สัญลักษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T

เอกสารประกอบการเรียนการสอน วิชาเขียนแบบเครืองมือกล 2 เเรรอือื งง สสญัญั ลลักักษษณณพ์ พ์ กิกิ ัดัดททาางง ดด้า้านนรรูปูปททรรงง GGDD&&TT นายผาสุข ไชยสุรินทร์ แผนกวิชาช่างกลโรงงาน วิทยาลัยเทคนิคสตูล

จุดประสงค์การเรียนรู้ หน่วยที่ 6 สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T (Geometric Dimensioning Tolerance) หัวข้อเรื่อง (Topics) 6.1 ความหมายของสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T 6.2 สญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) 6.3 กรอบควบคุมสญั ลกั ษณค์ วามคลาดเคลื่อน (Feature control frame) 6.4 สญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือน (GD&T Symbols) 6.5 สญั ลกั ษณ์การปรับปรุง (Modifier Symbols) แนวคดิ สําคญั (Main Idea) สญั ลกั ษณ์พกิ ดั ดา้ นรูปทรง GD&T มีความสาํ คญั ตอ่ กระบวนการผลิตในลกั ษณะทเ่ี ป็น ชิ้นส่วน ประกอบ เพราะการใหค้ ่าพกิ ดั ความเผอื่ ของขนาดอาจ ไม่เพยี งพอเพราะในระหวา่ งการผลิต ผูผ้ ลิตช้ิน งานวดั ขนาดตรงตามค่าพกิ ดั ทุกจุดแต่ไม่สามารถประกอบไดเ้ น่ืองจากชิ้นงานเกิดการโก่ง งอ ดงั น้นั ถา้ มกี าร กาํ หนดค่าความคลาดเคลื่อนทางดา้ นรูปทรงก็จะทาํ ใหง้ านประกอบสมบูรณ์ยง่ิ ข้นึ จุดประสงค์เชิงพฤตกิ รรม 1. บอกความหมายของสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T ได้ 2. บอกสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ได้ 3. อธิบายลกั ษณะของกรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลอ่ื นได้ 4. บอกสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือนได้ 5. บอกสญั ลกั ษณ์การปรับปรุงได้ 6. เขียนสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาตม้ ได้ 7. เขยี นกรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลือ่ นทางดา้ นรูปทรงได้

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พกิ ดั ทางด้านรูปทรง GD&T หน่วยที่ 6 สญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T (Geometric Dimensioning Tolerance) หัวข้อเร่ือง (Topics) 6.1 ความหมายของสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T 6.2 สญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) 6.3 กรอบควบคุมสญั ลกั ษณค์ วามคลาดเคลื่อน (Feature control frame) 6.4 สญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือน (GD&T Symbols) 6.5 สญั ลกั ษณ์การปรบั ปรุง (Modifier Symbols) แนวคดิ สําคญั (Main Idea) สญั ลกั ษณ์พกิ ดั ดา้ นรูปทรง GD&T มีความสาํ คญั ต่อกระบวนการผลิตในลกั ษณะทเ่ี ป็น ชิ้นส่วน ประกอบ เพราะการใหค้ า่ พกิ ดั ความเผอื่ ของขนาดอาจ ไม่เพยี งพอเพราะในระหวา่ งการผลิต ผูผ้ ลิตชิ้น งานวดั ขนาดตรงตามคา่ พกิ ดั ทกุ จดุ แต่ไม่สามารถประกอบไดเ้ นื่องจากชิ้นงานเกิดการโก่ง งอ ดงั น้นั ถา้ มกี าร กาํ หนดคา่ ความคลาดเคลื่อนทางดา้ นรูปทรงกจ็ ะทาํ ใหง้ านประกอบสมบรู ณ์ยง่ิ ข้นึ จุดประสงคเ์ ชิงพฤตกิ รรม 1. บอกความหมายของสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T ได้ 2. บอกสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ได้ 3. อธิบายลกั ษณะของกรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลือ่ นได้ 4. บอกสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือนได้ 5. บอกสญั ลกั ษณ์การปรับปรุงได้ 6. เขยี นสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาตม้ ได้ 7. เขียนกรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลอื่ นทางดา้ นรูปทรงได้

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T 6.1 ความหมายของสัญลกั ษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T ปัจจบุ นั งานอุตสาหกรรมการผลิตผลิตภณั ฑท์ ีม่ สี ่วนประกอบหลายชิ้น เช่นอุตสาหกรรม ยานยนต์ เครื่องจกั รกล เคร่ืองใชไ้ ฟฟ้ า ชิ้นส่วนเครื่องกล เป็นตน้ การประกอบชิ้นส่วนแตล่ ะชิ้นจะ ยากหรืองา่ ยข้นึ อยู่ กบั ขนาดและรูปร่างของช้ินงาน ในบางคร้ังฝ่ายผลิตไดท้ าํ การผลิตและตรวจสอบ ขนาดของช้ินงานตรงกบั ขนาดท่ีกาํ หนดไวแ้ ต่ไม่สามารถสวมประกอบกนั ได้ กเ็ นื่องดว้ ยอาจจะมี ขอ้ ผดิ พลาดทางดา้ นรูปทรงทม่ี ี ความคลาดเคลอ่ื น เช่นการโก่งงอ ความไม่ไดฉ้ ากของช้ินส่วน หรือ การที่ชิ้นส่วนท่มี ีบ่าไม่ร่วมศูนยก์ นั เป็ น ตน้ ส่วนทมี่ ีการโก่งงอ ภาพท่ี 6.1 งานเพลาโก่งงอ สัญลกั ษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T (Geometric Dimensioning Tolerance) หมายถึง การ กาํ หนดการควบคุมชิ้นส่วนทางดา้ นรูปทรง (Form) การจดั วางตาํ แหน่งของช้ินส่วน (Location) การจดั วาง ทศิ ทาง (Orientation) ความเบย่ี งเบนเน่ืองจากการหมุน (Rumout) และการควบคุมรูป โครงร่างใดๆ (Profile) ลงในแบบงาน ขนาดและสัญลกั ษณ์ GD&T จะถูกกําหนดลงไปท่ี Feature และ Feature of Size เป็ นหลกั โดยจะมี การกําหนดขนาดและสัญลกั ษณ์ GD&T ดังต่อไปนี้ 1. การควบคุมรูปทรง (Form Control) 2. การควบคุมการจดั วางทิศทาง (Orientation Control) 3. การควบคุมการจดั วางตาํ แหน่ง (Location Control) 4. การควบคุมขนาด (Size Control) ภาพท่ี 6.2 การเขยี นสญั ลกั ษณ์ GD&T

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลักษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T Feature คือ การระบุส่วนต่างๆ ทางกายภาพของช้ินส่วนเช่น ผวิ ของรู ผิวของร่อง ผวิ ทรงกระบอก หรือชิ้นส่วนสี่เหลี่ยม (ผวิ เรียบสองผิว) ภาพที่ 6.3 การระบุผวิ ทางกายภาพ Feature of Size (FOS) คอื การบอกขนาดของพน้ื ผวิ ทรงกระบอก พ้นื ผวิ ทรงกลม หรือ พน้ื ผวิ ระนาบคูข่ นาน หรือระยะทางระหวา่ งผวิ ท้งั สองทีข่ นานกนั - การกาํ หนดขนาดระหวา่ งผวิ เรียบสองดา้ น ผวิ ของรู และผวิ ทรงกระบอก ถือวา่ เป็ น Feature of Size (FOS) ตามภาพท่ี 6.4 ในกรอบทชี่ ่ือ Feature of Size - การกาํ หนดขนาดผวิ เดียว รศั มีโคง้ และผวิ ลบคม ไม่ถอื วา่ เป็ น Feature of Size (FOS) ตามภาพที่ 6.4 ในกรอบที่ช่ือ Not Feature of Size ภาพที่ 6.4 การระบุ Feature of Size (FOS) จากภาพท่ี 6.4 ตวั เลขกาํ หนดขนาดผวิ ภายนอกท่ีตาํ แหน่ง A และ B ตวั เลขท่ีอยดู่ า้ นบนจะ บอกใหร้ ู้ วา่ เป็ นส่วนที่มีปริมาณเน้ือวสั ดุเหลือมากท่สี ุด Maximum Material Condition (MMC) ใช้ สญั ลกั ษณ์ (M) ส่วนตวั เลขท่อี ยดู่ า้ นล่างจะบอกใหร้ ู้วา่ เป็นส่วนท่ีมีปริมาณเน้ือวสั ดุเหลือนอ้ ยท่ีสุด Least Material Condition (LMC) ใชส้ ญั ลกั ษณ์ (L)

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ตวั เลขกาํ หนดขนาดผวิ ภายในเช่นผวิ รู ที่ตาํ แหน่ง C และ D ตวั เลขท่อี ยดู่ า้ นล่างจะบอกใหร้ ู้ วา่ เป็ น ส่วนที่มีปริมาณเน้ือวสั ดุเหลือมากทส่ี ุด Maximum Material Condition (MMC) ส่วนตวั เลขท่ี อยดู่ า้ นบนจะ บอกใหร้ ู้วา่ เป็ นส่วนทมี่ ีปริมาณเน้ือวสั ดุเหลือนอ้ ยท่สี ุด Least Material Condition (LMC) ภาพที่ 6.5 การระบุ MMC และ LMC จากภาพ 6.5 (ก) การกาํ หนดขนาดผวิ ภายนอก 54 ใชส้ ญั ลกั ษณ์ (M) หรือ MMC หมายถึง ช้ินงานมี เน้ือวสั ดุเหลือมากที่สุดเมื่อเทยี บกบั ขนาด 52 จากภาพ 6.5 (ข) การกาํ หนดขนาดผวิ ภายใน 25.2 ใชส้ ญั ลกั ษณ์ (M) หรือ MMC หมายถึง ช้ินงานมี เน้ือวสั ดุเหลือมากทีส่ ุดเม่ือเทียบกบั ขนาด 25.8 หมายเหต:ุ ในการทจ่ี ะกาํ หนด MMC หรือ LMC ถา้ เป็ นการกาํ หนดขนาดที่ผวิ ภายนอก ตวั เลขมาก จะมีเน้ือวสั ดุเหลือมาก แตถ่ า้ เป็นผวิ ภายในเช่นรู หรือร่อง การกาํ หนดขนาดตวั เลขนอ้ ย จะมีเน้ือวสั ดุเหลือ มาก การควบคุมรูปทรง (Form) ประกอบด้วย - ความตรง (Straightness) - ความราบ (Flatness) - ความกลม (Circularity / Roundness) - ความเป็นทรงกระบอก (Cylindricity) การควบคมุ การจัดวางทิศทาง (Orientation) ประกอบด้วย - ความต้งั ฉาก(Perpendicularity / Squareness) - ความขนาน (Parallelism) - ความเป็นมุม (Angularity) การควบคมุ การจดั วางตาํ แหน่ง (Location) ประกอบด้วย - ความคลาดเคลื่อนของตาํ แหน่ง (Tolerance of Position) - ความสมมาตร (Symmetry)

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T - ความร่วมศูนยร์ ่วมแกน (Concentricity) การควบคมุ ขนาด (Size) ประกอบด้วย - ขนาดกาํ หนดระยะห่าง (Linear Dimension) - ขนาดกาํ หนดตาํ แหน่ง (Location Dimension) - ขนาดเสน้ ผา่ นศูนยก์ ลาง (Diameter) - ขนาดรศั มี (Radius) - ขนาดมุม (Angular Dimension) 6.2 สัญลักษณ์อ้างองิ หรือดาต้มั (Datum) การกาํ หนดสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรง GD&T ลงบนแบบงาน (Drawing) จะแยก ออกเป็น 2 ส่วน คือในส่วนของผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) และกรอบควบคุมสญั ลกั ษณค์ วาม คลาดเคลื่อน (Feature control frame) ภาพที่ 6.6 การแสดงค่าพกิ ดั ความคลาดเคลอื่ น สัญลกั ษณ์อ้างอิงหรือดาต้มั (Datum) คอื จุด เสน้ ระนาบหรือพ้นื ผวิ ที่ใชใ้ นการอา้ งอิงการ วดั ตาํ แหน่งของ ขนาดต่างๆ ทีท่ าํ ใหก้ ารผลิตช้ินส่วนมีความสมบูรณ์ท้งั ในดา้ นรูปร่าง ขนาด และ ตาํ แหน่งหรือระยะ สญั ลกั ษณ์ดาต้มั (Datum) ประกอบไปดว้ ย รูปสามเหลี่ยมระบายทึบหรือไม่ ระบายทบุ กไ็ ด้ โดยทว่ั ไปมกั จะ ใชแ้ บบสามเหลี่ยมระบายทบึ เสน้ อา้ งอิง (เสน้ เต็มบาง) กรอบอา้ งอิง และตวั อกั ษรอา้ งอิง การเขยี น สญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั มีขนาดทีใ่ ชเ้ ขยี นดงั ภาพท่ี 6.7 ภาพที่ 6.7 ขนาดในการเขียนสญั ลกั ษณ์ดาต้มั (Datum)

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลักษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T ภาพที่ 6.8 ตาํ แหน่งการกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) จากภาพที่ 6.8 แสดงตาํ แหน่งการกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือคาต้มั (Datum) หลกั เกณฑ์ พจิ ารณา การกาํ หนดสญั ลกั ษณ์ลงบนจากผวิ งานดงั น้ี 1. บนผวิ งานหน่ึงผวิ งานหรือบนระนาบหน่ึงระนาบจะตอ้ งมีสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือคาต้มั (Datum) เพยี งแค่ 1สญั ลกั ษณ์เท่าน้นั 2. ผวิ งานแตล่ ะดา้ นจะตอ้ งมีตวั อกั ษรอา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ไม่ซา้ํ กนั 3. ถา้ หากวา่ บริเวณผวิ งานมีพน้ื ทีว่ า่ งและไม่ทาํ ใหก้ ารอ่านแบบงานยงุ่ ยาก ก็สามารถ กาํ หนดลงบน ผวิ งานไดเ้ ลยตามภาพท่ี 6.8 หมายเลข 1 4. แต่เม่ือพจิ ารณาแลว้ ปรากฏวา่ ผวิ งานไม่สามารถกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงไดก้ ็สามารถ กาํ หนดลง บนเสน้ บอกช่วยขนาดในระนาบเดียวกนั กบั ผวิ งานทตี่ อ้ งการกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิง ตามภาพที่ 6.8 หมายเลข 2 5. ถา้ ไม่สามารถกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงท้งั ท่ีผวิ งานและเสน้ ช่วยบอกขนาดได้ กส็ ามารถ เพม่ิ ความยาวของเสน้ ช่วยบอกขนาดในระนาบเดียวกบั ผวิ งานที่ตอ้ งการกาํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงได้ ตามภาพที่ 6.8หมายเลข 3 6. ถา้ หวั ลูกศรของเสน้ บอกขนาดอยภู่ ายนอกเสน้ ช่วยบอกขนาด ก็สามารถใชส้ ามเหล่ียม คาต้มั (Datum) แทนหวั ลูกศรดา้ นทก่ี าํ หนดสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงได้ ตามภาพที่ 6.9

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.9 การใชส้ ามเหลี่ยมสญั ลกั ษณ์อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) แทนลูกศรกาํ หนดขนาด 6.3 กรอบควบคุมสัญลักษณ์ความคลาดเคลอื่ น (Feature control frame) กรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลื่อน (Feature control frame) มีลกั ษณะเป็นกรอบ ส่ีเหลี่ยมผนื ผา้ ถูกแบ่งออกเป็นช่องๆ จาํ นวนช่องทแี่ บ่งน้นั ข้ึนอยกู่ บั ความตอ้ งการในการใชง้ าน ซ่ึง มีความ กวา้ งของกรอบสี่เหลี่ยมเท่ากบั 2h และความยาวข้ึนอยกู่ บั จาํ นวนช่องที่แบง่ ภาพที่ 6.10 การเขียนกรอบสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคลื่อน กรอบควบคุมสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือนทใ่ี ชใ้ นการเขยี นแบบเพอื่ ควบคุมรูปลกั ษณ์ของ ช้ินงาน เพอ่ื ทาํ การผลิต จะถูกแบ่งออกเป็ น 3 ส่วนคอื ภาพที่ 6.11 การแบง่ ส่วนกรอบสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือน 1. ส่วนท่ี 1 ในช่องแรกสาํ หรับเขียนคุณลกั ษณะทางเลขาคณิตของรูปลกั ษณ์ (Geometric Characteristic Symbols) คอื การเขยี นสญั ลกั ษณ์รูปลกั ษณ์ของชิ้นงานท่ตี อ้ งการเนน้ ในกระบวนการ ผลิต เช่น ความกลมของผวิ งาน ความตรงของผวิ ความไดฉ้ ากของผวิ งาน ความขนานของผวิ งาน เป็ นตน้ 2. ส่วนท่ี 2 ในช่องท่ี 2 เป็ นการกาํ หนดค่าความเส่ือและสญั ลกั ษณ์ปรบั ปรุงชิ้นงาน (Modifier

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลักษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T Symbols) คือช่องท่ี 2 น้ีสาํ หรับกาํ หนดค่าพกิ ดั ความเผอ่ื สาํ หรับการผลิต เช่นถา้ ในแบบ งานไม่ไดก้ าํ หนดคา่ พกิ ดั ความเพอ่ื ลงในแบบงานเรากจ็ ะใชค้ ่าพกิ ดั ความเผอ่ื ในช่องท่ี 2 น้ีในการ ผลิต กล่าวคือ ถา้ ในแบบงาน กาํ หนดขนาดของเพลา 15 มม. โดยไม่มีพกิ ดั ความเผอ่ื กาํ กบั เพม่ิ ฝ่าย ผลิตจะตอ้ งสร้างรูใหม้ ีขนาด 15.2 มม. เพราะเป็ นการเพอ่ื ความคลาดเคลื่อนทางดา้ นรูปทรง แต่ถา้ คา่ พกิ ดั ความเผอ่ื ถูกกาํ หนดลงในแบบงาน ฝ่ าย ผลิตจะตอ้ งนาํ ค่าค่าพกิ ดั ความเผอื่ ในแบบงานรวมกบั คา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่อื นทางดา้ นรูปทรงในช่องน้ี ดว้ ย ดงั ตวั อยา่ งตามภาพที่ 6.12 ภาพท่ี 6.12 ตวั อยา่ งการกาํ หนดความเผอื่ ดา้ นรูปทรง จากภาพท่ี 6.12 (ก) ขนาดจริงของชิ้นงาน คอื 15 มม. และพกิ ดั บน 0.6 มม. พกิ ดั ล่าง เทา่ กบั 0 ดงั น้นั ชิ้นงาน ชิ้นน้ีมีขนาดไดใ้ หญส่ ุดตอ้ งไม่เกิน 15.6 มม. และมีขนาดเลก็ สุดไดไ้ ม่ตา่ํ กวา่

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T ภาพที่ 6.13 การกาํ หนดคา่ ความเผอื่ ดา้ นรูปทรง จากภาพท่ี 6.13 ความหมายของสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ทางดา้ นรูปทรงในช่องแรกหมายถึงความ ตรงของ ช้ินงาน แต่ในกระบวนการผลิตช้ินงานอาจมีการโก่งงอไดด้ งั น้นั ในช่องท่ี 2 จะบอกถึงความ คา่ คลาดเคล่ือน ทางดา้ นรูปทรงให้สามารถโก่งงอไดใ้ นพกิ ดั ท่ีกาํ หนดคือ 0.2 มม. ดงั ภาพท่ี 6.14 ภาพท่ี 6.14 การโก่งงอของชิ้นงานอยใู่ นพกิ ดั ความคลาดเคล่ือนดา้ นรูปทรงความตรง 3. ส่วนท่ี 3 ในช่องท่ี 3 และ 4 บางคร้ังอาจจะมีช่อง 3 อยา่ งเดียว บางคร้ังมีท้งั ช่อง3และ4 หรืออาจจะมีท้งั ช่อง 3,4 และ 5 ก็ไดข้ ้นึ อยกู่ บั การใชง้ านซ่ึงในส่วนน้ีจะเป็นการแสดงผวิ อา้ งอิง (Datum Reference) ดงั น้นั ส่วนที่ 3 น้ีจะสมั พนั ธก์ บั ส่วนท่ี 1 ดงั ตวั อยา่ งตามภาพที่ 6.15 ภาพท่ี 6.15 ตวั อยา่ งการใชง้ านสญั ลกั ษณ์พกิ ดั ความคลาดเคลื่อน GD&T จากภาพที่ 6.15 อธิบายสญั ลกั ษณ์ 0.2A ไดว้ า่ ผวิ ดา้ นทก่ี รอบสญั ลกั ษณ์ความคลาดเคล่ือน ช้ีจะตอ้ ง ต้งั ฉากกบั ผวิ หรือระนาบA แตใ่ นกระบวนการผลิตอาจมีความคลาดเคลอ่ื นการต้งั ฉากกบั ผวิ หรือระนาบ A ได้ 0.2 มม. 6.4 สัญลกั ษณ์ความคลาดเคลอื่ น (GD&T Symbols) พกิ ดั ความคลาดเคล่ือน คอื ความเบย่ี งเบนทางดา้ นรูปทรง (Form Deviation) ความเบยี่ งเบน ดา้ น ทศิ ทาง (Orientation Deviation) ความเบี่ยงเบนในการจดั ตาํ แหน่ง (Location Deviation) และ ความเบยี่ งเบน

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลักษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ของขนาด (Size Deviation) ท่ีมีความเบยี่ งเบนหรือมีความคลาดเคลื่อนทีย่ อมให้ เกิดข้ึนไดใ้ นกระบงนการ ผลิต เนื่องจากในการทาํ งานการผลิตยอ่ มมขี อ้ ผดิ พลาดท้งั ขนาด รูปร่าง ของชิ้นงาน หรือตาํ แหน่งตา่ งๆ ใน ช้ินงานถือเป็ นเร่ืองปกติ แต่ในขอ้ ผดิ พลาดหรือความคลาด เคล่ือนทเี่ กิดข้ึนตอ้ งไม่เกินกวา่ ที่พกิ ดั กาํ หนด สญั ลกั ษณ์ควบคุมรูปร่างรูปทรง (Geometric Characteristic Symbols) หรือจะเรียกส้นั ๆ วา่ Characteristic Symbols ถูกแบง่ การใชง้ านออกเป็ น 5 กลมุ่ มีใชง้ านเพอื่ ควบคุมความคลาดเคลื่อน ของ ชิ้นงานท้งั หมด 14 สญั ลกั ษณ์ ดงั ตารางที่ 6.1 ตารางที่ 6.1 สญั ลกั ษณ์ควบคุมรูปร่างรูปทรง (Geometric Characteristic Symbols)

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลักษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T ตารางที่ 6.1 (ตอ่ ) สญั ลกั ษณ์ควบคุมรูปร่างรูปทรง (Geometric Characteristic Symbols) การใชส้ ญั ลกั ษณ์ควบคุมรูปร่างรูปทรงในกลุ่มน้ี ไม่ตอ้ งใชผ้ วิ อา้ งอิงคาต้มั (Datum) ในการกาํ หนด ความคลาดเคลื่อน 1. ความตรง (Straightness) - คือ สภาวะทพ่ี ้นื ผวิ หรือแกนกลางของช้ินงานเป็นเสน้ ตรง ขอบเขตของพกิ ดั ความคลาดเคลอื่ นของความตรงท่ีควบคุมแตล่ ะพ้นื ผวิ มีลกั ษณะเป็ นเสน้ คูข่ นาน โดยเสน้ คูข่ นานน้ีจะมี ระยะห่างเท่ากบั คา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนทกี่ าํ หนดลงในแบบงาน ลกั ษณะ ของผวิ ของชิ้นงานที่ทาํ การผลิต จะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินค่าความคลาดเคล่ือนของเสน้ คู่ขนานน้ี หรือผวิ ชิ้นงานท่มี ีสญั ลกั ษณ์น้ีกาํ หนดจะ สามารถเอียง หรือไม่ตรง หรือผวิ ไม่สม่าํ เสมอตลอดท้งั ชิ้น ไดไ้ ม่เกินสญั ลกั ษณ์ควบคุมรูปร่างรูปทรงความ ตรงกาํ หนด ตามภาพท่ี 6.16 ภาพท่ี 6.16 ขอบเขตความคลาดเคล่ือนความตรง 2. ความราบ (Flatness) คือสภาวะพ้นื ผวิ หรือระนาบกลางของช้ินงานมลี กั ษณะเป็ น ระนาบของ ความราบ ขอบเขตของพกิ ดั ความคลาดเคล่อื นของความราบ จะเป็ นการควบคุมความ โคง้ ความเวา้ การโก่ง

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พกิ ดั ทางด้านรูปทรง GD&T งอ ความเอียงของผวิ งานเป็นตน้ ขอบเขตของพกิ ดั ความคลาดเคลอื่ นของ ความราบท่คี วบคุมแตล่ ะพน้ื ผวิ มี ลกั ษณะเป็ นเสน้ คู่ขนาน โดยเสน้ คู่ขนานน้ีจะมีระยะห่างเท่ากบั ค่า พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนทก่ี าํ หนดลงใน แบบงาน ลกั ษณะผวิ ของชิ้นงานท่ีทาํ การผลิตจะตอ้ งอยใู่ น พกิ ดั ไม่เกินคา่ ความคลาดเคลื่อนของเสน้ คู่ขนาน น้ี ภาพที่ 6.17 ขอบเขตความคลาดเคล่ือนความราบ 3. ความกลม (Circularity / Roundness) คือสภาวะทีผ่ วิ ชิ้นงานมีเสน้ รัศมีของวงกลม แต่ละช่วงมี ลกั ษณะของผวิ ไม่กลม ผวิ ขรุขระอยใู่ นพกิ ดั ความคลาดเคลือ่ นของความกลมทถี่ กู ควบคุมดว้ ยวงกลม 2 วง ร่วมศูนยก์ นั ซ่ึงวงกลม 2 วงน้ีมีระยะห่างเท่ากบั คา่ พกิ ดั ความคลาดเคลื่อน ความกลม ลกั ษณะของผวิ ช้ินงาน ที่ทาํ การผลิตจะตอ้ งมีขนาดไม่เลก็ กวา่ วงกลมดา้ นในหรือค่าความ คลาดเคลือ่ นนอ้ ยทสี่ ุด และผวิ ของช้ินงาน จะตอ้ งมีขนาดไม่เกินวงกลมดา้ นนอกหรือค่าความ คลาดเคลื่อนมากท่สี ุดดงั ภาพท่ี 6.18 ภาพที่ 6.18 ขอบเขตความคลาดเคลอ่ื นความกลม 4. ความเป็ นทรงกระบอก (Cylindricity) คอื สภาวะของพน้ื ผวิ ชิ้นงานทรงกระบอกแต่ ละตาํ แหน่งมี ระยะห่างในทศิ ทางต้งั ฉากกบั แนวแกนใดแนวแกนหน่ึงในระยะทางท่เี ท่ากนั ขอบเขต พกิ ดั ความคลาด เคล่ือนของความเป็นทรงกระบอกท่ใี ชส้ าํ หรบั ควบคุมผวิ มีลกั ษณะเป็น ทรงกระบอก 2 รูปในแนวแกน เดียวกนั ซ่ึงผวิ งานทท่ี าํ การผลิตจะมีความขรุขระ ผวิ เอียง ผวิ โคง้ ผวิ เวา้ จะตอ้ งอยภู่ ายในช่วงพกิ ดั ของ

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลักษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ทรงกระบอกท้งั 2 รูปน้ี โดยผวิ งานจะตอ้ งไม่เล็กกวา่ รูปทรงกระ ดา้ นในและไม่ใหญ่กวา่ รูปทรงกระบอก ดา้ นนอก ภาพท่ี 6.19 ขอบเขตความคลาดเคลื่อนความเป็นทรงกระบอก กล่มุ ท่ี 2 การควบคุมการจดั วางทิศทาง (Orientation) ประกอบด้วย 1. ความขนาน (Parallelism) // 2. ความเป็นมุม (Angularity) 3. ความต้งั ฉาก (Perpendicularity / Squareness) การใชส้ ญั ลกั ษณ์ควบคุมทศิ ทางในกลุ่มน้ี จะตอ้ งใชค้ วบคู่กบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ในการ กาํ หนดความคลาดเคล่ือน 1. ความขนาน (Parallelism) // คอื สภาวะที่พน้ื ผวิ ระนาบ แกนกลาง ของชิ้นงานแต่ละ ดา้ นมี ระยะห่างในทิศทางต้งั ฉากกบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) กล่าวคอื ผวิ ท่ีสญั ลกั ษณ์ความ คลาดเคล่ือนความ ขนานที่ลูกศรช้ีผวิ ช้ินงานดา้ นใด ผวิ ชิ้นงานดา้ นน้นั จะขนานกบั ผวิ อา้ งอิงหรือ คาต้มั (Datum) ในบางกรณี สญั ลกั ษณ์ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) สามารถกาํ หนดไดม้ ากกวา่ 1 ดาต้มั ข้ึนอยกู่ บั ลกั ษณะการใชง้ าน ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนของความขนานท่คี วบคุมพน้ื ผวิ มีลกั ษณะเป็ นเสน้ คู่ขนาน โดยเสน้ คู่ขนานน้ี จะมีระยะห่างเทา่ กบั คา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนทกี่ าํ หนด ลงในแบบงาน ลกั ษณะผวิ ของช้ินงานที่ทาํ การผลิตจะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินคา่ ความคลาดเคลอ่ื น ของเสน้ คู่ขนานน้ี

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.20 ขอบเขตความคลาดเคล่อื นความขนาน 2. ความเป็ นมมุ (Angularity) คือ สภาวะทพ่ี ้นื ผวิ ระนาบ แกนกลาง ของชิ้นงานแต่ ละดา้ นทาํ มุมกบั ผวิ อา้ งอิงหรือคาต้มั (Datum) ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนของความเป็ นมุมที่ ควบคุมพ้นื ผวิ มลี กั ษณะ เป็นเสน้ คู่ขนาน โดยเสน้ คูข่ นานน้ีจะมีระยะห่างเทา่ กบั ค่าพกิ ดั ความคลาด เคลือ่ นที่กาํ หนดลงในแบบงาน ลกั ษณะผวิ ของชิ้นงานท่ีทาํ การผลิตจะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินคา่ ความคลาดเคลื่อนของเสน้ คู่ขนานน้ี ภาพที่ 6.21 ขอบเขตความคลาดเคลื่อนความเป็นมุม 3. ความต้งั ฉาก (Perpendicularity / Squareness) คอื สภาวะท่ีพ้นื ผวิ ระนาบ แกน กลาง ของชิ้นงาน แต่ละดา้ นทาํ มุม 90 องศา กบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ขอบเขตพกิ ดั ความ คลาดเคล่ือนของความต้งั ฉาก ที่ควบคุมพน้ื ผวิ มีลกั ษณะเป็นเสน้ คู่ขนาน โดยเสน้ คู่ขนานน้ีจะมี ระยะห่างเทา่ กบั ค่าพกิ ดั ความคลาด เคลื่อนทีก่ าํ หนดลงในแบบงาน ลกั ษณะผวิ ของช้ินงานทีท่ าํ การ ผลิตจะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินคา่ ความ คลาดเคล่ือนของเสน้ คู่ขนานน้ี

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เรื่อง สัญลักษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T 1. ความเบีย่ งเบนเน่ืองจากการหมุนในแต่ละระนาบ (Circular Runout) / คอื สภาวะท่ี แต่ละจดุ บนผวิ งาน ของแตล่ ะแนวหนา้ ตดั เมื่อเทยี บกบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) เป็นระยะ การ ตรวจสอบความเบ่ียงเบน เน่ืองจากการหมุนในแตล่ ะระนาบ (Circular Reunout) จะตอ้ งทาํ การหมุน ช้ินงานรอบแกนอา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum)ครบหน่ึงรอบ โดยทาํ การตรวจสอบพ้นื ผวิ ดว้ ยนาฬกิ า เทียบศูนย์ (Dial Gauge) ใหค้ า่ ที่ไดจ้ ากการ หมุนชิ้นงานจะตอ้ งนอ้ ยกวา่ พกิ ดั ความคลาดเคลื่อน ซ่ึง การใชส้ ญั ลกั ษณ์ควบคุมการเบีย่ งเบนเน่ืองจากการ หมุนน้ีจะไม่พจิ ารณาขอบเขตพกิ ดั ความ คลาดเคลื่อนแต่จะพจิ ารณาค่าท่ีเกิดจากการตรวจสอบตอ้ งไม่เกินคา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนที่ กาํ หนดลงในแบบงาน

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลักษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.23 ขอบเขตความคลาดเคล่อื นความเบ่ียงเบนเนื่องจากการหมุนในแต่ละระนาบ 2. ความเบ่ยี งเบนเน่ืองจากการหมนุ ท้งั หมด (Total Rumouth ) คือ สภาวะท่แี ตล่ ะจดุ บนผวิ งานของ แต่ละแนวหนา้ ตดั เมื่อเทยี บกบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) เป็นระยะ การ ตรวจสอบความเบ่ียงเบน เน่ืองจากการหมุนท้งั หมด (Total Runout) ใหค้ า่ ท่ไี ดจ้ ากการหมุนช้ินงาน จะตอ้ งนอ้ ยกวา่ พกิ ดั ความ คลาดเคลื่อน ซ่ึงการใชส้ ญั ลกั ษณ์ควบคุมการเบีย่ งเบนเนื่องจากการหมุน น้ีจะไม่พจิ ารณาขอบเขตพกิ ดั ความ คลาดเคลื่อน แตจ่ ะพจิ ารณาค่าทีเ่ กิดจากการตรวจสอบตอ้ งไม่ เกินคา่ พกิ ดั ความคลาดเคลื่อนทก่ี าํ หนดลงใน แบบงาน คา่ ทีไ่ ดจ้ ากการตรวจสอบความเบีย่ งเบนจาก การหมุนท้งั หมดจะมีเพยี งค่าเดียว ภาพท่ี 6.24 ขอบเขตความคลาดเคลือ่ นความเบย่ี งเบนเนื่องจากการหมุนท้งั หมด

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พกิ ัดทางด้านรูปทรง GD&T กล่มุ ที่ 4 การควบคุมโครงร่างผวิ (Profile) ประกอบด้วย 1. รูปโครงร่างของเสน้ ใดๆ (Profile ofa Line) 2. รูปโครงร่างของพืน้ ผวิ ใดๆ (Profile ofa Surface) การใช้สัญลักษณ์ควบคุมการโครงร่างผวิ (Profile) ในกล่มุ นี้ จะใช้ควบคู่กบั ผวิ อ้างอิงหรือ ดาต้ัม (Datum) เพียงบางคร้ังในการกําหนดความคลาดเคลอื่ น 1. รูปโครงร่างของเส้นใดๆ (Profile of a Line) คือ สภาวะผวิ งานแตล่ ะแนว แตล่ ะ ระนาบ ของเสน้ โครงร่างอยใู่ นตาํ แหน่งการจดั วางท่แี น่นอนท่ถี ูกกาํ หนดดว้ ยขนาด การควบคุม โครงร่างสามารถ ควบคุมผวิ ไดม้ ากกวา่ 1 พน้ื ผวิ และพน้ื ผวิ ทีถ่ ูกควบคุมจะมีความสมั พนั ธซ์ ่ึงกนั และกนั สามารถกาํ หนดผวิ อา้ งอิงหรือคาต้มั (Datum) ท่ีเป็นไดท้ ้งั พ้นื ผวิ ระนาบแกนกลาง ตาํ แหน่ง แกนกลางหรือจุดก่ึงกลาง สญั ลกั ษณ์ควบคุมการโครงร่างผวิ น้ีเป็นการควบคุมผวิ ทไี่ ม่จาํ เป็ นตอ้ ง กาํ หนดผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ขอบเขตพกิ ดั ควบคุมการโครงร่างผวิ (Profile) ที่ควบคุม พน้ื ผวิ มีลกั ษณะเป็ นเสน้ คูข่ นาน โดยเสน้ คูข่ นานน้ี จะมีระยะห่างเทา่ กบั คา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนที่ กาํ หนดลงในแบบงาน ลกั ษณะผวิ ของชิ้นงานท่ีทาํ การผลิต จะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินคา่ ความ คลาดเคล่ือนของเสน้ คู่ขนานน้ี ภาพที่ 6.25 ขอบเขตความคลาดเคล่ือนควบคุมการโครงร่างผวิ (Profile) 2. รูปโครงร่างของพนื้ ผิวใดๆ (Profile of a Surface ) คือ สภาวะผวิ งานโครงร่างอยู่ ในตาํ แหน่ง การจดั วางท่แี น่นอนทถ่ี ูกกาํ หนดดว้ ยขนาด การควบคุมโครงร่างสามารถควบคุมผวิ ได้ มากกวา่ 1 พน้ื ผวิ และพ้นื ผวิ ท่ีถูกควบคุมจะมีความสมั พนั ธซ์ ่ึงกนั และกนั สามารถกาํ หนดผวิ อา้ งอิง หรือคาต้มั (Datum) ที่เป็นไดท้ ้งั พน้ื ผวิ ระนาบแกนกลาง แกนกลง หรือจดุ ก่ึงกลาง สญั ลกั ษณ์ ควบคุมการ โครงร่างผิวน้ีเป็ นการควบคุมผวิ ทไ่ี ม่จาํ เป็ นตอ้ งกาํ หนดผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ขอบเขตพกิ ดั ควบคุม การโครงร่างผวิ (Profile) ท่ีควบคุมพน้ื ผวิ มีลกั ษณะเป็ นเสน้ คูข่ นาน โดยเสน้ คูข่ นานน้ีจะมีระยะห่างเทา่ กบั

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลักษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T ค่าพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนทก่ี าํ หนดลงในแบบงาน ค่าของระยะห่าง ของตาํ แหน่งใดๆ ของพ้นื ผวิ ชิ้นงานทม่ี ี ระยะห่างต้งั ฉากจากตาํ แหน่งของพน้ื ผวิ จริง ลกั ษณะผวิ ของ ช้ินงานที่ทาํ การผลิตจะตอ้ งอยใู่ นพกิ ดั ไม่เกินคา่ ความคลาดเคล่ือนของเสน้ คู่ขนานน้ี ภาพที่ 6.26 ขอบเขตความคลาดเคลื่อนควบคุมการโครงร่างผวิ (Profile) กลุ่มท่ี 5 การจดั วางตําแหน่ง (Location) ประกอบด้วย การใชส้ ญั ลกั ษณ์ควบคุมการจดั วางตาํ แหน่ง (Location) ในกลุ่มน้ี จะใชค้ วบคู่กบั ผวิ อา้ งอิง หรือ คาต้มั (Datum) ในการกาํ หนดความคลาดเคลือ่ น 1. ความคลาดเคลือ่ นของตําแหน่ง (Tolerance of Position) คือ สภาวะทร่ี ะนาบ กลาง แกนกลาง และ จดุ ก่ึงกลาง อยใู่ นตาํ แหน่งทีก่ าํ หนดดว้ ยขนาดจริง เมื่อเทียบกบั ผวิ อา้ งอิงหรือ ดาต้มั (Datum) ซ่ึงผวิ อา้ งอิง หรือดาต้มั (Datum) เป็ นไดท้ ้งั ระนาบดาต้มั แกนดาต้มั หรือจุดดาต้มั ท่ี ใชใ้ นการควบคุมความคลาดเคล่ือน ของตาํ แหน่ง ดงั น้นั การควบคุมความคลาดเคล่ือนของตาํ แหน่ง น้ีจะตอ้ งใชผ้ วิ อา้ งอิงหรือดาต้มั เสมอ ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคล่ือนของตาํ แหน่งท่คี วบคุมระนาบ ทีเ่ กิด จากพน้ื ผวิ คูข่ นาน 2 พ้นื ผวิ มีลกั ษณะเป็ นคูข่ นาน 2 ระนาบซ่ึงความกวา้ งของระนาบท้งั สองน้ี มคี ่าเท่ากบั ความคลาดเคล่อื นทก่ี าํ หนดในแบบงาน

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.27 ขอบเขตความคลาดเคลอ่ื นควบคุมของตาํ แหน่งระนาบกลาง 2. ความร่วมศูนย์ (Concentricity) คือ สภาวะทจ่ี ุดก่ึงกลางของชิ้นงานมีการจดั วางอยู่ บนดาต้มั อา้ งอิง ซ่ึงผวิ งานที่สญั ลกั ษณ์ความร่วมศูนยช์ ้ีจะตอ้ งมีความร่วมศนู ยห์ รือวงกลม 2 วง จะตอ้ งใชศ้ นู ยก์ ลางเดียวกนั ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคล่ือนของความร่วมศูนยท์ ีค่ วบคุมจุดก่ึงกลาง มีลกั ษณะเป็นขอบเขตวงกลม ซ่ึงมี ขนาดเสน้ ผา่ นศูนยก์ ลางเท่ากบั ค่าพกิ ดั ความคลาดเคล่ือนที่ กาํ หนดลงในแบบงาน โดยท่ีแกนกลางของ ชิ้นงานที่ทาํ การผลิตจะคลาดเคลอ่ื นไดไ้ ม่เกินขอบเขต ของวงกลมพกิ ดั ความร่วมศูนยน์ ้ี ภาพที่ 6.28 ขอบเขตความคลาดเคลอ่ื นความร่วมศนู ย์ 3. ความสมมาตร (Symmetry) คือ สภาวะท่จี ดุ ก่ึงกลางระหวา่ งผวิ แบนราบ 2 พ้นื ผวิ มี การจดั วางอยบู่ นระนาบทอี่ ยใู่ นแนวเดียวกนั กบั ผวิ อา้ งอิงหรือดาต้มั (Datum) ซ่ึงคาต้มั อา้ งอิงน้ี เป็นได้ เฉพาะระนาบดาต้มั ทเ่ี ป็ นระนาบกลาง หรือแกนดาต้มั ที่เป็นแกนกลางไดเ้ พยี ง 2 แบบเทา่ น้นั ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคล่อื นชนิดน้ีมีลกั ษณะเป็นคู่ขนานซ่ึงมีระยะห่างเท่ากบั ค่าพกิ ดั ความคลาด เคล่ือนทกี่ าํ หนดลง ในแบบงาน

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.29 ขอบเขตความคลาดเคลอื่ นความสมมาตร 6.5 สัญลกั ษณ์การปรับปรุง (Modifier Symbols) สญั ลกั ษณ์ปรบั ปรุงเป็นสญั ลกั ษณ์ทีม่ ีขอ้ กาํ หนดพเิ ศษ ในการวเิ คราะห์ประเภทของการ ควบคุม พกิ ดั ความคลาดเคล่ือนหรือคาต้มั อา้ งอิง ซ่ึงสญั ลกั ษณ์ปรับปรุงจะถูกเพมิ่ ในกรอบควบคุม ความคลาด เคลื่อนในส่วนที่เป็นการกาํ หนดคา่ ความคลาดเคล่ือน และในส่วนของดาต้มั อา้ งอิง เท่าน้นั เพอ่ื เปลี่ยน ขอ้ กาํ หนดในการวเิ คราะหใ์ หส้ อดคลอ้ งกบั เงอ่ื นไขของการประกอบใชง้ าน เช่น สญั ลกั ษณ์แสดงสภาวะเน้ือ วสั ดุมาก สญั ลกั ษณ์แสดงสภาวะเน้ือวสั ดุนอ้ ย สญั ลกั ษณ์แสดงเสน้ ผา่ น ศูนยก์ ลาง เป็ นตน้

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พกิ ดั ทางด้านรูปทรง GD&T ภาพที่ 6.30 สญั ลกั ษณ์การปรบั ปรุง (Modifier Symbols) (ทม่ี า: นรเศรษฐ์ คาํ บาํ รุง,บริษทั N-TRIS Solutions & Engineering) สภาวะเนือ้ วสั ดุ (Material Condition) สภาวะเน้ือวสั ดุจะพจิ ารณาจากปริมาณเน้ือวสั ดุของช้ินงาน ทีเ่ ปล่ียนไปจากการ กาํ หนดขนาดและ คา่ พกิ ดั ความคลาดเคลื่อนท่ีระบุไวใ้ นแบบงาน สภาวะของเน้ือวสั ดุแบ่งออกเป็ น 3 สภาวะ คือ 1. สภาวะเน้ือวสั ดุมากที่สุด (Maximum Material Condition, MMC) เป็ นสภาวะที่ ขนาดและค่าพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนส่งผลใหป้ ริมาณเน้ือวสั ดุของชิ้นงานมีค่ามากท่สี ุด เช่นขนาด ของรูที่เล็กท่สี ุดจะทาํ ใหม้ ี ปริมาณของเน้ือวสั ดุมีมากทีส่ ุด หรือเพลามีขนาดใหญ่ทส่ี ุดจะใช้ สญั ลกั ษณ์ 9 ในการกาํ หนดสภาวะเน้ือ วสั ดุ 2. สภาวะวสั ดุนอ้ ยท่สี ุด (Least Material Condition, LMC) เป็ นสภาวะทขี่ นาดและ ค่าพกิ ดั ความ

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เร่ือง สัญลกั ษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T คลาดเคล่ือนส่งผลใหป้ ริมาณเน้ือวสั ดุของช้ินงานมีค่านอ้ ยทสี่ ุด เช่นขนาดของรูท่ใี หญ่ ทส่ี ุดจะทาํ ใหม้ ี ปริมาณของเน้ือวสั ดุเหลือนอ้ ยที่สุด หรือเพลามีขนาดเล็กที่สุดจะใชส้ ญั ลกั ษณ์ © ในการกาํ หนดสภาวะเน้ือ วสั ดุ 3. สภาวะท่ีไม่คาํ นึงถึงเน้ือวสั ดุ เป็นการวเิ คราะห์ขนาดในสภาวะทเ่ี กิดข้ึนจริง โดย ไม่คาํ นึงถึง ขนาดและคา่ พกิ ดั ความคลาดเคล่อื นท่สี ่งผลต่อปริมาณเน้ือวสั ดุเป็ นเท่าไร ภาพท่ี 6.31 ขนาดในสภาวะเน้ือวสั ดุมากท่สี ุดและขนาดในสภาวะเน้ือวสั ดุนอ้ ยทส่ี ุด สภาวะทไี่ ม่มแี รงภายนอกมากระทาํ (Free State) สภาวะที่ไม่มีแรงภายนอกมากระทาํ เป็ นเง่ือนไขการควบคุมและตรวจสอบขนาด หรือรูปร่าง รูปทรงของชิ้นงานในสภาวะทไี่ ม่มีแรงจากภายนอกทีเ่ กิดจากการจบั ยดึ ชิ้นงาน ซ่ึงจะ พบในช้ินงานทีม่ ี ลกั ษณะไม่แขง็ แกร่ง เช่น ยาง พลาสติก โลหะแผ่น เป็นตน้ โดยใชส้ ญั ลกั ษณ์ E ในการควบคุมสภาวะไม่มี แรงมากระทาํ ภาพท่ี 6.32 การควบคุมความกลมทไี่ ม่มีแรงกระทาํ ภายนอก ระนาบสัมผัส (Tangent Plane) สญั ลกั ษณ์การปรบั ปรุงระนาบสมั ผสั ใชส้ าํ หรบั การเปลี่ยนการวเิ คราะห์รูปทรง การจดั วางทิศทาง และการควบคุมโครงร่าง การควบคุมพ้นื ผวิ ไปเป็นการควบคุมระนาบสมั ผสั ดา้ นนอกของพน้ื ผวิ โดยใช้

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลักษณ์พกิ ดั ทางด้านรูปทรง GD&T เป็นสญั ลกั ษณ์ของระนาบสมั ผสั ภาพท่ี 6.33 สญั ลกั ษณ์การปรับปรุงระนาบสมั ผสั การฉายพกิ ดั ความคลาดเคลอื่ น (Projected Tolerance) การฉายพกิ ดั ความคลาดเคล่ือน เป็ นการเปลี่ยนขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคลื่อน ของการควบคุม ความคลาดเคลื่อนของตาํ แหน่ง ทใี่ ชใ้ นการควบคุมระนาบกลาง หรือแกนกลาง ใน เน้ือวสั ดุไปเป็ นขอบเขต พกิ ดั ความคลาดเคลื่อนท่ใี ชค้ วบคุมระนาบกลาง แกนกลางนอกเน้ือวสั ดุ ตามระยะทีต่ อ้ งการ โดยใช้ เป็นสญั ลกั ษณ์ของการฉายพกิ ดั ความคลาดเคลือ่ น ภาพที่ 6.34 สญั ลกั ษณ์การปรับปรุงระนาบสมั ผสั การควบคุมพนื้ ผิวต่อเน่ือง (Continuous Feature) การควบคุมขนาด หรือการควบคุมรูปทรง ของพ้นื ผวิ แตล่ ะสญั ลกั ษณ์จะเป็ นการ ควบคุมเฉพาะผวิ น้นั ซ่ึงในบางกรณีการประกอบงานเป็ นแบบต่อเน่ืองระหวา่ งพ้นื ผวิ ต้งั แต่ 2 พน้ื ผวิ ข้นึ ไป เพอ่ื ใหเ้ ป็ นไป ตามเงอ่ื นไขของการประกอบผอู้ อกแบบจะกาํ หนดสญั ลกั ษณ์ปรบั ปรุงท่ีใช้ เพอื่ ควบคุมผวิ ตอ่ เนื่องโดยจะ กาํ หนดสญั ลกั ษณ์ เป็ นสญั ลกั ษณ์ของการควบคุมผวิ ต่อเนื่อง

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยท่ี 6 เรื่อง สัญลกั ษณ์พิกัดทางด้านรูปทรง GD&T ภาพท่ี 6.35 สญั ลกั ษณ์การการควบคุมผวิ ตอ่ เน่ือง (ทมี่ า: นรเศรษฐ์ คาํ บาํ รุง, บริษทั N-TRIS Solutions & Engineering) การควบคุมแบบอสิ ระ (Independency Principle) ตามกฎขอ้ ที่ 1 ถา้ ในแบบงานกาํ หนดเฉพาะขนาดและพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนเพยี ง อยา่ งเดียว พน้ื ผวิ ท่ีเกิดความเบย่ี งเบนทางดา้ นรูปทรงจะตอ้ งไม่ลา้ํ ขอบเขตชิ้นงานท่อี ยใู่ นสภาวะ เน้ือวสั ดุมากที่สุด (MMC) โดยกฎขอ้ ที่ 1 จะเกิดข้ึนโดยอตั โนมตั ิ ภาพท่ี 6.36 สญั ลกั ษณ์การการควบคุมแบบอิสระ ถา้ ตอ้ งการยกเลิกกฎขอ้ ที่ 1 สามารถทาํ ไดโ้ ดยกาํ หนดสญั ลกั ษณ์การควบคุมแบบ อิสระ) ลงในแบบ งาน จะเป็นการยกเลิกการควบคุมผวิ พ้นื ผวิ ของชิ้นงานดว้ ยขอบเขตของ ชิ้นงานท่ีอยใู่ นสภาวะเน้ือวสั ดุมาก ทส่ี ุด ตวั อยา่ งเช่น ถา้ แบบงานมีการกาํ หนดพกิ ดั ความ คลาดเคลื่อนของรูปโครงร่างเสน้ ใดๆ เท่ากบั 0.3 มม. หมายความวา่ คา่ ขอบเขตพกิ ดั ความคลาด เคล่ือนทท่ี าํ ใหเ้ น้ือวสั ดุเพม่ิ ข้ึนและขอบเขตพกิ ดั ความคลาด เคลื่อนท่ีทาํ ใหเ้ น้ือวสั ดุลดลง มี ระยะห่างดา้ นละ 0.15 มม. เทา่ ๆกนั เมื่อเทียบกบั เวน้ โครงร่างปกติ ถา้ ตอ้ งการใหข้ อบเขตพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนที่ทาํ ใหเ้ น้ือวสั ดุเพมิ่ ข้นึ และขอบเขต พกิ ดั ความคลาด

เอกสารประกอบการเรียน หน่วยที่ 6 เร่ือง สัญลักษณ์พิกดั ทางด้านรูปทรง GD&T เคลื่อนทท่ี าํ ใหเ้ น้ือวสั ดุลดลงท้งั สองน้ีไม่เท่ากนั จะตอ้ งกาํ หนดสญั ลกั ษณ์ 0 ใน ส่วนของค่าพกิ ดั ความ คลาดเคลื่อน ตวั อยา่ งเช่น ถา้ แบบงานมีการกาํ หนดพกิ ดั ความคลาดเคล่ือน ของรูปโครงร่างเสน้ ใดๆ เป็ น 0.40 0.6 หมายความวา่ ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคล่ือนของการ ควบคุมโครงร่างเท่ากบั 0.8 มม. โดยคา่ ท่ี ขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคลื่อนดา้ นทที่ าํ ใหว้ สั ดุเพมิ่ ข้นึ มี ค่า 0.6 มม. และขอบเขตพกิ ดั ความคลาดเคล่ือน ดา้ นท่ีทาํ ใหว้ สั ดุลดลง ท่ีค่า 0.2 มม. เมื่อเทียบกบั เสน้ โครงร่างปกติ ภาพท่ี 6.37 การการควบคุมแบบขอบเขตไม่เทา่ กนั (ทม่ี า: นรเศรษฐ์ คาํ บาํ รุง,บริษทั N-TRIS Solutions & Engineering)