นิทานคำกลอน เรื่อง พระอภัยมณี ตอนพระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร (1)

นทิ านคากลอน พระอภยั มณี ตอน พระอภยั มณหี นีนางผเี สื้อสมทุ ร พระสนุ ทรโวหาร (สุนทรภู่)

Font : Mali พระสุนทรโวหาร นามเดิม ภู่ หรือ ที่เรียกกันทั่วไปว่า สุนทรภู่ (๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙ - พ.ศ. ๒๓๙๘) เป็นอาลักษณ์ ชาวไทยที่มีชื่อเสียงเชิงกวี ได้รับยกย่องเป็น เชกสเปยี รแ์ ห่งประเทศไทย Font : TH Dan Vi Vek

เกิดหลังจากต้ังกรุงรัตนโกสินทร์ได้ ๔ ปี และได้เข้ารับราชการเป็นอาลักษณ์ ราชสานักในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อสิ้นรัชกาลได้ออกบวช เป็นเวลาร่วม ๒๐ ปี ก่อนจะกลับเข้ารับราชการอีกคร้ังในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จ พระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยเป็นอาลักษณ์ในสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณีกรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ในสมยั รัชกาลที่ ๔ ไดเ้ ลื่อนตาแหนง่ เป็น พระสนุ ทรโวหาร เจ้ากรมอาลักษณ์ฝ่ายพระราชวังบวร ซึ่งเปน็ ตาแหนง่ ราชการสุดท้ายกอ่ นสิน้ ชวี ติ กวี ๔ รัชกาล (เกิด=ร.๑ , รุง่ เรือง=ร.๒ , ตกอับ=ร.๓ , ตาย=ร.๔ )

สุนทรภู่เป็นกวีที่มีความชานาญทางด้านกลอน วดั ภเู ขาทอง จ.พระนครศรอี ยธุ ยา ได้สร้างขนบการประพันธ์กลอนนิทานและกลอน กาพยพ์ ระไชยสุริยา นิราศขึ้นใหม่จนกลายเป็นท่ีนิยมอย่างกว้างขวาง สืบเนอ่ื งมาจนกระท่งั ถึงปจั จุบัน ผลงานท่ีมีช่ือเสียงของสุนทรภู่มีมากมายหลาย เร่ือง เช่น นิราศภูเขาทอง นิราศสุพรรณ เพลงยาว ถวายโอวาท กาพย์พระไชยสุริยา และพระอภัยมณี เป็นตน้

สนุ ทรภู่แต่งเร่ืองพระอภยั มณี ๔ ช่วง ได้แก่ *ช่วงท่ี ๑ เร่มิ แตง่ ในสมัย ร.๒ (เพ่อื เลีย้ งปากท้องขณะตดิ คกุ ) *ช่วงท่ี ๒ แต่งตอ่ ในสมัย ร.๓ (เพอื่ ถวายพระองคเ์ จา้ ลักขณานุคณุ ) *ชว่ งท่ี ๓ ในสมยั ร.๓ (แตง่ ตอ่ เพื่อเลยี้ งปากท้องของตนและบุตร) *ช่วงที่ ๔ ในสมยั ร.๓ (แต่งถวายกรมหมน่ื อัปสรสดุ าเทพ) พระอภยั มณี มคี วามยาว ๙๔ เลม่ สมุดไทย

เพ่ือความสนุกสนานเพลิดเพลิน โดยแทรกแง่คิดและคติสอนใจไว้ด้วย และท่ี สาคญั ก็เพ่ือขายเลยี้ งชีพตนในยามตกทุกขไ์ ด้ยาก เกาะเสม็ด จ.ระยอง อ่าวไทย เปน็ ฉากหลักของเรื่อง เกาะแก้วพสิ ดาร คอื เกาะเสมด็ จังหวดั ระยอง

คดั มาจากหนังสือ เร่ือง พระอภัยมณีคากลอน ฉบับหอสมดุ แหง่ ชาติ แต่งด้วยกลอนเพลง (กลอนสุภาพ) แต่มีลักษณะพิเศษ กว่ากลอนสุภาพท่ัวไป คือ มีสัมผัสในท้ังสัมผัสสระและ สัมผัสอักษรในทุกวรรคทาใหอ้ า่ นไพเราะระรืน่ หู

กลอนสุภาพ ภาพ : https://www.youtube.com/watch?v=QMPosixzvKg ฉนั ทลกั ษณ์ ๑ บทมี ๒ บาท ๑ บาทมี ๒ วรรค จานวนคา วรรคละ ๗-๙ คา

พวกผีพรายสายสมทุ รผดุ ขึ้นส้นิ บ้างแลบลน้ิ เหลอื กตาถลาถลนั เสียงโครมครามตามคลื่นเปน็ หม่ืนพัน ถะ ทะเลล่ันดังจะล่มถลม่ ทลาย สัมผสั สระ สัมผสั พยัญชนะ

พระอภยั มณี เป็นโอรสของ ท้าวสุทัศน์กับนางปทุมเกสร แห่งกรุงรัตนา มีน้องชายชื่อ “ศรีสุวรรณ” พระอภัยมณีไปเรียนวิชาเป่าป่ีจนเช่ียวชาญสามารถ ทาใหผ้ ู้ที่ได้ยนิ เสียงปี่เคล้ิมหลับได้ ลักษณะนิสยั เจ้าชู้ จงึ มภี รรยาหลายคน

นางผเี ส้ือสมทุ ร เป็นยักษ์ เมียคนแรกของพระอภัยมณี อาศัย อยู่ในถ้าซึ่งอยู่กลางทะเล สามารถแปลงร่างเป็นหญิง สาวสวยได้ ชาติก่อนได้พรจากพระอิศวรให้ถอด ดวงใจใส่ไวใ้ นก้อนหินได้ นางจึงกาเริบใจไปตอ่ สู้กับ พระเพลิงจึงถูกไฟกรดเผาจนร่างมอดไหม้ นางก็ กลายเปน็ ปศี าจสิงอยใู่ นก้อนหินท่ฝี ากดวงใจไว้ ลกั ษณะนสิ ยั ขีห้ งึ อาฆาตแคน้

สินสมทุ ร เป็นบุตรของพระอภัยมณีกับนางผีเส้ือสมุทร มรี ปู รา่ งหน้าตางดงามคล้ายพ่อ แต่มีเข้ียว ผมหยิก ตาแดง มีกาลังมากเหมือนแม่ พออายุได้ ๘ ขวบ พ่อก็ชวนให้หนีจากนางผีเส้ือสมุทรไปอาศัยอยู่กับ พระโยคีทีเ่ กาะแกว้ พิสดาร ลักษณะนสิ ยั ติดพอ่ รักพอ่ มาก ชอบการพจญภยั

นางเงอื ก เป็นเมียคนที่สองของพระอภัยมณี มีร่างคร่ึงคน ครึ่งปลา คือ กายท่อนบนเป็นหญิงสาวสวย แต่ท่อน ลา่ งต้ังแต่เอวลงไปมหี างเปน็ ปลา อาศยั อยใู่ นทะเล ลักษณะนิสัย มีเมตตา ม่ันคงในความรัก และมี ความเสยี สละ

พระโยคี เป็นนักบวชชรา ถือลัทธิบูชาไฟ มีอายุได้พันปี เศษ บาเพ็ญศีลอยู่ท่ีเกาะแก้วพิสดารมาเป็นเวลานาน มมี นตว์ เิ ศษหลายอยา่ ง สามารถปราบภตู ผปี ศี าจได้ ลักษณะนิสัย ให้การอบรบธรรมะ ไม่เลือกฝ่ายผิด ฝ่ายถูก ใช้หลักธรรมเป็นพ้ืนฐานของสันติภาพ พยายามให้คู่กรณีเป็นมิตรที่ดีต่อกัน พระโยคีถือว่า การตัดกิเลสตัณหาเท่าน้ันที่จะนาสันติสุขมาสู่มนุษย์ ทกุ คนได้

เงือกเฒ่าผวั เมยี เป็นพ่อแม่ของนางเงือก มีร่างคร่ึงคน คร่ึงปลา คอื กายท่อนบนเป็นมนุษย์ แต่ท่อน ล่างตั้งแต่เอวลงไปเป็นมีหางเป็นปลา อาศัย อยู่ในทะเล ภายหลังตายเพราะถูกนางผีเส้ือ สมุทรจบั กิน ลกั ษณะนิสยั มเี มตตา เสียสละ

พระอภัยมณีอาศัยอยู่ในถ้าฉันผัวเมีย กับนางผีเส้ือสมุทร จนมีลูกชายชื่อว่า “สินสมุทร” อยู่มาวันหนึ่งนางผีเสื้อสมุทร ออกไปหาอาหารตามปกติ ส่วนสินสมุทรน้ัน วิ่งเล่นอยู่ในถ้า สินสมุทรได้ไปเจอแผ่นหินท่ี ปิดปากถ้าอยู่ จึงผลักแผ่นหินท่ีปิดปากถ้า ออก

เมื่อออกมาได้สินสมุทรจึงว่ายน้าเล่น เม่ือเห็นฝูงเงือกอยู่ในทะเลจึงคิดว่าเป็นคน แต่มีหางเหมือนปลา ด้วยความซุกซนตาม ประสาเด็กจึงฉุดกระชากลากเงือกเฒ่าตน หนึ่งขนึ้ มาท่ีหาด และพาไปให้พระอภัยมณีดู

พระอภัยมณีเห็นดังน้ันจึงเล่าความจริง ให้สินสมุทรฟังท้ังหมด สนิ สมทุ รทราบความ แล้วก็เสียใจเป็นอันมาก เงือกเฒ่าได้อ้อน วอนให้พระอภัยมณีสั่งให้สินสมุทรปล่อยตน ไปเสีย และให้สัญญาว่าจะพาพระอภัยมณี หนไี ปพึ่งพระโยคีที่เกาะแก้วพิสดาร

การไปท่ีเกาะแก้วพิสดารนั้นตนต้องใช้ เวลาว่ายน้าไปถึง ๗ วัน แต่กลัวนางผีเสื้อ สมุทรจะตามทัน เพราะนางผีเส้ือสมุทรน้ันมี พละกาลังมากเม่ืออยู่ในทะเล นางใช้เวลา เพียง ๓–๔ วัน ก็ไปถึงเกาะแล้ว เงือกเฒ่า แนะให้พระอภัยมณีคิดอุบายลวงนางเพ่ือจะ ไดม้ ีเวลาในการหลบหนี

ตกกลางคนื นางผีเส้อื สมุทรเกิดฝันร้าย ว่ามีเทวดามาควักเอาตาของนางทั้งสองข้าง ออกแล้วเหาะหายไป นางตกใจต่ืนแล้วเล่า ความฝนั นัน้ ให้พระอภยั มณฟี ังทง้ั หมด พระอภัยมณีทานายฝันว่าจะมีเคราะห์ ร้ายอาจถึงแก่ชีวิตและแนะนาให้นางไป บาเพ็ญศีลอยู่บนเขา ๓ วัน เพื่อเป็นสะเดาะ เคราะห์ และหา้ มกนิ เนอ้ื สตั ว์เปน็ อนั ขาด

พระอภัยมณีและสินสมุทรได้หนีไปกับ ครอบครัวเงือก ครบ ๓ วัน นางผีเส้ือสมุทร กลับมาไม่พบ จึงออกตามหาด้วยร่างเนรมิต เป็นยักษ์ แล้วเรียกภูตผีในทะเลมาถาม และตามไปทันภายใน ๓ วนั สินสมทุ รหา้ มแม่แต่นางไม่ฟงั จึงหลอก ล่อให้แม่หลงทางเพื่อให้เงือกลูกสาวพา พระอภัยมณหี นไี ปใหถ้ งึ เกาะแก้วพิสดาร

เ งื อ ก เ ฒ่ า ส อ ง ผั ว เ มี ย ถู ก น า ง ผี เ สื้ อ ฆ่าตาย ซึ่งในขณะเดียวกันพระอภัยมณี สินสมุทรและเงือกสาวได้หนีขึ้นเกาะแก้ว พิสดารทัน พระโยคีออกมาห้ามปราม นางผีเส้ือสมุทร แต่นางไม่ฟังและต่อว่า ย้อนกลับมา พระโยคีจึงเสกทรายปกป้อง เกาะไวเ้ พื่อไมใ่ หน้ างผีเสอ้ื สมุทรเขา้ มาได้

เมยี ทัง้ ๕ ของพระอภยั มณี นางเงอื ก นางผเี สอื้ สมทุ ร นางสวุ รรณมาลี นางวาลี นางละเวงวัณฬา (สวยแปลก) (สวยแปลง) (สวยงาม) (สวยปัญญา) ธดิ าเมืองลังกา มลี กู ชอ่ื สดุ สาคร มีลกู ชื่อ สินสมุทร (สวยตา่ งแดน) มลี กู ชือ่ สรอ้ ยสุวรรณ กบั จนั ทร์สุดา มีลกู ชือ่ มังคลา



ชายหญิงท่ีจะเป็นสามีภรรยากัน หากไม่เหมาะสมกัน ไม่มีความรักซึ่งกันและกัน ย่อมไม่อาจอยู่ร่วมกันได้ ดังจะเห็นได้จากชีวิตคู่ของพระอภัยมณีกับนางผีเสื้อสมุทร ซ่ึงมเี ผ่าพันธแุ์ ตกตา่ งกนั คอื เปน็ มนุษย์กบั ยกั ษ์ อีกทั้งนางผีเส้ือสมุทรรักพระอภัยมณีเพียงฝ่ายเดียว โดยท่ีพระอภัยมณีไม่ได้ รักตอบ

๑.๑ การพลดั พรากจากสง่ิ ทร่ี ักเปน็ ทกุ ข์ ทัง้ ลูกนอ้ ยกลอยใจไปดว้ ยเล่า เหมอื นควักเอาดวงใจน้องไปเสยี นอ้ งร้อนรุ่มกล้มุ ใจดงั ไฟเลยี ทนู หวั เมยี ชา่ งไมไ่ วอ้ าลัยเลย

๑.๒ พ่อแมค่ วรพดู ดๆี กับลกู ด้วยเหตผุ ลและความรัก จะจบั ไว้ให้พาไปหาพ่อ แลว้ หักคอเสยี ให้ตายเมอ่ื ภายหลงั โกรธตวาดผาดเสยี งสาเนียงดัง น้อยหรือยงั โหยกเหยกเดก็ เกเร

๑.๓ ควรเป็นคนมีเมตตากรณุ า รจู้ กั ชว่ ยเหลอื ผู้อ่ืนทีเ่ ดือดรอ้ น เช่น ครอบครวั เงือกและพระโยคี ๑.๔ ไมค่ วรฆ่าสตั ว์และทาลายชีวิตผู้อนื่ ๑.๕ ชวี ติ ค่จู ะยนื ยาวนั้น ท้งั สองฝา่ ยตอ้ งเหมาะสมกัน การดาเนินชีวิตและนสิ ยั ใจคอ จึงจะอยรู่ ว่ มกันได้

๒.๑ การเลน่ สมั ผัสในแพรวพราว กระโห้เรยี งเคียงกระโหข้ ึ้นโบกหาง ลอยสล้างกลางกระแสแลสลอน มังกรเกยี่ วเล้ียวลอดกอดมังกร ประชุมซอ่ นแฝงชลขนึ้ วนเวยี น

๒.๒ การใช้คาซา้ เพลินประพาสพิศดูหมู่มจั ฉา คอ่ ยเคล่อื นคลาคลา้ ยคลา้ ยในสายชล พระโฉมยงองค์มณนี าถ ขึน้ ฟอ่ งฟูพ่นฟองละอองฝน เหล่าฉลามล้วนฉลามตามกนั มา บ้างผดุ พ่นฟองนา้ บ้างดาจร ฉนากอยูค่ ฉู่ นากไม่จากคู่ ฝูงพมิ พาพาฝูงเข้าแฝงวน

๒.๓ การใชค้ าใหเ้ กิดจินตภาพ สอ่ื ถึงอาการเคลื่อนไหว นางผีเสอ้ื เหลอื โกรธโลดทะลงึ่ โตดังหนึ่งยุคนธรข์ ุนไศล ลุยทะเลโครมครามออกตามไป สมทุ รไทแทบจะลม่ ถล่มทลาย เหลา่ ละเมาะเกาะขวางหนทางอยู่ ภเู ขาหักหินหลุดทรดุ สลาย เสียงครกึ ครน้ื คลนื่ คลมุ้ ขน้ึ กลุ้มกาย ผเี สื้อร้ายรบี รดุ ไม่หยดุ ยนื

๒.๔ การเลน่ เสยี งพยัญชนะทา้ ยวรรค ทาใหเ้ กิดเสียงและจงั หวะไพเราะ *ระลอกซัดพลดั เข้าในปากฉลาม ลอดออกตามซกี เหงือกเสลือกสลน *ฝงู ม้าน้าทาทา่ เหมอื นม้าเผน่ ข้ึนลอยเลน่ เลย้ี วลัดฉวดั เฉวียน

๒.๕ การใชค้ าให้เกิดจนิ ตนาการท้ังภาพ แสง สี เสียง เหน็ ละเมาะเกาะเขาเขยี วชอมุ่ โขดตะค่มุ เคยี งเคียงเรียงรุกขา จะเหลียวซ้านสายสมทุ รสดุ สายตา จะแลขวาควนั คลมุ้ กลุ้มโพยม จะเหลียวดสู รุ ิยแ์ สงเข้าแฝงเมฆ ใหว้ เิ วกหวาดองคพ์ ระทรงโฉม ฟังสาเนยี งเสียงคล่นื ดังครื้นโครม ยงิ่ ทกุ ขโ์ ทมนัสในฤทัยทวี พอเย็นย่าค่าพลบลงโพลเ้ พล้ ทอ้ งทะเลมดื มัวทัว่ วถิ ี

๒.๖ ใชถ้ อ้ ยคาให้เกดิ อารมณ์ขัน รปู กก็ ากปากกเ็ ปราะไมเ่ หมาะเหมง็ ผวั ของเอ็งเขาระอาไม่น่าชม อียกั ษาตาโตโมโหมาก นมสองข้างอยา่ งกระโปรงดโู ตงเตง

๒.๗ ปรากฏรสวรรณคดี พงศ์กษัตริย์ทัศนานางเงอื กน้อย ดแู ช่มชอ้ ยโฉมเฉลาทัง้ เผา้ ผม ประไพพกั ตรล์ ักษณล์ ้่าลว้ นขา่ คม ท้งั เนอื้ นมนวลเปล่งออกเต่งทรวง ขนงเนตรเกศกรออ่ นสะอาด ดงั สรุ างคน์ างนาฏในวังหลวง พระเพลินพศิ คิดหมายเสยี ดายดวง แลว้ หนักหน่วงนกึ ที่จะหนีไป (เสาวรจนี)

๒.๗ ปรากฏรสวรรณคดี (ต่อ) อสุรผี ีเสอ้ื เหลอื จะอด แคน้ โอรสราวกบั ไฟไหม้มงั สา ช่างหลอกหลอนผ่อนผันจานรรจา แมจ้ ะวา่ โดยดีเห็นมฟิ ัง ตดั พอ้ ******************************** เสียแรงรกั หนกั หนาอสุ ่าห์ถนอม สูอ้ ดออมสารพัดไม่ขัดขืน ชา่ งกระไรใจจืดไม่ยืดยืน นางสะอ้ืนอ้าปากจนรากเรอ (พโิ รธวาทงั )

๒.๗ ปรากฏรสวรรณคดี (ตอ่ ) สินสมทุ รสดุ แสนสงสารแม่ ชา่ เลอื งแลดหู นา้ นา่้ ตาไหล จงึ กราบกรานมารดาแล้วว่าไป จะเขา้ ใกล้ทลู หัวลูกกลัวนกั เมื่อวานนต้ี ีข้านอ้ ยไปหรอื ระบมมือเหมือนกระดูกลกู จะหกั ซ่งึ รกั ลกู ลกู กร็ อู้ ยู่วา่ รกั มใิ ชจ่ กั ลมื คุณกรณุ า (สลั ลาปงั คพสิ ัย)

๒.๘ ปรากฏการใช้ภาพพจน์ แตด่ วงเนตรแดงดูดงั สรุ ิย์ฉาย มีเข้ยี วคลา้ ยชนนมี ีศักดา ไม่คลาดเคล่ือนเหมอื นองค์พระทรงเดช ทรงกาลังดังพระยาคชาพลาย (อุปมา)

๒.๘ ปรากฏการใช้ภาพพจน์ (ตอ่ ) อันตาขา้ ถา้ ค่าเหน็ สวา่ ง ท้ังเดินทางเรยี่ วแรงแข็งขยัน ถา้ แดดกล้าตามวั เปน็ หมอกควนั จะผายผันล่วงทางไปกลางคืน (อปุ ลกั ษณ์)

๒.๘ ปรากฏการใช้ภาพพจน์ (ตอ่ ) แล้วว่ายแหวกแบกองค์พงศ์กษัตริย์ พลางสบดั โบกหางไปกลางคล่นื สลาตันลั่นพิลึกเสียงครึกคร้นื จนดกึ ดื่นรบี รุดไมห่ ยดุ เลย (สทั พจน์)

๒.๘ ปรากฏการใช้ภาพพจน์ (ต่อ) นางผเี ส้ือเหลือโกรธโลดทะลึง่ โตดงั หนงึ่ ยคุ นธร์ขุนไศล ลยุ ทะเลโครมครามออกตามไป สมุทรไทแทบจะลม่ ถล่มทลาย (อตพิ จน์)

๓.๑ สะทอ้ นวถิ ชี ีวิตความเปน็ อยู่ของคนไทย พระบติ รุ งค์ทรงศักด์กิ ็รกั ใคร่ ด้วยเนอื้ ไขมไิ ด้คดิ ริษยา เฝ้าเล้ียงลูกผกู เปลแล้วเหช่ า้ จนใหญ่กล้าอายไุ ด้แปดปี

๓.๒ สะทอ้ นความเชื่อเรื่องฝนั เคราะห์กรรม เทวดา ภตู ผีปศี าจ เวทมนต์คาถา “พอมอ่ ยหลบั กลับจิตนิมิตฝัน วา่ เทวัญอย่ทู เ่ี กาะนน้ั เหาะเหนิ ” “นึกจะใครส่ ะเดาะห์พระเคราะห์เจ้า พอบรรเทาโทษาที่อาสัญ” “เราลงเลขเสกทา่ ไว้สาเรจ็ ดังเขอื่ นเพชรภูตปีศาจไม่อาจใกลด้ ู” “รปู รา่ งอยา่ เปรตสมเพชใจ ช่างกระไรราศไี ม่มงี าม”

๓.๓ สะท้อนภาพสังคมไทยท่ีมเี มตตาช่วยเหลอื กัน พระโยคมี จี ิตคิดสงสาร จึงวา่ ทา่ นหนีตายหมายมาหา เราลงมาคอยชว่ ยด้วยเมตตา แตก่ ิจจาไมก่ ระจา่ งยงั คลางแคลง

๓.๔ สะทอ้ นให้เห็นสังคมแหง่ การเคารพผใ้ หญ่ จึงบัญชาวา่ เจ้าสนิ สมทุ ร ไปชว่ ยฉุดศิลาใหญข่ ึ้นใหเ้ ขา ขอสมาตาปู่อย่าดเู บา ช่วยอุ้มเอาแกออกไปใหส้ บาย

๓.๕ สะทอ้ นเรื่องความรกั ทีเ่ กิดจากความไมส่ มคั รใจ ยอ่ มก่อให้ เกดิ ปญั หาครอบครวั ได้ จึงจาร้างห่างน้องใหน้ ้องโกรธ จงงดโทษพี่ยาอัชฌาสยั แม้นไปได้ก็จะพาแก้วตาไป น่จี นใจเสยี ดว้ ยนางต่างตระกูล พ่มี นุษยส์ ดุ สวาทเป็นชาติยกั ษ์ จงคิดหักความสวาทให้ขาดสญู กลับไปอยู่คหู าอย่าอาดรู จงเพิ่มพนู ภาวนารักษาธรรม์