TypiJWi 1ле ж1г1ттердщ балары, Суйрегендей болды e«eyi шананы. 1лби жылжып, ж еги-ау 6ip кез oftTeyip, Карсы алды ауыл, солай куйеу баланы. 2 © T in жатыр «.айран уакыт оралмай. Куйеу Ж1пт отыр ynci3 томардай. Сарындырып жайылды кен дастархан, Салтымыз бар халыкпыз гой к.онак.жай. Ж олдасы отыр салмак. Tycin киналып, Энпмеш бастаура ешй уйрарып. Кыздьщ ж акын турандары еНр-б1рлеп, Шай устшде калды 1лезде жиналып. Сейлеп кетт1 ол: Бул жерд1 де кердж, деп. Тардыр етсе амал бар ма, кендж, деп. Будан былай бетен адам болмаспыз, Дидарласып, таныскалы келдж, деп. Тары да айтты, актарып бар ак, жанын, Ж астар кешн жарастырын тапканын. ©здершдей курбылары бас косып, Кызрылыкты eMip курып жатканын. Сол-ак екен, жауды сурак тус-тустан: Кай жердш? Юмдер1 бар туыстан? Не боп ютейд? Нешеде вз£? Алдымен Кай ж у зд ш , руын айтшы, туыскан? 52
Соцры сурак кынжылтса да жолдасын, Ж ауап берд1 ол эдеп сактап, ол да сын. Сезд1 6ipaK ру козраран адаммен Шаруаньщ шалкайранын, оцбасын. Элден уакыт, кара муртты: «М ет шын Туыс лесе, берм ей м ж ,— деп ,—кел1Ым». Шыга кеп ед кикан eTin, калганы Созды алыска эцпменщ желюн. Шокша сакал куширан 6ip кария Отыр efli тыным болмай жарына: — )KiriT аулы уш кун, уш тун жер дейдк Сол маннан-ак б!реуд1 алар барына. Ж енж тапсын кызымызды арбамай. — Деп «.амкорсып дунк етюзд1 балрадай. Ж аутандасып 6ip-6ipiHe 6opi де: «Алые, алые» — деп шуласты каргадай. Бэршен де калындык кыз кысылды, Ойлап па ед1 керемш деп кысымды. «Мейл1 булар не лесе де о десш» Деген сезш ж1г1т те ш тен туешдк «Алые» дейд1, турран жерд1 iprefle, Тазармапты эл1 Keft6ip Kip дене. Е скш ктщ шылыктарын еске алып, Кекейлерш TecTi ме элде б1рдене.?? Куйеу кайтеш, миырынан жэй кулдк Шай уетшде тузей алсын кай MiwU?! Басын шп келгенше екшш, Ж алт берд1 де, табанын тез тайдырды. 53
3 Болмады деп ризашылык, туыстан, Киналмады оран ешшм, гул кушкан — Астанада жасалды той 6ip куш, Шыдасын ба ж ас кешлдер урыскан. 0 з ершмен тындап журек жарлырын, ©з ершмен ш е н т ездер! тардырын. Ортага алып алдарына достары Тект1 аямай бар меШрш, бар жырын. Шын -плектер бал булактай туындап, Bapi жаксы, гулед1 той дуылдап. Калындыктьщ туыстары тек кана Жатты жым-жырт, кулактарын тырындап. Жатсын мейл1, ест1генд1 тан кылып, ©згеге ж ат.езектерш жандырып, Кыз журегш билейтш сум заманньщ Карасы ешкен баярыда мэдгшк. Махаббаттын оты майсыз жана ма? Емес ол тек кел коритын шагала. Б1лмесе егер, б'тст, кейб1р арайын, Махаббатта болмайтынын шегара. н о ябр ь , 1958.
ЖАКА Ж Ы Л КЕШ1НДЕГ1 Б IР С03 О, жана жыл, ж т т шарын жайкалып, К,ай тарапта жур екенсщ найкалып? Алаканра салып бейне уакытты, Сак отырмыз кетелндей шайкалып. Тына капты 6api б1рдей дем алып, Кутул! тур алда кандай жаналык? Ушкындайды кара кездер, кек кездер, С уйреттген cyftpiK тшге кадалып. Эр кеудеге уя салып 6ip кептер, ¥шып журд1 тасып жана тьлектер. Сагатпенен 6ipre coFbin езара Ттдескендей болып кетп журектер. К,аз1р, каз1р ашылралы тур какпа, Шырады ел1м каз1р кырык 6ip жаска. Эшш досым, домбырадды куйлей бер, Ж ана екшнмен шыркататын жыр баска. Тары Lnrepi, тары 1лгер1 тарттык 6i3, Сом болаттай сол баяры калпымыз Тек шырандап 0HepiMi3 ерлеген , Тек жасырып жайнай тускен халкымыя. Басып еткен 1з1м1зд1 шолып 6ip, Ак ние-rri кеюлдерден Terin нур.
\"Илек айтып каз1р 6i3fli куттыктап, Бар дуние 6i3re колын cOFbin тур. Эрине бул, душпан уиин жуч кайры, Кур дабырдан ештене де шыкпайды. Демеп пе едж, ieneH емес, есекпеи Кэршгендер ешуакытта утпайды. Жасырмаймыз, кугшм13 мол танылран, >KepiMi3 жок нысанадан жанылран. Б1зге ерем деп, уксап кетш журмендер Тасбакара пш болам деп жарылран... Мше тары жана какпа аШылды, Уакыт e3i келш 6i3re бас урды. Ленин атты жойкын атом-кемедей, Келем1з 6i3 дуб1рлетш расырды! Аялдау жок., зымыраймыз тары алга, Ж ету ymin будан да аск.ан заманра. ©сек-аян, канду сез топырлап, Кала 6epciH таптатылып табанра. Ал, достарым, кошлден куй т©г1лсш, Котерелж бакыт ушш, ел ушш! Котерелж рылым ушш, ой ymin! Бул жылым да тартсын шалгай ©piciH!
KYPECEMIH Ж ас ед1м мен, кан майданра Аттанранда туран арам. «Сорыс» деген сез де онда Маран онша ой салмаран. Эл1 еамде, «Келемж» деп, Кушкан efli ол суйш беттен. «Сарынам-ау» дегем ш тек, K©3iMHeH жас ыршып кеткен. Сол кеткеннен туран арам Уйге кайтып оралмады. Ж ещ с KyHi думандаран Мешмен 6ip бола алмады... Содан 6epi тартып куйж, 6тк1зд1М сан ауыр кундк Туран ара, кеттщ киып, Шырылдатып бауырьщды. KeTTin киып елщ ушш, EHipeTin ата-ананды. Естен кетпес ерлж icin, Эттен, жаным капаланды. Ж ас ед1м мен сен кеткенде, Кешл кушм сез!лмеген. 57
ЦНркш, эттен ержеткенде Журе алмадым езщменен. Эл! еамде, дейтш едщ: «Жок, ертпеймш суйг1збесен». Кез алдымда кейпщ сенщ, Ага демей, К,имыш деупп ем. Эл1 ес1мде, туцрыш мектеп Босарасын аттатканьщ, Камкорым боп тещректеп, Сабарымды жаттащанын. Эл1 еспмде, к,ан майданнан Хат жазраньщ к1тапты ойлап.' Мен со р э н да дардай болрам, Хатыц келген кущи тойлап. Bapi еЫмде... Кещлге азык. Куларымда етмр унщ. Ойлап па едщ, «елен жазып Кетер мумк1н —деп —бул ш м ». Енд1 кещ л аландар ма? Артта калды балрын ж ас кун. Тардыр етсе амал бар ма? Ещц MiHe орньщ бастым. ©3in жокта, кеш!р, ара! Уйленд1м мен салтты бузып.- Ардакты эке, асыл ана, KepciHUJi 6ip, дед1м, кызык.
Тек солардын журепнен Шайылсыншы ceHiH кайрыц, — Деген оймен уйлещим мен Ж ас та болсам негылайын. ©кшбеймш 6ipaK оган, Алабуртып елендесш, Дэл езщнен айнымаран 1шшектерщ келед1 ecin... Ж ас ед1м мен, — кан майданра Аттанранда туран арам. «Сорыс» деген сез де онда М аган онша ой салмаран. Бм ем енд1 coFbic «сырын». Катулымын, ызалымын. 03i ecipreH таптап гулш, 0 з тынышын бузады KiM? Айрылрысы келер шмнщ Туран ара, баласынан? Курысын да жауы куннщ — Атомшылдар аласурран! Ж ас сэбид! тербетш мен, 0Mip ymiH жыр eceMiH. Бар зулымдык, жер бетшен Жойылранша куресемш! /957
ОТАН ТУРАЛЫ Ж Ы Р (Михаил Исаковскийден) — Трансвааль, Трансвааль — ел1м менщ Кайры керген езГлген,— Деген энд1 бшунй ед!м, Сонау бала кез!мнен. Трансвааль, Трансвааль — ел!м менщ!... Калай шагып бар мунын, Смоленнщ кезш жерщ, YftiHe енд1 жарлыньщ? Тым алыстан тартты меш, Кез алдыма экелд1м, Камын ойлап нем бар ед1, Сол 6ip жанган ж ат жердщ? Он екще ед1м онда, Бщмейтшмш кеп мен де,— Кайда Трансвааль дейтЫ элп, Бар ма 63i, жок па элде. Эйтседе ол тапты мен] Туган Смоленщинамнан, Кезш жым-жырт кен кешен}, Epin журд1 соцымнан. 60
¥к.тым онын к.айры-шерю, Сондары e p iri мен керд1м. Д1р-д1р eTin даусым MeHiH: Трансвааль, Трансвааль! — дей берд1м. Мэл1м маран сол ер сыры, Сол елд1 естен ш ьтарман. Он уш жасар кенже улы. К,ан майданра суранран. Ек\\ талай кун туранда Елд1 калай сукин, — Н агыз yFbin, бэлюм сонда Алгаш MeHin 6w yiM . Аяулы Отан epeKTiriH Сак.тап еске куннен кун, Ж аудан коррау керектшн Алгаш сонда бшгенмш... Трансвааль, Трансвааль — ел1м мен1н Осы эши айтып ecin ем. Антымдай-ак, жаттап ед4м, Ж асырайын несш мен. Сонда он терт ел 6ipirin, Bi3re анталап тенгенде, Сол энменен кегпм журш, Калды туран жерлер де. Кайтып кана жанын шыдар, Айнала от боратып, Турран та к т а арылшындар Каламызра он атып; 61
Экес1мен шырып 6 ip re Сокты улдары жауларын... Трансвааль, Трансвааль — ел1м менш, Отк,а жанып лауладьщ... Сол энд1 айтсам кек, кайрьшды Коса жырлап журепм, Трансвааль, Трансвааль!— деп к,ай KyHi, Баск.аны ойлап журемш. Ойладым мен тардырымды М энп коскан, ел1мд1, Ойладым мен бала кунп Таяк, жонган xcepiMAi. Ойладым мен орыс елш, Осында алраш укканмын. Б1зге тещи к бермейтшш Батыр, к.удай, патшанын; Ойладым мен жуз жылдаран Серите алмай кецшн, Жан-жарынан от коршаган, Откен ел1м eMipiH. Орындадым ел буйрырын Оны ойлаймын кун санап... Отаныма Kayin тенд1 — Туды, туды сын сагат. Отаныма K.ayin тенд1 Ауыр сагат туды сын,— 62
Ал эйелдер, сыйыныкдар, ¥лдар ушш — 6i3 ушш... K errlx б1здер бостандыхты KopFay ушш тунектен. Сорысамыз аз ба, кеп пе — Сырласпадык журекпен. Тек кана алга басу болар! Bipey-ак ед жолымыз. Каншамыз кеп кайта оралар— Ойламадык. оны 6i3. Тас-талкан рып жауды жыктык Ж ерде, суда шыдатпай. Сан майданнан алып шыктык Кызыл туды хулатпай. Зытты душпан TeHi3 ж ахха. Бас ипздж бухтырып, Айбынды ел!м сол 6ip шахта Кетершд! тж турып. Кыста халын буркент хар, Кектемде гул жамылып, Адам еркш коррап турар Сахшы болып мэнгш к. Фашист ждет канды жорых Жасаранда суктанып, Бар элемд! хул-бураудан Калган ел1м хутхарып. ТИлмед! ж ау алдына, Mi3 хакпады, шыдады.
Онын ернпл табанына Кул боп Берлин кулады. Болыневиктж улы ел1м' Кезд1 тартып нур жузп Бар жершен дуниенщ KepiHin тур жулдызы. Бакытк.а алгаш жол осында Кен. ашылып, кун шыкдан, Туран ел1м тулгасына— Тал ай журек ынтыкдан. ©ртеп оны, ж ау казып ор, Таптай алмас мэцпде Ж асап келед, жасайды ол, Ж ене бермек эл1 де. ..Трансвааль, Трансвааль1... — Кеп бьгсунй ем Нелер сезд1 жалындай. Bipan, бул эн есте налган Тунгыш суйген жарымдай; Есте калган бала кунп Аткан танньщ нурындай, Кактырган жас канатымды Жер-ананын жырындай. Трансвааль, Трансвааль!... менщ ел1м, Орманда от жанады... Тагы eciMe TycTi менщ, Бойды билеп барады. 64
Мен естимш зор дуб!рд! Тауда eoFbic дабылын: Грек халкы кетер1лд1 К,олына алып каруын. К уткаpyFa ез жерлерш Аттанды олар этой сап, Аттанды ойлап ел тешйгш, Dip кездеп 6i3re уксап. Экес1мен шырып 6ipre Сокты улдары жауларын...— — Трансвааль, Трансвааль — ел1м мешц Отка жанып лауладыц... Мейл! олардын баска-ак болсын Tuwepi мен эндерГ Bopi6ip сол ортак шындык- Ж уректе сол ел Keri. Трансваальд1 ертеп, куйд1рген сол Адам жауы ежелп,— От жалынын буркед1 ол, Сум колымен кезендь Шамкенов Ж еп р жасын, ердщ канын KipiciHe жаратып, Алмакшы жау жердщ шарын Тек езше каратып; Ауаны да, тш п, кунд1 Билег-ici пеледи.. 65
— Жок! — дейд! OFaH жердщ >Ky3i, Болмас олай дегенП BipiHeH сон 6ipi халык Кетершд1 6api де,— Кан майданра атой салып. Аттанды жас, Kapi де. Ява аралы, Кытай елк Греция улдары ©з елшщ намысы уннн, Журектер1 тулады. Аттанды олар к,айнап Keri, Торда жаткан epi уннн, Эд1лет унпн элемдег'1, EpiKTi ецбек ел уш ш . Коркыта алмас жаулар — залым, Батыр журек ерлердь Б1лед халык — шындык барын! Кайда екенш ел кердь Бакытка алраш жол осында Кен ашылып, кун шыккан, Туран ел1м тулгасына Талай журек ынтыккан. ©ртеп оны, ж ау казып ор Таптай алмас мэцгще Ж асап келед, жасайды ол, Жене бермек зл! де.
EPTICTIH, ПЕРЗЕНТ1 (Поэманыц фрагмента) 1 Bfrep ме EpTiciMnin кызыктары? Бугшде б у к и ел боп кызыктады... Как жарып буйраланран толкындарын Келемш пароходпен ж узш тары. Пароход! Кандай рахат! В1рралмаймын. Аумаран курорт, Таксын юм кандай Min? Тендздщ жиегшде жарра б1ткен Ак уйдщ балконында туррандаймын. Болатын емес TinTi танура да Ж аутандап калды алыста ару кала. Кытыктап мойнымды, шашымды урлеп, Журд1 ойнап кутырып жел палубада, Кейде жай, кейде уйткып кеп лап бередк Кейде 6ip жупар исш ап келедь Газетш жулки берд1 кариянын,, Кейде оныд есплед1 «кап» дегень Bip жерде кызды эн.пме толкын жайлы, Сьщрырлап кумю кулю шолпылдайды. 67
Кемелпз «Абай» атты жылжып баяу, Алкынып кос 6yftipi солкылдайды. 0 р езен кулдык етш бас уррандай, Bip сырын тунгиыкка жасыррандай. Ж ол 6epin жатты тогай как жарылып, Ютаптын. eKi 6eTi ашылрандай. Кез тартып алдымдары ж аткан айдын, Какпасын киялымнын каккандаймын. Важайып сикырлы 6ip дуниенщ 1шше Kipin бара жаткандаймын. Кег1лд1р калыц TOFaft кокке орлей, Кулашын созса да алые кетпегендей. Жыбырлап жапырары шакырады > «Саяма сэл тыныстап кет» дегендей. Бар сырын бул тогайдын бклер ме ед1? Кызык-ау ойга шомып тунергеш. Сонау 6ip бала кездей айкайласып, Каракат Tepin, цпркш, журер ме едП Кызыктап т1лдесуип ек ушм1збен, Адасып кейде эдеш 6ipiMi3flen BipiMi3 озып кетш, коркытушы ек, BipaK кеш кайтатынбыз жубымызбен. Келмейтш жырткыш дегеи ойга Teri, Тек morip табандарды тьлгьпедь.. Карусыз каз1р ж алгы з кезеем егер, Кайтер ем, коркар ма ед!м, KiM б!лед1? Bip озш мын батырра санарандай, Ерлшке куштар келер бала кандай!
Эйтсе де осы тогай арасынан Суытты самсап кездер карарандай. Кейде уксап кетед1 ол турран сапка Солдаттай как белшш eKi ж акка. Мен нэрыз маршалдаймын, зор парадты Кабылдап келе жаткан MiHin атка. Табигат бар жиЬазын койыпты ашып, Калайша шалкымасын кешл тасып! Кун суйген канаты кол булрарандай, Ш а га ла ушып журд1 катарласып. Ш икылдап шыра келш eTin бултын, Ж ок 1здеп uiyflwefli дуркш-дуркш. Харекет жасап жур-ау о да езшше, Куска да не гстетпейд! кайран кулкын! Келемш мен де ойыммен арпалысып, Bipi осы шараладай самгап ушып, Сыбырлап дейд1 6ipi: «TeuiperiH Ражап кой, осындайда ал танысып». Bip ой кеп желдей уйткып шаркурады, Торайдан асып эрман талпынады. «Кайтесщ тым алыстап, керегщд1 Касыннан тап» деп 6ipi тартынады... 2 Тап-туйнак тар кешедей палубанын. Толы ycTi. Мен ешкайсын танымадым. Ke6iHiH колдарында калын, мтап, Десенде болар cipa, б^г»»ч ралым.
Тауыпты езш е эрк!м лайыкты ермек, Б1реулер карталарын жайып терлеп, Bip топ кыз сьщсып энге сундылцайды, Мундайда оны юмдер айып кермек. Eid жас жымындасып, кекей тесп Кыздырып отыр ед1 6ip кенесть Мен ете 6epin ед1м тустарынан Баяулап тынып барып ундер1 eum . Юм бшсш, ол екеудщ не дескешн, О, жастых 6ip сэт тары елестедщ! Бекер-ак, ©ткен екем бул арадан, Кап, бузып ж1берд!м-ау кецестерш. KiM бшсГн, жарасты ма кещлдер1? Аймалап алдары 6ip ©Mip лебь Тутыккан тшге тиек боп отыр ма, EpTiCTiH элде сулу ендрлер!? Дей ме екен олар дары «кайраи жастык Кояды кемп1р, шал да жайрандасып. ©згеге елеушз боп отыр екеу, ©зара шахматпен майдандасып. Ж алтыр бас, сырыр кезд1 кешлд1рек, Отыр ма шабуылдап, жолын бегеп. Cepiri 6ip нуктеге T©Hin капты, Cipo оныц хал! мунгал болу керек. Тамаша палубаныц уст1 кандай! KipmiKci3 ак дидары кыскы тандай. Кещлге уя салып шаттык кусы, Бойына кызулы dip куш куйгандай. 70
Ашулы каютанын; эйнектерк Есплд1 элде ммнщ эндеткеш. Bipeynep кылкылдатып отыр шалкып, Эрине мундайда онсыз сэн кеткеш. Ун келд1 куларыма со 6ip туста: — Кел деймш, келий бермен, кемтруш ка. Kyuflepi дем алыстыц калды-ау жакын, Сыраннаи куйшы тары 6ip кружка. Ж анымнан e n i 6ipey именбей-ак Бшекке эшекейл! ншен таяк. Бикештер колтыктасып жол бермейд!, Паркте серуендеп жургендей-ак. Суйсш т барады екен табиратка, Bipeyi Абай жырын айтып жатка, Кытыктап киялымды жанап erri, Kanepci3 калрып кеткен май шуакта. Жайлы 6ip леи ескендей асыл жырдан. Болсайшы сырласатын таныс 6ip жан. 1ш пысып жур ед1м мен ермек таппай, Ж1г1тке K63iM TycTi жалрыз турран. С уйент шынтарымен тем1р торга, Турды ол, коз яйберш сонау жонра. Кайсы 6ip ж!гггке тэн жол устшде, М шез1‘ж ок ceninfli ушып-конба. Бул манга байкалады сан келгеш, Эйтеу1р тещ рекп тан кермедь 0тсе де кыздар жанап сезбен шымшып, >KiriTin OFan да онша мэн бермедь . 71
Жупыны KHiMi де карапайым, «Ж аркылдап журтты ез1ме каратайын» Дейтшнен ауылы алые KOUFan екен. Бм уге кумарттым мен ж1пт жайын. з Турлы ол ештенеге кен'1Л белмей. Алдынан ум1т оты кершгендей. Ж алт еткен жанарынан ой ушкындап, YHci3 куй кекейшен твг1лгендей. ©3i ае ж1г!т екен шын сымбатты, ©м>рден e3iMcirfin кымсынбапты. ©зшен баска жанра бей хабарсыз, Астында кабарынын 6ip сыр жатты. Алыстан кызыктырып ойнап сарым, Келед1 бала кездей ойнактарын. Сершлер емес б!рак мына ж!ггг, Kerepin туррандай сом ой батпанын. Басынан тайды ма екен жырындап бак? Южшш KiMfli сонша шырылдатпак? Бул неге тым кещ лаз? Элде 6ipey Кеткен бе кещлшщ гулш таптап? Салмакты, сабырлы ез1, жинак бшем. Дал мундай куйзел1ске кимадым мен. Осынша шат цуб1рдш ортасында Ж ас жанын кандай peiiim кинады екен? Ж анына жакын келд!м кенескел!, Ж ок шырар деймш муныц epeew f. ’ 72
}KiriTiM жактырмады б1лем iuuefi, Ж акты рса б1рденелер демес пе едП Эйтсе де сез бастадым табираттан, С уйсш т езенге де aFbin жаткан. «Балдырран балгын шэрым еткен жср» деп, Е гпм мен бул еш рдщ бэрш мактан. М акулдап, пене кет™ ол ьщрайыма, Урыскэн сияктымыз бул жайында. Байкаймын, жузш де онын езгёрю бар, Кайткандай 1ле-шала кун райына. Кездерш жаутандатып барлаткызды, Ж анары peHimiHiK калмапты i3i. ©3i де осы еш рдщ сардары екен, Ж ацарып шыра келд1 жайнап жузь Кою кас, кара торы, кыр мурынды, Кезшен ушкын аткан нур бш ндь JKirirriH Tepeci екен ер тулралы, Бойына Mic тутпайтын 6ip мшщдп Кымсынбай OHriMe erriK 6i3 эр затты, Тенселтт тардыр оны жуз арбапты. Kep3i ет1к, кене костюм, сур кепка да Келбетт! ж1г1т керкш буза алмапты. Тур! жок жасы жетпей картаятын, Мшез1' кершбейд1 шалкаятын. Таныстык жен сурасып кэд1мгшей, BiflfliM мен cepiriMHin Ертай атын. Жанына 'б!реу дакты мол салып па? Кайтадан TycTi неге сол кальгпка? га
Коса !здеп кызмет пен эд^лджт!, BeTi екен келе жаткан орталыкка. Калайша мундай туйык жанра ущлмен? Бар кещл ыкыласым ауды б1рден. Купил ж1г!т сыры кызыктырып, Суракты кос кабаттап жаудырдым мен. Туррандай бар тешрек MeHi колдап, Оньщ да шекесше сызыкша орнап, Сезд1 ме оцайлыкпен кутылмасын? Кернеген кешл куйш к е та толгап... Достым, мен eMip гулш тергемш бек, Эз1р аз жасасам да кергешм кеп. Эйтсе де айта алмаймын, айта алмаймын, Шыдына у м т м н щ ерлед1м деп. Ж апанда баспана !здеп сан адасып, Журсем де апыл-тапыл шала басып, Тураннан кетшпш мен ж армаса устап, 6м1рдщ толкынымен жараласып. «Не пайда тенНреуден кур далада? Жолымда калбалактап турма, бала!» Депендей, толкын мен! эуел кезде, Лактырран 6ip жарадан 6ip жагара. Не шара кенбесще? Кешл каспак. HfiTevjp ыра бергем кулаштап.
Ж ут жылы сонаугы 6ip, дуниеден Ата-анам кетшД етш MeHi тастап. Бммеймш мен олардыц тур-Tycin де. Калдырган тардыр меш кулю ушш бе?! Сэл eciM Kipren кезден басгап кана, Кайрынын булты тынып журд1 imiMfle. Ecipnep emKiMiM жок, сока басым, А рыпты каным менен коса жасым. Кацбактай жел уШрген, TeHTipenniH Тоздырып талай уйдщ босарасын. Tipiu-uiiK кол-аякты буып Teri, Калмаран кыр соцымнан куып MeHi. TaHiMfli 6ypicTipin сорран талай Сумандап сахараньщ суык жель Бтмеймш, не бар ед1 сонда успмде? Бурсендеп, бебеу карып кущйз, тунде, >Kypyuji ем 6ip жылынбай, карын тоймай, IIJaFapcbiH KiMre барып мунды KiMre? Бьлмеймш шмдер сонда жылатканын, Бтлмеймш канша жылжып су акканын. Эйтеу1р кызыл жара 6ipey кез боп, Умытпан жылы сейлеп жубатканын. Дегендей: «Катал тардыр енд1 тиме». Жетелеп алып барды ол кен 6ip уйге.
Шыккандай эке-шешем карсы алдымнан, Bip гажап куапышты енд!м куйге. Ж 1 б т п Keyin калган тацдайымды, Сонда алгаш кездеспрд1м балдай кундк Кыздыртып курбылармен ке гл и ойнап, ¥мытып бар муктаждык, бар уайымды. Ойлап па ем, кешл ж азар шипа барын, Ж ана кун тартты алдыма сый, талабын. Еш уакыт умытпаспын, мандайымнан Ж умсак 6ip алаканньщ сипаганын. Енсемд! езд!рмей-ак ауыр мунга, Каккызбай кырдын дажал дауылына, Емрен1п кушып меш, Отан-анам Аймалап кыскан екен бауырына. Лактырып ж елмдш тщ жалбыр тонын, Шыктым мен бузып-жарып тагдыр торын. «Сапарын он болсын» деп шакыргандай, Алдымда жатты сайрап дангыл жолым Ашканда алгаш бетш элшпенщ, Сезгемш сонда ойыма нэр б1ткенш. MeftipiH T e r in 6opi мэпеледк Ж аутандап сол efli foA бар куткен’ш. Мурша жок бурынилдай куйшерге, Мэз болып масайраймын, суйшем ре. Ерк1ме 6epin койды Ел1м бэрш, 1шем бе, не калаймын, кишем бе?! 76
1Шркш-ай, акын болсам ед1м жырлар, Ашыла TycTi He6ip соны сырлар. Не керек, сейтт, уакыт етш жатты, Кызыкка, куанышка толы жылдар!
АЛМАТ Отыр екен кутшш, 03ip рып эн, куйш де Веттехникум 6iiipin, Алмат келд1 уйше. Эп-сэтте естш бьлген рой, Солай карай журт тайды. Бул уйде 6ip улкен той. Болатынра уксайды. Денелер! курыстап, Жатушы ед1 куарып, Ж уректерш жур устап, Kapi ата-ана куанып. (енжеЫ де комданып, ^шпак енд1 уядан, Кариялар толранып, Шолып дана киядан. Кала бермек тары да, Орындалып арманы. Ата-ананьщ барына, Бул да адам боп калганы. Сондыктан да 6yriHri Куаныштьщ uieri жок. 78
Молайтып шат гушдь Жиналды журт, теп кеп. Eci шырып экенщ, Кайтсш, жатыр жалпылдап. KeTin сызы шекенщ, Шешей де жур жаркылдап. Бупн аузын жаппаран Сандык тубш актарып. ¥лына деп сактаран, Э лденет жатты алып. Кеп сакталган тегшде, Ырдуда оны сезген KiM? Tycri eciMe менщ де Студентик кездер!м... Бар тещрек, бар аймак Кызыл нурра боялды. Аткан тацмен арайлап, Алмат та ерте оянды. Тунде онаша калрасын Бар сырын ол актарран, «Кебейтем — деп — мал басын», Экесше мактанран. «Келд1м соган 6eKiHin, Шопан болу — ниепм. Секпещздер 3eKipin, ©HepiM сол — суйетш.» 79
Ёспгенде муны Эукен Тулап, арен шыдады. — Ж алгы з улым Kyui ертец, Балым болып шыгады.— Деп журетш, MiHe енд1 Байып болды ол ум1т. Эукен, ш тей тунердь Кабыррасы certain: «Кой сонында менщ де Жетпеуип ме ед жургешм. Мынау ражап ем1рде Сол-ак па бар бьлгенщ? O f3 h онша бш мнщ Keperi ж ок efli рой. Мынауьщнан тушлд1м, Мунын, калкам, жешл ой. BtaiM ж и н а алды м ен, Кайда каш ар кой 6aFy. Беш м делт калып ец, Керек шырар ойлану.» — Кеп ойландым,— дед1 Алмат,— PeTi де жок толкудьщ. Эке, тштен аландап, Ренхимещз, бел будым. ©Mip алда, эл! кеп, Bepepi де алары. Кетсе бэр! ралым боп Койды юмдер барады.?
А. Ш»мк1 TyciHflipfli сосын оЛ. Екжип тын манызын. М шдетш деп, осы зор« Актау елдш парызын. Сезд1 кайтып укпасын, Эукен дэлел таба алмай, Ш айкай берд1 ten басый( «0з1н 61л,— деп,— балам-ай!». Ал, шешенш жатдайын 5LieMi3 Fofi, сыралгы. ¥лы «алыска бармаймыи» Деген сон-ак куанды. Ж урсе болды тек улы Кез алдында карандап.- «Tycipin 6ip келждк Той жасатса амалаап..> Анасынын бул ойын Алмат 6ipaK сезбедк Елестетш кыр койын, Bip максатты кездедь Киындыкка тезбеген, Cipa солдат бола ма..? Ерте оянып езгеден, Алмат шыкты далага. Тангы жупар ауаны Кеуде кере ciMipin, Жан-жарына карады Ke3i эрнеге cypiHin. SI
Бул ауылдын Алматка Таныс эр уй, эр талы. Журсе даты аулакта, ¥мытпапты, тартады. Жасактанып сап курып Тортайларды аткылап, Тал шыбыкты ат кылып, Журген талай шапкылап. Кармак салып езеннщ Шабарын да аулаган. Кызыры-ай сол кезеннщ.! Кумда талай аунаран. Сонын бэрш еске алып, Алмат 6ip сэт турды ойлап... Ауыл керш жасарып, KeTinTi рой гул жайнап. Доп ойнайтыи алацра Эсем клуб орнапты. Бастык пысык адам ба? Колхоз барын долга апты. Бурынрыдан келемд! Ж апарыпты мектеп те, Алмат жылжи женелдь Бэрш шолып етпек пе! Кандай ыстык туган жер! Аяк бассан естелж. j Талай шып-шып тамган тер. Yftre дэшм кеш келш.
0те шырьш зулатып, Тебелерден кеп KapFbirt, Кериллерд! шулатып, Жасаушы едЬау соткарлык. Солары еске туст1 ме? Алмат 6ip кез жымиды. Колхозды ауыл устше Кун де шырып нур куйды. Шура толып тешрек, Ж атты уласып сан турл1 ун. Бузаулар жур мещреп, Нерылсын ит шанкылын. Кыт-кыттаран тауыкты, Устамак боп 6ip женгей. 0з1не ермек тауыпты, Доп карып ап жургендей. Ke3i т у с т Алматка Exi жас кыз кырындап. Амандасып калмак па? Кунк ericTi сыбырлап. Ак моншактай Д зш п, Каздар тартты езенге, Сонау турран сызылып, Кыздар жайын сезер ме? Эрюм шырып эр уйден, Тарап жатыр жан-жакка. Кемшр, шал мен сэбиден Баскалары конды атк.а.1-
М алдар шубап ер1ске, Деннен асып барады. Шакыррандай зор icKe, Бозторрай эн салады. TaFbi толкып (жастык, па?) Ал мат ойын корытты. Ж аркын жузд1 бастыкка Кецсе алдында жолыкты. — Ал, балакай, не ойладын? ¥найды бул журили. — Барам колхоз койларын, Енд1г1 сол жумысым. — Токта, сонда, карарым, Шопан болрын келе ме? — Пэ, соны каладым, Киын ба элде, немене?.. Нанарын, я нанбасын Бьлмей, бастык ipuLnin, Kepin eMip жалрасын, Миырынан тур кулш. Косылрандай жана куш, Ke3i жайнап, гулдедк — Ж 1г т м , бул ражап ic, Жолык ашык, жур! — дедк 1959.
КЕТЕМ БЕ Т1ЛДЕСЕ АЛМАИ Уш кыз бар, BipiHeH 6ipi артык. Кыскы bi3F ap Кетед1 кейде шарпып. Тонам ба, Бьпмеймш, жылынам ба? Эмэнда Асыгам бул кырманра. Кур кеуде Ж ан ба efliM, нендей тардыр? Лэм деуге Bip peii келмей-ак жур. Гулетш Жетсем мен некеш ойлап. Гур eTin Астыкпульт кетед1 ойнап. Тынбайды Уш кыз да курек сермеп. Кимайды, Кез, илркш, жудеп, шелдеп. Бммеймш, Кайсына карарымды. 85
Бьлмеймш, Кайсына жарарымды. Эйтеу1р, М1нез курт езгередк Эй He6ip, Кекейге сез келедь Жасырман, Ойым жок Tiirri тандау. Машинам Тары да толып калды-ау! Шамасы Коймас бул бурсендёуш, Карашы, Мотордын 6ip сенбеу1н. бтер ме Бар уакыт кунде сондай? Кетем бе Тары да -плдесе алмай! 1959.
Неден шыкты? Неге осынша ерш ш к? Кайсымыздан болды тагы кемшшк? К у й т -т с ш калдык шарт-шург эп-сэтте, Шып-шып етш мандайдан да тер шыгып. Кос екпем1з косарланып алкынды, TaFbi да еске Tycipefli кай кунд1? Шайпау т!лдер нажагайдай шартылдап, He6ip коржан суык сездер айтылды. Кайдагы 6ip мэтелдерд1 шокпар гып, Шабуылга шыктык, жасап соткарлык. MiniMi3ai Tepin жинап, шукылап, Енд1 кайтып кер1спестей боп калдык. Осы кезде (бНкен де ед1 шамамыз) Тыстан уйге жылап юрд1 баламыз. — Не болды? — деп екеулпз де умтылдык, Шырт уйкыдаи оянгандай санамыз. Шырылдап ол кан-кан колын тарпы дя, Керген тустей гайып болды жар Mini. Екеулйз де айыптыдай осыган, BeTiMi3fli уят оты шарпыды. 87
Сасып калдык, баламыздан айналып, Екеулеп 6i3 жарасын тез байладык. Кайтадан ол ойнап Kerri, 613 турдык Аркадан 6ip жук тускендей жайланып. Тук сезбед1к, болмагандай ештене. Элден уакыт шакырдын сен кеспеге. Магнасыз еткен сол 6ip минутты, Тус1рмей-ак кояйыкшы еске де. 1957.
ТЫНЫШ ЕД1К Bi3 отырмыз ын-шыцсыз 03iMi36eH 03iMi3. Анда-санда тек уназ. Ж аутанланды квз1лйз. Сыбатамыз тартулы. Бос еткен жок 6ip минут. Эркайсымыз эртурл1 I d i отырмыз тындырып. Кез эйнекл шот катып, Сыртылаатып дыбысын. Отыра ма элде коп налып, Шыгара алмай шырысым. Кара муртты шукшиып, Билетед1 каламын. OflFa шомып туксиш, Тушп алган кабарын. Отырдык 6i3 ьщ-шынсыз, 03iMi36eH 63iMi3. Анда-санда тек уназ, Ж аутандайды кез1м1з. Тыныш едж, 6ip кезде EciK кенет ашылып.
Kipin 6ipey шезде Амандасты actJFbin. Сезд1 макул керетш Кеп таныстын 6ipi «кен. Тындаушы i3цеп келетш, Бугш де 1здеп жур екен. Энпмеш бастады Орарытып жардайдан. Bip сзт Terin тастады EcTireHiH кай-кайдан: «Кап, тары да тарттым-ау, Тем екш тастап ем... Эй, KapiMniH эйел1 ¥л тураны рас па екен? Жумысы жок, оны журт Тындамай ма, тындай ма?! Тек ecernui кулпырып, Жайнаушы еа\\ мундайда. «Апырай!» деп жымындап, Уйып тындай калыпты. Кара муртты кыбырлап, Кеп кеипкпей жалыкты. Мен отырмын 6ip жердт Он окумен элек боп. Айтылып та улгерд1 He6ip турл1 анекдот... Карасак 6ia 6ip уакыт, TycKi у зш с боп капты. 90
Сонда да ол Нл катып, Сезш эрен токтатты. Шыкты зйтеу1р шалкандап, Б т р ге н а е й 6ip icii. Ecemiii де жаутандап, Сыртылына nipicTi. Неге керек кур дабыр? Ауыр oftFa батыппын. CoFbin eTTi 6ip дауыл Шыркын бузып уакыттын. Басканда ел1м осы кун ©рктерден epicKe. Мылжыннын да Kecipi Тиш жур-ау кеп кке. 1957.
ЫЗАЛЫ ХАТ Keuiip, жолдас, « аз» деп саган айтуга Бармайды аузым, бурканбай тек жэй тында. Суретщмен гана сенщ таныспын, Ойлап ед1м «сэлем берш» кайтуга. Bipan 6yriH уйшде сен болмадын. СэД тусюш екен дешм жолдарын. Керюпей-ак, кешлдеп 6ip жайды Келш отыр хат аркылы жолдагым. Мана тусте кетершю куйменен, Ж едел келе жатыр ед1м уйге мен. Сепз жасар 6ip балага кездеспм, Ж ас анасын колдан тартып суйреген. «Журил,— дейд1,— жылдам оган барайык». Дейд1 анасы: «Эуел1 дем алайык». Долы бала кикарланып кенбей тур: «Ж.ок, эуел! кекемд1 }здеп табайык. «©лтсремш, шашын жулам мен оныд». EcTin калдым ексш солай дегенш. 31лд!„ зэрлi ун журепме тык erri, Бурылып кеп сурадым мен ce6e6iH. Анасы да жасын cypTin ipKtareH, Аса э д е гт , сыпайы 6ip гурпымен, 92
Бар жардайын 6epai маран баяндап, Бурын сырлас адамдай ез ыркымен. Кабыррасы кайыскан шер-дауылдан, Журег! бар жан куйзелтт ауырран, Ж ары н менен улык екен — бул сенщ, Эдеш 1здеп келген сонау ауылдан. Сен окура кетш ynci3 жатыпсьщ, Жылдан асты-ау дегенде тш катыпсын. «Кудерйцп уз меиен» деп хат жазып, Адамшылык арыцды итке сатыпсын. Bip кездег1 актарран бар сырыцды, Умытыпсыц алгаш суйген гулщдк Шырт уйкыдан оянатын кекелеп, Умытыпсын булд1рш1ндей улынды. Шыр-шыр е т т кала бермек тунрышын. Ойлайсын рой, деп: «Сонымен тынды iciM». Уйленшсщ армандай 6ip сулура, Онын дары соры ма элде, KiM бйк:ш! бйткеш эуес екенс!н сен жылтырра. Элде жешл, арзан OMip, кулкын ба?! TaFbi да ауып кетпесже KiM кешл, Кезщ Tycin тары да 6ip сылкымрэ. Кутш пе efli анан сонаай тжектк Ж ас барына арам iuenTi KiM eKTi? Bip керемет уста болса, илркж-ай, Алар ма ед1 буррылап сол журектй Ю м нт жары жылмындап кеп кушканьщ? KiMre барып журегж;й устадыц? 93
Аусар журек баса алмаса желты, Тусер 6ip кун колына ондай устанын- Мейл! безсен безш -ак кет жарыннан, Мейл1, дешк: «Суду естен тандырган>. BipaK кандай жазыгы бар сэбидщ, Ойладын, ба, бала жайын балдырган? Лайлап кетт!ц жас кендлдщ кур сэнш, Tim i ол ceHi бьлмесе екен 6ip capi. Кейде: «Кеке, кайдасьщ?» деп шырылдап, Кейде езй ш балагаттап урсады. Лэззэт куып жургенщде кылмандап, Балауса ми элден солай уланбак. Ж арык кунде Tipi экеден айрылып, Не болмакшы? Имнен, шмнен улп алмак? Эрине ол кермес кемдж, таршылык. Ж урер 6ipaK iuiTefi тунып жаншылып. Бейне мердей басылар-ау жадына Турмыстаты осындай 6ip эр шылык. Несш айтам, саган керек бала ма? ¥йтки coFbin шан коныпты санана. Ж урдай бопсьщ сез1мщнен экелж, Эке деген асыл сезден садага! Ыза буган куйде отырмын Ka3ip мен, Кеп ед1 айтар, калган сезд1 езшен Есирсщ сен, ертен e3i барады, ¥лынменен жуздесуге эз1рлен!
МАЗМУНЫ 5 6 Алшысынан туст1 алдыма жол тары 7 Лебяж! селосында .......................... 8 9 1. Село туралы ...................... 11 2. Тау к е р д 1 м .......................... 12 3. Секретарь . . . . . . . 4. Мазасыз директор Кадырбаев 13 5. TyHri сурет . ...................... 16 Конакта болганда .......................... 17 О, достарым, келсекдернп . . . . 18 Тереземшн алдынан . . . . . . 20 Ол eKeyi кездесш би аланда . . . 21 «Кел» дед1м ...................... . . . 22 Аныз ................................................ 23 Шыбын ж а й л ы ............................... 24 вюнбеймш оран м е н ...................... 25 Жузщ дэшм кубылран . . . . . 26 Кундер келд1 ................................... 27 Дэн т о л к ы н ы ................................... 28 Естим1н мен кашан жылы cesiiui - 29 EcKi жол ....................................... 30 Оттар ................................................ 31 бзен трамвайы . . . . . . . . 32 Жузбел1 Kenip ............................... 36 Даладары от ж а н ы н д а ................. 39 Шаттык жыры ............................... 40 Мактанам ....................................... 41 Би1к терек кегт к е р г е н ................. Bip о к ы т у ш ы г а ............................... 42 О жазрышым ................................... 43 Марняшка ....................................... 45 Морячка ....................................... 46 Ж1г1т эз1л1 . . . . . . . . . Жан бар ма махаббатсыз . . . . S5
Кандай жаксы касйег 47 Эдметпн толкыны . . 48 Калындыктын аулында 51 Жана жыл кешшдеп бф 55 Куресемш ................. 57 Отан туралы жыр . , ео Ертчстш перзенН . . 67 Алмат .......................... 78 Кетем бе тодесе алмай 85 Неден шыкты . . . 87 Тыныш еднс . . . . 89 Ызалы х а т ................. 92 АМАНЖОЛ ШАМКЕНОВ ДЫХАНИЕ СТЕПИ Издан(ниае Ккааззагхоссклоимтизядзаыткае)—1960 ХудожнФикоРреНмдП.аатокСдто7поб0иросхлаТТе1ни.в0о.8рМ’а/кТзжоегплх=д6ер35аче0агд0пата..ликиЦтлео1е.в7—пн./Xа4С.ХI11.1у1дПр1.у9уыс5бл9рш..е-нгдп9о.а0екУ,тГо0кр5о8-Э9л2.е.кПтИоозрлдя.кГоМваЖ.21а.лпакова. ТипГч.грАалфмиая-Ат№а, у2л.ГлКааврилзадатМаарМксиан,исдтоемрст№ва 6к3у.лЗьтаукр.ы№Ка15з9С0С.Р.
Search
