การปรับปรุงการเลี้ยงแม่โคโดยใช้คะแนนสภาพร่างกายของโคมีชีวิต

ชอ่ื เรอ่ื ง การปรับปรงุ การเล้ียงแมโคโดยใชคะแนนสภาพรางกายของโคมีชวี ิต ผเู รยี บเรยี ง นายยอดชาย ทองไทยนนั ท กองสง เสรมิ ปศสุ ตั ว กรมปศสุ ตั ว กระทรวงเกษตรและสหกรณ สารบัญเนื้อหา การสังเกตความสมบูรณของรา งกาย ………………...(2) คะแนนสภาพรางกาย …………………….(3) การใชประโยชนจากการใหคะแนน …………………..(4) การใหอ าหารเสรมิ …………………………..(4) การปรบั วธิ กี ารใหอ าหาร …..…………………………….....(5) สรุป …………………………………………….……….(6) ภาพแสดงตําแหนงสะสมไขมันรางกายของโค (11) ความหมายคะแนนสภาพรา งกาย (6) เอกสารอา งองิ …………………………………………………….(11) การเลย้ี งแมโ คใหม สี ขุ ภาพสมบรู ณด ี เปนปจจัยสําคญั ตอ การผสมตดิ ของแมโ คและทําใหแมโค ใหลกู ไดอ ยา งสม่ําเสมอ คะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ เปน เครอ่ื งมอื ทจ่ี ะทําใหผูเลี้ยงทราบวา แมโคในฝูงมีสภาพเปน อยา งไร วธิ เี ลย้ี งของตนเองถกู ตอ งหรอื ไมแ ละควรปรบั ปรงุ วธิ กี ารเลย้ี งดอู ยา งไร เพ่ือใหไดล กู โคอยา งสม่ําเสมอ ซึ่งผลก็คือจะทําใหเ จา ของมรี ายไดเ พม่ิ ขน้ึ นน่ั เอง

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 2 ความสมบูรณของรา งกายโคมชี วี ติ สามารถดไู ดจ ากสภาพอว นผอมหรอื การสะสมไขมนั ของสตั ว ซ่ึงสามารถ สมั ผสั ได โดยการใชม อื กดดตู รงรา งกายสตั ว สองจดุ (ตามภาพท่ี 1) คอื 1) บรเิ วณเหนอื สนั หรอื บน้ั เอวของสตั ว โดยสามารถคลําดปู ลายกระดกู ซโ่ี ครงสน้ั ซง่ึ เปน กระดกู สันหลังจํานวนประมาณ 6 ชิ้นตออยูระหวางกระดูกซี่โครงกับกระดูกสะโพก 2) บรเิ วณโคนหาง ความหนาของไขมนั ทส่ี ะสมตรงจดุ ท่ี 1 สมั ผสั ไดโ ดยวางฝา มอื ทาบบนบน้ั เอวระหวา งซโ่ี ครง ซ่ีสุดทายกับกระดกู เชิงกราน ใชน ว้ิ หวั แมม อื กดลงไปเพอ่ื สมั ผสั กบั ปลายกระดกู ซโ่ี ครงสน้ั (ตามภาพท่ี 2) สวนบรเิ วณโคนหางตรง จุดที่ 2 สามารถใชน ว้ิ มอื สมั ผสั ไดเ ชน เดยี วกนั จากการมองดลู กั ษณะภายนอกและการใชม อื คลําดปู ลายกระดกู สว นตา งๆดงั กลา ว สามารถ นํามาจําแนกสภาพรา งกายของโคออกเปน คะแนนไดป กติ ถา โคไมม ขี นหนาปกุ ปยุ แลว การมองดแู ต เพียงอยา งเดยี วกส็ ามารถใหค ะแนนไดอ ยา งแมน ยําแลว

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 3 คะแนนสภาพรางกายโคท่ใี ชกนั อยมู ากมีแบบ 5 คะแนน และแบบ 9 คะแนน แบบ 5 คะแนน มีความแตกตา ง ระหวางแตละสภาพมากเกินไป และถาใชจําแนกสตั วใ นฝงู ขนาดเลก็ สามารถทําใหเกิด ความผิดพลาดในการ แปรผลเชงิ สถติ ใิ นงานวชิ าการไดม าก แบบ 9 คะแนน มีขอ ดคี อื สภาพโคแตล ะ คะแนนยังคงแตกตางกันอยาง เหน็ ไดช ดั เจนอยู และหากผูสังเกตใหคะแนนผิดพลาดไปบางก็ทําใหการ แปรผลเพอ่ื นําไปใชประโยชนไมเกิด ความแตกตา งกนั มากนกั ดังนน้ั ในทน่ี จ้ี งึ ขอแนะนําใหใชแบบ 9 คะแนน ซง่ึ แนะนําโดยมหาวิทยาลัยเท็กซัส เอ. แอนด.เอม็ . และศนู ยป ศสุ ตั วน านาชาติ สาํ หรับอัฟริกา ซึ่งเปนการจําแนกลกั ษณะตามสภาพของโคซบ ู ซ่ึงใกลเ คยี งกบั สภาพการเลย้ี งโคเนอ้ื สว นใหญ ในบา นเรา หลักการจําแนกของระบบ 9 คะแนน คอื คะแนน 1 ถึง 3 เปน พวกอยูในสภาพผอม คะแนน 4 ถึง 6 เปน พวกมี สภาพปานกลางและคะแนน 7 ถึง 9 เปนพวกมีสภาพอวน ควรใหคะแนนโคในตอนเชา โดยตอนกลางคนื กอ นหนา นน้ั ไมค วรใหโ คไดด ม่ื น้ําและกนิ อาหาร โดยเฉพาะ ถา โคไดด ม่ื น้ํามากจะทําใหด อู ว นกวา ปกติ สภาพของโคตามคะแนนตา ง ๆ ตามภาพประกอบในตอนทา ย

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 4 การใหคะแนนสภาพรา งกายจะมผี ลดใี นการบอกความสมบรู ณไ ดด กี วา การชัง่ น้าํ หนกั เพราะโค จะหนักมากหรือนอยขึ้นอยูกับโครงรางของโค เน่ืองจากโคท่ีมีโครงรางใหญจะมนี ้ําหนักมากกวาโคที่มี โครงรางเลก็ แมว า จะผอมกวา โคทม่ี โี ครงรา งเลก็ กไ็ ด ถา ดแู ตน ้ําหนกั เพยี งอยา งเดยี วผเู ลย้ี งอาจเขา ใจผดิ วาโคทม่ี โี ครงรา งใหญแ ตผ อมนส้ี มบรู ณก วา กไ็ ด แมโคท่ีมีอัตราการผสมติดสูงควรมคี ะแนนสภาพรา งกายเมอ่ื คลอดลกู และเมอ่ื หยา นมลกู โคตง้ั แต 6 คะแนน ขน้ึ ไป การท่ีจะเล้ียงโคใหไดลูกปล ะ 1 ตวั นน้ั เมอ่ื แมโ คคลอดลกู แลว จะตอ งไดร บั การผสมอกี ภายใน 80 วัน ซ่ึงโดยปกติแมโ คทม่ี รี า งกายสมบรู ณด จี ะกลบั เปน สดั หลงั จากคลอดลูกแลว ประมาณ 60 วัน แตถ า แมโ คผอมจะกลบั เปน สดั ชา ลงอาจใชเ วลาถงึ 200 วัน จงึ จะผสมไดอีก การใหแ มโ คผอมได มีโอกาสผสมซ้ําหลายครง้ั ไมช ว ยใหอ ตั ราการผสมตดิ ดขี น้ึ มากนกั แมโ คทม่ี คี ะแนนตง้ั แต 4 ลงมาจะมปี ญ หาในการผสมตดิ เปน อยา งมาก อยา งไรกต็ ามอาจมโี ค บางตัวที่ยังคงผสมติดแตโดยเฉลี่ยแลวโคพวกนี้จะมีโอกาสผสมติดตํ่า แมโ คทม่ี คี ะแนนตง้ั แต 7 ขน้ึ ไป จะมีอัตราการใหล กู สงู แมว า จะเล้ยี งดว ยหญา แตเ พยี งอยางเดยี ว แตการเล้ียง โคใหอ ว นถงึ ขนาดนต้ี อ งเสยี คา ใชจ า ยสงู จงึ ไมค วรเลย้ี งโคใหอ ว นเกนิ ความจําเปน ดงั นน้ั การใชป ระโยชนจ ากคะแนนสภาพรา งกายกค็ อื ทําอยา งไรจงึ จะเลย้ี งโคใหไ ดค ะแนน 5 ถึง 7 เม่ือคลอดลกู สําหรบั ฟารม ขนาดใหญก อ นแมโ คถงึ กําหนดคลอดประมาณ 90 ถึง 100 วัน ใหจัด แยกฝูงตามคะแนนสภาพรา งกายแลว ใหอ าหารตามความเหมาะสมของโคแตล ะฝูง แมโคท่ีมีคะแนน 5 ข้ึนไปแตยังมีปญหาการผสมติดอาจเกิดจากการขาดแรธาตุหรือวิตามิน ปญหาดา นโรค หรอื กรรมพนั ธุ หรือปญหาจากพอพันธุหรือการผสมเทียมก็ได แมโคท่มี คี ะแนน นอยกวา 5 อาจเนอ่ื งจากไดร บั อาหารทม่ี รี ะดบั พลงั งานและโปรตนี ไมเ พยี งพอและอาจมปี ญ หาการขาด ธาตุฟอสฟอรสั และพยาธภิ ายในมาเกย่ี วขอ งดว ย ในการผลติ ลกู โคขาย อาหารหลักของแมโคและลูกโคควรเปน พวกหญาและอาหารหยาบอ่นื ๆท่มี ี ราคาถูก การใชอาหารขน หรอื พวกเมลด็ พชื ทม่ี พี ลงั งานสงู เลย้ี งโคอาจไมค มุ ตอ การลงทนุ วธิ ีการเลี้ยงท่ี ถูกตองก็คือในฤดูที่มีหญาอุดมสมบูรณควรเลีย้ งโคใหสมบูรณเตม็ ทเ่ี พอ่ื จะมอี าหารสะสมไปจนถงึ ฤดแู ลง แมวาผูเล้ียงโคพันธุขายเม่ือเล้ียงดวยอาหารขนอยางเต็มที่ทําใหโ คมรี า งกายสมบรู ณข ายไดร าคาดี แต ถาผูซื้อไดซื้อไปเล้ียงเพ่ือผลิตลูกในสภาพใชอาหารหยาบเปน หลกั แลว หากเลย้ี งโคไมไ ดผ ลดหี รอื เลย้ี ง ยากผูซ้ือจะไมก ลบั มาซอ้ื อกี แมวาโคจะมีสภาพรางกายสมบูรณแตก็ไมจําเปน วา โคนน้ั ไมข าดอาหารพวก แรธาตุและวติ ามนิ ดงั นน้ั ควรใหอ าหารแรธ าตแุ กโ คอยา งสม่ําเสมอโดยมเี กลอื ฟอสฟอรสั

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 5 แมกนีเซี่ยม ทองแดง สงั กะสี และแคลเซี่ยม อยา งพอเพยี งหรอื ใชแ รธ าตกุ อ นทม่ี ธี าตอุ าหารดงั กลา ว ครบถาโคไดกินหญาสีเขียวคุณภาพดกี ารเสรมิ วติ ามิน เอ ก็ไมจําเปน แตถาโคกินหญาแหงหรือฟางเปน เวลานานๆแลวจะตองใหวิตามิน เอ เสรมิ ไมว า โคนน้ั จะอว น หรอื ผอม แหลง วติ ามนิ เอ ตามธรรมชาตทิ ด่ี ที ส่ี ดุ คอื ใบกระถนิ และยงั มโี ปรตนี สงู ถงึ 25 เปอรเ ซนตอ กี ดว ย จึงควรปลูกกระถิน เชน ปลกู เปน แนวรว้ั เพอ่ื เปน อาหารเสรมิ ใหแ กโ ค แตเ นอ่ื งจากกระถนิ มสี ารมมิ โมซนิ ท่ีอาจเปนอันตรายตอ โคจงึ ไมค วรใหใ บกระถนิ สดเกนิ วนั ละ 4 กโิ ลกรมั ตอ ตวั การตากแหง 2 ถงึ 3 แดด จะชวยลดสารพิษไดแลว เกบ็ ไวใ หโ คกนิ วนั ละประมาณครง่ึ กโิ ลกรมั ตอ ตวั สว นโคทข่ี าดวติ ามนิ เอ ข้ันรุนแรงอาจฉดี เขา รา งกายใหโ คโดยตรง นอกจากนน้ั ถา โคไดก นิ อาหารหยาบคณุ ภาพต่ํา ไมว า โคจะมสี ภาพอว นหรอื ผอมจะตอ งไดร บั การ เสริมอาหาร โปรตีน เพราะในกรณนี โ้ี คจะตอบสนองตอ โปรตนี มากกวา อาหารพลงั งาน แตถาใหอาหาร โปรตีนแลวโคยังมี สภาพไมดีตามท่ีตองการแลวจําเปนตองใหอาหารขนท่ีมีเมล็ดพืชและโปรตีนสูง จํานวนมากขน้ึ หรือเลี้ยงดวยอาหารหยาบที่มีคุณภาพดี ในการเลย้ี งโคทข่ี ายไดร าคาต่ํานน้ั ไมค วรใชอ าหารพวกเมลด็ พชื หรอื อาหารขน โดยไมจ ําเปน ควร ใหอาหารหยาบเชนหญาคุณภาพดีเปนหลัก การใหพวกเมล็ดพืชหรืออาหารขนนั้นจะทําใหโคยอย อาหารหยาบไดนอยลงเพราะจะเกิดกรดในกระเพาะทําใหพวกจุลินทรียที่ชวยยอยไมมีประสิทธิภาพ แต หากจําเปนก็ไมควรใหจํานวน มากเกนิ ไปและใหค รง้ั ละนอ ยๆแตบ อ ยครง้ั สดั สว นของโปรตนี และพลงั งานตอ งสมดุลยกัน แมว า โปรตนี จะเปลย่ี นเปน พลงั งานไดด แี ตอ าหาร โปรตีนมรี าคาแพงเปน การลงทนุ ทไ่ี มค มุ กนั กลาวโดยสรุปก็คือ แมโคท่ีไดรับอาหารหยาบคุณภาพดีอยแู ลวไมจ ําเปน ตอ งไมอ าหารขน พวก เมล็ดพืชเสริม หรอื ใหเ สรมิ นอ ยมากแมโ คทม่ี คี ะแนน 6 ถึง 8 สามารถปลอ ยใหท รดุ ลงไดเ มอ่ื กระทบ แลงโดยไมมผี ลตอ การผสมตดิ และไมต อ งเสรมิ อาหารหรอื เสรมิ นอ ยมาก จากขอเท็จจริงดังกลาว ผูเลี้ยงสามารถปรับวิธีการเลี้ยงดูใหเขากับการผลิตอาหารหยาบเสริม อาหารโปรตนี เมอ่ื อาหารหยาบมโี ปรตนี ต่ํากวา 7 เปอรเ ซนตน ้ําหนักแหงซึ่งจะชวยใหโคกินอาหารได มากขึ้น วธิ กี ารนจ้ี ะชว ยใหต อ งใชอ าหารขน เสรมิ นอ ยลง ในกรณใี หอ าหารแรธ าตุ วติ ามนิ และ โปรตีนอยางเพียงพอแลวแตโตยังผอมอยูจําเปนตองเสริมอาหารประเภทพลังงานเปนจํานวนมาก ใน กรณีน้ีการลงทุนปลูกหรือซื้อหญาคุณภาพดีอาจคุมกวา หรอื หากจําเปน ตอ งใชอ าหารพลงั งานเพม่ิ ตลอด ป แสดงวา เลย้ี งโคจํานวนมากเกนิ ไป จึงควรลดจํานวนโคทเ่ี ลย้ี งลงใหเ หมาะสมกบั พน้ื ทจ่ี ะดกี วา

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 6 คะแนนสภาพรา งกาย เปนเคร่ืองมอื อยา งหนง่ึ ในการชว ยใหผ เู ลย้ี งสามารถเลย้ี งโคไดอ ยาง ถูกตอง แมโ คควรมคี ะแนนสภาพรา งกายไมต ่ํากวา 5 หรอื ควรมคี ะแนนตง้ั แต 6 ขน้ึ ไป จงึ จะมอี ตั ราการ ผสมติดดสี าเหตสุ ําคัญที่ทําใหโ คผอมเนอ่ื งจากการขาดแคลนอาหารหยาบ การใหอ าหารเสรมิ ควรคํานงึ ถึงตนทุนที่จะตองใชเพิ่มขึ้นดวย ดังนั้นการเลี้ยงโคใหมีคะแนนสภาพรางกายที่เหมาะสมจะชวยลดคาใช จายคา อาหารได โดยโคยงั มอี ตั ราการผสมตดิ ดอี ยู คะแนน 1 สภาพ ผอมโซ ลกั ษณะโค ผอมจนเหลอื แตห นงั หมุ กระดกู คลําดโู คนหางและบน้ั เอว ไมพ บไขมนั เลย

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 7 คะแนน 2 สภาพ ผอมมาก ลกั ษณะโค กระดกู สนั หลงั โปนเหน็ เดน ชดั เห็นกระดกู ซโ่ี ครงสน้ั แหลม แนวสันหลังพอมไี ขมนั อยบู า งแตบ รเิ วณซโ่ี ครงไมม ไี ขมนั อยเู ลย คะแนน 3 สภาพ ผอม ลกั ษณะโค กระดกู เชงิ กราน กนกบ และซโ่ี ครงยงั มองเหน็ โปนออกมาเหน็ กระดูกซี่โครงแยกเปนซ่ีๆไดอยู มกี ลา มเนอ้ื บรเิ วณแนวสนั หลงั และซโ่ี ครงบา งเลก็ นอ ย

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 8 คะแนน 4 สภาพ คอนขางผอม ลกั ษณะโค กระดูกเชงิ กราน กน กบ และซโ่ี ครงยงั มองเหน็ ไดช ดั อยแู ตไ มโ ปน ออกมา กระดูกสนั หลงั และ ซโ่ี ครงมองเหน็ ไดแ ตไ มเ หน็ เปน ซๆ่ี มีกลามเนอ้ื บรเิ วณแนวหลงั และซโ่ี ครงการมากขน้ึ คะแนน 5 สภาพ ปานกลาง ลกั ษณะโค ยังพอมองเหน็ กระดกู ซโ่ี ครงไดอ ยู กระดกู สนั หลงั มองเหน็ ไดย าก คลําดพู บไขมนั บรเิ วณสนั หลงั บา งเลก็ นอ ย

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 9 คะแนน 6 สภาพ เรม่ิ ดี ลกั ษณะโค ผิวหนังและรา งกายเรม่ิ กลมกลงึ ราบเรยี บ มองไมเห็นกระดูก แตส ามารถคลําพบได เร่ิมมีไขมนั สะสมบรเิ วณโคนหาง คะแนน 7 สภาพ ดี ลกั ษณะโค รางกายกลมกลงึ ราบเรยี บดี แตไ มเ หน็ สะสมมากเมอ่ื กดดยู งั สามารถพบกระดกู ซโ่ี ครงสน้ั ไดแ ตป ลายซโ่ี ครงจะรสู กึ กลมมน มากกวา แหลม

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 1 คะแนน 8 สภาพ อว น ลกั ษณะโค มีไขมันสะสมตามสว นตา ง ๆ ของรา งกาย กดดูจะไมพ บ กระดูกและซี่โครงสน้ั มไี ขมนั สะสมบรเิ วณชายโครง โคนหาง และโคนขาหลงั ดา นหลงั มาก คะแนน 9 สภาพ อว นมาก ลกั ษณะโค มองเห็นไขมนั สะสมมากบรเิ วณโคนหาง ยอดอกและขาหลัง บริเวณสนั หลงั ชายโครงและสวาป เตง ตงึ กดดไู มพ บปลาย กระดูกซี่โครง

การปรบั ปรงุ การเลย้ี งแมโ คโดยใชค ะแนนสภาพรา งกายของโคมชี วี ติ 1 Graham. J.F. 1982 \"Condition Scoring of Beef Cattle\" Agnote. No. 1859/82 Department of Agriculture: Victoria, Australia. Nicholson M.J. and Butterworth M.H. 1986. \" A Guide to Condition Scoring of Zebu Cattle\" International Livistock Centre for Africa. Addis Ababa;Ethiopia. Sprott, L.R. \"Body Fat in Beef Cows Affects Pregnancy Rates\" Texas Agricultural Extension Service; No. L-2149. Sprott, L.R. and Herb, D.B. \"Body Condition. Nutrition and Reproduction of Beef Cows.\" Texas Agricultural Extension Service; No. B-1526. จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร