เห็ดโคนกับปลวกและการเพาะเลี้ยงเห็ดโคน

ภาพท่ี 25. การทดลองเพาะเลี้ยงเห็ดโคนโดยวิธีปล่อยเลี้ยงแมลงเม่า (A) ของปลวกเห็ดโคนชนิด Macrotermes gilvus (B) สามารถ เพาะไดเ้ หด็ โคนชนิด Termitomyces globulus (C, D, E, F) เหด็ โคนกับปลวก 46 และการเพาะเลีย้ งเห็ดโคน

การเพาะเล้ียงเห็ดโคนในพื้นที่ต้องการจะประสบความสำเร็จควรทำ ในพ้ืนท่ีมีสภาพแวดล้อมเหมาะสมกับการเกิดดอกเห็ดโคน ซ่ึงจะต้องเลี้ยง ปลวกเห็ดโคนเสียก่อน โดยใช้วิธีจับแมลงเม่าชนิดปลวกเห็ดโคนมาปล่อย เลี้ยงจำนวนประมาณ 20 คู่ และตอ้ งเล้ยี งใหเ้ จริญเติบโตแข็งแรงมปี ระชากร ปลวกเพิ่มจำนวนมาก และรังขยายใหญ่ขึ้นจนเหมาะสำหรับเพาะเก็บเช้ือ เห็ดโคนในรงั ปลวก (combs) ได้ เมอื่ เขา้ ฤดฝู น ณ วนั ทม่ี ีอากาศรอ้ นอบอา้ ว และมีฝนตกหนักติดต่อกัน เชื้อตุ่มดอกเห็ดโคนก็จะเจริญเติบโตยืดตรงแทง ทะลุโผล่ดินข้ึนมาจึงได้เห็ดโคน ซ่ึงต้องใช้เวลาเล้ียงปลวกสองปีขึ้นไปจึง สามารถเพาะเหด็ โคนได ้ สถานที่เพาะเล้ียงควรเลือกพื้นท่ีโล่งห่างจากตัวอาคารบ้านเรือน ประมาณ 5-10 เมตร เปน็ พ้นื ที่วา่ งใกลร้ ม่ ไม้ ในสวนป่า สวนผลไม้ หรือตาม ริมทุ่งนา พ้ืนที่ใช้เพาะเล้ียงเห็ดโคนต้องไม่มีการใช้สารเคมีฆ่าแมลงทุกชนิด และไม่ควรจุดไฟเผาหญ้า เผาป่าใดๆ ทั้งส้ิน ไม่ควรขุดดินตรวจดูปลวก เพราะมีโอกาสทำให้ปลวกถูกศัตรูกัดกินตายหมดรังได้ ศัตรูของปลวก เช่น มดลิ้น มดคนั ไฟ แมงมมุ และจ้ิงจก 47 เหด็ โคนกบั ปลวก และการเพาะเลย้ี งเหด็ โคน

คณุ คา่ ทางอาหารของเหด็ โคน เห็ดโคนมคี ณุ ค่าทางอาหารตอ่ นำ้ หนักสด 100 กรัม ดงั นี้ น้ำ 93 กรัม โปรตีน 2.9 กรมั ไขมนั 0.2 กรมั คาร์โบโฮเดรท 3 กรมั เสน้ ใย 0.6 กรัม เถ้า 0.6 กรัม แคลเซียม 8 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 6.6 มิลลิกรัม และเหล็ก 1.3 มิลลิกรมั เหด็ โคนมีคุณคา่ ทางอาหารตอ่ น้ำหนักแห้ง 100 กรัม ดังนี้ นำ้ 17 กรมั โปรตีน 35.6 กรมั ไขมัน 1.4 กรัม คารโ์ บโฮเดรท 14 กรัม เสน้ ใย 6.9 กรัม เถ้า 16.2 กรัม แคลเซียม 100 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 162 มิลลิกรัม และ เหล็ก 3.2 มิลลิกรมั (สมชาย, 2550) อุษา และคณะ (2546) ได้ทำการศึกษาคุณค่าทางอาหารของเห็ด ปลวกที่พบในภาคอีสาน วิเคราะห์โดยใช้วิธีการของ A.O.A.C. รายละเอียด ตามตารางที่ 5 เห็ดโคนกบั ปลวก 48 และการเพาะเลี้ยงเห็ดโคน

ต ารางท่ี 5. คุณค่าทางอาหารของชนดิ เหด็ ปลวกที่พบในภาคอสี าน คุณคา่ ทางอาหาร (มิลลิกรัม/กรมั ) น้ำหนักแห้ง ชนิดเห็ดปลวก โปรตีน ไขมัน คารโ์ บโฮเดรท เยือ่ ใย ฟอสเฟต แคลเซีย่ ม เหด็ ปลวกฟานเทา 339.26 52.07 487.51 108.79 2.93 0.27 เหด็ ปลวกไกน่ ้อย 317.95 36.51 379.78 181.28 7.58 1.05 เหด็ ปลวกขาวนอ้ ย 304.84 11.64 353.44 113.1 5.73 1.2 เห็ดปลวกเลือด, 301.02 15.59 343.32 74.53 6.06 0.29 เห็ดปลวกแดงน้อย 300.68 15.72 286.16 89.46 5.9 0.96 เห็ดปลวกขาว เห็ดปลวกตาบขาโป้ 290.93 19.14 62.98 54.89 4.06 0.62 เหด็ ปลวกแดง, 290.76 20.23 248.94 121.76 11.58 0.4 เหด็ ปลวกฟาน 283.58 22.27 83.47 116.89 4.29 0.7 เหด็ ปลวกตาบ เหด็ ปลวกใหญ ่ 282.66 22.62 282.52 97.3 5.67 0.14 เหด็ ปลวกฟานขาขน 278.5 23.3 247.24 48.22 5.67 0.69 เห็ดปลวกตาบขากระบอก 271.26 18.76 149.07 41.41 4.01 0.61 เหด็ ปลวกขาวขาโขง 259.58 29.73 286.07 53.1 3.86 0.21 เหด็ ปลวกดำ 252.74 14.89 212.81 106.17 5.19 1.13 เห็ดปลวกตาบคล่นื 245.39 16.8 82.54 93.44 5.34 1.44 เห็ดปลวกคาม, 201.32 8.6 541.74 106.35 6.65 0.77 เห็ดปลวกดำนอ้ ย เห็ดปลวกจกิ 192.15 9.75 426.8 329.07 4.11 0.62 เห็ดปลวกข้าวดอ, 95.82 15.32 319.01 151.11 3.49 0.51 เห็ดปลวกสายฝน, เห็ดปลวกจิกน้อย NA NA NA NA NA NA เหด็ ปลวกขี้ไก ่ เหด็ ปลวกขาโปร้ ากส้ัน NA NA NA NA NA NA เฉลย่ี 0.7 244.77 20.79 284.03 110.32 5.98 NA = ยังไมไ่ ด้ทำการวิเคราะห์ 49 เห็ดโคนกบั ปลวก และการเพาะเล้ยี งเห็ดโคน

Crisan and Sand (1978) ศกึ ษาคณุ ค่าทางอาหารของเห็ดโคนที่ได้ จากประเทศอินเดยี รายละเอียดตามตารางท่ี 6 ต ารางท่ี 6. สว่ นประกอบคุณคา่ ทางอาหารของเห็ดโคนต่อนำ้ หนกั แหง้ 100 กรมั ชนิดเห็ดโคน (Termitomyces sp.) สว่ นประกอบ คณุ คา่ ทางอาหาร T. microcarpus Bunakamaka* Butundatunda* Nakyebowa* Indian Var. ความชนื้ (กรมั ) 8 10 12 8 91.3 โปรตนี (กรัม) 27.4 28 27.8 27.4 33 ไขมนั (กรมั ) 4.3 4.4 3.4 3.3 6 เย่อื ใย (กรมั ) 2.2 4.4 5.7 6.5 13.1 เถา้ (กรัม) 14.1 15.6 6.8 8.7 9.3 พลังงาน (แคลอร่ี) 364 349 376 366 345 กรดอะมิโน (มิลลกิ รัม) Isoleucine 286 268 277 312 580 Leucine 437 437 429 482 580 Lysine 402 357 312 357 357 Methionine 98 80 89 71 625 Phenylalanine 277 277 214 250 281 Tyrosine 223 241 214 170 - Threonine 330 330 339 357 295 Valine 366 348 268 437 411 Argenine 411 348 304 357 714 Histidine 214 161 152 170 446 * ชื่อเห็ดโคนเป็นชื่อท้องถิ่นยังไมไ่ ดม้ กี ารจำแนกชนิด เห็ดโคนกับปลวก 50 และการเพาะเล้ยี งเห็ดโคน

ตารางที่ 7. คุณคา่ ทางอาหารของดอกเหด็ โคนสดตอ่ นำ้ หนัก 100 กรัม คุณค่าทางอาหาร เห็ดโคน เหด็ โคนดอกใหญ่ นำ้ (กรัม) 84.9 89.07 พลงั งาน (แคลอร่)ี 48.72 36.09 ไขมนั (กรมั ) 0.28 0.152 คารโ์ บไฮเดรท (กรัม) 5.28 4.97 โปรตนี (กรัม) 6.27 3.71 เสน้ ใย (กรัม) 1.963 0.951 เถ้า (กรมั ) 1.293 0.635 แรธ่ าตุ แคลเซยี ม (มก.) 8.64 1.08 เหลก็ (มก.) 3.04 0.87 ฟอสฟอรัส (มก.) 135.11 83.4 วิตามนิ บี 1 (มก.) 0.095 ND บี 2 (มก.) 0.5 ND ซี (มก.) 9.24 ND ไนอาซีน (มก.) 0 ND ND = ไม่มีขอ้ มูล 51 เหด็ โคนกับปลวก และการเพาะเลยี้ งเห็ดโคน

สรรพคุณทางยาของเหด็ โคน จากรายงานของสมชาย (2550) พบว่า เห็ดโคนมีรสหวาน มีฤทธิ์ เป็นกลาง ไม่มีพิษ เป็นยาบำรุงกำลัง ช่วยยอ่ ยอาหาร ไอ มเี สมหะมาก แก้บิด ลดการอาเจียนและแน่นหน้าอก มีการทดลองทางเภสัชวิทยาพบว่า น้ำสกัด เหด็ โคนมฤี ทธติ์ า้ นเช้อื โรคได้หลายตัว เชน่ Staphylococcus aureus เช้ือ ไทฟรอยด์และเช้ือ Enterobacteria และถ้าให้ดื่มน้ำสกัดเห็ดโคน 250 มล. ไมพ่ บว่ามีอาการขา้ งเคยี ง ถา้ ใชแ้ อลกอฮอลแ์ ละอาซีโตนสกดั สารจากเหด็ โคน พบว่า มีฤทธ์ิลดน้ำตาลในเลือดได้ และยังสามารถยับย้ังเซลล์มะเร็ง Saroome 180 และเซลลม์ ะเรง็ Ehrhchcaroinoma 100% และสารสำคัญ ทพี่ บในเหด็ โคนมดี งั นี ้ 1. Polysaccharide of Pentose (1-3)–B–D–glucan เป็นสารท่ีมีโมเลกุลใหญ่ของน้ำตาลเพนโตส มีส่วนกระตุ้นให้ ร่างกายสร้างสารอินเตอร์เฟรอน (Interferon) ซึ่งจะไปกระตุ้นให้เกิด ภูมิคุ้มกันการเข้าทำลายของเนื้องอก หรือยับย้ังการเจริญเติบโตของเนื้องอก บางชนิดได้ รวมทัง้ ไวรสั ทท่ี ำใหเ้ กิดโรคไข้หวัดใหญ่ 2. Eritadenine เป็นสารท่ีพบจำนวนมากในเห็ดโคนมีจำนวนมาก ซ่ึงมีคุณสมบัติ ในการละลายไขมันในเส้นเลือด ดังนั้นหากรับประทานเห็ดโคนเป็นประจำ รา่ งกายจะรบั เอาสาร Eritadenine เข้าไปชว่ ยละลายไขมนั ในเส้นเลอื ด ทำให้ ภายในเส้นเลือดไม่มีการอุดตัน หัวใจไม่จำเป็นต้องทำงานหนัก เห็ดโคนจึง เป็นอาหารท่ีเหมาะอย่างย่ิงสำหรับผู้ท่ีเป็นโรคหัวใจ ความดันโลหิตสูง ควบคุมไมใ่ หม้ ีไขมนั อดุ ตันในเส้นเลอื ด เหด็ โคนกับปลวก 52 และการเพาะเลีย้ งเห็ดโคน

บรรณานุกรม กรมส่งเสริมการเกษตร. 2538. คำแนะนำที่ 169 เร่ือง อาหารจากเห็ด. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด. กรุงเทพฯ น. 2-3. จารุณ ี วงศข์ า้ หลวง ยพุ าพร สรนุวัตร ขวัญชยั เจริญกรุง และศจษิ ฐ์ ชุติภาปกรณ์. 2548. ความหลากหลายของปลวกในประเทศไทย. สำนกั วจิ ัยการจดั การป่าไม้และผลิตผลป่าไม้, กรมป่าไม.้ 48 น. ปญั ญา โพธ์ิฐิติรตั น์ และกติ ติพงษ์ ศริ ิวานิชกุล. 2538. เทคโนโลยีการ เพาะเห็ด. สำนักพมิ พ์รวั้ เขยี ว. กรุงเทพฯ. 241 น. ประไพศรี พิทักษไ์ พรวัน. 2543. วิเคราะหเ์ หด็ ไทย ตอนที่ 1. ข่าวสารโรค พชื และจลุ ชีววทิ ยา 10(2) : 9-21. พนู พไิ ล สุวรรณฤทธ ิ์ จรี พนั ธ ์ ศรสี มุ ล และอุทยั วรรณ แสงวนชิ . 2546. ความหลากหลายของชนิดของเชื้อราในสวนเห็ดราของปลวกและ ความสำคัญในระบบนิเวศน์. ใน การสัมมนาเห็ดปลวก (เห็ดโคน) ครั้งท่ี 1. กรมวชิ าการเกษตร, กรงุ เทพฯ. น. 206-217. ยุพาพร สรนุวตั ร และสรุ างค ์ เธียรหิรัญ. 2548. ปลวกเพาะเล้ยี งเชอ้ื ราที่ มีศักยภาพในการผลิตเห็ดโคนในประเทศไทย. ใน การประชุมทาง วิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 43. กรุงเทพฯ. น. 713-720. ยุพาพร สรนวุ ตั ร และจารุณี วงศ์ข้าหลวง. 2546. ปลวกและบทบาทในระบบ นเิ วศน.์ สำนกั วจิ ัยเศรษฐกจิ และผลิตผลป่าไม,้ กรมป่าไม.้ 18 น. 53 เหด็ โคนกบั ปลวก และการเพาะเลยี้ งเหด็ โคน

ราชบัณทิตยสถาน. 2539. เห็ดกินได้และเห็ดมีพิษในประเทศไทย ฉบับราชบัณทติ ยสถาน. บรษิ ัท อมรินทร์พร้นิ ต้ิงแอนดพ์ บั ลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน). กรุงเทพฯ. 180 น. ลลี า กญกิ นนั ท์ นัยนา ทองเจยี ม และอภชิ ยั หม่กู อ้ น. 2551. การวิจัย เพาะเลยี้ งเหด็ โคน. เอกสารวชิ าการกรมป่าไม้ พ.ศ. 2551. สมุ าลี พชิ ญางกรู . 2547. เหด็ โคนและลกู ผสมฟิวแสนท.์   พิมพค์ ร้ังท่ี 2. บริษัท สามเจริญพาณิชย์ (กรุงเทพ) จำกัด. กรุงเทพฯ. 179 น. สมชาย ไทยทตั กลุ . 2550. เห็ดโคน. (ออนไลน์). http://thaiagro.com/ index_library_detail.php?show=33. (วันท่ีค้นข้อมูล 30 มิถุนายน 2552) อนงค ์ จันทรศ์ รกี ลุ . 2520. เห็ดเมืองไทย. บริษทั สำนกั พิมพไ์ ทยวฒั นา พานิช จำกดั . กรงุ เทพฯ. 125 น. อุษา กลน่ิ หอม วนิ ยั กล่ินหอม และวรรณา กาญจนมยูร. 2546. เหด็ ปลวก (Termitomyces) ในภาคอีสาน. ใน เอกสารการสัมมนาเห็ด ปลวก (เหด็ โคน) คร้งั ท่ี 1. กรมวชิ าการเกษตร. กรุงเทพฯ. น. 1-8. Ahmad, M. 1965. Termite (Isoptera) of Thailand. Bull. Amer. Mus. Nat. Hist. 139 p. Bels, P.J. and S, Pataragetvit. 1982. Edible Mushrooms in Thailand Cultivated by Termite. In Tropical Mushrooms Biological Nature and Cultivation Method. The Chinese University Press, Hongkong. pp.445-461. Crisan, E.V. and Sands, W.A. 1978. Nutritive Value. In The Biology and Cultivation of Edible Mushrooms. Academic Press. New York. pp.137-165. เห็ดโคนกับปลวก 54 และการเพาะเลีย้ งเห็ดโคน

พมิ พ์ท่ี : ชมุ นุมสหกรณก์ ารเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด โทร. 0-2525-4807 โทรสาร 0-2525-4855 เห็ดโคนกับปลวก และการเพาะเลยี้ งเหด็ โคน