ชุดการเรียนรู้ที่ 5 การหมุนเวียนสารในระบบนิเวศ

ชุดการเรียนรู้ เร่อื งระบบนิเวศ วิชาวิทยาศาสตรพ์ ้นื ฐาน (ชีววิทยา) ช้ันมธั ยมศึกษาปีท่ี 4 ชุดการเรียนรู้ท่ี 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ โดย ว่าท่ี ร้อยโทอดุ ม บริสทุ ธิ์ ครู / ชำนาญการ กล่มุ สาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ โรงเรียนลำพลับพลาวทิ ยาคาร อำเภอชุมพลบุรี จังหวัดสุรินทร์ สำนกั งานเขตพนื้ ทก่ี ารศกึ ษามธั ยมศึกษา เขต 33 พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ท่ี 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ | 1ก7 คำนำ การจดั ทำชดุ การเรยี นรู้ เร่ืองระบบนิเวศ เล่มนจ้ี ัดทำขน้ึ เพื่อใช้เป็นแนวทางในการศกึ ษาและการพฒั นา การเรยี นการสอน รายวิชาวิทยาศาสตร์พ้นื ฐาน (ชวี วิทยา) ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 เพ่ือชว่ ยให้ผเู้ รียนสามารถเกดิ การเรียนรเู้ ป็นไปตามลำดบั ข้ันตอนอยา่ งมีประสิทธภิ าพ ข้าพเจา้ ไดพ้ ยายามศึกษาค้นคว้าเอกสารและตำราตา่ งๆ ทีเ่ กีย่ วข้องกบั การทำชุดการเรียนรู้ เพื่อใหเ้ กิดความชัดเจนถกู ต้องตามหลักวิชา ดังน้ันจงึ ไดจ้ ัดทำชดุ การเรียนรู้ ทัง้ หมด 6 ชดุ ดงั น้ี ชุดที่ 1 ความหมายและโครงสร้างของระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 2 ประเภทของระบบนิเวศ ชดุ ที่ 3 ความสมั พนั ธ์ของส่ิงมีชีวิตในระบบนิเวศ ชุดท่ี 4 การถา่ ยทอดพลังงานในระบบนิเวศ ชุดที่ 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ ชดุ ท่ี 6 การเปล่ยี นแปลงแทนท่ีของสิง่ มชี ีวิต ในแต่ละชดุ การเรยี นรู้ นักเรยี นสามารถนำไปศึกษาไดด้ ้วยตนเอง ทบทวนเนื้อหา หรือสามารถนำไปศึกษา เพมิ่ เติมกรณีท่ีนกั เรียนไม่ทนั เพ่อื น หรอื สามารถนำไปใชใ้ นการเรยี นซ่อมเสรมิ ในกรณีทเี่ รยี นแลว้ สอบไม่ผ่าน ซง่ึ ข้าพเจา้ ได้พยายามนำเสนอรายละเอียดความสำคญั ทจี่ ำเป็นในชุดการเรียนรู้นี้ ชดุ การเรียนรทู้ ุกเล่มดังกล่าวไดผ้ า่ นการตรวจสอบจากผู้เชยี่ วชาญ และได้นำไปใช้เพ่ือทดลองหา ประสิทธิภาพแลว้ จงึ สามารถนำมาใช้แก้ปัญหาและพฒั นาการเรยี นการสอนได้อยา่ งดี ข้าพเจา้ จึงหวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ ว่าชดุ การเรียนรนู้ ี้ สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้จรงิ และเปน็ ตัวอยา่ งแกผ่ ู้ที่สนใจได้ต่อไป วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บรสิ ทุ ธิ์ ครู / ชำนาญการ พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อุดม บรสิ ุทธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1ข7 สารบัญ คำนำ หนา้ สารบญั ก คำช้ีแจง ข ลำดับขั้นตอนการใช้ ชุดการเรียนรทู้ ี่ 5 1 สาระสำคัญ 2 ตัวช้ีวัด 3 จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ 3 แบบทดสอบกอ่ นเรียน ชดุ การเรยี นรูท้ ่ี 5 3 ใบความรู้ 4 ใบงานท่ี 1 6 ใบงานท่ี 2 11 ใบงานท่ี 3 12 ใบงานท่ี 4 13 ใบงานท่ี 5 14 ใบสรปุ เนือ้ หา ชุดการเรียนที่ 5 15 แบบทดสอบหลงั เรียน ชุดการเรยี นรู้ ท่ี 5 16 บันทกึ สรุปผลการเรียน 18 บรรณานกุ รม 20 ภาคผนวก 21 22 - แนวคำตอบ ใบงานท่ี 1 - แนวคำตอบ ใบงานท่ี 2 - แนวคำตอบ ใบงานท่ี 3 - แนวคำตอบ ใบงานที่ 4 - แนวคำตอบ ใบงานที่ 5 - เฉลยแบบทดสอบกอ่ นและหลงั เรียน พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนเิ วศ | 117 คำชแ้ี จง ให้นกั เรยี นอ่านคำชแ้ี จงให้เขา้ ใจกอ่ นทจี่ ะลงมือศกึ ษาชดุ การเรยี นรู้ แลว้ ปฏิบัติตามลำดบั ข้นั ตอน ดงั ต่อไปน้ี 1. นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรยี นเพอื่ ประเมนิ ความร้พู ้นื ฐานเดิม ก่อนท่จี ะลงมอื ศกึ ษาชดุ การเรียนรู้ 2. นกั เรยี นศึกษาชดุ การเรียนรู้ และปฏิบตั กิ ิจกรรม โดยการศกึ ษาใบความรู้ ใบกิจกรรม และใบงาน 3. นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ซกั ถาม หรือมสี ่วนร่วมในการปฏบิ ตั กิ ิจกรรมตา่ งๆ อยา่ งเตม็ ท่ี และเต็มความสามารถ 4. นักเรียนตอ้ งปฏิบตั ิตนเป็นสมาชิกท่ีดขี องกลมุ่ ยอมรบั ฟังความคดิ เหน็ ของสมาชกิ กลุ่ม และใหค้ วาม รว่ มมือในการทำงานอย่างเต็มความสามารถ 5. นกั เรยี นตรวจคำตอบจากแนวคำตอบ 6. นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียนเพ่อื เปรยี บเทียบความก้าวหนา้ ในการศึกษาชุดการเรียนรู้ 7. เมอ่ื ปฏิบัติกจิ กรรมแต่ละกิจกรรมเสร็จเรียบรอ้ ยแลว้ ให้ส่งใบกจิ กรรม และเก็บวสั ดุอุปกรณท์ ุกอย่าง ตลอดจนสถานท่ปี ฏิบตั ิกิจกรรมให้สะอาดเรยี บร้อย 8. ให้นกั เรยี นปฏบิ ัติกจิ กรรมดว้ ยความตงั้ ใจ และมีความซื่อสัตยต์ ่อตนเองให้มากที่สุด โดยไม่ดแู นว คำตอบ และเฉลยก่อนทำแบบทดสอบ และกิจกรรมต่างๆ พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บรสิ ุทธิ์ ครู/ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ | 127 ลำดบั ข้นั ตอนการใช้ ชดุ การเรียนรทู้ ี่ 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนิเวศ อ่านคำชแ้ี จง ทดสอบก่อนเรียน ไม่ผ่านเกณฑ์ (รอ้ ยละ 80) กิจกรรมการเรยี นรู้ ทดสอบหลงั เรียน  ศึกษาใบความรู้  ใบความรู้ ชดุ การเรยี นรทู้ ี่ 5  ปฏบิ ตั กิ ิจกรรม และใบงาน  ใบงานท่ี 1  ใบงานท่ี 2  ใบงานที่ 3  ใบงานท่ี 4  ใบงานท่ี 5  สรปุ เนือ้ หาชุดการเรยี นรูท้ ี่ 5 ผ่านเกณฑ์ (ร้อยละ 80) ศกึ ษาชดุ ตอ่ ไป พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ุทธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 137 สาระสำคัญ การหมนุ เวียนสารในระบบนิเวศ โดยทั่วไปในสภาวะแวดล้อมจะมธี าตุอาหารและสารต่างๆ เปน็ องคป์ ระกอบอยแู่ ล้วตามธรรมชาติ ส่ิงมชี ีวิตนำธาตุอาหารเหลา่ น้ันมาใช้ เชน่ พืชนำธาตอุ าหารในดนิ มาใช้ พืชถูกกนิ โดยผ้บู ริโภคต่อเน่ืองกันไป เมือ่ พชื และผบู้ รโิ ภคตายกจ็ ะถูกผยู้ อ่ ยสลายอนิ ทรียสารพวกแบคทเี รีย และราทำให้เกิดการเนา่ เปอ่ื ยผพุ งั กลายเป็นธาตุ อาหารในดินตามเดมิ หมนุ เวียนกนั เปน็ วัฏจกั ร (cycle) วฏั จกั รของสารท่ีสำคัญมีดังน้ี คือ 1. วัฏจกั รของนำ้ 2. วัฏจกั รของคาร์บอน 3. วัฏจักรของไนโตรเจน 4. วฏั จกั รของฟอสฟอรสั ตัวช้ีวดั ว 2.1 ม.4-6/1 อธิบายดุลยภาพของระบบนเิ วศ จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ 1. ระบุความสัมพันธข์ องส่งิ มีชวี ติ กบั ส่งิ แวดลอ้ มซึง่ เปน็ ทั้งส่งิ แวดลอ้ มทมี่ ชี ีวติ กับไม่มชี ีวติ (K) 2. อธบิ ายวัฏจกั รของนำ้ ทไ่ี มผ่ ่านส่งิ มีชวี ิต และวฏั จักรของน้ำทผี่ ่านสิง่ มีชวี ิต (K) 3. บอกความหมายของวฏั จักรของคาร์บอน ความสำคัญของธาตุคาร์บอน ชนดิ ของสารอนิ ทรีย์ที่มี คาร์บอนเปน็ องคป์ ระกอบ (K) 4. บอกความหมายของวัฏจักรของไนโตรเจน ประโยชนข์ องไนโตรเจน และวิธกี ารเปล่ยี นเปน็ ปุ๋ย ไนโตรเจน (K) 5. อธบิ ายการหมนุ เวียนของธาตฟุ อสฟอรสั ประโยชน์ของธาตุฟอสฟอรัส การถ่ายทอดฟอสฟอรัสไปตาม สายใยอาหาร (K) 6. สบื ค้นข้อมลู เกี่ยวกบั ความสัมพันธข์ องสงิ่ มชี วี ิตกับสิ่งแวดลอ้ มได้ (P) 7. สบื คน้ ข้อมลู เกยี่ วกับวฏั จกั รของนำ้ และวัฏจกั รของคาร์บอนได้ (P) 8. สืบคน้ ขอ้ มูลเก่ียวกบั วฏั จักรของไนโตรเจน และวฏั จักรของฟอสฟอรัสได้ (P) 9. แสดงความเปน็ คนชา่ งสงั เกต ช่างคดิ ช่างสงสัย ใฝเ่ รียนรู้ และมงุ่ ม่นั ในการเสาะแสวงหาความรู้ (A) พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ท่ี 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนเิ วศ | 147 แบบทดสอบวดั ผลการเรยี นรู้ กอ่ นเรยี น ชดุ การเรียนร้ทู ี่ 5 วชิ าวทิ ยาศาสตร์พื้นฐาน (ชีววทิ ยา) ชน้ั มธั ยมศึกษาปที ี่ 4 เรือ่ งการหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ จำนวน 10 ขอ้ คำชี้แจง : ให้นกั เรียนเลอื กคำตอบที่ถูกต้องทีส่ ุดเพยี งข้อเดียว แล้วกาเคร่ืองหมายกากบาท (X) ลงในกระดาษคำตอบ 1. แหลง่ ใหญ่ทีส่ ดุ ท่ีมีธาตุไนโตรเจนคือแหลง่ ใด 7. ในธรรมชาติตัวการที่ชว่ ยทำให้คาร์บอน และ ก. บรรยากาศ ข. มหาสมุทร ไนโตรเจน ทเ่ี ปน็ องค์ประกอบของพืชถูกนำกลบั มาใช้ ค. สิ่งมีชีวติ ง. หิน ในวฏั จักรไดอ้ ีก คืออะไร 2. น้ำท่พี บได้ในโลกนี้อยู่ในสภาพของของเหลว และ ก. ผู้ย่อยอนิ ทรยี สาร ก๊าซ โดยเคลื่อนท่ีอยู่ระหว่างบรรยากาศและผิวโลก ข. ผูบ้ รโิ ภค และแบคทเี รยี ในทะเล วฏั จกั รของนำ้ ทำให้เปน็ ไอโดยพลังงานจาก.......และตก ค. ผู้บริโภค และผยู้ ่อยสลายอินทรียสาร ลงมาสู่พื้นโดย....... ง. ผ้บู ริโภค และแบคทีเรียในปมรากถ่วั ก. ความรอ้ นใต้พภิ พ, ลม 8. ข้อใดไมถ่ ูกต้อง ข. ความรอ้ นใต้พภิ พ, นำ้ ก. กลมุ่ สิง่ มีชีวิตในธรรมชาติจะมีการเปลย่ี นแปลง ค. ความร้อนจากดวงอาทิตย์, แรงโนม้ ถ่วง อยูเ่ สมอ ง. ความร้อนจากดวงอาทิตย์, น้ำ ข. การหมนุ เวยี นของน้ำตามวัฏจักรจะหยุดถ้าไมม่ ี 3. ธาตุทีพ่ บมากท่ีสดุ ในคนเราเมอื่ คิดเปน็ ร้อยละโดย ตน้ ไมเ้ ลย นำ้ หนกั คือธาตุใด ค. มนุษยเ์ ป็นตัวการสำคัญทที่ ำใหเ้ สียสมดลุ ธรรมชาติ ก. คารบ์ อน ข. แคลเซยี ม ง. วฏั จกั รของสารที่สำคญั จะมกี ารหมนุ เวยี นระหว่าง ค. ออกซเิ จน ง. ไฮโดรเจน ชนั้ ของบรรยากาศ น้ำ และดนิ 4. วัฏจักรท่มี ีความสมั พันธ์กันอยา่ งมาก คือวฏั จักรใด 9. วฏั จกั รในขอ้ ใดไม่จำเป็นต้องผา่ นทางผผู้ ลติ และผู้บรโิ ภค ก. วัฏจกั รของคารบ์ อน และวัฏจกั รของนำ้ ก. กำมะถนั ข. ฟอสฟอรัส ข. วัฏจกั รของนำ้ และวฏั จักรของไนโตรเจน ค. ไนโตรเจน ง. คาร์บอน ค. วฏั จกั รของไนโตรเจน และวฏั จักรของแคลเซยี ม 10. ข้อใดกลา่ วไม่ถกู ต้อง ง. วฏั จักรของคารบ์ อน และวัฏจักรของไนโตรเจน ก. ธรรมชาติจะสมดลุ อยไู่ ด้ก็ต่อเมื่อวัฏจักรเวียนกลับ 5. วฏั จกั รของสารใดต่อไปนีเ้ กดิ ขึน้ ได้ยากมาก ถ้า ของสารเปน็ ปกติ ปราศจากจุลนิ ทรีย์ ข. ระบบนเิ วศท่ีมีความสมบรู ณจ์ ะมีความซับซ้อน ก. O2 ข. N2 ของสายใยอาหารมากขน้ึ ค. CO2 ง. H2O ค. การหมุนเวยี นของพลังงานในระบบนเิ วศเป็น 6. แบคทีเรียท่ีอาศัยอยู่ในปมรากพชื ตระกูลถว่ั มีหน้าที่ เชน่ เดยี วกับวัฏจกั รของสาร อะไร ง. ถา้ ไมเ่ กิดการหมุนเวียนกลับของสารเปน็ วฏั จักร ก. เปลีย่ นไนไตรต์ใหเ้ ป็นไนเตรต สิง่ มีชวี ิตจะไม่สามารถดำรงอยไู่ ด้ ข. เปลีย่ นแอมโมเนียใหเ้ ปน็ ไนไตรต์ ค. เปล่ียนไนเตรตใหเ้ ป็นแอมโมเนยี ง. เปล่ยี นไนโตรเจนให้เปน็ สารประกอบอินทรยี ์ใน ปมรากถ่วั พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บริสุทธ์ิ ครู/ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ | 157 กระดาษคำตอบ แบบทดสอบกอ่ นเรยี น ชื่อ .................................................................................... ช้นั ................. เลขที.่ ......... ข้อ กขค ง จ 123 4 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 คะแนนเตม็ 10 คะแนน ได้ .................... คะแนน พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บริสทุ ธ์ิ ครู/ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ท่ี 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ | 167 ใบความรู้ ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 วชิ าวทิ ยาศาสตรพ์ ืน้ ฐาน (ชวี วิทยา) ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 4 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ โดยทั่วไปในสภาวะแวดลอ้ มจะมีธาตุอาหารและสารตา่ งๆ เป็นองค์ประกอบอยูแ่ ล้วตามธรรมชาติ สิง่ มีชีวติ นำธาตอุ าหารเหล่านั้นมาใช้ เช่น พชื นำธาตุอาหารในดนิ มาใช้ พืชถูกกินโดยผู้บริโภคตอ่ เนือ่ งกนั ไป เมอ่ื พืชและผูบ้ รโิ ภคตายกจ็ ะถูกผู้ยอ่ ยสลายอินทรยี สารพวกแบคทีเรยี และราทำใหเ้ กดิ การเน่าเปอื่ ยผพุ งั กลายเปน็ ธาตุ อาหารในดนิ ตามเดิมหมุนเวียนกนั เป็น วฏั จักร (cycle) ภาพที่ 1 ความสัมพันธ์ของสงิ่ มชี วี ติ กับสิง่ แวดลอ้ ม ทีม่ า : รศ. พเยาว์ ยินดสี ุข และคณะ, ชวี ิตกบั สงิ่ แวดล้อม ส่ิงมชี วี ิตกับกระบวนการดำรงชีวิต 2555, หน้า 35 สงิ่ มชี ีวิตจำเป็นต้องใช้แรธ่ าตุตา่ งๆ มาสรา้ งเป็นอาหาร และธาตุเหล่าน้มี ีการหมนุ เวยี นนำมาใชโ้ ดยผ่านไป ยังส่วนต่างๆ ของระบบนเิ วศจนสามารถนำกลับคืนมาใช้ได้อกี การหมนุ เวียนสว่ นใหญ่จะอยู่ในรปู ของสารประกอบ จึงเรียกวา่ วัฏจกั รของสาร พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ทุ ธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนเิ วศ | 17 วฏั จักรของสารท่สี ำคัญมดี ังน้ี คอื 1. วัฏจกั รของน้ำ ร่างกายของส่ิงมชี ีวิตทุกชนดิ มีน้ำเปน็ องค์ประกอบในปรมิ าณมาก น้ำเปน็ ตวั กลางในกระบวนการต่างๆ โดยเฉพาะกระบวนการเมแทบอลิซมึ (metabolism) การหมนุ เวยี นของน้ำจึงมีความสำคัญสำหรับสิง่ มีชวี ติ มาก วัฏจักรของน้ำ ประกอบดว้ ย 1.1 วัฏจักรของน้ำที่ไม่ผ่านสิง่ มชี ีวิต เป็นวฏั จกั รระยะสนั้ เกิดจากการระเหยของนำ้ ในแหลง่ นำ้ ต่างๆ กลายเป็นไอน้ำลอยขนึ้ ไปในบรรยากาศกลายเป็นเมฆ แล้วเกิดการควบแน่นกลายเปน็ ฝนตกลงมาสู่พ้นื ดินและ แหล่งน้ำในธรรมชาติ 1.2 วฏั จักรของน้ำที่ผ่านส่ิงมีชวี ิต เป็นวัฏจกั รระยะยาว เรม่ิ จากน้ำในแหลง่ ตา่ งๆ ถูกกลุ่มสิ่งมีชวี ิตต่างๆ ได้แก่ ผผู้ ลิต บรโิ ภค และผยู้ อ่ ยสลายนำไปใช้ในกระบวนการตา่ งๆ เพื่อการดำรงชีวติ น้ำจะกลับส่บู รรยากาศจาก การหายใจ การขับถ่าย และการคายน้ำของพืช แล้วกลัน่ ตัวเป็นหยดนำ้ ตกลงมาเปน็ ฝนสู่พน้ื ดินและแหล่งนำ้ ใน ธรรมชาติ ดังแผนภาพ ภาพท่ี 2 วัฏจักรของน้ำ ทีม่ า : http://www.ilovegroundwater.com/content/history/1 พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อุดม บริสทุ ธิ์ ครู/ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ | 187 2. วัฏจกั รของคาร์บอน คารบ์ อนเป็นองค์ประกอบสำคัญที่พบในส่ิงมีชวี ติ ในรูปของสารอินทรีย์ ได้แก่ โปรตนี คารโ์ บไฮเดรต ไขมนั เป็นตน้ ในบรรยากาศคาร์บอนอยู่ในรปู ของกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ นอกจากนี้ยังพบอยู่ในรูปสารประกอบ ไฮโดรคาร์บอนที่นำมาใชเ้ ป็นเชื้อเพลงิ เชน่ นำ้ มันดิบ กา๊ ซธรรมชาติ เมอ่ื เกิดการเผาไหม้จะให้กา๊ ซ คาร์บอนไดออกไซด์กลับส่บู รรยากาศ สำหรับคาร์บอนท่เี ป็นองค์ประกอบในพืชได้มาจากกระบวนการสังเคราะห์ ด้วยแสง หลังจากนนั้ จะถูกถ่ายทอดไปยงั ผบู้ รโิ ภคลำดบั ต่างๆ คาร์บอนไดออกไซด์ทีเ่ กดิ จากการหายใจ การเผาไหม้ และการยอ่ ยสลายซากสง่ิ มชี วี ติ ก็จะกลับสู่ บรรยากาศไดอ้ ีกดงั แผนภาพ ภาพที่ 3 วฏั จกั รของคารบ์ อน ทีม่ า : http://www2.pop.vcharkarn.com/lesson/view.php?id=1310 พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อุดม บรสิ ุทธิ์ ครู/ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 197 3. วัฏจกั รของไนโตรเจน วัฏจักรของไนโตรเจนประกอบด้วย 4 ข้นั ตอนดงั นี้ คือ 3.1 การตรึงไนโตรเจน เปน็ การเปลยี่ นรปู ไนโตรเจนในอากาศให้กลายเป็นองคป์ ระกอบในโมเลกลุ ของ สารอินทรีย์ เชน่ ยูเรยี โปรตนี กรดนวิ คลอี กิ มีกระบวนการทีเ่ กีย่ วข้อง 2 กระบวนการ คือ 1) กระบวนการทางกายภาพโดยอาศัยพลังงานจากปรากฏการณธ์ รรมชาติ เชน่ ฟ้าแลบ ฟ้าผา่ 2) กระบวนการทางชวี ภาพ 3.2 การสรา้ งแอมโมเนยี เกิดจากสารอินทรีย์ที่อยู่ในร่างกายของสิ่งมชี ีวติ ตลอดจนสารประกอบ ไนโตรเจนที่เปน็ ส่งิ ขับถ่าย เช่น ยูเรียจะถูกย่อยสลายโดยแบคทีเรียจำพวก Ammonifying bacteria ใหก้ ลายเปน็ กา๊ ซแอมโมเนีย (NH3) 3.3. การสร้างไนเตรต เป็นการเปลีย่ นแปลงแอมโมเนียให้กลายเป็นไนไตรตแ์ ละไนเตรต โดยจุลนิ ทรยี ์ พวกแบคทเี รียท่สี รา้ งอาหารเองได้ 3.4 การสรา้ งไนโตรเจน เปน็ การเปลย่ี นไนเตรตใหก้ ลายเป็นก๊าซไนโตรเจนโดยจลุ ินทรีย์จำพวก Denitrification bacteria ภาพที่ 4 วฏั จักรของไนโตรเจน ทม่ี า : http://www2.pop.vcharkarn.com/lesson/view.php?id=1310 พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บริสุทธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ | 1170 4. วัฏจกั รของฟอสฟอรสั ฟอสฟอรัสเป็นธาตุที่จำเป็นในการดำรงชวี ิต เป็นธาตุอาหารทีส่ ำคัญต่อการเจริญเตบิ โตและการให้ผลผลติ ของพืชตามธรรมชาติ ฟอสฟอรัสอยูใ่ นรูปของฟอสเฟตไอออน และสารประกอบฟอสเฟต ซึ่งถ่ายทอดไปยงั มนุษย์ และสัตวท์ างสายใยอาหาร เม่ือมนษุ ย์ สตั ว์ และพืชตายลง แบคทเี รยี บางกลุ่มท่ีอยูใ่ นดินจะยอ่ ยสลายเป็นกรด ฟอสฟอริกแลว้ ทำปฏิกิริยากับสารในดนิ เกดิ เปน็ สารประกอบฟอสฟอรสั ดั้งเดมิ สารประกอบฟอสฟอรสั บางส่วนทบั ถมเป็นกองหนิ ฟอสเฟตในทะเลและมหาสมุทร รวมทั้งหนิ ปะการัง เปลอื กหอย และโครงกระดูกต่างๆ ซ่งึ เม่ือสง่ิ เหลา่ นี้สลายตัว แพลงกต์ อนพืชและแพลงก์ตอนสตั ว์ท่ีเปน็ ผู้ผลิตที่ สำคญั ของสายใยอาหารในทะเล จะนำสารเหล่านไ้ี ปใช้และถ่ายทอดต่อไปตามสายใยอาหาร เมื่อสง่ิ มีชีวิตตาย กล่มุ ผู้ยอ่ ยสลายอินทรยี สารกจ็ ะเปลย่ี นสารประกอบฟอสฟอรัสในสิง่ มชี ีวิตทง้ั หลายกลับมาเป็นสารประกอบฟอสฟอรัส ในดนิ และในน้ำตามเดิม ภาพท่ี 5 วัฏจกั รของฟอสฟอรสั ท่ีมา : http://www2.pop.vcharkarn.com/lesson/view.php?id=1310 พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บรสิ ทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1171 ใบงานท่ี 1 ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 วชิ าวิทยาศาสตร์พน้ื ฐาน (ชีววิทยา) ชัน้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 4 การหมนุ เวยี นสารในระบบนิเวศ ชอ่ื ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชน้ั ................. . . คำชแ้ี จง : ให้นกั เรียนอา่ นคำถามที่กำหนดให้ แลว้ เขยี นคำตอบลงในชอ่ งว่างท่ีกำหนดใหถ้ ูกต้องสมบูรณ์ . ใชเ้ วลา 5 นาที ( 4 คะแนน) . 1. พืชสีเขยี วและแบคทีเรยี สมั พนั ธ์กันอยา่ งไร . ตอบ : . . . . . 2. แผนภาพการหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศน้มี สี ่วนประกอบใหญๆ่ อะไรบ้าง . ตอบ : . . . . . 3. แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์มีความสมั พันธ์อยา่ งไรกบั ส่ิงมีชีวิตในระบบนเิ วศ ตอบ : . . 4. พืชสเี ขียวมีความสมั พนั ธก์ ับส่งิ มชี ีวติ ทกี่ นิ สัตวเ์ ปน็ อาหารเพียงอย่างเดียว อยา่ งไรบา้ ง ตอบ : . . พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อุดม บรสิ ุทธิ์ ครู/ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1172 ใบงานท่ี 2 ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 วชิ าวิทยาศาสตร์พื้นฐาน (ชวี วิทยา) ชนั้ มธั ยมศึกษาปที ี่ 4 วฏั จกั รของนำ้ ช่ือ................................................................................................เลขท.ี่ ..............ชน้ั ................. คำชแ้ี จง : ให้นักเรียนตอบคำถามท่ีกำหนดให้ แล้วเขยี นคำตอบลงในชอ่ งวา่ งท่กี ำหนดให้ถูกตอ้ งสมบรู ณ์ ใช้เวลา 5 นาที ( 3 คะแนน) 1. นักเรียนศกึ ษาแผนภาพวัฏจกั รของน้ำ แลว้ จะจำแนกการหมุนเวยี นของนำ้ ในแผนภาพเปน็ กปี่ ระเภท อะไรบ้าง ตอบ : . .. .. 2. ในแผนภาพมสี ่งิ มชี ีวติ ชนดิ ใดบา้ ง . ตอบ : . . . . 3. ให้นักเรียนอธบิ ายวัฏจกั รของน้ำจากแผนภาพอยา่ งละเอียด . ตอบ : . . . . . . . . . . . . . . . . พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ทุ ธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนเิ วศ | 1173 ใบงานที่ 3 ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 วิชาวทิ ยาศาสตรพ์ ื้นฐาน (ชีววทิ ยา) ชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 4 วฏั จกั รของคาร์บอน ชือ่ ................................................................................................เลขท.ี่ ..............ชั้น................. คำช้แี จง : ให้นักเรยี นตอบคำถามที่กำหนดให้ แลว้ เขียนคำตอบลงในชอ่ งว่างที่กำหนดให้ถูกตอ้ งสมบูรณ์ . ใชเ้ วลา 10 นาที ( 5 คะแนน) . . 1. กระบวนการใดทำให้คาร์บอนไดออกไซดถ์ ูกปล่อยสบู่ รรยากาศ . ตอบ : . . . 2. ถา้ ในบรรยากาศไม่มีแก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์ผลจะเป็นอยา่ งไร . ตอบ : . . . . 3. ธาตคุ ารบ์ อนนอกจากเป็นองค์ประกอบของแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดแ์ ลว้ ยังเป็นองค์ประกอบของสารอะไร . ไดอ้ ีก . ตอบ : . . . 4. พืชน้ำจะนำธาตุคาร์บอนไปใชด้ ้วยวิธีใด . ตอบ : . . . . . . 5. นกั เรยี นคดิ วา่ ปรมิ าณแกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศมแี นวโน้มเป็นอยา่ งไร และส่งผลต่อสง่ิ แวดล้อม . อยา่ งไรบ้าง . ตอบ : . . . . . พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ุทธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ | 1174 ใบงานท่ี 4 ชุดการเรียนรู้ที่ 5 วชิ าวทิ ยาศาสตรพ์ ื้นฐาน (ชีววิทยา) ชั้นมธั ยมศึกษาปที ี่ 4 วฏั จักรของไนโตรเจน ช่ือ................................................................................................เลขท.ี่ ..............ชนั้ ................. . . คำช้แี จง : ใหน้ กั เรียนตอบคำถามท่ีกำหนดให้ แลว้ เขียนคำตอบลงในชอ่ งว่างท่กี ำหนดใหถ้ ูกต้องสมบูรณ์ . ใชเ้ วลา 10 นาที ( 5 คะแนน) . 1. ไนโตรเจนมีประโยชนต์ อ่ สิ่งมีชีวิตอย่างไร . ตอบ : . . . . . 2. ไนโตรเจนจากอากาศเปลย่ี นเป็นปุ๋ยไนเตรตได้อยา่ งไร . ตอบ : . . . . . 3. ไนโตรเจนในอากาศเปลยี่ นเป็นปุ๋ยไนเตรตในดนิ ด้วยวิธีใดบา้ ง ตอบ : . . . . . . . . 4. ผลิตผลตัวแรกของกระบวนการตรงึ ไนโตรเจนคืออะไร ตอบ : . 5. ถา้ ขาดไนโตรเจนแลว้ จะมีผลอย่างไรต่อระบบนิเวศ ตอบ : . . . . พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ุทธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ที่ 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1175 ใบงานท่ี 5 ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 วิชาวิทยาศาสตรพ์ น้ื ฐาน (ชีววทิ ยา) ช้นั มธั ยมศึกษาปีที่ 4 วัฏจักรของฟอสฟอรสั ชื่อ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชัน้ ................. คำช้ีแจง : ใหน้ ักเรียนตอบคำถามที่กำหนดให้ แลว้ เขยี นคำตอบลงในชอ่ งว่างที่กำหนดให้ถูกต้องสมบรู ณ์ . ใช้เวลา 5 นาที ( 3 คะแนน) . . 1. สารประกอบฟอสฟอรัสในพชื และสัตวเ์ ปลี่ยนเปน็ สารประกอบฟอสฟอรสั ในน้ำ และในดินไดอ้ ย่างไร . ตอบ : . . . 2. สารประกอบฟอสฟอรสั ในซากพืชซากสัตว์และในเปลือกหอย จะเปลยี่ นมาเป็นสารประกอบฟอสฟอรสั ในนำ้ ในดนิ ได้อยา่ งไร ตอบ : . .. .. .. 3. นักเรยี นคดิ ว่าสารประกอบฟอสฟอรัสในพืชและสตั ว์ เปลยี่ นเปน็ สารประกอบฟอสฟอรสั ในน้ำและในดนิ . กับสารประกอบฟอสฟอรสั ในนำ้ และในดินเปลีย่ นกลบั เป็นสารประกอบในส่ิงมชี ีวติ นัน้ สัมพนั ธก์ นั หรือไม่ . อยา่ งไร . ตอบ : . . . . พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ทุ ธิ์ ครู/ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ท่ี 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1176 ใบสรุปเนอื้ หา ชุดการเรยี นรทู้ ่ี 5 วิชาวทิ ยาศาสตร์พื้นฐาน (ชีววิทยา) ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 4 การหมนุ เวยี นสารในระบบนเิ วศ สงิ่ มีชีวติ จำเป็นตอ้ งใช้แรธ่ าตุต่างๆ มาสร้างเป็นอาหาร และธาตุเหลา่ นีม้ กี ารหมุนเวยี นนำมาใชโ้ ดยผ่านไป ยังสว่ นตา่ งๆ ของระบบนิเวศจนสามารถนำกลบั คนื มาใช้ได้อกี การหมุนเวียนส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปของสารประกอบ จึงเรียกวา่ วฏั จกั รของสาร วัฏจกั รของสารทสี่ ำคัญมีดังน้ี คือ 1. วัฏจกั รของน้ำ การหมุนเวยี นของนำ้ ในระบบนเิ วศ ร่างกายของสง่ิ มชี ีวิตทุกชนดิ มีน้ำเป็นองคป์ ระกอบในปริมาณมาก นำ้ เปน็ ตวั กลางในกระบวนการต่างๆ โดยเฉพาะกระบวนการเมแทบอลิซมึ (metabolism) การหมุนเวียนของน้ำจงึ มี ความสำคญั สำหรบั สง่ิ มชี ีวิตมาก วัฏจักรของน้ำ ประกอบด้วย 1.1 วฏั จักรของน้ำที่ไมผ่ า่ นสิ่งมีชีวติ เปน็ วฏั จกั รระยะส้นั เกิดจากการระเหยของน้ำในแหล่งน้ำตา่ งๆ กลายเปน็ ไอน้ำลอยข้นึ ไปในบรรยากาศกลายเป็นเมฆ แล้วเกดิ การควบแน่นกลายเป็นฝนตกลงมาสูพ่ น้ื ดนิ และ แหล่งน้ำในธรรมชาติ 1.2 วัฏจักรของน้ำท่ผี ่านสงิ่ มีชวี ติ เป็นวัฏจกั รระยะยาว เรม่ิ จากน้ำในแหล่งต่างๆ ถูกกลุ่มส่งิ มชี วี ติ ตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ผ้ผู ลิต บรโิ ภค และผู้ยอ่ ยสลายนำไปใชใ้ นกระบวนการตา่ งๆ เพื่อการดำรงชวี ิต น้ำจะกลับสบู่ รรยากาศจาก การหายใจ การขับถา่ ย และการคายนำ้ ของพืช แล้วกลนั่ ตวั เปน็ หยดน้ำตกลงมาเปน็ ฝนส่พู ืน้ ดินและแหลง่ น้ำใน ธรรมชาติ 2. วัฏจกั รของคารบ์ อน คาร์บอนเป็นองคป์ ระกอบสำคญั ท่ีพบในส่งิ มีชีวติ ในรูปของสารอนิ ทรีย์ ได้แก่ โปรตีนคาร์โบไฮเดรต ไขมนั เปน็ ต้น ในบรรยากาศคาร์บอนอยู่ในรูปของกา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซดน์ อกจากน้ยี งั พบอยใู่ นรปู สารประกอบ ไฮโดรคาร์บอนทีน่ ำมาใชเ้ ปน็ เช้ือเพลงิ เช่น น้ำมนั ดิบ กา๊ ซธรรมชาติ เมือ่ เกิดการเผาไหม้จะให้ก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์กลับส่บู รรยากาศ สำหรับคาร์บอนทีเ่ ป็นองค์ประกอบในพชื ได้มาจากกระบวนการสังเคราะห์ ดว้ ยแสง หลังจากนน้ั จะถูกถ่ายทอดไปยงั ผบู้ ริโภคลำดับต่างๆ คารบ์ อนไดออกไซด์ท่ีเกดิ จากการหายใจ การเผา ไหม้ และการยอ่ ยสลายซากส่ิงมีชีวิต กจ็ ะกลบั สู่บรรยากาศได้อีก 3. วัฏจกั รของไนโตรเจน วฏั ของจกั รไนโตรเจนประกอบดว้ ย 4 ข้นั ตอน ดงั น้ี คือ 3.1 การตรึงไนโตรเจน เป็นการเปลยี่ นรปู ไนโตรเจนในอากาศใหก้ ลายเปน็ องคป์ ระกอบในโมเลกุลของ สารอนิ ทรยี ์ เช่น ยูเรีย โปรตีน กรดนวิ คลีอิก มีกระบวนการท่ีเก่ยี วข้อง 2 กระบวนการ คือ 1) กระบวนการทางกายภาพโดยอาศัยพลงั งานจากปรากฏการณธ์ รรมชาติ เช่น ฟา้ แลบ ฟ้าผา่ 2) กระบวนการทางชีวภาพ 3.2 การสร้างแอมโมเนีย เกดิ จากสารอนิ ทรยี ์ท่ีอยู่ในร่างกายของส่ิงมชี ีวิต ตลอดจนสารประกอบ ไนโตรเจนทเี่ ปน็ ส่งิ ขบั ถ่าย เช่น ยเู รีย จะถกู ย่อยสลายโดยแบคทีเรยี จำพวก Ammonifying bacteria ให้กลายเป็น ก๊าซแอมโมเนยี (NH3) พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ท่ี 5 การหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ | 1177 3.3 การสร้างไนเตรต เปน็ การเปล่ียนแปลงแอมโมเนยี ใหก้ ลายเป็นไนไตรต์และไนเตรต โดยจุลนิ ทรยี พ์ วก แบคทเี รยี ทส่ี ร้างอาหารเองได้ 3.4 การสร้างไนโตรเจน เปน็ การเปล่ยี นไนเตรตใหก้ ลายเป็นกา๊ ซไนโตรเจนโดยจลุ นิ ทรีย์จำพวก Denitrification bacteria 4. วฏั จกั รของฟอสฟอรสั ฟอสฟอรสั เป็นธาตุทจ่ี ำเป็นในการดำรงชวี ติ เปน็ ธาตุอาหารท่สี ำคญั ต่อการเจรญิ เตบิ โตและการใหผ้ ลผลติ ของพืชตามธรรมชาติ ฟอสฟอรัสอย่ใู นรูปของฟอสเฟตไอออน และสารประกอบฟอสเฟต ซงึ่ ถ่ายทอดไปยังมนุษย์ และสัตว์ทางสายใยอาหาร เม่ือมนุษย์ สัตว์ และพืชตายลง แบคทีเรียบางกลมุ่ ท่ีอยใู่ นดนิ จะยอ่ ยสลายเปน็ กรด ฟอสฟอริกแลว้ ทำปฏกิ ิรยิ ากบั สารในดนิ เกิดเปน็ สารประกอบฟอสฟอรัสดัง้ เดมิ สารประกอบฟอสฟอรสั บางส่วนทบั ถมเปน็ กองหนิ ฟอสเฟตในทะเลและมหาสมุทร รวมทั้งหิน ปะการัง เปลือกหอย และโครงกระดูกต่างๆ ซ่งึ เมื่อสง่ิ เหลา่ นส้ี ลายตัว แพลงก์ตอนพชื และแพลงกต์ อนสัตว์ทีเ่ ป็นผู้ผลติ ท่ี สำคญั ของสายใยอาหารในทะเล จะนำสารเหลา่ นีไ้ ปใช้และถา่ ยทอดต่อไปตามสายใยอาหาร เม่ือสิ่งมีชวี ติ ตาย กลมุ่ ผู้ย่อยสลายอินทรยี สารก็จะเปลย่ี นสารประกอบฟอสฟอรสั ในส่งิ มชี ีวติ ท้ังหลายกลบั มาเป็นสารประกอบฟอสฟอรัส ในดินและในน้ำตามเดิม พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 การหมุนเวยี นสารในระบบนเิ วศ | 1178 แบบทดสอบวัดผลการเรยี นรู้ หลังเรยี น ชดุ การเรียนรูท้ ่ี 5 วิชาวทิ ยาศาสตรพ์ ืน้ ฐาน (ชีววทิ ยา) ช้ันมธั ยมศกึ ษาปที ่ี 4 เร่อื งการหมนุ เวียนสารในระบบนเิ วศ จำนวน 10 ขอ้ คำชี้แจง : ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถกู ต้องท่สี ดุ เพยี งข้อเดียว แลว้ กาเครอื่ งหมายกากบาท (X) ลงในกระดาษคำตอบ 1. แหลง่ ใหญ่ทีส่ ุดทม่ี ีธาตุไนโตรเจนคอื แหลง่ ใด 7. ในธรรมชาตติ วั การที่ชว่ ยทำให้คาร์บอน และ ก. บรรยากาศ ข. มหาสมทุ ร ไนโตรเจน ที่เปน็ องค์ประกอบของพืชถูกนำกลบั มาใช้ ค. สง่ิ มีชีวิต ง. หนิ ในวัฏจักรไดอ้ ีก คอื อะไร 2. นำ้ ท่ีพบได้ในโลกนอ้ี ยู่ในสภาพของของเหลว และ ก. ผู้ยอ่ ยอนิ ทรียสาร ก๊าซ โดยเคลอื่ นที่อยู่ระหวา่ งบรรยากาศและผวิ โลก ข. ผู้บรโิ ภค และแบคทีเรยี ในทะเล วฏั จกั รของนำ้ ทำใหเ้ ปน็ ไอโดยพลังงานจาก.......และตก ค. ผ้บู ริโภค และผยู้ ่อยสลายอินทรียสาร ลงมาสพู่ น้ื โดย....... ง. ผู้บรโิ ภค และแบคทเี รียในปมรากถ่วั ก. ความร้อนใต้พิภพ, ลม 8. ขอ้ ใดไม่ถูกต้อง ข. ความรอ้ นใต้พภิ พ, นำ้ ก. กล่มุ สงิ่ มีชีวติ ในธรรมชาติจะมีการเปลย่ี นแปลง ค. ความร้อนจากดวงอาทติ ย์, แรงโนม้ ถว่ ง อยเู่ สมอ ง. ความร้อนจากดวงอาทิตย์, น้ำ ข. การหมนุ เวยี นของน้ำตามวัฏจักรจะหยุดถ้าไมม่ ี 3. ธาตุท่ีพบมากทสี่ ุดในคนเราเมื่อคิดเปน็ ร้อยละโดย ต้นไมเ้ ลย น้ำหนกั คือธาตใุ ด ค. มนษุ ยเ์ ปน็ ตวั การสำคัญทที่ ำใหเ้ สียสมดลุ ธรรมชาติ ก. คาร์บอน ข. แคลเซียม ง. วฏั จักรของสารที่สำคญั จะมกี ารหมนุ เวยี นระหว่าง ค. ออกซเิ จน ง. ไฮโดรเจน ชน้ั ของบรรยากาศ น้ำ และดนิ 4. วัฏจกั รทีม่ ีความสมั พนั ธก์ ันอย่างมาก คือวฏั จักรใด 9. วัฏจกั รในขอ้ ใดไม่จำเป็นต้องผา่ นทางผผู้ ลติ และผ้บู รโิ ภค ก. วฏั จักรของคาร์บอน และวัฏจกั รของนำ้ ก. กำมะถนั ข. ฟอสฟอรัส ข. วฏั จกั รของนำ้ และวฏั จักรของไนโตรเจน ค. ไนโตรเจน ง. คาร์บอน ค. วัฏจกั รของไนโตรเจน และวฏั จักรของแคลเซียม 10. ข้อใดกลา่ วไม่ถกู ต้อง ง. วัฏจกั รของคารบ์ อน และวัฏจักรของไนโตรเจน ก. ธรรมชาติจะสมดลุ อยไู่ ดก้ ็ต่อเมื่อวัฏจกั รเวียนกลับ 5. วัฏจกั รของสารใดต่อไปน้ีเกดิ ขึ้นได้ยากมาก ถ้า ของสารเปน็ ปกติ ปราศจากจุลนิ ทรีย์ ข. ระบบนิเวศท่ีมีความสมบรู ณจ์ ะมีความซับซ้อน ก. O2 ข. N2 ของสายใยอาหารมากขึ้น ค. CO2 ง. H2O ค. การหมนุ เวยี นของพลังงานในระบบนิเวศเป็น 6. แบคทีเรยี ท่ีอาศยั อยูใ่ นปมรากพชื ตระกูลถ่วั มีหนา้ ที่ เช่นเดยี วกบั วัฏจักรของสาร อะไร ง. ถา้ ไม่เกิดการหมุนเวียนกลับของสารเปน็ วฏั จักร ก. เปล่ียนไนไตรตใ์ หเ้ ป็นไนเตรต สงิ่ มีชวี ติ จะไม่สามารถดำรงอยไู่ ด้ ข. เปลีย่ นแอมโมเนียใหเ้ ป็นไนไตรต์ ค. เปลีย่ นไนเตรตให้เปน็ แอมโมเนยี ง. เปลีย่ นไนโตรเจนให้เปน็ สารประกอบอนิ ทรีย์ใน ปมรากถัว่ พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บริสุทธ์ิ ครู/ชำนาญการ

ชดุ การเรยี นรู้ท่ี 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ | 1179 กระดาษคำตอบ แบบทดสอบหลงั เรยี น ช่อื .................................................................................... ชนั้ ................. เลขที.่ ......... ขอ้ กขค ง จ 123 4 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 คะแนนเต็ม 10 คะแนน ได้ .................... คะแนน พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บริสทุ ธ์ิ ครู/ชำนาญการ

ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 การหมุนเวียนสารในระบบนเิ วศ | 1270 บนั ทึกสรุปผลการเรยี น ชดุ การเรียนรู้ที่ 5 การหมนุ เวยี นสารในระบบนิเวศ ผลการประเมนิ ผลการทดสอบก่อนเรยี น ผลการทดสอบหลังเรยี น คะแนน ระดับ คะแนน ระดบั เกณฑ์คะแนนการประเมนิ ผลการเรยี นกอ่ น-หลังเรียน 9 –10 คะแนน ระดบั ดีมาก 7 – 8 คะแนน ระดบั ดี 5 – 6 คะแนน ระดับ พอใช้ 1 – 4 คะแนน ระดบั ควรปรบั ปรุง สรปุ ผลการประเมิน  ผ่าน  ไม่ผ่าน หมายเหตุ : นักเรยี นจะผ่านเกณฑ์การประเมิน เม่ือทำขอ้ สอบได้ต้ังแต่ 8 คะแนนขน้ึ ไป พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ทุ ธ์ิ ครู/ชำนาญการ

บรรณานุกรม กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขัน้ พนื้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551. กรงุ เทพฯ : ชมุ ชนสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย. 2552 ประดษิ ฐ์ เหลา่ เนตร์ และคณะ. หนังสือเรียน ชีววทิ ยา มธั ยมศึกษาปที ี่ 4-6. กรงุ เทพฯ : สำนักพมิ พ์แมค็ . 2553. ประสงค์ หลำสะอาด และจิตเกษม หลำสะอาด. คู่มือชีววทิ ยา ENTRANCE ม.4-5-6 ฉบบั สมบรู ณ์. กรงุ เทพมหานคร : พัฒนาศึกษา, 2543. พเยาว์ ยนิ ดสี ขุ และคณะ, ชวี ติ กับสิ่งแวดล้อม ส่ิงมีชีวติ กับกระบวนการดำรงชวี ติ . กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ บรษิ ัทพัฒนาคุณภาพวิชาการ, 2555. พมิ พนั ธ์ เดชะคปุ ต์ และคณะ. ชดุ กจิ กรรมการเรียนรทู้ ่ีเนน้ ผู้เรยี นเปน็ สำคัญ ชวี วทิ ยา ม.4. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ บรษิ ัทพฒั นาคุณภาพวิชาการ, 2549. สมบญุ เตชะภญิ ญาวัฒน.์ พฤกษศาสตร์. พิมพ์คร้ังที่ 3, กรงุ เทพ : สำนักพิมพ์ร้วั เขยี ว, 2537. สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี, สถาบนั . กระทรวงศึกษาธกิ าร. หนงั สือเรียน สาระการเรยี นรู้ พืน้ ฐานและเพิม่ เตมิ ชีววิทยา เล่ม 6. พิมพ์ครง้ั ท่ี 4, กรุงเทพฯ : โรงพมิ พค์ รุ สุ ภาลาดพร้าว, 2544. ฤทธิ์ วัฒนชยั ยิง่ เจรญิ . หนงั สือเรยี น สง่ิ มชี ีวติ กบั กระบวนการดำรงชวี ติ ชีวิตกบั สิ่งแวดล้อม ม.4-ม.6. กรงุ เทพฯ : อักษรเจริญทัศน์, 2553. http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet6/envi1/ecosystem/b2.htm http://web.ku.ac.th/schoolnet/snet6/envi1/ecosystem/b3.htm http://www.ilovegroundwater.com/content/history/1 http://www2.pop.vcharkarn.com/lesson/view.php?id=1310 พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธ์ิ ครู/ชำนาญการ

ภาคผนวก พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บรสิ ทุ ธิ์ ครู/ชำนาญการ

แนวคำตอบ ใบงานท่ี 1 ชุดการเรียนรทู้ ี่ 5 วชิ าวทิ ยาศาสตร์พ้ืนฐาน (ชีววิทยา) ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 4 การหมนุ เวยี นสารในระบบนิเวศ ช่ือ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชั้น................. คำชี้แจง : ให้นกั เรยี นอา่ นคำถามที่กำหนดให้ แล้วเขียนคำตอบลงในชอ่ งวา่ งท่ีกำหนดให้ถูกต้องสมบรู ณ์ ใชเ้ วลา 5 นาที ( 4 คะแนน) 1. พชื สเี ขยี วและแบคทเี รียสมั พันธก์ ันอยา่ งไร ตอบ : พชื สเี ขยี วตาย แบคทเี รียจะย่อยสลายให้กลายเป็นปุย๋ เป็นธาตุอาหารในดนิ ต่อไป 2. แผนภาพนม้ี สี ว่ นประกอบใหญ่ๆ อะไรบา้ ง ตอบ : สว่ นทีม่ ีชีวติ และสว่ นท่ีไมม่ ีชีวิต 3. แก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์มีความสัมพนั ธ์อย่างไรกบั ส่งิ มีชีวิตในระบบนิเวศ ตอบ : พชื นำไปใชใ้ นการสงั เคราะห์ด้วยแสง 4. พชื สีเขียวมีความสมั พันธ์กับส่งิ มีชวี ิตท่ีกนิ สัตว์เปน็ อาหารเพียงอย่างเดียว อยา่ งไรบา้ ง ตอบ : ความสัมพนั ธ์ในแงก่ ารกนิ กันเปน็ ทอดๆ โดยพชื สีเขียวถกู ผู้บริโภคพชื กินเป็นอาหาร และสิ่งมีชวี ิตท่กี นิ สัตวเ์ ป็นอาหารกก็ ินผบู้ ริโภคพืชอีกทีหนงึ่ ) พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อุดม บริสทุ ธ์ิ ครู/ชำนาญการ

แนวคำตอบ ใบงานท่ี 2 ชุดการเรยี นรูท้ ่ี 5 วชิ าวิทยาศาสตร์พืน้ ฐาน (ชีววิทยา) ชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 4 วฏั จกั รของนำ้ ชือ่ ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชั้น................. คำชีแ้ จง : ให้นักเรยี นตอบคำถามท่ีกำหนดให้ แล้วเขยี นคำตอบลงในช่องวา่ งท่ีกำหนดใหถ้ ูกต้องสมบูรณ์ ใช้เวลา 5 นาที ( 3 คะแนน) 1. นกั เรยี นศึกษาแผนภาพวัฏจกั รของน้ำ แลว้ จะจำแนกการหมุนเวยี นของนำ้ ในแผนภาพเปน็ กีป่ ระเภท อะไรบ้าง ตอบ : 2 ประเภท คือ การหมนุ เวยี นน้ำทไ่ี มผ่ า่ นส่งิ มีชวี ิต และการหมนุ เวยี นน้ำทผ่ี ่านสิ่งมีชีวติ 2. ในแผนภาพมีส่งิ มชี ีวิตชนิดใดบ้าง ตอบ : พืช สัตว์ 3. ให้นักเรียนอธบิ ายวัฏจกั รของน้ำจากแผนภาพอยา่ งละเอียด ตอบ : - วฏั จักรที่ไมผ่ า่ นสงิ่ มีชวี ิต น้ำจากพน้ื ดินได้รับความรอ้ นระเหยเป็นไอส่บู รรยากาศกระทบ ความเยน็ กล่ันตวั เป็นละอองน้ำ และเปน็ เมฆตกลงมาเปน็ ฝน - วัฏจักรทผ่ี า่ นสิง่ มชี วี ิต พืชดดู นำ้ จากพ้นื ดนิ ขึน้ ไปใชใ้ นการสงั เคราะหด์ ้วยแสง และคายนำ้ ออกมาในรปู ไอน้ำ กระทบความเย็นกลนั่ ตัวเปน็ ละอองน้ำและเปน็ เมฆตกลงมาเปน็ ฝน สัตว์ใช้นำ้ สตั ว์กนิ พชื แล้วขบั ถา่ ยเปน็ น้ำสูพ่ ืน้ ดิน ทง้ั พืชและสตั วห์ ายใจออกเป็นไอน้ำ กล่นั ตัวเป็นละออง นำ้ และเปน็ เมฆตกลงมาเปน็ ฝนและเปน็ นำ้ บนดนิ น้ำใตด้ นิ พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บรสิ ุทธ์ิ ครู/ชำนาญการ

แนวคำตอบ ใบงานที่ 3 ชุดการเรียนรู้ที่ 5 วชิ าวิทยาศาสตร์พืน้ ฐาน (ชีววิทยา) ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 4 วัฏจักรของคาร์บอน ช่อื ................................................................................................เลขท.ี่ ..............ชน้ั ................. คำชีแ้ จง : ให้นกั เรียนตอบคำถามท่ีกำหนดให้ แลว้ เขยี นคำตอบลงในชอ่ งว่างท่ีกำหนดให้ถูกต้องสมบรู ณ์ ใช้เวลา 10 นาที ( 5 คะแนน) 1. กระบวนการใดทำให้คารบ์ อนไดออกไซด์ถูกปลอ่ ยสบู่ รรยากาศ ตอบ : กระบวนการหายใจของพชื และสตั ว์ ทำให้คารบ์ อนไดออกไซดอ์ อกสูบ่ รรยากาศโดยการหายใจ ออก การเผาไหมข้ องเชอื้ เพลิงทำให้คารบ์ อนไดออกไซด์ออกสู่บรรยากาศเชน่ กัน นอกจากน้ี การยอ่ ยสลายซากสิง่ มีชวี ิตก็ทำใหแ้ กส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ออกสูบ่ รรยากาศได้เชน่ กนั 2. ถ้าในบรรยากาศไม่มแี กส๊ คาร์บอนไดออกไซด์ผลจะเป็นอยา่ งไร ตอบ : ถา้ ไม่มี CO2 พชื สังเคราะห์ด้วยแสงไม่ได้ จึงไม่มี O2 ออกสู่บรรยากาศ สตั ว์และพชื ไม่มี O2 ท่ีใช้ในการหายใจ จึงตายหมด เมื่อไม่มีพืช โซ่อาหารและสายใยอาหารก็หยุดชะงัก 3. ธาตคุ าร์บอนนอกจากเป็นองค์ประกอบของแกส๊ คาร์บอนไดออกไซดแ์ ลว้ ยงั เป็นองคป์ ระกอบของสารอะไร ไดอ้ ีก ตอบ : ฟอสซลิ ถา่ นหิน นำ้ มนั ฯลฯ 4. พืชนำ้ จะนำธาตุคารบ์ อนไปใชด้ ว้ ยวิธใี ด ตอบ : นำ้ ฝนทตี่ กลงมาจะละลาย CO2 ในบรรยากาศ ทำให้นำ้ ฝนมีสภาพเป็นกรดคารบ์ อนิก ไหลผา่ น ซากอนิ ทรียสาร ดนิ และช้ันหินต่างๆ ทำให้เกิดการสลายของหิน เปลย่ี นเปน็ แคลเซยี มไบ คารบ์ อเนตสะสมอยู่ในแหล่งนำ้ พชื นำ้ ใช้ไดท้ นั ที 5. นกั เรียนคิดว่าปริมาณแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ในอากาศมแี นวโน้มเปน็ อย่างไร และส่งผลตอ่ ส่งิ แวดล้อม อยา่ งไรบ้าง ตอบ : ปริมาณแกส๊ CO2 มีแนวโน้มเพม่ิ ข้นึ มากกว่าปกติ เน่ืองจากการเผาไหมข้ องเช้อื เพลิงในโรงงาน อุตสาหกรรม การใช้ยวดยานพาหนะ นอกจากนีก้ ารลดปริมาณของต้นไม้และปา่ ไม้ ผลก็คอื ทำให้ เกิดมลพิษทางอากาศ) พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อุดม บรสิ ุทธิ์ คร/ู ชำนาญการ

แนวคำตอบ ใบงานท่ี 4 ชุดการเรยี นรู้ที่ 5 วิชาวทิ ยาศาสตร์พ้นื ฐาน (ชวี วิทยา) ชั้นมธั ยมศกึ ษาปที ่ี 4 วฏั จักรของไนโตรเจน ชอื่ ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชั้น................. คำชี้แจง : ให้นกั เรียนตอบคำถามท่ีกำหนดให้ แลว้ เขยี นคำตอบลงในช่องวา่ งทก่ี ำหนดให้ถูกต้องสมบูรณ์ ใชเ้ วลา 10 นาที ( 5 คะแนน) 1. ไนโตรเจนมีประโยชน์ต่อส่ิงมีชีวติ อย่างไร ตอบ : ไนโตรเจนเป็นส่วนประกอบของกรดอะมโิ นและโปรตีน อากาศท่สี ่งิ มีชวี ิตหายใจน้ันประกอบด้วย ไนโตรเจนประมาณ 80 % 2. ไนโตรเจนจากอากาศเปล่ยี นเปน็ ปยุ๋ ไนเตรตไดอ้ ย่างไร ตอบ : ไนโตรเจนในอากาศเปลยี่ นเป็นป๋ยุ ไนเตรตในดนิ โดยแบคทีเรียชื่อไรโซเบียมในปมรากถว่ั และแบคทีเรียในพื้นดนิ 3. ไนโตรเจนในอากาศเปล่ยี นเป็นปยุ๋ ไนเตรตในดนิ ดว้ ยวิธใี ดบา้ ง ตอบ : วธิ ที ี่ 1 ไนโตรเจนในอากาศ ----> แอมโมเนีย ----> ปุ๋ยไนเตรตในดิน วธิ ีที่ 2 ไนโตรเจนในอากาศ ----> แอมโมเนีย ----> ไนไตรต์ สารประกอบไนเตรตในไซโทพลาซมึ ---> ปยุ๋ ไนเตรตในดิน ----> วิธีที่ 3 พชื และสัตว์ตาย ---> สารประกอบท่ีมีไนโตรเจนในดนิ ---> แอมโนเนีย---> ปุ๋ยไนเตรตในดิน วธิ ที ี่ 4 ซากพชื ซากสตั ว์ ----> สารประกอบไนเตรตในดนิ ----> แอมโมเนยี ----> ไนไตรต์ ----> ไนเตรต ----> ปุ๋ยไนเตรตในดนิ 4. ผลติ ผลตวั แรกของกระบวนการตรงึ ไนโตรเจนคืออะไร ตอบ : แอมโมเนีย 5. ถ้าขาดไนโตรเจนแลว้ จะมีผลอยา่ งไรต่อระบบนิเวศ ตอบ : สง่ิ มีชีวิตขาดไนโตรเจนทจ่ี ะนำไปสรา้ งโปรตนี สำหรับการเจริญเติบโต พืชไมส่ ามารถสรา้ ง สารประกอบในเซลลไ์ ด้ เพราะพชื ต้องใช้ไนโตรเจนในรูปของสารประกอบพวกเกลือแอมโมเนีย เกลือไนไตรต์และเกลือไนเตรตไปสร้างสารประกอบตา่ งๆ ในเซลล์ พชื และสตั วเ์ ปน็ องคป์ ระกอบ ท่สี ำคญั ของระบบนิเวศ เม่ือขาดพชื และสตั ว์ก็ไม่มีระบบนเิ วศ พัฒนาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บรสิ ุทธ์ิ ครู/ชำนาญการ

แนวคำตอบ ใบงานที่ 5 ชดุ การเรยี นรูท้ ี่ 5 วชิ าวทิ ยาศาสตร์พ้ืนฐาน (ชวี วทิ ยา) ช้ันมธั ยมศึกษาปีที่ 4 วฏั จกั รของฟอสฟอรัส ชื่อ................................................................................................เลขท.่ี ..............ชนั้ ................. คำชแ้ี จง : ให้นกั เรียนตอบคำถามที่กำหนดให้ แล้วเขียนคำตอบลงในชอ่ งว่างที่กำหนดใหถ้ ูกต้องสมบรู ณ์ ใช้เวลา 5 นาที ( 3 คะแนน) 1. สารประกอบฟอสฟอรสั ในพืชและสัตว์เปลยี่ นเป็นสารประกอบฟอสฟอรัสในนำ้ และในดนิ ได้อย่างไร ตอบ : ผยู้ อ่ ยสลายอนิ ทรยี สารพวกเหด็ รา เปลยี่ นสารประกอบฟอสฟอรัสในสิ่งมชี ีวติ ชนดิ ตา่ งๆ เปน็ สารประกอบฟอสฟอรัสในน้ำและในดิน 2. สารประกอบฟอสฟอรัสในซากพืชซากสัตว์และในเปลือกหอย จะเปลี่ยนมาเป็นสารประกอบฟอสฟอรัสในน้ำ ในดนิ ได้อย่างไร ตอบ : สารประกอบฟอสฟอรสั ในซากพืชซากสตั วแ์ ละเปลือกหอยเกิดการผุพงั ตามสภาพดินฟ้าอากาศ จะกลายเปน็ ปุ๋ยในน้ำในดนิ ต่อไป 3. นักเรยี นคิดวา่ สารประกอบฟอสฟอรัสในพืชและสัตว์ เปล่ียนเป็นสารประกอบฟอสฟอรัสในน้ำและในดนิ กบั สารประกอบฟอสฟอรัสในนำ้ และในดินเปล่ยี นกลบั เป็นสารประกอบในส่งิ มชี ีวติ นั้นสัมพันธ์กนั หรือไม่ อย่างไร ตอบ : ไมส่ มั พันธก์ นั เพราะสารประกอบฟอสฟอรัสในพืชและสตั ว์เปลยี่ นเป็นสารประกอบฟอสฟอรสั ในนำ้ และในดินมากกว่าสารประกอบฟอสฟอรสั ในนำ้ และในดนิ เปลี่ยนกลับเปน็ สารประกอบใน ส่ิงมชี วี ติ พฒั นาโดย : วา่ ที่ ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธิ์ คร/ู ชำนาญการ

เฉลยแบบทดสอบวดั ผลการเรยี นรู้ กอ่ นเรียนและหลังเรยี น ชุดการเรียนรทู้ ่ี 5 วชิ าวทิ ยาศาสตรพ์ ้ืนฐาน (ชวี วิทยา) ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4 เร่อื งการหมุนเวยี นสารในระบบนิเวศ จำนวน 10 ขอ้ 1. ก 2. ค 3. ค 4. ก 5. ข 6. ง 7. ง 8. ค 9. ง 10. ง พัฒนาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บริสทุ ธ์ิ คร/ู ชำนาญการ

พฒั นาโดย : วา่ ท่ี ร.ท.อดุ ม บรสิ ุทธ์ิ คร/ู ชำนาญการ