เอกสารคำแนะนำ การดูแลตัดแต่งกีบโคนม

กองปศสุ ตั วส มั พนั ธ กรมปศสุ ตั ว กระทรวงเกษตรและสหกรณ จากเอกสารตน ฉบบั \"CATTLE แปลและเรยี บเรยี งโดย FOOTCARE\" and \"CLAW TRIMMING\" นายสัตวแพทยรตั น ฉายารัตนศิลป E. TOUSSAINT RAVEN,DVM ฝายสงเสริมโคนม กองสงเสริมการปศุสัตว Department of Large-Animal Surgery Faculty of Veterinary Medicine University of Utrecht The Netherlands จัดทําโฮมเพจโดย สํานกั บรกิ ารคอมพวิ เตอร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร จัดทําเอกสารเผยแพร สาํ นักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร บทนาํ โครงรา งของกบี เทา โค โครงสรา งและหนา ทข่ี องกบี เทา ความผดิ ปกตขิ องกบี เทา โค รูปรา งของกบี เทา โค การตดั แตง กบี เทา โดยทว่ั ไป เครอ่ื งมอื และอปุ กรณท จ่ี ําเปน ปญหากบี เทา และการปอ งกนั สนั กบี สกึ กรอ น

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 2 การดูแลกีบเทาของโคเปนเร่ืองสําคัญและเก่ียวของกับการจัดการฟารมเพ่ือใหไดผลผลิตนํ้านมที่ดี จากแมโคนม เนื่องจากสวนกีบเทาตองทําหนาที่คลายกับรองเทาของมนุษย กลา วคอื ตอ งปกปอ งอนั ตราย หรือส่ิงท่ีอาจทําให เกดิ ความเจบ็ ปวดแกส วนเทา ที่ใชก า วเดนิ บนพืน้ ดนิ แลว กบี เทา ยงั ตอ งแบกรบั ตวั โค ซึ่ง มีนํ้าหนักมาก โดยเฉลย่ี แมโ คมนี ้ําหนักประมาณ 400 กิโลกรัม อกี ดว ย ปญหาที่เกิดกับกีบเทาของโค คือ เมื่อกีบมีลักษณะผิดปกติหรือเกิดความเสียหายขึ้น โคไมสามารถจะเปลี่ยนกีบเทาได ไมเหมือนมนุษย ซึ่งหากรองเทาที่สวมใสเกิดชํารุดใชการไมดีก็สามารถเปลี่ยนใหมได กีบเทาโคมีลักษณะเหมือนเล็บเทาของ มนุษย ที่สามารถงอกยาวไดและเปนสวนที่แข็งเกิดจากเนื้อเยื่อสรางกีบของนิ้วเทา ท่ีสรา งออกมาตลอดเวลา เนื้อเยื่อนิ้วเทา สว นทสี่ รา งกบี ของโคน้นั ยงั สามารถบงบอกสุขภาพของโคได กลาวคือหากแมโคซึ่งมีนาํ้ หนักมาก เกิดภาวะความเครียดหรืออยูในชวงระยะตั้งทองหรือในชวงระยะที่ขาดสารอาหาร เชน ฤดูแลง เปนตน การสรา งเนื้อกีบจะเกิดความผิดปกติ อาจบิดเบี้ยวโคงงอ หรือเปนรอ ง และอาจเกดิ ความเจบ็ ปวดขน้ึ ภายในเนอ้ื เยอ่ื สรางกีบอีกดวย ทาํ ใหแมโคเจบ็ เทาและใหผลผลิตนํ้านมลดลงการดูแลและแกไขใหกีบเทามี รูปรางลักษณะปกติและแข็งแรง จึงเปนสิ่งที่ควรกระทําอยางสมํา่ เสมอ โครงรา งของกบี เทา โค

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 3 1. ผนงั กบี เปนสวนที่แข็งที่สุด ปกคลุมเทาสวนดานนอก มองเห็นจากภายนอกไดง า ย ทาํ หนา ทร่ี บั นา้ํ หนกั ตวั ทั้งหมด โดยเฉพาะขอบผนังกับดานนอกลําตัวสวนที่สัมผัสพื้นดิน 2. พื้นกีบ เปนสวนที่มีความแข็งรองจากผนังกีบ อยูสวนลางสุดของกีบเทาและสัมผัสพื้นดินตลอดเวลา โดย ปกติโคทม่ี ี สุขภาพสมบูรณดี พื้นกีบจะมีความหนาประมาณ 5-7 มิลลิเมตร 3. สนกีบ เปนสวนที่อยูดานทายของกีบ มคี วามแขง็ นอ ย คอ นขา งนมุ สามารถใชนิ้วมือกดลงได เปนสวนที่ ปกคลุม สนเทา มีความยืดหยุนพอสมควร ชวยใหการกา วเดินของเทา คลอ งตวั 4. ซอกกีบ (หรอื งา มกบี ) เปนสวนรอยตอ เชอ่ื มระหวา ง กีบเทาดานนอกและกีบเทาดานในของลาํ ตวั ลักษณะเปนสวนของผิว หนังที่มี ความนุมและไมมีขนปกคลุม เปนสว นท่ีอาจมีการหมกั หมมของสิ่งสกปรกหรือเชือ้ แบคทีเรียไดง า ย 5. ไรกีบ เปนสวนรอยตอ ระหวางผิวหนังของขากับผนังกีบ เปน จดุ เรม่ิ แรกในการสรา งผนงั กบี ออกมา รูปรา งของกบี เทา โค กีบเทา มีลักษณะเปนรูปสามเหลี่ยม สวนดานหนาของกีบจะเอยี งทํามุม ประมาณ 45 องศา ความ ยาวของ กบี เทา วดั จากกบี เทา ดา นหนา สวนความสูงของกีบ วัดจากความหนาของสนกีบ การมองและการสังเกต ความผิดปกติเกี่ยวกับ กีบยาวและกีบหนา ดูจากรูปภาพประกอบ

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 4 กบี เทา มหี นา ท่ี 2 ประการ คือ 1. ปอ งกนั เนอ้ื เยอ่ื สรา งกบี ของนว้ิ เทา 2. รองรับนํา้ หนกั ตวั โค กีบเทา ตอ งรบั นา้ํ หนกั ตวั แมโ คตลอดเวลา ทั้งในชวงยืนพักและชวงกาวเดิน น้าํ หนักตัวที่ผานลงไป ยังกระดูก นว้ิ เทา ของกบี จะกดกระแทกเน้ือเย่อื สรางกบี ทีห่ อ หมุ กระดูกนิ้วเทาอยูตลอดเวลาเชน กนั เนอ้ื เยอ่ื สรางกีบ ซึ่งมีหนาที่สรางเนื้อกีบใหหนาขึ้นและยาวขึ้น อาจจะไดร บั อนั ตรายได ถากีบเทามีรูปรางลักษณะ ผิดปกติไป ลักษณะปกติของกบี เทา โค และการยืน เมื่อมองจากภาพตัดขวาง ทางดานขางและดานหลังของกีบเทา จะเหน็ ไดว า มุมของผนังกีบดาน หนากับ พื้นกีบ ทาํ มุมประมาณ45 องศา กีบคูของเทาหลังจะตั้งตรงและขนานกับ ทิศทางของแรงกดที่เกิด จากนาํ้ หนักตัวโคจะอยูในแนวแกนกลางของกีบ

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 5 ความผดิ ปกตขิ องกบี เทา โค เมื่อกีบมีความยาวเพิ่มขึ้น จะทาํ ใหมุมปลายกีบแหลมขึ้น (นอยกวา 45 องศา) ทาํ ใหเ หน็ ไดว า แมโ ค จะยืนใน ลักษณะยืนบนสนเทา ซึ่งจะทาํ ใหเ กดิ ปญ หาการเจบ็ เทา เกดิ รอยช้าํ และเปนแผลบนพื้นกีบได นอก จากนี้ หากกีบเทามีความหนามากเกินไป จะทําใหกีบเทาทั้งคูแบะออกดานขางหรือกีบเอียงทาํ ใหแนวทิศ ทางของ แรงกดทเ่ี กดิ จากน้ําหนกั ตวั โตผดิ ไปจากปกติ ทาํ ใหเ กดิ ปญ หาไดเ ชน กนั ปญหาความผิดปกติของกีบเทาโค สวนมากจะเกิดกับขาคูหลัง ในแตละขาซึ่งประกอบดวยกีบคู คือ กีบนอก (กีบดานนอกลําตวั )และกีบใน (กีบดานในลาํ ตวั ) โดยปกติแลวถาหากกีบเทามีลักษณะรูปรางปกติดี สมบูรณ และแขง็ แรง แมโ คสามารถยนื ไดต รง แตถาหากกีบนอกของแตละขามีความหนามากขึ้น ก็จะทาํ ให การยืนของ ขาคหู ลงั ถา งออกหรอื ขอ เขา บดิ เขา หากนั ความผดิ ปกตเิ ชน น้ี เปน การปรบั ตวั ของแมโ คแบบคอ ย เปนคอยไป เพ่อื ลดความเจบ็ ปวดทเ่ี กิดข้นึ ภายในกีบเทา

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 6 การยืนของแมโค จะมีการโยกลําตัวไปทางซายและทางขวาสลับไปมาตลอดเวลา ทําใหแรงกด กระแทกซึ่งเกิด จากน้ําหนักตัว ถายเทลงสูกีบนอกมากกวากีบในของแตละขาของขาคูหลัง เปนตน เหตุ สําคัญที่กระตุนใหเกิด การสรา งเนื้อกีบของกีบนอกเร็วกวากีบใน ดงั นน้ั จะเหน็ ไดว า ขาคูหลังของแมโคทุก ตัวจะมีกบี นอกหนากวา กีบใน และกีบนอกจะยาวเร็วกวากีบในดวย จึงทาํ ใหเ หน็ แมโ คยนื ขาถา งออก หรอื ขอเขา บดิ เขา หากนั แตป ลาย ขาถา งออก ปญหากีบมีรูปทรงผิดปกติดังกลาวขางตน ถอื เปนปญ หาทั่วไป จําเปน ที่ผูเล้ียงโคนมตองเขา ใจและ หมั่นสังเกต การยนื การเดนิ ของแมโ คทกุ ตวั ในฟารม ของตน หากพบวากีบมีความยาวหรือความหนาเพิ่มขึ้น ผิดสังเกตแลว ก็ควรทจี่ ะดาํ เนินการตัดแตงกีบโคใหเขาลักษณะที่ปกติ และควรสังเกตและแกไขเปนระยะ ๆ อยางสมํา่ เสมอ ตอ ไป การตัดแตง กบี โคใหเ ขา รปู ปกตนิ น้ั เกษตรกรผูเลี้ยงสามารถกระทาํ ไดทุกคน สิ่งสาํ คัญก็คือ ความ ชํานาญที่ ตองผา นการฝก สอนและปฏบิ ตั ดิ ว ยตนเองประการหนง่ึ อกี ประการหนง่ึ คอื เครอ่ื งมอื และอปุ กรณ ที่ใชตัดแตงกีบ นน้ั ตอ งพรอ ม โดยเฉพาะมีดแตงกีบตองมีความคมมากและไดรับการฝนคมอยางถูกตอง ข้ันตอนการปฏบิ ตั กิ ารตดั แตง กบี โค ประกอบดว ย 1. การควบคุมขาโค 2. การใชคีมตัดกีบและมีดแตงกีบ 3. การตรวจสอบ วางแผน และลงมอื ตดั แตง กบี เครอ่ื งมอื และอปุ กรณท จ่ี ําเปน 1. มีดแตงกีบ ลักษณะใบมีดโคง ปลายงอหักมุม คมมดี ดา นในหนา เดยี ว มีดา มจบั แบง เปน 2 แบบ คือ แบบสาํ หรับบุคคลที่ถนัดมือขวา และแบบสาํ หรับบุคคลที่ถนัดมือซาย ตวั อยา งดงั รปู 2. คีมตัดกบี ลักษณะคลายคีมปากนกแกว แตข นาดใหญก วา ตวั อยา งดงั รปู

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 7 3. อุปกรณอ น่ื ๆ ไดแก สิ่ว ฆอน หมอนรองกบี ถุงหนังหุมกีบ และเครอ่ื งมอื ปอ งกนั โคเตะ เปน ตน การควบคุมขาโค ในกรณีใชอุปกรณชวยยกและบังคับขาโค การควบคุมโคและขาโค ควรมผี ชู ว ยประคองตวั โค ในขณะที่ผูตัดแตงกีบลงมือทาํ งาน การยกขา หลังข้ึนสามารถใชเ ชอื กผกู รดั ขาโคบรเิ วณขอ เทา ดงึ ขน้ึ รง้ั กบั คานทอ่ี ยเู หนอื ขน้ึ ไป หลงั จากนน้ั ผตู ดั แตง กบี จะตองเขา ควบคุมขานั้นทันที่ เพื่อไมใหโคเสียศูนย ซึ่งอาจทําใหล ม หรอื บาดเจบ็ ได ในกรณียกขาโคดวยมือ (เฉพาะกรณี โคเชอ่ื งมาก เทา นน้ั )

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 8 การยกขาหนาขวาดวยมือ ควรปฏิบัติดังตอไปนี้ 1. ยืนชิดตัวโค สอดเขา ของผปู ฏบิ ตั เิ ขา ไปบรเิ วณพบั ในดา นหนา ของขาหนา ของโค 2. โนมตัวลง พรอมกับสอดแขนขวาชิดลาํ ตวั โค ลงไประหวางขาพับดานหลังของขาหนาโค 3. โนมหัวไหลข วาดนั ตวั โค ใหนํ้าหนักตัวโคถายเทไปยังขาหนาซาย 4. ใชมือซา ย จบั ขอ เทา โคยกขน้ึ แลว วางขาหนา ของโค บนหนา ขาของผปู ฏบิ ตั ิ การยกขาหลงั ซา ยดว ยมอื ควรปฏิบัติดังตอไปนี้ 1. สอดเขาซายของผูปฏิบัติชิดขอขาหลังซายของโค 2. โนมตัวลง พรอมกับสอดแขนซายลงไปตามขาหลังดานพับในจนถึงขอเทา 3. โนมตัว ดนั ตวั โคใหน า้ํ หนกั โค ถายเทลงไปที่ขาอีกขางของโค 4. ยกขอเทาขาหลังขึ้น วางบนขอ เขา ของผปู ฏบิ ตั ิ ขอ ควรระวงั ในระหวางการจับยกขาหลัง ผปู ฏบิ ตั ติ อ งระวงั อยา ยนื บรเิ วณดา นหลงั ของขาหลงั ของโค เปนอันขาด การจับมีดสาํ หรับการตัดแตงกีบโค 1. เลือกใชมีดแตงกีบโค ใหเหมาะกับมือที่ถนัด แลวจบั ดามมดี ใหแนน 2. การปาดกีบ ใชวิธีปาดขึ้น หรอื ปาดลง โดยการหมนุ เปลย่ี นขอ มอื 3. ในระหวางการปาดกีบทุกครั้ง ใหร ะวงั นว้ิ มอื อาจไดร บั อนั ตรายได โดยการวางนว้ิ มอื ใหอ ยหู ลงั คมมีดเสมอ ขน้ั ตอนการตดั แตง กบี หลงั เทา เริ่มจากกีบในของขาหลัง 1. กําหนดความยาว และความหนาของกีบ ทต่ี อ งการตดั ออก

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 9 2. ใชคีมหรือสิ่ว ตัดปลายกีบสวนที่ยาวเกินออก 3. ใชคีม ขลิบขอบกีบดานนอกของกีบใน เพือ่ ลดความหนาของพน้ื กีบ 4. ใชมีดแตงกีบ ปาดพน้ื กบี ออกเปน แผน บาง ๆ ทาํ หลาย ๆ ครั้งจนพื้นกีบบางพอไดระดับที่กําหนด 5. ใชมีดแตงกบี แตง เวา ขอบดา นในของกบี ใน ใหเ รยี บและไมเ กดิ รอ งเศษดนิ หนิ อดุ ตนั ได 6. ใชมีดแตงกีบ ปาดเฉอื นบรเิ วณอน่ื ๆ ของกีบ ทผ่ี รุ อ นหรอื เปน รอยแยก เชน สนเทา เปน ตน หมายเหตุ ในกรณีที่กีบในมีขนาดเล็กอยูแลว และไมผิดรูปทรง ไมจาํ เปน ตอ งตดั แตง การตดั แตง กบี นอกของขาหลงั 1. กําหนดความยาว และความหนาของกีบนอก ใหเทียบเทาหรือขนาดใกลเคียงกับกีบใน

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 10 2. ใชคีมหรือสิ่ว ตัดปลายกีบสวนที่ยาวเกินออก 3. ใชคีม ขลบิ ขอบกบี ดา นนอกของกบี นอก เพอ่ื ลดความหนาของพนื้ กบี 4. ใชม ดี แตง กบี ปาดพน้ื กบี ออกเปน แผน บาง ๆ ทาํ หลาย ๆ ครั้งจนพื้นกีบไดระดับเทากีบใน 5. ใชมีดแตง กบี แตง เวา ขอบดา นในของกบี นอก ใหเ รยี บและไมเ กดิ รอ งเศษดนิ หนิ อดุ ตนั ได

เอกสารคาํ แนะนํา การดแู ลตดั แตง กบี โคนม 11 6. ใชมีดแตง กีบ ปาดเฉอื นบรเิ วณอน่ื ๆ ของกีบ ทผ่ี รุ อ นหรอื เปน รอยแยก เชน สนเทา เปน ตน หมายเหตุ การปาดพื้นกีบ ควรระวังอยาปาดลึกเกินไป อาจทาํ ใหเ กดิ แผลเลอื ดออกได สาเหตุ : กีบอยูในสภาพชื้นแฉะบอยครั้ง และสกปรก สกึ กรอ นโดยเชอ้ื แบคทเี รยี การแกไข : จัดสถานที่ใหโคไดยืนบนพื้นที่แหงและสะอาด การปองกัน : จัดทําอา งนา้ํ ยา ฟอรม าลิน (Formalin) หรอื น้าํ ยาจุนสี (Copper sulfate) สําหรับแชก บี เทา โค วันละ 1-2 ครง้ั ในอตั ราสว นนา้ํ ยาฟอรมาลิน (Commercial Formalin) 3-5 ลิตร ในนา้ํ 100 ลิตร หมายเหตุ น้ํายาจุนสี อาจเกิดการสะสมในดนิ และพืชอาหารสตั วจ นเกิดเปนพิษตอสตั วไ ด จงึ ควร หลีกเลี่ยง การใชโดยเลือกใชโดยเลือกใชนาํ้ ยาฟอรมาลินแทนซึ่งไมทาํ ใหเกิดสิ่งแวดลอมเปนพิษ การจัดการใหโคเดินผานอางน้ํายาฟอรมาลิน ควรกระทําในชวงฤดูฝนซึ่งมีการปลอยโคแทะเล็ม แปลงหญา ควรใหโ คเดนิ ผา นน้ํายาวันละ 2 ครง้ั ตดิ ตอ กนั จนครบ 5 วนั แลวเปลี่ยนนํ้ายา ควรกระทําเปน ระยะ ๆ ในชวง ฤดฝู นหรอื ในชวงทมี่ ีโคมปี ญ หากบี สึกกรอนบอยกบี เทาของโคจะมคี วามแขง็ แรงมากขึน้ ขนาดของอา งแชนา้ํ ยาฟอรมาลิน ควรมขี นาด กวางประมาณ 1 เมตร ยาวประมาณ 3-5 เมตร และลึก ประมาณ 15 เซนตเิ มตรตวั อา งควรตง้ั อยใู นทโ่ี ลง แจง หรอื ปากทางเขา ฟารม โรงเรอื น ******************************