เทคโนโลยีสะอาด และระบบการจัดการสิ่งแวดล้อม

เทคโนโลยีสะอาดและระบบการจดั การสง่ิ แวดล้อม อาจารย์ ดร.สทุ ธิรกั ษ์ อว้ นศิริ 1สาขาวิชาเคมี คณะวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏหมูบ่ า้ นจอมบงึ

1. เทคโนโลยสี ะอาดเทคโนโลยีสะอาด (clean technology) หมายถงึ การลดปริมาณมลพษิ และของเสียจากการผลติ ใหเ้ หลือน้อยทีส่ ุด โดยมุ่งเนน้ การป้องกนั มลพษิ ที่แหลง่ กาเนิด และนาเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาปรบั เปลย่ี นกระบวนการผลิตหรอื การบรกิ าร ดูแลการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ การน้าของเสยี กลับมาใชใ้ หม่ การดาเนนิ การกิจกรรมเทคโนโลยสี ะอาด ช่วยในการลดตน้ ทุนการผลติ ช่วยรกั ษาส่ิงแวดลอ้ ม และการจดั การของเสีย ซึง่ จะนาไปสู่ระบบการจัดการด้านส่งิ แวดล้อม (environ-mental management system, EMS) 2

ระบบการจดั การดา้ นสิ่งแวดลอ้ ม เปน็ ระบบมาตรฐานสากลว่าด้วยการจดั การส่งิ แวดลอ้ ม หรอื ISO 14000 เปน็ มาตรฐานที่กาหนดใหอ้ งค์กรหรือหนว่ ยงานมโี ครงสรา้ งรบั ผิดชอบและมีวธิ กี ารจัดการทรัพยากรและสิง่ แวดลอ้ ม โดยมีหลกั การคอื ป้องกันมลพิษ ปฏบิ ัตติ ามกฎหมายและปรบั ปรุงพฒั นาระบบการจัดการส่งิ แวดลอ้ มอย่างต่อเน่ือง ISO 14000 เป็นมาตรฐานการจดั การส่ิงแวดล้อม ประกอบดว้ ยอนกุ รมต่อไปนี้ ISO 14001-14004 ระบบมาตรฐานการจัดการด้านสงิ่ แวดล้อม(Environmental management system) ISO 14010-14012 มาตรฐานการตรวจตดิ ตามสิ่งแวดล้อม(Environmental auditing and related environmental investigation (EA) 3

ISO 14020-14025 มาตรฐานฉลากผลติ ภัณฑ์เพอื่ สิง่ แวดลอ้ ม(Environmental labeling) ISO 14030-14032 มาตรฐานการประเมนิ ระบบการจดั การสงิ่ แวดล้อม(Environmental performance evaluation) ISO 14040-14043 มาตรฐานการประเมนิ วัฎจักรชีวติ ผลติ ภณั ฑ์ (Lifecycle assessment) ISO 14050 คาศัพท์และคานยิ าม (Terms and Definitions) 4

2. หลักการของมาตรฐาน ISO 14001 ระบบการจัดการส่งิ แวดล้อม ISO 14001 เปน็ ระบบทชี่ ่วยเสริมสร้างภาพลักษณ์ท่ีดีใหก้ ับองคก์ ร และชว่ ยใหอ้ งคก์ รม่ันใจในการดาเนินงาน ที่สอดคลอ้ งกบักฎหมาย เพอ่ื ลดความเสยี่ ง ช่วยเปดิ โอกาสในการดาเนินธุรกจิ กบั กลุ่มลกู คา้ ท่ีมีความสนใจดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม และช่วยเสริมสรา้ งทศั นคตขิ องผปู้ ฏบิ ัตงิ าน ปรบั ปรงุสภาพแวดลอ้ มและสถานท่ีปฏิบัตงิ านภายในองค์กรใหด้ ีขึ้น 5

3. หลกั การมาตรฐานฉลากผลติ ภณั ฑเ์ พอ่ื สงิ่ แวดล้อมISO 14020-14025 ISO 14020-14025 เปน็ อนุกรมมาตรฐานที่วา่ ด้วยฉลากสง่ิ แวดลอ้ ม(environmental labeling) ซ่งึ หมายถงึ ฉลากท่รี บั รองหรือให้ข้อมูลด้านสิง่ แวดลอ้ มผลกระทบต่อส่งิ แวดลอ้ มของผลติ ภณั ฑ์ และการให้บรกิ ารแก่ผบู้ รโิ ภค เพอ่ื เปน็ ข้อมูลในการตัดสนิ ใจที่จะเลอื กซอ้ื ผลิตภณั ฑ์หรือใช้บรกิ ารนนั้ ๆ มาตรฐานว่าดว้ ยฉลากสงิ่ แวดลอ้ ม เป็นการรบั รองผลติ ภัณฑ์ท่เี ปน็ มติ รต่อสิง่ แวดลอ้ ม หรอื ผลิตภัณฑ์สเี ขียว (green product) 6

4. มาตรฐานการประเมนิ วฏั จกั รชวี ติ ผลติ ภณั ฑ์ISO 14040-14043การประเมนิ วัฏจกั รชวี ิต (Life Cycle Assessment: LCA) คอื กระบวนการวิเคราะห์และประเมินค่าผลกระทบของผลิตภัณฑ์ท่มี ีตอ่สิ่งแวดล้อม ตลอดช่วงชีวิตของผลิตภัณฑ์ ตั้งแต่การสกัดหรือการได้มาซ่ึงวัตถุดิบกระบวนการผลิต การขนส่งและการแจกจ่าย การใช้งานผลิตภัณฑ์ การใช้ใหม่/แปรรูป และการจดั การเศษซากของผลิตภณั ฑห์ ลังการใช้งาน ซ่ึงอาจกล่าวได้ว่าพิจารณาผลิตภัณฑ์ตั้งแต่เกิดจนตาย (Cradle toGrave) โดยมีการระบุถึงปรมิ าณพลังงานและวัตถุดิบทใี่ ช้ รวมถึงของเสียทปี่ ล่อยออกสู่ส่ิงแวดล้อมและการประเมินโอกาสท่ีจะส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศและสุขอนามยั ของชุมชน เพื่อที่จะหาวิธีการในการปรับปรุงผลิตภัณฑ์ให้เกิดผลกระทบต่อสง่ิ แวดล้อมน้อยท่สี ุด 7

- เพ่ือประกอบการตัดสินใจเลือกบริโภค คือ การคิดเพื่อให้ทราบถึงเส้นทางชีวิตของผลิตภัณฑ์นั้น ๆ ต้ังแต่เร่ิมต้นจนถึงจุดหมายปลายทาง ให้ครอบคลมุ ตลอดชวี ติ ทง้ั ชีวติ ของผลิตภณั ฑ์โดยการพิจารณาก่อนที่จะซื้อสินค้า ว่าการได้มาซึ่งวัตถุดิบเหล่านั้นจะก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมหรือไม่ โดยควรพิจารณาถึงผลกระทบในประเดน็ ตา่ ง ๆ ดังน้ี1. พลังงานความร้อน ไฟฟา้2. ทรพั ยากรนา้3. การใชว้ ัตถุดิบและการเกดิ ขยะมูลฝอย4. การใช้สารประกอบหรอื สารเคมีอันตราย5. การปล่อยสารมลพิษออกสอู่ ากาศ น้า ดิน6. การย่อยสลายของสารเคมี 8

และการพิจารณาถึงผลกระทบท่ีมีต่อสิ่งแวดล้อมท่ีเกิดข้ึนหลังจากการใช้ผลิตภณั ฑ์ ในประเด็นตา่ ง ๆ ดังน้ี 1. การเกิดขยะมูลฝอย 2. การใช้พลังงานในการกาจดั 3. การปล่อยสารพิษสู่ดิน นา้ และอากาศ 9

ตารางที่ 1 เปรียบเทียบวฏั จกั รชีวติ ของผลิตภัณฑร์ ะหวา่ งถว้ ยกระดาษกับถว้ ยพลาสติกทีม่ า : (Bassett. 2005 ; Chaffee and Yaros. 2007)ขนั้ ตอน ถว้ ยกระดาษ ถ้วยพลาสตกิวตั ถดุ ิบ/ทรัพยากร ใชท้ รพั ยากรป่าไม้ ใชท้ รพั ยากรปา่ ไม้นอ้ ย ใช้ปิโตรเลยี ม หากเทียบต่อตันผลิตภัณฑ์แล้วมี ก า ร ใ ช้ ปิ โ ต ร เ ลี ย ม น้ อ ย ก ว่ า กระดาษ ใชส้ ารเคมีในปรมิ าณมาก ใช้สารเคมนี ้อยกระบวนการผลติ ใชพ้ ลังงานมาก ใชพ้ ลังงานนอ้ ย ใช้น้าและสารเคมีในปรมิ าณมาก ใชน้ า้ และสารเคมีในปรมิ าณนอ้ ยการขนสง่ นา้ หนักผลติ ภณั ฑต์ ่อการบรรจสุ ูง เนอื่ งจากนา้ หนกั เบาและยืดหยุน่ กวา่ จึงมีภาระหารขนสง่ สงู กว่า จงึ มภี าระขนส่งน้อยกว่า 10

ตารางท่ี 1 (ตอ่ )ขนั้ ตอน ถ้วยกระดาษ ถ้วยพลาสติกการใช้ - ใช้ซ้า - ยากต่อการใช้ซา้ และการนา ง่ายต่อการใช้ซ้าหรือนากลับมาใช้การนากลบั มาใช้ใหม่ กลับมาใช้ใหม่ ใหม่ ไม่คมุ้ เนอ่ื งจากใช้พลังงานและ ใช้พลังงานในการนากลับมาใช้ ค่าใช้จ่ายในการนากลับมาใช้ใหม่ ใหม่นอ้ ย สงูการทาลาย ยอ่ ยสลายได้เรว็ ย่อยสลายได้ช้า ใชพ้ ลงั งานในการขนส่งขยะมาก ใช้พลังงานในการขนส่งขยะน้อย สามารถเปล่ียนเปน็ พลังงานความ สามารถเปลี่ยนเป็นพลังงาน ร้อนต่าได้ ความรอ้ นสูงได้ 11

ตารางที่ 1 (ตอ่ ) ข้ันตอน ถว้ ยกระดาษ ถ้วยพลาสติกการปลอ่ ยมลพษิ มกี ารปล่อยก๊าซเรือนกระจก มีการปล่อยก๊าซเรือนกระจก โดยเฉพาะ โดยรวมนอ้ ย คลอรนี และกา๊ ซมีเทนมาก - มีการปล่อยสารเคมีก่อให้เกิดนา้ - เสยี 12

ประโยชนข์ อง LCA 1. ทาให้เกิดการประหยัดวัตถุดบิ และพลังงานด้วยกระบวนการนากลับมาใช้ใหม่ ซง่ึ สง่ ผลใหต้ ้นทุนการผลติ ลดลง 2. เป็นหลักในการตัดสินใจให้เกิดการเลือกใช้ทรพั ยากรหรือวัตถุดิบที่ดีมีคุณภาพ ทาให้ของเสียที่จะเกิดข้ึนในขึ้นตอนการผลิตมีปริมาณน้อย ส่งผลให้ตน้ ทนุ การบาบดั มลพิษทจ่ี ะเกิดขน้ึ น้อยตามไปดว้ ย 3. ช่วยลดปรมิ าณและลดการสะสมตัวของความเป็นพิษตา่ ง ๆ ท่ีเกิดขึ้นตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม 4. ทาใหผ้ ้บู ริโภคมหี ลักในการตดั สนิ ใจเลอื กบรโิ ภคสนิ ค้าทจ่ี ะไม่สง่ ผลกระทบต่อสิง่ แวดลอ้ ม หรือส่งผลกระทบน้อยที่สุด 13