Аманшин Б. Гүл көтерген

eni арамызда пайда болтан жж-жарыкшак улкешп, кап карангы кулама 6ip шыныраура айналып кететшдей. Майдай есш п турран жуп-жумсак eKi колынан шап бе- pin устай алып, апул-рупыл элденелерд1 айтып жатырмын, айтып жатырмын.... Нс айтып, не койраным- ды б!лмеймш. Эл!м курып, буын-буыным салдырап бос калды- «Уф» десе ушып кететш кауырсындай кершд1м ©3iMe-03iM. Уй ш ш деп кэшр-шушрдщ бэр! шыр кобелек айналып, коз алдым булдырап, элп шыцыраура кулап бара жаткандаймын. Умггтщ: «Жок, жок, Мендеш»,— лей бергеш' кияннан, сол тереннен талып жеткендей ме калай? Енд1 6 ip сэт журемнен отыра кап, eKi Нзесш ку- шактап, жыламсырараным еамде. 03iM окуда жургенде кайтыс болгап мамам маркумнын зиратынын басында кез1ме жас алып ем. Содан cohfh к ен ш м босараны осы. Мен не дед1м сонда? Умггшз керген кызыктын нес! кызык маран? О баста косылранымызда ем1рде не кор­ еек те 6ipre корешк дедш. Мумкш арнайы мэндеп-мэше- теп ecTipTin айтпаран шырармыз буны. Bipan коншм1з сол ед1 рой. Енд: сол У м ё т ею кезшен Kapin боп калды екен деп, калай далара тастармын? Жазыры не сонда онын? Жанындай жаксы коргеш ме MeHi бар айыбы? Адамгершшпм, азаматтырым кайда сонда мегпн? — Осыны неге тусшбейсш?— деймш foA мен Умёг- ке. Не пайда, Умёт айткан бетшен кайтпады. «Ещи обалына калрым келмейдё Мен ушш сен бакытсыз бол- ма»,— осы бар айтатыны. Ойбой, досым-ай! Менщ бакытсыздырым Умёт капия- да eni коз!нен айрылран куш емес, нак осы туш бастал- ды рой. Акыры мынадай болды. 3 ...Айта берсем, Мендеш екеу1м!здж ол тунг! энпме- Mi3 узак жыр. Узын создщ кыскасы: суттей уйып отырран eKeyiHiH арасына злпдей жарыкшак тускеннен KefiiH Ум1т леген­ де еш хилап ойламайтын Мендеш жаман жудедь 6ip- ден курт кеттё Уайымнан K©3i шушрейш, кур сулдер1 калды xirirriH. Ум!т элп сезш кайта сабактамаса да, «айттым — 6iTTi, к еепм— уз1лдЬ дегендей турмен Мен- дешке сырт бере бердк Бурынры ундемеу—ундемеу ме, ешй TinTi тас мылкау боп алды- Аспан жерге туеш, ай- нала дуние ертенш жатсын — селт етпеске, «лэм» де-

1еске бар. Сезбен TyciHflipin, biFbiua жыра алмасын 6in- eciH енд1 М ен деи т осылай кырын журш, кикар кабата- <ен женбек ойы бар ма? Жылы шырай бермей, бойын 1улак. устап, езшен кашыктата-кашыктата акыры кень пн суытып, кудер узд1рмек пе? Арада кыс erri. Жаз umFa Мецдеш Мангыстаудары кана ашылран мунайлы калаларра жумысшы жастар желуге Башкуртстанра, туу Тоймазыга командировкага журмек болады. Былтыр жаздары белгип энг^мешн 6i- >аз 131 суыгандай ма, калай? Мендеш те жазбен 6 ipre жадырап дегендей, енд1 ол энг1меш солай калган uibiFap деп журген. Ойында кумшж!м кудж бар да анык кауып жок, жол журудщ камына Kipicefli. Сол, сол-ак екен, Ymit баягы каз-калпына кайта туспегенмен де coFaH жакын, Мендешке ара-тура жаксы ынвай 6 inflipin, тш ката бастайды. Мендештщ зэресш алган онын осы кы- лыры. Ум1ттщ сыры езше мэл1м: кец1лденд1 екен — 6 ip |кешлазд!кке бастады дей бер. Башкуртстанга бармай- мын деуге кызмет бабы — амалы жок. Онсыз да ко- лынан келгешн корсете алмай, ел-журт алдында уят- тымын деп журген досым. Осылай артына карайлай-ка- [райлай кеткен Мендеш барран жаплида 6 ip ай журш, шаршап-шалдырып Уйнпкке кайта оралса—уш кадырап бос тур! Бос тур емес-ау — дуние-мулш 6api орнында, тек Ympt жок. Сосын терезе алдындары козы-ошаран кок гул курап, кулап тусштй.. Буран не дерсщ? Тары 6ip токпак, таре erri ж 1гтн- н1н мандайына. К,аныраран иешз уйде жападан-жалрыз, кезге камшы тигендей шыр айналып кала барды. Алты жыл бойы 03 кайрысымен езге дос-жараннан шеткей калган ол капел1мде кайда жуг!рерш, юмге басын суйе- piH бшмей сасады. Дегенмен Tipi жан ^рш ш гш ште- MeciH бе? Айнала !здеу салып сурастыра келсе — Ymi't облсобестен жолдама кагаз алып, Алматы тубшдег! мугедектер уйше тартып отырыпты. Кетершде Мендеш­ ке калдырран 6ip дэптер хаты бар. К,ика-жика жазу- мен-ак барын TorinTi. Баягы 6ip сез, 6ip TLreri: мен унпн сен азап шекпе, eHfliri жерде бакытынды байлама, жольщды тап,— д е т -i тары да. «Меш будан былай бул дуниеде жокка сана. 1здеме де сонымнан сурау салма. Тым болмаса йхе-шала (здеме. Уакыт озсын, сосын мум- KiH езщ де умытарсын»,— дептк Анык-канырын бшгеннен кейш осы сапарында акша- сыз 6 ip он кун отпуск алып, Умггпн сонынан куып келш 51

отыр. Б1здш уйге кеше сэскеде кеп тускен. Мына уз тун екеу1киздт кез шырымын алмастан эцп'мелеп шы канымыз осы жайлар едГ Белме imiii енд1 эбден ак KipniK сэулелер кернеп ды. Кун шыкса керек, 6ipaK тертшип кабаттары б13Д1 терезеге эл1 жылуы тусе койран жок. Bip кезде балалар оянды. Шекердж аягындары суй pemeciH сырпылдатып, кухняга карай еткеш есплдГ С- ны бмем, сосын кез1м ш н т кеткен бе?.. Бет1ме б1рден кеп сарт еткенде шошып ояндым. Шекер екен: — 9 л1 жатыр ма-эй, мына eni маубас? — деп, б!зг карай 6 ip жастыкты Ж1берген. Досым буран мэз: — Эл1 коймайсын, э, баягы TemreKTirinai? — дед1 ку- aiMcipen. Ырзалык, суйсшгендж леп бар ушнде. Кеше баспаханада кезекип болранмын, 6yriH сонын есесше жумыстан боспын. Мундай онды болар ма?! Ер- TeHriciH шай iiuin алдык та, Шекер yuieyiMi3 кешеге шыктык. Август айы. К©к нуга беленген Алматынын толыксы- FaH керкем шары. Кеше жиегш жагалай сап тузеген ка- paFafl, кайын, кара aFaiu, кек теректщ кат-кабат жасыл- аймакы пердесшщ сацылауларынан уйлерд1н, терезелер1 жабыктан сыралаган балалардын. кара кездершдей жылт-жылт етедк EpTenri енжар кун сэулеЫ кыздырып улгермеген асфальттан дымкыл топырак nici анкиды. Бурыш-бурышта кешешц куйылысында окшау келде- нецдеген уйецкшщ сершпел! жщшже бутактары h h fh h - ды каккылайды. Кептен 6epi астанага ат i3 iH салмаран Мендешке айнала кергеншщ 6api жана, 6 api тансык- Главпочтаныц алдындагы гул аланына шыкканымызда ол карсы алдынан жарк еткен кызыл-жасыл алаудан K63i уялгандай мавдайын колымен келегейлеп тура калды. KiuiiripiM 6 ip алапты керней 6 HiKTiri т1зеден Кы­ зыл райхан гул тунып тур. Гул ушында кым-куыт ойна- FaH кун сэулеа алуан кулпырады. Гул жолактарынын ара-арасындагы киыршык саргыш жолдармен ерсш- карсылы ентелеген халык. Кыркылран куйма буталар- дын тубшдег1 скамейкаларда бесж-арбадары томпак бет бебектерд1 кунге тосып эжелер калгып отыр- Баран ба- сындагы репродуктордан сызылран 6 ip эсем эуен тегмдк 52

i!— де;и Мендеш 6 ip кезде айналаны ие- неткен сулулык! Аяман бар эсемджт1 6ip • caaF an , а?! Еа'нле ме? Анау арада... бая- чып жургенде 6 ip-6 ipiHe мшгескен тауык Gip лашыктар турушы едк Энеб1р акку жерге эйелдер кокыр тегетш. Сэтте калай . Bapi e3repin жатыр айналаннын. Халкы смес, eiii-ажары белек- Мынау гулмен 6 ip- ii... Тен мен рой деймш езгермеген осынша ,13 сыдырып журуип ем осы жерлерде сока а жалрыз кеп турмын... ii айтканда дауысы жанары жапырактар- :кты. К ещ лш депа foi\"i , не деп жубату ай- | енл!?1 Шекер де, мен де ундемедж- ! редакцняра соктым да бастыгыма досым- ын айтканнан кейш, тэшр жарылрасын, 6 ip лыксат бердк Фотограф Gip досымнын ма­ чт алып, сосын туске жакын yuieyiMi3 Ше- !-ын 6 ip кун кермесе сагынып конкылдап 1, каз|'р одан кез жазганына ei<i айдан ас- гыррандары жан куйш 6 i.niп келем. Жол ;ара-кок асфальт. Барынша айдап бактым, чен 6 ip тусфгем жок. Осыныц e3 i OFan ;:ершгендей. кай жер? Канша калды енд1?—деп отыр- лозралактай бердк еде Шекер жол жиегшде зоопарктеп ку- жша Ti3 Liin отырран сэудегер кемшрлер- 1 кетш eai, ол кайтып оралганша достым ip TycTi, 6 ip мшдй сол eKi минут OFan тап кержд^ау деймш. ' 6aFbiTi.iH сурап алып, ен;и асфальттан -олымен TayFa карай ерледж- Тау былайда акын кершгенмен кашан жеткешнше бек- адырларын орарыта 6 ip темен кулдырап, ерлеп, талай журесщ. 9cipece мынадай жетк|'збей дщкешй куртады. еу ж мене екен? Мал ма? Адам ба? — дед1 a CKi-ym жуз кадамдай жерде сары-жарал 1нде KapaiiFan б1рденеш нускап. му-гслсктср \\*нiif орысша кыскартып осылай ай-

Элп кара 6i3 б^ршама жакьшдаганымызша кыбы| eTin козгалмады. Селт етпейдк катып калган тас мусп! дей, eui6ip п рш ш к б е л п а жок. 1 Кейде 6 ip нэрсеш кезбен керш, колмен устамая акылмен барламай-ак журегщ ез1 сезд1ретйй бар. Мен| деш баска езге емес, дэп элп карата сонша неге шуки шин калганын бшмеймш. Акырын мойнымды бурсам! машинаныи эйнегше мандайын ирей ентелеп, KipniS какпастан катып калыпты. Самай тусында 6ip жщ ш ка тамыр булк-булк ети. Алдындагы таяныш тем1рд1 мыД тып устаган eni жудырыгынын тамырлары шодырайыя бшеулешп кетiпи. Bip ойпанга тускешм^зде жолдын бозамык шандагы бурк erri. Ол сешлгенде карасак, элп карара аркан боны жакындаи калыппыз. Сол кезде: — Умгг! YmIt кой мынау! — деп жан даусымен шын- гырып хабергем гой Мендешпн! Сондагы Мендешпн даусы эл1 кулаилмнан кетпейдь Айлар-жылдар дщкеле- ген уайым, капыда ah ургызган екЫш, ешпеген умгг, кутпеген куаныш 6api 6 ip-6 ip мыскал бояуын коскандай api шерл!, api шатты шыкты дауысы. Кушактаса кеткен Умгг пен Мендеш 6 ipece кулед1, 6i- ресе дауыстары д1рьлдеп, кемсен кагады. Сонда да иба сактагыш Ум1т 6eTiH кашактатканына кояр Typi жок, Мендеш конкылдап айырылар емес. Bip уакытта Шекер жармасты Умгтке, енд1 eni келшшектщ гей-refti кетн. Мендеш арсаландап Menin аркамнан кагып, колымды кыса бердй Bip заматта eciMi3fli жисак, дардай кюлердщ мына кылыгы epci кершген-ау деймш, анадай жерде жол жие- пнде он eKi—он уш жасар 6 ip домалак кара бала 61'зге карап аксиып кулш тур. Мендеш: — Эй, бала, 6epi кел!— легенде селк ете тускен ол ышкырын 6ip кетерш койып каша жонелдк Мендеш ша- кырып алып: «Мэ, мынаган кэмпит алып же», деп колы- на он тенге устатты.-. Содан нндомдапл ол-пул кагаздарын реттеп, кэюр- шуюр дуниесш жинап салып, сол кун YMirri Алматьта алып кайттык.

Ymittik эн п м ес! — Багым ба, сорым ба, эйтеу1р, шыра калдым осы солра. «Багым ба» дегешм кур ажалы жеткен сез де, йтпесе алдымда зэредей умгг сэулеа жок, Ttoeyi кес1л- ен мен 6 ip бейбакпын. Каршадайымда косылган Мен- ештщ кенш н калдырып, журтка жалрыз тастап еткешмде, не рахат табам дейш енд!п eMipiMfle?! 1 ендештш канатынын астындарыдай кун кайда енд! iaFaH? Жат жерде, бетен журттын imiiifle элдене бола- 1ы кун1м? Конем де 6 ipaK бэрше. ©йтпеске лажым жок. MeHiH eHfliri ойлайтыным—Мендештщ жайы. Кар- айып отырран жок, кылшылдаган дер кезь Кайраты шыршык атып, таскынымен тау бузар-ак maFbi. Кеуде- pi алтын сандыктай, бш мге бай, бшеудей азамат- Сейте гура бойындары бар асылын жаркырата алмай, ел-жур- гына емш-еркж бер1ле кызмет кыла алмай, жалрыз ме- Мн бабымды ойлап от басында отырып калды. Кызмет жагынан булай болса, уй ишнде де 6yftipi солык, кенш каяу. Осынша жыл отасканда алаканына тым болмаса 6 ip нэресте салмадым. Енд1п' ‘ жерде буйтш барын бай- ламайын азаматтын. Сорласам ез!м сорлайын, жаксы ит те ел|'мт1'гш керсетпейд! дейд! рой; кез кермес, кулак еспмес киянга жоралайын, деген ой рой м е н т . Жэне жан ушырран юсшщ ici сеюлд! апа-тапа осы жолым- нын бэр i_ Барлыгы тез-тез орындала калды. Индом Fa жолдаманык да caTi тусе KeTTi. Одан 6ip к у т тацертен ерте ел уйкыдары шакта ез уЙ1мнен езг'м урланып шык- каным, вокзалда журт кезже шалынбас yuiin, таксимен заулатып кеп, поезга Карабатанда отырраным, одан жаралап журж Алматы вагонына ауысканым... осынын Sapi каз1р ез!ме 6ip булдыр елее сек1лд1. Узж-созык су- peTTepiHiH эр жерж 6ip устап калыппын ойымда. Бул MeHin Уйипктен узап, алые canapFa алгаш кадам басуым. Алматыра дейш поезд уш кун, уш тун журдь Жолда токтаган жерлерде: — Шалкар! — Муражар! — Арал! — Сырдария! — десш жатты поезга мжж-туеш са- пырылыскан жолаушылар, Кандай эдем1 аттары?! 55

«Сырдария» маран кашаннан ертег1деп «Нш дария; сиякты естметш. Ньпдей кекпенбек пе екен расында’: «Арал» ше? Ортасында бшк бэйтерек ескен аралы бар аймаласы ат шаптырым аппак кел шырар. Кез1м са> боп керер ме ед1м, нпркш! Мендештер рой осы арамен эр де 6 epi талай етть Сейте тура маран ешуакытта айткан емес Аралдын сулулыктарын. Ke3 i cay адам KaflipiH бммейд1 екен рой жарык дуниенщ. Алматынык сулулыры TinTi ражап дейдк BipaK мун- да токтаура уакыт жок, вокзалдан карсы алган индом- нын. K ic k ep i сол бойда б!здерд1 Шелекке алып Kerri; Токтаганда да керер дэрмеи жок,, кур кенш де. Кудай- тагала eKi кезден айырранша eKi колымды, ц eKi аярым- ды алса неттН Колым жетпегенд1 кез1ммен тамашалар ем, аярым жетпегенге колыммен жорралап жетер ем! Мендеш окыран 6ip к!тапта айтады екен. «Юм-им- нщ 6 ip Mymeci кем болса, сонын ececiHe eKiHmi 6ip му- meciHiH кабме™ кушейед!»,— деп. EKi K63i тас сокыр KiciHiH кулары ecTirim, мурны шснпл келед1 дейдк Осы рас-ау, деймш. ©йткеш Алатау баурайындары индомра келгел1 мен бейне жер бетшде, аспан астында жок езге 6 ip дуниеге тап болгандаймын. Мен шыкканда Уйнпк ыстык едк мунда кун коцыр-салкын. Ауасыныц арысы, nici белек. Befliie6 ip тущы да к у н т шарапты ciMipreH- дейсщ, 6 ipaK бул мае кылмайды, кайта жуткан сайын алты арысыц жыбырлап, кумарта тусеац. IiiiKi сарай- ын сынрырлап ашылып, тынысык кещп сала бередк Сосын кайда барсан да, жатсан-турсан да айнала сыб- дыр, сусыл кеп. Бул — таудыц койнау-колаттарынан 6epri жазыкка карай теплген кек койма, калын кара- рай, кайын деседь Кинодан ш етаз, ш еказ орыс орман- дарын керунл ем. Сондай ма екен? BipaK таудыц бэр! уйдей-уйдей тастан сорылрэн дейд1, ендеше таска калан шыгады тал, терек? Индомнын айналасы калын бак. О жер, бу жершде KyMiciue сылдырап булак aFbm жатыр. Саусарымды малсам — суы муздай, шеке жаратындай. Keft6ip темен, терютжке карай кулдыраса, енд! 6ipey- лер1 соран карсы барытта, TayFa карай aFbin жатыр. Енд! турегеп, арыктыц жиепндег1 агашка колынды созсан — арасында сацылау жок тунып турран жем1с: Алмалары жас баланын жудырыгындай, тскенде кос колдын улкенд1гшдей болады дейдь Алманын e3i iptoi- усакты алуан турлк одан баска алмурт, анар, epiK дей-

iHAepi бар дейдк 03 iu кермегесш, керген кунщ куры- ын, не керек? Индомга келген куннен бастап-ак ез!мше тас бекш- iM. Алды-артымды эбден туйыктадым, ештеце ойламай- ыи да ештенеге аландамайын, буран дейшгшщ бэрш мытайын, дед1м e3i.\\ie ез1м. «Енд1 мен кайта тудым. Ueipri мен — бурынгы емесшн, ешй мулде баскамын, inTi бетен дуниедемш. Бурынрыныц 6api керген туе, йтпесе мунар ма, сагым ба б1рдеце. Ол енд1 erri-K erri, ,айтш оралмайды». Элдене eciMe Tycin кетсе, дереу чарып ж1берем. Квншмд! эдеШ баска б^рденелерге бу- >а салам. Кунд!з олпул дандама, олай-булай журесщ- гурасын дегендей амалдайсын да, тун киын екен 6api- 1ен- 0з1ммен ез1м жалрыз калганда басымды торлаган <еп ойды каншама куайын десем де болмайды, Мецдеш нпме тусе бередк Bipece «Мир» кинотеатрынын алдында алгаш таные- еандарымыздай, маган корралактай карап, кыпылык- гап турады. Bipece касымда конырлатып эн салып оты- зады. Колында Перетаскщеп 6ip картка жасатып ал- ?ан сол кумбез домбырасы, шырыршырына мен нарашы ■кецгем берген еск ш к п KyMic узбеш тарып бергенмш. EHfli 6ip елестегенде eKeyiMi3 улкен жакта радио тьщ- цап отырамыз. Уйкым келш, иырына басымды суйеге- ймде ол MeHi 63ine карай демеп, шашымнан сипайды. Гары б1рде Шэкгерей cKeyiHiH орталарында Шекерд1 нырылдатып, ана жакта кыран-топан кулгендер! ку- тарыма келгендей. «0з1м 6e3in шыккан сон М ен ден т енд1 iiecine еске 1ла берем?!» деп, сосын юлт ойымды баскара белем. Эйтпесе, iuiiMHeH М ен ден т жамандап, 0з1мд1 ез1м со- -ан иландырмак болам. BipaK, не керек, оган дегенде аржагым елж!реп кеп гуррасын e3iMfli ез1м канша алдайын дегенмен болмай- 1Ы екен. IuiiMiien жацары айып-киыптын бэрш айтып- зйтып сэл кенш м бел1нсе-ак... Мендеш касыма кеп этыра кеткендей, эйтпесе есйсген карап туррандай. Tin- ri ап-анык елестейтнп сонша, 6ip куш М рде тесектен 5аеымды жулып алып, есжке жалт караранымды е з1м де Зайкамай калыппын. Зэрем ушты, жынданып кетпесе ari ед1м, деи корыктым. HKiHmi afiFa кеткенде хал1м rinTi мушюлге айналды. Эз1ммен G3iM олекпш, ешнэрсеге заукым жок. 1шсем — гамак батпайды, жатсам уйкым келмейдк Уйкы да емес, 57

емес те емес, элем-жэлем 6ip елестердщ коршауынд! жатам да коям. Терезе алдымен еткен, коридорда да быр-дабыр сейлеген б!реулердщ даусын Мендеш еке* деи калам. Журепм луniллей женелед! де кайта саба- сына туседь Тацертек ерте индомга сут экелетш ма- шинаныц гурш де Уйнпктеп 6i3flin уйдщ алдымег химзаводка карай арылып жататын машиналардын ды бысына уксайды. Кейде осыныц бэр! рас екен деймш, ез ушм!зде Мендеш касымда кек тесекте косшп жаткандай 6ip сэт рахатка беленемш. Сол кезде корни ксреуетте жаткан мылкау кемшрдщ мезгниаз уйкысыра- ган 6ip журымсыз даусы шырады да eciMfli жиып алам. Айнала тунек, ауылым, уййм алыста, тау ко,йнауындары тас уйдег! торга камаулы торгайдай хал!м, жалгызды- рым, жанымды оттай куйд1рген уайымым eciMe туседь KiMre басымды суйермш ондайда, KiMre шарынармын?! ©з басыма 03iM т1леп алган элег!м. Окта-текте б1здерд1 таудан томен жазыкка серуенге алып шырады. Тар тесекке танулы карып адамра булда 6ip ранибет екен. Bip-eKi-уш келгеннен кейш Kemeri ез- дерщ керген койтасты ез1м сипалап табатын болдым. Касымен жол eTeTiHiii, каладан журт осы жолмен келе- TiniH б1лем. ©3 1м сенбейтш, сенг1м де келмейт!н болма- шы 6ip у\\пт меш сол таска кунде суйрей бердн Бул сез1мн1н аты не екешн де б1лмеймш. Мендешт! кутетш сияктымын ба-ау... Кой, жок, мумюн емес ол. 03iM тас- тап кеткен, ез1м талак еткен дуниеге кайта бурылып карауым калай? Жок, enai ештеце (здемеймш алдым- нан да, артымнан да, Мендешт! де кутпейм!н. Бармай- мын 6yrin. CepyeHi де, койтасы да бар болсын!— деп тас бек!ген болам кей кундерн Ертен!не 6ipaK тары шы- дамаймын. TycKi тамакты iiuin болганша таиат таппай журт тыныстаура кеткенде мен койтаска карай аяндай- мыи. Bip жолы аярымды окне басып, терекке coFtm т!земд! канатып алдым. Оны койшы—тэн жарасы foA... Жан азабы киын екен! Мендешаз журе алмайды екем, соны бишм- Туу! Рахат екен foi\"i OMip деген! KesiH кермесе — кврмес!н кешлщнщ калауы табылса, cyfliKTi адамын касында болса — осы екен рой бакыт деген!

Ольганын эн п м еа Капел1мде тани алмай калдым оны. Сунгак бойлы, коныркай жука enai келшшек. Ман- |йы жазык, мурыны тузу де сэл келтелеу. Жукалан linaepi эдем! киыскан. бц ш де пэлендей белек белп ок, тек кез1... кез1 6ip кергеннен есте калардай. Кайшы y3i тимеген шашыранкы кара касынын астындагы ша- 1сы улкен коныр кездершде оты мукалган, шаршап- алдыккандык реп бар. Кезд1 «адам жанынын айна- >1» дей ме? Ендеше мына келшшектш жанын жеп жур- :н 6ip KacipeTi бары кэмш. Аты-жеш e3i айткасын eci.vie TycTi. Ольга Отарбае- а — осы Алматыда баягыда б1збен тустас окыган, 61- ер курс темендеу окыды foA деймш. Я, дэл сол кыз. 1екдеш досымнык 6ip кыс осы кызбен шыргаланы олган, «романы» дейд1 гой орысша. BipaK eKeyi тез уысып кегп де, Мендеш оку бтргеннен кешн Гурьевте (MiTKe уйлендк Ольга куйеуге шыгып осында— Алма- ■ыда калган екен. Кай жылы ед! сол? Мендеш онда Тау-кен институ- ында, бул кыз ЖенПИ-де окитын. Менщ кудай жаз- ан Шекер1м бар, 6apiMi3 турл1 жиын-топырда, ойын- ойда ушырасып журетшб!з. BipaK «Мендеш eKeyi суы- ып кетт!» дед1м гой. Мендештен мунын мэшсш сура- анымда: «Менен кшэ жок, к!нэл1 — ол. Аржагын су- ама», деген де койган. Пэлен жыл еткеннен кейш Hfli анык-каныгына жетш отырмын: сонда онай ажы- асып кеткендерше Ольга осы куш екшед! екен. BipaK аган ол: «Сол досынмен кайта табыстыр»,— деп ка- акшылык жолмен келш отырган жок. Мэселе баскада. таска да терешректе. Сезд! Ольганын езше берейш. Айтпакшы: энпме •epKiHiH байкагасын б!здщ редакцияда у-шу дандама- шн, айнала бажылдаган телефонный ортасында оты- >ып сейлесу ынгайсыз. «Bip кызык материалдын кула- :ы кылтиды», деп бастыгымыздан руксат сурап ап, селшшек-п та\\та алып кегли. Медеудщ бержагында- !ы «Юртада» отырып, eKeyiMie 6ip туе энпмелеетш. — Kipin барганымда танымаганынызды сезш е м ,— ien бастады ол сезш. Байкауым — сезге e3i пэлендей ш м эр емес. Энпмесш бастаганда-ак ек) 6eTiHiH ушы 59

к урецтп шыра келдк Дауысын 6ip макамра rycipe а. май киналды. Эуелпде бар айтпарын б1рден актар салып, енсесш ауыр элденеш тез-ак жулып тастагыа келгендей уйпа-туйпа, шашыранкы бастады. Сосы «осы энпмес! курыгырды несше козгадым?» деп кен лше кумэн алгандай, узж-созык енжар сейлеп отырдь Акырм Keni.'iiHAeri ала-сапыранды 6ip сабага жиыг байыпты сейлеп Kerri: — Шын айтам, умытшак екеназ, Шэкгерей. Мен деш досыдыз да умыткан шырар MeHi. Асылан, тек 6!з дер, кыз бейбак кой умытпайтын дуниедеп пэлеш. Жанагы, 63iHi3 айткан, кай жылы ед1? Сол жылдш кысы, сосын кектем мен жазы, сол бес-алты ай дэп бу-t гншдей кез алдымда, нанасыз ба? Бар cypeTi, ap6i{ сагаты, минуты жадымда жаттаулы. Мумшн бул кейш ri eMipiM мынадай болгасын, сол 6ip капысыз кызык кундер!мд! сарынганым ба екен? Эттен, Kapi бол, жас бол — адам деген эрнэрсенщ кад1рш кезшде бммей, «аЬ» уратыны-ак жаман. Сонымен, жацагы уш катемшн 6ipiHiuici — ол не де- сешз: Мендештщ сонда кешлш калдырраным. Кептен ол ж1гггтен хабар-ошарсыз ем, жакында еетшм: елше баргасын YMiT деген кызга уйленген екен, келшшег! бишара аяк астынан ею кезшен айырылып, бейнет ше- rin жур дейд! ж 1гтн. Дегенмен, сонда да езш бакыт- сызбын демейтш кершедк H e ci бар? О л да мумкш, ме- шцше. Осы куш ез тэж1рибемнен б1лсмin: бул ем!рде бакытка 6eprici3 бейнет бар, бейнетке 6eprici3 бакыт бар. Менщ басымдагы — осы сонры сы . Мецдеш, езщ1з б1лес13, ж!г1ттщ Tepeci Foft. Былай- ры журтпен салыстырранда, кика-жика калын кара- барактын ортасындары жалрыз бэйтеректей кезге окшау туседк Тур, сымбатты аямай-ак берген оран. Жузшде 6ip белекшс шырай, асылдык бар. 0 зг е журт карыны жер сызган, жалбыр тукп жабы да, ол басы жер- ге жетпейтш аррымак сиякты эсер етедк Кыздар да 6ip кызык халык кой, кайда сондай эдем1 ж1п'тке Ke3i тусшш-ак. Мен де, HeciH жасырайын, о баста Мендеш- тщ сулулырына кызыккам. Жакын таныса, б!л1се келе оран деген ыкыласым удей туст1. ©йткеш мшез-кулкы да керемет унады. Жаны юрпиказ аппак, адалдык адалы едь Bip кыс 6ipre жургенде 6ip рет жалган айт- канын, жаза басканын керген де, бмген де емен. бзге ж!г1ттердей, кызга кайтсем жарам деп кернеу куштен-

ейдц жаксылыкты колмен e6icTipM eflfli, Бар кылыры i6hfh, барлык журш-турысы взгеден уйренгеш, я ез- ;ге елжтегеш емес, тек е зш ш езш е рана сиымды. Bi- ак бшпштер «мш аз пенде болмайды» дейд1 рой. С ои- ай 6ip MiH Мендеште де болса, ол — онын acipe на- ыскорлыры mbiFap. 0 з намысын ол кызрыштай кори- ын, заредей кылау Tyciprici келмейтш. 0 зш 6ipey емЫтсе я ipi^iK, артыкшылык 'б!лд!рсе, бет-жузщ бар емейд1, шарт кететш. Кейде онысына карап, оны ркеюрек, тэкаппар ма деп калгандайсын. Екеу!м!здщ рамызга жарыкшак, тус1р' ген де онын осы мшез1 ме кен элде? Оран деген рашыктык жайымды кеп мылжыцдап айтем? 0 з басыныздан да еткен шырар. Эйтеу1р кунде анертен уйкыдан оянганда алдымен Мендеш ешмету- едк Содан тунде твсекте кашан KipniriM кабысканша KyperiMHiH ap6ip сорысы, самай тамырымнын ap6ip >улк еткеш «Мендеш! Мендеш!» дейд! де турады. Кар- саралыдагы эке-шешемдй жалрыз iHiM Кайыржан- ды ойламаймын, ес1-дерт!м Мендеш. Былай квлденен Караганда ол KiM маран сонша? Уйппктщ казары, еш жакындыры жок, даладары 6ipey. Сейте тура элп- деймш. I Менщ кай кылырыма кызыкканы — онын вз шаруа- сы, afiTeyip, Мендеш те жаксы Kepyiui ед! MeHi. «Куй- д!м-жандым» деп лешрмейдь Тек бурышта меш KyTin алранда эдем! жуз! одан сайын ажарланып, кезшш Iнуры ерекше жылып журе беретшш байкайтынмын. Онша кеп энг!менил де емес, 6ipaK онын касында зе- ржпейсщ. Ke6iHe айтатыны — бала кезшдеп кызык- тары, сосын эртурл! ел энг1мелер!. Жастайынан б!рге ескен Жаксыгали, BepiK, Ракымжан деген курдастары бар екен ел!нде, солардын кылыктары кулд!рш ай­ татыны. Студенттш кезде рашыктык хикаясынын программа- сы белили 0 зш 1з б!лес!з, туе кайтканда — сабак, кеш- kicih — кино я театр. Демалыс кундер! жазда — парк, кыста — тары да кудай берген кино. Ара-тура мейрам- дарда — жастар кепи я 6ip курбын турмыска шырады, я 6ip жолдасын уйленед! — сонын тойы. Мендеш eKeyi- Mi3 де осы программадан аса алранымыз жок. Артык- тын Kepert де жок. Улде мен булдеге оранып, мода куа- лап, кудайдын кутты куш ресторандатып, таксилет!п журет!н де курбыларымыз болды. Ауылдарынан ycTi- 61

устше а к та кеп жатады, экелер! Алматыга келгеи са ими кун-тун жогалып, кыдырыс салады. Жастьжым, тэж!рибес!зд!пм шырар, жанарыларга мен ез1м кызы- Fyiubi ем. «ЦЛркш, осылар Fofl SMipflin бар кызырын Kepin жургендер!»— деп ойлаушы ем. Тап еле-кете ар- мандамаганмен 6ip бушр!мде осы ой да журетш. Ме- нщ бакытсыздырыма тары 6ip себеп болран осы рой деймш. Неге дей аз гой? MeHiMen 6ip курста Турсын дейтш кыз окнтын. Ка- 3ip осында 6ip замминистрдш эйел1, мумкш бйяетж шы- рарсыз. 03i Heri3i 6i3,ain жактню, Каркаралыныд Се­ мей бетшдеп Ку ауданынан. Экеа сонда потребсоюзда} icTefifli, элп айткандай сапырып, сайрандатып журетж, кыздардыц 6ipi-fli. Mine3i ашык, салдцрларан ко-' шлдьак, сауык-сайраннын гул!. Typi де жап-жаксы, ашан-сары, эделп кыз. Yui жыл 6ipre окыранымызда екеум1'зд1н 6ip-6ipiMi36en пэлендей жакындырымыз: бола койган жок, ойткеш мен ез1м оны элпндей б1зден жырак баска ортаньщ адамы квретшмш де, 63i ынгай б!лд!рмегесш мен де жалпылдай коймайтынмын- Сол кыз — элей-пэлэй! жок — 6ip i<yHi маран: «Ер тек жексенбще 6ipre кыдырайык»,— деген! рой, Мен- дешпен журген кез!м. Ертен ол да келмек, а кино, я театрра бармакпыз. Соны айтып ем, «Ол шм?», деп су- рап алды да: «Жэ, койшы. бедный студент болса. Тура турар б!р кунше»,— дед!, MeHi 6ip тулен туртт!. Акы- ры айтканына квнд!м. Ертещне Турсыннын нарашы- сьнпюне бардык. Бул менщ алматылык улкен орындары адамдардын уйшщ табалдырырын туцрыш аттауым. 0 з аулымызда- рыдай казакы турмыс я болмаса жатакхананын жада- рай куй-жэй! емес, мулде баскаша турады екен булар. Осы куш 03iMi3 де буран дардыланып болдык кой. Ал ол кезде алгаш кергешмде маган 6api тан кер!нд!. Ка­ линин кешесшде Тюз-д!н манындагы торт белмел! ул­ кен пэтерге келдж. Yiw epi Kipce шыккысыз, сыкай тол- ран кымбат мебель, к!лем, пианино, айналан жарк- журк. Конак кутулер! баскаша- ©згесш кайтей!н, erri ана жактан турап экелгенд!, оны эршм алдындары тэ- релкеге б1р' -б!рлеп сальтп алып жегенд! коргешм сол. Сары майды мясорубкадан 0TKi3in, кеспеше шубалтып кояды екен. Жэне б1зд!н. жакта эуел! шэй беред!, бу­ лар шолдеп барганымла алдымен ет экелдь Алдында 6ip-6ip аппак сулг!. Ыдыс-аяктары каттырак устасан 62

1нып кететшдей кулд1реген, шулд1реген б1рдеце. 9p6ip >мканы кетерген сайын сез сейлейд! екен. Осынын 6api маран ен кершдк Калай отырып-тура- 1 мды, eici колымды кайда тырарымды бшмей, кысы- jn кыпылыктап еле жаздадым. Коньяк дегежи татып >ргежм сол. Tyci кызыл болгасын жумсак iubiFap де- :м, кылдай ененимд! как айырып erri. Дегенмен, 6ipa3 отырыстан кейш шамалы бойым йренейш дед1. Айналамныц бэр! жалт-жулт. Сосын эне касымдарылар ылри 6ip сызылып-мызылран, эр имылынды, кас какканынды калт етжзбей бш п , жал- ылдап кеп отырран сынайы, сырбаз адамдар. Элде ip-eKi алган эл п пэлежн жел1 ме — эйтеу1р, ежи 6i- аздан кешн тулабойым жеп-жещл боп eKi бетчм бал- >ул жанып, эбден кещлдешп шыра келгешмд1 бьпем. ■Ыме 6ip желш пайда болрандай ма, калай? Касым- (арылардын ce3iHiH 6api кызык Kepinai. Кулжм келе 5еред1. Кудай урды меж... Сейтсе, эли уйдш улкен баласы Нариман сол жылы жазда экономика факультетш 6iTipin, куздей дайында- лып, аспирантурага емтихан тапсырып б!ткен, сонын гойы екен рой. Бет-жуз1 калындау, астыигы epHi сал- быранкы, иыкты, ipi кара жМ т. 9кес1'нен repi женге- м1зге тартынкыраган. Жекгем!з — бес биенщ сабасын- дайтолык кара Kici. Саусак пен кулак бггкенде алтын мен асыл тастан ине шаншар жер! жок. Дауысы еркек- тж дауысындай гужшдеп сейлейд!. Жэне сонысынын ycTiHe тамарында кылкан турып калрандай элдене шыр-шыр етед1 сейлеген сайын. Нариман бастан-ак менщ касымда отырды да, ке- тер-кеткежмше ухаживать erri. Ka3ip катер1мде жок не деген!, aflTeyip, 6ip-eKi рет маран ынрэй б!лд1рген сез айтты. Жаксы сезд1 жм жек керед1? Мен де онын бетше карап кулд1м бе, элде кез!мде 6ip опасыз ушкын турды ма, жм бшсш, эйтеу1р, eKeyiMi3 жайдары 6ip керген адамдардык дардысынан repi жылырак кош- тастык кой деймш. MeHiH cypiHyiMHiH басы дэп осы сэт, Шэдгерей. Сол минутке ез!м эл! кун лагнат айтам. Конактыктан таркап, былай шыккасын Турсын: — Калай, Олечка, унады ма?— деп сурады. — Ражап! Расым сол. Ондай мэртебел! мол уйде, улкен конак- тыкта тунрыш болуым. 03iMe рас унады бул отырыс. Несше жасырам оны? 63

Сол-ак екен, Турсын мактай женелд! нагашыла рын. Нагашысынын e3 i болса анау — министрдщ орын басары, буюл Казакстандагы сауданыц кудайы. Жен гей одан да мыкты, каскыр адам. Алматыда танымай- тыиы жок, таппайтыны жок. Не 6 ip декейлерш: «Мэ- дннэ-женгей! Мэдинэ-женгей!» деп, алдында кулдык урып, колын суйш жатады. Нариман болса — анау: енд1 6 ip-eKi жылда кандидат наук боп шыга келедк Айына сн кем1 уш-терт мыц алады дей бер. бздершщ жеке мснш1к «победасы» бар. Таудары дачаларын кер- сен гой! Жылда курортка, К,ара тешзге барып кайта- ды уй-iuiTepiMeH. Ол кун1‘ мунын барж Турсын неге айтып келе жат- каны миыма да Kipin- шыккан жок. Bipan сол сол-ак екен, залым кыз ещй мем керген сайын сбл гей-гейге басатынды шыгарды. Онда да ойымда дэнене жок. Тек 6 ip KyHi, элп тойдан кейш тары 6 ip-eKi жума еткенсон | Турсын екеу!.м13 музейге жете бергешм!зде eciK алды- нак нак 6 ip кут1п туррандай-ак Нариман сак еткенде (жэне 6 ip ражабы: Kepin, саратына Караганда) жу- репмнщ туб!нде 6 ip куд1к бас кетерш, кайта жата кал- ды. «Жата калды» дейНн1м — ол KyHi де Нариман тарапынан маган eui6 ip туспал я баскалай артык сез болтан жок. Музей аралап, кафеде б!раз отырып, жен- жен1м!зге тарастык. Выдай шыра бере: «К,андай тамаша Ж1ггг мен!н нага- шым!» — деп Турсын айда кеп тары макта Нариманды! Мен де: «Рас-рас. Жаксы ж1пт!» дей салдым. KeuiKiciH Мецдеш eKeyiMi3 кинора бардык. Алдында ана уйде ко- накта болганымызды да б1лет!и, музей керген!м1'зд1 тары айттым OFaH. «Маган неге айтпадыц? Bipre баратын ек»,—дед! де койды. Онын да ойында дэнене жок. Сонымен, койшы, не басынызды ауыртайын? Жана- рыдан кеЙ1н Нариманмен тары 6ip-eKi рет кездест1М. Жэ­ не осы кездестерге эр жолы Турсын мурындык болады. Кудайдыц кутты кун! куларымнын туб1нде ызындап кеп, мактайды да отырады нарашыларын. Акыры Турсыннын refi-refii аздыра бастады б1лем: арьберщен соц мен онын кайда жетелесе де журе берет1н буйдалы Tyfieci боп ба­ ра жатканымды байкадым. Осындай api-capi халдег1 кундер!мн!н бфшде (умыт- пасам: жана жыл карсаны шырар) KeuiKiciH Нариман,

фсын yuieyiMi3 кинодан шыгып Панфилов паркнйн iuii- ;н келе жаттык. Ашык эстрада тусындары кираш аллея- :н КазПИ-ге карай бара жаткан 6 ipeyre коре сала: «Эй, 1з! Тура тур!» — деп жетш барран Турсын, сол кеткен- н карасы батты, 6 i3fli «умытты». Парктщ какпасынын алды элем-жэлем толрэн афиша, р .улкен кек KaFa3 Fa «Арман» деп жазылран екен. ■ектакльдщ аты болса керек. — Арман! Арман! — деп 6 ip турл1 кияли унмен кай- лап айтты меш колтырымнан демеп келе жаткан Нари- ш, — Кандай тамаша сез! «Арманы жок адам — канат- 13 кус секьпдЬ депт1 FOfi 6 ip данышпан. Улкен бол, Kiiui л — 6apiMi3Ae 6 ip арман, эйтеу1р. Солай ма, Олечка? ;нщ арманымды б!лсец!з рой! — О не арман? Айтыныз,— деп, онша колкалаганым Ж . Осы кун1 ойлаймын: жанарыдай ku it тура кап, ба- ш 6 ip сшкш койып: «Арман! Арман!» деп даусын ку- шлтуы да театрда, я кинода кергеш, соран елщтегеш !ен Fofi. Оны мен кайдан бьлейш? Бурылып карап ем, ■сы шалкайынкы, сол колы калтасында, меш устап ке- | жаткан колы сэл uirepi созылулы да, алаканы жорары ■ратулы. Неон шамдарынын жарырымен жуз! бозрыл [ртып, томпак кездершде бурын мен кермеген ушкын- Ф ойнады. — MeHiH арманым — эке болу!-—деп калганы рой ЙТ1П турып ж!пттщ. Мен шыдай алмай кулш ж1берд!м. Нариманныц жуз1 'мсарып калды. «Кулгеш Heci?» дед! 61'лем шш ен. Енд! 1йтейш кулмей? ©з басым арман дегеннщ кур атын 6 i- м де, онын не екенщ эл1 TyciHin болмаран кез1м. Эйте- р 6ip ражап, эдем! нэрсе шыгар деген тиянаксыз, бул- jp урым рана. Сосын ол дегеннщ кол жетпейтш киядагы |ыс элдене екенш бмем. Кундел!кп кункерютен, жэй рлштен элдекайда аулак б1рдене сиякты KepiHeTiH. Оку TipceM, адам болса м, жаксы турмыс курсам деген ой эр камньщ жэй ниетк ниет1 емес-ау— мшдет! деп урам да, |.ман булардан шыркау б и т , кол жетпейтш, тусш тус- И, сырын угып болмайтын элдене шыгар деп журген ке- м гой. Нариман кеп енд! «арманым — эке болу» дегеш- ! калай кулмейш?! «Эке болу»деген маран: «сиырым гзауласа» яки «койым еп з тапса» деген сиякты, тым арадурсш ест1лд1. Бул не деген!? Бар тапканы осы ма? ’ана napKTin !шшде алдымыздан детсадтын балалары гкен. BiptHiK сонынан 6 ipi cyFa карай маймакдаган 1620 85

каздын ба.папандары сеюлдь вншен 6 ip тымпиган к кентай бала. — И-и, мына кошакандарды-ай, э!—дегенмш, кызь Fun кет1п. Осыдан кейш, баланы жаксы керед! екен де айтты ма элп сезш Нариман? Ендеше колма-кол еке] Ж1гптцн1н кыздын кецш н аулауы. Акка кара жамаган дай баттиып-ак тур. — Ия, бул арманынызга жетуге не кедерг1 6oi жур? — дей салдым немкурайды унмен. — Эке болу ушш ауел1 6 ipeyre куйеу болу керек кой — Ол ymiH ше? — Ол ymiH суйген адамык уйще Kipyi керек,— де1 Нариман тура кап, мен! езш е карата бурып, беНме ка рады. Бетшде эзш, я кулкшщ заредей шылауы жок, аа салмакты кершдк Мен ундегем жок. С езМ н тврк!н! бе г ш болды, тап оны тусшбестей акымак еместн Fofi. Сол сэтте, неге екенш кайдам, Мендеш eciMe туся Бар бейнес1мен кез алдыма кеп тура калды. Мац- дайы жаркыраган, тур-сымбаты колмен куйгандай ке лкгп-ак. Кешлденгенде жан-жуйещи балкытардай myai шаша кул1м кагатын коныр кездерЕай! Мендешке тиме сем негылсын Ty6 i! — деп ойлаймын {ипмнен. EKeyiMi; 6 ip жылда 6 iTipefli екем13 окуды. Сонда кайда ж1бере екен омы жумыска? Елше, сонау Гурьевке кетсе ше? Му пай шыратын жер дейдг Жазда маса, кыста куйе жауа- ды дейд1 аспаннан. Балык жейд! дейд! ел!. Балык та а( болып па? Кетем бе сонда coFaH epin? Ел кайда, журз кайда калады? Е, шын жаксы керсем кетпегенде ше! Былтыр Kerri foi\"i Жаныл туу Владивостокке, суреттен 6i[ эдем! офицерге epin! Бэл!! Мешк! не лагу?! Дуние-жаЬаннын к1лт1 ез ко- лымда туррандай-ак! Бэрш кунбурын Kecin-niuiin! Со. Мендениннщ менен кэмш ойы бар ма, жок па? Эйтпесе уш-терт ай болды жургешм1зге, «с!з-б!зден» асып, эл ештене б!лд!рген жок. Енд1 кеп мына жМ т... Нариманды айтам-ау! Мына дай свзд! сабактап тур. Кутпеген сез1м. Элг1 ойларымньп ш ш де тап будан мундай сез шырады деген басыма дг келмеген. ©йткеш, жанары айткандай, «арман» деге сезд1 кандай булдыр да алые керсем, Нариманды д ез1мнен сондай алые санайтынмын. Бул жйтгке колы» жетсе nri едк деп те ойлап кергем жок. ваш е еле жаз дап кызыкпаймын да. Онын уетше, ол юм, мен шммш

hte-uieuieci—элп , e3i келешек профессор ма, академик е—KyHi ертен дурмреп шыга келгел! тур. Шыккан уя- ы, ушар киясы белек менен. Мен болсам, ауылдагы 6 ip iapya казактын жалбыр шаш, жаман кызымын. Жок, ул акылга сыймайды? Маран жэне неме бола кызырады |ул жшт?! Кой, жэй айта салран ce3i шыгар. Не айт- айды ж т т кызра? Элп жерде: — Ендеше суйген кызыныз жок емес шыгар. Таныс- ырмайсыз ба? — дей салдым. — Кашыкта емес ол кыз. — Ендеше кутш калар. Бара 6 epimi3 сол курбыма. 1ен уйге кайтайын. Тондым,— дегесш, ол жолы Нари- [ан баска ештене айткан жок, меш жатакханага дейш гырарып салды. Тек коштасарда колымды эдеттепден e6ipeK устаккырап калганын байкадым.. Энпменщ басын аша айтайын. Нариман жанарыдай езд1 тунрьтш рет маран айтпаран екен. Бес жыл бойы ол сындары 6 ip профессордын Галя деген кызымен журш- i. 0 л i кунге керген адамым емес. Сонда да сол курбыма шмнен дэн ризамын. Неткен акылды кыз ед1?! Бес жыл Kcyi еп з козыдай жубын жазбай 6ipre журген. EKi уйдш mi буларды 6 ipiH — куйеу, 6ipiH — калындыкка сайып, ку 6 iTipiciMeH косыладыра санап жургенде, сонры курс- а Галя сабындай бузылыпты. Б!рден бузылмайды, ал- 1ында да элденеше рет араларына киюлжщ Kipin, араз- асып кап, кайта табысып журед! екен. Квз1м кермеген, ецМ мде 6 ipaK сондай аяулы эл п курбым осы уакыт нпнде Нариманньщ apFbi-6epri мшезш буге-mireciHe де- 1ш б ш п болган Fofl деймш. Эбден бшген де тайып шык- ,ан. Менде бул болды ма? Бес жыл тупл бес ай сына- «адым. Эбден сырын б ш п болмай, байкап алмай аранда- 1ым. Галя бес жылда азар танып болган рой буны. Та- (ытпайтын, бйлд1рмейтш адам екен рой шын бет пердесш 1ул Нариман Отарбаев — K a3ipri профессор, кафедра ienrepymici. Галямен екеушщ окигасы осындаты ол уйлермен тере- 9ргл тен журтка тугел дабыра болган. Енд! Нариманра ол санаттары уйлердщ бойжеткендершен умгг жок. Жас болса ж егп. Орныкты семьялы кершш, бул жарынан да жаксы атану керек. Гылым баспалдарымен, жумыс са- тыларымен жогары ерлеу ymiH, тез1рек ж у п р т uiUFy У.шш бул да есептеледь Нариманнын eceoi осы. Галядай атакты профессордьщ кызы болмаганмен мен детап тук- 67

ке алрысыз кара-жаяу емеспш. Жорары бшлпм болмак Сосын (мактанып отыррам жок) бет-ажарым, тур-тул рам тэп-Tayip- Оны айтасыз, сыртымнан журт мен! сулу десетш кершед1. Келшшеп сулу болып, шаршы топта сыландап кезге туссе, «Бул юм?» дегенде, «Отарбаевтын эйел! рон>, деп жатса, Нариманга бул да плюс. Жасыра- тыны жок, кейб1'р тукке туррысыз б1реулер эйелшщ сулу- лырымен рана ауызра ш гш жургенш бкчем1з. HapiiMai буны да ойлапты рой. Ойпырай, неткен данышпан кере- гендж ед1 десешзшП Осы акылды арамдыкка емес ада лына, дурыс багытка жумсаса, нпркш! Сол Нариманга турмыска шыктым. Буран, 6ipiHiui- ден, элг! айткандай, Турсыннын yriT-насихаты май кун са, онын устже Мендеш екеу1м!здщ тез суысып кету-i Mi3 от тастады. Бул былай болды. Жалыккан жоксыз ба, Шэнгерей? Сыра алсацызшы Imnenci3 рой. Б1здер деген, арасы, осы куш сыра туш одан да зорынан итиржпейм!з кей-кейде. Менен улп алмай-ак койсын ешшм, кейде 6 ipaK жаным куйзелш, жуйкем курыган шактарда осы кургырдан аз-маз алып ж 1берсем, 6 ip сэт уайым-кайрыдан жешлгендей болам Элденеге мэз боп кулем бе-ау', я отырып жылап алам. IuiiM босап, uiepiM таркарандай ма, калай сол сэтте. Bi- рак алдамшы нэрсе рой бул деген. Не жаксылыкка апа рар дейсщ Ty6 i. Ал, алып ж!берелж, кэне... Институттын ceri3 ж уз кызы улап-шулап жана жыл ды карсы алдык. Ылри куйрырымен жер соккан тайкар- дай бой жеткен кыз, тары 6 ip-6 ip жастан жамап алдык. Оран пыскырран 6i3 жок. Ертешне кунд1з таура барып, шангы тептж. Ак берж Ti, кара шалбарлы карарай, кайын каумаларан, ак Kipey KeciHiH эр Tyfiipi кун сэулеамен мын кубылран Алатау койнауы сэскеде кандай эдем! болса, мешн кеш’л!м де сондай. Жаспын, окуда да б1реуден томен болсам, 6 ipey- ден артыкпын. Елдеп эке-шешем мен iHiM де аман, ал дында рана Кайыржаннан келдей узак хат пен аздагаи акша алранмын. Каникулды бул кыс елге бармай-ак, эке iueuieci Алматы манында туратын Аклима деген курбым- нын уйшде етшзбекшн. Ертен, амандык болса, сонда кетпекшз. Кунузак сырганак Teyin, api тондык, api шаршадым Карнымыз аш, meriMi3 шурылдап, еле жаздап келем1з. 68

KeumiciH сершпедей Ширак, шымыр аяз туна калды |\\лматы кешелерше. Жатакханага келсем, бурышта eKi .уларын кезек укалап, ею аягын 6ip-6ipiHe тык-тык сок- ,ылап Мендеш тур. Ол кеш маган институт асханасынын ащы майшаба- | ы мен жарма боткасы буйырмады; Турсын екеу!м!зд! Чекдеш ресторанра шакырды. YuieyiMi3 кецими, жаксы отырдык. Аннан-мыннан налган жэй кызыл сез, кысыр экпме. Мендеш эрнэрсе- ien шырарып, е зш н кайда да аузынан тастамайтын ел- neri Bepix деген кожанасыр досыныц окыс кылыктарын штып шек-с1лем!зд1 катырды. Сосын OFaH эркилы ойлы лцг1ме араласады. Ж эне осындайда байкайтыным: 6i3 бо- пайык, яки баска ма — окыран ютабымызды айтсак, Мендеш бэрш б ш п шырады. Сан-алуан ютаптардагы зд р у а р адамнын атын жатка сорады. Жан Поль Сартр, Белль, Кафка дег.ен жазушылар барын алгаш ез ба- сым осы Мендештен естш м. Басында айттым рой— М екдентн касында 3epiKneyiHiiin тары 6ip ce6e6i осы шырар. Мендеш не алдырса да Турсын eKeyiMi3 жылан жала- рандай карып сала бердш. Тоймай отырсан, уят деген былай калады екен. 9 p i Мендеш тонный iuiKi бауындай вз1м!здщ ж!пт. Эзер дегенде ел конды-ау iummre. Мана 6i3 келгеннен 6epi 6 ipece бажылдап, 6 ipece кикылдап му­ зыка ойнап турран. Сол музыка да ендЬенд! куларыма келе бастады. Ара-тура отырран калын кептщ гу-гу да- уысы. Зал iiui шапырлаган жарк-журк электр шамы Би o.ni бастала коймаган шак. Bip кезде дол касымыздан б!реудщ: — Сэлэмэтшздерме, кыздар!— деген таныс дауысы ran eTTi. Жалт карасам — Нариман! Касында тары ею ж ш т бар. 6 i3fliH столдын касына кеп тур. Сэлем алысканнан кёйш Нариман: — Руксат шыгар, Олечка,—деп б1здщ столды ымда- ды. Алдында б|'здер езге шапян столдар бос болмарасын арбиран 6 ip улкен столдын шетше кеп конактаганбыз. — Мешать етпесшз деймш аздерге? — деп ол сосын Мендешке карады. — Жок, жок, отырыныздар,— деп Мендеш бос орын- дарды нускады. Мумдайда, белгш , журт эуел1 танысып шь^ады. На- риманнын касындарыларынын 6 ipeyi Мелис деген кек 69

кез, узын сары «iriT Нарнмандардын инстнтутынын рек- торыныц баласы, журналист екен. Екшнйа — ол да узын, алан кез карасур Ж1п т — Мелистердщ арайыны, ауыл- шаруашылыгы мннистрлтнщ кызметкер! болып шыкты. Ka3 ip атын умыттым, Жекен бе едк Кежек пе ед1, 6 ip.ie- не едь Турсын кандай сезге шебер мундайда?! — Я тоже рада представить тебе, Нарик, своих това­ рищей. Олечку, я думаю, ты уже знаешь. Или нет? Ну- ну! — деп ол элденеш туспалдатан турмен Нариман еке- yiMi3re кезек-кезек кулана карады. Мен кысылып кал- дым, eKi 6 eTiM дуылдап liibiFa келдь Бул кай жумбакта- уы? Мендеш отырранда бунысы Heci? Мендеш те маран 6 ip жалт карап, Наримана кезш бурып экетть Турсын сосын М ен ден т таныстырды аналарра. TaFbi да орысшалап: «Болашак инженер. Жер байлыгын зерЯ Teymi. Зерттеп болып, пайдара жаратушы. Ярни буки! халкымыздын келешеп, yMiTi...» деп сыпыртып жатыр. Бул онын азий ме, эж у э а ме, оны елец кылран Мендеш? жок. Орнынан сэл кетершп: — Мендеш Махмудов. Студент горного,—деп езжш аты-женш айтты да койды. Ондай отырыстык жэш белгш . TaFbi да жанагыдай эрнэрсеш 6 ip шалган кыска сере, кысыр энг!ме. Эзм-кал-. жык. iiuy-жеу. Мен тек ез катер1мдекалрандарын антам. Нариман б1рден-ак столды бнлеп экетпек эрекетже Ki- picTi. Кебше-ак сол сейлеп, езгеге дес бермей, ecin отыр- ды. Касындагы ана eKeyi оны тек куптаушы. Алайда Ме- лиске, ректордын баласына кернеу ыкылас б1лд1рщк1рей- fli. «Солай ма, Мелис?», «Вот, Мелис знает», дей берд1 кайта-кайта. Сосын кебше маран багыштап сейлейдь Ал- гаш кол алысканнан кейш ез1мен катар отырран Мен- дешке, кудай-акы, 6ip рет мойнын бурмады. Ол ушж Мендеш бейне 6ip бос орындык ярни жок адам ecenTi. Сез арасында Мендештщ 6ip eni рет берген сурарын се­ тк е де, елемеген болды. К,айтып Мендеш те oFaH тип каткан жок, карсысында отырран Мелнспен жэй энпме- лесш отырды. Bip ражабы, ол журналист ж!ггг те езше элсш-элсш «Мелис, Мелис», дей берген Нариманнан re- pi М ен ден т Ke6ipeK тындап, енд1 6ip кез eKeyiHiH элде- неге мэз боп, кулкш отыррандарын кез1м шалып калды. С осы нры байкараным: Нариман студенттж, жастык жайлардан окшау ылри FaHa улкендер, ipi кызметкерлер, ралымдар мен жазушылар тешректч эцпмеш айтынкыра- 70

ы. Муканов, Жубанов, Кулэш, Розалармен бейне 6 ip унде к,оян-колтык. араласып, ойнап-кулш жургендей-ак ттарып «пэленше, тугенше» деп, жай атай салады. Ма- ан бул энпмелердщ 6api гажап. ©йткеш Алматыда уш сыл окыранымда жанагы шшлердщ 6 ipfle-6 ipiH жакын (лмек ту^ел жакыннан кврген де емеспш. Нариманнык йтканын Турсын да, жанагы Кежек пе едй kim ед!, сол а б м е кетедк YiueyiHiH аузына кезек-кезек жалтактай- ын. Бул энпмеге кызыкпаран тек Мендеш пен Мелис. )одан dip уакыттарда Нариман Москва, Ленинград, Кы- ым, Кавказ жайынан тары 6 ip узын-шубак энпмеге erri. — Тамаша рой Москва деген! — деп, пинжапнщ туй- елерш арытып %i6 epin, орындыкта шалкая туей. Институтта 6 i3re муралима апайларымыз жаксы эдеп- режелерш уйреткеннен куларымда бар: компанияда тырганда эйелдердщ кезшше ерлер сырт кшмшщ туй- ieciH агытпауы тшс. Абайсыз кэз1м т у с т кетп — Нари- <аниын пинжапнщ шйнен киген езгеше фасон эдем1 KeMnipi бар екен. Элде сонысын керсеткЫ келд1 ме? Ьйтканымдай болып шыкты. — Москвада болмаган адам — адам ба? — дед! сей- in отырып тары да Нариман. Осы сэт Мендеш пен Ме- 1истщ де эн п м еа у зш п , сэл у н а з калган тусы едк — Неге олай дейаз? Мэселен, мына мен болганым кок Москвада. Онда турган не бар? — деп салды Мен- геш. Уншде ренш , екпе я баскалай келденен пирыл жок. >ул — онын тек шыны. Москвада болмаса, оны бул жер- айтпай калса—жасырраны, жалган басканы емес пе? Чендсш тек осы оймен айтты рой деймж эл п свзд1. Нариман ащы кулюмен мырс етш: — Ci3, немене, мактанасыз ба сонда осынынызра? — дед! Мендешке. — Шынын айткан мактангандык емес шырар. Моск­ вада алран кейлепмд1 керсетш отырраным жок кой кыз- *apFa,— деп салды Мендеш те 1ркьпмей. Нариман 6yftt шарып алгандай атып турегелш, апыл- рупыл туймесше жармасты. — Ci3 ... Ci3 ! Немене езпш ?! — деп, сез туспей калды сасканнан аузына. Мелистщ шынрырып кулетш эдеи бар екен. — Эй, катырдын, ж ж т м ! Эй, елт1рдт эбден! — деп, irniH устай эйдэ кул!—Кой, uieiuin таста, Нарик, ана пэ- пецдП Жемшрщд! айтам. 71

— Кырдын жыланыныц тЫ удай келедк Онын несше кулдщ, Кежек? — деп Нариман кернеу Мелисп аттап етш, Кежекке кабагын туйдк — Жылан жаткан адамды шарады. Кепшшк орында жалпиып жатып алран езтоз,— деп енд1 Мендеш те шарт neTTi. ©Hi сурланып, Нариманра TiKipefle капты. — Кой, койындар, жшттер! — деп азар бастык еке- yiH. Нариманнын улкен шатакка бара алмайтыны 6ip быксып сенген шаладай тез-ак сулкы басылранынан-ак белгш болды. Онда сырына канык емесшн, кейш б:'лд1м гой. Б|'реумен meidcin калса да кашан кушактасып та- бысканша онын алдында сутке тиген кунпкше кыпындап журедь 031 кыбын табады я ортага 63i кусаган 6 ipeyai салпацдатады, afiTeyip, элпмен жыласып табысады да eHfli оны мактаранда Алатаудын ак шынынан 6ip-an шырарады. ©йткеш ол адам не 6 ip куйкентай болсын, 6api6 ip б1рде болмаса б1рде алдымнан шыга ма деп, 1 1 а- рипн apiciH ойлайды екен рой. Ал мына стол басында Мендешке кырын-кабак отырраны—танымайтын жшгг- тщ алдында езш зор тутнаны, Мендешке такымы толмай жэй б!р студент деп KeMciTKeHi. Мендеш ол ушш нт Tepi- cin басына каптады, Нарик туяк сершпедь «Ашуы жок адам — нмансыз» дейд1 екен атам-казак- Ендеше, ез 6i- лу1мде бул дуниенш имансызы — Нариман. Кызыгы бар тары. Наримандар келе -сала мол-мол заказ бергенде Мен­ деш: «Рахмет! Маран ештенешк кажеН жок»,— деп ана- лардын колкалаганына кенбей бэршен бастарткан. Тек: «Компания ушш!» деген алрашкы тостыда шараптан ауыз тиген де койFan. Сосын ез заказынан калган сыра- ны сыздыктата тартып отырран. Енд1 есептесерге келгенде Нариман колымен эдем! ки- мыл жасап, стол ycTiH нускап: — Бэрш 6 ipre есептешз, мен телеймш,—дед1 даяшы Kbi3Fa. — Жок! Рафу етершз, 6epi келадз,— деп Мендеш даяшыны касына шакырып алды.— Bi3 fliKi алгашкы заказ. Белек есептешз. Кайтарран усакты б!р тиынына дейш тырсылдатып санап алды. Нариман бес-алты сомды артык тастап жу- ре бердь Kepin отырсыз ба? Выдай Караганда усак нэрсе. Bi- рак Мендешке салсан, даяшынын артык есептегеш— буны алдаганы, hfhh кематкеш. Оран бул ешуакытта 72

квнбейдк Наримандар ол жерде М ен деп т тиын санаган Чуниеконыз деп калган uifaiFap. Жок, б у / — сарандык :мес, саф алтындай тазалык белгкй дер ем мен.‘ Ол жер- де 6 ipaK булай ойлаганым жок, кейш б!лд!м Fofl. | Сыртка шыккасын Мелис yfli жакын екен, женше Kerri де, Нариман такси алды. Шыкылыктап кулш, ал- дымды орап журген Турсын: «Кел, Олечка, отыр», деге- cin, ойымда дэнене жок, машинага отырдым. EwU 6 ipeyi- Mi3 машинага сыймаймыз. Оган кысылран Нариман жок, 63i денкшп алга отырып алды да, Кежек артта б1здщ ^асымызра жайрасты. Мендеш турран орнында алейш кала барды. Коштасып та улгермед1м, машина дур eTTi. Азамат ж1гйтен уят болды эбден- Мен туралы не ойлап калды екен? Енд1 Нариман кыр соныма тусш алды. Жэне аузын ашса-ак ылри меш жер-квкке сирызбай мактай келедй Бар ниет, ойымды кас какканнан бшедк калт етюзбейдй Ceri3iHiui мартка ycTine эдем! квплд!р тас кондырран 03алтын сакина сыйлады. «Кыздыц K i— кызылда» деген, мундайга босалак халыкпыз рой. Сол тары, эйтпесе ал- масам зорлап салмайды рой саусарыма. Сакина емес, Ко­ 6лыма шсен салран екен ол жолы. Нариман екеу1м!зд1 ip-eKi коргеннен кейш-ак бел- медег! кыздар оны маран телш> «Оля, Наригщ келin тур», «Оля, HapHrin шакырады телефонра» дейтшд! шы- рарды. Енд! б1реулер! «НариктЬ «Нар» кылып алды. «Оля, нарын боздап тур есж алдында»,— дейд1 мазак- тап. Б1збен 6 ipre курста Тауык дейтш кыз окитын- Ж1- riTiHiH аты Мэдеш ед1, оны «Этеш» кылып алды. «Тауык, Тауык! Этешin келin тур»,— деп кырылып кеп кулед1 ант уррандар. Турсыннын ce3i де енд! эбден кулагымды сарсытты. Керген сайын: «Ой, знаещь, сегодня у Нарика...» деп 6 ip- денелерд! жыпылдата женеледк Наримандардын уйшде кврген-бьтгенш айтады. Мактап жер-квкке сирызбайды: «Бакыттысын сен, Олечка! Нариктей ж1г1т тап болган... Знаешь? Это же — мечта!» деп саусагын шошайтады. «ЦЦркш, мен де сендей сулу болсам!» — деп, уЫлеп коя- ды антурран. вткен ic кой, несш жасырайын, журттын маран «сулусын» дегешне б1ртурл1 мэртебем кетершп, масаттанатынды шырардым. «Шынында да вз1м осал ду- 73

ние емесшн-ау»,— деп коям шпмнен. Кайран акымаи тык ай десещзип! С ейтт журш Нариманнык кезш ала 6epin, Мендеш- пен де кездесем. Сонымнан калмай ieiMAi андып келен- кем;и багып журген ол жок. BipaK Мендеш дегенде журе- пм тэтп елж1реп, жан TyKnipiM сэулелент журе бередй KepriM келедй касында журе берпм келедк Кейде кеше- де кетш бара жатканын сыртынан кез!М шалганда да б!ртурл! !штей тогайып, квншм жадырап сала бередь Турсын м етц Мендешпен кездескетмд! жаратпайды. Жасынан була ескен тэлшш кыз кулбштещц де б1лмей- дй «HeciHe кызыгасын сол жаланаяк студентке?».— деп салады эр жолы. Мен енд1 осы свзш ол Мендештщ козш- ше дунк етк!зе ме деп кыпылыктап журд!м. Bip KyHi вдрде белмедеп кыздар баж-баж айтыстык та калдык. От тастаран тары да Турсын. Айна алдында шашын таркатып турран ол олай 6ip, булай 6 ip бурылып каранып ап: - - Туу! Не деген сумпайы ед1 мына ит?! — дед1 мур- I нын ю ржитт. Ержкен кыздар емес пе, ш п экетупллер тек осындай сезд1 андып жатыр. — О KiM сумпайы? — ©3 iMHi айтам да... 03iM емес-ау, с у р е т ш айтам : айнадагы. Эйел баласына уксамайды. Кез1мд! кара! Кез емес кезелек кусаран жыртиран б1рдене- Мурным ею жер­ дей тешлген бэтенкешн тумсыгы сеюлдй Мандайым ба­ ра-бара гармошка болар бьлем,— деп езш эбден оскыла- ган Турсын устелдщ аркалырына ею колын айкастыра салып отыра калды. — ЦИрюн, сулу болар ма ед1м! — Ие, онда кайтер ен? — Окымай-ак кояр ем. Кыздар ду кулд!. — Куйеуге шыгар ма ен б!рден? — Ойдэ! Шыкканда да министрге я академикке шы- Fap ем. Сол сол-ак екен, Турсын одан api сабактап экегп ке- юл сырын. Акшаиы кеп табатын 6 ipeyre турмыска шыру, астанада туру, ы л т жаксы мен жайсаннын ортасында дуниеш сапырып журу — оный арманы осы. — Николай Островский айткан рой: «©Mip адамра 6 ip-aic рет берьледЬ,—деген Fofi. Жазушынын осы накылын ол ез ынрайына бешмдеп, ощн айналдырып алран. Шэрипа, Тойган, Назнкалар бу­ ран карсы «Адам eMipre тек сол уннн келсе, онда онын 74

кур ез кулкынын ойларан малдан я баска жануардан айырмашылыры не?»,— деп таласады ол кыздар. Турсын да кайтпайды сезжен. Тары айтысты туншн 6 ip уакыты- на дейж. Мен iuiiMHeH Шэрипаларды колдасам да ic жу- зшде Турсыннын желеужде жур екем. Бул катемд! 61- рак мен кеш, тым кеш сезд1м рой... YuiiHiui курсты аяктап, белмедеп кыздар елд1-ел!м!з- ге тарайтын болдык. Мен айтпастан-ак журер шактан он кун бурын Нариман маган noe3Fa билет экеп бердг «Уш afiFa дейж кермейд! екенб1з 6ip-6ipiMi3Al, 6ipa3 серуен салайык, Олечка», дегешне тары кешйм. Машинасымен EciK-келге барып кайттык. Таудын койнау-колаттарын кез1п, гул терем1з, суретке тусем13. Кешшсж ресторан, би, кино я Нариктщ жолдастарынын уйжде конакта бола- мЫз. Ылри бш м дк мэдениетт! орта жэне бэр! Нариктщ алдынан жапырылып жол береди туу деген TyKipiriH жер- re туармейдь Екеуден-екеу оцаша калганымызда да На- рик сол кептжтеп сын-сапасынан аумайды, сыпайы, бия- зы калпынан ж аза баспайды. Артык C03i я д е р е т кылы- гы жок, кецшм сокканныц бэрж айтпай бш п , алдыма Tycin жалпактап журген 6 ip жан. «Осынша аялагандай осынша кокке кетергендей не етюзш койыппын мойнына? Шамасы, шын жаксы керед!-ау меш 03i»,— деп коямын imiMHen. «Heci бар? Юмнен кем Нарик? Эйтеу1р 83iMfli кою кылмайтынына, 6 ip адамдай багып-карарына ceHiMiM кэ- мьп. Ал сонда 03iM ше? Шын жаксы керем бе мен оны?» MeHi кинайтын осы сурак. Жаксы керуге туратын-ак Ж1- riT. Сойтсе де... акылымнын айтканына керерар элдене бар сиякты кенШмнщ кайдагы 6 ip жыкпылында. Тап Кыз Ж1бектж Толегенге рашыктырындай ма менщ осы эурел1пм? Элде ондай тек штапта бола ма? Еашыктык — от, рашыктык — дерт, деп жатады. Ендеше мен неге ла- пылдап жанбаймын, неге куса боп ауырмаймын. Элде рашыктыктын бундай жэй маздайтын, жанынды кина- майтын окай Typi де бола ма екен? Б1рак бунык бэрж нокатына жетшзе егжей-тегжей ойлап шешуге ез акылым жетер емес. ©згешн акылымен кашанры кун керем дейж? Оран Tinri уакыт та жок. Со- нымен, буйдасын Нариман алган уакыт кеканщ жетегш- де журе берд1м, журе берд!м. Кайда бара жатканымды, алды-артымды анык пэмдеген мен жок. Тек 6 ip байкай- тыным: жасы улкендтнен бе элде дэрежеш жогары, бу­ рын мен кермеген бЫмд!, мэдениетН кауым адамы бол- 75

рандырынан ба, меш Нарнманнын пысы басатындай ма, калай? Ол менin кецшмд! аулайды дегенiM шындырын- да олай емес, мен онын шылауынан шыра алмайды екем. Айтканын кайт кылмаймын: кел десе — барам, жур десе — ерем. Ж 1гер1м жасык, ермм майыскак 6ip сорлы екем. Муны да кей1н, тым кеш ацрардым. ©3iMfli-e3iM б1лмейд1 екем, езгеш, ярни Нариманды, я М ендеит кай- дан буге-цпгесше дешн таниын ол кезде?! Нариман, Нариман! Барым ба элде, сорым ба сент тап болианыц жолымда?! Мендеш жэне бар. Оны калай жулып тастармын жу- репмнен? Кейде Шмнен екеуш салыстырамын. Мецдештщ ма­ ран алтын топырак, ак нурдан жаратылрандай бар бол- мысыныц эсем асылдыры унайды. BipaK ол озге журттан осы артыкшылырын б1ле ме, элде кудай берген мшез1 ме — тым устамды, тым сабырлы- Кейде осрнысы енжар салкындыкка уласкандай ма, калай? Элде кыздарра эде- fli 1стей ме осынысын. Онымен не утады? Кыздар acini- Нн негурлым кеюл аулагыш, ебектегпн, бэйектегш кел- reniH унататынын б1лмейт1н! ме? Сонынан жупрунн не- гурлым кеп болса — кызга Keperi сол. Мендешке бар татар айыбым элг1 болса, Нариман женшде муны айта алмас ем. Арара кун салмайды — жа- такка келедк я телефон согады. Анда-мында апаррыш ак. Бар ойлайтыны, эйп-eyip, кайткенде мен|'н кеншмдр аулау. Нариман осылай шым-шымдап к!рд1 рой менщ oMipive. Ресторандагы теке-престен кейш Нариманмен Мен­ деш ei<eyi MeHin кезшше кездеспеген. Bip жолы Нари­ ман, Турсын ушеунлиз стадионра барсак, б1зден 6ip-eKi катар теменп орындыкта Мендеш отыр екен. Касында ci3 барсыз. Слздер ол жолы б1зд! керген жоксыздар. Сон- сын-ак кеп аялдамай: «басым ауырды-ны» сылтаур^тып, он канатты жаралап шырып кетт1м. Нариман машинасы- мен жатакханага экел!п салды. Мендешпен кездесе жургел! ол Нариманды жаман- дап та, я жэй энг1мелеп те аузына алмайтыи. Ресторан- дагы кик1ЛЖ1цд! де ол eKiHmi кайтып eciHe TycipreH емес. Cipa, ондайра мэн беруд! де езше намыс санайды-ау деймш. Нариман олай емес, шш келген жсрде Мендеш жа- йында сез сыналап, ылри мукап, мэнсуктап отырады, «Бедный студент» дейд1, «жаланаяк» дейдй «Гурьевтщ

улиганы» дейд1, aflTeyip табады. 0 3 i катар au rirri сыр- ынан булай балагаттау азаматтыкка жата ма? BipaK ол eyiH деп салады да сезд1 табан астында баска жакка >ура кояды. Элпден к енш нде дык калады, 6ipaK жауап чатып улгермейсщ. Ойпырай, негылран айлакерлж десе- чзшП Бул мшезш де кейш ангардым foA. I Сонымен, жазты демалыска елге журемш деген кун- Siin карсанында, умытпасам — сенб1 гой деймш сол кун... EpTeHriciH Нариман телефонга шакырды. Bip жолдасы уйленед1 екен, кенш сагат жетше сонын тойына бармак 5олып келгстж. Белмеге келш, буып-Tyftin жаткан нэрсе- IjiepiMAi кайта колга ала бергешмде Турсын келдк — Оля, бар, жупр. Колхозшын келш тур,— деп ай- кайлай KipAi белмеге. Мендеш екенш тусше койдым. Кун кызып улгермеген, салкын ауа коршаган саялы теректщ келенке бетшде турган ол маран сол сэт бурынрысынан да эдем! кершдг Кашангы эдетшше, карапайым да жарасты кишген: ак квйлек, сур шалбар, шан жуктырмайтын кара бэтенкеа квленкеде де жарк-журк етедь Мунтаздай кырынулы, жузшен, ycTi-басынан б1ртурл! мелд1р тазалык nici ан- кыгандай. Hici анкымайды-ау, сол тазалык айнала ма- нына вн бергендей, онын касына жакындаганда бул ду- ниелж емес 6 ip кымбат элденеге колыц тигендей эсер аласын. — Амансын ба, Оля?! Кеп айдыц кврмегел1 жуз1 бол- ды-ау! KiM К1нэл1 буран: мен бе, сен бе?— дед1 ол, ой- накы бастап сезш. — Кыз халды ешуакытта кшэл1мш деген емес. — Тапкан свз. Ендеше кшэмд1 жусам ба деп ед1м. Колымнан келсе, эрине. — Айтыныз. — Менщ бухгалтериямнын ece6i дурыс болса, сен ер- тен ауылга журесщ. Мен де сабактан тек бугш мойным босады. Осыдан уш-торт aflFa дейш Kepicnefifli екенб1'з екеу1м1з. ByriH кешт1 6ipre етюзсек кайтед1? «Ойбай-ай!—дед1м де калдым iuiiMHeH. Санымды 6 ip соктым. Жана осыдан 6 ip он минут бурын айтканында Fofl бул сезщд|'! Eiifli кайгпм?» 0M ipi\\ue 6 ipiHiui рет сол жерде OTipiK айттым. «Буынып-тушну1м керек». 9 p i кеп- тен KepicnereH 6 ip жамагайын апайым болатын осында, соран барып коштасып шьшуым керек. Бафу ет, бугш 77

кеш кинама. Ертен келш шыгарып сал,— деп кутылдым акыры. — М е т де 6ip жолдастар шакырып efli, сорэн бармай саран келгем. Кап, кайтем ешй, колын тимесе!» — дед! де, кеп кинаган да, киылып жалынран да жок, келген |'з1мен Kepin кайтты Мендеш. Тойга баратын болрасын сыланып-сипанып дегендей, бар TayipiMfli киш, сагат жетше бес минут калранда как- па алдына шыксам — Нарик э л '1 жок. Мундайда 6ipeyfli куткен-ак жаман. Кызды Kyrripin койып, ж|'гггтщ rnipe- HyiHe жол болсын! Еши болмаса жатакка кайта кеткел1 турранымда Нарик те жеттй Кезшде кара кезшд1рш, 63iniH ycTi ашык «победасымен» келд1 зулатып. Элдене сылтау айтып, KemipiM сурап жатыр. Жолай кекбазарра coFbin 6ip букет кызыл райхан гул алдык. Содан ейтш- буйтш жургенде, не керек, caFaT ceri3 болды. Табаны куректей 6ip caFaT Keiuirin бардык. Ол бойда буран мэн берген мен жок, шакырран жерге кай уакытта баруда да улкен мэн бар екен рой. 0 зшен дэреж еа жорарылардын yfline ол дэл айткан уакытында барады, 6ip минут кеник- пейдй Ондайда Kemirin келмей жаткандарды мшеп, 6i- рер свз кыстырып калуды жэне умытпайды. Ал в31мен иыктас, я езшен орны темендер шакырса, унем1 Kemirin барады. Сондагы онын ойлайтыны — кеилксен: «Ойпы- рау, Нариман неге кеилккеш?»— дейд1 тым курыса уй иесь «Нариман деген KiM?» — деп сурайды ш ш де буны бшмейтшдер. Сосын-ак бул жэйл1 сез ербшл де бармай жатып-ак аты танылады. Журт муны кутедь Kipin бар- ранда журттьщ 6api карайды буран. Нариманра Keperi осы. KemiKKeHi ушш KemipiM сурайды, эрине. Куш бойы уйде болсак та, уйге езге ешш'м басын сукпаса да сонда айтатын сылтауы: «пэленшекен шакырып... зорра сура- нып шыкканымыз». «ПэленшекесЬ ылри улкен 6ipeynep болады. Айналайын ак кещл казак осыган да иланады. Б!рд! айтып 6 ipre кетем. Той neci 6 ip кешке ресторан жалдап алран екен. Bi3 барсак баскыштык алды ynip-mynip халык, эл1 ш ке Kipe коймапты. 0цкей жастар, 6 api де сэнд! кшнген. Эзш-ос- пак, сауысканша шыкылыктаран кыз кулгась Той-тамаша алдындары кетерщю кешлд! сэт. Асфальтпен сызылта келш токтай калганымызда 6api жапырлай 6 i3re карады. Нариман меш колтырымнэн де- меп машинадан туардл Кушарымда элп айткан дэу Кы­ зыл букет. Жорары карап баскышпен аярымды 6 ip басып,

ewu екшнп аттай бергешмде, как мандайымнан б1рдене так еткендей сьпейд1М де калдым. Карасам... карсы алдымда Мендеш тур! Эй-пэйге караткан жок, Нариманнын куптей жуан колы колтытымнан демеп, тары wrepi бастырды меш. Мендеш сыпайы бурылып жол бердь ' Бундай уялмаспын! Элп жерде не боп кеткешмд1 6 1л- меймш. Залра калай шргешмдь калай келш торге отыр- ранымызды, колымдэры гул кайда калганын — 6ipiH, 6i- piH бшсем буйырмасын. Алрашкыда куй ойналды. Сосын б1реулер лешрш сей- лед1 ме-ау, б1реулермен бокал карыстырдык па-ау, ко- лымдары шараптан ауыз тид1м бе, жок па — елен-алан- дарыдай бэр! булдырап, 6ip-6ipiHe косылып кетт1 коз алдымда. Bip кезде еЫмд1 жисам — залдын iuii аранын уясындай гу-гу. Мендеш он ж ак канатта терезе алдындары узын стол- дын орта шеншде отыр екен. Сол екенш таныдым„ 6ipaK жузш байыптап коре алмадым. Кез1мдеп элп туман эл! сеймшеген рой деймш. Енд1'п ойым — одан KeiiiipiM сур- ау. «©TipiK айтым, алдадым- Kemip 6 ip жолга»,— дейш. Элде баска 6ip сылтау тапсам ба екен? Ол ушш тары OTipiK айтуым керек-ау! Не керек, мен ушш ешй тойдыц мэш калмады. Ал- дымдагы ат-Kenip тарелкадан 6 ipep шукыран болдым да койдым. Б1реулер келш биге шакырып ед1 — шыкпа- дым. Bip кездерде у з ш с болды, журт орындыктарды сартылдатып, дуршрей орындарынан турегелдк Суйреть ле мен де шыктым фоэге. У-шу, капырык кок тутш тн ш шен салкынра шыккасын бойым ceprin, басымдары булынгыр сершлейш дедн TeniperiMfli байкастап, М ен ден т 1здей бастадым. Ол анадай жерде, терезе алдында еш-уш жштпен энпмеле- cin, шылым тартып тур екен. K©3i тусердей жерде, ок- шау-ак турсак та б1здер жакка 6ip карамай-ак койды. Эдей1 карамады деп, обалына калар жайым жок. вйтке- tii 03iM бше жургел! Мендеш эдеш муддайысып ешнэрсе штемеунп едг Жанары жерде ол б1здш жакка жай назар аудармаган Foft. Кулгенде TiciHiH Ty6i шиедей кып-кызыл 6 ip узын с э­ ры Ж1'пт алдында тамада сайланган. Сол жМ т б!здш ка- сымызда турран. Элгшщ сол элше дауысы-ак зор. 1 штен б!реулер шырып: 79

— Yainic 6 irri! KipciH деп жатыр iuiKe! — деп айнала- мызда зып-зып eTTi. OFaH козгала коймап ед!к, 6 ip кезде жанары тамаданык. — Оны енд1 той несшей сураныз,— деген дауысы тап кулагымньщ тубшен гуж ете калды. Басымды кетерш алсам — касымызда Мекдеш тур! — Той neci ол болганмен, баскарушы ci3 рой. (из рух- сат етсеадз болганы,—дед! Мекдеш тамадара. Кайтура руксат сурап тур екен. Мунша батылдык кайдан тап бола кеткенш, калай | бул сез аузымнан шыкканын е з1м де байкам-ай каппын: | — Кой, неге Мекдеш? Отырайык 6 ipa3 эл1 де,— деп I дарынан устай алыппын foA. Жалт карады маран. Кезшде 6 ip тентек от жарк erri. Кокыркай жуз1 эдеттепсшен бозакдау KepiHAi. — Рахмет Ызге,— дед1 ол сэл каткылдау унмен,— Мана «колым тимейд1 бугш» деп едвдз. ©TipiK екен оны- кыз. Мына еНшкпшз тары OTipiK. Эрине бу да вз шаруа- ныз. Тек осы уакытка дейш а зд щ анык мм екемюзд! j ацрармай келгешме омнем. — Тары буртьщдады мына жптг! — деп Нариман ко­ сила Kerri сезге, карап турмай,— Таныранда KiM демек- ci3 Оляны? Айтьщыз. Мумшн, боктап аларсыз по казак- пайский?! Мекдеш ж уз! одан сайын сурланып, Нариманнын ен- бойын жогарыдан томен сыдырта 6 ip шолып OTin, мырс етт1: — Казакта 6ip макал бар: «Ж ездеме апам сай» де­ ген. Бул сонык Ke6i. Куттыктаймын! Bip-6ipiHi3fli тап- кансыздар! Соны айтты да, окыс бурылып жон!не Kerri. Мен тур- ран орнымда сьпейд!м де калдым. Ол Tyuri хал1мд1 ешшмшн басына бермесш. TyciHin отырран шырарсыз эцпмеш ц багытын, коп мылжындап кайтем? Тосекте тушмен ондалау да ондалау, простыням ширатылып шулрау боп калды. Тек так алдында KipniriM ш нген екен. Мендей 6 ip тунде мык KacipeT шекпеген, жу- peri бут!н, уйкысы канык кыздар мешн хал!мд1 кайдан бшпн? Ертемен ере турегелш, данрырлатып радио сал- ды. Турура шамам жок, ояу жаттым да койдым. Bip кезде радио: — Студентик квркеменерпаздар уГпрмелершщ кон- KepTiH 6epeMi3l — деп жариялады да, 6ip-eKi-yiu номер- ден кейш Мекдеш эн ш ыркап коя 6epMeci бар ма?! 80

Алдында да e3 iMi3 радиодан талай естin журген, онын cyftiKTi «Бурылтай» эш. Бмгетш шыгарсыз, тэп-Tayip да- уысы бар ед1 Fofi досыцыздын. Осы куш ше? «Эн салман- ды» дей аз бе? Эттег.ен-ай, э1 «Бурылтайдыц» кайырмасындары: «Жардын кецш н калдырма, кыз калкатай-ай!..»— дейтш жерше келгенде кецш м бордай босап, ал кеп ж и ­ ла, ал кеп жыла! Сол жылы кыста, не керек, Нариманра турмыска шык- тым. Ак жарыла айтканда, тап ете кеткендей рашык бол- раннан шыккан мен жок. Ол меш 6 ip кергеннен-ак езше телш, тым-ак тез yftipin экетп де, мен икемшде кете бар- дым. Кыз болтан сон, ерте ме, кеш пе, эйтеу1р, куйеуге тиерщ хак. Нариман болса — элпдей, айттым foA бар жэй-жапсарын. Орныкты семьянын баласы, 03i де былай айтканда, тасы TayFa ерлеп турран ж 1г1т. Енд1 6 ip атта- са—кандидат, болашагы одан зор. Меш жаксы карем деп ебектеп жур. Осынын 6 api косыла келш, не керек, мен!н жуйкемд1 куртты. Уйлер1 улан-асыр той жасады. «УйлерЬ дегенде, енем!зд1 айтам. Эйтпесе атамыз кур epFapa екен. Уйде шеп басын сындырмайды, ештецего араласпайды. Устшен мал айдап жатсан да мынк етпей- TiH шал. Сонынан естш м: баласы Нариман маран уйленетшш айтканда, енем!з пэлендей куанбапты. Куану кайда? Ол KiciHiH. дэмес! — ездер1мен терезелес мыкты б1реулермен куда болу. Енд! келш Нариман маран, жай 6 ip койшы- нык кызына уйленемш дегенде, Мэдинэ апай эуел! imin отырран шайына шашалып калыпты да артынан сал ойланып алып: — Ну что же! Это нынче в моде,— депт'! де койыпты. Карттардын колында бас-аяры 6 ipep жумадай 6 ipre турдык. Алматыда езгсге азар-алламен табылатын патер Отарбаевтарра онай. КИЗ-ден уш белме пэтер алып, бе­ лек шыктык. Коп адам шакырып, оран тары той жаса- дык. Eki жыл отасканымыздан кейш мен институт б 1т1'рд1м. Каланыц улкен к!тапханаларынык 6ipiHe абономент мен- repymici болып кызметке турдым. Нариман диссертация 81

KopFaFaH KyHi мен ул таптым. Ka3 ip баламыз Бауыржан тертте. Kepin отырсыз, бэр! рет-реНмен орнына келш жат- кан 6ip дуние. Бакыт деп осыны айтатын шырар. Bipan мен бакытсызбын, Шэнгерей. Осы жэЙ1МД1, каяу кеншм- HiH шет-шешрт ен тэту деген курбыларыма айтсам, oipi TyciHce, 6 ipi тусшбейдк Ал езге бегде журт мен жайлы «Кутырады да туге! Эйтпесе не жетпей.т сол катынга!» дейтш uibiFap- Алгаш eneyiM i3 косылып, той-думан таркараннан ке- й!н 6 ip Kyni институттан келген Нариман маган: — Телефон сокса, уйде жок де,— деде Ол жолы тек iuiiMHeH: «Бул Heci — eripiK айткызрД ны?» дегем де койкам. Онын ертенше танертен 6ip жол- дасы телефон coFbin едк «Тушмен уйде т а л е р болып... Шаршап каппын»,— дед1 бет:' булк етпей. Сол куш Kyni- мен уйден аттап баскан жок. Кеншсш тары б!реумен сейлесш едк «Куиузак штапханада отырып, каз1р кел1П ем уйге»,—деп тары койып калды. Бул жолы: - ©Tipiк айтуыц калай, Нариман? — деп бетше кара-1 дым. Ж алт караган ол тез кез!н аударып экеттк — Профессорымыз рой. К,ыр соныма Tycin алды... j «Керсеткен эдебиеНмд! окымайсын»,— деп ызындайды ■ да журедк Окиды екен десш. Нем кетга барады?— дей салды Ж1г№м. Сосын: — Онбаран, нагыз ит! Емтиханда кыр сонына Tycin, куалайды да отырады. Жалрыз e3i коммунизм орната- тындай-ак! Туысканы рой... соган суйенед!,—деп сосын 6 ip бастыктын атын атады. Ещй 6 ipep куннен кейш отау болып шыккан тойымыз- да элп профессор да 'болды. Былдырлап сейлейтш, ею- колы жан-жарын тштюлеп таным таппайтын, карга бой- лы каздиран шшкентай шал екен. Emu кеп 63iniH кезш- ше эйдэ макта Нариман элп' KiciHi! — Bi3fliH Кэкендер дегенд! 63iMi3 ралымдыктын идеа­ лы тутамыз. Кэкещпн рылымрэ коскан улесш мен ез!м, маселен, жер жузшде терт океан болса, соган косылран бесшнп океан дер ед1м. Ал адамдыгын, абзал адамгер- шипгщ айтсак, бул Kici де 6ip, сэби де 6ip...— деп, ой- 82

тырай, жер-кекке сигызбай экетш едН Мундай сэттерде wiri мактаран адамра Караганда кез! ас куяр алдында ieciHe карап куйрырын булгактаткан канденнщ кезждей 1айланып кетед1 екен- Профессорра Нариманнын ce3i унады ма, жок па — 1абырлап отырса да тусш билеп, сыр бермейтш Kici жен. Тек айтканы: — Мен ез1мнж шэк!рт!м Нариманнын м е н т эдреа- ie айткан сезшщ мыннан 6 ipiH FaHa кабылдаймын. Б13- 1ей карттарга соны кетерш журе алсак та аз шаруа !мес,— дед! де койды. Тунде тесекте жатканымызда: — Анада жамандаранык кайда? Енд1 кеп мактай- :ын профессорынды. Кайсысы шын сонда? — деп сура- 1ым Нариманнан элдеб!р сездщ ретшен шырарып. — Кайтест соны? — дед1 де койды. — Болады foA эндай-ондай. Дардай азаматтын булай жалган сейлеук тура су- зактан жалт 6epyi жаныма туршдей тидк Тулымшарымыз желб!реген бала кез!м!зден еЫмде— экехпз б 1реулерд1 жексурын тутып жек кергенде: «Оны кой, адам емес ол- 0Tipinmi, иттщ баласы!» — деп отыра- тын. Сонда мен «OTipiKiui» дегендк «урлыкшы», я «ка- ракшы» деген сек!лд! адам коркатын б1рдеме шырар деп ойлаушы ем. Бертш келе етчржтщ не екенш бшдж, sti- piKTiH Ty6 i жаксылыкка соктырмайтынын жэне биш к. Енд1‘кеп кудайдай сен т, колым мен журеп’мд! коса тап- сырран косарым, мэкгшк OMip cepiriM — Нариманым тападай тал тусте кернеу OTipiKTi койып калады да,— «Бунын калай?» дегешмде, «Болады рой ондай-ондай»,— дейдь Сол куннен бастап-ак к ен ш м н т apFbi туктрш де ап- пак KHiMiMe капыда кара сия тамрандай, асыл элденем- нен акымактыкпен айырылгандай «эттеген-ай» ceeiMi оянды да, бурьпты алды-артымды андамай алансыз ку- жлдеген кен1Л|'м су сепкендей басылды. Жар суюдщ, куйеудеп\" турмыстын ез киялыммен жасап-жасаулап ал- FaH сулулыктары жэй кунделжт1 куйш 61'рдене болып калды.

г Нариманнык днссертациясыныц такырыбы: «Колхоз- шылардын турмыс кажетш етеудщ ецбек ешмдшгше эс- epiH зерттеу мэселелерЬ. ©М1ршде колхоздын eciriH ашпаган, арпа мен бидайды ажырата бишейтш адамнын колхоз экономикасынан зерттеу жазуы, былай Караган­ да, акылга сыймайтын нэрсе. Газет-журналдардан, ар- хнвтегй отчеттардан цифр терш, сол жацагы ею жылда жуп-жуан 6 ip том жазып шыкты. Кандидат атапян ал- ганнаи кеГми баска институтка жумыска туруы-ак мун екен — «профессор Кэкецнен», баска да эмпейлершш бэ- ршен колма-кол 6 e3 in шыкты. Eh.tJ мына институттагы «Б!здщ Акан», «6 i3flin ТэкендердЬ топлта бастады уйге. Оларды «сыйлауы» тапл да жацаплдай. Сосын-ак санымды соктым, сезд1м алданганымды. Ал­ тын дегешм мыс шыкты. JKirirriH басынан бакайына дейш бар тынысы жалган, жшнплгшщ майына дейш : жасанды нагыз пасык екен. Онысын буркемелеуге шебер- ак. 1шшдеп не 6ip пэлелерш !з!м-кайым сезд1рмейдк| Журттыц бэрше жаксы KepiHrim. Кайдан бьпсш келде- ; иен журт! Б1лсем—койнында жаткан маган мэл1м. Bia-,; д!м де 6e3 in шыктым. Жок, ажырасып кеткетм1з жок, 1 6 ip шацырактыц астында отырмыз 93ip. Тек оган деген j квншм су сепкендей суыганын айтам. Осылай кецШм кайтканнан кешн енд! онын карайып ! жургеш, сейлегеш, кулгеш — 6 api ж и р еш и т KepiHe бас­ тады маган. Жасында онша коп бадырайып бшнбейтш, толыса, ceM ipe келе куйген шидщ тубшдей боп 6eTiHin шодыры шыкты. Ец аягы—уйктаганда корылдаганына дейш маган эдеШ icTen жаткандай, дем алганда журеп- ш'н эр сокканы есепшоттыц тыкылындай эсер етет'ш болды. 0 зге курбыларымнык куйеулерш керсем, олар — кэ- fliMri адам. Ешюмге кернеу жалбактамайды, ешюмд1 алдамайды. Жаксы ма, жаман ба, дурыс па, бурые па, не icTece де эйтеу1р — шыны. 1штершде не 6ip MiHe3ci3, жамандары да бар шыгар. EipaK сол жамандыгы да олардын шыны, бары сол, кайтсш?1 Оны олар жасырмай- ды да, жасыру колдарынан келмейдк Жаксылары бол- са—тапл сол. Б1зд1ц ж ш гткш дей колмен e6icripreH жа­ санды жаксылык емес, шын жаксылык. Ондай адамнан айналып кетсец болмас па! Сырты капысыз, iuii кап-кара 84

сырты куйю болса да imi аппак, жатасы Kip бол- н жаны таза той, oAreyip. ,р жолы жаздыкуш ертенпсш 70-ий автобуспен кыз- келе жатыр ем, «хлебзавод» аядамасынан Gip- ушак KiTan колтыктатан ею xiriT мшдк Exeyi бар- а сампылдап сейлеп отырды. Сез ынеанларынан ац- ,ным — exeyi де заочник. «Экономиканы» кайттщ?— дед1 кун ыстыкта кос т кейлек, онын сыртынан пинжак киген, макдайынан |шубырган, аласа карасы касындаты муртты, толык, |ры жштгке. Кеше тапсыргам мен ойы. Койшы-ен! Ие, калай? Юмге тапсырдыц? Отарбаевка. -efirri де: «Кызыты бар», деп алып, даусын бэсенде- жолдасына б!рденелерд1 айтып жатты. «Отарбаев» нге кулатым елен етш мен эдеш тыкдадым сез1н: - Жшттер айтты, тш н таптык кой, не керек! Тук чатам, 6 ip суратын да б!лмеймш. «EKiHi» конжитты с Аятына дейш сосын коридорда кутш турдым да дым, кайтешн? Bip кездерде шыкты-ау, эйтеу1р. Жел- куждей, карны жанторсыктай. Квз1лд1р1п жарк­ ие, адамта K63i туспейдк Ку емесшн бе мен де? ЭдеЙ1 ыстанкырап касымдаты Мэжитке: «Жарайды. Жатак- кетпн бе? Мен ендеше наташым уйше кегпм»,—деп, ректордык фамилиясын атадым. Касымыздан eTin ба- жаткан Отарбаев жалт карады. Тура кап, тушюрш |ды. «Bepi кел, ей, xiriT»,—деп, сосын баска 6 ip ауди- >::яга ертш апарды да: «Мэкеннщ KiMi е д т , ей сен? ;ешмш, дей ац бе? Рас па? Мэкендер та маша адам ипркЫ Женгем1з де тажап! Айтпайсык ба баягыдан '!? Эй, бала, бала! Экел берП»— деп, зачеткамды ып, «eniHi» «беске» тузед1 де берд1 табанда. - Койшы, ей! — Олда-бкчде. Mine, нанбасан. Сосын eni xiriT Нариман туралы тэты 6 ipa3 кешлдк — Экеа 6 ip декей дейд! той... — Акымак кой нагыз K03i адырайтан. — Акымак емес, коркак дейдк — Жатымпаздын жатымпазы 63i сосын. Б1зд 1н труп- даты Бекеновтыц баласына жалбактатанда ма, е л т re жаздайды. Барлык емтиханына «бес» койып бердТ

— Осылар да бала окытады, а?! Мен отырран орнымда жерге Kipin кете жаздадым. Bip жаксысы — танитын ешюм жок ед1 касымда. Кызметтен келсем, Нариман диванда денкиш уйык- тап жатыр. — Студенттер не айтып жургенш б>'лес1н бе сен жэй- jii? — дед1м кешш шэй уетшде. — Ия, не депт1? EcTireHiMHiH бэрш сыпырттым кеп. Бурын да iumie сыймай сыздатып журген. Эйдэ кеп арыттым бэрш. Bip ражабы — миына Kipin шыксайшы м ен т бул киналып айтканым. — Болады рой ондай-ондай,—дед1 де койды тары да. Енд! 6 ip жолы театрра бардык. Кашангы эде™— та­ ры да кеипкттк, шымылдык ашылар алдында рана зал- Fa KipceK, 6 ipiHuii катардагы орындар тугелге жакын бос тур екен. Bi3flin орнымыз орта шеншде едк Енд! кеп жай- раса бергешм1зде сол катардын шет жарында отырран 6ipeyfli керш: — О! Привет, привет! — деп, соларра карай тартты Нариман. Антракт!ге дейш акымак Kicime жалрыз ез1м как ор- тада сопайып отырдым да койдым. KeftiHri журттан жа- ман кысылдым. Артынан: «Бунын не?» десем, ол: «Ой- бай-ау, Олечка, 6meMicin KiM екен!н онын? Ол деген... Ол деген...» деп OKerri мактап 6ipeyfli, аярын жерге тиг13- бей. Сейтсе, жанагы 03i секции денкиген кара калалык квартбюроньщ бастыктарынын 6 ipi екен- — Ундеме. Керек адам. Пэтер жайын сейлеЫп жур- мш,—дед! сонсон. Осыны айтканда кезшде езшщ дур кара мол тиш ине кныспайтын, аш тазынын жанарында- гыдай жылтын-жылтык 6ip ушкын жанып-ceHin, жанып- ceHin жок болды. TaFbi 6ip жолы жаман уялдым. Нариман диссертациясындары фактшердш 6apiH осы мандагы 6ip колхоздын OMipiHeH алган рой. Ол колхоз- дыц бастыры — омырауы жарк-журк етедь атакты адам, бшетш шырарсыз. Ш зд т xciriT соны Алматыра келген сайын уйге шакыратын, 6ipaK ана Kici — талай жерге де­ путат па, делегат па — муршасы жок, келе алмай жур- 86

ipbi 6ip куш ж азда кояр да поймай колкалап ж у- in жш т элп KiciHi кешке уйге алып келдь Нари- ,1 мен шешемлк тагы 6ip-eKi жолдасын семьяла- оса шакырды. \\'лады 6i3fliH ж ш т тары да! ы 6 ipiH Т1зей1н? Онык сезш щ мен мында 6 ip пуш- II :c\\iTipe алмаймын. «Б!здщ Биекендер деген кол- ( Генералы», «ауылшаруашылырынын маршалы» ау, сосын 6 ip.ie отырып: «Бнекен уйш деп жецге- чргем13 жок, дегенмен, былай ойлап Караганда, Кетшудын ауылшаруашылырынын шын жетекнпа I. бйткеш ол Kici Биекеннщ жубайы, ярни акыл- Ал Бнекен дегендер — бул Kici бар ма? Бул Kici * деп, эйдэ экет! •кен кеп окымаган, казаны, карапайым Kici екен. рлап сейлейдк мэшстеп мипаздауынмен шаруасы 1егенмен Нариманнын жанагы жалбанын ол да 1 дейш тындап отырды-отырды да шыдай алмады осын: Эй, шырарым, осы сен меш шакырдын? Кез1м- ырайтып койып мактаура шакырдын ба? Элде бас- iмен бар ма айтатын? Эйтпесе, сенin мактауынсыз гед1 менде. Мше...— деп, омырауындары жылты- :>ын шалдыр-шулдыр етш здк— Мактамаган KiciH \"ш Foft TinTil ¥лы сезде уят жок, жиенмш деп ын езщ api. Мына келш балага да ecTin жалбак- !сыц?..—дед! де сез аягын 6iTipMeft, ipKuiin калды. шырай, жерге Kipin кете жаздадым уялраннан. лы р, ана Kictaep бар. Бул арсыз, намыссыз адам- а жок екен рой. Нариман жанагы сезд! де тук еле- j*i, басынан асыра салды: Эй, Бнекен, Бнекен! Бул ю алердщ осылай келед! pi. Бул ккплердщ ce3i деген б1здер ушш бар рой...— гэры кетт! кеш жерге. - Что же, правильно говорит Нарик,—деп сез кыс- ш калды енем!з. — Вот папочка наш... Как ты ду- IIь, Жакуп,— деп сосын ол атама карады. Атамнын 8 6 ip кызык мшездер1 бар- «Мен кайдан бшейш?» лей, иырын кикан етшзд! де койды. !ариманнын бундай кылырынын Kaftci6 ipiH айтып ту- ■н?! Алты жыл 6 ipre турранда кундепш осы. Осы- 6 apine калай шыдап келе жатканыма таным бар. 87

Жане мен — мен рой. боларым болтан — бояуым сщ- ген дегендей. Bip косылып калганнан кейш «Бас сын- са — 6epin шинде» дегендей, буган да шыдап, iurren тынып. басымды бугып журе берер ме ем,— элде кайтер ем? М е т кинайтын — балам, юшкентай Бауыржаным. Биыл тертте, 33 ip ештецешц мэшсж бьлмейдк Ертен 6ipaK eci юрмей ме? Сонда экесшщ сикы мынау, оны керген балам м м болмак? Экесшдей ар-намыстан, адам- дык абзал касиеттен журдай, жагымпаз, жалбакай бо- лып ессе ше? 1ппмнен жып-жылы шыккан жалгыз ба- ламды калай киярмын буран? 03iM алданран екем, бакытсыз екем— тым болмаса баламнын келешепн ой- лауым керек кой калган ем!р1мде. Жакында— кай журналда — 61'реушде: «Bip адам тек 6 ip адамныц рана тардыры ушш жауап берсе, бул ем1рде бакытсыз Kici! болмас едЬ ,— дептк Кандай акылды айтылран сез! Осы тетректе Нариман екеум!здщ арамызда жа- I рыкшак пайда болтаны кашан! «Сен жаксы, мен жак- I еымен енд! 6ip-6ipiMi3 жен1м!зд1 табайык»,— деп талай I айттым рой онашада. Айтыстык, таластык та, жыладым, I жалбарындым да. Ол 6 ipece элп мшезга, жансак кылык жалган жур!сш коям деп те уэде бередк Онысын да сы- нап кердж кой жаман эл1м!зше. Кайда кою? Канына с!'цген каяуды капел1мде сылып тастау онай ма? 0 згеге жумбак, 03iMe сыралгы: колыиан келмейд! ол Нариман- нын. TinTi «кетем!» деген эйелдш етепнен жармасып айырылмау намыс емес пе азаматка? Намысынды кайт- ciH Нариман?! Онык азар-безер болатыны — эйелшен ажырасып Kerri деген атакка шкпеу, анкетше дак ту- cipMey. TinTi осындай ем1рлж мэселеде де. ею б1рдей адамныц— менщ жзне ана юшкентай сэби Бауыржан- ныц тардыры безбенге тускен сэтте де оныц ойлаитыны тек ез пайдасы, 03iHiH абырой-сымары. «Кайда кете кояр дейсщ менен?» деген менмен ойы жэне бар. Кейде 03iHin кулл1 атак лауазымын, уйш, машинасын, дачасын бас-бас сайын санап шырып: — Сен yuiiH емес пе осыныц 6api?! М ент калай жу- pin-турранымда шаруац не ceHiH? Амал-айласыз басыт ды алып журе алмайсын бул заманда. Журттыц 6apmiKi 6ipiH-6ipi алдау-арбау, кайткенде езгеш uierepin, езш жогары uibiFapy. Не жетпейд|‘ осы саган? — деп кужкл- деп, урыскан болалы. Еркек болып ойелше де шындап

урыса алмайды. Кернплер eciiii кала ма деп кипалак- гап, соры кайнайды. Эрине, cKeyiMi3 ажыраскан кунде де меш даттап, оны мактаушылар табылар. Тап семьяны бузгандай айгай- иланнан амаибыз- Сырттай сэлэматпыз. MeHiKi — iuiKi дерт. Тэн жарасы емес, жан жарасы мешн, журепмд! еыздатып журген. «Итт1н басыи алтын табакка салсац июршып тусед1»,— деп, меш талай курбым кустэнэ кы- лар. Балам аман болсын тек. А дамгерш ш тпзд1 жой- масак, арам емес — адам болсак, деген ой гой менш баягы. Бул ушш MeHi 6ipey.iep жазгырса кайтейпн? KiMHiH аузына какпак коярсыц?! Аз да болса кез кергеназ, Шэнгерей. Жастык. жай- ма шуак шагымда колыма кеп конактаганда ез1м абай- сыз ушырып алган бакытым бар-ды. Онын аты — Мен- деш, а зд щ досьщыз. Енд1 огаи, акын айткандай усын- сам колым жетер ме?! Сол жолдастык хакымен тек ci3re айтып отырмын мунын 6apin, езге жанга TiciMHeH | шыкпаган сырым мен муным. Аадиманын anriMeci Алматыга семинарга шакырылган Аклима Карабау- дан туе кайта шыккан. Мал бордакылау совхозына кала- дан жем экелген жук машинаныц кабинасында булар ушеу: 6 ipi шофер де, eKiHmici Мендеш деген ж!г1т- Жанакудык пен Доссорлатып асатын айдау жолмен журмен, карабасканда шофер Камшактыныц уст!мен ту­ ра зуылдатты. Тертбак, алацкез, аузы тыным таппай- тын, желгабаз ж1г1т екен. «Первый класс шоферм1н, api механнкпш» деп, адам сурамай кур далага куп!лдеп ке- ле жаткан. «Аягы апат, журк1 сокет, шабысы — кара дауыл» дейд! казак бундайларды. Майколден 6 epri жал- пак жазыкка шыккасын карга-тамырлы кыруар кара жолдын бабын таба алмай эндэ кеп адас! Ымырт уйр1л- генде iHbiFbic беттеп' 6 ip 6 yfiip Баглан деген мунай бар- лаушылар поселкес1нен 6 ip-aK шыкты. Жетт1 де кнрады машинасы. Дннамиктщ мойныпдагы подшипник жанып кетштк Айта берсе бул 03i узак энг!ме. Мунай барлау- шылар кошin кеткен де, жиырма каралы кора-жайы калкиган иес1з поселкеде жалгыз уй карауылшы калган екен. Шофер ертещне орталыкка жаяу тартты да, оны 89

кутш ж ш а з байланып Аклима мен Мендеш элг! уйде табаны куректей же-ri кун жатты. Жатпай кайтсш?! Кектемнщ ала-сапыран кезь Айка­ ла ак-шулан соран, белден батпак. Ен жакын ел — Бс- болдын он yuiiHuii ауылы ол арадан отыз-кырык ша- кырым. Элп уйдщ, afiTeyip, наны мен шэш коп екен. Кен exi белме казаны кыстау. Катира женгей алсш-элсш шэй кайнатып бере береди Акжаркын, жалпылдаган жаксы Kici екен. «Кап! Мына кырсыкты-ай, э! Карасы батты рой кешеп аланкездщ. Жумыстарыннан калдыцдар-ау, карактарым», дей беред1 жаны ашып, Kipin-шыккан сайын. Аклима — жасы жиырманын о жак, бул жагындары орта бойлы, толыкша, кара торы, децгелек жузд1 сулу келшшек. Аулынан аттап, узак canapFa кадам басуы осы. Салранпан-ак жолы болмады. Семинар далада кал- ды. Барар Алматысы да, кайтар yfii де будан ушты-куй- л1 хабарсыз. «Жер жуткан оны» деп отырран шыгар буны жоктаушылар. Мундайда нелер ой келш-кетпейд! адамнын басына? Сонда ара-арасында ойлайтыны — кысталан кунде ку- дайсерж болран касындагы мына ж1лтт1ц жэйи Алраш- кы куш-ак THin-кашып алыс-шалыс суракпен бш п алды. Калада Keumi техникумнын MyFafliMi екен. Ман- рыстаура жумыска ауыстырылыпты. Кошер алдында Кермакастары туыстарына кыдырып барып кантыпкеле жаткан 6 eTi. Жасы отыз бестер шамасында, корерге коз керек сулу xcirir. Сунгак бойлы, кара торы, коныр кез1- IHH оты жып-жылы. KniMi конелеу, 6 ipan тап-таза. Сырт TypiH койшы, MiHe3iH, кылырын айтсаншы! «Эйел десе — эжекем кетед1» дейд1 казак. Еркекп де солай — 6api б!рдей деп ойлайтын Аклима мына жшггке тан. Тан болмай кайтсш? Аклима осы 6 ip жуманы басынан аягына дейш eciHe туарди.. Аланкез шофер кетершде eTiriH кайта шулранып ки1п жатып Мецдешке: — С!з ше? Журес13 бе мешмен, жок па? — деди — Кой, мен калай журем? Карындас кайда калады сонда? Жалрыз тастап кетем1з бе далага? Сосын тары да: — Эйтпесе ci3 калыныз, мен кетешн орталыкка,— дед!. — Подшипник тауып экелсем болмай ма? 90

OFaH элп эукебас кенунп ме ед1? — Подшипник! — деп кунк erri. — Ci3 не (Плуип едь н|'з? Мен канша дегенмен механикп!н. Первый класс hf- ни...—деп тары Kerri б!рденелерд1 былдырлатып. — «Первый класс» болсаныз, запас неге алып жур- мейаз? — дед1 Мецдеш. Алацкез кара элпсш щ ycTiHe куларына кол апарт- найтын асау-ак екен. — Онда шаруаныз болмасын аздщ ! Автобаздык на- шальнип емесЫз рой. Ci3 тупл, ен кудайын Полтораба- банын ез1 де аузын аша алмайды маган,— деп салды, сузеген букаша K93in алартып. Мендеш шык ундеген жок, Аклимага карап жай жы- миып кулд1 де койды. Ол кеткесш Мендеш элсш-элсш уйдщ тебесше шырып, жан-жакка кез салумен болды. Улкен жолдан буру. Жайыктын 6ip имек колтыгына ойысып кеткен рой булар. Сонда да 6 i3 кусап адасып, .зарыл журген машина корше ме?— дейтш шыгар. Ертенше кун к ен ш р т, енд1 жатар шак таянганда Аклиманын кешлшде 6ip суык ой басын котсрш туре- гелдь Кеше жецгей шофер ушеуше тесекп Tepri белме- ге салган. Бугш кайтер екен? Мендешпен сол бел меде тары да онаша калса кайгп? Сонда кайтерш Аклима бшмедк Енд1 кешепдей емес, элденеден секем алгандай, жь г1тке кау!птене карады. Ж ш т ц 6 ipaK шалдырар емес. Рет бмпш-ак екен езк KeuiKiciH эбден жатар орынга келгенде «менен кысылмай mcmiHin жайлансын» деген- дей, сыртка шырып кегп. Сосын кеп шешшш, еюннп те- секке ол да жатты. Женгей шамды ауызры уйге алып icerri. Сосын шамды ceiwipin, ол жакта женгей де жатты. Тас KapaiiFbi. Тым-тырыс. Тек ауызры уйдеп жар-са- раттын эл а з тыкылы талып жетед1 кулакка. Аклима аншынын сыбдырын ecTin, кеуекте куларын жылмиткан кожекше бугып кана жатыр. Булд1ршшдем жас,. epi-Tycin тузу, керпсп болган да азап екен гой. Еркек деген — белгш , итйнн итака- йына дейш жемпаз кезбен тй сш л еп , эйтпесе 6 ip ыр- жандап калады, жанаса кетсен. Жэне ездершщ пэлсэ- naci кызык! Ата-бабасынан калган, канына сщген Mi- нездер1 шырар — сэл-пэл ыцрайы келсе-ак, кеншше уна- FaH кыз-келшшекке сез салмауды ездершс намыс перед! дейдк Намысынын TypiH! Кеше ана шофер болды, 6yrin

еши екеуден-екеу окаша. Мынау да ещц, свз жок, элп «намысына» басар. Эне, айткандай, KepeyeTi сыкыр erri. Ahfhh мысыкша басып турып келе жатыр. Жок, ёйтпе- Д1. Жэй козгалганы екен. Элде ж1пттщ ана жактары женгей эбден уйктасын деп, аидысын андып, тырнарын 6yrin ж атыр ма екен? Ал хош, касыма жетш келд! дейж — сонда кайгпм? Атып турегелш, бакырьш-балараттасам ба екен? вйтетшдер де бар. BipaK мен бейшаранын колынан о да келмейдй Ынжык, жасык кbin жараткасын не амал бар? 9pi тап eftTin, бейуакта уй iiuiH дурлжт!рт, мына ж т г п бетж шиедей кылгандай не бопты? Азамат емес пе канша де- генмен? Кешеден 6 epi еш окыс MiHe3 i, я 6 ip ауыз артык ce3 i болтан жок. Жазыры менi ит imnecTiK ала-колшде жалрыз тастамай, басы-кез боп, 6 ipre калганы ма? Элде арам пирылмен эдей1 калды ма екен? Эне тары сыкыр erri кереует. Ен/ii кайтпм? Жок, жэй аунап тускеш екен. Уйктамай жатыр. Уйктаса корылдап, уйдщ iiuiH азан-казан кылатын бэле емес пе екен? Осы оймен жатканда б1рден-ек! акылы туманданып, катты уйыктап кеткен Аклима ертенпсш Ke3 in ашканын- да ен 6 ipinoii ойына сап еткеш — Kepneci. Устшдеп нэр- сешн бэрш Teyin тастайтын эде™ бар-ды. Ашылып кал- мадым ба екем деп корыкты. Жок, бул жолы керпе ор- нында екен. Ана тосекке караса — жшгг орнында жок. Аклима eciHen-манаурап, eKi бщепн сипалап тары 6ipa3 жатты. Сосын пальтосын желен жамылып сыртка шы- рып ед!', Мецдеш уйдщ тебесшде жан-жакка квз сап тур екен. — Кайырлы тан, карындас! Жайлы жатып турды- н.ыз ба? — дед!. — Шай мана кайнап едк Устеп ж!берейш, каз!р-ак дайын болады. Дастархан жаяйын. Ойбай-ау, cyTiM кай- да? — деп ебектеп жур женгей. Шай устшде Мендеш ол-пул вткен-кеткенд1 кагытып, кабше женгейд1 сейлетт отырды. Женгей шайшыл-ак. Шайгэнд! элсш-элсш демдеп, туйе сутш каткан балшык- тай курен шайды ciMipe жутады. Жалрыз баласы Алма- тыда шет т!лдер институтшде окиды екен, шалы 6 ipep жумадан 6epi Гурьевте ауруханада жатыр екен. — Креж деген ауру дейд! рой. Сояды бщ ем . Шалдан не шыгарайын деп жургендерш,— д ед1 де койды женгей. — Креж дейд1'? — Аклиманын бурын бул еслмеген ауруы.

— Жэй, карыннын ауруы foA,— дей салды Мендеш. Дурысы «грыжа», казакша «жарык» екенш айткан жок. Ол куш де шофер келген жок. Аланкез шофер iaiM- кайым жогалды- «Первый класпын» деп тагы 6 ip жерде 6 ecin отырган шыгар, деп ойлады шинен Аклима. Мундай сарсылыста так атып, кун батып болмайды. Ермек жок. YfUe бае-аягы бес-алты m a n бар екен, 6 api агылшынша. 1шшде жалгыз-ак казакша тертшып клас- гын есеп штабы какгырып жур екен. Аклима кер- Ai де кайта орнына койды. Мендеш анда-санда соны окиды. Аклима н и т к е сезд1рмей оны кушиз де багуда. Коп сезуар, мылжык жшгг емес, сонда да 6ipaK эртурл! экп- ме айтып отырады, iuiimtf пыстырмайды. Алматыда бес жыл окыган екен, астана жэшн ацг1иёлейд1. Сосынгы- сы — жумысы, кала турмысы, ондагы жолдас-жора, дос- тарынын жайы. Бекежан деген эзьпкеш мылжын, Ша- дияр деген салдуар сукит, Рыхымжан деген аншы, eTipiKiui курдастары бар екен, солардын кызыктарын айтады ара-тура. — 0 з семьянызда KiM бар? — деп сурады 6 ip жолы Аклима кешк1 шай устшде- — Эйел1м бар. Ёкеу1м13 гана. — Жумыста шыгар? — Жок. Бурый icTeymi ед1. Кэз1р сыркат. Бес-алты жыл болды... Сосын Мендеш сезд1 баска жакка бурып, женгейд1 аз1лдедЕ — Женеше, ермек болсын карап отырганша, aFaflFa калан гашык болганыцызды айтыцызшы. — К,ой, курсын! — деп женгей ыршып тустк Салдыр- лап кулет!н Kici екен. — «Рашык болды» деген не бэле- ci?! Окымаган адамбыз 6i3, шырагым. Б1лмейм!з ондай- ынды. — Жок, сонда да, сонда да. Жаксы KepreciH шыкты- ныз гой, эйтеу1р, со Kicire. Калай болды сонда? Не дед1 агай? — Не дес1н? «Жур!»— дейльданл. — Апырай, э! Журе берд1'шз сосын баягы? — Еши KaflTefiiH? — Ал, сосын? — Сосын не болсын? Экем «бермеймш» деп, шешемд1 сабап... Койшы, не керек, алый кашты foA— sfrreyip. Keperi не сонын, шырагым?

— Немен сонда? Немей алып кашты? — Не болушы ед1 ку кедейде? — Ж аяу алып кашып жур ме? — деп Мендеш те ке- щлдене, кадала туей. Акыры колкалап отырып бэрш айткызды. 1шрде жаяу жетектеп келе жатканда Ойылтасып кетш, агай буны ар жакка аркалап еткен екен. Ол кезде буланда- ран кыз бул женгем!з- — Ipi Kici ме ед1 aFafl? — деп сурады Мендеш. — К,уд-дай! Кайдагы ipiniK OFaH?l Анау рой шалба- ры! — деп карсы кабыррада жшке жаюлы турран, он eKi-он уш жасар баланык мул тн дей коныр шалбарды нускады женгей. Ол кун сонымен етсш. Кунд1з ден еа салкындараннан ба, элде ашылып кал- ды ма — туннщ бейуакытында Аклима тонып оянды. Kepneni буркен!п алса — туишьтады, 6eTiH ашса — то- нады. Элде кун суытты ма екен? Кар жаумаса нерылсын! CefiTin жатып, тары ез жайы есше туей. Буп'н жей конады екен мына yiiife. Ел кайда, журт кайда? Жумыс болса-болмаса да калды! Аланкез «первый класс» су- дай cimu, тастай батты. Сосын Kyfleyi Кыздарбай eciHe TycTi. Бетен еркекпен онаша 6 ip уйде аттай ж е й кун жатканын есйгенде не дер екен? Элэй-пэлей жок, былтыр Алматыдан келген журналист курдасынан кызранып, пышакка тусе жаздап едк Бурым ондай акымактыры жок едк сол жолы 6 ip- дене KopiHAi езше. Bip ай кырсырып журд1 артынан. IIIipKiH, мына жшттей болсайшы еркек бггкен! — Ища, суырын-ай уйдщ! Осы сот Аклимара 6ip тентек ой сап етй. Сынагасын аягына дейш сынайын- Кайтер екен? Элп айткан ата-ба- басынын намысына басса, «койыныз, aFa» дермш. Зор- лай коймас тап, онын ж ш й кершбейдь — Ага! — деп дауыстады сосын акырын. Уйдщ iiui алакеупм. Терен тыныстап уйыктап жаткан Мендеш ес- й м ед 1 бунын дауысын. — А?! Карындас, ci3 бе? Жэй ма? — Мендеш жедел басын кетерш алды. — Тондым, ара... — Э, K03ip... K33ip мен онда.:.—деп, жалма-жан шал- барын киш алран Мендеш ез керпесш экеп жапты Акли- манын ycTiHe. 94

— Рахмет, ага! Жнтг сосын устше гимнастеркасын киш, пальтосын жамылып кайта орнына жатты. Уйктап кетпед! 6 ipaK табанда. — Карындас, калай, жылындыныз ба? — деп сурады 6ip уакытта шалкасынан жаткан Kyfii. Сол коныр дауы- сы. Жуп-жумсак, суйк1мд! леб1з. — Рахмет! Жылынам рой. Не ойлаганын кудай бшлн, oflTeyip, сол тун жшгг тесекте кеп аунады. Ертещне баска 6 ip машинамен алацкез шофер де жетт!-ау акыры

МАЗМУНЫ ] 2: М А П Д АНД А С Д О С (щг(ме) АК УПРЕК (эцгше) ГУЛ К0ТЕРГЕН (эцЫме) liYPIblPMAFAH АЛМА (эцг1ме) Ж А Р МУЦЫ (Повесть) Аманшин Берхаир Салинович Ж И ЗН Ь ХОРОША Рассказы н повесть (На казахском языке) Редактор Б. Канатбасв Рецензент К. Сарссксев, Б. Тогисбасв Художник Ю. Юрьев Худ- редактор Б. Акапасв Техн. ред. Р. Винокурова Корректор Б. Батырбекова ИБ ЛЬ 1329 УГ 21203. Формат 84Х1087м. Бумага k мнтста и>Ка.ожахтзьпа1ох7с0к0.«о.0Ж/йI,эа.к.Сл..зыС...РнЗ»апкГоГаозослсу1еуд8тда2ара0мрс.тсЦтвнвееаенп.-нна-н-о-оЗ-гаоккопо-. -ji-u--.i-i-i-r-p-m-1p—mi -и кпниипжтпнионй торговли - ; ’ * »■; т •*;Пг.оАлилгмраа-фАктоам, бпнрн. аАтбапяр,о1и4з3в.одственного i делам издательств, полиграфии и торговли, 480002, г. Алма-Ата, ул. I