC) เป็นมะเรง็ ทพ่ี บบอ่ ยอันดบั 1 ในผชู้ าย และ อันดบั 2 ในผหู้ ญงิ 51 ปัจจัยเส่ยี งสำ� คัญตอ่ การเกดิ มะเรง็ ตับ ได้แก่ โรคตบั แข็งจากทุก ๆ สาเหตุ จากการ ดมื่ สรุ า และท่ีเปน็ ปัญหาสำ� คัญทัว่ โลกคือจากไวรสั ตับอักเสบทั้งชนดิ บแี ละซี กลุม่ เสีย่ งท่สี ำ� คญั คือ กลุ่ม ชายรกั ชาย และพนกั งานบรกิ ารทางเพศ ผทู้ ม่ี ปี ระวตั ใิ ชเ้ ขม็ ฉดี ยารว่ มกบั ผอู้ นื่ ผตู้ อ้ งขงั หรอื ผเู้ คยมปี ระวตั ิ ตอ้ งขงั ผู้ท่เี คยไดร้ ับเลือดและ/หรอื รับบริจาคอวยั วะก่อนปี พ.ศ. 2535 ผทู้ ่เี คยสกั ผวิ หนัง เจาะผวิ หนงั หรอื อวยั วะตา่ ง ๆ ในสถานประกอบการท่ีไมใ่ ช่สถานพยาบาล ผ้ทู ีเ่ ป็นคู่สมรส หรอื ผู้ทม่ี ีเพศสมั พนั ธก์ ับ ผู้ป่วยโรคไวรัสตบั อักเสบ ซี เร้อื รัง รวมทง้ั สมาชิกในครอบครัวเดยี วกนั ผู้ท่เี คยรบั การรักษาจากผู้ท่ีไมใ่ ช่ บุคลากรทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ เช่น ฉีดยา ทำ� ฟัน หรอื หัตถการอนื่ ๆ52 45

t เอกสารอา้ งองิ 1. Tungsanga K, Sriboonlue P. Sudden unexplained death syndrome in north-east Thailand. Int J Epidemiol. 1993;22(1):81-7. 2. Tatsanavivat P, Chiravatkul A, Klungboonkrong V, Chaisiri S, Jarerntanyaruk L, Munger RG, Saowakontha S. Sudden and unexplained deaths in sleep (Laitai) of young men in rural northeastern Thailand. Int J Epidemiol. 1992;21(5):904-10. 3. Tanchaiswad W. Is sudden unexplained nocturnal death a breathing disorder? Psychiatry Clin Neurosci. 1995;49(2):111-4. 4. Tosukhowong P, Chotigasatit C, Tungsanga K, Sriboonlue P, Pansin P, Sitprija V. Hypokalemia, high erythrocyte Na+ and low erythrocyte Na,K-ATPase in relatives of patients dying from sudden unexplained death syndrome in north-east Thailand and in survivors from near-fatal attacks. Am J Nephrol. 1996;16(5):369-74. 5. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL, Jr., et al. Seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension. 2003 Dec;42(6):1206-52. 6. Ashwell M, et al. Waist to hip ratio is a better screening tool than waist circumference and BMI for adult cardio metabolic risk factor: systematic review and meta-analysis. Obesity reviews 2012; 13: 275-86 กองกิจกรรมทางกาย เพอื่ สขุ ภาพ กรมอนามยั . คู่มอื กระบวนการจัดการคลินกิ ไรพ้ งุ (DPAC) สำ� หรบั สถานบริการสาธารณสขุ 2561 กรุงเทพ บริษทั ทเี อส อินเตอร์พรน้ิ จำ� กัด 7. วชิ ัย เอกพลากร และคณะ. การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทย คร้งั ที่ 5 พ.ศ.2557 สถาบนั วิจยั ระบบส​ าธารณสุข. 8. Nagpal R., Yamashiro Y., Izumi Y. Review Article: The Two-Way Association of Periodontal Infection with Systemic Disorders: An Overview. Mediators of Inflammation. 2015; 9. Li X., Kolltveit K.M., Tronstad L., Olsen I. Review: Systemic Diseases Caused by Oral Infection. 10. American Society for Microbiology Clinical Microbiology Reviews 2000;13(4):547-558. [cite 2021 July 20]. Available from https://journals.asm.org/doi/epdf/10.1128/CMR.13.4.547 11. Buia F Q, Almeida-da-Silvaa., Huynha B., Trinha A., Liua J., Woodward J., et.al. Review Article: Association between periodontal pathogens and systemic disease. Biomedical Journal. 2019;42:27-35 12. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). 2020 exceptional surveillance of dental checks: intervals between oral health reviews (NICE guideline CG19). [cite 2021 July 22]. Available from https://www.nice.org.uk/ guidance/cg19/resources/2020-exceptional-surveillance-of-dental-checks-intervals-between-oral-health-reviews- nice-guideline-cg19-pdf-11678930994373 13. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). Dental checks: intervals between oral health reviews [cite 2021 July 22]. Available from. https://www.nice.org.uk/guidance/cg19/resources/dental-checks-intervals- between-oral-health-reviews-pdf-975274023877 14. Scottish Dental Clinical Effectiveness Programme. Oral Health Assessment and Review: Guidance in Brief. [cite 2021 July 22]. Available from https://www.sdcep.org.uk/wp-content/uploads/2013/03/SDCEP+OHAR+Guidance+in+Brief. pdf 15. BaliJ., Neeraj N., Bali R.T. Computer vision syndrome: A review. Journal of Clinical Ophthalmology and Research. 2014; 2(1):61-8. 16. Rahi JS, Peckham CS, Cumberland PM. Visual impairment due to undiagnosed refractive error in working age adults in Britain. Br J Ophthalmol 2008; 92:1190-94. 17. The American Optometric Association (AOA) Clinical Practice Guidelines. COMPREHENSIVE ADULT EYE AND VISION EXAMINATION. Developed by the AOA Evidence-Based Optometry Guideline Development Group Approved by the AOA Board of Trustees, September 9, 2015 [cite 2021 July 22]. Available from https://www.aoa.org/practice/ clinical-guidelines/clinical-practice-guidelines?sso=y 18. He M, Abdou A, Ellwein L, et al. Age-related prevalence and met need for correctable and uncorrectable near vision impairment in a multi-country study. Ophthalmology 2014; 121:417-22 46

19. The American Optometric Association (AOA) Policy statement: frequency of ocular examinations. 2015 [cite 2021 July 26]. Available from https://www.aao.org/clinical-statement/frequency-of-ocular-examinations 20. American Cancer Society [Internet]. Breast Cancer Survival Rates. [cite 2021 Jun 26]. Available from: https://www. cancer.org/cancer/breast-cancer/understanding-a-breast-cancerdiagnosis/breast-cancer-survival-rates.htm 21. Sankaranarayanan R, Ramadas K, Thara S, Muwonge R, Prabhakar J, Augustine P, et al. Clinical breast examination: preliminary results from a cluster randomized controlled trial in India. J Natl Cancer Inst 2011;103(19):1476-80. 22. สถาบนั มะเรง็ แหง่ ชาติ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ . แนวทางการตรวจคดั กรองวนิ จิ ฉยั และรกั ษาโรคมะเรง็ เตา้ นม. กรงุ เทพฯ บริษัท โฆสิตการพมิ พ์ จ�ำกัด 2560 หนา้ 26 23. กรมควบคุมโรค. การประเมินโอกาสเส่ียงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดในผู้ป่วยเบาหวานและความดันโลหิตสูง. ส�ำนักงานกิจการโรง พมิ พ์องคก์ ารสงเคราะหท์ หารผ่านศกึ พ.ศ.2558. 24. สมาคมโรคเบาหวานแหง่ ประเทศไทย, สมาคมตอ่ มไรท้ อ่ แหง่ ประเทศไทย, กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ สำ� นกั งานหลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาต.ิ แนวทางเวชปฏิบตั สิ �ำาหรบั โรคเบาหวาน 2560. ปทุมธานี บริษทั รม่ เยน็ มีเดยี จำ� กดั 25. AMERICAN DIABETES ASSOCIATION. Standards of Medical Care in Diabetes—2018. Diabetes Care. 2018 Volume 41, Supplement 1. P 18-19. [cite 2021 July 24]. Available from https://diabetesed.net/wp-content/ uploads/2017/12/2018-ADA-Standards-of-Care.pdf 26. Aekplakorn W, Bunnag P, Woodward M, Sritara P, Cheepudomwit S, Yamwong S, et al. A risk score for predicting incident diabetes in the Thai population. Diabetes Care 2006;29: 1872-7 27. Arunpongpaisal S, Kongsuk T, Maneeton N, Maneeton B, Wannasawek K, Leejongpermpoon J. Development and validity of two-question-screening test for depressive disorders in Thai I-san community. J Psychiatr Assoc Thailand. 2006;52(2):138-48. 28. วิชยั เอกพลากร. รายงานการสำ� รวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 5 พ.ศ. 2557. สถาบันวจิ ัยระบบสาธารณสขุ . นนทบุร;ี 2557: 179 29. Elwood PC, Waters WE, Greene WJ, Wood MM. Evaluation of a screening survey for anaemia in adult non-pregnant women. Br Med J 1967;4(5581):714-7 30. Galassi A, Reynolds K, He J: Metabolic syndrome and risk of cardiovascular disease: a meta-analysis. Am J Med 2006, 119(10):812-819. 31. Ford ES: Risks for all-cause mortality, cardiovascular disease, and diabetes associated with the metabolic syndrome: a summary of the evidence. Diabetes Care 2005, 28(7):1769-1778. 32. Alberti KG, Eckel RH, Grundy SM, Zimmet PZ, Cleeman JI, Donato KA. Etal. International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; Hational Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; International Association for the Study of Obesity. Harmonizing the metabolic syndrome: a joint interim statement of the International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; National Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; and International Association for the Study of Obesity. Circulation. 2009;120(16):1640-5. 33. Friedewald WT, Levy RI, Fredrickson DS. Estimation of the concentration of low-density lipoprotein cholesterol in plasma, without use of the preparative ultracentrifuge. Clin Chem 1972;18:499-50 34. Paredes S, Fonseca L, Ribeiro L, Ramos H, Oliveira JC, Palma I. Novel and traditional lipid profles in Metabolic Syndrome reveal a high atherogenicity. 2019 [cite 2021 July 30]. Available from https://doi.org/10.1038/s41598- 019-48120-5. 35. Task Force Members. 2016 ESC/EAS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias The Task Force for the Management of Dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and European Atherosclerosis Society (EAS) Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Atherosclerosis 2016;253:281-344 36. Ruotolo, G. & Howard, B. V. Dyslipidemia of the metabolic syndrome. Curr Cardiol Rep 4, 2002:494-500. 47

37. รายงานจากสถาบันมะเร็งแห่งชาติเกี่ยวกับ อุบัติการณ์ของโรคมะเร็งช่องปากเท่ากับ 5.5 รายต่อแสนประชากร (ในปี พ.ศ. 2556- 2558)15 38. โครงการประเมนิ เทคโนโลยแี ละนโยบายดานสขุ ภาพ (HITAP). การประเมินความคุ้มคา่ ทางเศรษฐศาสตร์ของการคัดกรองมะเร็งช่อง ปาก. . [cite 2021 July 22]. Available from https://www.hitap.net/wp-content/uploads/2017/01/Full-report-Oral- Cancer_Final.pdf 39. กรมอนามัย. แนวทางการคดั กรองรอยโรคเสยี่ งมะเรง็ และมะเร็งชอ่ งปาก. 2562. 40. Mustafaa RA, Santessob N, Khatibb Rasha, Mustafad AA, Wierciochb W, Keharb R, etal. Systematic reviews and meta- analyses of the accuracy of HPV tests, visualinspection with acetic acid, cytology, and colposcopy. International Journal of Gynecology and Obstetrics 2016:132; 259-265 41. Termrungruanglerta W, Khemapecha N, Tantitamitb T, Sangrajrangc S, Havanonda P, Laowahutanon P. Cost- effectiveness analysis study of HPV testing as a primary cervical cancer screening in Thailand. Gynecologic Oncology Reports. 2017:22;58-63. 42. US Preventive Services Task Force. Screening for Cervical Cancer US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA. 2018;320(7):674-686 [cite 2021 July 30]. Available from https://www.uspreventiveservicestaskforce. org/uspstf/recommendation/cervical-cancer-screening 43. O’Connell JB, Maggard MA, Ko CY. Coloncancer survival rates withthenew AmericanJoint Committeeon Cancer sixth edition staging. J Natl Cancer Inst 2004;96:1420-5. 44. Howlader N, Noone AM, Krapcho M, et al. SEER Cancer Statistics Review, 1975-2014. 2017 [cite 2021 July 30]. Available from https://seer.cancer.gov/csr/1975_2018/sections.html 45. วษิ ณุ ปานจนั ทร,์ เสาวคนธ์ ศกุ รโยธนิ , อาคม ชัยวรี ะวฒั นะ, วรี วุฒิ อมิ่ สำ� ราญ. แนวทางการตรวจคัดกรอง วินจิ ฉัย และรกั ษาโรค มะเรง็ ลำ� ไสใ้ หญ่ และไส้ตรง. กรงุ เทพฯ: บริษทั โฆสติ การพมิ พ์ จ�ำกดั . 2558 หนา้ 73 46. Sriamporn S JD, Kamsa-Ard S. Liver cancer in cancer in Thailand Bangkok Medical Publisher 2003. p34-40. 47. Kamsa-Ard S, Kamsa-Ard S, Luvira V, Suwanrungruang K, Vatanasapt P, Wiangnon S. Risk factors for cholangiocarcinoma in Thailand: A systematic review and meta-analysis. Asian Pacific J Cancer Prev 2018;19:605-14. 48. Sriamporn S, Pisani P, Pipitgool, Suwanrungruang K, Kamsa-asd S, Parkin DM. Prevalance of Opisthorchis viverrine infection and incidence of cholangiocarcinoma in Khon Kaen Northeast Thailand. Tropical Medicine & International Health. 2004;9(5):599-94. 49. Leelakisap W, Mairiang P. Use of risk factors obtained by screening of Opisthorchis Viverrine (OV) infection in high prevalence area of Northeastern Thailand. Annual meeting 2013. 50. Banales JM, Cardinale V, Carpino G, et al. Expert consensus document: Cholangiocarcinoma: current knowledge and future perspectives consensus statement from the European network for the study of cholangiocarcinoma (ENS-CCA). Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 2016;13:61-80 51. Sherman M. Hepatocellular carcinoma: epidemiology, risk factors, and screening. Semin Liver Dis. 2005; 25:143-54. 52. ศนู ยป์ ระสานงานโรคตบั อกั เสบจากไวรสั กองโรคเอดสแ์ ละโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ . แนวทาง การกำ� จดั โรคไวรสั ตบั อักเสบ ซี ประเทศไทย. กรุงเทพฯ: โรงพมิ พ์เจ. เอส. การพิมพ์. 2563 หนา้ 8. 48

แนวทางการตรวจสขุ ภาพ ท่จี ำ� เป็นและเหมาะสมสำ� หรบั กลมุ่ วยั ผู้สูงอายุ ปี พ.ศ. 2564 49

ตารางที่ 3 การตรวจสุขภาพท่ีจำเป็นและเหมาะสมสำหรบั กลมุ่ วัยผู้สงู อายุ (อายุ 60 ปีขึน้ ไป) การตรวจสขุ ภาพ อายุ (ปี) 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80+ 1. การซักประวัติ† ******************** * 2. การใชแ้ บบประเมนิ สุขภาพ† ******************** * 3. การตรวจร่างกาย -การตรวจร่างกายประจำปี†† ******************** * -ตรวจตาโดยทีมจกั ษุในความดแู ลของจักษุแพทย์ -ตรวจเตา้ นมโดยแพทย/์ บุคลากรสาธารณสขุ ที่ได้รบั การฝึกอบรม (CBE) ‡ ทกุ 2-4 ปี ทุก 1-2 ปี 50 4. การตรวจทางหอ้ งปฏบิ ตั ิการ ตรวจตามความเหมาะสม การตรวจเลอื ด * -ความสมบรู ณข์ องเม็ดเลอื ด (CBC) * * * * * **** * ****** * * * * * * * ** * -ระดบั นำ้ ตาลในเลือด (FPG) * * * * * **** * * * * * * * * ** * -(Tรoะดtaับl ไcขhมoนั leคsอteเลroสlเต&อHรอDลLใcนhเลoือleดsterol) * * * * -ระดบั serum creatinine (Cr) ดูการทำงานของไต * * * * * **** * **** * * * * * * * ** * การตรวจปัสสาวะ * * * * * **** * * * * * * * * ** * 5. การตรวจคดั กรองมะเร็ง ** ตร*วจตามความเหมาะสม -มะเร็งปากมดลกู : Pap smear * * * * * * * * * * ** * * * * * * * * * * -มะเรง็ ลำไส้ใหญ่: การตรวจหาเลอื ดในอจุ จาระ (FOBT) †ดตู ารางที่ 3.1 ††ดูตารางท่ี 3.2 *แนะนำใหท้ ำ CBC = Complete Blood Count, FPG = Fasting Plasma Glucose, FOBT = Fecal Occult Blood Test ตรวจตามความเหมาะสม*

ตารางท่ี 3.1 การซักประวัติและประเมินสขุ ภาพ ในการตรวจสขุ ภาพทีจ่ ำ� เปน็ และเหมาะสม สำ� หรบั กลุ่มวัยผู้สงู อายุ (อายุ 60 ปีขนึ้ ไป) การตรวจประจำ� ปี ปีละคร้ัง ทุกปี ตัง้ แตอ่ ายุ 60 ปี ขน้ึ ไป * การซักประวัติ เพ่อื ค้นหาความผิดปกติและประเมินความเสีย่ งด้านสขุ ภาพ สขุ ภาพทว่ั ไป/โรคประจ�ำตัวเดมิ ประวตั กิ ารใชย้ าและสมนุ ไพร/อาหารเสรมิ ภาวะโภชนาการและการเปลยี่ นแปลงของน้�ำหนกั การสูบบหุ ร/่ี ดมื่ สุรา/สารเสพตดิ การสัมผสั วณั โรค และบคุ คลในครอบครัวทเี่ ปน็ วณั โรค ในช่วง 5 ปี สขุ ภาพชอ่ งปาก (การเคย้ี ว การกลืน และการสำ� ลกั ) การมองเห็น & การไดย้ ิน การหกลม้ และการทรงตัว ภาวะการนอน การได้รับวคั ซีน การกลั้นปสั สาวะไม่อยู่ ปสั สาวะขัด ปัสสาวะบอ่ ย ความสามารถในการปฏิบตั กิ จิ วตั รประจ�ำวนั (ADL) การใช้แบบประเมนิ สขุ ภาพ ค1 ภาวะโภชนาการดว้ ยแบบ Thai Mini Nutrition Assessment (Short From MNA) ประเมินความเสย่ี งโรคหวั ใจ และหลอดเลือดดว้ ยแบบประเมิน Thai CV risk score ค1 (แบบไมใ่ ช้คา่ ไขมนั ในเลอื ด) ประเมนิ ความเส่ยี งโรคกระดูกพรุนดว้ ย OSTA index หรือ Thai FRAX Score ค1 (เลือกใชต้ ามความเหมาะสม) ประเมินสมรรถภาพสมองดว้ ยแบบคัดกรอง Mini Cog แบบคดั กรอง 14 ขอ้ ค�ำถาม แบบคัดกรอง ข1 AMT หากพบวา่ ผดิ ปกติใหป้ ระเมนิ ตอ่ ดว้ ยแบบประเมิน MMSE แบบประเมิน TMSE แบบประเมิน ค1 MoCA แบบประเมิน RUDAS (ตามความเหมาะสม) ประเมินภาวะซึมเศรา้ ด้วยแบบคดั กรองโรคซมึ เศรา้ ชนดิ 2 คำ� ถาม ค1 การประเมนิ การทำ� กจิ วตั รประจำ� วนั พื้นฐานด้วย Barthel ADL index ค1 กรณีทซ่ี กั ประวตั แิ ลว้ พบวา่ มีความเส่ยี ง ง1 ประเมนิ ระดบั การติดนโิ คตนิ ในผูส้ บู บุหรดี่ ้วย Fagerstrom Test ประเมนิ ปญั หาจากแอลกอฮอล์ ด้วย AUDIT ประเมินการใช้สารเสพตดิ ดว้ ย แบบคัดกรอง V2 การตรวจคดั กรองรอยโรคเส่ียงมะเรง็ ช่องปากและมะเร็งชอ่ งปาก ง1 * = คุณภาพของหลักฐาน (quality of evidence) ADL = Activity daily living, AUDIT = Alcohol Use Disorders Identification Test, CV = Cardiovascular, OSTA = Osteoporosis Self-Assessment Tool for Asians AMT = Abbreviated Mental Test, MMSE = Mini-Mental State Examination, TMSE = Thai Mental State Examination 51

ตารางที่ 3.2 การตรวจรา่ งกาย ในการตรวจสุขภาพทีจ่ �ำเปน็ และเหมาะสมสำ� หรับ * กล่มุ วยั ผ้สู งู อายุ (อายุ 60 ปีข้ึนไป) ก1 ค1 การตรวจประจำ� ปี ปลี ะครั้ง ทกุ ปี ตั้งแตอ่ ายุ 60 ปี ข้นึ ไป การตรวจร่างกาย เพ่อื คน้ หาความผดิ ปกติและประเมนิ ความเสี่ยงดา้ นสุขภาพ ค1 ค1 วัดความดันโลหิต (อยา่ งน้อย 1 คร้ังต่อปี เพ่อื คัดกรองความดนั โลหติ สงู ) ง1 คลำ� ชพี จร (เพื่อคัดกรองหัวใจเต้นผิดจังหวะ) ง1 (Atrial Fibrillation มีความสมั พันธก์ ับการเกดิ โรคหลอดเลือดสมอง (stroke)) ค1 คำ� นวณหาดัชนมี วลกาย (BMI, Mindex หรือ Demiquet) ง1 ชัง่ น�้ำหนกั ง1 วัดสว่ นสูง ง1 วัด demi-span (ในคนอายุ 65 ปีข้นึ ไป หรือไมส่ ามารถวัดสว่ นสงู ได้) วัดรอบเอว (เพอื่ ประเมินความเสี่ยง metabolic syndrome) ก2 ตรวจรา่ งกายตามระบบ ตรวจช่องปากและฟนั (โดย ทนั ตแพทย์ หรือ ทันตาภิบาล เพือ่ คัดกรองความผดิ ปกติ ในช่องปากโดยรวม อาทิ ไมม่ ฟี นั เหงือกร่น สภาพฟันเทียม ปรมิ าณน�้ำลาย) ตรวจการไดย้ ินด้วย finger rub test ตรวจสายตาดว้ ย Snellen eye chart ตรวจการหกลม้ และการทรงตวั ด้วย Time Up and Go Test ตรวจตา โดยทมี จักษใุ นความดูแลของจกั ษแุ พทย์ (คัดกรองความผดิ ปกตขิ องตาโดยรวม อาทิ ความดนั ลกู ตาเพอ่ื ตรวจคัดกรองต้อหิน ทุก 2-4 ปี ในช่วงอายุ 60-64 ปี และทกุ 1-2 ปี เมอื่ 65 ปขี นึ้ ไป) ตรวจเตา้ นมโดยแพทย/์ บคุ ลากรสาธารณสขุ ทไี่ ดร้ บั การฝกึ อบรม (CBE)† (เพือ่ ตรวจหามะเร็งเต้านม อายุ 30-39 ปี ตรวจทุก 3 ปี อายุ 40 ปีขนึ้ ไป ตรวจทกุ 1 ปี อายุ 60 ปีขน้ึ ไป แนะนำ� ให้ตรวจตามความเสี่ยง) * = คุณภาพของหลกั ฐาน (quality of evidence) BMI = body mass index หรอื ดชั นมี วลกายโดยท่วั ไป Mindex = ดัชนมี วลกายของผสู้ ูงอายเุ พศหญงิ Demiquet = ดัชนีมวลกายของผูส้ ูงอายเุ พศชาย demi-span = ระยะจากรอยเว้าทีข่ อบบนของกระดูกอก (suprasternal notch) ไปถงึ บริเวณขอ้ ตอ่ กระดกู ฝา่ มือ กบั กระดกู นิ้วมือ (metacarpopha- langeal joint) ต�ำแหนง่ ระหว่างโคนน้วิ กลางกับโคนนว้ิ นาง †เฉพาะผหู้ ญงิ CBE = Clinical Breast Examination 52

ตารางที่ 3.3 การตรวจทางห้องปฏบิ ตั ิการ ในการตรวจสุขภาพท่จี �ำเป็นและเหมาะสม สำ� หรบั กลุ่มวยั ทำ� งาน (อายุ 18-60 ป)ี และกลุ่มวัยผ้สู ูงอายุ (อายุ 60 ปขี ึ้นไป) การตรวจ ภาวะทีค่ ดั อายุ 18-60 ปี อายมุ ากว่า 60 ปี * กรอง การตรวจเม็ดเลอื ด และการตรวจสารเคมใี นเลอื ด การตรวจเม็ดเลอื ด อายุ 18-60 ปี ง1, (CBC) -ภาวะโลหิตจาง ตรวจ 1 คร้งั 60 ปขี ้ึนไป 1 ครงั้ ตอ่ ปี ค1 การตรวจระดบั อายุ 35 ปีขน้ึ ไป 1 ครง้ั ตอ่ ปี ค1 นำ้� ตาล (FPG -เบาหวาน ตรวจทกุ 3 ปี หรอื FBS) การตรวจ ตรวจทุก 5 ปี ระดบั ไขมนั -ปัจจยั เส่ียงต่อ อายุ 20 ปีขน้ึ ไป ตัง้ แตอ่ ายุ 60-75 ปี (หลงั 75 ปีข้ึนไป (Total cholesterol โรคหัวใจและ ตรวจทุก 5 ปี ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งตรวจ ในกรณไี มม่ ี cardio ก1 & HDL cholesterol) หลอดเลือด vascular disease) ระดับ serum -การท�ำงาน creatinine ของไต ไมต่ รวจ 1 ครั้งต่อปี ง1 การตรวจ -ความผดิ ปกติ ปสั สาวะ โดยรวมของ (urinalysis, UA) ระบบทางเดิน ไม่ตรวจ 1 ครงั้ ต่อปี ง1 ปสั สาวะ การตรวจคดั กรองมะเร็ง Clinical breast อายุ 30-39 ปี ตรวจทกุ 3 ปี examination -มะเร็งเต้านม อายุ 40-60 ปี ตรวจทกุ 1 ปี ก2 (CBE) อายุ 60 ปขี นึ้ ไป แนะนำ� ใหต้ รวจตามความเสยี่ ง HPV test หรอื อายุ 30-65 ปี ทุก 5 ปี ก1 Pap smear อายุ30-65 ปี ทุก 3 ปี หรือ หยุดตรวจหลัง 65 ปี ถา้ Pap smear ปกติ 3 ครัง้ ติดตอ่ กัน ข3 -มะเรง็ ปากมดลูก อายุ 30-55ปี ทุก 5 ปี ข3 VIA เมือ่ อายุ 55 ปีข้ึนไป แนะน�ำให้ตรวจด้วยวิธี Pap smear เท่านั้น หากตรวจไมส่ ม�่ำเสมอ พิจารณาหยดุ ตรวจตามความเสี่ยงของ แตล่ ะคน และความเห็นของแพทย์ Fecal occult อายุ 50 ปขี ึ้นไป/ ทกุ 1 ปี blood test (FOBT) -มะเรง็ ลำ� ไสใ้ หญ่ แนะน�ำให้ตรวจ Fit test (IFOBT) ก1 และลำ� ไส้ตรง ถ้าสามารถตรวจได้ HBsAg -ความเส่ยี ง ตรวจครง้ั เดยี ว ไม่ตรวจ ง1 HCC ในคนทเ่ี กดิ กอ่ น พ.ศ.2535 การตรวจคดั กรองทาง -โรคจากการ ตามปัจจัยเสี่ยงจากการทำ� งาน ไม่ตรวจ อาชวี อนามยั ทำ� งาน 53

CBC = Complete blood count, FPG = Fasting plasma glucose, FBS = Fasting blood sugar, HBsAg = hepatitis B surface antigen, HCC = Hepatocellular carcinoma, HDL = High density lipoprotein, Fit Test = Fecal immunochemical test iFOBT = Immunochemical fecal occult blood testing, VIA = Visual inspection with acetic acid, UA = Urinalysis, * = คุณภาพของหลกั ฐาน (quality of evidence) 54

แนวทางการตรวจสุขภาพท่จี ำ� เป็นและเหมาะสม กลมุ่ วยั ผูส้ งู อายุ (อายุ 60 ปีขนึ้ ไป) t การซักประวตั ิ การซกั ประวตั ทิ ำ� ใหท้ ราบถงึ ประวตั สิ ขุ ภาพทวั่ ไป ไดแ้ ก่ โรคประจำ� ตวั เดมิ การใชย้ าและสมนุ ไพร/ อาหารเสรมิ ภาวะโภชนาการและการเปลยี่ นแปลงของนำ้� หนกั การสบู บหุ รี่ การดม่ื สรุ า การใชส้ ารเสพตดิ ประวัติการสมั ผสั วณั โรคของผู้สงู อายแุ ละครอบครัว ปญั หาช่องปาก (การเค้ียว การกลนื และการส�ำลกั ) การมองเห็น การไดย้ นิ การหกลม้ และการทรงตวั ภาวะการนอน การได้รบั วัคซีน การกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ปัสสาวะแสบขัด รวมถึงความสามารถในการปฏิบัตกิ ิจวตั รประจ�ำวัน ปัญหาสุขภาพของผู้สูงอายุบางประการ หากให้ค�ำแนะน�ำการปฏิบัติอย่างถูกต้องเหมาะสม อาจปอ้ งกนั หรอื ชะลอการเกดิ ได้ อาทิ การหลกี เลยี่ งปจั จยั เสยี่ งตอ่ สขุ ภาพ การปรบั เปลยี่ นวถิ ชี วี ติ ประจำ� วนั ให้เหมาะสม การบริหารร่างกาย เป็นต้น หากผู้สูงอายุมีประวัติหกล้มมาก่อนแนะน�ำให้ตรวจ TUGT (Time Up and Go Test)(1) t การประเมินสุขภาพของผูส้ ูงอายุ การประเมนิ ภาวะโภชนาการ ในปจั จบุ นั หลกั ฐานทางวชิ าการทสี่ นบั สนนุ ประสทิ ธผิ ลการคดั กรองภาวะทพุ โภชนาการในผสู้ งู อายุ ยงั มไี มเ่ พยี งพอ(2) อยา่ งไรกต็ าม การประเมนิ ภาวะโภชนาการเบอ้ื งตน้ สามารถดำ� เนนิ การไดง้ า่ ยโดยใชแ้ บบ Mini Nutritional Assessment-Short From (MNA-SF) สามารถใชไ้ ดโ้ ดยผทู้ ไ่ี มใ่ ชบ่ คุ ลากรทางการแพทย์ เพอ่ื ค้นหาผสู้ งู อายทุ ่มี คี วามเสี่ยง และป้องกันการเกิดภาวะทุพโภชนาการ(3) การประเมินความเสยี่ งโรคหัวใจ และหลอดเลอื ด สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย แนะน�ำให้ประเมนิ ความเส่ียงต่อโรคหัวใจและหลอดเลอื ด ด้วย Thai CV risk score ซ่ึงแบบประเมนิ ความเสยี่ งน้ี แนะน�ำใหใ้ ชใ้ นคนไทยท่ีมีอายุ 35-70 ปีทย่ี ังไม่มี โรคหัวใจและหลอดเลือด โดยแสดงผลการประเมินเป็นความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตหรือเจ็บป่วยจากโรค เส้นเลือดหัวใจตีบตันและโรคหลอดเลือดสมองในอกี 10 ปีข้างหน้า สามารถใช้ไดแ้ มไ้ มม่ ีผลตรวจไขมนั ในเลอื ด โดยใหใ้ ช้ขนาดรอบเอวและส่วนสงู (4) ประเมนิ ความเสี่ยงโรคกระดูกพรนุ ในการตรวจคัดกรองหากลุ่มเสี่ยงของโรคกระดูกพรุน แนะน�ำให้ใช้แบบประเมิน OSTA (Osteoporosis Self-Assessment Tool for Asians) index ซงึ่ คำ� นวณจากสตู ร (นำ้� หนกั ตวั -อาย)ุ x 0.2 โดยหนว่ ยอายเุ ปน็ ปี และหนว่ ยนำ้� หนกั ตวั เปน็ กโิ ลกรมั เครอื่ งมอื นม้ี คี วามไวรอ้ ยละ 98 และความจำ� เพาะ รอ้ ยละ 29(5) อยา่ งไรกต็ าม การประเมนิ ความเสย่ี งโรคกระดกู พรนุ สามารถใชเ้ ครอื่ งมอื อนื่ ๆ ในการประเมนิ 55

ได้ตามความเหมาะสม ได้แก่ Thai FRAX score การประเมนิ สมรรถภาพสมอง การประเมนิ สมรรถภาพสมองด้วยแบบคดั กรอง Mini Cog เป็นแบบคดั กรองเพอ่ื คน้ หาผสู้ ูงอายุ ที่มีโอกาสเสยี่ งต่อภาวะสมองเสอ่ื มเบ้ืองตน้ โดยมีคา่ ความจ�ำเพาะทส่ี งู และมีความไวทย่ี อมรบั ได้(7) ทั้งนี้ สามารถใช้แบบคัดกรองสมรรถภาพสมองอื่น ๆ เช่น แบบคัดกรอง 14 ข้อค�ำถาม หรือแบบคัดกรอง Abbreviated Mental Test (AMT) หากพบวา่ ผิดปกติใหป้ ระเมนิ ต่อดว้ ยแบบประเมิน Mini-Mental State Examination (MMSE) แบบประเมิน Thai Mental State Examination (TMSE) แบบประเมิน Montreal Cognitive Assessment (MoCA) หรือแบบประเมิน Rowland Universal Dementia Assessment Scale (RUDAS) ตามความเหมาะสม การประเมินภาวะซมึ เศรา้ การประเมินภาวะซึมเศร้าด้วยแบบคัดกรองโรคซึมเศร้าชนิด 2 ค�ำถาม (Two-questions- screening test for depression disorders) สามารถค้นหาโรคซมึ เศรา้ ในชมุ ชนได้ เพราะสั้น ใช้งา่ ย มีความไวสูงหากตอบค�ำถามขอ้ ใดขอ้ หน่ึงวา่ “ใช”่ และความจำ� เพาะสงู หากตอบว่า “ใช”่ ทัง้ สองขอ้ (8) การประเมนิ การท�ำกจิ วัตรประจำ� วนั พ้ืนฐาน (activities daily living) ผู้สงู อายุมีความเส่อื มของอวัยวะต่าง ๆ ไดต้ ามอายทุ ีเ่ พ่มิ สูงขนึ้ ท�ำใหก้ ารท�ำงานของระบบตา่ งๆ ของร่างกายมีประสิทธิภาพลดลง(9) ส่งผลให้ผู้สูงอายุมีข้อจ�ำกัดในการท�ำกิจกรรมต่าง ๆ ด้วยตนเอง การประเมิน การท�ำกิจวัตรประจำ� วันพื้นฐานดว้ ยเคร่อื งมอื Barthel ADL index ทำ� ได้ง่ายจึงมปี ระโยชน์ ในการประเมนิ ผ้สู ูงอายุโดยรวม รวมถึงตดิ ตามผลภายหลงั ให้การดูแล(10) แบบประเมินปัญหาจากแอลกอฮอล/์ การตดิ สารนโิ คตินบุหร่/ี การใช้สารเสพตดิ การประเมินผู้ดื่มสุรา ด้วยแบบประเมินปัญหาจากแอลกอฮอล์ (Alcohol Use Disorders Identification Test, AUDIT) เป็นข้อค�ำถามจ�ำนวน 10 ข้อ แบบทดสอบระดับสารนิโคตินในบุหรี่ (Fagerstrom Test for Nicotine Dependence) ประกอบด้วยค�ำถาม 6 ข้อ คะแนนสูง หมายถึง มกี ารตดิ ในระดบั สงู ผ้ทู ่ีมปี ระวตั ิเสพสารเสพติดควรประเมนิ การใช้สารเสพติดดว้ ยแบบประเมนิ V2 t การตรวจรา่ งกาย การชั่งนำ�้ หนัก วัดสว่ นสงู และวัดความยาวแขน การชั่งน�้ำหนัก และวัดส่วนสูง มีประโยชน์ในการประเมินสภาวะท่ัวไปของผู้สูงอายุ อาทิ ภาวะ โภชนาการ ดชั นมี วลกาย (body mass index, BMI) เปน็ ต้น อยา่ งไรกต็ าม ผสู้ งู อายมุ กี ารเปล่ียนแปลง ไดต้ ามพยาธสิ รรี วิทยาของรา่ งกาย เช่น หลังโกง กระดกู หกั เปน็ ตน้ ทำ� ให้ความสูงของผูส้ งู อายุไมค่ งท่ี เมื่อมีอายุเพ่ิมสูงขึ้น ดังน้ันควรวัดความยาวส่วนแขนร่วมด้วย เน่ืองจากมีค่าคงที่ไม่เปล่ียนแปลง และ 56

สามารถนำ� มาคำ� นวณหาดัชนีมวลกายได้ วิธีการวัดความยาวส่วนแขนที่เรียกว่า demi-span เป็นการวัดระหว่างต�ำแหน่งรอยเว้าที่ ขอบบนของกระดูกหน้าอก (suprasternal notch) ไปถึงบริเวณข้อต่อกระดูกฝ่ามือกับกระดูกนิ้วมือ (metacarpopha- langeal joint) ตำ� แหนง่ ระหวา่ งโคนนิ้วกลางกับโคนนว้ิ นาง (ซ่ึงต่างกบั ชว่ งแขน หรอื arm-span ทเี่ ปน็ การวัดระยะจากปลายนว้ิ นางทั้งสองข้าง ในขณะที่แขนเหยยี ดแนวราบตรงไปด้านขา้ ง หรอื ทเ่ี รียกว่า “วา”) การค�ำนวณค่าดัชนีมวลกาย ได้แก่ คา่ BMI ส�ำหรับคนทั่วไป คา่ Mindex ส�ำหรบั ผหู้ ญิงสูงอายุ และ คา่ Demiquet ส�ำหรับผูช้ ายสูงอาย(ุ 11) ดงั นี้ • ดชั นมี วลกาย (body mass index, BMI) BMI (กิโลกรมั /เมตร2) = นำ�้ หนกั ตัวเปน็ กโิ ลกรมั / (ส่วนสูงเป็นเมตร)2 • ดัชนมี วลกาย Mindex ของผสู้ ูงอายเุ พศหญงิ Mindex (กโิ ลกรัม/เมตร) = น�้ำหนกั ตวั เปน็ กิโลกรมั / demi-span เป็นเมตร • ดชั นมี วลกาย Demiquet ของผู้สงู อายุเพศชาย Demiquet (กิโลกรมั /เมตร2) = น้ำ� หนกั ตัวเป็นกิโลกรัม / (demi-span เปน็ เมตร)2 สำ� หรบั เกณฑว์ นิ จิ ฉยั ภาวะขาดโปรตนี และพลงั งานโดยใชด้ ชั นมี วลกายในผสู้ งู อายนุ น้ั องคก์ ารอนามยั โลก ไดก้ ำ� หนดดว้ ย BMI ตำ่� กวา่ 18.5 กโิ ลกรมั ตอ่ ตารางเมตร ผลการศกึ ษาดชั นมี วลกาย Mindex และ Demiquet ในผสู้ งู อายไุ ทย ไดเ้ กณฑก์ ารวนิ จิ ฉยั คอื ผสู้ งู อายหุ ญงิ ทม่ี ี Mindex ตำ�่ กวา่ 55.95 (หรอื 56) กโิ ลกรมั ตอ่ เมตร และผ้สู งู อายชุ ายท่มี ี Demiquet 75.6 (หรอื 76) กิโลกรมั ต่อตารางเมตร การวดั ความดันโลหิต ผู้สูงอายุท่ีเริ่มมีความดันโลหิตสูง มักจะยังไม่มีอาการและอาการแสดง การตรวจคัดกรองช่วย ให้ทราบว่ามีระดับความดันโลหิตท่ีสูงกว่าปกติ อาจมีผลให้เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม รวมถึงได้รับ การรกั ษา(12) ความดนั โลหิตสูงซงึ่ เป็นปจั จัยเส่ยี งท่สี �ำคญั ของโรคหวั ใจและหลอดเลือด (cardiovascular disease) หากยังไมพ่ บวา่ มคี วามดันโลหติ สงู แต่มีความดนั โลหติ คอ่ นข้างสงู คอื ชว่ งหวั ใจบีบตวั (systolic blood pressure, SBP) อยรู่ ะหวา่ ง 120 -139 มลิ ลเิ มตรปรอท หรอื ชว่ งหวั ใจคลายตวั (diastolic blood pressure, DBP) อย่รู ะหว่าง 80-89 มิลลเิ มตรปรอท สถาบันสขุ ภาพแห่งชาติ (NIH) ของสหรัฐอเมรกิ า โดยการประชุม Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (JNC7) แนะนำ� ใหว้ ดั ความดนั โลหติ ปลี ะคร้ัง(13) อยา่ งไรก็ตาม การวัดความดนั โลหิตสามารถท�ำไดง้ ่าย จงึ ควรวัดความดันโลหติ ได้มากกว่าปีละ 1 ครัง้ (14) การคลำ� ชีพจร การคลำ� ชพี จรเปน็ การคดั กรองเบอ้ื งตน้ เพอื่ ประเมนิ การเตน้ ของหวั ใจ ภาวะการเตน้ ของหวั ใจหอ้ งบน ท่ีผิดจังหวะชนิด atrial fibrillation (AF) อาจท�ำใหเ้ กิดล่ิมเลอื ดหลุดจากหวั ใจไปอดุ ตันหลอดเลอื ดท่ีไป 57

เลยี้ งสมอง ภาวะ AF เพิม่ ความเสี่ยงต่อการเกดิ โรคหลอดเลอื ดสมอง 2-7 เทา่ (15) แต่หากผ้สู งู อายุท่มี ีการ เต้นของหวั ใจผิดจังหวะชนดิ AF ไดร้ บั การตรวจพบและได้รับรักษา จะลดความเสยี่ งของการเกดิ การเปน็ อมั พฤกษห์ รอื อมั พาต (stroke) ได้มากกวา่ รอ้ ยละ 60(16) การตรวจการได้ยนิ ผสู้ งู อายไุ ทยรอ้ ยละ 28 มปี ญั หาการไดย้ นิ (9) ซง่ึ สง่ ผลตอ่ คณุ ภาพชวี ติ การตรวจคดั กรองการสญู เสยี การได้ยินดว้ ยวิธีทงี่ า่ ย สะดวก ไมซ่ บั ซ้อน ได้แก่ finger rub test ซ่งึ มคี วามไวรอ้ ยละ 99 ความจ�ำเพาะ รอ้ ยละ 75(17) การตรวจตา แมว้ า่ การรวบรวมงานวจิ ยั อยา่ งเปน็ ระบบจาก 5 การวจิ ยั ซง่ึ สรปุ วา่ การตรวจคดั กรองความบกพรอ่ ง ทางสายตาของผู้สูงอายุ ให้ผลต่อสายตาในระยะยาว 2-4 ปี ไม่ต่างกันระหว่างกลุ่มท่ีคัดกรองกับกลุ่มที่ไม่ คดั กรอง(18) แตท่ ง้ั น้ี การคดั กรองในรายงานดงั กลา่ วเปน็ การตรวจดว้ ยตวั เอง (self-reported measurement) อีกท้ังไมม่ ีการวางแผนการดูแลรักษาท่ดี หี ลังการตรวจคัดกรอง การตรวจสายตาด้วย Snellen eye chart ทำ� ได้สะดวกและเปน็ ขอ้ แนะนำ� ในการตรวจคัดกรองการมองเหน็ เบือ้ งต้นในผู้สงู อาย(ุ 19) ทง้ั นผ้ี สู้ งู อายคุ วรไดร้ บั การตรวจตาโดยทมี จกั ษภุ ายใตก้ ารดแู ลของจกั ษแุ พทย์ เพอื่ คดั กรองความ ผิดปกติของตา่ ง ๆ อาทิ ต้อกระจก ต้อหนิ เปน็ ตน้ แนะน�ำให้ตรวจตาในผ้สู งู อายุท่ีมอี ายตุ ง้ั แต่ 60-64 ปี ทุก 2-4 ปี และอายุ 65 ปขี ึน้ ไป ทไี่ มม่ ีความเสย่ี งทกุ 1-2 ป(ี 20) การตรวจชอ่ งปาก ปัญหาสุขภาพช่องปากที่พบบ่อยในผู้สูงอายุ คือ การสูญเสียฟัน โดยร้อยละ 44 มีฟันแท้ ใช้งานได้น้อยกว่า 20 ซี่(21) (ผู้สูงอายุควรมีฟันแท้ 20 ซ่ี หรือ 4 คู่สบ จึงจะบดเคี้ยวอาหารได้ อย่างมีประสิทธิภาพ) ซ่ึงการสูญเสียฟันไม่ใช่เหตุธรรมชาติ แต่เกิดจากรอยโรคท้ังฟันผุ รากฟันผุ ปริทันต์อักเสบ (เหงือกบวม ฟันโยก) อีกทั้งสภาพช่องปากท่ีเปล่ียนแปลง เช่น มีเหงือกร่น ปากแห้ง น้�ำลายน้อย ความสามารถในการดูแลตนเองท่ีลดลง ท�ำให้ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อการเกิดรอย โรคที่น�ำไปสู่การสูญเสียฟันได้ตลอดเวลา มีการศึกษาพบว่าอัตราการเสียชีวิตใน 1 ปีของกลุ่ม ผู้สูงอายุท่ีมีปัญหาด้านการเคี้ยวสูงกว่าผู้ที่ไม่มีปัญหา 1.5 เท่า(22) นอกจากน้ียังพบปัญหาการกลืน การส�ำลัก รอยโรคเสี่ยงมะเร็งช่องปากและมะเร็งช่องปาก ซึ่งเปน็ ปัญหาทมี่ ีผลกระทบรนุ แรงกับสขุ ภาพ และคุณภาพชีวิต อัตราการรอดชีวิตจากโรคน้ีอยู่ในระดับต�่ำ(23) ถ้าตรวจพบในระยะท่ีโรคลุกลาม ไปแล้ว การคัดกรองรอยโรคตั้งแต่ระยะเร่ิมแรกจึงมีความจ�ำเป็นท่ีจะช่วยให้ประชาชนรอดชีวิตจาก โรคน้ไี ด้ ดังนั้น การตรวจคัดกรองสุขภาพช่องปาก ท้ัง ฟัน เหงือก เนอื้ เยอื่ การกลืน โดยทนั ตแพทย์ หรือ ทันตาภิบาล หรือ แพทย์ (กรณีตรวจรอยโรคเส่ียงมะเร็งช่องปากและมะเร็งช่องปาก) อย่างน้อยปีละ 1 ครัง้ (24, 25) จงึ มีประโยชน์อย่างยิง่ ในการชว่ ยปอ้ งกัน รักษารอยโรคในชอ่ งปากได้ตั้งแต่ระยะเรม่ิ ต้น 58

t การตรวจทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร การตรวจความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (complete blood count, CBC) ภาวะซดี พบไดบ้ อ่ ยในผสู้ งู อายุ ซง่ึ เปน็ ปจั จยั เสยี่ งของความเจบ็ ปว่ ยและเสยี ชวี ติ สง่ ผลตอ่ คณุ ภาพ ชีวิต ภาวะซีดในผู้สูงอายุจะเกิดช้า ๆ ส่วนใหญ่เกิดจากการเสียเลือด/ขาดสารอาหาร(26) การประเมิน ภาวะซีดในผสู้ งู อายปุ ระกอบไปดว้ ยการซกั ประวตั ิ ตรวจรา่ งกาย รวมถงึ การตรวจ CBC(27) จากรายงาน การสำ� รวจสขุ ภาพประชาชนไทยโดยการตรวจสขุ ภาพ พ.ศ.2557 พบความชกุ ของโลหติ จางในประชากรไทย เมอ่ื มอี ายมุ ากขนึ้ จะยงิ่ พบความชกุ ของภาวะโลหติ จากมากขนึ้ ไปดว้ ย นอกจากนน้ั ยงั พบวา่ ประชากรอายุ > 80 ปีขึน้ ไป มีความชกุ ของภาวะโลหติ จางสูงถึงร้อยละ 48.4(9) ดงั นั้นจงึ แนะน�ำการตรวจ CBC ทกุ ปี เพ่ือคดั กรองภาวะซีดในผู้สงู อายุตั้งแตอ่ ายุ 60 ปีข้ึนไป การตรวจระดับนำ�้ ตาลในเลือดขณะอดอาหาร (fasting plasma glucose) ความชุกของเบาหวานเพ่มิ ขึ้นตามอายทุ ี่เพ่มิ ขนึ้ พบเบาหวานรอ้ ยละ 14 ในกลุ่มอายุ 55-64 ปี และเพมิ่ เปน็ รอ้ ยละ 17.2 ในผ้ทู ม่ี ีอายุตง้ั แต่ 65 ปขี ึน้ ไป(28) ดงั น้ันผู้เชยี่ วชาญด้านผสู้ ูงอายุแนะน�ำให้ตรวจ ระดับน้�ำตาลในเลือดหลงั อดอาหาร 8 ช่ัวโมง ทกุ ปีในผูส้ งู อายุ การตรวจระดับไขมันในเลอื ดในผสู้ งู อายุ ระดับไขมันในเลือดชนิดคอเลสเตอรอลโดยรวม (total cholesterol) ท่ีสูง และระดับ คอเลสเตอรอลชนิด HDL (high-density lipoprotein cholesterol) ทีต่ ่�ำ มีความสมั พนั ธก์ ับการเกิด โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด ซงึ่ สง่ ผลเสยี ต่อทกุ อวัยวะ ระดบั total cholesterol และ HDL cholesterol สามารถน�ำไปใช้ค�ำนวณหาความเส่ียงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด (atherosclerotic cardiovascular disease (ASCVD) risk score) ตามแนวปฏบิ ัตกิ ารประเมนิ ความเสี่ยงโรคหวั ใจและหลอดเลอื ดทีจ่ ดั ทำ� โดยสมาคมแพทยโ์ รคหวั ใจ สหรัฐอเมริกา ได(้ 29) นอกจากน้ี ระดับ non-HDL cholesterol ซงึ่ คอื ผลตา่ งระหว่างระดับ total cholesterol และ HDL cholesterol (นน่ั คือ non-HDL cholesterol = Total cholesterol - HDL-cholestrol) ระดับ non-HDL cholesterol ทสี่ งู เปน็ ปจั จยั เสย่ี งตอ่ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดในระยะยาว (10 ป)ี อยา่ ง ชัดเจน และเป็นปจั จยั เสยี่ งมากกว่า ระดบั LDL (low density lipoprotein) cholesterol ทส่ี ูง(30,31) การตรวจ creatinine ในเลือด ค่า creatinine ในเลือด มีประโยชน์ในการใช้ประมาณการอัตราการกรองของไต (estimated glomerular filtration rate, eGFR) ในกลมุ่ ผสู้ งู อายซุ ง่ึ มคี วามเสย่ี งตอ่ การเปน็ โรคไตเรอ้ื รงั (32) เนอื่ งจากอตั รา การกรองของไตลดลงตามอายุ รวมถงึ ผสู้ ูงอายุมีการใชย้ ารักษาโรคต่างๆ ซง่ึ ส่งผลต่อการกรองของไตได้ 59

การตรวจปัสสาวะ ไมม่ ขี อ้ มลู สนบั สนนุ ความจำ� เปน็ ของการตรวจปสั สาวะในการตรวจสขุ ภาพ แตผ่ เู้ ชย่ี วชาญใหค้ วามเหน็ ว่าการตรวจปสั สาวะมปี ระโยชนใ์ นกลมุ่ ผสู้ งู อายุ เนือ่ งจากมโี อกาสพบความผิดปกตอิ ื่น ๆ ไดจ้ ากการตรวจ ปัสสาวะ จงึ แนะนำ� ใหต้ รวจปัสสาวะปีละ 1 ครง้ั t การตรวจหามะเรง็ ระยะเรมิ่ แรก การตรวจเต้านมโดยผ้เู ชี่ยวชาญ (clinical breast examination, CBE) การตรวจเตา้ นมโดยการตรวจรา่ งกายเพอ่ื คดั กรองมะเรง็ ทใ่ี ชก้ นั อยู่ มี 2 วธิ ี คอื การตรวจดว้ ยตวั เอง (Breast Self Examination, BSE) และการตรวจโดยผเู้ ช่ียวชาญ (Clinical Breast Examination, CBE) คือการตรวจโดยแพทย์หรือบุคลากรสาธารณสุขท่ีได้รับการฝึกอบรมมา ทั้งน้ีการตรวจด้วยตัวเองน้ัน มคี วามไว (sensitivity) ต่�ำมาก ขอ้ มลู การวิจยั เบอ้ื งต้นจากประเทศอนิ เดยี (33) พบว่าการตรวจคดั กรองมะเร็งเต้านมดว้ ยวิธี CBE มคี วามไวรอ้ ยละ 51.7 (95% CI 38.2, 65.0) และความจ�ำเพาะรอ้ ยละ 94.3 (95% CI 94.1, 94.5) เมื่อเปรียบเทียบการคัดกรองมะเร็งเต้านมด้วยวิธี CBE กับการไม่คัดกรอง พบว่าสามารถผ่าตัดรักษา เตา้ นมไวไ้ ดม้ ากขน้ึ รอ้ ยละ 12.7 พบมะเรง็ เตา้ นมระยะเรม่ิ แรก (ระยะ IIA ลงมา) ไดม้ ากขน้ึ รอ้ ยละ 18.4 พบระยะลุกลาม (ระยะ IIIA ขน้ึ ไป) ต่ำ� ลงร้อยละ 23.3 แนวทางเวชปฏิบัติโดย National Comprehensive Cancer Network® (NCCN®) ซึ่งเป็น ความร่วมมือของศูนยม์ ะเร็งจากท่ัวโลก 26 แหง่ แนะนำ� ใหต้ รวจคดั กรองมะเรง็ เต้านมในสตรีอายุ 60 ปี ขน้ึ ไป ทไ่ี มม่ ีอาการปีละ 1 ครง้ั การตรวจหามะเรง็ ปากมดลกู สถานบรกิ ารสขุ ภาพสามารถคดั กรองมะเรง็ ปากมดลกู ดว้ ยวธิ ี Pap smear ทกุ 3 ปี ถงึ อายุ 65 ปี หากผลตรวจปกติติดต่อกันเป็นระยะเวลา 10 ปีสามารถหยุดตรวจได้ หากได้รับการตรวจไม่สม�่ำเสมอ ควรตรวจตอ่ ไปภายหลังอายุ 65 ปี(34) ในกรณีท่ีตรวจ VIA มากอ่ น เมอื่ ถงึ อายุ 60 ปี ใหต้ รวจคัดกรอง มะเร็งปากมดลูกดว้ ยวธิ ี Pap smear สำ� หรับวิธี HPV จะตรวจทกุ 5 ปี ตัง้ แต่ 30 - 65 ปี การตรวจหามะเรง็ ลำ� ไสใ้ หญแ่ ละล�ำไสต้ รง (colorectal cancer) ผลจากการรวมงานวจิ ัยอย่างเป็นระบบจาก 4 งานวจิ ยั เปน็ ข้อมูลเชงิ ประจักษท์ ีส่ นบั สนนุ การใช้ fecal occult blood test (FOBT) ในการตรวจคัดกรอง colorectal cancer โดยทำ� ใหส้ ามารถป้องกัน การเสียชีวิตด้วยมะเร็งล�ำไส้ใหญ่และล�ำไส้ตรงได้ 1/6(35) การตรวจด้วยวิธี Immunochemical fecal occult blood testing (iFOBT) มีประสิทธิผลในการคัดกรองสงู กว่าวิธี guaiac-based fecal occult blood testing (gFOBT) ประมาณ 2 เทา่ (36) การศกึ ษาการคดั กรองมะเร็งล�ำไส้ใหญแ่ ละล�ำไส้ตรงดว้ ยวธิ ี iFOBT ในประเทศไทย พบว่ามคี วามเป็นไปได้ทีจ่ ะน�ำมาใช้ในระบบบริการสุขภาพของประเทศ(37) 60

เอกสารอา้ งอิง 1. สถาบนั เวชศาสตร์ผูส้ งู อาย,ุ กรมการแพทย์. แนวทางเวชปฏบิ ตั กิ ารปอ้ งกนั ประเมนิ ภาวะหกลม้ ในผู้สูงอาย.ุ 2551. 2. Omidvari AH, Vali Y, Murray SM, Wonderling D, Rashidian A. Nutritional screening for improving professional practice for patient outcomes in hospital and primary care settings. Cochrane Database Sys Rev 2013;6:CD005539. 3. การหาคา่ ความเทยี่ งตรงของแบบฟอรม์ การประเมนิ ภาวะโภชนาการของผสู้ งู อายฉุ บบั ภาษาไทยโดยวธิ ที ดสอบซำ้� เมอื่ ทดสอบโดยอาสา สมัครในชมุ ชน. วารสารสาธารณสุขล้านนา. 2554;7(1):76-84. 4. กรมควบคุมโรค. การประเมินโอกาสเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือดในผู้ป่วยเบาหวานและความดันโลหิตสูง. ส�ำนักงานกิจการโรง พิมพ์องคก์ ารสงเคราะห์ทหารผ่านศึก พ.ศ.2558. 5. Koh LK, Sedrine WB, Torralba TP, Kung A, Fujiwara S, Chan SP, et al. A simple tool to identify asian women at increased risk of osteoporosis. Osteoporosis Int 2001;12(8):699-705. 6. ราชวิทยาลัยแพทย์ออร์โธปิติกส์แห่งประเทศไทยและมูลนิธิโรคกระดูกพรุนแห่งประเทศไทย. แนวทาง ปฏิบัติบริการดูแลรักษาโรค กระดูกพรนุ . 2553 7. พชิ ญา กศุ ลารกั ษ์ , ดาวชมพู นาคะวโิ ร.การศกึ ษาความเทยี่ งตรงของแบบทดสอบ Mini-Cog ในผปู้ ว่ ยโรค สมองเสอื่ มชาวไทย.รามาธบิ ดี เวชสาร 2555; 35:264-271 8. Arunpongpaisal S, Kongsuk T, Maneeton N, Maneeton B, Wannasawek K, Leejongpermpoon J. Development and validity of two-question-screening test for depressive disorders in Thai I-san community. J Psychiatr Assoc Thailand 2006;52(2):138-48. 9. ส�ำนักงานส�ำรวจสุขภาพประชาชน, สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข. การส�ำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังที่ 5 พ.ศ. 2557. 10. Jitapunkul S, Kamolratanakul P, Ebrahim S. The meaning of activities of daily living in a Thai elderly population: development of a new index. Age ageing 1994;23(2):97-101. 11. Assantachai P, Yamwong P, Lekhakula S. Alternative anthropometric measurements for the Thai elderly: Mindex and Demiquet. Asia Pac J Clin Nutr 2006;15(4):521-7. 12. Piper MA, Evans CV, Burda BU, Margolis KL, O’Connor E, Smith N, et al. Screening for High Blood Pressure in Adults: A Systematic Evidence Review for the US Preventive Services Task Force. U.S. Preventive Services Task Force Evidence Syntheses, formerly Systematic Evidence Reviews. Rockville (MD)2014. 13. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL, Jr., et al. Seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension 2003;42(6):1206-52. 14. Lindsay P, Connor Gorber S, Joffres M, Birtwhistle R, McKay D, Cloutier L, et al. Recommendations on screening for high blood pressure in Canadian adults. Can Fam Physician 2013;59(9):927-33, e393-400. 15. สมาคมแพทย์โรคหวั ใจแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏิบัติส�ำหรบั ดูแลผปู้ ่วยภาวะหวั ใจเต้นผดิ จังหวะชนิด aftrial fibrillation (AF) ในประเทศไทย. 2555. 16. Moran PS, Flattery MJ, Teljeur C, Ryan M, Smith SM. Effectiveness of systematic screening for the detection of atrial fibrillation. Cochrane Database Sys Rev 2013;4:CD009586. 17. Pirozzo S, Papinczak T, Glasziou P. Whispered voice test for screening for hearing impairment in adults and children: systematic review. BMJ 2003;327(7421):967. 18. Smeeth L, Iliffe S. Community screening for visual impairment in the elderly. The Cochrane Database Sys Rev 2006 (3):CD001054. 19. Pelletier AL, Thomas J, Shaw FR. Vision loss in older persons. Am Family Physician 2009;79(11):963-70. 20. Sloan FA, Picone G, Brown DS, Lee PP. Longitudinal analysis of the relationship between regular eye examinations and changes in visual and functional status. J Am Geriatr Soc 2005;53(11):1867-74. 21. ส�ำนักทันตสาธารณสุข กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข 2561. รายงานผลการส�ำรวจสภาวะสุขภาพช่องปากแห่งชาติ ครั้งที่ 8 ประเทศไทย พ.ศ. 2560 22. Onder G, Liperoti R, Soldato M, Cipriani MC, Bernabei R, Landi F. Chewing problems and mortality in older adults 61

in home care: results from the Aged in Home Care study. J Am Geriatr Soc 2007;55(12):1961-6. 23. WarnaKulasuriya S. Global Epidemiology of oral and oropharyngeal cancer. Oral Oncol 2009; 45: 309-316. 24. สำ� นกั ทนั ตสาธารณสุข กรมอนามยั 2564. แนวทางการจดั บรกิ ารดแู ลและปอ้ งกันสุขภาพชอ่ งปากในผสู้ งู อายุ สำ� หรับทันตบุคลากร 25. สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ ราชวทิ ยาลยั ทนั ตแพทยแ์ หง่ ประเทศไทย ราชวทิ ยาลยั โสต ศอ นาสกิ แพทยแ์ หง่ ประเทศไทย ปี 2562. แนวทาง การคดั กรองรอยโรคเส่ียงมะเร็งชอ่ งปากและมะเรง็ ช่องปาก 26. Bross MH, Soch K, Smith-Knuppel T. Anemia in older persons. Am Family Physician 2010;82(5):480-7. 27. Guralnik JM, Ershler WB, Schrier SL, Picozzi VJ. Anemia in the elderly: a public health crisis in hematology. Hematology / the Education Program of the American Society of Hematology American Society of Hematology Education Program2005:528-32. 28. Goff DC, Jr., Lloyd-Jones DM, Bennett G, Coady S, D’Agostino RB, Gibbons R, et al. 2013 ACC/AHA guideline on the assessment of cardiovascular risk: a report of the American of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation 2014;129(25 Suppl 2):S49-73. 29. มยรุ ี หอมสนิท. การสง่ เสริมสขุ ภาพและป้องกันโรคเบาหวาน. ใน: ประเสรฐิ อัสสนั ตชยั , บรรณาธกิ าร. สุขภาพทีพ่ บบอ่ ยในผสู้ ูงอายุ และการป้องกนั . กรุงเทพฯ:บรษิ ทั ยเู น่ยี น ครีเอชน่ั จำ� กัด; พ.ศ.2552: หน้า 196 30. Boekholdt SM, Arsenault BJ, Mora S, Pedersen TR, LaRosa JC, Nestel PJ, et al. Association of LDL cholesterol, non-HDL cholesterol, and apolipoprotein B levels with risk of cardiovascular events among patients treated with statins: a meta-analysis. JAMA 2012;307(12):1302-9. 31. Hsia SH. Non-HDL cholesterol: into the spotlight. Diabetes care 2003;26(1):240-2. 32. สมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏิบัตสิ �ำหรบั โรคไตเรื้อรงั กอ่ นการบ�ำบดั ทดแทนไต พ.ศ. 2552; 2552. 33. Sankaranarayanan R, Ramadas K, Thara S, Muwonge R, Prabhakar J, Augustine P, et al. Clinical breast examination: preliminary results from a cluster randomized controlled trial in India. J Natl Cancer Inst 2011;103(19):1476-80. 34. Vesco KK, Whitlock EP, Eder M, Lin J, Burda BU, Senger CA, et al. Screening for Cervical Cancer: A Systematic Evidence Review for the US Preventive Services Task Force. U.S. Preventive Services Task Force Evidence Syntheses, formerly Systematic Evidence Reviews. Rockville (MD)2011. 35. Hewitson P, Glasziou P, Irwig L, Towler B, Watson E. Screening for colorectal cancer using the faecal occult blood test, Hemoccult. Cochrane Database Sys Rev 2007 (1):CD001216. 36. Hol L, Wilschut JA, van Ballegooijen M, van Vuuren AJ, van der Valk H, Reijerink JC, et al. Screening for colorectal cancer: random comparison of guaiac and immunochemical faecal occult blood testing at different cut-off levels. Br J Cancer 2009;100(7):1103-10. 37. Khuhaprema T, Sangrajrang S, Lalitwongsa S, Chokvanitphong V, Raunroadroong T, Ratanachu-Ek T, et al. Organised colorectal cancer screening in Lampang Province, Thailand: preliminary results from a pilot implementation programme. BMJ open 2014;4(1):e003671. 62

ภาคผนวก 63

ภาคผนวก ก รายการตรวจทางหอ้ งปฏิบตั ิการท่มี ีหลักฐานไม่สนับสนุน ในการตรวจสุขภาพประชาชน 1. การถ่ายภาพทางรงั สีทรวงอก (chest X-ray) ในการตรวจสขุ ภาพทวั่ ไป 1.1 การคดั กรองมะเร็งปอดโดย chest x-ray ไม่ได้ประโยชน์ (หลกั ฐานวิชาการระดับ ก1) ข้อมูลจากการทบทวนอย่างเป็นระบบของการศึกษาที่เป็น randomized controlled trials ท่ีมคี ุณภาพสูงในฐานข้อมลู The Cochrane Library พบว่า chest x-ray เพื่อคัดกรองมะเร็งปอดทกุ ปี ไมส่ ามารถลดอตั ราการเสยี ชวี ติ จากมะเรง็ ปอดลงไดภ้ ายหลงั ตดิ ตามเปน็ ระยะเวลา 13 ปี เมอื่ เปรยี บเทยี บ กับการดแู ลตามปกติมีทง้ั ในกล่มุ ท่สี บู และไม่สบู บหุ รี่ คา่ ความเสีย่ งสัมพทั ธเ์ ป็น 0.99 (RR 0.99, 95% CI 0.91, 1.07) เมื่อพิจารณาการเสียชีวิตจากทุกสาเหตุพบว่าไม่แตกต่างกันระหว่างกลุ่มที่ได้รับการตรวจ คัดกรองดว้ ย chest x-ray และไมค่ ัดกรอง 0.98 (95% CI 0.96, 1.01)(1) 2. การคัดกรองมะเร็งตอ่ มลูกหมากไม่ได้ประโยชน์ (หลกั ฐานวชิ าการระดับ ก1) การทบทวนอยา่ งเปน็ ระบบและการวเิ คราะหอ์ ภมิ านโดย The Cochrane Systematic Review ปี ค.ศ. 2013 เกย่ี วกบั การคดั กรองมะเรง็ ตอ่ มลกู หมากดว้ ยวธิ ตี รวจทางทวารหนกั ดว้ ยนว้ิ (digital rectal examination) และการตรวจ PSA (prostatic specific antigen) ซงึ่ เปน็ สารกอ่ มะเรง็ (tumor marker) ของมะเร็งต่อมลูกหมาก ผลพบว่าไม่ท�ำให้ลดอัตราการเสียชีวิตจากมะเร็งต่อมลูกหมากเมื่อเปรียบเทียบ กับกล่มุ ควบคุม ไมว่ า่ จะเรม่ิ คัดกรองในผชู้ ายอายตุ งั้ แต่ 45 ปี หรอื 50 ปี หรือ 55 ปีขน้ึ ไป หากพจิ ารณา การเสยี ชวี ติ ดว้ ยสาเหตอุ น่ื ๆ พบวา่ อตั ราการเสยี ชวี ติ ไมแ่ ตกตา่ งกนั ระหวา่ งกลมุ่ คดั กรองและกลมุ่ ทไี่ มไ่ ด้ รบั การคัดกรองเชน่ เดยี วกัน(4) 3. การตรวจกรดยูริกในเลอื ดไมไ่ ดป้ ระโยชน์ (หลกั ฐานวิชาการระดบั ค1) ผทู้ ีม่ กี รดยูรคิ สูงในเลอื ดแตไ่ มม่ อี าการ (asymptomatic hyperuricemia) สว่ นใหญ่ (ประมาณ 2 ใน 3 หรือมากกว่า)(5) ไม่มีการเปล่ียนแปลงไปเปน็ โรคเกา๊ ท์ (Gout) หรือน่วิ การรักษาผู้ที่ไม่มีอาการ ผิดปกติมีความเส่ียงต่อการแพ้ยาถึงขั้นเสียชีวิตได้ ดังน้ัน ไม่ควรตรวจคัดกรองภาวะกรดยูริคสูงในเลือด ในผทู้ ไี่ ม่มอี าการ เพราะอาจมกี ารให้ยาลดกรดยรู คิ โดยทย่ี งั ไม่จ�ำเป็น(6) 4. การตรวจ BUN (หลกั ฐานวิชาการระดับ ค1) สมาคมโรคไตแหง่ ประเทศไทยแนะนำ� วา่ ควรเลอื กดำ� เนนิ การคัดกรองโรคไตเร้ือรัง ในผทู้ ีม่ ีความ เสย่ี งสงู อาทิ ผปู้ ว่ ยทเี่ ปน็ เบาหวาน ความดนั โลหติ สงู เปน็ ตน้ โดยการประเมนิ คา่ estimated glomerular filtration rate (eGFR) ซึง่ ค�ำนวณได้จากคา่ creatinine ในเลอื ด โดยไม่ตอ้ งใช้ค่า BUN (7) 5. การตรวจเอนไซม์ตับ (liver enzyme) (หลักฐานวชิ าการระดบั ง1) จากข้อมลู ในปัจจบุ นั ยังไมพ่ บประโยชนจ์ ากการใช้คา่ เอนไซม์ตบั ไดแ้ ก่ SGOT, SGPT และ ALP ในการคดั กรองความผดิ ปกติของตบั ในคนปกติ 64

t เอกสารอา้ งอิง 1. Manser R, Lethaby A, Irving LB, Stone C, Byrnes G, Abramson MJ, et al. Screening for lung cancer. Cochrane Database Sys Rev 2013;6:CD001991. 2. Eisenberg RL, Pollock NR. Low yield of chest radiography in a large tuberculosis screening program. Radiology 2010;256(3):998-1004. 3. Ilic D, Neuberger MM, Djulbegovic M, Dahm P. Screening for prostate cancer. The Cochrane Database Sys Rev 2013;1:CD004720. 4. Becker MA. Asymptomatic hyperuricemia 2016 [cited 2016 January 9]. Available from: http://www.uptodate.com/ contents/asymptomatic-hyperuricemia. 5. Nickerson K. Crystalline arthritis. In: Alguire P, editor. Internal medicine essentials for clerkship medicine students 2: Sheridan Books; 2009. p. 312. 6. สมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏบิ ัติส�ำหรับโรคไตเร้อื รังกอ่ นการบำ� บดั ทดแทนไต พ.ศ.2552. 7. Austin MA, Hokanson JE, Edwards KL: Hypertriglyceridemia as a cardiovascular risk factor. Am J Cardiol 81 (Suppl. 4A):7B-12B, 1998 65

ภาคผนวก ข แบบประเมนิ สภาวะสขุ ภาพ กลุม่ เด็กวัยแรกเกิด แบบประเมนิ การตรวจสุขภาพท่จี �ำเปน็ และเหมาะสม (สมดุ บันทกึ สขุ ภาพ แม่และเดก็ ) โหลดไฟล์ 66

กลุม่ เดก็ วยั เรยี น แบบประเมนิ การตรวจสขุ ภาพท่ีจ�ำเปน็ และเหมาะสม แบบประเมิน QR CODE 1. แบบประเมินความเส่ยี งต่อวัณโรคและสารตะกว่ั 2. แบบประเมนิ พฤติกรรม SNAP-IV (Short Form) 3. แบบประเมินพฤติกรรมเดก็ SDQ 4. แบบประเมนิ Gessel Drawing test 5. แบบประเมนิ การอ่านภาษาไทย SWU-TU reading Test 6. แบบทดสอบหาอัตราการเขยี นหนงั สอื ของเดก็ ไทย 67

แบบประเมิน QR CODE 7. แบบคดั กรองดา้ นซนสมาธสิ ั้นและปัญหาการเรยี น 8. เครอ่ื งมอื สั่งเกตอาการ 9S 9. แบบวดั ความวติ กกงั วล (GAD-7) 10. คำ� ถามสัมภาษณเ์ พื่อประเมนิ ความเสี่ยงของครอบครวั และการเล้ียงดู (วยั เรยี น) 11. แบบประเมนิ ภาวะซึมเศร้าและการฆา่ ตวั ตาย (2Q-9Q-8Q) 12. เกณฑอ์ ้างอิงการเจรญิ เตบิ โต ของเด็กอายุ 6-19 ปี 68

แบบประเมิน QR CODE 13. แบบฟอรม์ คดั กรองเด็กอ้วนกล่มุ เส่ยี ง (ส�ำหรับเจา้ หนา้ ท่ี สาธารณสขุ ) 14. แบบฟอรม์ คดั กรองเดก็ อ้วนกลมุ่ เส่ยี ง (ส�ำหรบั ครู) 69

กลมุ่ เด็กวยั รุ่น แบบประเมนิ การตรวจสขุ ภาพท่จี �ำเปน็ และเหมาะสม แบบประเมนิ QR CODE 1. ประเมนิ ดา้ นจิตสงั คม HEEADSSSS assessment 2. แบบประเมินภาวะซึมเศรา้ ในวยั รุ่น PHQ-A 3. แบบประเมนิ ความฉลาดทางอารมณ์ EQ อายุ 18-60 ปี 4. แบบประเมนิ ความฉลาดทางอารมณ์ EQ อายุ 12-17 ปี 5. แบบประเมินความเขม้ แข็งทางใจ 70

แบบประเมนิ QR CODE 6. แบบประเมนิ ทกั ษะชีวติ วยั รุ่นไทยอายุ 10-19 ปี 7. ประเมินพัฒนาการทางเพศ Sexual maturity rating (SMR) or Tanner staging 8. เปลี่ยนรา้ ยกลายเปน็ ดี_การเสริมพลังสขุ ภาพจติ (RQ) 71

แบบประเมนิ สภาวะสขุ ภาพ กล่มุ วัยท�ำงาน 1. แบบทดสอบวดั ระดบั การติดนโิ คตนิ (Fagerstrom Test for Nicotine Dependence) โปรดตอบคำ� ถามตอ่ ไปนตี้ ามความจรงิ โดยทำ� เครอ่ื งหมาย ลงในกรอบ หนา้ คำ� ตอบทตี่ รงกบั คณุ มากทสี่ ดุ แบบทดสอบวัดระดับการติดนโิ คติน คะแนน 1. โดยปกติทา่ นสูบบุหรีก่ ีม่ วนต่อวนั (Fagerstrom Test for Nicotine Dependence) 10 มวนหรือนอ้ ยกว่า (0 คะแนน) 11-20 มวน (1 คะแนน) 21-30 มวน (2 คะแนน) 31 มวนข้ึนไป (3 คะแนน) 2. หลงั ตนื่ นอนตอนเช้าท่านสบู บุหร่ีมวนแรกเม่อื ไร มากกวา่ 60 นาที หลังต่ืนนอน (0 คะแนน) 31-60 นาที หลงั ตื่นนอน (1 คะแนน) 6-30 นาที หลังตน่ื นอน (2 คะแนน) ภายใน 5 นาที หลงั ตื่นนอน (3 คะแนน) 3. ท่านสูบบหุ รจี่ ัดในช่วง 2-3 ชั่วโมง หลงั ตื่นนอน (สูบมากกวา่ ในช่วงเวลาอืน่ ของวนั ) ไมใ่ ช่ (0 คะแนน) ใช ่ (1 คะแนน) 4. บุหรีม่ วนไหนทีท่ า่ นคิดว่าเลกิ ยากทสี่ ดุ (0 คะแนน) มวนอนื่ ๆ ระหวา่ งวัน (1 คะแนน) มวนแรกในตอนเชา้ 5. ท่านรูส้ ึกอึดอดั กระวนกระวาย หรือลำ� บากใจไหมทต่ี ้องอย่ใู นเขต “ปลอดบหุ ร่”ี เชน่ โรงภาพยนตร์ รถโดยสาร ไม่รสู้ กึ ลำ� บากใจ (0 คะแนน) รสู้ กึ (1 คะแนน) 6. ท่านคิดว่าทา่ นยงั ต้องสูบบหุ รี่ แม้จะปว่ ยนอนพกั ตลอดในโรงพยาบาล ไมใ่ ช ่ (0 คะแนน) ใช ่ (1 คะแนน) การประเมินผลแบบทดสอบวดั ระดบั การติดนิโคตนิ แบ่งเปน็ 3 ระดับคะแนน ดังน้ี รวม คะแนนรวมทกุ ขอ้ 0-3 แสดงวา่ เปน็ ผตู้ ดิ บหุ รน่ี ้อย คะแนนรวมทุกข้อ 4-5 แสดงวา่ เป็นผู้ตดิ บหุ ร่ีปานกลาง คะแนนรวมทุกข้อ 6-10 แสดงวา่ เปน็ ผูต้ ดิ บุหรี่มาก (ติดนโิ คตนิ ซง่ึ เปน็ การตดิ ทางรา่ งกาย) 72

2. แบบประเมินปญั หาจากการดื่มแอลกอฮอล์ Alcohol Use Disorders Identification (AUDIT) คำ� ชแี้ จง: คำ� ถามแตล่ ะขอ้ ตอ่ ไปนจ้ี ะถามถงึ ประสบการณก์ ารดมื่ สรุ าในรอบ 1 ปที ผี่ า่ นมา โดยสรุ า หมายถงึ เครอ่ื งดมื่ ทมี่ แี อลกอฮอลท์ กุ ชนิด ได้แก่ เบียร์ เหลา้ สาโท กระแช่ วิสก้ี สปาย ไวน์ เป็นตน้ ขอให้ตอบ ตามความจรงิ ข้อคำ� ถาม 0 1 2 3 4 คะแนน 1. คณุ ดืม่ สรุ าบอ่ ยเพยี งไร เดอื น 2-4 ครั้ง 2-3 ครง้ั 4 ครัง้ ไมเ่ คยเลย ละครงั้ หรอื ตอ่ เดอื น ต่อสัปดาห์ ข้ึนไปต่อ สัปดาห์ น้อยกวา่ 2. เลอื กตอบเพยี งข้อเดยี ว 1-2 3-4 5-6 7-9 ต้งั แต่ 10 เวลาท่คี ณุ ดม่ื สุรา โดยท่วั ไปแลว้ ด่มื ดืม่ ดืม่ ดม่ื ด่มื คณุ ดม่ื ประมาณเทา่ ไรตอ่ วนั หรอื มาตรฐาน มาตรฐาน มาตรฐาน มาตรฐาน มาตรฐาน ขนึ้ ไป ถ้าโดยทวั่ ไปดื่มเบยี ร์ เชน่ สิงห์ 1-1.5กระป๋อง 2-3 3.5-4 4.5-7 7 ไฮเนเกน ลโี อ เชยี ร์ ไทเกอร์ ช้าง /1/2-3/4 ขวด กระปอ๋ ง/ กระปอ๋ ง/ กระป๋อง/ กระปอ๋ ง/ ดม่ื ประมาณเทา่ ไหร่ ตอ่ วนั หรือ 1-1.5 ขวด 2 ขวด 3-4 ขวด 4 ขวด ขึน้ ไป ถา้ โดยทั่วไปดื่มเหลา้ เช่น แมโ่ ขง 2-3 ฝา 1/4 แบบ 1/2 แบน 3/4 แบน 1 แบนขน้ึ หงส์ทอง หงส์ทพิ ย์ เหลา้ ขาว ไป 40 ดกี รี ดม่ื ประมาณ เทา่ ไรต่อวนั 3. บ่อยครง้ั เพียงไรท่คี ุณดมื่ ตัง้ แต่ นอ้ ยกวา่ เดอื น สัปดาห์ ทกุ วนั หรอื 6 ดม่ื มาตรฐานข้นึ ไปหรือเบียร์ ไมเ่ คยเลย เดือน ละครั้ง ละคร้งั เกือบ 4 กระป๋องหรือ 2 ขวดใหญ่ขึ้นไป ทกุ วนั หรือเหลา้ วสิ ก้ี 3 เปก็ ขึน้ ไป ละคร้งั 4. ในช่วงหน่งึ ปที ีแ่ ล้ว มีบ่อยครั้ง นอ้ ยกวา่ เดือน สัปดาห์ ทุกวนั หรอื เพียงไรทค่ี ณุ พบว่า คณุ ไมส่ ามารถ ไมเ่ คยเลย เดือน ละครั้ง ละคร้งั เกอื บ หยุดดื่มได้ หากคณุ ไดเ้ ริ่มดืม่ ไปแล้ว ละครงั้ ทกุ วัน 5. ในช่วงหน่ึงปีท่แี ลว้ มีบ่อยเพียงไร น้อยกว่า เดอื น สัปดาห์ ทกุ วัน หรอื ที่คุณไมไ่ ด้ทำ� สิง่ ทีค่ ณุ ควรจะทำ� ตาม ไมเ่ คยเลย เดือน ละครัง้ ละคร้ัง เกอื บ ปกติ เพราะคณุ มวั แตไ่ ปดืม่ สรุ าเสีย ละครั้ง ทุกวนั 6. ในชว่ งหน่ึงปีที่แลว้ มีบอ่ ยเพยี งไร นอ้ ยกวา่ ทุกวนั หรอื ทค่ี ณุ ตอ้ งรีบด่ืมสุราทันทีในตอนเชา้ เกือบ เพ่ือจะไดด้ �ำเนินชีวิตตามปกติหรือ ไมเ่ คยเลย เดือน เดือน สปั ดาห์ ทกุ วัน ถอนอาการเมาค้าง จากการดืม่ หนัก ละครงั้ ละครั้ง ละครง้ั ในคนื ที่ผ่านมา 73

ข้อค�ำถาม 0 1 2 3 4 คะแนน 7. ในชว่ งหนึง่ ปีทแี่ ล้ว มบี ่อยเพยี งไร นอ้ ยกว่า ทกุ วนั หรือ ที่คณุ รู้สกึ ไม่ดโี กรธหรือเสยี ใจ เดือนละ เดือนละ สปั ดาหล์ ะ เกอื บ เนือ่ งจากคุณไดท้ ำ� บางส่ิงบางอยา่ ง ไม่เคยเลย ครั้ง คร้งั ทุกวนั ครั้ง ลงไปขณะที่คุณดม่ื สุราเข้าไป 8. ในช่วงหนึง่ ปีท่แี ล้ว มีบ่อยเพียงไร น้อยกวา่ ทกุ วนั หรือ ที่คุณไม่สามารถจ�ำไดว้ า่ เกดิ อะไรข้นึ เดือนละ เดอื นละ สัปดาห์ละ เกือบ ในคนื ที่ผ่านมา เพราะวา่ คุณได้ด่ืม ไมเ่ คยเลย ครั้ง ครง้ั ทุกวนั ครงั้ สรุ าเข้าไป 9. ตัวคุณเองหรือคนอ่ืน เคยได้รบั เคย แตไ่ ม่ เคยเกดิ ข้นึ บาดเจ็บซงึ่ เปน็ ผลจากการด่ืมสรุ า ไมเ่ คยเลย ได้เกดิ ข้นึ ในช่วงหนึ่ง ของคุณหรอื ไม่ ปีทแี่ ลว้ ใน ปที แ่ี ล้ว 10. เคยมแี พทย์ หรอื บุคลากร เคย แตไ่ ม่ เคยเกดิ ขึน้ ทางการแพทย์หรือเพอื่ นฝงู หรือญาติ ได้เกิดขึน้ ในชว่ งหนึ่ง พนี่ ้องแสดงความเปน็ หว่ งเป็นใย ไมเ่ คยเลย ปที แ่ี ล้ว ใน ตอ่ การด่มื สุราของคุณหรอื ไม่ ปีท่ีแล้ว การเทียบปรมิ าณแอลกอฮอล์ในเคร่อื งด่มื เป็นด่มื มาตรฐาน (Standard Drink) ในคำ� ตอบข้อ 2 และ 3 ของ AUDIT หน่ึง ด่ืมมาตรฐานเทา่ กบั แอลกอฮอล์ 10 กรัม • เหลา้ แดง 35 ดีกรี: 2 ฝาใหญ่ หรือ 30 cc = 1 ด่มื มาตรฐาน หาก 1 แบนมี 350 cc : ¼ แบน = 3 ดมื่ มาตรฐาน,½ แบน = 6 ด่ืมมาตรฐาน, 1 แบน = 12 ดื่มมาตรฐาน หาก 1 ขวดมี 700 cc : ¼ ขวด = 6 ดืม่ มาตรฐาน, ½ ขวด = 12 ด่ืมมาตรฐาน, 1 ขวด = 24 ด่ืมมาตรฐาน • เหล้าขาว 40 ดีกรี :1 เปก๊ หรอื 50 cc = 1.5 ด่ืมมาตรฐาน • เบยี ร์ 5% เช่น สงิ ห์ ไฮเนเกน ลโี อ เชยี ร์ ไทเกอร์ ชา้ งดราฟ : ¾ กระปอ๋ ง/ขวดเล็ก = 1 ดมื่ มาตรฐาน, 1 ขวดใหญ่ 660 cc = 2.5 ดืม่ มาตรฐาน • เบยี ร์ 6.4% เช่น ชา้ ง : ½ กระปอ๋ ง หรอื 1/3 ขวดใหญ่ = 1 ดืม่ มาตรฐาน • ไวน์ 12% : 1 แก้ว 100 cc = 1 ดมื่ มาตรฐาน, ไวนค์ เู ลอร์ 1 ขวด = 1 ดม่ื มาตรฐาน • นำ�้ ขาว อุ กระแช่ 10% : 3 เป๊ก/ตอง/ก๊ง หรอื 150 cc = 1 ด่มื มาตรฐาน • สาโท สุราแช่ สุราพ้ืนเมือง 6% : 4 เปก๊ /ตอง/กง๊ หรือ 200 cc = 1 ดมื่ มาตรฐานท่ีส�ำคญั อย่าลมื ว่าผดู้ ื่มสว่ นใหญ่ มกั ไม่ทราบปรมิ าณการด่ืมของตนทีช่ ัดเจน และมักประมาณการด่ืมตำ่� กว่าความเป็นจรงิ และเครือ่ งดืม่ แต่ละชนิด แต่ละยีห่ ้อมขี นาดบรรจทุ ่ีแตกตา่ งกัน ขอ้ มลู ที่ได้เปน็ เพียงการประมาณการดมื่ เทา่ น้ัน 74

การแปลผลคะแนน AUDIT คะแนน ระดบั ความ แนวทางการรกั ษา เสย่ี ง 0-7 ผู้ด่มื แบบเสยี่ ง Alcohol Education: ให้ความรู้เกี่ยวกับการด่ืมสุรา และอันตรายที่อาจเกิดขึ้น ตำ่� Low risk หากดืม่ มากกวา่ นแ้ี ละชนื่ ชม พฤติกรรมการดม่ื ทเ่ี สีย่ งต่�ำ ใชเ้ วลาไมม่ ากกว่าหน่ึงนาที drinker ตวั อยา่ งการใหค้ วามรู้ :“ถา้ จะดม่ื กไ็ มค่ วรดมื่ เกนิ วนั ละสองดมื่ มาตรฐาน (เหลา้ 4 ฝา หรือเบียร์ 1.5 กระป๋อง หรอื ไวน์ 2 แก้ว) และตอ้ งหยดุ ดื่มอยา่ งนอ้ ยสปั ดาห์ ละสองวนั แม้วา่ จะด่มื ในปรมิ าณท่ีน้อยแค่ไหนก็ตาม คุณควรใสใ่ จปริมาณการด่มื โปรดจำ� ไวว้ ่า เบยี ร์หนึง่ ขวด ไวนห์ นง่ึ แกว้ และเหล้าหนงึ่ ก๊งมีปรมิ าณแอลกอฮอล์ เทา่ กนั คือหนึง่ ดมื่ มาตรฐาน การดมื่ สรุ าแมจ้ ะเพยี งนอ้ ยนดิ กม็ ีความเสยี่ งเสมอต่อ สุขภาพและเส่ียงต่อการเกิดอุบัติเหตุ และไม่ควรด่ืมหรือด่ืมน้อยกว่าน้ี หากต้อง ขับขี่ยานพาหนะ หรือท�ำงานกับเครื่องจักร (ผู้หญิง: ตั้งครรภ์ วางแผนตั้งครรภ์ หรอื ใหน้ มบตุ ร) กำ� ลงั รบั ประทานยาบางชนดิ ทอ่ี าจมปี ฏกิ ริ ยิ ากบั แอลกอฮอล์ อายุ มากกวา่ 65 ปี หรอื ผู้ท่ีเจ็บปว่ ยด้วยโรคทางกาย เช่น เบาหวาน ความดนั โรคตบั โรคทางจิตเวช หรอื โรคอืน่ ๆ ควรปรึกษาแพทย”์ ตัวอย่างการช่ืนชม :“คุณท�ำได้ดีแล้วและพยายามรักษาระดับการดื่มของคุณ ใหต้ �ำ่ กวา่ หรอื ไมเ่ กนิ ระดับท่ีเสยี่ งตำ่� ” 8-15 ผดู้ ม่ื แบบเสีย่ ง Brief Advice or Simple Advice: การใหค้ ำ� แนะนำ� แบบสัน้ สามารถปฏบิ ตั ิ Hazardous ไดโ้ ดยเจา้ หน้าท่ที ุกระดบั drinker 1.การใหข้ ้อมูลสะทอ้ นกลับ หมายถึง ตัวอย่าง“ผลการประเมินปัญหาการดื่มสุราพบว่าคุณดื่มแบบเส่ียง เนื่องจาก ลักษณะการด่มื คณุ ดื่ม..(ปริมาณ/ความถ/ี่ รปู แบบ)....” สรุ าทเี่ พิ่มความ 2.การใหข้ ้อมลู ผลกระทบจากความเส่ยี งสูง เสี่ยงต่อผลเสยี ตวั อยา่ ง“แมว้ า่ ในขณะนี้ คณุ ยงั ไมพ่ บปญั หาอะไรชดั เจน แตล่ กั ษณะการดมื่ แบบน้ี หายตามมาทั้ง เปน็ การเพม่ิ ความเสยี่ งตอ่ สขุ ภาพเชน่ โรคกระเพาะ โรคตบั เสย่ี งตอ่ การเกดิ อบุ ตั เิ หตุ ต่อตัวผูด้ ื่ม หรือเสียชีวิตจากอุบัติเหตุบนท้องถนนขณะเมาสุราหรือเสี่ยงต่อปัญหาครอบครัว เองหรอื ผูอ้ ่ืน ปญั หาอาชีพ หรอื ปัญหาการเงนิ ได้” พฤตกิ รรมการดมื่ 3.การก�ำหนดเปา้ หมายและให้ค�ำแนะน�ำการด่มื แบบมีความเสีย่ งตำ�่ แบบเส่ยี งนถ้ี ือวา่ ตัวอย่าง“หากเป็นไปได้ คุณควรเลือกท่ีจะหยุดด่ืม หรือถ้ายังจะดื่มอยู่ควรดื่ม มีความส�ำคัญใน แบบมคี วามเสย่ี งต�ำ่ โดยดมื่ ไมเ่ กินวนั ละสองดื่มมาตรฐาน (เหล้า 4 ฝา หรอื เบียร์ เชิงสาธารณสขุ 1.5 กระป๋อง หรือ ไวน์ 2 แก้ว) และต้องหยุดดื่มอย่างน้อยสัปดาห์ละสองวัน แม้ว่าขณะน้ี คณุ คิดว่าคณุ จะเลือกวิธีไหนดคี ะ/ครับ” ผู้ดมื่ จะยังไม่เกิด 4.เสรมิ แรงกระตุน้ ความเจบ็ ป่วย ตัวอย่าง “จริง ๆ แล้ว มันอาจไม่ง่ายหรอกที่คุณจะลดการดื่มลงให้อยู่ภายใน ใดๆ กต็ าม ขดี จำ� กัด แต่หากคุณเผลอดืม่ เกินขีดจำ� กดั ให้พยายามเรียนรู้ว่าเพราะอะไรจึงเป็น เช่นน้ีและวางแผนป้องกันไมให้เกิดขึ้นอีก หากคุณระลึกเสมอถึงความส�ำคัญของ การลดความเสีย่ งจากการด่ืมลงคุณก็จะสามารถทำ� ได้” 75

คะแนน ระดับความ แนวทางการรักษา เสย่ี ง 16-19 ผ้ดู ่มื แบบ Brief Intervention/Brief Counseling: การให้การบำ� บัดแบบสนั้ สามารถ อนั ตราย ปฏิบัติได้โดยเจ้าหน้าท่ีท่ีได้รับการฝึกอบรมการให้ค�ำปรึกษา การรับฟังอย่าง Harmful use เหน็ อกเห็นใจและการเสรมิ สรา้ งแรงจงู ใจ หมายถึงการ 1. การให้คำ� แนะน�ำแบบสน้ั โดยการคัดกรองปัญหาการดื่มสุรา ประเมนิ ปญั หา ดืม่ สุราจนเกิด การดม่ื และปญั หาทเ่ี กย่ี วขอ้ งสะทอ้ นปญั หาและใหค้ ำ� แนะนำ� วา่ อยใู่ นกลมุ่ ดม่ื แบบ ผลเสียตามมา เส่ียงสูง ควรบันทกึ ผลหรอื สถานการณ์ท่ีเปน็ ผลจากการดมื่ ตอ่ สุขภาพกาย 2. ประเมินแรงจูงใจ ความพร้อมในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และใหค้ �ำแนะนำ� หรือสขุ ภาพจิต ทีเ่ หมาะสมตามระดบั รวมถึงผลเสีย 3. ตั้งเป้าหมาย ในการลด/ละ/เลกิ หรือปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรม ทางสังคมจาก 4. ติดตามดูแล เพื่อติดตามพฤติกรรมด่ืม แก้ไขปัญหาอุปสรรค ก�ำหนดวิธีการ การด่มื แกไ้ ขอย่างชดั เจน >20 ผู้ดมื่ แบบติด ควรได้รับการสง่ ต่อพบแพทย์ เพอ่ื การตรวจวินจิ ฉัยและวางแผนการบำ� บดั รักษา Alcohol dependence 76

3. แบบคัดกรองและสง่ ตอ่ ผปู้ ่วยทีใ่ ชย้ าและสารเสพตดิ เพื่อรบั การบ�ำบดั รักษา (บคก.กสธ.) V.2 ยาและสารเสพติดหลักทใ่ี ช้ใน 3 เดือนที่ผ่านมา (ตอบไดม้ ากกวา่ 1 ขอ้ ) อ่ืนๆ (ระบ)ุ ................... ยาบา้ ไอซ์ ยาอี กัญชา กระท่อม สารระเหย เฮโรอนี ฝ่ิน ยาและสารเสพตดิ หลกั ทีใ่ ชแ้ ละ ไม่ เพียง เดือนละ 1-3 สปั ดาห์ละ เกอื บทุกวัน คัดกรองครงั้ นี้ เคย 1-2 ครงั้ 1-4 ครัง้ (สัปดาหล์ ะ คร้งั 5-7 วัน) คอื ......................................................... ในช่วง 3 เดอื นท่ผี ่านมา 1. คุณใช.้ .........................บ่อยเพยี งใด 02 3 46 2. คณุ มคี วามต้องการ หรือมคี วามรู้สึกอยาก 03 4 56 ใช.้ ........................จนทนไมไ่ ด้บอ่ ยเพยี งใด 3. การใช.้ .........................ท�ำให้คุณเกดิ ปัญหาสขุ ภาพ 04 5 67 ครอบครวั สังคม กฎหมาย หรือการเงินบอ่ ยเพยี งใด 4. การใช.้ .........................ท�ำใหค้ ณุ ไม่สามารถรับผิดชอบ 0 5 6 78 หรือ ท�ำกิจกรรมทค่ี ณุ เคยท�ำตามปกตไิ ดบ้ อ่ ยเพยี งใด ในชว่ งเวลาท่ผี า่ นมา ไม่เคย เคยแต่ก่อน 3 เดือน เคยในช่วง 3 เดือน ทผี่ า่ นมา ทผ่ี า่ นมา 5. ญาติ เพอ่ื น หรอื คนทร่ี ู้จักเคยวา่ กลา่ วตักเตือน วพิ ากษ์ 0 3 6 วจิ ารณ์ จับผิด หรือแสดงทา่ ทีสงสยั วา่ คุณเกยี่ วขอ้ งกบั การใช้ 0 3 6 ..............................หรือไม่ 6. คณุ เคยลด หรือหยดุ ใช้............................แต่ไม่ประสบผล ส�ำเรจ็ หรอื ไม่ รวมคะแนน ระดับคะแนน ระดับผลกระทบจากการใช้ คดั กรองโรครว่ มหรอื โรคอ่ืนๆ ท่ีสำ� คญั • การคดั กรองโรคทต่ี อ้ งรับยาตอ่ เนือ่ ง เชน่ ลมชกั เบาหวาน หัวใจ 2-3 ต่ำ� * ความดนั และโรคติดตอ่ ในระยะติดตอ่ เช่น วณั โรค สุกใส งูสวัด • การคดั กรองการเจ็บป่วยทางจติ ใจ - โรคซมึ เศรา้ (2Q, 9Q) - ความเส่ียงการฆา่ ตัวตาย (8Q) 4-26 ปานกลาง** - โรคจติ (แบบคัดกรองโรคจติ ) • การคัดกรองความเสีย่ งการเกิดภาวะถอนพิษยารนุ แรง - ใชย้ าเสพติดประเภทเฮโรอนี ในช่วง 3 เดอื นทผ่ี ่านมา - ด่มื แอลกอฮอลเ์ ป็นประจำ� ในช่วง 3 เดอื นทีผ่ ่านมา 27+ สูง*** - ใชย้ านอนหลบั เป็นประจ�ำในช่วง 3 เดือนท่ีผ่านมา คุณเคยใช้สารเสพตดิ ชนดิ ฉดี หรอื ไม่ ขอ้ แนะน�ำ ไมเ่ คย เคย ถ้าเคย, ภายใน 3 เดอื นทผ่ี ่านมา คุณใช้บ่อยเพยี งใด • ให้การบำ� บัดแบบสน้ั (Brief Intervention) 1 ครง้ั /สปั ดาห์ หรอื น้อยกว่า 3 วันตดิ ต่อกัน • ใหบ้ ริการลดอันตรายจากการใชย้ า 10 ชดุ บรกิ าร มากกวา่ 1 ครงั้ /สปั ดาห์ หรอื มากกว่า 3 วนั ตดิ ตอ่ กัน • ประเมนิ เพิม่ เตมิ วางแผน และให้การบำ� บัดรักษาแบบเข้มข้นรายบุคคล หมายเหตุ *อนุมานวา่ เป็นผใู้ ช ้ **อนุมานว่าเป็นผเู้ สพ ***อนุมานว่าเปน็ ผตู้ ิด 77

4. แบบตรวจคัดกรองรอยโรคเส่ยี งมะเร็งและมะเร็งชอ่ งปาก ชือ่ -สกลุ ................................................................... HN ……………………………………………………………. เพศ ชาย หญิง ไม่ระบุ อายุ .......... ปี ID ……………………………………………………………… ที่อยู่ .................................. เบอร์โทร ...................... ปัจจยั เสีย่ งหลกั สูบบุหรี่ / ยาเสน้ เคยสูบ เปน็ ระยะเวลาประมาณ .............ปี เฉล่ียวันละประมาณ ........... มวน ปัจจบุ นั สูบ เป็นระยะเวลาประมาณ .............ปี เฉลย่ี วนั ละประมาณ ........... มวน ดื่มแอลกอฮอล์ ดม่ื เฉพาะเทศกาลหรือวนั พเิ ศษ ดม่ื เปน็ ประจำ� เฉลย่ี สัปดาหล์ ะ ............. คร้งั เค้ียวหมาก / ยาเสน้ เคยเค้ียว ปัจจุบนั เคย้ี ว ใส่ฟันเทยี มทีไ่ มพ่ อดี การตรวจรอยโรค ให้เขียนเคร่ืองหมาย ลงในชอ่ ง เมือ่ ตรวจพบลักษณะรอยโรค การตรวจรอยโรค ไมพ่ บ รอยสี รอยสี รอยขาว เปน็ แผล เปน็ ก้อน อืน่ ๆ ขาว แดง ปนแดง 1.Lip 2.Buccal mucosa 3.Gingiva ขดู หินปูน 4.Retromolar area 5.Hard palate 6.Soft palate 7.Dorsal and lateral tongue 8.Ventral tongue 9.Floor of mouth วางแผนการรกั ษา รักษารอยโรค อุดฟัน ถอนฟนั ปรับฟนั เทยี ม อืน่ ๆ ระบุ................................................ การสง่ ต่อ โรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลท่ัวไป / โรงพยาบาลศนู ย์ สถาบันมะเร็ง อน่ื ๆ ระบ.ุ ............................................................. ลงชือ่ ผู้ตรวจ วนั ท่ตี รวจ.................................................................... 78

รปู ต�ำแหน่งตรวจรอยโรคในชอ่ งปาก 79

80

5. การประเมนิ โอกาสเสยี่ งต่อโรคหวั ใจและหลอดเลือด การประเมินท�ำนายโอกาสเสี่ยงท่ีจะเป็นโรคกล้ามเน้ือหัวใจตาย (myocardial infarction) และโรคอมั พฤกษ์ อมั พาต (stroke) ในระยะเวลา 10 ปขี า้ งหนา้ โดยใชต้ ารางสี (color chart) ทป่ี ระกอบดว้ ย ขอ้ มูลปัจจยั เสี่ยงหลกั ได้แก่ 1. อายุ 2. เพศ 3. การเป็นเบาหวาน 4. การสูบบหุ รี่ 5. คา่ ระดบั ความดนั โลหิตตวั บน (systolic BP) 6. ค่าระดบั โคเลสเตอรอลรวม (Total cholesterol) ในเลอื ด 7. ภาวะอว้ นลงพงุ (การทเ่ี สน้ รอบเอว มากกวา่ ค่า สว่ นสงู หาร 2) การแปลผลโอกาสเสี่ยงที่จะเป็นโรคกล้ามเน้ือหัวใจตาย (myocardial infarction) และโรคอมั พฤกษ์ อมั พาต (stroke) ในระยะเวลา 10 ปขี า้ งหนา้ แบง่ เปน็ 5 ระดบั ดังนี้ < 10% ตำ�่ 10%-<20% ปานกลาง 20%-<30% 30%-<40% สงู สูงมาก >40% สูงอันตราย การดาวนโ์ หลด application ส�ำหรับโทรศพั ทเ์ คล่ือนท่ี • ระบบ android สามารถดาวนโ์ หลด application ไดท้ ี่ Thai CV risk score (TCVRS) • ระบบ i-phone สามารถดาวนโ์ หลด application ไดท้ ่ี Thai CV risk calculator ขั้นตอนประเมนิ โอกาสเสย่ี งโดยการใช้ตารางสี ขัน้ ตอนที่ 1 สถานบริการมบี รกิ ารตรวจหา cholesterol ในเลือดหรอื ไม่ ถ้าไม่มบี รกิ ารตรวจหา cholesterol ใหใ้ ช้ตารางสีท่ี 1 ถ้ามีใช้ตารางสีท่ี 2 ขนั้ ตอนที่ 2 เลือกตารางวา่ เป็นโรคเบาหวานหรือไม่ ขั้นตอนที่ 3 เลือกเพศชาย หรือหญงิ ขั้นตอนท่ี 4 เลือกการสูบบุหร่ี วา่ สูบหรือไม่สูบบุหรี่ ผู้ท่ียังคงสูบบุหร่ี ยาเส้น ยาสูบ บุหรี่ซิกาแรต บุหรี่ซิการ์ ในปัจจุบัน และผู้ท่ีหยุดสูบ ไม่เกิน 1 ปี กอ่ นการประเมนิ เลือก ช่องสูบบุหรี่ 81

ขนั้ ตอนท่ี 5 เลอื กช่วงอายุ เลือกชอ่ ง ช่วงอายุ (ปี) 40 < 40-49 50 50-54 55 55-59 60 60-64 65 65 ปขี ้นึ ไป ขั้นตอนที่ 6 เลอื กค่า systolic blood pressure โดยใชจ้ ากการวัด 2 คร้งั 2 ช่วงเวลาห่างกันอย่างน้อย 1 สัปดาห์ (ไม่ใชก่ ่อนการรักษา) คา่ systolic blood pressure เลอื กช่อง (มม.ปรอท) <120-139 120 140-159 140 160-179 160 180 ขึ้นไป 180 ขน้ั ตอนท่ี 7 เลอื กคา่ รอบเอว : หน่วย ซม. น้อยกวา่ หรือมากกวา่ สว่ นสงู หาร 2 ขนั้ ตอนท่ี 8 ค่า Total cholesterol กรณีทราบคา่ Total cholesterol คา่ Total cholesterol (มก./ดล.) เลือกชอ่ ง < 160-199 160 200-239 200 240-279 240 280-319 280 320 ข้ึนไป 320 82

ตารางที่ 1 กรณไี มท่ ราบระดบั โคเลสเตอรอลรวม (Total cholesterol) ในเลอื ด 83

ทมี่ า : Thai CV risk score, โครงการศกึ ษาระยะยาวเพอ่ื หาอทิ ธพิ ลของปจั จยั เสย่ี งตอ่ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด 2528- 2558 (เป็นการปรับตารางสีจากเดมิ ที่ใช้ข้อมูลระดับภูมภิ าคขององคก์ ารอนามยั โลก มาใชข้ ้อมูลของประเทศไทยท่ีมีอยู่แทน) การแปลผลระดับโอกาสเสยี่ ง แถบสีจะบอกถึงโอกาสเส่ียงท่ีจะเป็นโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย (myocardial infarction) และโรคอัมพฤกษ์ อมั พาต (storke: fatal, non-fatal) ใน 10 ปขี า้ งหน้า < 10% 10%-<20% 20%-<30% 30%-<40% >40% ต�ำ่ ปานกลาง สูง สูงมาก สงู อนั ตราย 84

ตารางที่ 2 กรณที ราบผลระดบั โคเลสเตอรอลรวม (Total cholesterol) (mg/dL) โคเลสเตอรอลรวม (mg/dL) โคเลสเตอรอลรวม (mg/dL) 85

ทมี่ า : Thai CV risk score, โครงการศกึ ษาระยะยาวเพอ่ื หาอทิ ธพิ ลของปจั จยั เสย่ี งตอ่ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด 2528- 2558 (เป็นการปรับตารางสจี ากเดมิ ท่ใี ชข้ อ้ มลู ระดับภูมิภาคขององคก์ ารอนามยั โลก มาใช้ข้อมูลของประเทศไทยที่มอี ยแู่ ทน) การแปลผลระดับโอกาสเส่ยี ง แถบสจี ะบอกถงึ โอกาสเสย่ี งทจ่ี ะเปน็ โรคกลา้ มเนอ้ื หวั ใจตาย (myocardial infarction) และโรคอมั พฤกษ์ อมั พาต (storke: fatal, non-fatal) ใน 10 ปขี า้ งหนา้ < 10% 10%-<20% 20%-<30% 30%-<40% >40% ต�่ำ ปานกลาง สงู สงู มาก สงู อนั ตราย ทงั้ น้ี โอกาสเสี่ยงอาจสงู กว่าท่ปี ระเมนิ ได้ เนอ่ื งจากปจั จัยอืน่ ๆ ไดแ้ ก่ 1. รับประทานผัก ผลไม้นอ้ ย 2. ความอ้วน โดยเฉพาะอยา่ งย่งิ อว้ นลงพงุ 3. วถิ ีชีวิตนง่ั ๆ นอน ๆ 4. ประวตั ิครอบครวั ญาติสายตรง (first degree relative) ไดแ้ ก่ พ่อ แม่ พห่ี รือน้องทอ้ งเดียวกนั การได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์วา่ เป็นโรคหลอดเลือดหัวใจ (coronary heart disease) หรือ โรคหลอดเลอื ดสมอง (stroke) กอ่ นวยั อนั ควร คอื กอ่ นอายุ 55 ปี ในชาย และกอ่ นอายุ 65 ปี ในหญงิ ซง่ึ กำ� ลงั รบั การรักษาอยู่หรอื ไม่กไ็ ด้ 5. ไดร้ ับยาลดความดันโลหิต 6. ระดับไขมัน Triglycerides สงู มากกว่า 180 มิลลกิ รัมตอ่ เดซิลิตร 7. ระดบั HDL ต�่ำกวา่ 40 มลิ ลิกรมั ตอ่ เดซลิ ิตร ในชาย หรือต่ำ� กวา่ 50 มลิ ลกิ รมั ต่อเดซลิ ติ ร ในหญิง 8. มกี ารเพม่ิ ขนึ้ ของ C-reactive protein, fibrinogen, homocysteine, apolipoprotein B, Lp (a), fasting impaired glucose หรือ impaired glucose tolerance 9. มี microalbuminuria (จะเพ่ิมโอกาสเส่ียงใน 5 ปี อีก 5% ในผูท้ ี่เปน็ เบาหวาน) 10. มีระดับนำ้� ตาลในเลอื ดสะสม (HbA1c) มากกว่า 7% 11. Premature menopause 12. เศรษฐานะตำ�่ 86

6. ปัจจัยเสี่ยงของโรคเบาหวานชนิดที่ 2 โปรดตอบคำ� ถามตอ่ ไปนตี้ ามความจรงิ โดยทำ� เครอ่ื งหมาย ลงในกรอบ หนา้ คำ� ตอบทต่ี รงกบั คณุ มากทส่ี ดุ ปจั จยั เสยี่ ง คะแนนความเสี่ยง Diabetes risk score อายุ 0 34-39 ปี 0 40-44 ปี 1 45-49 ปี 2 ตั้งแต่ 50 ปขี ึ้นไป เพศ 0 หญงิ 2 ชาย ดัชนมี วลกาย 0 ต่�ำกวา่ 23 กก./ม2 3 ต้งั แต่ 23 ข้นึ ไปแต่ นอ้ ยกว่า 27.5 กก./ม2 5 ตง้ั แต่ 27.5 กก./ม2 ขึน้ ไป รอบเอว 0 ผชู้ ายนอ้ ยกวา่ 90 ซม. ผูห้ ญงิ นอ้ ยกวา่ 80 ซม. 2 ผู้ชายต้งั แต่ 90 ซม. ขน้ึ ไป ผ้หู ญงิ ตง้ั แต่ 80 ซม. ข้ึนไป ความดันโลหติ มากกวา่ หรือ เท่ากับ 140/90 มม.ปรอท 0 ไมม่ ี 2 มี ประวัติโรคเบาหวานในญาติสายตรง (พ่อ แม่ พ่ี หรือ นอ้ ง) 0 ไม่มี 4 มี การแปลผล ผทู้ ม่ี คี ะแนนความเสยี่ งตงั้ แต่ 6 คะแนนขึ้นไป ควรแนะนำ� การตรวจคดั กรองเบาหวาน 87

7. การคัดกรองโรคซึมเศร้าดว้ ย 2 ค�ำถาม (2Q) ขอ้ แนะน�ำ • เน้นการถามถงึ อาการทเ่ี กดิ ขน้ึ ในชว่ ง 2 สปั ดาหท์ ่ผี ่านมาจนถงึ วนั ท่สี ัมภาษณ์ • ขณะสอบถามถ้าผู้สูงอายุไม่เข้าใจให้ถามซ้�ำ ไม่ควรอธิบายหรือขยายความเพิ่มเติม ควรถามซ�้ำ จนกวา่ ผู้สงู อายุจะตอบตามความเขา้ ใจของตวั เอง ขอ้ คำ� ถาม ไม่มี มี 1 ใน 2 สปั ดาห์ท่ีผา่ นมารวมวันน้ี ท่านร้สู ึก หดหู่ เศรา้ หรือ ทอ้ แท้ สนิ้ หวงั หรือไม่ 2 ใน 2 สัปดาหท์ ผี่ ่านมารวมวันนี้ ทา่ นรสู้ กึ เบ่ือ ท�ำอะไรก็ไม่เพลิดเพลิน หรือไม่ การพิจารณา • ถา้ ตอบ “ไม่ม”ี ทั้ง 2 ขอ้ แสดงว่า ปกติ • ใหแ้ จ้งผลและแนะนำ� ความร้เู รอื่ งโรคซึมเศรา้ • ถา้ ตอบ“ม”ี ขอ้ ใดขอ้ หนง่ึ หรอื ทงั้ 2 ขอ้ แสดงวา่ มคี วามเสยี่ งหรอื มแี นวโนม้ ทจี่ ะเปน็ โรคซมึ เศรา้ • ให้ทำ� การประเมนิ ด้วยแบบประเมินโรคซมึ เศรา้ ดว้ ย 9 ค�ำถาม 88

แนวทางการซกั ประวตั ใิ นการตรวจสุขภาพทจี่ ำ� เปน็ และ เหมาะสมส�ำหรบั กลุ่มวยั ผสู้ ูงอายุ (อายุ 60 ปขี ึน้ ไป) การซักประวตั ิ ข้อค�ำถาม สขุ ภาพทั่วไป/โรคประจ�ำตวั เดิม ประวัตกิ ารใชย้ าและสมนุ ไพร/ 1. ท่านใช้ยามากกว่า 5 ชนิดหรือไม่ อาหารเสรมิ (หากเกนิ พิจารณา ปรึกษาแพทย์ผู้สงู อายหุ รอื เภสชั กร) 2. ประวตั กิ ารใช้ยา ภาวะโภชนาการและ 3. มปี ระวตั ใิ ชย้ าสมนุ ไพร ระบ.ุ ................................... การเปลย่ี นแปลงของน�ำ้ หนกั 4. มปี ระวตั ใิ ช้อาหารเสริม ระบุ..................................... 1. ความอยากอาหารลดลงหรือไม่ 2. น้ำ� หนกั ลดลงมากกวา่ 3 กิโลกรัมภายใน 3 เดือนหรอื ไม่ (โดยไม่ได้ตงั้ ใจลดน�้ำหนัก) การสบู บหุ ร่/ี ดื่มสรุ า/สารเสพตดิ 1. ทา่ นมีประวัตกิ ารสูบบุหร/่ี ดื่มสุรา/สารเสพตดิ หรอื ไม่ การสัมผัสวณั โรค และบคุ คล 1. ในระยะเวลา 5 ปที ผ่ี ่านมา ทา่ นเคยสัมผสั ผปู้ ว่ ย ในครอบครัวท่ีเปน็ วณั โรค ในชว่ ง 5 ปี หรอื บุคคลในครอบครวั ทเี่ ปน็ วัณโรค ช่องปาก 1. ท่านมีความยากล�ำบากในการเคย้ี วอาหารแข็งหรือไม่ (การเคีย้ ว การกลืน และการส�ำลกั ) 2. ท่านมีอาการเจบ็ ปวดในชอ่ งปากหรอื ไม่ การมองเห็น & การไดย้ ิน 1. ท่านมปี ัญหาใด ๆ เก่ยี วกับดวงตา เช่น การมองระยะไกล การอา่ นหนังสือ 2. ท่านมีปญั หาการไดย้ นิ หรอื ไม่ การหกลม้ และการทรงตวั 1. ใน 6 เดือนที่ผ่านมาท่านมปี ระวัติการหกลม้ อยา่ งน้อย 1 ครั้ง หรือไม่ 2. ท่านกลัวการหกลม้ หรอื ไม่ 3. ท่านเดินม่ันคงหรือไม่ ภาวะการนอน 1. ท่านมีปญั หาในการนอนทม่ี ีกระทบต่อการใช้ชวี ิตประจำ� วัน หรอื ต้องใช้ยานอนหลับ หรอื ไม่ การไดร้ บั วัคซนี 2. ท่านอ่อนเพลีย หรอื ง่วงช่วงกลางวนั หรือไม่ 1. ปนี ท้ี า่ นได้รบั วัคซนี หรอื ไม่ การกลั้นปัสสาวะไมอ่ ยู่ 1. ทา่ นมปี ัสสาวะเลด็ /ปัสสาวะราด/ปสั สาวะขัด/ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะขดั ปสั สาวะบ่อย จนสง่ ผลกระทบต่อการด�ำรงกิจวัตรประจ�ำวนั หรอื ไม่ ความสามารถในการปฏบิ ัติกิจวตั ร 1. ความสามารถในการปฏบิ ตั กิ ิจวตั รประจำ� วันของท่านลดลง ประจ�ำวัน (ADL) หรอื ไม่ (กินอาหาร ลา้ งหนา้ แปรงฟัน หวีผม ลุกนัง่ จากท่ีนอนหรอื เตยี ง เขา้ ห้องน้�ำ เคลอ่ื นทไ่ี ปมาในบา้ น สวมใสเ่ สอ้ื ผา้ ขึ้นลง บนั ได 1 ช้นั อาบน�้ำ กล้นั อุจจาระ กล้ันปสั สาวะ) 89

แบบประเมนิ สภาวะสุขภาพ การประเมินความเส่ียงโรคกระดูกพรุน Thai FRAX Score เปน็ เครอ่ื งมอื ทใ่ี ชป้ ระเมนิ โอกาสเสย่ี งของการเกดิ กระดกู หกั ระยะเวลา 10 ปี (10-year probability of fracture) ซง่ึ คำ� นวณดว้ ยโปรแกรมสำ� เรจ็ รปู จากเวบ็ ไซต์ https://www.sheffield.ac.uk/FRAX/tool. aspx?lang=th โดยพจิ ารณาจากปจั จยั เสย่ี ง ถา้ มปี จั จยั เสย่ี งใหต้ อบ “ใช”่ ถา้ ไมม่ ปี จั จยั เสยี่ งใหต้ อบ “ไม”่ กรณีที่ไม่ตอบหรือปล่อยว่างโปรแกรมจะค�ำนวณโดยถือว่าไม่มีปัจจัยเสี่ยงนั้นๆ ปัจจัยเสี่ยงท่ีใช้ใน การคำ� นวณมีดงั น้ี การแปลผล โปรแกรมประมวลผลเป็นร้อยละของโอกาสเสี่ยงการเกิดกระดูกหัก 2 ค่าคือกระดูกที่ต�ำแหน่ง ส�ำคญั หัก (10-year probability of other major osteoporotic fracture) และกระดูกสะโพกหัก (10-year probability of hip fracture) ค่าจุดตัด ถอื เป็นขอ้ บ่งชี้ในการเริ่มใช้ยารักษาโรคกระดูกพรุน ( ) 10-year probability of other major osteoporotic fracture e20 % หรอื 10-year probability of hip fracture e3 % 90

การประเมนิ สมรรถภาพสมอง แบบประเมิน Mini-Cog 1. Three Word Registration ผู้ทดสอบบอกผถู้ ูกทดสอบวา่ “ใหต้ ง้ั ใจฟงั ดๆี เดย๋ี วจะบอกค่า 3 คำ� เมื่อพูดจบ แล้วใหพ้ ูดตามและจา่ ไว้ เด๋ยี วจะกลบั มาถามซ�้ำ” หลานสาว สวรรค์ ภเู ขา 2. Clock Drawing (2 คะแนน ) ใหผ้ ูถ้ ูกทดสอบวาดรูปนาฬกิ าโดยใส่ตวั เลขและเขม็ นาฬกิ าทีเ่ วลา 11.10 น. 3. Three Word Recall (3 คะแนน ) ให้ผู้ถูกทดสอบบอกค�ำ 3 คำ� ที่ให้จ�ำเมอ่ื สกั ครวู่ า่ มีอะไรบา้ ง หลานสาว สวรรค์ ภูเขา ....................... รวมคะแนน เกณฑก์ ารประเมิน คะแนนเต็ม 5 คะแนน ถา้ ได้คะแนนรวม ≤3 คะแนน ถอื วา่ มีภาวะการรู้คดิ บกพร่อง (cognitive impairment) 91

แบบประเมิน 14 ขอ้ ค�ำถาม แต้ม 1 เมอื่ เหตกุ ารณน์ ั้นไมเ่ คยเกดิ ขน้ึ เลย หรืออาจจะเกดิ ข้นึ นาน ๆ ครงั้ ในระยะเวลา 1 ปี แต้ม 2 เมือ่ เหตุการณน์ ั้นเกดิ ขน้ึ ไมบ่ ่อยนกั หรืออาจจะเกิดขึ้น 1 หรอื 2 ครงั้ ในระยะเวลา 1 เดอื น แต้ม 3 เมื่อเหตกุ ารณ์นนั้ เกดิ ขนึ้ ค่อนขา้ งบอ่ ย หรอื อาจจะเกดิ ข้ึนเกือบทกุ สัปดาห์ แต้ม 4 เมื่อเหตุการณน์ ั้นเกิดข้ึนเกอื บทุกวัน กจิ กรรม แตม้ 123 4 1 หาของใชใ้ นบ้านไมพ่ บ 2 จำ� สถานที่ทเี่ คยไปบอ่ ยๆไม่ได้ 3 ตอ้ งกลบั ไปทบทวนงานทีแ่ มจ้ ะต้งั ใจทำ� ซำ้� ถงึ 2 ครัง้ 4 ลมื ส่งิ ของทต่ี ั้งใจวา่ จะนำ� เอาออกไปนอกบ้านดว้ ย 5 ลืมเรือ่ งท่ไี ด้รับฟังมาเมือ่ วานน้ี หรอื เม่ือสองสามวันก่อน 6 ลมื เพ่ือนสนิท หรือ ญาตสิ นิท หรอื บคุ คลทคี่ บหากนั บ่อยๆ 7 ไม่สามารถเขา้ ใจเน้ือเรื่องในหนงั สือพมิ พ์ หรอื วารสารทีอ่ า่ น 8 ลมื บอกขอ้ ความทีค่ นอืน่ วานใหม้ าบอกอีกคนหนึง่ 9 ลืมขอ้ มลู ส่วนตวั ของตนเอง เชน่ วนั เกดิ ท่ีอยู่ 10 สับสนในรายละเอียดของเร่ืองที่ไดร้ ับฟงั มา 11 ลืมทีท่ ่ีเคยวางส่งิ ของนัน้ เปน็ ประจ�ำ หรือ มองหาส่ิงของนนั้ ในทที่ ่ไี ม่น่าจะวางไว้ 12 ขณะเดนิ ทาง หรือเดินเล่น หรืออยู่ในอาคารทีเ่ คยไปบ่อยๆ มกั เกิดอาการ หลงทิศ หรอื หลงทาง 13 ตอ้ งทำ� กิจวัตรประจ�ำวนั บางอยา่ งซำ้� ถึงสองคร้งั เพราะมีความผดิ พลาดเกดิ ขน้ึ เชน่ ใสน่ ้ำ� ตาลมากเกนิ ไปในเวลาปรงุ อาหาร หรอื เดนิ ไปหวีผมซำ�้ อกี คร้ังซ่ึงเมอ่ื สักครูเ่ พิ่งไดห้ วผี มเสรจ็ ไป 14 เล่าเร่อื งเดิมซ้ำ� อกี ครงั้ ซึ่งเม่ือสักครู่เพิ่งไดเ้ ลา่ เสรจ็ การแปลผล ท�ำแบบทดสอบสมรรถภาพความจำ� คะแนนมากกวา่ 30 ควรไปพบแพทย์ 92

แบบประเมนิ Abbreviated Mental Test (AMT) ขอ้ แนะนำ� แบบทดสอบสภาพสมอง : Abbreviated Mental Test (AMT) ใชค้ ัดกรองภาวการณ์รู้คิด ในผ้สู งู อายุดว้ ยการสอบถาม ซ่งึ คำ� ตอบทถี่ ูกจะต้องเป็นขอ้ มลู ท่เี ป็นจรงิ ขณะทำ� การสอบถาม ขอ้ คำ� ถาม ผดิ ถูก 1 อายุ..เท่าไร ค�ำตอบ.................................................................................................... 2 ขณะน้เี วลา..อะไร คำ� ตอบ.................................................................................................... 3 ทอ่ี ยปู่ ัจจุบนั ของท่านคอื .. ค�ำตอบ.................................................................................................... 4 ปนี ้ี..ปีอะไร คำ� ตอบ.................................................................................................... 5 สถานท่ีตรงนเี้ รยี กว่าอะไร.. ค�ำตอบ.................................................................................................... 6 คนน้คี ือใคร..(ชท้ี ีค่ นสมั ภาษณ)์ และ คนนี้คอื ใคร..(ชที้ คี่ นใกลๆ้ : ญาต)ิ ค�ำตอบ.................................................................................................... 7 วันเดอื นปเี กดิ ของท่านคือ.. ค�ำตอบ.................................................................................................... 8 เหตุการณ์14 ตุลา หรือ วันมหาวปิ โยค เกิดในปี พ.ศ. อะไร ค�ำตอบ.................................................................................................... 9 พระมหากษตั ริย์องคป์ จั จบุ นั มีพระนามวา่ อะไร ค�ำตอบ.................................................................................................... 10 ใหน้ บั ถอยหลงั จาก 20 จนถงึ 1 คำ� ตอบ.................................................................................................... การแปลผล • ถ้าตอบ “ถกู ” ≤7 ขอ้ แสดงว่า การรคู้ ดิ ผดิ ปกติ (abnormal cognitive function) • ใหส้ ง่ ตอ่ บคุ ลากรทางสขุ ภาพเพอ่ื ทำ� การประเมนิ ดว้ ยแบบทดสอบสภาพสมองเบอื้ งตน้ ฉบบั ภาษาไทย 93

แบบประเมนิ MMSE-Thai 2020 ข้อแนะน�ำ แบบทดสอบสภาพสมองเบ้ืองต้นใช้คัดกรองภาวะสมองเส่ือมในผู้สูงอายุ สามารถใช้ได้ใน ผูส้ งู อายุที่ไมไ่ ดเ้ รยี นหรือไม่รหู้ นงั สอื (อา่ นไมอ่ อก เขยี นไม่ได้) ด้วย โดยไม่ต้องทำ� ขอ้ 4 ข้อ 9 และขอ้ 10 1. Orientation for time: ทดสอบการรับรู้เกี่ยวกบั เวลาในปัจจุบัน (5 คะแนน) 1.1 วนั น.้ี .วนั ทเ่ี ทา่ ไร ……………………... 1.2 วนั น้.ี .วันอะไร ……………………... 1.3 เดอื นน.ี้ .เดือนอะไร ……………………... 1.4 ปีน.ี้ .ปอี ะไร ……………………... 1.5 ฤดนู .้ี .ฤดูอะไร ……………………... 2. Orientation for place: ทดสอบการรบั รู้เก่ียวกับที่อย่ใู นปจั จุบัน (5 คะแนน) 2.1 กรณีอย่สู ถานพยาบาล 2.1.1 สถานท่ีตรงนเี้ รยี กว่าอะไร และ ชอื่ วา่ อะไร ……………………... 2.1.2 ขณะนอี้ ยูช่ ้นั ทเ่ี ทา่ ไรของตวั อาคาร ……………………... 2.1.3 ท่นี ี่อยู่ในอำ� เภออะไร ……………………... 2.1.4 ทน่ี ี่จงั หวัดอะไร ……………………... 2.1.5 ที่น่ีภาคอะไร ……………………... 2.2 กรณีอย่ทู ่ีบา้ นของผถู้ ูกทดสอบ 2.2.1 สถานท่ตี รงนเี้ รยี กว่าอะไร และ เลขทเ่ี ทา่ ไร ……………………... 2.2.2 ที่นห่ี มบู่ ้าน (หรอื ละแวก คมุ้ ยา่ น ถนน) อะไร ……………………... 2.2.3 ทน่ี ี่อำ� เภอ หรือ เขตอะไร ……………………... 2.2.4 ที่นจ่ี งั หวดั อะไร ……………………... 2.2.5 ที่น่ีภาคอะไร ……………………... 3. Registration: ทดสอบการบันทกึ ความจำ� โดยให้จ�ำชื่อของ 3 อย่าง (3 คะแนน) ต่อไปนีจ้ ะเป็นการทดสอบความจ�ำโดยจะบอกช่ือของ 3 อยา่ ง ให้คณุ (ตา,ยาย...) ฟังดี ๆ นะคะจะบอกเพียงครงั้ เดียว เมอื่ พดู จบแลว้ ใหค้ ณุ (ตา,ยาย...) พดู ทวนตาม ทไี่ ดย้ ินทง้ั 3 ชอื่ แล้วจำ� ไว้ใหด้ นี ะคะ เดี๋ยวจะถามซ้ำ� ดอกไม้ แมน่ ำ�้ รถไฟ ……………………... ในกรณที ท่ี �ำแบบทดสอบซ้�ำภายใน 2 เดอื น ใหใ้ ชค้ ำ� ว่า ตน้ ไม้ ทะเล รถยนต ์ ……………………... 94