กาพย์เห่เรือ

I เท1111แท่11) พิมพ์เบนอนุสรณ์ในงานฌาปนกจฒ 895.9111 )งุ่น วาน็ชสุวรรณ ก433อ -ณ~1สรวดหระหเรนทร หระนคร วํนท ๒๓ มนาคม พุทธศํกราช ๒๕ต๓



กา!ยเหเรอ พิมพํ่เบึนอนุสรณํ่ในาานฌฟนกิปีศพ นางอง่น วาน็ชสุวรรณ ณ เมราตหระพิเรนทร หระนสร รนท ๒๓ มนาคม พุทธศํกราช ๒๕ชิ๓

เสขหมู •645.3111 *?)ชหะเ\"ย!; 0เ/ ^ V 0 )1 89ฯฯ

คานา ในงานฌาปนกิจศพ นางอง่น วานิชสุวรรณ ณ เมร วํดพระพิเรนทร พระนกร กำหนควํนที่ ๒๓ มีนา พุทธกกราช ๒๕©๓ นางสาวคมขำ วานิชสุวรรณ ผู้เบึน ธิคา ได้มาฅิดฅ่อกรมศิลปากร ขออนุญาตข์ค์พิมพ์หนิง เรื่อง กาพยเห่เรอ พระบวรราชนิพนธ์ เจ้าพาธรรมธิเบศ กาพย์เห่เรอ พระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระพ เลศหลำนภาลํย์ และ กาพย้เห,เรอ พระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระจลจอมเกล้าเจ้าอยู่'ทิว รวมเบึนเ เดียวล้น เพื่อแจกเบนอนุสรณ์ในงานนั้ กรมศิลป อนุญาตให้พิมพ์ได้ตามความประสงค์ กาพย์เห่เรือที่พิมพ์ในเล่มนั้ คือ กาพย์เห่เรือ บวรราชนิพนธ์ เจ้าพ้าธรรมธิเบศ กาพย์เห่เรือ พร นิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล่า,นภาลย และกาพย์ เห่เรือ พระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล เจ้าอย่ห่ว รวม ๓ เรื่องคํว์ยล้น ส่วนประว่ฅและค มาของการเห่เรือมือย่างไรน,น สมเด็จพระเจาบรมวงค์

ข กรมพระยาคำรงราชานภาพ ไค้ทรงพระนิพนธ์ไว้ใน อริบาย ตำบาIแห่เรือ คํงไค้นำมาฅีพิมพ์ไว้ขางค้นเรื่องแลำ อนึ่ง ในการจํคพิมพ์กรื่งนึ่ เจาภาพ ประวฅ นางองุ่น วานิชสวรรณ ผวายชนม์ ให้พิมพ์ ค้อจากกำนำนึ่ กรมศิลปากรขออนโมทนาในกุศลราศีทิกษิณานุปทาน ซึ่งเจาภาพไค้จค บำเพ็ญอุทิศแค่ นางองุ่น วานิชสุวรร เบนมาคุบฏ^านธรรม และไค้ให้พิมพ์หน์งลือแจกเบนกุศล วิทยาทาน ขออำนาจกุศลทะงปวงนึ่จงเบนพลวบจจํยส่งเสริม ให้ นางองุ่น วานชสุวรรณ ผู้วายชนม์ ประสบแค้อฏ;ฐค มนุญผลในสไ]ปรายภพ สมค้งเจฅจำนงของเจาภาพทก ประการ เทอญ. กรมศิลปากร ©๒ มน,าคม ๒๕©๓

กราบขอบทร2{คุณ ดํงแด่คุณแม่เริมบวยจมกระท่งถงแก'กรรม ตลอด จนงานฌาปนกิจศพ ดิฉัน1ได้ริบความห่วงใย และช่วย เหลอจากผู้บํงคํบม่ญชา ญาติพน็อง เพอนฝง ทํ้งกำล่ง กาย กำลํง์ความติด และกำส่งเงิน ติฉันขอกราบขอบพระคุณ และขอบคณทุกๆท่าน มาณ ที่นีอกครํ้ง และขอขอบพระคุณทุกๆท่านทกรณา ม..า..เพ..^่,ปอ.เ,บ.,นเกยรด เน,,ง,,า,น1,.ฌ,,Iา.ป,2น™กจ,.ศ,.พ11ข.0อ0งค,,ุ,..'ณแม่ พระ คุณอํนนดิฉันจะจาริกไว้ไม'ม่วนลม. น.ส. คมขำ วานิขสวรรณ



นางองุ่น วานิชสุวรรณ (อ่อง) ชาตะ ๑!สุ) กรกคูาคม เสุ)๔๓6 มรณะ & ชิ'มรรคม เสุ)(^๑!สุ)



ปร๕วํตย่อ คุณองุ่น วานิชสุวรรณ (อ่อง) เบนบทรึกนเคียวของ นายสว่าง นางประตืษ^ เกิคว*นที่ ๑๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๓๙ ฅรงก'บวน'พุธ เตือน ๘ ขน ๑๕ คํ๋า บื่วอก ที่วิงหว'ค์ วินทบุรี ไค้ร*บการศึกษาฅามแบบของกุลสตรีในสมไน*นคือ อ่านออกเขียนไค้ ชำนาญในการเย็บบกถ*กร่อย และประตืษฐ์ คอกไม้ค่าง‘คุ ค่อมายำยภูมิลำเนาไปอยู่ที่อำเภอไพ วิงหว\"คพระฅะบอง สมรสก\"บนายสโมสร วานิชสุวรรณ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖ มิธิคาทง๎สั้น ๓ คน คือ ๑. นางยงยง ม*ญชุรฅน์ ๒. นางอ*งกาบ แสงธรรม ๓. น.ส. คมขำ วา'แชสุวรรณ คุณองุ่น เบนผู้มีจิฅศร'ทธาอย่างแรงกสิาค่อพระพุ ศาสนา ร*กษาศีล ๕ ประจำ และรบศีล ๘ ทุกวนพระ ส่งเสริมสน*บสนุนในการศาสนา เช่น สร่าง'วค สร่างศาลา เณร ให้แก่ผู้ที่เลื่อมใสในพระพุทธศาสนาแค่ขาคแคลนทุน

(๒) ทร*'พย์,ในการอุปสมบท เกยเดินทางไปชมนกรวด นครธม ของเขมร ไปเที่ยวเว้ยคนาม ไปไหว้พระในพม่า ไปส'ก บชาปูชนืยสถานที่สำก'ญในพระพุทธศาสนาที่อินเดึย เบื่นผู้ ที่ร'กธรรมชาติ ร*กก,น'ไม้ และสํฅว้เลยง ใน พ.ศ. ๒๔๘๗ สามีไค้ถึงแก่กรรมลง หล'งจาก ฌาปนกิจศพสามีแอ่ว คุณองุ่นก็ย่ายเข*ามาอย่'ในกรุงเทพ ๆ พ.ศ. ๒๕๐๘ ไค้ล’'มบืวยลงคำยโรคกระเพาะอาหาร อ*ก่เสบ เข่า,พ*กร*'กษาตำที่โรงพยาบาลกรุงเทพคริสเตีย ๒ ส*'ปดาห์ อาการบวยก็หายสนิท ต่อมาว*'นที่ ด๙ พฤศจิกายน ๒๕๑๒ ได้ไปร*'บการ ครวจร่างกายที่โรงพยาบาล โรงงานยาสูบ แพทย์ร''บฅำไ ร''กษาเพราะหำใจโต ต่อมายำยมาร''บการฅรวจร*'กษาที่โรง- พยาบาลโรคทรวงอก จนอาการค่อยทุเลา แต่แล่'วเวลา ๕.๓๐ นาฬิกาของว*'นที่ ๕ ธ''นวาคม ๒๕๑๒ ก็ถึงแก'กรรม คำยโรคหำใจวาย ท่ามกลางกวาฆเศร่าโศกชองสูกหลาน ญาติมิฅร สิริรวมอายุไค้ ๗๓ บ

(๓) ตลอคชีวิตของคุณองุ่น ประพฤติแต่กรรมดี ทำบุญ กุศลทุกอย่างควยใหริง สนับสนุนลูกหลาน ญาติมิตรใน คำนการศึกษา และนังหนักฐาน นับไค้ว่าคุณองุ่นเบ็นสต นัวอย่างผู้หนึ่ง เพราะคุณองุ่นเบื่นนัวจิกรที่สำนั สามารถเลยงคและให้ความอบอุ่นแก่ลูกทุตามลำพ*งืหนังจาก สามีไค้ถึงแก่กรรมไปแลวเมื่อ ๒๕ บี!ก่อน อย่างไรก็ตาม นัวยกุศลผลบุญที่คุณองุ่นไค้กระทำม แนัว พงํ้แก่กรอบกรำและแก่ผู้อื่น คงจะเบ็นเครื่องช่วยให้ คุณองุ่นไค้รบความสุขไปแนัวบนวิมานชนพ้าเยี่ยงผู้กร ทงหลายอย่างแน่นอน.

1 ' . ' . ' : เไ1 “1*'. เ&เ]

สุดรกสุฒูขาของลก ในทีสุควนที่ลกหวนวิฅกและหวาคกลำก็มาถึง วนนน วไเที่ลูกจำไค้ไม่มีวํนลืม ๕ธ'\"นวากม๒๕@๒ เวลา ๕.๓0 น. พยาบาลไค้เขามาว'กปรอท วิ*บช็พจรตามปกติอย่างทกว'น ลูกถามเธอเหมือนที่เคยถามทุกครํ้งํ้ เธอก็ตอบอย่างยั้มแยไ วา “ปกติค่ะพี” หล'งจากพยาบาลออกจากหองไปแลว ลูกก็ขั้นน'งบน เตียง มองหนำแม่เพื่อจะถามว่าจะให้เช็คหนำหรือย'ง ไม่ท*นทีลูกจะพคว่าอย่างไร แม่ก็ถอนใจยาว พอกร็ง์ทีสองก็ อ่อนลง ลูกฅกใวิมาก รีบส'งเค็กให้กดออดเรียกพยาบาลท'นที พยาบาลมาถึงรีบผายปอก และฉีดยากระคุ้นหำใจ ก็ไม่เกิค ผล อาการกระฅกเพียงนิดก็ไม่มี ไม่มีอาการทุรนทุรายตาบด สนิท เหมือนก'บเวลาทีแม่กำล*งหล'บอย่างสบายช'วระยะเวลา เพียง @ นาทีเท่านน แม่ของลูกก็จากไปอย่างสงบ วินาทีนน ลกทำอะไรไม่ลูก ไค้แฅ่ฅกตะลึง งง เย็นเยือกในหำใจและสดแสนจะอ่างวำง เพราะฅระหน'กว่า ต่อแค่นลูกไม่มีใครอีกแลว ไม่มีจริงๆ

(0 ในกรงทลูกเสียคุณพ่อเมอ ๒๕ บี่ก่อน ลกยํงเค็กน ยงไม่รูจกกวามเกรา แม่ของลูกเข*มแข็งและริกลกทุกกน แม่เบนทงพ่อและแม่ของลูกเรื่อยมา เบนร่มโพธริมไทรข ลูกอย่างแท้จริง แม่ฅองเหน็คเหนื่อยใจเลยงคลกเพีย แ3ริใช้เงินมรคกอย่างมี!]ระสิทธิภาพ แม่เบนนกเศรษ ชนคี แม้จะไม่ผ่านการศึกษาระลับอุคมศึกษาก็คาม แม่คง หลก1ฐานใหลูกทุกกน ให้กวามอุปการะแก1หลาน ทุ มอบ ทรพยสมบฅให้เบนทุนรอนในการทาเสียงขีทเ ให้การศึกษ ใหทุกสงทลูกปรารถนาเท่าทจะให้ไค้ เบนทปรึกษาทก อย่าง แม้กระทงเรื่องการแค่งตํวและเที่ยวเคร่ เพ ของลูกทุกกน กคอลูกรกของแม่ควย แม่'ชอบพคอยลับ เพอน ทุ ของลูก ชอบให้มาสนุกสนานรื่นเริงลันที่บาน ลฦ แสนสุขสบายและสนุกสนาน ไม่ลัองริบผคชอบใค ทุ ที่งส ลูกไม่เคยกิค ไม่เกยนึกไว้ก่อนว่าลูกจะทำอย่ จะอยู่อย่างไรเมื่อไม่มีแม่ ลูกทนศึคเช่นนนไม1ไท้ ลูกไม่ย ให้แม่พูกถึงเรองคาย ลูกหวาคกลัวกำ ทุ นื่เบนที่สค ที่ฅระหนักคกว่าเหคุการณ์เช่นนื่จะคองเศึคข็นลักลันท แค่ลูกก็กิคว่ากงจะอีกนานแสนนาน เราสองกนแม่ลกไม่เอย

พราก'จากกํนเลย นอกจากคอนที่'แม่ของลกไปสํกการบชา ปูชนียสถานทีสำกญของคาสนาพุทธที่อนเคีย กรงนไเแม่ไม่ อยากให้ลูกไปควยเพราะเกรงจุะเ,สียกๅร(.รียน แค่ถ*าลกจะ ขอคามไปควยแม่กไม่ขคไจ แม่ชอบให้ลกกิคสิน,ใจเหฅ การณทุก ทุ อย่างค*วยคนเอง และค*วยเหคุผลเราแม่ลกเขำ ใจกนเสมอ ไม่เคยขํคใจุก,นเลย กรงที่แม่'ไปอินเดีย ๑ เคือนนํ้น ลูกเหงาและกิคถึ แม่เบนที่สุค แค่ก็ย่งไค้โทรคํพที่คามข่าวกราวการเคนทา ของแม่จากสำน์กงานที่จคคณะเกินทางไป ย้งไค้เขียน หมายไปกุยกิบแม่กร1งนน ลูกยงกอยแม่อย่างมีความหวงว่า อีกไม่กี่ว่นแม่ก็จุ ะกลับมา แต่ครํ้ง์นั้แม่จากลูกไปแลัว ไปโดยไม่มีวํนกลับ ไปโดยไม่ถามความสม*กรใจของลูก ที่ง ลูกไว้แต่ลำพํงื เหลือไว้แต่กวามดี แสะพระคุณลันยื่งใหญ ให้ลับลูกเท่านน น*บเบืนการสญเสียที่ยี่งใหญ่ที่สุคในช ของลูก อย่างไรก็ฅาม การจากไปของแม่กรงน ก็เบนแก่ เพียงการจากทางกายเท่าน8น แก่คุณกวามดีและพระคุณอิน หาที่เปรียบมิได้นนจะฅราฅรึงอยู่ในความทรงจำของลู ไม่มีวนลืมเลือน

(๘) เวลาลกเกินม่านรานผลไม้ หรืออาหารที่แม่เคยชอ ลกม่กเกินเข8าไปจุะชอ เพราะกวามเกยชินที่ลกเกยซอฝาก แมเบนประจา แฅแลวกตองชะงก ใจหายวบ เพราะติค ว่า บคนั้ลูกไม่มีแม่สำหรบจะซอของเหล่านไปฝากอีกแล่'ๅ ขณะนแม้กระทํง้หล*'ง-จากสวดมนต์'ไหว้พระก่อนนอน ทุกคืน ลูกยงเผลออธิษ^านขอให้แม่ของลก สชสบาย ว่าง กายแข็งแรง อายุยงยืน อยู่เบ็นร่มโพธทองของลกนาน •ยุ แต่แลวลูกก็สะกุ้งใจหาย รีบเปลี่ยนเบนอุทิศส่วนกุ ของลูกไปสู่สุคติ และอธิษฐานว่ากำชาติหนำมีจรีงลูกขอเอ เบนลูกของแม่ทีสุดประเสริ1ฐอีกทกทุชาติ แม่ปฏิบฅหนำที่ของแม่อย่างสมบูรณ์ที่สุค เบนแม่ พระของลูกโคยแท้ ลูกยำไม่ได้ตอบแทนพระคถเอะไวให้ แมเลย กรรมใคกุศลใคทิเบนสิงคีงาม ทิลกได้สว่างม อคีฅ บทุบน และจะสว่างต่อไปในอนาคต ลกขออุทิศ กรรมคีและกุศลผลบุญนนแต่แม่ของลูก รวมกํบกศลผลบญ ทแมสรางไว้อยางมากมาย จงคลบนคาลให้ควงวิญญๅแเของ แม่สุดรกสุดบูชาของลูก จงประสบแต่ความสขทกปวะกาว ในสมปรายภพโนนเทอญ. ลูกชยงแม่

สารบาญ บทเห่เรธ หระบวรราชนิพนธ์ เช่าทาธรรมนิเทศ หห่า เห'ชมเรอกระบวน 8, เห'ชมปลา 0, เห'ชมไม้ เห'ชมนก 0}, เห'เรืองกาก (ของเติม) เห่เรืองกาก (ได้มาใหม่) 88 เห,เรืองกาก (บทของเติม) เห'บทสังวาส 80, เห่ครวญ 8๕ 80} 8๔ บทเห่เรอ พระราชนิทนธ พระบาทส์มเด์ส ๒0} พระททธเลิส์หลานภาลํย ๓0 เหชมเครองคาว เห'ชมผลไม้ 0,0, เห'ชมเครืองหวาน เห'ครวญเขากับนกข่ตฤกษ์

(๒) หนา ชทเห่เรอ นระราชนิพนธ พระบาทสมเด์ปี ๓๖ หระป็ลปีอมเกล่าเล่าอย่หา เห่ชมโฉม

อชิบายตำนานเห่เรือ ท5ะVพข® สนเดช ฯ ดร!เทระยาดำรงราชวนภา'•ง เวลาคนมากทำการอนใค ซึ่งจะคองออกแรงในขณะ เดียวก'น ม'กใช้ศ'พทก็ญญาอย่างหนึ่งอย่างใคสำห จ้ง์หวะให้ทำพร’อม''] ก*น ยกอทาทรณ์อย่างฅาเช่น'ช่วยกน ลากซงก็ม*กร’ธง “สาระพา เอโล” เบึนฅ่น เบื่นศ*พทส*ญญา พายเรือก็ทำนองเดียวก*น เรือลำใคกนพายมากก็ย่อมมีศ'พท สญญาให้ผี1พายๆพร’อม ๆก็น อ'นนื่เบี่นมูลเหฅุที่เกิคมี เห่เรือกงมีมาคงแค่เริมใช้เรือยาวเบนยานพาหนะ และคงม ในประเทศอื่น ๆ ค่วย เมื่อว่าแค่เฉพาะเรื่องเห่เรือของใทยเรา ดูเหมือน ก็กษณะการเห่เรือแค่เคิมมา,จะเบึ๋น ๒ ประเภทค่างกน คือ เห่เนื่องเบนการพระราซพิธี เช่นเห่เรือพระ'หื่นงพ แผ่นดินเมื่อเสค็จพยุหยาคราทางชลมารคเบ'น1คน จะเรีย ท่อไปว่า “เห่เรือหลวง” ประเภท 0 และเห่สำหรํบเล่

1 ๒] เทึยว เฅรืกนในพืนเมือง จะเรียกว่า “เห่เรือ เล่น” ป มีเคาเงื่อนพอ เบนที่สำเกคอยู่ทง ๒ ประเภท เห เรือหลวงนน คำ เชนเวลาพายห้ๅมืกนห้นบทห้ากำว่า เหยอว ผีพายรบพรอมกนว่า “เย่อว” ซึ่งยงใช้อย่จนทก วนน และเวลาพายจำ เช่นเมอ แข่ง เรือ ฅ็นบทห้ากำว่า อีเยอว เยอว ผีพายรบ “เย่อว, คำนี กบที่งบทซึ่ง เรีย สวะเห่ (พิมพอยู่ทีหนา ๒๓ ในสมค เล่มน) ก็อย่ ในประ เคียวกน ควย บท เหล่านึ่โค ยมาก เบนกำภาษาอื่น มิใช่ภาษ ไทย เหฅุใคจึงเอามาใช้เมื่อพาย เรือกระบวนหลวง เรื ห้าพ เจาไปพบเคำเงื่อนในอินเคีย เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๔ เวลา พกอยู่ ณ เมืองพาราณสี ห้นจะขามไปแม่นาคงกาไปหามหา ราชา เจ่า เมืองพาราณสีที่ห้งรามนกร มหาราชาให้เอา เร ขนานสำหรบรบแขกเมืองมารบ เรือนนึ่มืคฤหฅงเกำอื่ที่นึ่งอย่ ห้างทาย เวลาพายเรือห้ามแม่นาคงคา มืฅนบทคนหนึ่งห บท เบนภาษาสินสกฤฅขนควย กำ'ว่า “โอม รามะ” แลวว่ๅ อะไรฅ่อไปอีก แค่ห้าพเจำไม่เห้าใจ พอหมคบทผีพายที ก็รบเสียงคง “เย่อว” พห้อมก,น เห่ไปอย่างนึ่จนถึงท

นคร เห็นชอบกลจึงถามขุนนางค้ก0ากํบ เขาบอกอธิบายว่า พวกฮินดูถือ'ว่าเมือพระราม-ชุะ'ไปจากโลกนได้ลงไปทาง!,1ม่นํ คงคา เพราะเหฅุนนเมื่อจะขามแม่นาคงกาจึงสวคคำนมส- การพระรามเพือเบ็นส'าสกิมงคล ไค้ความดิงน'จึงสนนิษ^าน ว่าเท่เรือหลวงนนเห็นจะเบนมนฅร์ในคำรา ใสยศาสฅร์ซง พวกพราหมณ์พาเขามาแค่คึกดำบรรพ์ เดิมก็คงจะเท่เบน ภาษาสนสกฤฅ แค่นานมาก็เลือนไป จึงกลายเบน “เหยอว เย่อว,, อย่างทุกวนน้ แค่ยำเรียกในดำราว่า “สวะ “ชำลวะเท่,, และ “มลเท่,, พอไค้เกาว่าไค้มาแค่อินเดิย เห่เรือเล่นนนก็คงมีมาคงแค่แร?าใซ้เรือยาว เพื่อคว ร'น, เริงและให้ผีพาย ทุ พรือม ทุ กนจึงหาบทในภาษาไทยอิน จะชวนให้รื่นเริงมาเท่เรือ ถำจะยกดิวอย่างเทียบก เคียว?าบให้ทหารเดินกระบวนรองเพลงพอเพลิคเพลินอย่าง ทกวนน็ แค่กระบวนพายเรือเล่นใช้จำหวะแค่ ๒ อย่าง จำหวะจาอย่าง ๑ ฒัจำหวะปกฅิอย่าง ๑ จำหวะชำอย่างพาย “นกบิน, เรือหลวงหาใช้ไม่ บทสำหรืบเท่เรือเล่นเมื่อพาย คามที่สำเกคมาคเหมือน'ไม่มีคนบท บทอินใคผพายขนใจ ก็เอามาใช้ริองพ!อม ทุ เซ่น *4หุย ฮา โห่ ยีว,ม, าละเหวย

[-] มาละวา,, “สาระพา เฮโล’, เหล่านเบนตน แต่ส่วนบทเห สำหรบปกตินํ้น ใช้เบนบทกลอน มีตนบทขนก่อนแล่วผพาย รบต่อไป อธิบายท้กล่าวมานเบนเกาเงื่อนตนเติมของเห่เรือ คอว่ามีเห่เรือหลวงอย่าง ๑ เห่เรือเล่นอย่าง ๑ มาแต่ ถาว่าถึงบทเห่เรือ เรือกระบวนหลวงแต่โบราณวะใ บทอนใคเห1ขอนหาทราบไม่ บททีใช้เห่เรือกระบวนหลวง ในบจ-จุบ นนเอาบทเห่เรือเล่น ซึ่งเจ่าพาธรรมธิเบศทรงแต เมื่อตอนปลายสมยกรุงศรือยุธยามาใช้ และพึ่งเอามาไซ้เม ในรชกาลที่ ๔ กรุงรัตนโกสินทร์^*^ แค่ปรากฏอยู่โนบ เห่เรือของเจ่าพาธรรมธิเบศ คอนชมเรือพระที่■แง ว่า “เรือครุฑยุคนากหว ล็วลอยมาพาผํน์ผยอง พลพายกรายพายทอง รํองโทเห่โอ้เท่มา” เบนอนแสดงว,ามีบทสำหรบเห่เรือพระทิน\"ง แต่ที่ว่า “ โทเห่ โอ้เห” คูตรงกบกำในสวะเห่ ชะรอยจะใช้บทลวะเ นนเองเบ็่นบทสำหรบเห่เรือหลวงคอกกระม*ง บางทีแต่ (®) ขอนมหลกฐานทโคฺลงเรองพยหยาตราทางชลมารค กรมสมเด็จ พระปรมานุชิตชิโนรสทรงแต่งเมอร'ชกาลท ๓ มิได้มิกล่า:สงเห่เรอเลย แม้ ในหนํงสอเรองอนอํนแต่งในกรุงรตนโกสนทร์ก่อนรืชกๅลด็ ๔ ก็มิได้ ว่ากล่าวถงเห่เรอกระบวนหลวง

[-] โบราณสวะเห่นนจะมืกระบวนเห่เบ็นอย่างหนึ่งซึ่งเห ยาว พึ่งฅํดเสียให้สนเพียงรกษาไว้มิให้สูญเสียทีเดี เอาบทเห่เรือเล่นมาใช้เห่เรือหลวง บทเห่ของเจ่า ธเบศอึกแห่งหนึ่ง ว่า \"เรือช์ยไวว่องวง รวดเร็วจริงยืงอย่างลม เสียงเล่าเร่าระดม ห่มท้ายเยี่นเดีรคู่ก่น” บทนความส่อว่าเรือกระบวนแห่เสด็จ ใช้กระท้งเส่ ให้จ่งหวะผพายแทนเห' ลว่าษณะเห่เรือเล่นนน เหตุดำยในแขวงจำหว่คพระ- นครศรีอยุธยาและหำเมืองที่ใกล้เคียงเบนท่องทุ่ แลำมืแม'นำลำคลองสำหริบใช้เรือได้แทบทุกหนทุกแห หนำนา ทุ หลากท่วมทุ่งท่ว์ไป การใช้เรือและเล่ เครื่องนิยมของชาวเมืองทุกช5นบรรดาศํกค ความนิยมย ต่อมาจนในกรงริต่นโกสินทร์ แม้เบนสมโ]ใช้รถยนก์และ เรือยนฅกน บ้คนั้ ก็ยำมืคนชอบเล่นเรือพายคามอย่าง โบราณอยู่ไม่ขาค ในสม'ยเมื่อกรุงศรีอยุธยาย*ง์เบ็นราชธานี ฤดการเล่นเรือดเหมือนจะเรื่มแต่ออกพรรษา ค1ง์แต่เดือน

ผ ®@ แรมคำ ๑ [ปรนสนเดือน @๒ ในเวลาฤดเล่นเรือนํ้นํ้ นดกนไปไหวพระและทอดกฐินดารเวคต่าง \"I ใน เวลากลาง วน และนคกนไปทอดผาบาในเวลากลางดน ดามคํๅบล หนงกมเรอยาวลา @ หรอ 1ฏ ลำ พวกชาวบานในดำบลน1น ลงเรือไปควยกน (ย'งมีเบนประเพณีอยู่ดามหวเมือง พระนครศรอยุธยาเบนตนจุนทุกวนนิ) แด่โบราณเจุาน และชุนนางต่างก็เห็นจะมีเรือยาวให้ผู้กนขำไทยพายไป ประชุมเรือเล่นกบราษฎรในฤดูเล่นเรือเช่นกล่า'วมา เวล พายเรือไปก็เห่เรือ ครนไปถึงที'ประชุมจุอดเรือแล่'วก เพลงและดอกสรอยสกรวาต่อไป เย้นเครื่องรื่นเริง กา•5 เห่เรือเล่นแด่โบราณนนสนนิษฐานว่าจุะดิดบทเย้นกล0นสค เซ่นเดียวกบเล่นเพลงและคอกสรอยล่กรวา ล่าเจุาของเร เล่นเบนกนชำนิชำนาญการแต่งกลอนก็แต่งเอง ล่'ๅชุ สามารถจุะแต่งได้เองก็ดองหาผู้อนไปเย้นผู้ดิคบอกบทเ.1น่รื0 และบทดอกสร’อยลํกร'วา ในคนเดียวกนนนเอง บทเห่เรือ คงมืมาก แด่หากสูญไปเสียควยไม่มืใครจุดไว้ บทเห่เร กรงกรุงศรอยุธยาขิงเหลออ0แดบทชองเจุๅรจุๅฐวรมธิI.บด เพราะนบถือกไเว่าแต่งดีเย้นอย่างยง

[๗] บทเห่เรือที่ปรากฏอยู่ และรวบรวมพิมพ์ไว้ในส เล่มนี (เวนแค่บทของสมเค็’เแจำพ้ากรมพระนริศรานุว่ วงศ์)* ลำนเบ็นบทแต่งสำหรบเห่เรือเล่นท1งํ้นไเ ก็เหตุ จึงเอามาใช้เห่เรือพระที่นึง์ ข้อนั้ไม่พบจดหมาย ล่นนิษฐาน เห็นเข้าเงื่อนมีอยู่คำยเมื่อพระบาทสมเด็จพระ จอมเกล่าเจำอยู่หำ แรกเสด็จเถลิงถวิลยราชสมบํฅิ ทรง พระราชปรารภว่า ประเพณีการลอยพระประทีปแค่ก่อนมา เจำนายและฟ้าราชการผู้ใหญ่?ค้องทำกระทงใหญ่ถวายล พุทธบชาทุก‘ตุบี ฅอ์งสงทุนรอนก่นมากนำ จึงทรง พระกรุณาโปรด ๆ ให้แก้ไขระเบียบการเก ณฑ์ให้ทำเบ ขนาดย่ยม บกเทียนรายฅามกระทงเรือ ถวายทรงจดแล่ว ลอยเบนพุทธบชาแทนกระทงใหญ่ ให้เจำนายทำฅามแบบ อย่างเรือพระที่น'ง เจำพ์าและค่างกรมผู้ใหญ่ช8นกร ก*บกรมพระ ทำเบ็นเรือพระที่น่ง้กี่ง ค่างกรมชนรองลงมา ทำเบ็่นเรือพระที่นํงศรี พระองค์เจำทำเบนเรือพระท้น’ง (๑) ครํ้งนพิมพ็๋เฉพาะกาพยเน่เรอ พระบวรราชนิพนชิ เจาพา ธรรมธเบศ กาพย์เห่เรอ พระราชนิพนธ รชกาลท 1® และกาพย์แน่รอ พระราชนิพนธ์ ร*ชกาลท ๔

[-] กราบ ขุนนางผู้ใหญ่ทำเรือตามทำเนึยบตำแหน่งข ดงแต่เรือรปส้ฅว่องม'พนเรือก่นและเรือแชเบนเรือกระบวน ลอยถวายฅว ส่วนพระยาโชฎึกราชเศรษฐีนนให้ทำเบนเรือ สำเภา เรือกระทงที่เกณฑ์ให้ทำก่งกล่าวมานั้ทำหนเดีย ก็ลอยเสมอไ!}ทุก,'จุเบี่ไม่ฅ่อ์งทำใหม่ อนึ่ง เมื่ พระประทีปเตือน ด๒ โปรด ๆ ให้แต่งเรือพระที่น*งกื่งจริง ๒ สำ สำ® ต1งพระชไ!วํฌน์ในบุษบก ก็กล่า 6 ด1งพาน ทองสองช1นทีพุ่มดอกไม้พุทธบุชา ทำฉ'ดรเทียนเบนเ สูงต่งรายสำหรบทรงจุด เมอเสคจลงลอยพระประทีปโปรดๆ ให้เรือถึงใหญ่สำที่ทรงพระชัยวฒน์มาเทียบที่ ก่อนเรอยืน เสดจลงทรงจดไพ่เกริองนมไการแส่วเสด็จ ประทีปบนเรือบลล่งก็ ในเวลาที่จุดไพ่ฅามเครื่องส นน โปรด ๆ ให้เห่เรือใช้บทของเจ่าพาธรรมธิเบศบ้ บทพระราชนิพนธพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล่านภาล่ย บ้าง ถวายทรงดามพอพระราชหฤท์ย์ แลวจึงให้เกลื่อนเรือ นนึ่ไป สนนิษฐานว่าที่เอาบทเห่เรือเล่นมาใช้เห่ จะเรืมเกิดขั้นเมื่อเปลี่ยนระเบียบการลอยพระประทีป แลว จึงโปรดๆให้ใช้ในเวลาเสด็จพยหยาตราทางชลมารคต่อมา

[*] ว่าคามที่เกยส\\กฅเห็นลล้าษณะเห่เรือกระบวนหลวง ซึ่งฅํ้งเบนแบบมาแฅ่รํซกาลที่ ๔ นน เมื่อเสด็จลงประท ในเรือพระที่นงแล็ว หลวงพ้ศณุเสนีกํบขุนรามเภรืผู้เบน คนบท (จะเบนโคยVาาแหน่งหรือโคยเฉพาะฅวขำพเจาไม่ ทราบแน่) กนหนึ่งนงคุกเข่าพนมมือเห่โกลงนำกาพย์ บา เรียกกนว่าเกรืนโกลงด็เกยไค้ยิน เมื่อจบบทโกลงแลวบ่อโทน จึงบอก “ออกเรือพระที่น่ง” พลพายนกบินจึงหวะชา เพราะ (เสด็จไปพระราชทานพระกเนวคอรุณราชวราราม ระยะทางใกล้กบท่าราชวรคิ1) และ เรือคามนาไม่หนล้าแรก ผจงพายเอางามไค้ ใช้ทำนองเห่ชา เข่าใจว่าไค้กบที่เร คำราว่าขำลวะเห่ พอจวนจะถึงที่ประทบ ตนบทก็ช,กสวะเห กำนึ่จะหมายความอย่างไรยิงคิคไม่เห็น กะเนพอจบบท เรือพระที่นงก็ถงท่าฉนวน'ที่จอค กรนขากลบเรอทวนน่า คองพายหนกจึงพายจึงหวะเร็วขนใช้เท่ทำนอง^รีา มีพก พายรบ “อะ’ไชิ’, นนเขำใจว่าไค้กบที่เรียกในคำร กงหมายความว่าเท่เบนพน เมื่อจบบทพายจา ๓ ที่ส่ง'ทุกบ ลล้าษณะการเห่เรอหลวงเกยเ^นคงกล่าวมาน

ทนํ้จะกล่าวถึงตำนานเห่เรอทพิมพ์ในสมุดเ ต่อไป บทเห่เรือของเจ้าพ้าธรรมธิเบศมี ๒ เรื่อง เรื่อ ชมพยุหยาฅราท:างชลมารค ชนตนแด่ “ พระเสด็จโคย แคนชล ทรงเรือ?เนงามเฉิดฉาย ” ต่อชมกระบวนเรือ ว่าควยชมปลา ชมไม้ ชมนก เบนนิราศ บทเห่เรือนเห็ ไถ้ในสำนวนว่าเจ่าพาธรรมธิเบกทรงนิพนธ์สำหรื'บเ พระที่น\"งของท่านเอง เวลากามเสด็จฃั้นพระบาท ออกจ จำหรืคพระนครศรีอยุธยาเจ่า พอเย็นก็ถึงท่าเจ่าสนุก บทเห่เรือของเจ่าพาธรรมธิเบศเรื่องที่ ๒ นนเบ สำวาส เอาเรื่องพระยาครุฑล\"กนางกากีมานำบท ขั้นตนว่า “กางกรโอบอุ้มแกว เจ่างามแพรำสบสรรพางค์’’ แล่'วว่า ไปพี1นกระบวนสำวาสจนจบ ถำสำเกตจะเห็นไถ้ในสำนวน ว่าเอาเรืองจริงอนเบึนกวามขำลบลไนพระหฤท่ยของเจ่พ ธรรมธิเบศออกมาว่าฅลอคทงเรือง เรืองที่ว่าน็นอาจจ ไถ้ในบจจุบ\"'นนั้ ควยมีปรากฏอยู่ในหนำสือพระราชพงศาว- ดารที่ไถ้กล่าวถึงเจ่พ์าธรรมธิเบศลอบผูกสม เจ่าพ์าสำวาล จึงเจ่าใจว่าบทเรื่องหลำน ว่าควยเรื่องสำวาส

[๑๑] เจาพาสงวาลทงสน ควยเหฅุนีแต่เดิมเห็นจะใช้บทเรื่องนเห่ แต่เฉพาะเวลาทรงเรือประพาสโคยลํๅพ*ง เช่นเที่ยวทุ เบนคน บทเห่เรือพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศ หลานภาลยนนฅงแต่ชมกบขาวฃองกินขั้นว่า “มิศหมนแกง แกวคา หอมยี่หร่า'รสรอนแรง” เบึนคนคลอคจนว่าควย งานนักขตฤกษ์ เข้าใจว่าทรงพระราชนิพนธ์แต่เมื่อใ รชกาลที @ ผู้หล่กผู้ใหญ่เล่ากนมาว่าพระราชนิพนธ์นทรง ชมสมเด็จพระศรืสุริเยนทราบรมราชินี แต่ย',งเบึนสมเด็จ พระเข้าหลานเธอ ควยกระบวนแต่งเครื่องเสวยไม่มีผู้ใคจะ ด็เสมอในครงนน บทเห่เรือซ็งพระบาทสมเด็จพระพทธ เลิศหลำนภานัยทรงพระราชนิพนธ์ ก็สำหรืบเห่เรือเสด็จ ประพาส มิไค้ใช้ในราชการ เรื่องเห่เรือในราชการนน โคลงพยุหยาคราพระก5น ซึ่งกรมสมเด็จพระปรมานชิต ชิโนรสทรงนิพนธ์เมื่อในร'ชกาลที่ ๓ ไม่ไค้กล่าวถึ เลย จึงเข้าใจว่าพระบาทสมเด็จพระจอมเกนัาเจ่าอยู่ โปรค ๆ ให้เอาบทเห่เรือ ท1งบทคร8งกรุงกีรีอยุธยา แสะ บทพระราชนิพนธ์รชกาลที่ ๒ มาใช้เห่เรือในราชการแต่เมื่อ ในรชกาลที' ๔

[๑]ตุ)] บทเห่พระราชนิพนธ์ในรืชกาลที่ ๕ นนมึ ๔ บท^ .กอชมสวนบท ๑ ชมนกบท ๑ ชมไม้บท 0 ชมโฉมบท ๏ ทรงพระราชนิพนธ์เมื่อใช้บทเห่เรือเล่นเห่เรือหลว ประเพณีมาแฅ่รืชกาลก่อนแล่ว สำหรำ!ให้เห่ถวายเวลาเสด ลงลอยพระประทีปคง กล่าวมา ไม่ใคร1 จะไค้ใชในที่อื่น นานๆ จะไค้ยินเอาไปเห่กระบวนพระกฐินพอุหยาครากรื่ง ๑ บทเห่พระราชนิพนธ์ในรืชกาลที่ ๖^ ทรงพระรา นิพนธ์พระราชทานสำหรืบพิมพ์ในหนิงสือสมุทสาร อ ราชนาวีสมาคมเมื่อบขาล พ.ศ. ๒๔๕๗ เอาเกาเรื่องบท เห่เรือเก่ามาเทียบ ล่บสี่งซึ่งเบน อยู่ใน สมยเมื่อ ท นิพนธ์ เบนคนว่าเห่เก่าชมกระบวนเรือพาย ซึ่งเบน พระที่นํ่งและเรือรบเรือไล่ในครํ้งนน พระราชน ชมเรือพระที่น4งและเรือรบเรือไล่ซึ่งเบนเรือกลไฟในเวลาน ถึงบทอึ่นก็ทรงเทียบให้ฅรงกบการที่เบนอยู่ ที่ พรรณนาและในทางกลอนสงวาส ถาผ้เบนนกเรียนโบราณ กคีอ่านคำยกวามสงเกฅบทเห่เรือคงแค่แค่งกรื่งกร (๑) ในการจ0ดพิมพ์ครงนิ พิมพ์เพยงบทชมโฉมบทเดยว (๒) บทเห่เรอพระราชนิพนธ์รชกาลท ๖ และบทเห่เด็อพระ นิพนธ์สมเด็จฯ เจ*าพิากรมพระยานริศรานวดตางศ ไม่ไค้นำมาพิมพ์ไร้

[ ๑๓ ^ อยุธยาและทีแต่งครงรชกๅลท ๒ กรงรืคนโกสินทร์ และ พระราชนิพนธในรชกาลที่ ๖ จะไค้ประโยชน์ความเข8าใจ การทเปลยนแปลงมาโคยลำคบที่งกวามนิยมและการงๅน นอกจากประโยชนทีไค้ในทางอ่านทน9งสือกลอนที่แต่งค ส่วน ๑ บทเห่เรือพระราชนิพนธ์สมเด็จพระเจ8าบรมวงศ์เธอ เจาพ้ากรมพระนริศรานวํคคิวงศ์^^ นน สมเด็จพระเจ8า พี่ยาเธอ เจำพ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิฅ(๒) ทลเชิญให้ ทรงพระนิพนธ์เมื่องานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภช พระบาทสมเด็จพระมงกภเกลำเจ8าอย่หำ ควยมีการสมโภช ส่1 วนกระทรวง ทหารเร1อสนองพระขเดชพระคุณ เมอวนที ๘ ธน'วาคม พ.ศ. ๒๔๕๔ มีการฅกแฅ่งสถานที่ในกรม ทหารเรือแถวท่าราชวรดิ1ฐท8งสองฟากแม่นา ฅลอคถึงว้ค์ อรุณราชวราราม และมีกระบวนแห่เรือในแม่นา บทเห่เรื นั้เห่ในเรือพระทินงถึงเมื่อมาจอคถวายพัมงคลที่ท่ารา วรดิ^ ฅำนานของบทเห่เรือมีคํงืแสคงมาน. (®) สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอเจาพากรมพระยานริศรานวดตวงศ็๋ (๒) สมเด็จพระเจาบรมวงศํเธอ เจาพากรมพระนครสวรรค์วรพินิฅ



บทเหเรอ พระใ]วรราขนิพนธ์ เปีาพาธรรมธิพศ III โ#- - เหชมเรอบบวน โคลง © ปางเสด็จประเวศดำว ชลาไลย ทรงรํฅนพิมานไชย กงแกว พร4งพริอมห่วยพลไอร แหนแห่ เรือกระบวนต2นแพรว เพริศพร้งพายทอง ฯ ชำถวะเท่ ® พระเสด็จโดยแดนชลทรงเรือต,!14งามเฉิดฉาย กงแก,วแพร,,วพรรณราย พายอ่อนหยิบจบงามงอน ๑ นาวาแน่นเม่นชนิด ล,วนรูปสัตว์แสนยากร เรอร็วทิวธงสลอน สาครลินคร,นครนฟอง

๒ ๏ เริอครุฑยดนาคหิว ลิวลอยมาพาผํนผยอง พลพายกรายพายทอง รองโห่เห่โอไห่มา ® สร}รุขมขสึดาน เพยงพิมานผ่านเมฆา ม่านกรองทองรจนา หยิงคาแดงแย่งยิงกร ๏ สมรรถโชยไกรกาบแกว แสงแวววบจบสาคร เริยบเริยงเคยงค่จร ดงร่อนพามาแคนดิน ® สุวรรณหงส์ทรงพ่ห่อย งามชดช8อยลอยหยิงสินธุ เพยงหงส์ทรงพรหม่นทร์ สินลาศเลอนเตอนตาชม ® เรอไชยไวว่องวิง รวดเรวจริงยิงอย่างลม เสียงเส้าเร่าระดม ห่มท8ายเยนเดินค่ยิน มุล!:เห่ ดูดงเม่นเห็นขบยิน คนสองค่ดยิงยง ๑ คชสีห์ทผาดเผ่น แล่นเฉอยฉำลํๅระหง ราชสีห์ทยนยิน องคพระพายผายยินผยอง ® เรอนาหน8,าม่งนา โจนตามคลนผืนผ่าฟอง เพยงม่าอาชาทรง เบ็นแถวท่องส่องตามยิน ๏ เรอสิงห์วิงเผ่นโผน ดูยิงสิงห์ลำพอง

๏ นาคาหนำคํง์เบึน ๓ ม่งกรถอนพายพ้น ® เลยงผาง่าเห่าโผน ดูขะเม่นเหนขบขัน นาวาหน่าอินทริ ทนแข่งหน่าวาสกร ๏ ตนตรมอึงอล เพยงโจนไปในวาริ โห่อึกครกครํ้นโครม มบณหมอนเลอนลอยโพยม ๏ กรฑาหมู่นาเวศ ก’,องกาหลพลแห่โหม เหิมห่นชนกระมล โสมนํสชนรินเริงพล จากนคเรศโดยสาชล ยลมิจฉาสารพ้นม ฯ. *

เหชมปลา โคลง ๏ พิศพรรณปลาว่ายเคลำ คลํงกัน ถวิลสดาดวงจ่นทร์ แจ่มหนา ม*ศยาย่อมพำพน พิศวาส ควรฤพรากนองชำ ชวดเคลำคลํงชม ฯ ช*าลวะเห่ คิดกงเจ่าเศราอารมณ์ สมสาใจไม่พามา ๏ พิศพรรณปลาจ่ายเคลา ม่ศยายงรู้,ชม ๏ นวลจนทร็๋เบนนวลจริง เจ่างามพริงยิงมวลปลา คางเบอนเบอนหนามา ไม่งามเท่าเจ่าเบอนชาย ๏ เพิยนทองงามดงทอง ไม่เหมอนน5องห่มตาดพราย กระแหแหห่างชาย ดังสายสวาทคลาดจากสม ทรงแปลง อ”นแลํม์น,องชำเพราะชม เทมอนทกข์พิท่จากนาง ๑ แห่,มชำชํ้าใครตอง ปลาทกทกข์อกกรม

๕ (๑) ทรงแทรก ๕ บท ขาวพรายช่วงสสำอาง งามเรองเรอเนอสองสํ มูละเท่ เคล2'ากนอย่ดงามด ๏ น็าเงินคอเงินยวง เ.ห^น.พป^ล-าฯ.เ^ค-ล^้,ๆาเศร้า เจจร ไม่เทยบเปรยบโฉมนาง หางไก่คลิ'!ยไม่ม่หงอน ๑ ปลากรายว'ายเคยงค่ ผมประบ่าอ่าเอ่ยมไร แต่นางห่างเหินพ ๑ หางโก่ว่ายแหวกว่าย คิดอนงค์องค์เอวอร ๏ ปลาสร,อยลอยล่อง1ชล ว่ายเวยนวนปนก่นไป เหม่อนสรอยทรงทรามว้ย ไม่เห็นเจาเศร็าบ่วาย ๏ เนออ่อนอ่อนแต่ชือ เนอน2องหรออ่อนทงกาย ใครต่องของจิตชาย ไม่วายนกตรกตรงทรวง ๑ ปลาเส้อเหลอห่ฅา เลอมแหลมกว่าปลาทํ้งปวง เหม่อนตาสตาดวง ดูแหลมลำขำเพราคม ๏ แมลงภ!คI ู^เคยIงวาย เห็นคลิายคลิายน่าเชยชม คิดความยามเมอสม สนิทเคลิาเจาเอวบาง (๑) ทบอกไว้ในตนฉม่บวา ทรงแทรก ๔ บทน พิจารณาดยิงสงสัยราจะเบนใค แทรก และบทเท่เรอตอนอนจำนวนไล่เลึยสัน สัาตดบททแทรกโนตอนชมปลานํ้ออ เส^ย & บท ก๘จะสะน*เกานขนาด

๏ หว่เกศเพศชอปลา ๖ หวเกลำเจาสระสาง คิดสุดาอ่าองค์นาง ๏ ชะแวงแฝงผงแนบ เสนเกศสลวยรวยกลนหอม เหมอนพแนบแอบถนอม ชะวาดแอบแปมปนปลอม ๏ พิศดุทมู่มิจฉา จอมสวาทนาฎบ'งอร คะนงนชสดสายสมร ว่ายแหวกมาโนสาคร มาด9,วยพจะตใจ ฯ.

เห่ชมไม้ โคลง ม้พรรณ กลินเกลยง © เรือชายชมมงไม้ ชช่อ ริมท่าสาครค'นธ็๋ กลนเนอนวลนาง ฯ เพล็ดดอกออกแกมกิน หอมหนรนรสเพยง ชำลวะเห่ รมท่าไสวหลากหลายพรรณ ส่งกลินเกลยงเพิยงกลินสมร ๑ เรือชายชมมงไม้ บานแสลมแยมเกสร เพล็ดดอกออกแกมกน แยมโอษฐ์ยมพร้มพรายงาม ๑ ชมดวงพวงนางแยํม คลกลบเหลองเรืองอร่าม คิดความยามบ่งอร ผิวเหลองกว่าจำปาทอง ๑ จำปาหนาแน่นเนอง ระยำยํอยหอยพวงกรอง คิดคะนงถงนงราม เจ5,าแขวนไว้ให้เรืยมชม ๏ ประยงค์ทรงพวงหํอย พิกุลแกมแซมสกรม เหม้อนอบะนวลละออง เหม้อนกลนน่องท่องคิตใซ ® พดจบกลบแสส่ม หอมชวยรวยตามลม

๏ สาวหยุดพุทธชาด ๘ นกนองกรองมาลย บานเกลอนกลาดดาษดาไป วางให้พิขํ้างทนอน มละเหํ กลินหอมหวานซ่านขจร เห็นจะวอนอ*อ์นพชาย ๏ พิกุลบนนาคบาน บานบุษบงส่งกลินอาย แม่นนชสดสายสมร คลำยกสินลำเจ*าตาฅร ® เฅ๘ง1 แต\\้วแVกวกาหลง ดอกเบ๘!นพวงร1วงเรณ หอมอย่ไม่ร้หาย ชชนจิตคิดวนดา © มะลวไ(พรรณจิกจวง กลินอายอบสบนาสา หอมมาน่าเอ็นด รำไปเจ*าเศราลิงนาง ๑ ลำดวนหวนหอมตลบ คิดพึเคยเชยกลนปราง นกถวิลกลินบุหงา ห่อนแหห่างว''ๅงเว’'แว่น ® รวยรินกลํนรำเพย ศรเสาวภาคย์หลากหลายพรรณ นงแนบแอบเอวบาง จะอ*อนพชชมเชย ฯ. ๑ ชมดวงพวงมาลํ วนิดามาดํว์ยก่น

เหชมนก โคลง อษฎงก คาแล*,ว ๏ รอนรอนสริยโอ้ นุชพ เพยงแม่ เรอยเรอยลไ)เมรลง คลํบคล*ายเร่ยมเหล้ยว ฯ รอนรอนจตจำนง เรอยเรอยเรยมคอยแก*ว ช้าลวะเห่ ทิพากรจะตกตํ่า คำน่งหนำเจ*ๅตาตร ๏ เรอยเรือยมารอนรอน นกบินเฉยงใปทงหม่ สนชิยาจะใกล้คํ่า เหมอนพีอยู่ผู้เดยวดาย คดบํง์อรร่อนรำกราย @ เร่อยเร่อยมาเร่ยงเร่ยง เหมอนสายสวาทนาดนวยจร ตํวเตยวมาพล\"ดคุ่ ชมกนอคู่ส่สมสมร ® เห๘นฝ,ูงย0ูขงเราพ่อน ห่อนเห็นเจ*าเศร่าใจครวญ สร*อ์ยทองย่องเยองชาย ไม่นวลพํกต/เหมอนทรามสงวน ดงนางพาหน่าใยยอง ® สาลิกามาตามคู่ แต่พนอาวรณ01 ๑ นางนวลนวลน่ารก แก,วพนสดนวล

๑๐ ๏ นกแกวแจ้วแจ่มเส์ย'} จิบไม้เรยงเคยงคู่สอง เหมอนพนประคอง จิบขจิญน่องล่อ์งม่อเรา ฯ มูละเห่ เดินท่องเที่ยวเลยวเหลยมเขา เปล่าใจเปลยวเหลยวหานาง ๏ ไก'พามาตวเตยว เหมอนพรากจากนงเยาว ๏ แขกเต2าเคล่าคู่เคยง เรยงจิบไม้ไซ้บกหาง เรยมคะนิงถงเอวบาง เคยแนบจ่างรางแรมนาน ® ดุเหว่าเจ่าจมซ้อง สนนล่,องซ,องเสยงหวาน ไพเราะเพราะก่งวาล ปานเสยงน็,องซ้อง/งชาย ๑ โนรสปานชาด เหม่อนช่างฉลาดวาดแล่,มกาย ไม่เท่าเจ่าโฉมฉาย ห่มตาดพรายกรายกรมา ๑ สัตวาน่าเอ็นดู คอยหาคู่อยู่เอกา เหม่อนพทจากมา ครวญหาเจ่าเศซ้าเสยใจ ๑ บกษม่หลายพรรณ บางชมกนข้นเพรยกไพร ยงพงจิงเวงใจ ล่,วนหลายหลากมากภาษา ฯ.

เหเรองกาก ( ของเดิม ) โคลง กาก สูร้ว ๏ กางกรอุ้มโอบแกว เบ๘!นเหย4อ บกกระพือพาศร สู่ไม้รํง์เร้ยง ฯ ฉวยฉาบคาบนาค หางกระหวดรดหว ๏ กางกรอุ้มโอบแกว เจางามแพร้วสบสรรพางค์ บกปกอกเอวนาง พลางคลงเคลำเตำจรจรํล ® ฉวยฉาบคาบนาคา หางกระหวิดรงรดพ้น เบนภิกษาพาผกผํน ® ดลสถานพิมานมาศ คนเมฆามาสิบพล เหิมหวนยวนกาม เกลยวกลมสมสวาทนาถกาก ๏ เริงรนชนเชยปรางค ปรดาแนบแอบอ■จง^องค์ กอดเกอเนอนวลหง พลางคลงเคลาเต\"ใบษบง ๏ กากแน่งนอยนาฎ ปลงสวาทชมสมเส,พค์สมร ก3มเกลากล่าวชออน อภิวาทประนมกร ซอนซบหน9าฅาเมยงมน

๑1ช ® บกษกริฑาชม ภรมย์เปรมเกษมสันต์ กลมเกลยวเกยวกรพิน พันม่วเย*■แคสัาคลงชม ® สองสุขสองสังวาส แสนสดสวาทสองสู่สม สองสนจท,นจทรารมย๙ั กลมเกลยวช้สู่สมสอง ® แยํมยมพรมพักตรา สาภิรมย์สมจิตปอง แสนสนุกสขสมพอง ในห8องแก8,วแพร่วพรรณราย ® ลมพัดกลดเมฆเกลอน พ้าลนเลอนแลบแสงพลาย วลาหกตกโปรยปราย สายสินธุนองท1องธารา ๏ เหราร่าเริงรน ว่ายเคสัเกลนหนหรรษา สองสมกลมกริฑา เบนผาสกทกนร่นฅร์ ฯ.

เหเรองกาก (ไต้มาไห}]) ชำลวะเห่ ๑ สุบรรณแผลงเตชลํ้ๅ บินบน กางบกบ่งสุริยน มดพา ร่อนลงส่ไพชยนต์ ปรางค์มาศ เข8าน่งแอบนชเคลำ แนบเนอนรลสมรฯ มูล*เห ให้มดบิลบดอ'มพร จรสู่นองแกวกาก ๏ สุบรรณสำแดงฤทชิ สายสตสวาทเจริญศริ ร่อนลงตรงบํญชร พ4คง!อชายชาญสกา ๑ กล่าวรสพจนาดค์ จํงลอบล'กเชิามาหา ผินหนามาพาท ไปสู่พาพิมานจิ'นทร์ ® ประสงค์จำนงค์รก ในสิมพลเกษมสันต์ หวํงเข็ญแกวกานดา เทยวชมชนพระเมรธร งามพรายแพร่วเชิงสิงขร ๏ เสวยรมค์สมบ'ตพิ สิงขรกนเบนทันกง แลํ,วจะพาเจำจรจร่ล ๏ พจะชชมทรายแกว แม่นํ้าสิทันดร

® จะพาชมพิทยาธร •๔ ‘ \" 7,117เหลาสัตว์ตระกลวงศ์ ฝูงกินนรแลเหมหงส์ อย่ในดงเขาส\"ตภ\"ณฑ์ © จะใดชมนารผล งามสกลด่งแสว่ง์สรรค์ อย่ยอดเขาอศกรรณ ฝงคนธรรส์มาเชยชม ๑ จะพาไปไกรลาศ ดูเทพมาบ่งคม เผ5่^าเบองบาทพระสยม ๏ เทพบตรติวงซ8,าย แทรกเปลยนเวยนไปมา จบระบำรำผาลา ๏ อย่าอาล'ยมนษย์เลย สาวสวรรค์ย็ายมาผายขวา ว่าพลางทางติดพํน กรคว่าไขว่ไล่พ\"ลวน ไปชมเชยพิมานสวรรค์ ผํนจุมพิตชิดชมนาง ฯ.

เหเรองกาก ( บทของเดิม ) ช้าลวะเห่ กรครฑ เหน้ยรนไ)ง ๏ กากกรบองบด จอมราช เลยนา ไยจงมา?รอยด ล่อเลยวเจรจา ฯ ไม่เกรงพระบนมกฎ มาอาจออกคำพร,อง มล*ว!;เห ล่องสัมผัสควยบกษา มานะใจให้ให้อ”'ปร ะมาณ ๏ กากกรบองบต ฅ่วเจ,านโอหิ'งการ ทิงภํยพาลในอบาย เสยรซ่านตาลกรฑา ไม่เจตนาอย่าพ่กหมาย สายสริยวงศ์พงศ์เทว”'ญ ๏ ตอบรสพจนวาท ฝูงนางนองล่ว์นสาวสวรรค์ ไม่เกรงพระภูบาล จะพาก'นตกนรกานต์ ๏ ถงเบนชายชาญสกา ผายเจาก็เลิศชาย ® เสวยทิพพิมานทอง ไม่ควรมาผกพ่น

๑๖ ® ซงว่าจะพาชม บรมสขสนกสนาน ไม'ควรการอย่าเจรจา ขอบรสพจมาน ๏ ครุฑพ้งสายสุดสวาทปรามาสขนิษฐา เจาดวงทิพมณฑา วาจาจ'ตสารพํดงอน © พืประมาทอาจหาญนํก เพราะจาริกเจำสายสมร ห่อนกลิวเวรเพราะหวํง์ใจ เท่าพาแผ่นดินดอน ๏ ขอฝากไมตรจิต กว่าชวิตจะฒัาไษย สัพยอกเยาหยอกนาง ฯ ว่าพลางทางคว่าไขว่ รVห}นห่เร(เากๆ'ก.