การแกะลายตัวหนังตะลุง

๔๘ อาจจะทําขนึ $ มาจากหนงั สตั ว์อื'น ๆ เชน่ หนงั หมี หนงั เสือ เมื'อหนงั แห้งสนิทดีแล้วก็ใช้ขีถ$ า่ นจากกะละ มะพร้าวเผาไฟ หรือขีถ$ า่ นจากใบลําโพงดํา นํามาละลายนํา$ ข้าวแล้วทาให้ทว'ั แผน่ หนงั (เหมือนกบั การ ทําหนงั ใหญ่) แล้วขดั แผน่ หนงั จนมีสีดําเป็นเงา จากนนั$ เร'ิมร่างภาพลงบนแผน่ หนงั บางทา่ นใช้วธิ ีร่าง แบบบนผ้าขาวหรือกระดาษ แล้วนําไปปิดบนแผน่ หนงั แกะตามรอยร่างโดยใช้ต๊ดุ ตหู่ รือสวิ' ขนาดตา่ ง ๆ ในการแกะหนงั ชา่ งแกะหนงั จะต้องมีใจรักและมีจินตนาการที'ดี มีการศกึ ษาประวตั ขิ องตวั หนงั ท'ีจะ แกะวา่ มีรูปร่าง หน้าตา และบคุ ลกิ ลกั ษณะอยา่ งไร เพื'อท'ีจะได้ภาพหนงั ตามแบบตวั ละคร แม้แตต่ วั ตลก เชน่ ไอ้เทง่ ไอ้หนนู ้ยุ ไอ้สีแก้ว ไอ้ยอดทอง ฯลฯ เหลา่ นีช$ า่ งแกะหนงั จะต้องทําลกั ษณะเดน่ ของ แตล่ ะตวั ปรากฏออกมาให้ได้การแกะหนงั มีความเก'ียวข้องกบั ความเชื'อในสิง' ศกั ดสิT ิทธิTซง'ึ ได้ยดึ ถือกนั มา ตลอด ทงั$ นีเ$พ'ือให้เกิดสริ ิมงคลแก่ตนเองและคณะ แล้วยงั ถือวา่ เป็นการป้ องกนั อนั ตรายที'จะมีขนึ $ ไม่ วา่ จะอยรู่ ะหวา่ งการแกะหนงั หรือการแสดงก็ตาม นายช่างแกะหนงั ตะลงุ จะต้องตงั$ จิตระลกึ ถงึ ครู อาจารย์ และพระพฆิ เนศวร พระผ้ปู ระสาทศลิ ป์ แล้วจรดปลายมีดแกะลงบนผืนหนงั เพ'ือแกะรูปตวั แรกพร้อมทงั $ กลา่ วคาถาเบกิ ตารูปวา่ 22 พทุ ธงั จกั ขุ รูปัง ปักกจั ฉามิ ธมั ธงั จกั ขุ รูปัง ปักกจั ฉามิ สงั ธงั จกั ขุ รูปัง ปักกจั ฉามิ เมื'อแกะรูปตวั นนั$ เสร็จก็กลา่ วคาถาเปิ ดหวู า่ โอม นโม พทุ ธสั กํา(มะ) จดั ออกไป โอม นโม ธมั มสั กํา(มะ) จดั ออกไป โอม นโม สงั ฆสั กํา(มะ) จดั ออกไป พดั สะเดยี ด จงั ไร อยา่ เข้ามาใกล้ เข้ามาไมไ่ ด้ พทั ธสีฑล พทั ธสีมา มณฑล มณี. เสร็จแล้วก็กลา่ วคาถาเบกิ รูป โดยกลา่ วเสียงแรกเบกิ ปากของเดก็ วา่ อา โอ ออ แอ เป็นอนั วา่ เสร็จพิธี ตวั หนงั ตวั ตอ่ ๆ ไปที'ทําในวนั นนั$ จะทําตอ่ ไปได้โดยไมต่ ้องวา่ คาถาดงั ข้างต้น แตพ่ อเร'ิมวนั ใหม่ต้องกลา่ วคาถานีอ$ ีก นอกจากคาถาเบกิ ตาข้างต้นแล้ว ยงั มีคาถาเบกิ เนตรและเบกิ ปากของชา่ งสง ศรีทวีกลู ซง'ึ ชา่ งสงกลา่ ววา่ ครูจะให้คาถาได้ก็ตอ่ เมื'อมนั' ใจวา่ ลกู ศษิ ย์ตงั$ มนั' อยใู่ นศีลธรรมอนั ดี และมีความมุ 22 บทสัมภาษณ์ วาที ทรัพยส์ ิน, วนั ท;ี ๙ มิถุนายน ๒๕๕๐, ๖ ถ.ศรีธรรมโศก ต.ในเมือง อ.เมือง จ.นครศรีธรรมราช.

๔๙ มานะมงุ่ มนั' ในอาชีพการแกะหนงั แล้วจริง ๆ เทา่ นนั$ ตวั อยา่ งคาถา เบกิ เนตร เบกิ ปากของชา่ งเกลือ$ ม ศริ ิวฒั น์23 “ โอม จกั ขุ ทรุบาดาล พระธรณีสาร พลาญเอาจงั ไหร ความอบุ าทอยทู่ 'ีพระไพร ความจงั ไหร อยทู่ 'ีพระพาย ความสวสั ดีทงั$ หลายอย่ทู 'ีก”ู จากการสมั ภาษณ์ อาจารย์เจริญ เมธารินทร์ กลา่ วถึงความเชื'อเร'ืองการแกะหนงั วา่ สมยั กอ่ น การทอ่ งคาถากอ่ นการแกะตวั หนงั ก็จะขนึ $ อย่กู บั คําภาวนาของนายหนงั ผ้แู กะ เชน่ “ข้าพเจ้าขอภาวนาว่ารูปทีข้าพเจ้าทาํ นี& ให้มีความปลอดภยั ให้อยู่เยน็ เป็ นสุข พุทธโอ พุทธ ออ พุทธยอ พุทธลือ” หมายความวา่ ให้คนลือ ให้คนยอ แล้วก็ตามด้วยทอ่ นหนึ'งวา่ “นะเมตตา โมกรุณา พุทธปราณี ธายนิ ดี ยะเอ็นดู โอมสวโหม” เพ'ือเป็นการผกู ใจ แตก่ ่อนอ'ืนต้องเป็นการ ภาวนาให้อยเู่ ยน็ เป็นสขุ หรืออยา่ ให้มีอะไรเกิดขึน$ กบั ครอบครัวหรือตวั นายหนงั หรือภาวนาให้ประสบ ความสําเร็จในการด้านตา่ งๆ แล้วแตค่ วามต้องการของผ้แู กะหนงั เอง 24 การแกะรูปฤๅษีหรือรูปศกั ดสิT ิทธTิประจําคณะ จะถือเวลาฤกษ์ดเี ป็นสําคญั การแกะตวั หนงั ตะลงุ มีข้อแตกตา่ งจากการทําหนงั ใหญ่ท'ีขนาดของตวั หนงั ตะลงุ จะเล็กกวา่ โดยปกติทวั' ไปตวั หนงั ตะลงุ จะมีขนาดประมาณ ๑ - ๒ ฟตุ นอกจากนีใ$ นการสร้างหนงั ตะลงุ ยงั จะต้องแยกสว่ นแขนขา และบริเวณข้อศอกหรือหวั เข่าออกก่อนท'ีจะนํามาประกอบเข้ากบั ตวั หนงั พร้อมยดึ ให้ตดิ กนั ด้วยสายหนงั มดั เป็นหวั หมดุ ทงั$ สองด้าน เม'ือแกะลวดลายจนเสร็จแล้ว ก็ถึงขนั$ ของการลงสี ซง'ึ สีที'ใช้มีทงั$ สีธรรมชาติ และสีสงั เคราะห์ตา่ ง ๆ การลงสีขนึ $ อยกู่ บั การพจิ ารณาของชา่ งแกะหนงั เอง ซงึ' จะต้องเลือกตามบคุ ลกิ ของตวั หนงั นนั$ ๆ สว่ นในกรณีที'ตวั หนงั ฟอกทงั$ สองหน้า ก็ต้องลงสี ทงั$ สองด้าน เชน่ กนั พอสีแห้งสนิทแล้วใช้นํา$ มนั วานิชสําหรับทาไม้ ทาชกั เงาและกนั นํา$ อีกที'หนงึ' สมยั ก่อนสําหรับการเคลือบเงาใช้นํา$ มนั ยาง จากนนั$ นําตวั หนงั ที'ประกอบสําเร็จแล้วมาใสก่ ้านไม้ สําหรับถือเชิดหรือปักหน้าจอ สว่ นตวั ตลกจะใสก่ ้านไม้เพ'ิมท'ีมือทงั$ สองข้างด้วย เพ'ือทําเชือกถึงปากให้ สามารถอ้าออกได้เวลาพดู ปัจจบุ นั การแกะหนงั ตะลงุ มีทงั$ แกะสําหรับการแสดง และแกะเพื'อเป็นที'ละ ลกึ หรือของฝากจากปักษ์ใต้ สําหรับตวั หนงั ท'ีมีลวดลายซบั ซ้อนนนั$ วงหน้าจะเป็นสว่ นท'ีสําคญั และยากที'สดุ ย'ิงตวั หนงั ตวั เลก็ ๆ อยา่ งตวั นางที'มีการแกะสว่ นหน้าออก จะทําให้เส้นเล็กมาก ดงั นนั$ ในการแกะหน้าแกะ 23 สมั ภาษณ์ สง ศรีทวกี ลู , วนั ท'ี ๗ มถิ นุ ายน ๒๕๕๐, ๘๕ หมู่ ๗ ต.รัตภมู ิ อ.ควนเนียง จ.สงขลา. 24 สมั ภาษณ์ เจริญ เมธารินทร์, วนั ที' ๙ มิถนุ ายน ๒๕๕๐ , ๑๗๕๘ ถ.ทา่ โพธิT อําเภอเมือง จงั หวดั นครศรีธรรมราช.

๕๐ คอจะต้องมีอารมณ์ท'ีสงบ หนกั แนน่ สบาย เพื'อไมใ่ ห้มือหนกั เกินไปและทําให้เส้นขาด ส่วนหน้าจงึ มกั จะใช้เวลามากกวา่ สว่ นหนง'ึ จงึ ควรนํามาแกะทีหลงั สว่ นอื'นๆ เมื'อแกะตวั หนงั เสร็จจงึ แกะรูปแขนและมือ หนงั ที'มีสองแขนจะเป็นตวั ตลก สว่ นตวั พระหรือ ตวั อ'ืนๆ ที'มีลวดลายมากๆ จะมีแขนเดียว และสว่ นมากตวั พระหรือเทพจะต้องถือส'ิงของอยา่ งใด อยา่ งหนงึ' อาจจะเป็นอาวธุ หรือสิ'งของประจําตวั หนงั นนั$ ๆ เพ'ือบง่ บอกให้ทราบวา่ เป็นตวั ละครตวั ใด ถ้า มีสองแขนจะชกั ได้ยาก ส่วนตวั ตลกก็จะต้องให้สามารถแสดงทา่ ทางได้มากที'สดุ จงึ ต้องมีการทําสอง แขน และบางตวั มีการตอ่ เอวและตอ่ คอให้เคล'ือนไหวได้ด้วย ขนึ $ อยกู่ บั ลกั ษณะท'ีจะทําให้ตวั หนงั โดด เดน่ และเป็นลกั ษณะท'ีสร้างความขบขนั ให้กบั ผ้ชู มได้ เมื'อประกอบชิน$ ส่วนตา่ งๆ ครบแล้ว จากนนั$ จงึ ระบายสี สว่ นมากตวั ตลกจะระบายสีดาํ อาจจะมีอยบู่ ้างบางตวั ท'ีใสโ่ สร่งท'ีระบายสีแดง แตถ่ ้าตามแบบของสมยั กอ่ นแล้วตวั ตลกจะระบายสีดาํ ทงั$ ตวั ตอนท'ีลายโปร่งจะเป็นสีขาว สว่ นท'ีคงเป็นหนงั ก็จะเป็นสีดํา แล้วก็นํามาย้อมสี สีขาว ก็เอาเหล็กขดู ที'หนงั ให้สีดําหมดไป 25 สีเขียว ใช้จนุ สีฝนกบั นํา$ มะหนาวทา สีแดง ใช้นํา$ ฝางกบั สารส้มทา สีเหลือง ใช้นํา$ ฝางทาแล้วเอานํา$ มะนาวถู สว่ นหนงั ตวั นาง ถ้าจะให้เป็ นสีขาวก็สลกั เอาพืน$ ตวั พืน$ หน้าออก เรียกวา่ นางหน้าแขวะ เมื'อระบายสีเสร็จจงึ ตอ่ ชิน$ สว่ นคือ ตอ่ ปาก ตอ่ มือ ตอ่ คาง ตอ่ แขนเข้าด้วยกนั ในการตอ่ คือ หนง'ึ ตอ่ ฝ่ ามือเข้ากบั ชว่ งข้อมือหรือส่วนแขนท'ีตดิ กบั มือ เสร็จแล้วตอ่ ช่วงท'ีหนง'ึ เข้ากบั ลําแขนทอ่ นบน ตอ่ ไปก็ ตอ่ โคนแขนเข้ากบั ตวั หนงั เป็ นครัง$ สดุ ท้าย ให้ครบทงั$ สองแขน (กรณีมีสองแขนเคลื'อนไหวได้) จากนนั$ จงึ นําไม้ตบั และไม้มือมาผกู ตดิ กบั ตวั หนงั เป็นไม้กลมๆ ตอ่ เพื'อให้เคล'ือนไหวได้สะดวก โดยใช้ไมไ่ ผ่ เป็นวสั ดุ ลกั ษณะของไม้ตบั จะเหลาปลายให้เรียวกวา่ สว่ นโคน แล้วผา่ ออกนํามาคีบตวั หนงั ไม้มือก็ จะต้องเหลาให้กลมเชน่ เดียวกนั ถ้ามีแขนทงั$ สองแขนก็จะต้องใสไ่ ม้มือทงั$ สองข้าง การมดั จะใช้เชือก มดั ทว'ั ไปตามความสะดวก ในการผกู ตวั หนงั เข้ากบั ไม้ตบั จะทําคล้ายๆ การเยบ็ ผ้า คือผกู เป็นตอนๆ แล้วก็โยงขึน$ ไปยงั จดุ ถดั ไป เป็นการเสร็จขนั$ ตอน 25 สมเดจ็ พระยาดาํ รงราชานุภาพ, ลิทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ตอนตาํ ราเล่นหนงั ในมหรสพ, คลงั วิทยา, พิมพค์ รDังท;ี ๔, ๒๕๑๕ หนา้ ๓๓๐.

๕๑ การนาํ ตวั หนังตะลุงไปใช้ประโยชน์ หนงั ที'สําเร็จเป็นตวั แล้ว มีลกั ษณะตา่ ง ๆ กนั เป็นหลายทา่ เพ'ือท'ีจะได้สะดวกในการเชิด จงึ บญั ญตั ชิ 'ือตา่ ง ๆ กนั ๑. หนงั ที'เป็นรูปทา่ เดนิ เรียกวา่ หนงั คเนจร ๒. หนงั ท'ีเป็นรูปเหาะ เรียกว่า หนงั ง่า ๓. หนงั ท'ีเป็นรูปสมุ พลสําหรับยกทพั เรียกวา่ เขน ๔. หนงั ที'เป็นรูปลิงขาวมดั ลงิ ดาํ มาหาฤๅษี เรียกวา่ เตียว ยงั มีหนงั ที'สมมตเิ รียกกนั อีกมากมายเหลือจะพรรณนา เชน่ หนงั พลบั พลา เป็นรูปประทบั ใน พลบั พลา หนงั รถ หนงั ปราสาทโลม หนงั ปราสาทพดู ท'ีสําคญั ที'ควรจะกลา่ วถึงคือ หนงั เจ้า หรืออีก นยั หนง'ึ เรียกกนั วา่ หนงั ครู มี ๓ ตวั คือ รูปพระแผลงสองตวั รูปฤๅษีตวั หนงึ' หนงั เจ้านีไ$ มไ่ ด้ทําด้วย หนงั ววั เป็นหนงั พิเศษ เห็นจะเพื'อความขลงั หรือศกั ดสิT ิทธTิ ตวั ฤๅษีทําด้วยหนงั หมี หนงั เสือ สว่ นรูป พระแผลงสองตวั ซงึ' สมมตเิ ป็ นพระนารายณ์และพระอิศวร ต้องหาหนงั โคตายทงั$ ยงั ท้องอยมู่ าทํา สมเดจ็ กรมพระยาดํารงฯ ทรงเรียกวา่ หนงั โคตายพราย พิธีสลกั ก็ต้องทําพเิ ศษ คนเขียนต้องนงุ่ ขาว หม่ ขาว และต้องเขียนและสลกั ให้เสร็จภายในหนง'ึ วนั มีสิ'งท'ีต้องคํานบั ครู คือ บายศรีปากชาม ๑ เคร'ืองกระยาบวช ๑ และหวั หมู ๑ และเงินตดิ เทียน ๖ บาท เป็ นผลประโยชน์ของผ้สู ลกั เสร็จแล้ว จงึ ระบายสีทงั$ สามตวั รูปพระอิศวรสีเขียว รูปพระนารายณ์สีเหลืองอ่อนหรือจะปิ ดทองก็ได้ทงั$ สามตวั ระบายสีตามลายผ้านงุ่ และกระหนก ไมเ่ หมือนหนงั ธรรมดา เพราะนํามาตงั$ เบกิ หน้าพระตงั$ แตย่ งั ไมค่ 'ํา อุปกรณ์ในการนําตวั หนังไปใช้ จอหนงั สิง' สําคญั ในการเลน่ หนงั ใหญ่ที'สําคญั อีกอย่างหนงึ' ก็คอื จอหนงั จอหนงั นี $ ตอนกลางทําด้วยผ้าขาวบางอยา่ งหยาบมาตดั เพลาะกนั เพื'อให้สวา่ งเห็นชดั เม'ือส่องไฟ สว่ นด้านข้าง ใช้ผ้าดบิ อย่างหนาหน่อย เพื'อให้ตวั หนงั แฝงออกมาเหมือนออกฉาก จอนนั$ กว้างยาวไมเ่ ทา่ กนั แล้วแต่ ความเหมาะสมกบั ตวั หนงั และความประสงคข์ องผ้หู าหนงั ไปเลน่ แตก่ ็มีมาตรการวา่ ขนาดจอตาม ธรรมดาก็ประมาณ ๑๕ เมตร ถงึ ๑๖ เมตร แตบ่ างแหง่ อาจจะถงึ ๒๐ เมตรก็มี ริมจอทงั$ ส'ีด้านก็มี ผ้าแดงและผ้าเขียวครามเพลาะตดิ กนั สองผืนเป็นวงรอบเพื'อความสวยงาม บ้างก็ตดิ พหู่ ้อย ตดิ กระดาษเงิน กระดาษทอง กระดาษทอง กระจกเงา ตดั เป็นรูปตา่ ง ๆ ให้สวยงามแปลบปลายนยั น์ตา สองข้างจอมีทางให้คนเชิดเข้าออก ในหนงั สือลทั ธิธรรมเนียมตา่ ง ๆ สมเดจ็ ฯ ได้ทรงอธิบายไว้ ประมาณ ๒๕ - ๒๖ ปี มีการประดษิ ฐ์จอให้สวยงาม เจาะทางเข้าเป็นสองทางท'ีสมุ่ ประตเู รียกวา่ จอแขวะ จอด้านหนง'ึ เขียนเป็นแผนท'ีเมืองลงกา สว่ นอีกด้านหนง'ึ เขียนเป็นพลบั พลาพระราม และ เขียนรูปนางเมขลา รูปรามสรู เหาะลอ่ แก้วกนั อยู่ แตใ่ นปัจจบุ นั เทา่ ทีได้เป็นการเลน่ หนงั ใหญ่ใน

๕๒ ตา่ งจงั หวดั ยงั ไมเ่ ห็นจอแขวะนี $ คงจะเป็นเพราะหนงั ใหญ่ชาวบ้าน คงไมเ่ หน็ ความสําคญั ของภาพบน จอ ยงั คงใช้แบบโบราณอยู่ การตงั$ จอ การตงั$ จอต้องใช้เสาสี'เสา ให้ทานกําลงั จอได้ ถ้าผืนจอกว้างประมาณ ๑๕ เมตร ก็ใช้เสาสงู ๖ เมตร ถ้าผืนจอกว้างกว่านี $ เสาก็ต้องสงู ขนึ $ ไปตามสดั สว่ น เสาทําด้วยไม้ ทําให้ กลมเรียบร้อยแล้วมีเม็ดรูปตา่ ง ๆ ตดิ ปลายเสาตามแตจ่ ะเห็นสวยงาม ที'ปลายเสาตํ'าลงมาศอกหนง'ึ ติด ลกู รอกสําหรับจะชกั รอกเอาคร่าวท'ีขงึ ผืนจอขนึ $ ไปที'ปลายเสา แตโ่ บราณใช้หางนกยงู ผกู มดั เป็นกํา มี ธงเสียบปลาย เวลาลมพดั จะพลิว$ ไปมาสวยงาม การให้แสง ในสมยั ก่อนข้างหลงั จอมีผ้าบงั เพลงิ อ้อมหลงั จอ ใช้เสา ๖ ต้น เสา ๒ ต้น จะเป็นเครื'องยดึ จอมิให้ล้ม สว่ นอีก ๔ ต้นขงึ ผ้าบงั แตเ่ ดมิ คงจะกนั มิให้คนข้างนอกเข้าไปยงุ่ เม'ือปัก เสาบงั เพลงิ แล้วก็ใสใ่ ต้บนแป้ นที'จดั ไว้ให้ไฟสอ่ งแสงไปเพ'ือให้เหน็ ตวั หนงั เดมิ ใช้ใต้เป็นเชือ$ เพลิงและ กะลา เพราะไฟกะลาให้แสงเรืองสวยงาม แตข่ ณะนีใ$ ช้ไฟสปอร์ตไลท์หลาย ๆ ดวง แสงจงึ แข็ง แตก่ ็ สะดวกและทําให้จอไมด่ ํา ถ้าจะให้ดีต้องวา่ งดวงไฟให้ต'ําแล้วแหงนขนึ $ ไมใ่ ห้เห็นดวงไฟ เคร$ืองประกอบการแสดงหนังตะลุง การแสดงหนงั ตะลงุ มีองค์ประกอบตา่ งๆ หลายอยา่ ง อดุ ม หนทู อง 26 และสธุ ีวงศ์ พงศ์ ไพบลู ย์ 27 ได้กลา่ วถึงองค์ประกอบท'ีสําคญั ของหนงั ตะลงุ ไว้โดยมีสาระสําคญั สรุปได้ดงั นี $ ๑. คณะหนงั หนงั ตะลงุ คณะหนง'ึ ๆ ประกอบด้วยบคุ คล ๘-๙ คน ก่อนสมยั ราชการ ที' ๖ ใช้คนพากย์ที'เรียกวา่ “นายหนงั ” ๒ คนทําหน้าท'ีในการร้องกลอนบรรยาย เจรจา และเชดิ รุป เบด็ เสร็จไปในตวั แตบ่ างคณะคนเชิดรูปจดั ไว้ตา่ งหากคนหนงึ' เรียกวา่ “คนชกั รูป” นอกนนั$ อาจจะมี “หมอกบโรง” ๑ คน ทําหน้าท'ีเป็นหมดไสยศาสตร์ประจําคณะ ที'เหลือ ๕ คน เป็นลกู คู่ ถ้าพิเศษ ออกไปอาจมีคนแบกแผงรูปอีกตา่ งหาก ๑ คน แตป่ ัจจบุ นั นายหนงั จะมีเพียงคนเดียวเทา่ นนั$ ทํา หน้าท'ีทงั$ เชดิ รูปและพากย์เองเบด็ เสร็จ หมดกบโรงก็ตดั ไปเพราะความเช'ือเร'ืองไสยศาสตร์คล'ีคลายไป มาก สว่ นคนแบกแผงก็ไม่ต้องมีเป็นการเฉพาะ เน'ืองจากมีพาหนะสะดวกในการเดนิ ทางและไมต่ ้อง แบกหาม ๒. เคร'ืองดนตรี เดมิ หนงั ตะลงุ ใช้เคร'ืองดนตรีน้อยชิน$ ท'ีสําคญั มีทบั ๑ คู่ สําหรับ เป็นตวั คมุ จงั หวะและทํานอง โหมง่ ๑ คู่ สําหรับประกอบเสียงขบั ร้องกลอน กลองต๊กุ ๑ ลกู สําหรับขดั จงั หวดั ทบั ฉ'ิง ๑ คสู่ ําหรับขดั จงั หวดั โหมง่ และป'ี ๑ เลา สําหรับเดนิ ทําลอง แตใ่ นระยะ 26 อดุ ม หนทู อง. “หนงั ตะลงุ ,” ใน สาระนกุ รมวฒั นธรรมภาคใต้ พ.ศ. ๒๕๒๙ เลม่ ๑๐. หน้า ๓๙๒๖-๓๙๔๐. 27 สธุ ิวงศ์ พงศ์ไพบลู ย์. (๒๕๒๙). หนงั ตะลงุ . สงขลา ศนู ย์สง่ เสริมภาษาและวฒั นธรรมภาคใต้ มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา.

๕๓ หลงั มีเครื'องดนตรีอื'นๆ เข้าไปประสมหรืออาจใช้แทนดนตรีดงั$ เดมิ เชน่ ใช้กลองชดุ และกลองทอมบ้า แทนกลองต๊ก ใช้ไวโอลิน ออร์แกน กีตาร์ ซอ หรือจะเข้ เข้าผสมกบั ป'ี บางคณะก็เลิกใช้ปี' เป็นต้น ๓. โรงหนงั และอปุ กรณ์ประกอบหนงั โรงหนงั ตะลงุ สร้างยกเสาเพียง ๔ เสา ขนาด โรงประมาณ ๒.๓๐-๓.๐๐ เมตร พืน$ ยกสงู เลยศรี ษะและให้ลาดตาํ' ไปข้างหน้าเล็กน้อย หลงั คาเป็น เพงิ หมาแหงน กนั$ ด้านข้างและด้านหลงั อยา่ งหยาบๆ ด้านหลงั ทําชอ่ งประตพู าดบนั ไดขนึ $ โรง ด้านหน้าขงึ จอผ้าขาว ภายในโรงวางหยวกขนาดยาวประมาณ ๑ วา ไว้ชิดจอสําหรับปักรูป แขวน เครื'องให้แสงสว่างไว้ตรงชว่ งกลางจอ หา่ งจากจอประมาณ ๑ ศอก ด้านข้างทงั$ สองของโรงวางหยวก ปักรูปเบด็ เตล็ดตา่ งๆ บนเพดานโรงขงึ เชือกสําหรับแขวนตวั หนงั จะพวกรูปพระ รูปนาง เป็นต้น สําหรับจอหนงั ทําด้วยผ้าขาวรูปส'ีเหล'ียมขนาดประมาณ ๑.๘๐ X ๒.๓๐ เมตร เย็บทงั$ ๔ ด้านขอบ ริมด้วยผ้าสี เชน่ แดง นํา$ เงิน ขนาดกว้าง ๔-๕ นิว$ มีหว่ งผ้าเรียกว่า “หรู าม” เย็บไว้เป็นระยะ โดยรอบ หรู ามแตล่ ะอนั จะผกู เชือกยาวประมาณ ๒-๕ ฟตุ ซง'ึ เรียกวา่ “หนวดราม” สําหรับผกู ขงึ จอ ให้ตงึ สว่ นของจอตามแนวยาวเลยชว่ งกลางขนึ $ ไปประมาณ ๑ ฟตุ จะตตี ะเข็บ นยั วา่ เป็นเส้นแบง่ แดน สวรรคก์ บั แดนมนษุ ย์ รูปฤๅษี เทวดา และรูปท'ีมีฤทธานภุ าพเทา่ นนั$ ท'ีเชดิ เลยเส้นนีไ$ ด้ ๔. ตวั หนงั หนงั ตะลงุ คณะหนงึ' ๆ มีตวั หนงั ประมาณ ๑๕๐-๒๐๐ ตวั ตวั หนงั ท'ีหนงั ตะลงุ ทกุ คณะต้องมีได้แก่ ฤๅษี พระอิศวร ปรายหน้าบท เจ้าเมือง พระ นาง ยกั ษ์ ตวั ตลก เทวดา รูปเหลา่ นี $ จะมีหน้าตาในลกั ษณะเดยี วกนั ทกุ คณะ โดยเฉพาะตวั ตลกแบบไมม่ ีอะไรผิดเพีย$ นกนั เลย นอกจากรูปดงั กลา่ วแล้วแตล่ ะคณะจะตดั รูปเบด็ เตลด็ อีกสว่ นหนงึ' เชน่ สตั ว์ตา่ งๆ ต้นไม้ ภเู ขา ภตู ผี ยานพาหนะ อาวธุ เป็ นต้น ทงั$ นี $ ขนึ $ อยกู่ บั นยิ ายที'ใช้แสดง ตวั หนงั จะจดั เก็บไว้ใน “แผงหนงั ” โดย วางเรียงอยา่ งเป็นระเบียบและตามศกั ดขTิ องรูป คือ เอารูปเบด็ เตล็ดและรูปตลกที'ไมส่ ําคญั ซงึ' เรียก รวมกนั วา่ “รูปกาก” ไว้ลา่ ง ถดั ขึน$ มาเป็นรูปยกั ษ์ พระ นาง เจ้าเมือง ตวั ตลกสําคญั รูปปรายหน้า บท พระอศิ วร และฤๅษี ตามลําดบั ถ้ามีรูปศกั ดสTิ ิทธTิ (ไว้บชู า ไมใ่ ช้เลน่ ) จะเก็บแยกไว้เฉพาะ เชน่ ใสใ่ นถงุ ผ้าซงึ' ตดั เยบ็ ขึน$ เฉพาะ เม'ือไปเลน่ ท'ีไหนก็แขวนรูปนีไ$ ว้บนหวั เสาโรง ๕. เร'ืองท'ีใช้แสดงหรือเรื'องท'ีใช้เลน่ เดมิ หนงั ตะลงุ เลน่ เรื'องรามเกียรติT ตอ่ มาเลน่ เร'ือง จกั รๆ วงศ์ๆ เป็นนิทานประโลมโลก ซง'ึ เอามาจากวรรณคดีบ้าง ดดั แปลงมาจากชาดกบ้าง และผกู เร'ืองขนึ $ เองบ้าง ปัจจบุ นั นยิ มเลน่ เร'ืองทํานองนวนยิ าย อาจแตง่ ขึน$ เองหรือคนอื'นแตง่ ให้ การเกบ็ รักษาตวั หนังตะลุง ในคณะหนงั ตะลงุ การเก็บรักษาตวั ตวั หนงั สําหรับการแสดงนบั วา่ มีสว่ นสําคญั ท'ีเก'ียวข้องกบั ความเชื'อตามคตินยิ มและถือเป็นประเพณีปฏิบตั ทิ ี'คณะหนงั หรือนายหนงั ทกุ คนต้องกระทําอยา่ ง คล้ายคลงึ กนั ตวั หนงั จะได้รับการแยกเก็บรักษาไว้ภายในแผงหนงั ที'ทําด้วยไม้ไผจ่ กั สานเป็นลวดลาย

๕๔ ชนั$ สงู แผงหนงั จะถกู จดั แบง่ ภายในเป็นชนั$ ๆ คณะหนงั ตะลงุ หรือนายหนงั จะแยกตวั หนงั ตาม ความสําคญั ลดหลนั' กนั ไป เชน่ รูปศกั ดสTิ ทิ ธิT ซงึ' เป็นตวั หนงั ประจําตวั นายหนงั และรูปฤๅษีจะอยชู่ นั$ บนสดุ ของแผน รองลงไปเป็ นพระ นาง และยกั ษ์ สว่ นตวั ตลกและรูปกากจะอยชู่ นั$ ล่างสดุ ตวั หนงั ที' บรรจอุ ยใู่ นแผนหนงั นี $ เม'ือจะนํามาแสดงนายหนงั มกั จดุ ธูปเทียนกราบไหว้เป็นสริ ิมงคลก่อนเสมอ และ เมื'อเสร็จสิน$ การแสดง ตวั หนงั จะได้รับการบรรจเุ ก็บไว้ในแผงหนงั และวางอยบู่ นที'สงู เพื'อเป็นการแสดง ความเคารพบชู า แผงหนงั เป็นอปุ กรณ์สําหรับเก็บตวั หนงั จกั สานด้วยไมไ่ ผส่ ีสกุ ผา่ เป็นตอกขนาดกลา่ ว ๑ เซนตเิ มตร หนาประมาณ ๐.๒ เซนตเิ มตร สานเรียบแน่น มีลวดลายงดงาม ลายที'นยิ มกนั มากคือ ลายลกู แก้ว แผงสานเป็น ๒ ซีก มีขนาดเทา่ กนั กว้าง ๘๐ เซนตเิ มตร ยาว ๑๐๐ เซนตเิ มตร ลกั ษณะเป็นรูปส'ีเหลี'ยมผืนผ้า ขนาดเลก็ หรือใหญ่กวา่ นีก$ ็มี ขอบทงั$ ๔ ด้าน มอบด้วยฟากไม้ไผ่ เกลาเป็นรูปมนด้านนอก ด้านในเรียบเพื'อให้ทาบกบั แผงได้เรียบสนิท ขอบแผงผกู ด้วยหวาย มี ลวดลายงดงานอยา่ งประณีต ถดั จากขอบด้านนอกเข้ามาประมาณ ๖ นิว$ มีขอบด้านในทางทงั$ ๔ ด้าน มีขนาดยอ่ มกวา่ ขอบด้านนอกเล็กน้อย ระหวา่ งขอบมีลวดลายโดยรอบ นิยมใช้ลายตา่ งไปจาก ลายภายในขอบ เพื'อให้ดโู ดดเดน่ สีของตอกท'ีนํามาสานมี ๒ วิธี คือ ย้อมมากอ่ นวธิ ีหนงึ' วิธีนีจ$ ะได้ เพียง ๒ สี เชน่ นํา$ เงินกบั เขียว อีกวิธีหนงึ' ใช้ลงสีนํา$ มนั ลงได้หลายสีสวยงามกวา่ วิธีแรก มีไม้หนีบ แผง ๒ คู่ หวั ท้ายขอดให้ก'ิวเล็กน้อย เพ'ือผกู เชือกไม้หนีบแผงขนาดกว่างประมาณ ๒ นิว$ หนา ประมาณ ๑.๒ นิว$ ยาวกวา่ ความกว้างของแผงข้างละ ๓ นิว$ ถ้าตวั หนงั ไมเ่ กิน ๒๐๐ ตวั ผกู ไม้อีก อนั หนง'ึ สําหรับนายแผงใช้เกี'ยวบา่ สะพาย ในอดีตหนงั แสดงเรื'องรามเกียรตTิต้องใช้รูปมาก รูปมีขนาด ใหญ่และหนงั แกะรูปหนากว่าปัจจบุ นั ต้องมีนายแผนหาม ๒ คน เงินคา่ เบิกโรง ๓ บาทเป็นของนาย แผง นอกเหนือจากเงินคา่ จ้างประจํา แผงหนงั ของหนงั ตะลงุ

๕๕ คนทําแผงหนงั นอกจากมีฝี มือแล้ว ต้องมีใจรักและมีความมานะอดทน แผงชดุ หนงึ' ๆ กวา่ จะ เสร็จเรียบร้อยสมบรู ณ์ อยา่ งน้อยกินเวลา ๑ สปั ดาห์ ราคาจําหนา่ ย ๕๐๐-๘๐๐ บาท เป็นรายได้ท'ีไมค่ ้มุ คา่ เมื'อประมาณ ๓๐ ปี มาแล้วมีผ้ทู ําที'บรรจหุ นงั ด้วยสงั กะสี ลกั ษณะเป็นหีบ รูปสี'เหล'ียมผืนผ้า มีฝาปิด-เปิดตดิ หว่ งเหลก็ เป็ นที'จบั มมุ ใช้ได้ไมน่ านต้องยกเลิกไป เพราะทําให้รูปยบั อากาศถ่ายเทไมไ่ ด้ หนั มาใช้แผงเหมือนเดมิ แผงไม้ไผช่ ดุ หนง'ึ ๆ ใช้ได้ไมน่ ้อยกวา่ ๒๐ ปี นายชา่ ง ทําแผงรุ่นเกา่ ล้มหายตายจาก คนรุ่นใหมส่ ืบสานตอ่ ตอ่ ไปนา่ จะได้ใช้แผงท'ีทําด้วยพลาสตกิ เหมือน เครื'องใช้สอยอ'ืนๆ ก็เป็นได้

๕๖ บรรณานุกรม ครุศาสตร์, จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั . (๒๕๓๗). การศึกษากับการถ่ายทอดวัฒนธรรม : กรณีศกึ ษาหนังใหญ่วัดขนอน. กรุงเทพฯ : บพธิ การพิมพ์. ฉนั ทสั ทองชว่ ย. (๒๕๓๖). ภาษาและวัฒนธรรมภาคใต้. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. ชวน เพชรแก้ว. (๒๕๒๗). บทอัศจรรย์ (บทสมห้อง) ของหนังตะลุง. นครศรีธรรมราช ศนู ย์วฒั นธรรมภาคใต้ วทิ ยาลยั นครศรีธรรมราช. ชมุ เดช เดชภิมล. (๒๕๓๑). การศกึ ษาเรือง “หนังตะลุง” ในจังหวัดร้อยเอด็ . ปริญญานิพนธ์ ศศ.ม. มหาสารคาม : มหาวิทยาลยั ศรีนครินทรวโิ รฒ มหาสารคาม. ประพนธ์ เรืองณรงค์. (๒๕๑๙). ตาํ นานการละเล่นและภาษาชาวใต้. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. ปรีชา นนุ่ สขุ . (๒๕๓๔). หนังตะลุง. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของครุ ุสภา. พทิ ยา บษุ รารัตน์. (๒๕๔๑). รําหนัง : การแสดงหนังตะลุงของภาคใต้ฝังตะวันตก. สถาบนั บณั ฑติ คดศี กึ ษา มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ. รัถพร ซงั ธาดา. (๒๕๒๖). หนังตะลุง : หนังตะลุงภาคอีสาน. โรงพิมพ์ศกั ดโิT สภา การพิมพ์. รานี ศกั ดสTิ ทิ ธิTววิ ฒั นะ. (ม.ป.ป.). นาฏศิลป์ อินโดนีเซีย. บี พี บางกอกพริน$ ตงิ $ . วิมลศรี อปุ รมยั . (๒๕๒๖). นาฏกรรมและการละคร หลักบริหารและการจัดการแสดง. สจุ ติ รา มาถาวร. (๒๕๔๑). หนังใหญ่และหนังตะลุง. กรุงเทพฯ : เอส.ที.พี.เวิลด์ มีเดยี . สธุ ิวงศ์ พงศ์ไพบลู ย์. (๒๕๒๙). หนังตะลุง. สงขลา ศนู ย์สง่ เสริมภาษาและวฒั นธรรมภาคใต้ มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา. สนุ นั ทา โสรัจจ์. (๒๕๑๖). โขน ละคร ฟ้ อนระ และการละเล่นพ&ืนเมือง. โรงพมิ พ์ พฆิ เณศ. อดุ ม หนทู อง. (๒๕๓๑). “หนงั ตะลงุ ,” ใน สาระนุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ พ.ศ. ๒๕๒๙ เล่ม ๑๐. หน้า ๓๙๒๖-๓๙๔๐. Miller, Terry E. and Jarernchai Chonpairot. (๑๙๗๙). “Shadow Puppet Theatre in Norttheast,” Journal of the Siam Society. ๑ : ๒๙๓-๓๑๑, October,