Raphaels kruidentocht online preview

RAPHAELS KRUIDENTOCHT R APHAE L S de wondere wereld der planten KdeRwUondIeDre EweNreldTdOer pClaHnteTn MARTINE VAN HUFFEL ) ANNE OOMS MARTINE VAN HUFFEL Illustraties ANNE OOMS )



RAPHAELS KRUIDENTOCHT de wondere wereld der planten

Tekst © 2020 Martine Van Huffel Illustraties © 2020 Anne Ooms, [email protected] Fotografie © 2020 Jelle Firens Vormgeving © 2020 Anne Ooms Redactie: Patrick Bernauw Uitgave: Eyneakker – www.Eyneakker.be Eerste druk: 2020 Contact: De Eyneakker, Heinestraat 23, 9970 Kaprijke 0032 475 97 20 98 - [email protected] D/2020/14.659/01 ISBN 9789082990010 NUR 200/223 Disclaimer Dit boek werd met grote zorg en naar best vermogen geschreven. Ondanks alle aan de samenstelling van dit boek bestede zorg kunnen noch de uitgever noch de auteur aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave. De informatie in dit boek is bedoeld als nuttige informatie over de besproken onderwerpen. Dit boek is niet bedoeld om te worden gebruikt om een medische aandoening te diagnosticeren of te behandelen. Raadpleeg uw arts voor diagnose of behandeling van een medisch probleem. Het is niet de bedoeling dat kinderen gaan plukken in de natuur of tuin zonder begeleiding van een volwassene. Planten kunnen immers erg op elkaar lijken en zijn niet altijd onschuldig. In het doe-boek gebruiken we soms heet water en vuur, ook hier enkel onder toezicht van een volwassene. De uitgever en de auteur behouden zich alle rechten voor. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mecha- nisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

MARTINE VAN HUFFEL RAPHAELS KRUIDENTOCHT de wondere wereld der planten met illustraties van ANNE OOMS  Eyneakker



DE WONDERE WERELD DER PLANTEN Raphael en ik zitten op een bankje aan de rand van een grote mysteri- euze tuin. En niet zomaar een tuin, nee … een heuse kruidentuin! ‘Raphael,’ zeg ik, ‘jij bent mijn ridder!’ ‘Ga je mij dan een verhaal vertellen over ridders?’ vraagt hij. ‘Nee,’ antwoord ik. ‘Ik zal je een verhaal vertellen over de planten die zich goed voelen in een ridderverhaal. En als jij mijn ridder Raphael bent, dan ga jij op zoek naar bijzondere stoere en coole planten. Misschien denk je nu wel: “Ach, die bestaan toch niet?” Wel, je zou nog erg verbaasd kunnen zijn, want die bestaan echt wel! Planten met een geheim! Kruiden die net een beetje anders zijn …’ Raphael is meteen klaar om te vertrekken. Hij slaat zijn riddermantel om zijn schouders. Wordt dit nu een tocht zoals ridders die maken? Een zoektocht, een ontdekkingstocht, een avontuur? Zeker wel! In de middeleeuwen hadden ze een woord voor dit soort zoektochten van ridders: een queeste! ‘Telkens je zo’n speciale plant op je pad ontmoet, neem je er een klein stukje van mee, ridder Raphael. En je maakt het vast aan je riddermantel! En ik schrijf al jouw avonturen neer in dit boek …’ Gaan jullie mee? ≥

We maken een tocht door een wonderlijke tuin, een kruiden- tuin. Maar wat zijn kruiden eigenlijk? Het zijn planten, jaja … maar toch wel heel bijzondere planten. Waarom ze zo bijzonder zijn? Wel, al die kruiden hebben, diep verborgen, talloze boeiende nuttige stofjes. En elk van die stofjes heeft zo zijn eigen specialiteiten. Het hangt er dus een beetje vanaf wat jij op dat ogenblik nodig hebt, welk mutsje je draagt of door welke bril je naar dat kruid kijkt. Ik leg het je uit met als voorbeeld een geweldig leuke plant: de koriander. De wetenschappers die planten bestuderen, noemt men ‘botanici’. Zij weten echt alles over de koriander: hoe hoog hij wordt, hoeveel kroonblaadjes hij telt, hoe de zaadjes eruitzien, of de blaadjes enkelvoudig zijn of niet, waar we hem kunnen vinden … Kortom, àlles! Al die nuttige informatie schrijven ze op in een ‘flora’. Is dit dan een boek zoals dat van Raphael? Nee, toch niet. Want in Raphaels Kruidentocht gaan we nog veel meer ontdekken. We zullen bijvoorbeeld zien wat herboristen zoal met planten doen. Herboristen zijn mensen die ook planten bestuderen en daarbij dan denken: ‘Hm … Hoe kan ik met de koriander mensen helpen om zich beter te voelen?’ Ik kan het je alvast verklappen: koriander helpt als je buikpijn hebt. Het zal de krampen verminderen en voor een betere vertering zorgen. Dus een zakje korianderzaadjes meedragen op de tocht kan zeker nuttig zijn. Stel je nu even voor dat je een beroemde parfumeur bent; een ‘neus‘ noemen ze zo iemand. Die neuzen lopen de hele dag te snuffelen om toch maar de lekkerste en geurigste parfums samen te stellen. Ze hopen dan dat de mensen die geuren super vinden en zich door die geur ook beter gaan voelen, want dat kan! Als je de geur van een versgebakken appeltaart of van verse wafels opsnuift, krijg je niet alleen een beetje honger, maar je voelt je plots toch ook wel blij hé? Nu, in koriander zit een stofje dat eigenlijk niet zo lekker ruikt. Men noemt koriander soms wel eens ‘luizenkruid‘, omdat de geur doet denken aan die van bedwantsen – je weet wel, die hele kleine vervelende beestjes die soms in een matras durven te zitten. ‘Ja, zeg! Een parfum dat naar luizen ruikt! Jakkes!’ Het vreemde is: door dat geurtje uit de korianderplant te halen, verandert het en ruikt het plots wél lekker. Dit is toch bijzonder, niet? En ridders, die wisten dat ook. Ze maakten hele lange tochten te paard en soms moesten ze overnachten in een schuur of een paardenstal. De matras die ze daar kregen, was eigenlijk een zak van jute, gevuld met hooi … en daar konden die kleine luisjes wel in terecht! 6

Mààr … een takje koriander deed ze alle kanten uit vluchten! Blijkbaar houden luizen niet van hun eigen geurtje! Ridder Raphael kan dus maar beter een bosje koriander met zich mee dragen! De imker kijkt helemaal anders naar de kruiden. Imkers zijn mensen die bijen houden. Hun bijen zijn hun huisdieren, hun beschermelinge- tjes. Da’s heel goed, want bijen zijn hard nodig omdat ze de planten en bomen helpen om vruchten te vormen. Zonder bijtjes geen appels of aardbeien of frambozen! En ze maken ook honing, natuurlijk. Dus de imker kijkt naar de korianderplant en ziet de kleine witroze bloemetjes. ‘Ahum! Zit hier voldoende eten in voor mijn bijen? Zit er nectar en stuifmeel in deze bloemen? Kunnen zij die meene- men naar de kast en er hopen honing mee maken?’ We kunnen volmondig antwoorden: ‘Ja!’ Want de korianderbloemen bevatten erg veel nectar en stuifmeel. Ze vormen een heus bijenrestau- rant. En als er erg veel korianderbloemen staan, waarop de bijen hun buikje vol kunnen eten, dan smaakt de honing die zij maken naar: koriander! Honing is erg zoet, maar ook erg gezond. In tijden toen er nog veel ridders waren, gebruikten zij de honing om hun drankjes mee te zoeten, maar ook om bijvoorbeeld de smaak van vieze medicijnen weg te stoppen. Dus, ridder Raphael, neem maar een potje korianderhoning mee op je tocht! RECEPT VOOR EEN HAVERMOUT KORIANDER KOEKJE NODIG: 1 heel rijpe banaan - 80 gr havermout - 40 gr kokosrasp 3 koffielepels gemalen korianderzaad - 3 koffielepels kokosbloesemsuiker (hoeft niet, enkel als je een zoetekauw bent) - blauwe bessen Prak de banaan met de havermout en de kokos. Dit kneden lukt best met je handen. Als je een mooi geheel hebt, maak er hoopjes van. Duw deze plat op een bakblik en duw er bovenaan een blauwe bes in. Bak in de oven op 180 graden voor een 20-tal minuutjes. Je kan er ook chocoladeschilfers aan toevoegen of andere bessen ... smakelijk! 7

Je merkt het niet altijd, maar DE RIDDERS EN HUN TOERNOOIEN toch helpen ze je. Misschien met een moeilijke taak, of De Kattenstaart werkt ook gewoon met een fluisterstem genezend op de darmen in je oor als je je triestig voelt. en werd vroeger vooral Wel raar hé, dat die kobolden gebruikt tegen diarree. tussen de wortels van de Kattenstaart En de bladeren zijn wonen … Het is daar immers nat, toch? even goed eetbaar. En de In ieder geval, met dit geheim heeft de Kattenstaart wel een voorsprong in het bloemen kunnen gebruikt toernooi, vind ik. Maar misschien heeft het worden als kleurstof voor Wilgenroosje ook een bijzonder trekje? snoepjes! Laten we het even van naderbij bekijken … Ja, ik moet toegeven: Oké, oké, daarvoor moeten we wel ze zijn echt wel waardige tegenspe- eventjes de grote oceaan oversteken. lers, Wilgenroosje en Kattenstaart. Want in Amerika noemen ze het Nog een weetje: van de stengel van het Wilgenroosje ‘Fireweed’. Dat betekent zoveel als ‘vuurkruid’. Wilgenroosje kun je een stevig touw Waar komt die vreemde naam maken, en als je dat touw in een vandaan? Wel, na een bosbrand badje van Kattenstaart sopt, zal bleek het Wilgenroosje het eerste het touw nooit rotten! kruid dat weer zijn kopje opstak. Ik heb me laten vertellen dat Weet je, in dit toernooi van beren en elanden tuk zijn op deze planten zoek ik ook naar wie het plant. Gelukkig zijn er geen beren mooiste zou passen op de helm of elanden te bespeuren op ons van ridder Raphael. Want een plantentoernooi. Na een bosbrand, helm met een kleurige waaiende als de aarde alleen nog maar met pluim erop, dàt is pas echt een asse bedekt is, toch beginnen groei- helm waar iedereen van zegt: en … dat vind ik best wel een straffe ‘Wow!’ Dus, dat wordt … stunt. Dus nu staan ze weer gelijk, het de Kattenstaart! Met zo’n dikke Wilgenroosje en de Kattenstaart! paarse bloempluim, stevig en felgekleurd, val je goed op. Dat is En hebben die planten ook echt een tien waard! De bloemen stofjes in zich van het Wilgenroosje staan een beetje om mensen te apart, maar na de bloemen komt een peul met zaden. En het zaadpluis helpen als ze ziek zijn? Het Wilgenroosje waarmee de zaden door de heeft een goede werking lucht vliegen, is een topper- op de darmen, maar is vooral tje! De krul van de zaad- eetbaar. Van het blad kun je een thee peul als ze openbarst … maken en van de mooie purperroze Het lijkt wel een katoen- bloemen een gelei of een siroop. pluis of een reuze wattenbol of een gigantisch spinnenweb! Met zo’n pluizige pluim op je helm kun je niet anders dan het toernooi winnen! Of vliegt die dan net te hoog in de lucht? 13

KATTENSTAART EN WILGENROOSJE Epilobium angustifolium & Lythrum salicaria Een toernooi van Kattenstaart en Wilgenroosje. Destijds mochten alleen ridders aan toernooien deel- nemen en ridders waren altijd van adel. Was je geen Beeld je even in: twee planten die deelnemen aan edelman, dan mocht je je geen ridder noemen. Om te bewijzen dat ze van adel waren, beschikten de ridders een plantentoernooi. We stellen ze even voor, over een hoop brieven: de zogenaamde ‘adelbrieven’. Hoe zit dat nu met de adelbrieven van onze twee onder tromgeroffel en luid trompetgeschal van de planten? Zijn ze wel echt van adel? Dit kunnen we vlug controleren aan de hand van hun namen. herauten, zoals dit past bij een Het Wilgenroosje heeft ‘wilg’ in zijn naam. Het blad is lang en smal en doet een beetje denken plechtig en prachtig feest. aan het blad van een wilgenboom. Ja, de wilg is natuurlijk een kanjer van een boom en heel erg Links heb je de nuttig, dus een ver familielid hoort wellicht ook tot Epilobium angustifolium, de adel, akkoord? De Kattenstaart heet in het Latijn Lythrum salicaria, en ‘salicaria’ bevat ook al een beter bekend als verwijzing naar de ‘salix’, naar de wilg. het Wilgenroosje. Dus … ook goedgekeurd! Niet? Rechts: de Lythrum salicaria, oftewel: de Kattenstaart. En deze twee zijn best aan elkaar gewaagd, hoor! Laten we nu even kijken of ze wel goed bewapend zijn … Ja hoor, ze hebben allebei stevige sterke wortels, waarmee ze lekker diep vastzitten in de grond. En ze hebben daar allebei ook een stevige stengel bovenop. De Kattenstaart staat graag een beetje nat, terwijl het Wilgenroosje ongeveer overal kan groeien. Als ik ze stiekem even door elkaar schud, valt geen van beide omver. Oef! Tot nu toe lijken ze me echt wel waardige deelnemers aan dit planten- toernooi! Hun bloemen dan? Ja zeg! Kunnen ze nog méér op elkaar lijken? Roodroze tot paarse bloemen bij ieder van hen! Bij de Katten- staart zitten ze in een stevige tros bovenaan de stengel. Bij het Wilgenroosje staan ze op een stengeltje, waardoor ze een beetje op vlinders lijken. De bloemen van het Wilgenroosje bloeien van beneden naar boven en zij staan dus nooit zo uitbundig samen als die van de Kattenstaart. Een geheim wapen in dit toernooi? Hebben ze dat ook? Ga misschien even mee op onderzoek. En luister naar de verhalen die men vertelt … over de kobolden die onder de Kattenstaart wonen. Kobolden? Ja, dat zijn een soort kabouters – al zijn ze wel een beetje groter en hebben ze al eens vervelende trekjes. Maar als jij vriendelijk tegen ze bent, dan zijn ze dat ook voor jou. Meer nog, als ze je leuk vinden – en uiteraard vinden ze je leuk, want jij kent de naam van hun lievelingsplekje –, dan zijn het echt wel goede helpertjes. 12

IDDERLIJKE PLANTEN

RIDDERZURING Want ze zijn echt wel groot … Ze hebben een hartvormige voet, bovenaan een Rumex obtusifolius puntje en ze lijken een beetje op de ijzeren punt van de lans die de Romeinse soldaten vroeger Ridderzuring? gebruikten, toen ze ten strijde trokken. Goed, daarmee weten we meteen ook wat Aha! Deze moeten we zeker even van naderbij bekijken. ‘rumex’ betekent, in de Latijnse Ridderzuring is een hoge naam van ridderzuring: dat is een plant; hij kan tot anderhalve werpspies! Maar waar komt dan de meter hoog worden. Dat is bijna zo groot als ik en zelfs een ridder in ‘ridderzuring’ vandaan? beetje groter dan ridder Raphael! In de zomer komen er Heeft de spiesvorm er iets mee te maken? kleine geelgroene bloempjes aan en nadien leuke bruine zaadjes. Die kunnen gebruikt worden als nootjes, in een Misschien komt het wel koekje bijvoorbeeld. Het enige lastige is dat de zaadjes omdat de ridders hun zo klein zijn dat je er veel nodig hebt en dus ook veel zwaarden vroeger in- tijd om ze te plukken … En in deze ridderqueeste smeerden met het sap van hebben we daar nu echt geen tijd voor! de ridderzuring, om zichzelf te beschermen in een gevecht. Ze dachten dat, als ze dit deden, De meeste mensen houden niet van ridderzuring hun zwaarden nog gevaarlijker en en noemen het een lastig onkruid. Het vreemde is venijniger zouden worden! echter, dat deze plant echt is gaan woekeren en een on- kruid geworden is door de schuld van de mensen. Hij groeit Ik denk immers graag op gronden die vaak bemest zijn geweest, dat dit de op weilanden, in grasvelden. Wij zullen hem nu niet als een verklaring is: onkruid bekijken, maar proberen te achterhalen waarom hij ridderzuring maakt precies ‘ridder-zuring’ heet. een zwaard scherper! Zuring: dat snappen we van zodra we een blaadje in onze Kijk even heel goed naar mond hebben genomen – dat smaakt zuur! de bladeren: er zitten rode vlekjes op en de midden- Er zijn een aantal neefjes nerf is ook rood … van deze plant die ge- Wat denken jullie? Heeft kweekt worden als groen- zo’n ridder misschien ooit te en sommige in zijn eigen vinger geprikt met soorten zijn scherpe zwaard en zijn er bloed- wilde druppeltjes op dat blad gelopen? En heeft zuring die ridder dat blad toen maar gebruikt als zijn ook verband of als pleister? Vast wel! Zo zullen best eetbaar als we hem altijd en overal herkennen, niet? je een beetje van dat zurige houdt. Maar deze ridderzuring is Aan de rode vlekjes op het blad! Maar zo zuur en tegelijk zo bitter dat hij nooit echt werd gegeten. hou het stil hé, van die ridder met Of enkel dan de piepjonge blaadjes, omdat die minder zuur zijn. een sneetje in zijn vinger van zijn eigen In zijn bladeren zit wel veel vitamine C en het zurige lest ook de zwaard … Want erg stoer was dat toch niet! dorst, dus af en toe zo een jong zuur blaadje kan best. Maar niet te veel! Vroeger gebruikten de mensen de grote bladeren om iets in te verpakken: boter of kaas, bijvoorbeeld. Handig, niet? Geen inpakpapier nodig met die grote bladeren! 17

RIDDERLIJKE PLANTEN Vooral in Schotland was een distel zeer geliefd als af beelding. Zullen wij dan voor ridder Raphael maar de Weet je waarom? Men vertelt dat er ooit een felle ruzie was tussen Grote Klit kiezen als prent? Hij lijkt erg veel op de Schotten en de Vikingen. Toen de Schotten lagen te slapen in hun een distel en wil net hetzelfde zeggen: ‘Pas maar tent, sloop een Viking stilletjes dichterbij om hen te overvallen! Nu ja, op voor mij, want ik ben een prikkerige kleverige stilletjes? De Viking trapte met zijn blote voeten op een distel en riep stekelige ridder!’ luidkeels ‘aiaiaiai’! Alle Schotten schoten wakker en van een geniepige overval was dus geen sprake meer. 23

DE GROTE KLIS De wortel van de Grote Klit zul je wellicht bij de groenteboer vinden. Arctium lappa Het is een erg gezonde groente. Er zit namelijk een stof in met de moeilijke naam ‘inuline’. En deze speciale stof helpt Achteraan in de tuin staat de Grote Klis of Klit. om je darmen kerngezond te houden, waardoor je minder Het is een stoere forse plant die wel tot twee snel ziek zal worden. Het zou zelfs zo zijn dat je door het meter hoog kan worden. eten van de Grote Klit geen puistjes krijgt. EEN ECHTE REUZENPLANT! Ridders hebben een banier of een vaandel nodig, absoluut. Je moet ze immers van ver kunnen herkennen. De stengel is erg stevig en als je Vroeger liepen die ridders rond met grote zware ijzeren goed kijkt, zie je er een massa fijne harnassen en je kon van geen kanten zien wie er in zat. groefjes op. Ze waren bijna helemaal … ingeblikt! Dus droegen ridders vaandels, of vlaggen, of een banier met daarop een af beel- Bij zo’n forse plant ding, zodat iedereen wist wie er in het harnas zat. Het kon horen natuurlijk de af beelding van een dier zijn, of een plant, of een ster … ook forse bladeren, want petieterige Soms droegen een aantal bevriende ridders zelfs dezelfde blaadjes aan zo’n dikke stengel, dat zou af beelding. Die ridders waren dan samen in een clubje, zeg toch maar vreemd zijn. De bladeren maar. Zij noemden dit een Orde, een ridderorde. Een zeer zijn groot en hartvormig. Ze zijn populaire af beelding was … een distel! En dat waren dan de zelfs zo groot dat, als het gere- ridders van de Orde van de Distel. gend heeft, er soms een plasje Fieuw, wat een naam! water op blijft liggen. Het lijkt wel een kabouterzwembadje. Wat denk jij ervan? Ik meende er gisteren zelfs eentje gezien te hebben … met een rood zwembroekje aan! Nu hoop ik dat onze ridder voorzichtig is als hij deze Grote Klis nadert, want … kijk eens naar de bloemen … Ze zijn paars en er staan fijne groene blaadjes rond, die eindigen in een haakje … Een venijnig scherp haakje! Vooral de uitgebloeide bloemhoofdjes zijn ook plakkerig. Als je zo’n hoofdje aanraakt, blijft het vast en zeker aan je mouw hangen. Of als je het naar iemand gooit, blijft het kleven aan diens sweater, of in de haren … En het is zeker niet leuk en zelfs pijnlijk om ze eruit te halen! Dat is ook wat de naam zegt: ‘klit’ komt van kleven, kleverig zijn, ‘klitten’. Wist je dat de klittenband zo uitgevonden is? Een man die met zijn hond ging wandelen, zag dat de bloemen bleven hangen in de vacht van het dier. En toen hij ze eruit prutste, bedacht hij dat je zo ook twee stukken stof aan elkaar kon vastmaken. Geen knoopjes nodig of ritsen, maar … klittenband! 22

Raphael en ik zitten op een bankje aan de rand van een grote mysterieuze tuin. En niet zomaar een tuin, nee … een heuse kruidentuin! ‘Raphael,’ zeg ik, ‘jij bent mijn ridder!’ ‘Ga je mij dan een verhaal vertellen over ridders?’ vraagt hij. ‘Nee,’ antwoord ik. ‘Ik zal je een verhaal vertellen over de planten die zich goed voelen in een ridderverhaal. En als jij mijn ridder Raphael bent, dan ga jij op zoek naar bijzondere stoere en coole planten. Misschien denk je nu wel: “Ach, die bestaan toch niet?” Wel, je zou nog erg verbaasd kunnen zijn, want die bestaan echt wel! Planten met een ge- heim! Kruiden die net een beetje anders zijn …’ Raphael is meteen klaar om te vertrekken. Hij slaat zijn riddermantel om zijn schouders. Gaan jullie mee?



Bomen vormen parasolletjes als de zon hard brandt en parapluutjes als het regent. Bomen beschermen je tegen de harde wind. Vogels maken hun nest in de bomen, eekhoorntjes wonen graag tussen de takken … En het is een drukte van jewelste onderaan de boom: van egels tot mieren en torren en kevers – allemaal houden ze van bomen! Maar het meest bijzondere aan bomen is dat ze kunnen praten. Echt waar! Niet zoals jij met een stem, soms zelfs een zeer luide stem … Nee, zij praten met elkaar door kleine fijne draden onder de grond. Die draadjes gaan van de wortels van de ene boom naar de wortels van de andere boom en … Ja, bomen zijn echte kletskousen, hoor! Ze vertellen elkaar allerlei leuke weetjes. Dat er bladluizen op de bladeren zitten, bijvoorbeeld. Of dat een merel een nest heeft gebouwd tussen de takken. Of dat er een giraf aan de bladeren komt knabbelen. Of dat een grote uil een dutje doet op een tak. Via die kleine fijne draadjes kunnen ze elkaar ook helpen. Als een boom een beetje te weinig voedsel heeft, sturen de andere bomen er zoete sappen naartoe. Is dat niet prachtig? Wij zien die draadjes niet en wij verstaan de bomen ook niet. Maar als je nog eens in een bos bent, ga dan even met je rug tegen een boom zitten, luister naar de wind die met de bladeren speelt en hou je boom eens stevig vast. Ik ben er zeker van dat er onder je voeten een signaal vliegt van jouw boom naar alle andere bomen: ‘Hé, wat een leuke knuffel kreeg ik net!’ Bomen zijn altijd erg belangrijk geweest voor de mensen. Soms worden bomen geplant om ons ergens aan te herinneren, om een gebeurtenis nooit meer te vergeten, zoals het einde van een oorlog. Of als er een baby geboren wordt, of als twee mensen gaan trouwen. Lijkt het jou geen leuk idee zelf een boom te planten? Jouw eigen boom, die je kunt zien opgroeien en waaraan je een heleboel geheimen kwijt kunt? Bomen kunnen namelijk héél goed geheimen bewaren. Je moet natuurlijk eerst aan je ouders vragen of het wel kan en mag. Want bomen groeien en groeien maar … en die kunnen dan best erg groot worden Het zou niet leuk zijn voor de bu- ren, mocht jouw boom plots te veel schaduw geven, of met de takken aan hun balkon komen. Nee, wij willen geen gedoe met de buren! Hier komen een aantal bomen die zowel in een grote als in een kleine tuin hun plekje kunnen vinden. En als je helemaal geen tuin hebt, maar enkel een terras, dan zet je toch een kleine boom in een pot? En mocht het nù niet kunnen, geen zorg, dan kan het later ooit wel. Onthou het gewoon. Ik weet namelijk heel zeker dat je aan een eigen boom veel plezier kunt beleven, dat je er ontzettend veel van zult leren en dat je er de wereld alvast ook weer een stukje mooier en groener mee zult maken. 34

Laten we even kijken hoe je een boom moet planten … Vraag zeker hulp aan een volwassene. Dat is best wel gezellig … En de aarde omspitten, is ook niet altijd zo makkelijk. De beste periode om een boom te planten, is tussen november en maart. Bomen in een pot kunnen ook op andere tijdstippen geplant worden. Je kunt bomen kopen met een blote wortel, een grote wortelkluit met jute rond, of in een pot. Maak dan een diepe put in de grond, minstens zo diep als de wortelkluit groot is. En maak de put vooral zeer breed: tot wel drie keer zo breed als de wortelkluit. De stam mag niet onder de aarde komen te zitten. Verwijder eventueel het materiaal dat rond de wortelkluit zit, vraag hiervoor advies waar je de boom gekocht hebt. Zet de boom voorzichtig in de kuil, zorg dat je geen wortels af breekt. Strooi wat compost in de kuil. Hou de boom recht en vul de put met aarde. Geef hem rijkelijk water. Het is een goed idee om je boompje een beetje steun te geven, dus hamer er een hoge paal naast, zonder de wortels te beschadigen. Maak je boompje met een dikke elastiek vast aan de paal. De eerste dagen water geven, nadien eens om de paar weken, mocht het te droog weer zijn. Strooi wat extra compost rond je boom. En ga er maar elke dag naar kijken. Ik ben er zeker van dat hij dan sneller zal groeien! Soms is het ook leuk om zelf een boompje te kweken, uit een okkernoot bijvoorbeeld … En als het echt niet kan omdat jij misschien in een flat woont op de tiende verdieping van een flatgebouw, geen probleem en niet getreurd. Dan zoek je ergens bij jou in de buurt, in een stadspark of een plantsoentje, een mooie boom. En je adopteert hem. Hoef je aan niemand te vertellen, hoor ... Dat is dan jouw geheime boom! Je boom-maatje! Kom je nu mee? Ik ga op zoek naar acht boeiende, balorige, bevreemdend bizarre en bijzonder buitengewone, betoverende en beklijvende … bomen! 35

DE GRAPPIGSTE BOOM IS ... DE ZAKDOEKENBOOM Davidia involucrata Dit is wellicht een van de leukste bomen die je ooit zag! Wat is er nu zo grappig aan? Kijk naar de bloemen van deze boom. Ze hangen vast aan een steeltje en zien eruit als een klein bruinrood bolletje. Je kan ze echter bijna niet zien door het grote witte schutblad eromheen. Dit schutblad is wel vijftien centimeter lang. Wat is een schutblad? Wel, dat is een soort mantel rond de bloem, die dient om ze een beetje te beschermen. Nu, bij deze zakdoekenboom is het schutblad Ja, de rest zullen jullie zelf Of staan er bij elke boom korte tamelijk groot uitgevallen. Te groot, zelfs! moeten verzinnen, vrees ik. We zullen dit snel ontdekken! Het lijkt wel op een cape, een lakentje, een mysterieuze boodschappen? zakdoek of … ahum, een luier! Zou je deze schut- bladen kunnen gebruiken om signalen te geven, Deze boom groeit heel traag en wordt niet groter dan 14 meter. als een witte vlag, een lange feestelijke wimpel- Zijn bladeren zijn hartvormig en teergroen. Het is een makkelijke draad of … Wat zou jij ermee doen? Misschien boom. Hij kan zowel in de zon als de schaduw groeien. staat er ergens wel een verborgen boodschap op een van die wimpels? Een heuse schatkaart? Of is er toch iemand die de zachte zakdoekjes gebruikt om zijn neus te snuiten? Ridder Raphael heeft besloten een bijzonder De nootjes die eraan komen, eten we niet. Maar dat is geen enkel korte boodschap te schrijven op een wit schut- probleem, want als je deze boom kiest om aan te planten, dan doe je blad en dit in de boom te hangen, ergens tussen dit toch gewoon omdat hij zo grappig is. En zo mooi. En ook omdat er de wapperende vaantjes. Misschien vinden jullie ergens een geheim versje in verborgen zit! ze wel. En indien niet, dit is wat hij schreef: Aan alle ridders die hier voorbijkomen … PAS OP! 40

RIDDERLIJKE BOMEN DE GRIEZELIGSTE BOOM IS DE BERGPEPER Zanthoxylum simulans Als je deze boom voor het eerst ziet, dan loopt er vast een rilling over je rug. Echt waar! Je gelooft me niet? Zullen we samen even kijken? Ik weet het, het blad ziet er uit zoals een gewoon blad: groen en zelfs de vorm is niet bijzonder of speciaal. De hoogte? Nee, ook niet spectaculair: maximaal zes meter hoog, maar meestal niet hoger dan vier meter. De vruchtjes dan? Ja, hier is wel wat mee. Het zijn rode bessen en Of nee: ik weet het: binnenin zitten zaadjes. Dit besje is erg populair in China. dit zijn drakenkoppen! Echte Het rode schilletje van de bes wordt gedroogd en dan gebruikt als een onvervalste vreselijke meest gruwelijke soort peper. Szechuanpeper noemt men hem in China. In het Chinees drakenkoppen! Heus waar! Ridder Raphael: dan natuurlijk! Ha! Ik voel je al denken: peper? klaar om de drakenkoppen te lijf te gaan? Daar is ook niks aan hé! Maar: proef maar even (voorzichtig! Heel Als jij deze griezelige boom in je tuin wil, hij kan even met je tong er aan komen). Wow! Wat gebeurt er? Je mond staat in alle tuinen en voelt zich goed zowel in de zon in brand! Je tong begint te tintelen en al vlug heb je een als in de schaduw. verdoofde en slapende tong! Maar ik heb je gewaarschuwd … Probeer maar eens Zanthoxylum simulans te zeggen met je slapende dikke tong! Lukt niet, toch? Soms noemt men deze boom: kiespijnboom. Als je kiespijn hebt en je proeft van zo’n schilletje voel je geen pijn meer. Nu ja, je voelt gewoon niets meer. Probeer vooral niet om iets te drinken dan want je zal merken dat met een verdoofde tong je een ongelooflijke knoeier geworden bent. Maar opgelet nu: de rillingen zullen over je rug lopen. Je haren zullen overeind staan. Het puntje van je neus kleurt groen. Je adem stokt in je keel. Je kan geen woord meer uitbrengen. Kijk! Kijk naar ... de stam! Kom voorzichtig dichterbij. Durf je wel? Zie: op die stam staan afgrijselijke, dikke, grote stekelige bulten. Het lijken wel ... neushoornkoppen! Deksels van een heksenketel? Of vergroeide helmen. Schilden van bultige schildpadden? Overblijfselen van dinosaurussen? 41



RAPHAELS DOE-BOEK de wondere wereld der planten



MARTINE VAN HUFFEL RAPHAELS DOE-BOEK de wondere wereld der planten met illustraties van ANNE OOMS ) Eyneakker

WE MAKEN ONZE EIGEN KRUIDENTUIN: EEN PIZZATUIN! Zou jij niet graag je eigen pizza maken? Superlekkere pizza die je kunt serveren op je verjaardagsfeestje … Niet gekocht in de supermarkt, maar je eigen, zelfgemaakte, allerorigineelste pizza, met de lekkerste groenten en kruiden uit jouw eigen kruidentuin. Zoals een echte pizzaiolo. Wat denk je? Is dat geen leuk idee? Hoe gaan we nu te werk? We willen een kruidentuin maken die er uitziet zoals een wiel, cirkelvormig dus en met spaken. Zoals een reuzepizza met grote punten, juist! Veel materiaal heb je niet nodig: een schopje, een hark, een touwtje en een heleboel keien … of een wiel. Eerst moeten we een goede plek zoeken in de tuin voor onze kruidentuin in de vorm van een kruidenwiel … Een zonnige plaats is ideaal, want de kruiden die we gaan planten, zijn allemaal gek op een zonnebad. Schaduw hoeven we dus niet op te zoeken! We kunnen een echt groot wiel gebruiken als dit voorhanden is, een oud karrenwiel bijvoorbeeld. Of we bootsen een karrenwiel na en tekenen met keien een grote cirkel op de grond. Als je een mooi ronde cirkel wil, kun je een stokje met een touw aan op een punt plaatsen, en dan twee of drie stappen naar buiten zetten. Daarna moet je het touw op gelijke afstand houden en dan … stappen maar, tot je een grote perfect ronde cirkel hebt. (Maar er is niets mis met een niet-zo-perfec- te cirkel, hoor!) WAAR KOMT PIZZA VANDAAN? Onze pizza is echt wel heel oud, zelfs stokoud. Al meer dan tweeduizend jaar geleden maakten mensen pizza‘s. Dat was toen in feite een soort plat brood. Een niet gerezen brood, met andere woorden. Perzische soldaten legden kaas, olijven en dadels Het was vooral in het 17de eeuwse Napels dat de pizza zich verder ont- op dit platte brood en bakten het dan op hun wikkelde. Daar bedachten de bakkers een gerecht dat wij nu kennen schilden. Ja, echt waar, op hun schilden! Ook de als ‘pizza’. Ze moesten eens weten dat wij er nog steeds van smullen! Grieken hadden zo’n plat brood waar ze olie, De naam ‘pizza’ zou verwijzen naar ofwel ‘pizzicare’ – dit wil zeggen: kruiden en kaas op smeerden en dat ze dan een snel uit de oven halen … ofwel naar een punt. Oorspronkelijk waren snelle bakbeurt op een houtvuur gaven. Zij ge- de pizza’s niet rond, maar eerder langwerpig. Ze werden verkocht op bruikten het platte brood in feite als een bordje. straathoeken en markten en ze waren vooral bestemd voor de arme Als je dus oude Griekse verhalen leest en je ziet mensen. Die kochten een stukje en aten dit al wandelend op. staan: ‘Hij had zoveel honger dat hij ook zijn bord opat ...’ – dan weet je nu dat het een brood- Iznijndevr1o9ud4we eMeuawrghbeerziotach. Et eenenbkaoknkeinrguNitaNpaeplseelsnwhoijudzeiejndkduant nsaemn en met pizza-bord was!

Nu bewerken we de grond, wat wil zeggen dat de aarde omgespit moet worden. Hiervoor vraag je best hulp. Als dit gedaan is, hark je de aarde mooi effen aan en haal je eventuele stenen of dikke takken weg. We verdelen de cirkel in twee helften en dan iedere helft in vier. En we doen dat met keien of een touw of dikke takken of een boordsteen … het maakt niet uit. Het enige dat belangrijk is, is dat je acht vakjes hebt, zoals de stukjes van een pizza: acht pizzapunten. In ieder vak planten we een kruid. Afhankelijk van hoe groot je vakjes zijn, kun je per vak één plantje of meerdere plantjes nemen. Vergeet wel niet dat plantjes groeien en zich zullen uitbreiden. Ook al oogt het in het eerste jaar een beetje leeg, het jaar nadien zal je tuin al heel snel vol staan! De plantjes die we gekozen hebben, koop je best als klein plantje aan. Je zou ze ook kunnen zaaien en zien opgroeien. Dan duurt het gewoon wat langer eer je ze in je wiel kunt planten. En wat als er nu iemand in je gezin zegt: maar ik hou helemaal niet van pizza? Geen nood, de kruiden die wij zullen uitkiezen, kun je nog in veel andere gerechten gebruiken! tonen en bakte een pizza met de kleuren van de Italiaanse vlag: wit (de kaas), rood (de tomaten) en groen (de basilicum). En hup, de Pizza Margherita was een feit. De koning en de koningin waren er dol op. En de bakker, die Raphael (Esposito) heette, kreeg er een heuse koninklijke medaille voor! Na de oorlog emigreerden veel Italianen naar de Verenigde Staten. Dan verdelen we de cirkel in twee helften, en vervolgens iedere helft in vier. Het enige dat Zij namen hun pizza mee en zo veroverde de pizza op kousenvoeten de echt belangrijk is: we moeten acht vakjes krijgen. Vergelijk ze met de stukjes van een hele wereld ... Maar … Nu gaan wij zelf de lekkerste, zaligst geurende, taart: acht taartpunten. heerlijkste pizza OOIT maken! 5

BENODIGDHEDEN: En als je ouders een barbecue organiseren, vraag dan of je zo een knots op de gloeiende kolen mag leggen. Je knots zal liggen smeulen, kruiden schaar touw en de geuren zullen vrijkomen. EEN DRAKEN- Dan dagen er gegarandeerd geen draken meer op die het feestje VERJAGENDE KNOTS kunnen verstoren! NODIG: JE EIGEN INKT MAKEN Een aantal verse takjes van verschillende kruiden, zoals lavendel, salie, rozemarijn, NODIG VOOR RODE INKT: boerenwormkruid en duizendblad. Drie braambessen die een beetje gekneusd en dus niet goed meer zijn Een schaar. om op te eten. Een sterk, dun touw. 20 druppels azijn, hiervoor kun je een druppelteller gebruiken. Een mespunt Arabische gom (witte poedervorm). Kies kruiden met een stevige stengel, die een lek- Een zeefje. kere geur hebben. De kleur doet er niet toe, want Een afsluitbaar glazen potje. draken zijn kleurenblind. Het gaat om de geur: Een koffielepel. ze gruwelen van lekkere geuren! Knijp de braambessen uit boven het zeefje. Vang het braambessensap Leg de takjes van je kruiden mooi naast elkaar op in het glazen potje. op je werkvlak en neem een stevig eindje touw. Doe er voorzichtig de Arabische gom bij en roer goed door met de Bind de kruiden eerst onderaan samen met een koffielepel. klein stukje touw. Knip een langer stuk touw Werk af met de druppels azijn. Nogmaals doorroeren en goed af, minstens tweemaal zo lang als je bundeltje afsluiten. Opgelet: deze inkt bewaart slechts een paar weken. kruiden. Het is een natuurproduct. Hou je kruiden stevig vast met één hand en be- gin er het touw rond te wikkelen. Het touw mag niet dicht in elkaar gewikkeld worden. Je moet de kruiden erdoor kunnen zien. Kijk naar de tekening. De kruiden moeten wel erg stevig ingesnoerd zijn. Bovenaan en onderaan bevestig je het touw met een stevige knoop. Na een paar dagen zullen de kruiden goed inge- droogd zijn en is je knots klaar. Je kunt er best enkele tegelijk maken, zo heb je er steeds eentje bij je als je ergens heen gaat. Als je denkt dat er een draak in de buurt is (of een ander eng iets) haal je het busseltje boven, neem het in je rechterhand en steek je arm recht vooruit! 12

Je kunt op dezelfde wijze ook het sap van vlierbessen gebruiken, dan BENODIGDHEDEN: krijg je een dieprode inkt. braambessen azijn zeefje NODIG VOOR ZWARTE INKT: koffielpel glazen potje Arabische gom Twee walnoten met de bolster er nog aan: je kunt de groene bolster gebruiken, of in de herfst de zwarte bolster. De Arabische gom zal de inkt ook iets dikker Water. maken. Hoe dik de inkt moet zijn, daar beslis jij Een oud pannetje, dat zeker niet meer gebruikt wordt om in te koken. over. Te dunne inkt loopt makkelijk uit, te dikke Een zeefje. inkt wil niet uit je veer … Je zult dus een beetje Een afsluitbaar glazen potje. moeten oefenen en aanvoelen wat de juiste dikte Een scherp mes: opgelet hiermee, hulp vragen! is voor jou. Arabische gom wordt ook gebruikt Azijn. in bepaalde voedingsmiddelen en in de farma- Arabische gom. cie. Je kunt er zeker kopen bij je apotheker of in een natuurvoedingswinkel. Schil de bolsters van de noten in grove stukken. Pas op, dit is een ge- vaarlijk werkje, want ze zijn soms erg hard. Weet je nog wat ridder Raphael ontdekte bij de eik? De galappel! Helemaal juist. Een galap- Doe de stukken in het pannetje en voeg er water aan toe. De schillen pel ontstaat als reactie op de irritatie door een van de notenbolster moeten flink onder water staan. Breng voorzich- insect. De eikengalwesp is er zo eentje. tig aan de kook en laat een uurtje pruttelen op een zacht vuurtje. Het vrouwtje legt haar eitjes op het eikenblad en Controleer af en toe. Na een uur neem je de pan van het vuur af en de eikenboom vindt dat helemaal niet leuk. laat je die nog een uur staan. Hij stuurt er een stof naartoe, die de eitjes hele- maal omsingelt en tot een bolletje inkapselt. Zeef de schillen eruit met een zeef die je boven het glazen potje plaatst. In de middeleeuwen gebruikten de monniken Voeg een half theelepeltje azijn toe en dan een theelepel Arabische deze galappel om inkt te maken. Ze deden er gom. nog een andere stof bij en kregen zo een bruine inkt. Ze schreven toen trouwens nog met een Roer alles goed door en sluit het potje stevig af. rietstengel of een ganzenveer. Inkt mag altijd erg vloeibaar zijn. Hij moet de holte van de pen of de Een ganzenveer gebruiken als pen: ganzenveer vullen en dan langs de punt naar beneden lopen. Wil je liever iets dikkere inkt, voeg dan wat meer Arabische gom toe. Hiervoor heb je een paar stevige ganzenveren nodig. De azijn dient vooral als bewaarmiddel. Ganzen verliezen af en toe wel wat veren. Onderaan zie je een wit uiteinde. Knip daar met de schaar een schuin Als je inkt maakt van de zwarte bolster van de walnoot, let dan op: de stukje af. De veer is hol: als je geknipt hebt, moet je een vlekken die je hiermee zou maken, krijg je moeilijk weg. holte zien. Let op dat je een scherpe schaar gebruikt, Bij het koken van de walnootschillen komt er ook een agressieve stof zodat je het holletje niet dichtknijpt. Of je vraagt aan een vrij, dus goed verluchten is de boodschap. volwassene om dit met een scherp mes te doen. Voilà, je veer is klaar om te gebruiken! Arabische gom haalt men uit de bast van een boom: de Acacia sene- gal. Als de bast van deze boom wordt ingesneden, komt er een dikke Mochten er geen ganzen in de buurt zijn, kun je het stroperige vloeistof uit. Deze wordt ingedroogd en vermalen tot een eventueel met een veer van een haan proberen. Maar die fijn wit poeder. Als je water aan dit poeder toevoegt, krijg je een dikke zal niet zo handig zijn als een ganzenveer. Je kunt ook kleverige brij. Dit is het bindmiddel in onze inkt. Dat wil zeggen dat een pauwenveer gebruiken. Pauwen hebben vier soorten de Arabische gom er voor zal zorgen dat de kleurstof uit de bes of de veren, en de kortere staartveren zijn prima om mee te bolster beter aan het papier kleeft. schrijven. 13 Maar pas op: er zijn veren voor linkshandige en voor rechtshandige ridders. Leg de gekozen veer plat op tafel voor jou, met de scherpe punt naar beneden en de ruwe, minder mooie kant van de middengroef op het tafelblad. Welke buiging maakt de veer dan? Naar links of naar rechts? Doop de punt van je veer in de inkt en schrijf maar. Met zo een speciale veer en een nog specialere inkt kun je toch niets anders dan supergave geheime boodschappen schrijven hé!

BENODIGDHEDEN: Nu gaan we dit afwerken, met een handvat en versiering. berkenschors touw stevige fijne tak Er moeten eerst 4 gaten in het schild gemaakt worden. potlood lat satépen schaar takjes Gebruik daarvoor een satépen. lijm Leg je schild wel op een rubbermatje of een dikke handdoek. Anders doorboor je misschien de tafel. ELKE RIDDER HEEFT EEN SCHILD! Er zijn twee gaten nodig voor het polshandvat en twee gaten voor de armbevestiging. Je maakt de gaten per twee, elk aan een kant van de Zo maak je dit schild zelf: middenlijn die je eerder met je potlood tekende. Blijf zeker 4 cm van de bovenrand en zorg dat de onderste twee gaatjes NODIG: ongeveer 10 cm lager gemaakt worden. Je blijft telkens 2 cm van de Een stuk berkenschors van ongeveer 22 cm middenlijn af. breed en 30 cm hoog. Een stuk touw. Knip het touw in twee gelijke delen. Steek het touw door de gaatjes. Een fijne maar stevige tak. Een potlood en een lat. Breek je tak in twee gelijke delen. Bevestig de twee stukken tak aan de Een scherp voorwerp. touwen en knoop deze vast. Je hebt nu twee lussen aan de achterzijde Een schaar. van je schild. Twee kortere stukjes tak. Lijm. Test even of je het schild kunt vastnemen en of je je arm door de lussen kunt steken. Teken een lijn met de lat en het potlood in het midden over de hele lengte van je stuk schors, Met de twee driehoeken die we van het stuk berkenschors afgesneden van boven naar beneden (omgekeerd kan na- hebben, maken we een versiering voor de voorzijde van ons schild. tuurlijk ook) en best op de gladde achterzijde. Knip deze in mooie gevormde stukken. Zet telkens op 10 cm van de onderzijde, zowel aan de linkerzijkant als aan de rechterzijkant, Kleef de stukjes erop en kies zelf hoe en waar. een punt. Ga je gang: de letter van je naam, of een vogel, een kruis, een balkje, … Teken met de lat en het potlood twee diagonale   lijnen die elk vertrekken vanaf het eindpunt van je middenlijn onderaan, naar de twee punten links en rechts die je zonet bepaald hebt. Je ziet nu twee driehoeken, eentje aan elke kant. Knip deze driehoeken af met een stevige schaar. Hiermee is de typische vorm van het schild klaar. 20

MET VLAG EN WIMPEL … OF MET BENODIGDHEDEN: EEN PENNOEN! lange stok stof lat pen schaar Ridders werden graag opgemerkt. Dus droegen ze helmen met versier- nietjesmachine en duimspijkers selen en tooiden ze zich ook met amuletten. Maar omdat ze graag al van ver gezien wilden worden, droegen ze ook een pennoen. In feite is Nu moeten we ons pennoen nog vastmaken aan dit gewoon een vlag of een wimpel, maar zeg nu zelf: ‘pennoen’ klinkt de lans. wel een stukje stoerder, niet? Uit de rest van de stof knip je met de schaar drie Laten we nu zelf eens een pennoen maken. rechthoekige stukjes van 3 cm breed op 7 cm lang. Dit zijn de bevestigingsbandjes. NODIG: Een lange stok. Als je een boswandeling maakt, kijk je goed rond en Door deze bandjes dubbel te plooien, vorm je zoek je een stevige tak zonder barsten, die een beetje langer is dan telkens een lus. jijzelf. Hij mag niet te dik zijn; een centimeter in diameter is voldoende. Als er zijtakken of bladeren aan zijn, doe je die eraf. Maak je lans glad. Leg de drie lussen aan de brede zijde van je Zoek een rechthoekig stuk stevige stof. Katoen is goed, liefst wit of pennoen: eentje onderaan, eentje in het midden lichtgeel zonder bedrukking. en eentje bovenaan. Schuif ze er een beetje over. Lat, pen, schaar, nietjesmachine, 2 duimspijkers. Niet ze vast met de nietjesmachine. Meet de rechthoek af met je lat: 16 cm breed en 30 cm lang. Schuif de lans in de lussen. Duid de uiterste punten aan met je pen. Om te vermijden dat je pennoen naar beneden zou glijden, kun je het extra bevestigen aan de Knip dit uit met de schaar en leg het stuk plat voor je met de 30 cm lans met een duimspijker door de onderste lus lange zijde naar jou toe. aan iedere zijde ervan. Op de korte zijde meet je met je lat de helft af en zet je daar een punt Het allerbelangrijkste: maak duidelijk met je met je pen, ofwel op 8 cm. pennoen wie je bent. Want daar dient dit toch voor! Vanuit dat punt teken je met lat en pen twee diagonale lijnen, naar enerzijds de ene hoek van de andere korte zijde bovenaan, en ander- Net zoals op je schild kun je de eerste letter van zijds naar de andere hoek van de korte zijde onderaan. je naam nemen of een geheimzinnig balkje of Zo krijg je een driehoek. een ster of twee horens … Hoe doe je dit? Je kunt op het pennoen verven of Neem de schaar en knip je driehoek uit langs de twee diagonale lijnen. stukjes gekleurde stof uitknippen en erop kleven. Of met een viltstift iets inkleuren. Het pennoen is klaar. Wil je het volledige pennoen een leuk kleurtje 21 geven met planten? Kijk dan in de voorraadkast of de groentebak of er uien liggen. Rode uien. Indien niet, zal mama of papa er wel een paar gaan halen. Haal er de buitenste schilletjes af. Doe die rode vliesachtige schilletjes in een pan- netje met wat water en verwarm dat. Laat een kwartiertje trekken en zeef de schillen eruit. Je hebt nu een pot met mooi rood gekleurd wa- ter. Dompel je pennoen erin en wacht tot de stof de kleur heeft opgenomen. Laat drogen en klaar! Hou je lans met het pennoen stevig omhoog en zet je tocht verder!

RAPHAELS de wDonOderEe w-eBreldOdeEr pKlanten MARTINE VAN HUFFEL Illustraties ANNE OOMS )