คำแนะนำการเลี้ยงห่าน

คาํ แนะนาํ การเลี้ยงหาน . . . ศิรพิ ันธ วุฒานุสร และ ภญิ โญ ธนะสุข ขอ มลู คําแนะนาํ การเลี้ยงหาน ! พนั ธหุ า น ! ประโยชนข องการเลย้ี งหา น ! เรือนโรงสาํ หรบั เลย้ี งหา น ! ความตอ งการพน้ื ทเ่ี ลย้ี งของหา น ! การเลย้ี งหา น ! การฟก ไขห า น ! การดูเพศหา น ! การจดั การเลย้ี งดลู กู หา น ! การจดั การเลย้ี งดหู า นรนุ ! การจดั การเลย้ี งดหู า นเนอ้ื ! คุณคา ทางอาหารของเนอ้ื หา น ! การจดั การเลย้ี งดหู า นพนั ธุ ! การสขุ าภบิ าลและการปอ งกนั โรค ! สตู รอาหารหา น หาน เปนสัตวท เ่ี ลย้ี งงา ยไมค อ ยเปน โรค ทนตอสภาพแหงแลง และไมต อ งการ การดูแลเปน พิเศษแตอยางใด จงึ เหมาะอยา งยง่ิ กบั สภาพโดยทว่ั ไปของประชาชนในตา ง จังหวัดที่จะนํามาเลี้ยงเพื่อใชเปนอาหารประเภทโปรตนี อกี ทง้ั การเลย้ี งดกู ไ็ มม อี ะไรท่ี ยุงยากหรอื ซบั ซอ น และที่สําคัญก็คือ ใชเ งนิ ลงทนุ ตา่ํ มาก วธิ กี ารเลย้ี งอาจจะใชเ ลย้ี งขงั เลา หรือปลอ ยเลย้ี งตามใตถ นุ บา นหรอื ทอ งนา ปลอยใหเล็มหญาหรือวัชพืชอื่นๆ และมี อาหารขน ซง่ึ ประกอบดว ย รํา ปลายขา ว ขา วเปลอื ก เสรมิ ใหก นิ บา งเทา นน้ั กเ็ ปน การ เพียงพอแลว กลาวโดยทั่วไปแลวการเลี้ยงหานยังไมเปนที่แพรหลายนัก ทง้ั น้ี เพราะปญหา เก่ียวกับความเช่ือถือในการบริโภคเนื้อหานวาเปนอาหารแสลง อยา งเชน ผูชายเมื่อ บริโภคเนอ้ื หา นแลว จะเกดิ เปน โรคเรอ้ื น หรือ ผูหญิง หากบริโภคเนื้อหานแลวจะเปน โรคผิดกระบูน หรือพิษแมลูกออน ซง่ึ แทจ รงิ แลว มไิ ดเ ปน เชน นน้ั โรคดังกลาวหากจะ เกิดข้ึนจะตองมตี วั เชอ้ื โรคนน้ั ๆ เปน สาเหตจุ งึ จะเกดิ ขน้ึ หาใชเ ปน เพราะเนอ้ื หา น มบี าง

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 2 รายเม่ือบริโภคเนอ้ื หา นแลว จะมีอาการแพบาง ซง่ึ โอกาสทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ กม็ นี อ ยมาก เชน เดียวกับคนบางคนท่ีแพไข เนอ้ื เนอ้ื หมู ไก กุง หรอื เนอ้ื สตั วอ น่ื ๆ นอกจากน้ัน คนบางคนมีความคิดวาเน้ือหานเปนอาหารสําหรับผูมีอันจะกิน เทาน้ัน ดังจะเห็นไดจ ากในสมยั กอ นๆ ตามบา นผมู ฐี านะดจี ะเลย้ี งหา นกนั บา นละ 3-4 ตัว แตแทจรงิ แลว มผี นู ยิ มเลย้ี งไวต ามบา นนน้ั กเ็ ลย้ี งไวเ พอ่ื เฝา บา นกนั ขโมยเทา นน้ั ในปจจุบันปญ หาการขาดแคลนโปรตนี และพลงั งานของประชาชนทว่ั ๆ ไป ซึ่ง จะทําใหรางกายออนแอ มผี ลเสยี อยา งยง่ิ ตอ สมอง อนั จะเปน ผลกระทบกระเทอื นตอ การพัฒนาประเทศ สัตวเลี้ยงที่จะชวยเสริมแหลงโปรตีนราคาถูกใหกับประชาชนโดยทั่ว ไป ไมวาในชนบทหรือในตวั เมือง อกี ชนดิ หนง่ึ นอกเหนอื จากไกพ น้ื เมอื ง ไกงวง เปด เทศก็คือ หาน พันธุหาน พันธุหานที่นิยมเลี้ยงกันมาก ไดแก พันธุจีน (Chiness) ทั้งสีขาวและสีเทา พนั ธเุ อม็ เดน็ (Embden) พันธุโทเลาซ (Toulouse) พนั ธฟุ ล กรมิ (Pilgrim) พันธุอ าฟริ กัน (African) และพันธุอิยิปตเซียน (Egyptian) นอกจากพันธุหานดังกลา วแลว ยงั มกี ารผสมขา มพนั ธเุ พอ่ื ผลติ หา นลกู ผสม สาํ หรับการคาโดยเฉพาะ พนั ธจุ นี มีอยู 2 ชนดิ ทเ่ี ปน ท่ีนิยม คอื พนั ธจุ นี สขี าว และพันธุจีนสีเทา รปู รา ง เล็กกวาพันธุอื่นๆ มีอัตราการเจริญเติบโตเร็ว เม่ือโตเตม็ ทจ่ี ะมนี า้ํ หนกั ปานกลางซง่ึ เหมาะสําหรบั ขายสง ตลาด นา้ํ หนกั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตัวผูจะหนักประมาณ 4.5 กก. ตัวเมียจะหนักประมาณ 3.6 กก. สว นนา้ํ หนกั เมอ่ื โตเตม็ ท่ี ตวั ผหู นกั ประมาณ 5.5 กก. และตัวเมยี หนกั ประมาณ 4.5 กก. เมอ่ื เทยี บกบั พนั ธอุ น่ื ๆ แลว หา นพนั ธจุ นี ใหไ ขเ มอ่ื อายุนอย และใหไขดี โดยเฉลย่ี ประมาณตวั ละ 30-50 ฟองตอป ซง่ึ เคยมรี ายงานการ ใหไ ขส งู สดุ ถงึ ปล ะ 132 ฟอง และนํา้ หนกั ไขเ ฉลย่ี ฟองละ 150 กรัม พันธุเ อ็มเด็น มีแหลงจากประเทศเยอรมันนี ขนสีขาวบริสุทธ์ิตลอดตัว มี ลักษณะคอนขา งสวยงามแตข นบางเบา จงึ มองเหน็ เหมอื นตง้ั ชต้ี รงขน้ึ ไป มลี กั ษณะลาํ ตัวตรง คอ นขา งใหญ มอี ตั ราการเจรญิ เตบิ โตเรว็ สามารถทาํ นา้ํ หนกั ตวั ไดเ ตม็ ทใ่ี น ระยะเวลาอนั สน้ั เหมาะสําหรับเลี้ยงไวเพื่อจาํ หนา ยเนอ้ื น้าํ หนกั ตวั เมอ่ื เปน หนมุ สาวตวั ผูหนักประมาณ 9.1 กก. ตวั เมยี หนกั ประมาณ 7.3 กก. เมอ่ื โตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั ประมาณ 11.8 กก. และตวั เมยี หนกั ประมาณ 9.1 กก. ใหไ ขไ ดด พี อประมาณตวั ละ 30-40 ตอ ป

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 3 พันธุโทเลาซ มีแหลงกําเนดิ จากประเทศฝรง่ั เศล ทางตอนใตต ามชอ่ื เมอื งโท เลาซ ลักษณะเฉพาะของหา นพนั ธนุ อ้ี ว นล่าํ ลาํ ตวั กวา งมขี นไมห นา ตรงกลางหลงั มขี น สีเทาเขม ซึ่งจะคอยๆ จางลงมาเรอ่ื ยๆ ตรงอกและทองมแี ถบเปน ขอบสขี าว ตาสนี า้ํ ตาล แกหรือน้ําตาลแดง ปากสสี ม ออ นๆ แขง และขอ เทา มสี สี ม ปนแดง สว นขาตอนลา งและ เล็บเทา มสี แี สดเขม นา้ํ หนกั ตวั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตวั ผหู นกั ประมาณ 9.1 กก. ตวั เมยี หนักประมาณ 7.3 กก. สว นนา้ํ หนกั เมอ่ื โตเตม็ ท่ี ตวั ผหู นกั ประมาณ 11.8 กก. ตวั เมยี หนักประมาณ 9.1 กก. ซง่ึ เมอ่ื เทยี บกบั หา นพนั ธเุ อ็มเด็นแลว จะมขี นาดเทา ๆ กนั การ ใหไขเ ฉลย่ี ประมาณตวั ละ 34 ฟองตอ ตวั พนั ธฟุ ล กรมิ หานพันธุนม้ี ขี นสแี ตกตา งกนั ระหวา งตวั ผกู บั ตวั เมยี เมอ่ื อายุ 1 วัน ตัวผูจะมสี คี รามจางๆ ไปทางขวา สวนตัวเมียสีเทา พอโตขน้ึ ตวั ผจู ะมสี ขี าวตลอดรา ง แตตัวเมียมสี เี ทาปนขาว ลกั ษณะรปู รา งอยใู นขนาดกลางๆ นา้ํ หนกั เมอ่ื เปน หนมุ สาวตวั ผูหนักประมาณ 5.5 กก. ตวั เมยี หนกั ประมาณ 4.5 กก. เมอ่ื โตเตม็ ท่ี ตัวผูหนัก ประมาณ 6.4 กก. และตวั เมยี หนกั ประมาณ 5.9 กก. การใหไ ขอ ยใู นเกณฑต ่ํา เฉลย่ี ประมาณตวั ละ 29-39 ฟองตอ ตวั พนั ธอุ าฟรกิ นั เปนหานรปู รา งสวยงาม มกี อ นตมุ ขนาดโตสดี าํ เห็นไดชัดเจน บนหัว ลกั ษณะลําตวั ยาวรี หัวสีนํา้ ตาลออ น จงอยปากเปนสีดาํ ขนบรเิ วณปก และหลงั สี เทาออ นปนนา้ํ ตาล ขนตรงคอ,อกสีเดียวกนั แตอ อ นกวา เลก็ นอ ย ขนใตล าํ ตวั มสี อี อ น กวาขนตรงอกจนเกอื บจะเปน สขี าว แขง และเทา สสี ม เขม นา้ํ หนกั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตัวผู หนัก 7.3 กก. ตวั เมยี 6.4 กก. เมอ่ื โตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั ประมาณ 9.1 กก. ตวั เมยี หนกั 8.2 กก. พันธแุ คนาดา เปนหานปาทม่ี ถี น่ิ ฐานอยทู างอเมรกิ าเหนอื ขนาดคอ นขา งเลก็ ลําตวั คอ นขา งยางหวั มสี ดี าํ มคี าดสเี ทาหรอื ขาว บนหนา ทง้ั สองขา ง คอสดี าํ หลงั สดี ําปน เทา ขนปก มสี ดี ําขลบิ เทาออ น และมีขนาดยาวใหญ เจรญิ เตบิ โตชา และใหไ ขน อ ยมาก เม่ือเปน หนมุ สาว ตัวผูหนัก 4.5 กก. ตวั เมยี 3.6 กก. เมอ่ื โตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั 5.5 กก. ตวั เมยี หนกั 4.5 กก. พนั ธอุ ยี ิปตเ ชย่ี น เปนหา นขนาดเลก็ ลาํ ตวั คอ นขา งยาว เล็กและเรียว จงอย ปากสมี ว งอมแดง หัวสีดาํ ปนเทา มจี ดุ สนี า้ํ ตาลอมแดงรอบๆ ตา ลาํ ตวั สว นบนมสี เี ทา ปนดํา สว นลา งสเี หลอื งเปน ลายๆ สลบั รว้ิ สดี าํ แขง และเทา สเี หลอื งออกแดง

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 4 ประโยชนข องการเลย้ี งหา น 1. เลี้ยงงาย เจรญิ เตบิ โตเรว็ เมอ่ื ลกู หา นมอี ายุ 10 วนั ขน้ึ ไป เปอรเ ซน็ ตก าร เล้ียงรอดประมาณ 80% การตายมกั จะเกดิ ขน้ึ ในชว งสปั ดาหแ รก อาจจะเนอ่ื งมาจาก ออนแอหรือถูกแมทับ ระยะเวลาการเลย้ี งสน้ั เมอ่ื อายปุ ระมาณ 15 สัปดาห ก็ใชฆา บริโภคได 2. การลงทุนตา่ํ เนอ่ื งจากหา นสามารถเจรญิ เตบิ โตไดด ี โดยอาศัยหญาอยาง เดียว ยกเวน ในชว งแรกเกดิ ระยะแรกเทา นน้ั ทต่ี อ งจดั หาอาหารผสมใหล กู หา นกนิ ดว ย 3. เลี้ยงไดในทองที่ทุกแหง ไมว า จะเปน ทด่ี อน ที่ลุม แมแ ตใ นบรเิ วณบา นกใ็ ช เล้ียงหา นได ขอแตใหมที ี่กนั แดดกันฝนกเ็ พียงพอแลว 4. ชวยทาํ ใหพื้นที่สะอาด หา นสามารถกินหญา และวัชพืชตา งๆ ไดเ ปน อยา งดี จงึ ชวยทาํ ใหบ รเิ วณทเ่ี ลย้ี งสะอาด 5. มูลหา นใชเ ปน ปยุ สําหรับใสตนไมและพืชผักได 6. ไมส กปรกและไมม กี ลน่ิ เหมน็ 7. ชวยเฝาบา นและปอ งกนั สตั วร า ยในบรเิ วณบา น เชน แมลงปอง ตะขาบ และ งู เปน ตน เรือนโรงสําหรับเลี้ยงหาน ปกติแลว โรงเรอื นสาํ หรับเลี้ยงหานใหญไมคอยจะจาํ เปน นกั นอกจากลกู หา นใน ระยะแรกเกิด ควรจะมโี รงเรอื นเลย้ี งเปน สดั สว น แตอ ยา งไรกต็ ามอาจจะสรา งเปน โรง เรือนเล็กๆ สําหรับใชเลี้ยงหานโดยทั่วไปก็ไดอยางเชน โรงเรอื น เลย้ี งไกห รอื เปด แต หากจะประหยัด หรอื ลดตน ทนุ การผลติ อาจจะกน้ั บรเิ วณใตถ นุ หรอื บรเิ วณลานบา น ใช สังกะสี หรือลวดตาขา ยสงู 1 เมตร ลอ มกน้ั บรเิ วณกไ็ ด เพอ่ื สะดวกตอ การเคลอ่ื นยา ย หรือเปล่ียนสถานท่ี สิ่งที่สําคัญก็คือ พน้ื เลา ของโรงเรอื นหรอื บรเิ วณทก่ี น้ั เลย้ี งหา นจะ ตองแหง มสี ง่ิ รองพน้ื หนาพอควร ในการเลย้ี งปลอ ยควรมรี ม ตน ไมไ ว สําหรบั หา นได หลบแดดดวย ความตองการพื้นที่เลี้ยงของหานขนาดตางๆ ลูกหา นอายุ 1 สัปดาห ควรจัดใหมีพื้นที่ ½-3/4 ตารางฟตุ /ตวั ลูกหา นอายุ 2 สัปดาห ควรจัดใหมีพื้นที่ 1-1 ½ ตารางฟตุ /ตวั ลูกหานอายุ 2 สปั ดาหข น้ึ ไปอยา งนอ ย 2 ตารางฟตุ ตอ ตวั แตควรปลอ ยอสิ ระ ออกเลย้ี งในทงุ หญา หรอื แปลงหญา

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 5 การเลี้ยงหาน อาจจะแบง ออกไดเ ปน 3 อยา ง คอื 1. การเล้ียงหา นเพือ่ ผลิตไข แตไ มค อ ยเปน ทน่ี ยิ มนกั ทง้ั นเ้ี นอ่ื งจากหา นไขไ ม ดก เพราะใหไ ขป ล ะ 4-5 ครง้ั ๆละ 7-10 ฟองเทา นน้ั 2. การเลย้ี งหานเพ่ือขยายพนั ธุ โดยทั่วไปแลว หานท่ีเลย้ี งเพ่อื การขยายพันธุ จะเปน หา นทม่ี อี ายตุ ง้ั แต 1 ปข น้ึ ไป ซง่ึ ในชว งการใหไ ขป ท ่ี 2 และปที่ 3 หานจะใหไขด ี 3. การเล้ียงหา นเนอ้ื เพื่อขายเปนหานกระทง อายุระหวาง 2-4 เดอื น หานที่ ใชเลี้ยงเปนหานเนื้อ ควรจะมีการเจรญิ เติบโตเรว็ มขี นสขี าวและขนขน้ึ เตม็ มซี ากตก แตงแลว ขนาดปานกลาง วธิ เี รม่ิ ตน เลย้ี งหา น ทาํ ได 2 วิธี คอื 1. ซื้อไขมาฟกเอง ซง่ึ คอ นขา งยงุ ยากเลก็ นอ ยและตอ งรจู กั วธิ กี าร 2. ซ้ือลูกหา นมาเลย้ี ง ซึ่งเปนวิธีที่สะดวกกวา โดยทั่วไปแลว อาจจะกลาวไดวาการเล้ียงหานสวนมากเล้ียงเพอ่ื ขายเปน หา น เน้ือ สวนการท่ีจะเรม่ิ เลย้ี งเมอ่ื ไรนน้ั ขน้ึ อยกู บั ความตอ งการของตลาด อยา งเชน ความ ตองการของตลาด สําหรบั หา นเนอ้ื มมี ากในเทศกาลตรษุ จนี ดงั นน้ั ผเู ลย้ี งจะตอ งเรม่ิ เล้ียงลวงหนา กอนเทศกาลตรษุ จนี ประมาณ 3-4 เดอื น เปน ตน แตม กี ารเลย้ี งหา นกนั ตลอดป การฟก ไขห า น ไขหานท่ีจะนํามาฟก ควรเปนไขหานจากแมหานที่ไดรับการผสมพันธุแลว และมอี ายรุ ะหวา ง 1-3 ป ไขที่จะใชฟกไมควรเก็บไวนานเกิน 7 วัน หากเก็บไวถึง 10 วันมีแนวโนมจะทาํ ใหก ารฟก ออกตา่ํ ลง แตถาจาํ เปน ตอ งเกบ็ ไวน านเกนิ 7 วัน ตอ งเกบ็ ไวในที่ที่มีอุณหภูมิ 50-60°F หรอื ประมาณ 10-15°C และความชื้นสัมพัทธ 75-80 เปอรเซ็นต ควรกลบั ไขอ ยา งนอ ยวนั ละครง้ั เพอ่ื ปอ งกนั มใ่ิ หเ ชอ้ื ตดิ เยอ่ื เปลอื กไข ไขฟกที่ สะอาดจะมีเปอรเซ็นตการฟกออกเปนตัวดีกวาไขท่ีสกปรก หากจําเปนตองใชไขท่ี สกปรกไมม ากนกั ไปฟก ตอ งรบี ทาํ ความสะอาดทนั ทหี ลงั จากเกบ็ โดยใชฝอยโลหะหรือ กระดาษทรายเบอร 0 หรอื เบอร 1 ขดั เบาๆ หรอื ลา งในนา้ํ อนุ ทส่ี ะอาด (อณุ หภมู ิ ประมาณ 46°C) ซึ่งผสมดวยนาํ้ ยาลา งไขเ ปน เวลาประมาณ 3 นาที ควรระมดั ระวงั เสมอวาน้ําท่ีใชลางไขจ ะตอ งอนุ กวา อณุ หภูมขิ องไขเ สมอ ไขฟ ก ท่ีขนาดฟองใหญเ กินไป หรือเล็กเกนิ ไป หรอื มลี ักษณะผิดปกติแตกราว ไมควรใชฟก เพราะโอกาสจะฟกออก เปน ตวั มนี อ ยมาก ระยะเวลาฟกไขหาน 1. หานพันธุทั่วไป 31-31 วัน 2. หา นพนั ธแุ คนาดา และพันธอุ ียิปตเ ซีย่ น 35 วัน

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 6 วิธีการฟกไขหา นมีอยู 3 วิธี คอื 1. ใชแมไกฟก แมไ กต วั หนง่ึ สามารถฟก ไขห า นไดค รง้ั ละ 4-5 ฟอง 2. ใชแมห า นฟก แมห า นตวั หนง่ึ ฟก ไขห า นไดค รง้ั ละ 7-8 ฟอง วิธีฟกไข 2 วธิ ดี งั กลา วขา งบนน้ี จะตองจัดทํารงั ฟก ไขส ําหรับแมไก หรือแม หานกกไขดวย พน้ื รงั ไขค วรรองดว ยหญา แหง หรอื ฟางขา ว กอ นใชแ มไ กห รอื แมห า นฟก ไข ควรจะไดทาํ การกําจัดไร หรอื เหาตามตวั เสยี กอ น รงั ฟก ไขค วรอยใู กลท ี่ใหอาหาร และนํ้าและควรวางบนพน้ื ดนิ เพราะจะเปน การชว ยใหม คี วามชน้ื มากขน้ึ ในที่ที่แมไก หรือแมห า นไมถ กู รบกวนในระหวา งฟก ไข หากจะชวยกลับไขวันละ 3-4 ครง้ั ก็จะเปน ผลดี โดยทําเครื่องหมายตามดานยาวของฟองไขไวเปนการกันสับสน การกลบั ไขใ ห กลบั 180 องศา 3. ใชตูฟกหรือที่เรียกวา การฟกแบบวิทยาศาสตร ไขที่จะนาํ มาฟก หากเก็บไวใ นหอ งเก็บไขท ค่ี วบคุมอุณหภมู ิ เมอ่ื จะนําเขา ตู ฟกจะตองมาวางไวใ นหอ งปกตเิ สยี กอ น เพอ่ื ใหไ ขม อี ณุ หภมู สิ งู ขน้ึ จึงคอยนาํ เขา ตฟู ก มิ ฉะน้ันอุณหภูมิในตฟู ก ไขจ ะลดลงอยา งมาก การวางไขใ นถาดฟก ใหว างไขใ นแนวราบ ตามความยาวของฟองไข และการทาํ เครอ่ื งหมายทฟ่ี องไข เพอ่ื ความสะดวกในการกลบั ไข อุณหภูมิตูฟกไขควรตั้งไวที่ 37.5° เซลเซียส หรือ 99.5-99.7° ฟาเรนไฮท ในชว ง 25-28 วันแรก ความช้ืนสัมพัทธของตูฟกประมาณ 57-60% (ปรอทตมุ เปย ก ประมาณ 30-31°C) และควรจะพรมไขดว ยนาํ้ อนุ สปั ดาหล ะ 2 ครง้ั ไดมีผูแนะนะไววา ในการฟก ไขห า นใหไ ดผ ลดนี น้ั ควรจะเอาไขอ อกมาวาง ขางนอกตฟู ก พรมดว ยน้าํ อนุ เปน ฝอยๆ ตง้ั ทง้ิ ไวส กั 10-15 นาที แลว จงึ นาํ กลบั เขา ตู ฟก ระหวางชว งออก ชว งทล่ี กู จะเกดิ ใหมเ รม่ิ เจาะเปลอื กไข ควรจะเพิ่มความชื้น ใหส งู ขน้ึ ถงึ 73-79 % (ปรอทตมุ เปย กประมาณ 32.7°-33.8° เซลเซียส)ความชน้ื สงู ในชวงน้ี จะชวยทําใหเย่ือหุมเปลือกไขนุม เปน การงา ยสําหรับลูกหานจะไดเจาะโผล ออกมา การสองไขระหวางฟก การสอ งไข คือ การตรวจดวู า ไขฟ องไหนมเี ชอ้ื หรอื ไมม เี ชอ้ื การสอ งไขค วร กระทําในหอ งมดื โดยใชท ส่ี อ งไขส อ งดู หรอื จะจบั ไขม าสอ งกบั แสงสวา งดกู ไ็ ด ควรสอ ง ไขดู 2 ครง้ั ครง้ั แรกเมอ่ื ฟก ไขไ ปไดแ ลว 10 วนั และครง้ั ทส่ี องเมอ่ื ครบ 28 วัน หรือ เหลอื อกี 3 วัน กอ นกาํ หนดออกเปน ตวั

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 7 ไขไมมเี ชอ้ื หรอื ไขเ ชอ้ื ตาย เมอ่ื สอ งไขดคู รง้ั แรก จะตอ งนําออกไปจากตูฟกไขให หมด เพื่อมิใหกระทบกระเทือนตอการฟกออกของไขมีเชื้อ ไขไมมีเช้ือจะมองเห็น เหมือนไขธรรมดา ไขเ ชอ้ื ตายจะปรากฏเปน จดุ ดาํ ตดิ อยกู บั เยอ่ื เปลอื กไข ซง่ึ จะมวี งเลอื ด ปรากฏใหเหน็ สว นไขม เี ชอ้ื และกาํ ลงั เจรญิ เตบิ โตจะเหน็ เปน จดุ ดาํ ทส่ี ว นทา ยของไขใ กล กับชองอากาศ และมเี สน เลอื ดกระจายออกไปรอบๆ จากจุดนี้ ในการสอ งไขค รง้ั ทส่ี อง เมอ่ื ไดท าํ การฟกไปแลว 28 วัน หรอื อกี 3 วัน กอ น กําหนดออกเปน ตวั ไขที่เชื้อยังดีอยูและกาํ ลงั จะออกเปน ตวั จะปรากฏเปน สดี าํ ทึบไป หมด ยกเวน สว นทเ่ี ปน ชอ งอากาศ จะมองเหน็ การเคลอ่ื นไหวของลกู หา นทก่ี าํ ลงั จะออก ดว ย อัตราการฟกออกเปนตัวของไขหานไขท่ีเก็บในระยะแรกขอบงการใหไขจะฟก ออกเปนตัวดที สี่ ดุ แลวคอยๆ ลดลงเรอ่ื ยๆ ตามระยะของการใหไ ข ซง่ึ เฉลย้ี ตลอดฤดู การใหไข ซง่ึ เฉลย่ี ตลอดฤดกู ารใหไ ข อตั ราการฟก ออกมาประมาณ 66% การดเู พศของหา น ในลูกหานจะตรวจดูเพศไดโดย 1. ปล้ินกนดู ซ่ึงเหมอื นกบั วธิ ดี เู พศลกู เปด วธิ นี ส้ี ามารถดเู พศลกู หา นไดเ มอ่ื อายุ 1-2 วัน โดยใชน ว้ิ หวั แมม อื ซา ยกดเหนอื ทวารดา นบน แลว ใชน ว้ิ หวั แมม อื ขวากด ปลิ้นกนดูแลว ไมม เี ดอื ยเลก็ ๆ โผลอ อกมา 2. ดูปก เม่ือลกู หา นอายปุ ระมาณ 3-4 วัน สงั เกตไดด ปู มทข่ี อ ศอกดา นในปก ถาเปนลูกหานตวั ผปู มจะใหญ มสี ดี ํา ลกั ษณะยาวรี ไมม ขี นปกคลมุ มขี นาดเทา ปลาย ดินสอมองเห็นไดชัดเจน แตถ า เปน ลกู หา นตวั เมยี จะไมม ปี มดงั กลา ว หรอื ถา มขี นาดจะ เล็กมากและมขี นปกคลมุ จนมองไมเ ห็น 3. ดูสีขน วธิ ใี ชด ไู ดใ นหา นพนั ธฟุ ล กรมิ และพนั ธเุ อ็มเดน็ เทา นน้ั คอื ลูกหาน พนั ธฟุ ลกริมตัวผจู ะมสี คี รามออ นๆ เกอื บขาว แตลูกหานตัวเมียจะมีสีเทา สว นลกู หา น พันธุเ อ็มเด็น ตัวผูจะมสี ขี าวมากปนกบั สเี ทาออ นเพยี งเลก็ นอ ย สวนตัวเมียจะมีสีเทา มากปนสเี ขยี วเพยี งเลก็ นอ ย เม่ือลูกหานโตแลว จนเปน หา นรนุ ขน้ึ ไป จะสังเกตลักษณะเพศไดโดย 1. วิธีดูอวัยวะเพศ โดยจบั หา นวางบนโตะ หรอื วางบนโคนขาของผจู บั ใหห าง หานชี้ออกไปจากตัวผูจับหาน แลวใชนิ้วชี้ หลงั จากทาวาสลนิ แลวสอดเขา ไปในทวาร ลึกประมาณคร่ึงนว้ิ วนรอบๆ ทวารหลายๆ ครง้ั หลงั จากนน้ั คอ ยๆ กดดา นลา งหรอื ดานขางของทวาร หากเปนตัวผูอวัยวะเพศซึ่งมีลักษณะคลายเกลียวเปดจุกกอกจะโผล ออกมากใหเห็น

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 8 2. วิธีฟงเสียง ในหานท่ีเจริญเตบิ โตเตม็ ทแ่ี ลว หานตัวผูจะมีเสียงแหบตํ่า สวน หานตวั เมยี จะมเี สยี งใสกงั วานชดั เจน 3. วิธีดูลักษณะรปู รา ง ในหา นอายเุ ทา กนั หานตัวผูจะสังเกตไดจากลักษณะ รูปราง ซง่ึ มลี ําตัวยาวกวา คอยาวกวาและหนากวา อกี ทง้ั ขนาดตวั ใหญก วา การจดั และการเลย้ี งดลู กู หา น หากอากาศไมห นาวเยน็ หรอื ระหวา งหนา รอ น การกกลูกหานจะกกเฉพาะใน เวลากลางคนื เทา นน้ั ซึ่งจะกกประมาณ 2-3 สัปดาห หากใชแมไกหรือแมหานกก ซึ่ง เปนการกกแบบธรรมชาติ ก็ไมมีปญหาแตอยางใด แมไกตัวหนึ่งจะกกลูกหานได ประมาณ 4-5 ตวั สว นแมห า นจะกกลกู หา นไดป ระมาณ 7-8 ตวั หากมลี ูกหา นเกดิ ใหมจ ํานวนมาก ก็ควรจะใชวิธีกกแบบวิทยาศาสตร ซึ่งอาจจะใช 1. ตะเกียง การใชตะเกียงกก ตะเกียงหนึ่งดวงจะใชกกลูกหานไดประมาณ 15-35 ตวั ควรใชสังกะสีทาํ เปน วงลอ มกนั มใิ หล กู หา นถกู ตะเกยี ง และมวี งลอ มดา น นอกกั้น มิใหลูกหานออกไปไกลจากตะเกยี ง ซง่ึ เปน แหลง ใหค วามรอ ย 2. เครอ่ื งกก ซึ่งอาจจะใชไฟฟาหรือใชแกสก็ได แตโดยทั่วไปแลวนิยมใชไฟฟา ลักษณะเปน กรงกก หรือเปนลักษณะแบบฝาชีก็ได กรงกกขนาดกวา ง 1 เมตร ยาว 2 เมตร ใชก กลกู หา นไดป ระมาณ 50-75 ตวั ถา เปน แบบเครอ่ื งกกฝาชี ซึ่งกกลูกไกได 500 ตวั ก็จะใชกกลูกหานได 250 ตวั ในการใชเ ครอ่ื งกกลกู หา น จะตอ งสงั เกตการ แสดงออกของลูกหานเปนคร่ืองชี้ใหทราบวาความรอนท่ีใชกกเหมาะสมพอดีหรือไม เชน ลูกหานเบยี ดกนั อยู สมุ กนั อยแู ละสง เสยี งดงั แสดงความรอ นไมพ อ หรือลกู หานยนื อาปากกางปก ออกแสดงวา ความรอ นมากเกนิ ไป โรงเรือนหรือสถานท่ีท่ีใชกกลูกหานในชว งน้ี พน้ื เลา จะตอ งแหง มแี สงสวา งพอ ควร ไมม หี ยกั ไยห รอื ฝนุ ละอองสกปรก อากาศถา ยเทไดด ี และปอ งกนั มใิ ห สนุ ขั แมว หรือ หนู เขา ไปรบกวนทาํ อนั ตราย ลกู หา นได จากชว งแรกเกิดถึงอายุ 3 สัปดาห จะใชอาหารลูกไกสาํ เรจ็ รปู ชนดิ อดั เมด็ มาใช เล้ียงลูกหานกไ็ ด หรือหากผสมอาหารเอง เมอ่ื ผสมแลว จะตอ งมจี าํ นวนโปรตนี ประมาณ 20-25% จะใชผสมนาํ้ พอหมาดๆ ใหกินก็ได หากจะใชร างนา้ํ หรอื รางอาหารทใ่ี ชเ ลย้ี งลกู ไกม าใชเ ลย้ี งลกู หา นกไ็ ด แตควร จัดใหม พี น้ื ทข่ี อบรางนา้ํ สําหรบั ลกู หา นหนง่ึ ตวั อยา งนอ ย 3-4 ตวั และขอบรางอาหาร ½ นว้ิ

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 9 ต้ังแตแรกเกดิ จนถงึ 24-48 ชั่วโมง ไมต อ งใหอ าหารลกู หา น หลงั จากนน้ั จง้ึ เร่ิมใหอาหาร ควรใหล กู หา นกนิ อาหารบอ ยๆ วนั ละประมาณ 3-5 ครง้ั ปรมิ าณอาหาร ที่ใหกิน ประมาณวา ใหแ ตล ะครง้ั ลกู หา นกนิ หมดพอดี หรือหากเหลือก็นอยที่สุด โดย เฉล่ียลูกหา นจะกนิ อาหารวนั ละประมาณ 10% ของนา้ํ หนกั ตวั มนี า้ํ สะอาดใหก นิ ตลอด เวลา การจดั การและเลย้ี งดหู า นรนุ หลังจากท่ีลูกหานมีอายุ 3 สัปดาหแลวอาหารท่ีใชเลี้ยงควรจะเปล่ียนเปน อาหารทม่ี โี ปรตนี ประมาณ 17-18 เปอรเ ซน็ ต หรือจะใชอาหารสาํ เรจ็ รปู สาํ หรับไกรุน ก็ได และควรจะใหหานไดกินหญาสด โดยเร็วเทาที่จะเปนได โดยคอยๆ ปลอยใหหาน หัดหาหญากินเองแลวจัดหาอาหารผสมเสริมไวใหกินตอนเย็นวันละประมาณ 100- 150 กรัมตอ ตัว จรงิ อยทู ว่ี า หา นสามารถเตบิ โตไดด ี ถึงแมจะเลี้ยงดวยหญาสดเพียง อยางเดยี ว แตก ารใหอาหารผสมเสริมใหห านกนิ จะทาํ ใหม กี ารเจรญิ เตบิ โตดแี ละเรว็ กวา ในที่ที่ปลอยใหหานไปหาหญากิน ควรมีรมตนไมหรือทํารมไวใหในระหวางท่ี อากาศรอน หากสามารถจัดทําแปลงหญา สําหรับหา นไดโ ดยเฉพาะเปน การดอี ยางยิ่ง อีกท้ังประหยัดตน ทนุ การผลติ ดว ยหา นชอบกนิ หญา ทต่ี น ออ นยงั สน้ั และนมุ แปลงหญา ที่ปลอยใหหานเขาไปกินแลว จะตอ งตบแตง เปน การทาํ ใหหญาที่เหลือคางอยูไมแก การ ตัดในชว งหา งสมา่ํ เสมอกนั จะทาํ ใหหญาไมยาว และมีเยอ่ื ใยมากเกินไปแปลงหญา ทไี่ ด รับการบํารงุ อยา งดี เนอ้ื ท่ี 1 ไร จะเลย้ี งหา นไดป ระมาณ 30-50 ตวั การจัดการและเลี้ยงดูหานเนื้อ ปกติแลวในบา นเราจะเลย้ี งหา นจนมอี ายปุ ระมาณ 4-5 เดอื น ก็จับขายเมื่อ ประมาณวา จะจบั ขายเมอ่ื ใด กอ นหนา นน้ั สกั 4 สัปดาห อาหารผสมที่ใชเลี้ยง ควรจะ ลดจํานวนโปรตนี ลงเหลอื ประมาณ 14 เปอรเ ซน็ ต หรอื ใชอ าหารไกเ นือ้ ชว งสุดทายกไ็ ด หานรนุ ทง้ั ตวั ผู และตวั เมยี ทไ่ี ดค ดั เลอื กไวส ําหรับทาํ พนั ธุ ควรจะนาํ มาเลย้ี งขนุ เพอ่ื ขาย เปนหานเน้อื ในชว ง 4 สปั ดาหน ค้ี วรจะจบั หา นขงั ไวใ นคอกเลก็ ๆ ไมต อ งปลอ ยไปหา หญากิน แตควรตัดหญานํามาใหกินในคอกเพื่อหานจะไดมีนํ้าหนักตัวเพม่ิ เรว็ ขน้ึ และ เนื้อมีคุณภาพดี วธิ ขี นุ อาจจะแบง ขนุ เปน 1. ขุนขังคอกเลก็ จบั หา นขงั คอกประมาณ 20-25 ตวั ตอ คอก มพี น้ื ทข่ี นาด ใหพออยูสบายๆ ไมต อ งมลี านวง่ิ พน้ื คอกมวี สั ดรุ องพน้ื จะจัดกั้นลานเล็กๆ ใหอยูก็ได ใหอาหารกนิ วนั ละ 3 เวลา มนี า้ํ ใหก นิ ตลอดเวลา และมขี า วเปลอื กหรอื ขา วโพด หญา สดหรือเศษผักที่ไมมีสารพิษตกคางใหกินดวย

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 10 2. ขุนเปนฝูงใหญ ฝงู ละเปน 100 ตวั ขน้ึ ไป ซง่ึ อาจใชว ธิ เี ดยี วกนั กบั การเลย้ี ง ไกกระทงก็ได โดยใชโ รงเรอื นแบบเดยี วกนั พน้ื คอกตอ งมวี สั ดปุ รู องพน้ื หรือจะใชเปน พื้นลวดตาขายก็ได อาหารที่ใชขุนจะใชอาหารไกกระทงชวงสุดทาย หรอื ผสมใชเ องกไ็ ด พรอมทง้ั มภี าชนะใสน า้ํ ไวใ หกินดวย หรืออาจจะใชวธิ ีขุนในแปลงหญา โดยเฉพาะ และมี อาหารผสมเสรมิ ใหก ิน ซง่ึ จะเปน การชว ยใหร ะยะการขนุ สน้ั เขา คุณคาทางอาหารของเนื้อหาน เน้ือหานกเ็ หมอื นกบั เนอ้ื ของสตั วเ ลย้ี งลกู ดว ยนม ประกอบดว ย นา้ํ โปรตนี ไขมัน แรธ าตุ ไวตามนิ และคารโบไฮเดรท อกี เลก็ นอ ย สว นประกอบเหลา นจ้ี ะมาก หรือนอยก็ขึ้นอยูกับพันธุ อายุ และสภาพการเลี้ยงดู เนอ้ื ของหา นเมอ่ื ยงั เลก็ จะมนี า้ํ มาก และมีไขมันต่ํา แตก ย็ งั มไี ขมนั มากกวา เนอ้ื ของไก คณุ สมบตั ทิ ด่ี เี ดน ของเนอ้ื สตั วป ก อยทู ่ี คุณคาอาหาร และรา งกายของมนษุ ยส ามารถทจ่ี ะยอ ยและดดู ซมึ เขา สรู า งกายได เนอ้ื หานมีโปรตีนพอๆ กบั เนอ้ื ไก โดยเฉพาะเนอ้ื หา นทไ่ี มไ ดข นุ จะมโี ปรตนี มากกวา เนอ้ื ไก และเน้ือหานออน เนอ้ื หา นขนุ จะมไี ขมนั มากกวา เนอ้ื ไก และใหป รมิ าณพลงั งานทม่ี าก กวา เนอ้ื ไก สวนประกอบทางเคมขี องเนอ้ื สตั วป ก บางชนดิ ชนดิ ปรมิ าณเปน เปอรเ ซน็ ต พลังงานกิโลแคลอรี่ ความชน้ื โปรตนี ไขมนั เกลอื แร ตอ 100 กรมั เนอ้ื ไกอ อ น เนอ้ื ไกแ ก 74.8 16.5 5.5 3.2 118.8 เนอ้ื หา นออ น 63.7 19.3 16.0 1.0 227.9 เนอ้ื หา นขนุ 46.7 16.3 36.2 0.8 403.5 เนื้อหานไมไดขุน 38.0 15.9 45.6 0.5 448.3 70.82 22.6 5.4 1.09 142.9 การจัดการและการเลี้ยงดูหานพันธุและหานกําลังไข ในบานเราจากการศึกษาพบวาหานจะเริ่มใหไข เมอ่ื อายปุ ระมาณ 165 วัน หรือประมาณ 5 เดอื นครง่ึ ขน้ึ ไป ซง่ึ ตามธรรมชาตแิ ลว เมอ่ื ทา นจะเรม่ิ ใหไ ข แมหานจะ หารงั ไขเ อง ฉะนน้ั จึงจาํ เปน ตอ งจดั ทาํ รงั ไขใ ห ซึ่งอาจทาํ ไดหลายลักษณะ เชน ทาํ เปน ชองๆ เหมอื นรงั ไขส าํ หรับเปดหรือไก ชอ งละ 1 ตวั ควรมขี นาดอยา งนอ ยกวา ง 18 นว้ิ ลึก 20 นว้ิ สูง 40 นว้ิ หรืออาจจะทาํ เปน รงั ไขต ามยาวโดยไมต อ งกน้ั แบง ชอ งกไ็ ด พรอมท้ังมีวัสดรุ องพน้ื ทส่ี ะอาดรองไวใ หห นาพอสมควร เพอ่ื ไขจ ะไดสะอาด อยา งนอ ย จะตอ งมรี งั ไข 1 รงั สาํ หรับหาน 5-6 ตวั หานจะใหไ ขเ ปน ชดุ ๆ ในปห นง่ึ โดยเฉลย่ี ประมาณ 3-4 ชุด แตอาจใหไขต งั้ แต 1-7 ชุด ชดุ หนง่ึ จะไดไ ขป ระมาณ 7-10 ฟอง แตบ างครง้ั อาจจะไดค รง้ั ละ 9-12 ฟอง

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 11 ซึ่งการใหไขในชุดที่ 2 จะใหไ ขม ากกวา ชดุ อน่ื ๆ และแตล ะชดุ จะใชเ วลาประมาณ 10- 15 วัน โดยมีชวงหานระหวางชุดแรกับชุดที่สอง ตง้ั แต 26-71 วัน โดยชวงหางระหวาง ชุดแรกจะหางมาก และชดุ ตอ ๆ ไป จะสน้ั ลงเรอ่ื ยๆ ระยะแรกๆไขห า นจะมขี นาดเลก็ เทา กับไขเปด ตอ ไปจะมขี นาดใหญข น้ึ เมอ่ื อายกุ ารใหไ ขค รบป ไขห า นจะมขี นาดสองเทา ของไขเปด ไขห า นโดยเฉลย่ี จะมีนาํ้ หนกั ประมาณฟองละ 155.6 กรัม ปกติแลวหานจะใหไขวันเวนวัน หรือ สามวนั ตดิ ตอ กนั แลว จงึ หยดุ ไขว นั หนง่ึ หรือหลายวัน และหา นจะใหไ ขตอนสายๆ การเก็บไขวนั ละหลายๆ คร้งั จะชว ยมิใหแมหา นนง่ั กกไขแ ละหยดุ ไขเร็วเกนิ ไป การใหไขข องหา นในปท ส่ี อง จะใหไขจาํ นวนมากกวา ในปแ รก และฟองใหญกวา ดวย ถึงแมวาเปอรเซ็นตของไขมีเช้ือจะลดลงเมอ่ื หา นมอี ายมุ ากขน้ึ กต็ าม แตการฟก ออกของไขหา นทม่ี เี ชอ้ื จะมเี ปอรเ ซน็ ตเ พม่ิ ขน้ึ ในปท ส่ี อง หลงั จาก 2-3 ป ไปแลวการให ไขจะลดลงเรอ่ื ยๆ ในปต อ ๆ ไป แตก ม็ แี มห า นบางตวั สามารถใหไ ขไ ดด ี ถึงแมวาอายุจะ ครบ 10 ป แลว กต็ าม และบางครง้ั ถงึ แมว า จะมอี ายมุ ากกวา นน้ั กย็ งั สามารถใหไ ขไ ด ในชวงที่หานกําลงั ใหไ ข ใชอ าหารไกไขห รอื อาหารผสมเองทม่ี โี ปรตนี ประมาณ 15-17% ใหก นิ วนั ละ 2 เวลา วนั ละประมาณ 250-300 กรมั ตอ ตวั สวนหานท่ีเล้ียงไวทําพันธุ หลังจากชวงพนชวงเปนหานรุนแลวก็พิจารณาคดั เลือกหา นทม่ี ลี กั ษณะดนี ํามาใชเ ลย้ี ง เพื่อขยายพันธุตอไป หลักใหญๆ ทใ่ี ชพ จิ ารณาในการคดั เลอื กหา นสําหรับผสมพันธุ คอื 1. นา้ํ หนกั ตวั 2. ความกวา งของหนา อก 3. ความยาวและขนาดลาํ คอของหาน ถา คอยาวพอดี เรียวเล็กไมห นาเทอะทะ สว นใหญจ ะเปน หา นไขด ก 4. อัตราการเจรญิ เตบิ โต 5. สีของขน 6. ความมอี ายยุ นื ยาว 7. การใหไข 8. ความยาวของกระดกู สนั หลงั 9. ความอุดมสมบรู ณใ นการสบื พนั ธุ 10.การฟก ออกเปน ตวั นอกจากนั้นลักษณะที่สาํ คญั ของหา นพอ พนั ธทุ จ่ี ะตอ งพจิ ารณากค็ อื มลี กั ษณะ แข็งแรง ขอ ขาแขง็ คมุ ฝงู เกง และมคี วามกระตอื รอื รน ในการผสมพนั ธุ

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 12 อัตราสว นของตวั ผแู ละตวั เมยี ในการผสมพนั ธุ สําหรับหานพันธุหนัก ตวั ผูตัว หนึ่งใชคุมฝูงผสมพันธุตัวเมีย 2-3 ตวั สว นหา นพนั ธเุ บา ตวั ผตู วั หนง่ึ ใชค มุ ฝงู ตวั เมยี 4-5 ตวั หานที่ใชเลี้ยงทําพนั ธุ ไมต อ งเรง ใหเ จรญิ เตบิ โต เพียงแตปลอยใหหากินตาม ลานหญาอยา งเตม็ ท่ี ใหกินหญาสด พืชตระกูลถั่ว หรอื ผกั สดอน่ื ๆ อยางเพียงพอ และ ตองมีน้ําสะอาดใหก นิ ตลอดเวลา หากจะปลอ ยเลี้ยงไวในแปลงหญา ตง้ั หบี หรอื รงั ไวใ น แปลงหญา ใชฟางขาวหรือหญาปูรองพ้ืนรังฟุตตอตัว เพ่ือหานจะไดเดินเลนรอบๆ บริเวณได ควรมอี าหารผสมเสรมิ ใหก นิ วนั ละนดิ หนอ ยกเ็ พยี งพอแลว การผสมพันธุของหาน ควรปลอ ยใหผ สมพนั ธเุ องตามธรรมชาติ ถาหา นไดผสม กันในนํ้า จะชว งใหเ ปอรเ ซน็ ตไ ขม เี ชอ้ื ดขี น้ึ การผสมแบบฝูงใหญป ระมาณ 25-50 ตวั ไมนาจะกระทํา เพราะนอกจากหานพอพนั ธุจะจิกตีกันเองแลว ยังจะทาํ ใหก ารไขข อง หานแมพ นั ธลุ ดนอ ยลงดว ย ในระยะแรกจะพบวาการผสมพันธุของหานนั้นเปนไปอยางชา และลาํ บากจน กวาหา นตวั ผแู ละตวั เมยี จะคนุ เคยกนั และหากมีความจาํ เปน ตอ งเปลย่ี นพอ พนั ธุ หรือ แมพันธุ ควรแยกหานตัวเกาออกไปใหไกล เพราะจะทาํ ใหหานตวั เกาและตวั ใหมร งั แก กัน จิกตีกันหรอื สง เสยี งรอ ง เปน เหตใุ หห า นตวั ใหมท เ่ี ปลย่ี นเขา ไปเกดิ ความกลวั ดงั นน้ั หากไมมคี วามจาํ เปน ไมค วรเปลย่ี นพอ พนั ธุ นอกจากหา นนน้ั มอี ายแุ กเ กนิ ไป หานพอ พันธุตามปกติแลวยังสามารถใชผสมพันธุถึงอายุจะเกิน 5 ป ไปแลวก็ตาม การสขุ าภบิ าลและการปอ งกนั โรค 1. รักษาความสะอาดของบรเิ วณทเ่ี ลย้ี งหา นอยเู สมอ อยา ปลอยใหบริเวณที่ เลี้ยงเปยกแฉะ ภาชนะที่ใสอ าหารและนา้ํ ตอ งทาํ ความสะอาดอยเู ปน ประจาํ 2. อาหารที่ใชเลี้ยงหาน ตอ งเปน อาหารใหมแ ละคณุ ภาพดี นา้ํ ทใ่ี หก นิ ตอ งเปน นา้ํ สะอาด 3. ควรจดั ใหม ภี าชนะใสน า้ํ ยาฆา เชอ้ื โรคตง้ั ไว เพื่อใหบุคคลภายนอกจุมเทา กอนจะเขา บรเิ วณเลย้ี งหา น 4. ไมนําหา นจากทอ่ี น่ื มาเลย้ี งรวมกบั หา นทเ่ี ลย้ี งไวเ ดมิ จนกวาจะกักดอู าการ กอ นประมาณ 15 วัน 5. หากมหี า นปว ยออ นแอ ใหรีบแยกเลี้ยงไวตางหาก ปรึกษาสัตวแพทยเกี่ยว กับการรักษา ถา มหี า นตายตอ งจดั การฝง อยา งมดิ ชดิ หรอื ฝง เสยี อยา ไดน ําไปโยนทิ้ง หรอื ใหส ตั วอ น่ื กนิ 6. ปรึกษาสัตวแพทยเกี่ยวกับการฉีดวัคซีนปองกันโรค และการถายพยาธิ สํานกั ปศสุ ตั วอ ําเภอ หรอื สาํ นกั งานปศสุ ตั วจ งั หวดั ในทอ งทต่ี า งๆ ทั้งประเทศ

คาํ แนะนําการเลี้ยงหาน ✏ 13 สูตรอาหารหา น ราํ ละเอยี ด ลูกหาน หานรุน หา นกําลังไขหรือ หา นเนอ้ื ราํ หยาบ หานผสมพันธุ ปลายขา ว 48 50 32 ขา วโพด - - 52 30 ปลาปนจืด 10 20 - 20 กากถว่ั ลิสง 10 10 14 - เปลอื กหอยปน 15 8 10 8 กระดูกปน 15 10 8 8 เกลอื ปน 1 0.5 8 0.5 แรธาตุวิตามิน 0.5 1.0 5 1.0 0.5 0.5 2 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 ! ทม่ี า : เกษตรกาวหนา ปท่ี 7 ฉบับที่ 2 มีนาคม-เมษายน 2535