Gosc_Niedzielny_22_2020

IZRAEL ŚWIAT wojny sześciodniowej w 1967 ty traktat pokojowy. Pozostają kazywali sobie w diasporze, cyjne” na Bliskim Wschodzie roku Izrael administruje całym oczywiście argumenty takie jak brzmiało: „Za rok w Jerozoli- Zachodnim Brzegiem. Dopie- dostęp do wody i żyznej ziemi mie”. To było pragnienie Żydów, są zdecydowanie bardziej pro- ro w połowie lat 90. Palestyń- oraz względy historyczne. Tyle by tu wrócić i odbudować Jero- czykom udało się wywalczyć że żadne z nich nie są wystar- zolimę – mówi mi Eyal Fried- palestyńskie i tym samym od- autonomię, która objęła Strefę czające, by mogli zgodzić się na man, Żyd mesjański. – Jerozo- Gazy oraz Zachodni Brzeg, któ- to Palestyńczycy. lima jest miejscem, które Bóg rzucają poparcie dla wszelkich ry jednak nadal jest kontrolo- wybrał dla siebie. Wierzę, że wany przez wojsko izraelskie. Pat mat Bóg odzyskuje to, co należy do działań Izraela, w tym także te Kością niezgody jest od dawna Niego. To Żydzi są suwerenami rozbudowa osiedli żydowskich Izrael ma zielone światło w Jerozolimie. Nie dlatego, że dotyczące aneksji kolejnych te- na tym terytorium. Palestyń- na aneksję od USA. I czerwone jesteśmy wyjątkowo dobrymi czycy uznają to za politykę fak- światło od niemal całej reszty ludźmi, tylko ze względu na rytoriów, co jest charaktery- tów dokonanych, która ma na świata – nie tylko arabskiego, Niego. Wierzę, że Mesjasz po- celu wyprzeć stamtąd Arabów. ale również Zachodu (sprzeciw wróci przez Jeruzalem, i dlate- styczne dla chrześcijan ewan- W praktyce proporcje są ciągle wyraziła także Polska). Panuje go jest taka walka o to miejsce. na korzyść tych drugich: nie- zgoda, że formalnie włączenie To jest walka duchowa. Nie tyl- gelikalnych z USA. Stanowi- spełna 3 mln Palestyńczyków tych ziem do Państwa Izrael ko polityczna. Jerozolima nale- sąsiaduje z  ok. 500–600 tys. pogrzebie ostatecznie jakiekol- ży do Boga, została dana Żydom, sko Kościoła katolickiego zo- żydowskich osadników. Tylko wiek próby rozwiązania kon- jesteśmy tutaj, by przygotować w Dolinie Jordanu, o którą tak fliktu izraelsko-palestyńskiego. drogę na Jego powrót. Może nie stało wyrażone w dokumencie naprawdę chodzi w planach Tyle tylko, że Izrael ma jeden robimy tego zbyt dobrze, ale to aneksji, mówimy o ok. 70 tys. ważny argument: przekonuje, powód, dla którego wróciliśmy z 2015 roku z okazji 50. roczni- Palestyńczyków i kilkunastu że Palestyńczycy, a z pewnością do Jerozolimy – mówi Eyal. tysiącach Żydów. Jako główny Hamas, nie są w stanie zaakcep- cy deklaracji „Nostra aetate”. powód władze Izraela podają tować żadnego porozumienia, Wprawdzie mój rozmówca względy bezpieczeństwa – to bo nie uznają prawa Izraela do podkreśla wyjątkowość Jerozo- W punkcie dotyczącym rozu- najsłabszy, w tym momencie, istnienia. To nie jest do końca limy, jednak gdyby trzymać się argument, bo zasadnicza część prawda, bo są po stronie pa- konsekwentnie tej logiki, nale- mienia „ziemi przodków” czy- tych terytoriów graniczy z Jor- lestyńskiej siły, które są goto- żałoby w podobnym kluczu czy- danią, z którą Izrael ma zawar- we do rozmów, choć i one nie tać i inne zdobycze czy odzyski- tamy: „Chrześcijan zachęca się, są w stanie pogodzić się m.in. wanie terytorium. Na to jed- ◄ Palestyńczycy z faktem zajęcia przez Izrael Je- nak nie ma pełnej zgody nawet by rozumieli tę więź religijną, rozolimy, co dla Żydów również wśród chrześcijan. Przeciwny demonstrują przeciwko jest kwestią nienegocjowalną. interpretacji wydarzeń poli- która swymi korzeniami się- planom aneksji tycznych jako spełniających się przy granicy z Izraelem. Jak w tej patowej sytuacji ma proroctw jest m.in. o. Nikode- ga tradycji biblijnej, choć nie zachować się filosemita, który mus Schnabel, benedyktyn jednocześnie rozumie cierpie- i były administrator opactwa powinni podejmować szcze- nie Palestyńczyków? Z punktu i kościoła Zaśnięcia NMP na gó- widzenia prawa międzynarodo- rze Syjon. – Wszyscy liderzy tu- gólnej interpretacji religijnej wego Izrael ma prawo do posia- tejszych Kościołów są przeciw dania własnego państwa (czego takiej perspektywie. Chrześci- takiego związku. Co do istnie- odmawia mu większość świata janie zawsze byli gdzieś pośrod- muzułmańskiego), a zarazem ku tych konfliktów. W Strefie nia państwa Izrael i jego wy- nie ma prawa do jednostronnej Gazy domy chrześcijan były aneksji kolejnych terytoriów. zniszczone przez rakiety izra- borów politycznych, trzeba je Tyle że w praktyce nie tylko po- elskie. Ludzie, którzy są bar- lityka decyduje o stosunku do dzo proizraelscy, zapominają, widzieć w perspektywie, która działań Izraela. W reakcjach na że tutaj są też arabscy chrześci- umacnianie pozycji Izraela na janie, którzy nie czują żadnej nie jest sama w sobie religijna, Bliskim Wschodzie pewną rolę solidarności ze strony chrześci- odgrywają względy religijne jan zachodnich, popierających lecz odwołuje się do ogólnych lub przynajmniej cywilizacyj- Izrael. Nie można mylić umi- ne. Co tylko komplikuje sprawę. łowania narodu żydowskiego zasad prawa międzynarodo- i jego wybraństwa przez Boga Walka duchowa z popieraniem wszystkiego, co wego. Trwanie Izraela należy tutaj robią – mówi o. Schnabel. Czy to oznacza, że aneksja jednakże postrzegać jako fakt Doliny Jordanu będzie dla Izra- Znaki czy polityka? ela tym samym, co zdobycie Je- historyczny i znak, który nale- rozolimy? – Jerozolima zawsze Jest faktem, że praktycznie NEWS PICTURES/APA IMAGES/PAP była w sercach wszystkich Ży- wszystkie Kościoły „trady- ży interpretować w ramach pla- dów. Jedno z życzeń, jakie prze- nu Bożego”. Przyznam, że od za- wsze mam problem z tym frag- mentem. Z jednej strony oddaje to, co powiedział o. Schnabel (wyborów politycznych Izraela nie rozpatrujemy w perspekty- wie religijnej), ale zarazem to ostatnie zdanie wyraźnie mówi, że trwanie Izraela… należy in- terpretować jako znak. I to jest po części bliskie temu, co mocno promują środowiska ewangeli- kalne, choć nieraz stanowczo przekraczają granicę, popiera- jąc każde polityczne działanie władz Izraela jako wyraz woli Boga. Ale jedna rzecz wyda- je się wspólna: i katolicy, i tzw. wolne Kościoły uznają fakt ist- nienia współczesnego Izraela za znak czasu. A jeśli tak, to nadal otwarte pozostaje wyrażone na początku pytanie: jeśli samo utworzenie – po ludzku prawie niemożliwe – Państwa Izrael, zdobycie Jerozolimy, uznaje- my już dziś za znak, to dlaczego aneksja Judei i Samarii budzi nasze wątpliwości? • www.gosc.pl 51

EKONOMIA PO PROSTU Jednym z tańszych JAKUB SZYMCZUK /FOTO GOŚĆ źródeł pozyskiwania pieniędzy dla firm na inwestycje i rozwój jest sprzedaż akcji. Mogą one też zdobyć te fundusze, sprzedając swoje obligacje. Sprzedawanie i kupowanie akcji oraz obligacji to istota funkcjonowania rynku kapitałowego. Pieniądze na inwestycje Jacek KRZEMIŃSKI pozyskiwania pieniędzy na rozwój i in- nich wydawała się prywatyzacja. Z kolei westycje firm. Firma, zamiast brać kredyt prywatyzacja przez giełdę, czyli emisja dziennikarz ekonomiczny na jakąś ważną inwestycję, może wyemito- akcji tych firm na Giełdzie Papierów War- wać swe akcje. To może być atrakcyjniej- tościowych, była w tamtych warunkach R ynek kapitałowy można porów- sza forma pozyskania kapitału na rozwój jedną z najlepszych, najbardziej przejrzy- nać do swego rodzaju supermar- niż pożyczka, dlatego że, po pierwsze, nie stych form sprzedawania państwowych ketu, w którym następuje zamiana każda firma dostanie kredyt, co dotyczy przedsiębiorstw. oszczędności firm, instytucji czy zwłaszcza nowych przedsiębiorstw (trud- osób, które posiadają nadwyżki kapitału, no określić ich zdolność kredytową). A po Możliwość pozyskiwania kapitału na na inwestycje tych podmiotów, którym drugie, spłacając kredyt, trzeba spłacać rozwój i na inwestycje na giełdzie przy- kapitału brakuje. też odsetki od pożyczonych pieniędzy, co czyniła się w Polsce, tak jak w wielu in- znacząco zwiększa koszty firmy, która go nych krajach, do powstania i rozkwitu se- Rozwój dzięki Giełdzie zaciągnęła. W przypadku sprzedaży akcji tek firm. Niektóre z nich, dzięki zdobyciu Papierów Wartościowych takiego obciążenia nie ma, bo firma nie środków na rynku giełdowym, stały się musi zwracać zainwestowanych przez ich jednymi z największych przedsiębiorstw Gdy w Polsce po 1989 r. dokonywa- nabywcę pieniędzy. w naszym kraju. To było szczególnie wi- no transformacji gospodarczej, jednym doczne, gdy w akcje polskich firm na war- z pierwszych posunięć było utworzenie Jednak w naszym kraju chodziło jesz- szawskiej giełdzie inwestowały miliardy Giełdy Papierów Wartościowych (czyli cze o coś innego. Po upadku komunizmu złotych rocznie fundusze emerytalne – giełdy, na której obraca się m.in. akcjami niemal wszystkie większe firmy należa- powstałe w ramach reformy emerytal- firm) w Warszawie. Był to jeden z głów- ły do państwa; bardzo wiele z nich było nej z 1998 r. Dzięki temu wiele firm mogło nych elementów reform gospodarczych w trudnej sytuacji, potrzebowało zastrzy- stosunkowo łatwo zdobyć kapitał na swój w naszym kraju. Dlaczego? Takie giełdy ku pieniędzy na rozwój, inwestycje i nowe rozwój – to było jedno z kół zamachowych od wieków są jednym z tańszych źródeł technologie. Najlepszym rozwiązaniem dla rozwoju polskiej gospodarki. Do dziś fun- 52 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

dusze emerytalne są największymi akcjo- w tym instytucji, np. funduszy inwesty- nabywa się od tych, którzy je wcześniej nariuszami wielu dużych polskich firm. Na cyjnych. kupili, czyli od innych inwestorów. świecie te fundusze, wraz z funduszami in- westycyjnymi, to jedno z głównych źródeł Pod tym względem obligacje są pewniej- Używa się również innego podziału kapitału dla przedsiębiorstw. Oczywiście szą inwestycją, bo zysk z nich jest gwaran- rynku kapitałowego. Na rynek regulowany rozwój firmy przez emisję akcji na giełdzie towany. Są bowiem formą oprocentowanej i tzw. alternatywny system obrotu. Regulo- niesie ze sobą nie tylko szanse, ale i zagro- pożyczki. Sprzedając je, państwo czy fir- wany oznacza, że jest nadzorowany przez żenia. Jednym z tych zagrożeń jest możli- my zobowiązują się w określonym z góry państwo, w Polsce przez Komisję Nadzoru wość przejęcia większościowych udziałów terminie je odkupić, uwzględniając w ce- Finansowego (KNF). Akcje czy obligacje w firmie przez inwestora lub inwestorów nie przysługujące sprzedającemu odsetki. firm, które są na nim sprzedawane, mu- zagranicznych. W Polsce doprowadziło to szą najpierw spełnić szereg dość rygory- m.in. do tego, że większość sektora banko- Rynek jasno podzielony stycznych warunków, zanim zostaną do- wego w naszym kraju należała do niedaw- puszczone przez KNF do obrotu. Kolejnym na do banków zagranicznych (zmieniło się Rynek kapitałowy dzieli się na rynek wymogiem, egzekwowanym przez KNF, to dopiero w ostatnich kilku latach dzięki publiczny i niepubliczny. Na publicznym jest to, że wszyscy uczestnicy tego ryn- odkupieniu przez polskie instytucje fi- emituje się akcje czy obligacje, które za- ku mają jednakowe warunki kupowania nansowe m.in. Pekao SA i Alior Banku). mierza się sprzedać większej liczbie inwe- i sprzedawania papierów wartościowych Inaczej niż w bogatych krajach zachod- storów (w Polsce co najmniej 150). Niepu- oraz równy dostęp do informacji o firmach, nich, w których robi się wszystko, by tak bliczny, zwany prywatnym, który jest dużo których akcjami czy obligacjami obracają. ważne i strategiczne sektory gospodarki mniejszy od publicznego, obejmuje sprze- KNF prowadzi też Ewidencję Akcji, w któ- pozostawały w rękach rodzimego kapitału. daż akcji poza giełdą, w mniejszej liczbie rej rejestrowane są wszystkie ich emisje. z góry określonych inwestorów (na giełdzie To wszystko ma zapewnić jak największą Papiery bardzo wartościowe akcje firm czy obligacje może kupować każ- przejrzystość tego rynku, równość i bez- dy). Cena i warunki sprzedaży akcji na tym pieczeństwo inwestowania. Rynek kapitałowy, służący przede rynku są ustalane indywidualnie. Różni- wszystkim firmom do pozyskiwania ka- ca między jednym a drugim polega też na Rynek regulowany dzieli się na giełdo- pitału na inwestycje i rozwój, ma jednak tym, że akcje kupione na giełdzie jest dużo wy (rynek główny warszawskiej Giełdy Pa- szersze znaczenie. Obejmuje obrót nie tylko łatwiej sprzedać (na rynku giełdowym) pierów Wartościowych oraz część rynku akcjami, ale także innymi papierami war- niż te nabyte na rynku niepublicznym, Catalyst, na którym notowane są obligacje) tościowymi: obligacjami (Skarbu Państwa których sprzedaż w dowolnym momencie oraz pozagiełdowy. Na tym drugim obra- i firm), certyfikatami inwestycyjnymi, jest bardzo trudna lub wręcz niemożliwa. ca się papierami wartościowymi, które nie listami zastawnymi, kwitami depozyto- spełniają warunków dopuszczających do wymi, prawami do akcji itd. Jednak naj- Rynek kapitałowy klasyfikuje się też na obrotu giełdowego. ważniejsze z nich i najczęściej używane inne sposoby. Według kryterium miejsca to akcje i obligacje, w które inwestuje się, i sprzedaży papierów wartościowych dzie- Z kolei alternatywny system obrotu to traktując to jako formę lokaty kapitału li się go na rynek pierwotny (w tym przy- „wielostronny system kojarzenia ofert” i licząc na jego pomnożenie. padku kupuje się nowe akcje czy obligacje zbycia i nabycia papierów wartościowych, – od emitującej je firmy czy od instytucji, „zgodnie z zasadami określonymi przez or- Właściciel akcji firmy jest jej akcjona- która w imieniu firmy je emituje) i na ry- ganizatora tego obrotu”. W Polsce obejmuje riuszem, czyli jej współwłaścicielem. Im nek wtórny. Na wtórnym akcje i obligacje on m.in. rynek New Connect, prowadzony większą część jej akcji posiada, tym więk- przez warszawską Giełdę Papierów Warto- szy może mieć na nią wpływ, m.in. na to, Wygraj nagrody! ściowych, na którym notowane są mniejsze kto zasiada w jej radzie nadzorczej i kto spółki, niemające szans na wejście na rynek nią kieruje. Akcje mogą być imienne, czy- •• Przeczytaj uważnie tekst główny GPW. li przypisane do konkretnego właściciela z cyklu „Ekonomia po prostu”, (jego dane osobowe są na dokumencie ak- rozwiąż krzyżówkę, znajdującą się Motor napędowy cji), lub na okaziciela. Tymi drugimi może na ostatniej stronie dodatku gospodarki obracać każdy, kto je posiada. telewizyjnego, i odczytaj hasło utworzone z ponumerowanych liter. Rynek kapitałowy ma ogromne zna- W przypadku akcji zarabia się na wzro- Nagrody czekają! czenie dla gospodarki. Umożliwia bo- ście ich cen i na dywidendach, polegających •• Atrakcyjne nagrody czekają wiem przepływ kapitału od tych, którzy na tym, że część lub całość zysku firmy również na uczestników zabawy mają jego nadwyżki, czyli oszczędności, dzieli się między jej akcjonariuszy. To jed- dostępnej na internetowej stronie do tych, którym jest on potrzebny. Czy- nak oznacza, że na akcjach można nie tylko cyklu „Ekonomia po prostu”. li przede wszystkim do firm, które szu- zarobić, ale i stracić, jeśli ich ceny spadną, Wystarczy wejść na: kają środków na rozwój i inwestycje. In- zamiast wzrosnąć, albo firma nie przynosi www.ekonomia.gosc.pl westowanie w akcje i obligacje przedsię- zysku lub z różnych powodów nie decy- i rozwiązać quiz lub wypełnić biorstw jest więc motorem napędowym duje się przeznaczyć go nawet w części na ankietę dotyczącą treści artykułu gospodarki, dostarcza jej kapitału do dywidendę. Z tych powodów inwestowanie z cyklu „Ekonomia po prostu”. rozwoju. Sprawia też, że kapitał płynie w akcje wymaga dużej wiedzy i łączy się Wśród uczestników zabawy zostaną przede wszystkim do najlepiej zarządza- z ryzykiem. Dlatego często jest tak, że wiele rozlosowane nagrody. nych i najszybciej rozwijających się firm, osób nie inwestuje w nie bezpośrednio, ale do najbardziej perspektywicznych i naj- za pośrednictwem wyspecjalizowanych nowocześniejszych branż. Dlaczego aku- ►► www.gosc.pl 53

EKONOMIA PO PROSTU ►► Ojciec ekonomii rat do nich? Bo w nich kapitał może być Adam Smith zbudował kierownik katedry filozofii moralnej na tej najbardziej pomnożony, gdyż inwestując fundament pod uczelni, Smith objął po nim to stanowisko. w nie, można uzyskać najwyższą stopę utworzenie ekonomii Pracował tam przez kilkanaście lat i uwa- zwrotu. Stopa zwrotu określa, jaki zysk jako oddzielnej żał ten okres za najbardziej twórczy, za- przynosi nam dana inwestycja. Jeśli więc dziedziny nauki. szczytny i najszczęśliwszy w swoim życiu. np. zainwestujemy w akcje danej firmy 1000 zł, a po roku sprzedamy je za 1200 zł, Jacek KRZEMIŃSKI Specjalista od uczuć to stopa zwrotu wyniesie 20 procent. dziennikarz ekonomiczny Prowadził wtedy ożywione życie to- Trzeba jednak przy tym brać pod uwagę warzyskie, spotykając się wieczorami ze ryzyko inwestycyjne, czyli ryzyko, że stopa P ochodził ze Szkocji. Jego ojciec znanymi arystokratami, naukowcami, zwrotu będzie mniejsza od założonej lub był państwowym urzędnikiem ale także z największymi przedsiębiorca- nawet stracimy zainwestowane pieniądze, (pracował w izbie celnej), a mat- mi, dzięki czemu zdobył wiedzę na temat gdy firma, której akcje lub obligacje kupi- ka – szlachcianką, córką dużego funkcjonowania ówczesnej gospodarki. liśmy, zbankrutuje. Ryzyko inwestycyjne właściciela ziemskiego. Jednak niewiele W tym okresie napisał i opublikował swoją jest na ogół większe w przypadku nowych wiadomo o dzieciństwie Adama Smitha pierwszą pracę naukową: „Teorię uczuć mo- firm czy np. takich, które działają w kur- i mimo późniejszych dokonań nie jest na- ralnych”. Stwierdził w niej m.in., że ludzi czących się lub mało stabilnych, szybko wet znana dokładna data jego urodzenia napędzają namiętności, ale jednocześnie zmieniających się branżach. – zamiast niej podaje się datę chrztu. powściągają się oni, żeby tym namiętno- ściom całkowicie nie ulec. Źródłem owej Jeśli ryzyko inwestycyjne w przypadku Najszczęśliwszy czas powściągliwości – jak uważał – jest zdol- akcji czy obligacji danej firmy jest duże, ność rozumowania, która w konsekwencji musi ona zaoferować wyższą od przecięt- W wieku zaledwie 14 lat został przyjęty prowadzi człowieka do empatii i współ- nej stopę zwrotu, żeby znaleźli się chętni na Uniwersytet w Glasgow, na którym stu- czucia. Według Smitha dzięki tej dwoisto- na ich zakup. Odwrotnie jest w przypad- diował filozofię moralną. Trzy lata później ści ludzkiej natury walka między ludźmi ku firm o niskim ryzyku inwestycyjnym, nagrodzono go stypendium Snella, dzięki może być złagodzona, a nawet skierowana które nie muszą oferować wysokiej stopy czemu mógł kontynuować naukę na uni- na wspólne dobro. W „Teorii uczuć moral- zwrotu swym inwestorom. Bo ci w zamian wersytecie w Oksfordzie. Czas studiów nych” Smith sformułował jedną ze swych za niższy zysk otrzymują mniejsze ryzyko. w Oksfordzie spędzał głównie na samo- najważniejszych i najsłynniejszych tez, Dlatego także inwestorów można podzielić kształceniu, korzystając z tamtejszej bardzo którą powtórzył w „Bogactwie narodów”: na takich, którzy szukają wyższych stóp bogatej biblioteki. Dzięki temu zdobył roz- że ludzie, choć są egoistyczni, to prowadzi zwrotu (godząc się przy tym na większe ległą wiedzę z wielu dziedzin. Był jednak ich „niewidzialna ręka”, dzięki której, nie ryzyko), oraz takich, którzy są ostrożniej- sfrustrowany pobytem na tym uniwersy- wiedząc o tym i nie mając uświadomionej si i wybierają rokujące mniejszy zysk, ale tecie, więc opuścił uczelnię jeszcze przed intencji, działają na rzecz wspólnego dobra i obarczone niższym ryzykiem akcje czy zakończeniem swego stypendium. Dzięki społeczeństwa. obligacje. koneksjom rodziny jego matki oraz wspar- ciu prawnika i filozofa lorda Henry’ego W stronę ekonomii Ale nawet ci drudzy muszą być ludźmi Home’a Kamesa zaczął dawać publiczne o silnych nerwach. Czasem bowiem nie to, wykłady w Edynburgu (takie wykłady „Teoria uczuć moralnych” przyniosła jak firma sobie radzi, decyduje o cenach jej były wówczas bardzo popularną formą Adamowi Smithowi wielką sławę. Tak wiel- akcji. Gdy przychodzi kryzys gospodarczy edukacji). Były one poświęcone bardzo ką, że wielu bogatych studentów przenio- czy finansowy, spadają, i to często gwał- szerokiej tematyce: od retoryki po historię sło się z innych uczelni na Uniwersytet townie, ceny akcji większości firm. Nawet i ekonomię. Wywierały duże wrażenie na w Glasgow, by studiować pod kierunkiem tych, które wcześniej najlepiej rokowały. uczestnikach, wśród których było kilka Smitha. Mimo to jego zainteresowania na- Obligacji to nie dotyczy, bo firmy czy pań- bardzo wpływowych osób. To z kolei po- ukowe zaczęły się zmieniać: coraz mniej stwo muszą je odkupić na z góry określo- mogło w dalszej karierze naukowej Adama skupiał się na teorii moralności, a coraz nych warunkach. Jednak i przy tym trzeba Smitha. Do tego stopnia, że w wieku 27 lat bardziej na ekonomii i naukach prawnych. wziąć pod uwagę, że kryzys prowadzi też został wykładowcą logiki na Uniwersyte- I to wówczas Charles Townshend, brytyj- do zwiększonej liczby bankructw firm, cie w Glasgow, a rok później, kiedy zmarł ski arystokrata i polityk, bardzo intere- a jeśli firma splajtuje, to pieniądze tracą sujący się ekonomią, zaproponował, by nie tylko właściciele jej akcji, ale i wyemi- Smith został prywatnym nauczycielem towanych przez nią obligacji. To dlatego jego pasierba i podopiecznego, młodego w obliczu pandemii koronawirusa i jego księcia Buccleuch. niszczycielskich skutków gospodarczych rynek kapitałowy znów czeka trudny czas. W ramach tej pracy Smith spędził pół- Choć to jednocześnie czas, w którym będzie tora roku w Tuluzie, gdzie – jak pisał do dużo okazji, by kupić akcje wielu firm dużo przyjaciela – tak się nudził, że „zaczął pisać taniej niż zwykle, a potem, gdy koniunktura gospodarcza poprawi się i ceny akcji zno- wu wzrosną, sprzedać je z zyskiem. Wielu inwestorów dysponujących gotówką będzie chciało z tej sposobności skorzystać. • 54 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

książkę, by zabić czas”. Ta książka, którą WIKIPEDIA po atrakcyjnej cenie. A przedsiębiorca, zatytułował „Badania nad naturą i przy- kierowany chęcią zysku, przychyli się do czynami bogactwa narodów”, okazała się takich oczekiwań swoich klientów, dzięki najważniejszym dziełem jego życia. czemu jego przedsiębiorstwo będzie coraz lepsze i będzie się rozwijać, tworząc nowe Najważniejsze dzieło miejsca pracy. „Bogactwo narodów” po raz pierwszy Droga do bogactwa opublikowano w 1776 r. Spotkało się ono Smith sądził, że wykorzystanie tego me- z olbrzymim zainteresowaniem i wyniosło Smitha na szczyt popularności oraz ka- chanizmu (skupiania się na własnej korzy- riery zawodowej. Dwa lata po pierwszym wydaniu tego dzieła mianowano Smitha na ści) jest najlepszą metodą na bogacenie się stanowisko komisarza celnego w Szkocji, a potem objął on funkcję rektora Uniwer- społeczeństw. Dlatego był orędownikiem sytetu w Glasgow, którą sprawował niemal do śmierci. wolności gospodarczej, wolnego handlu. „Bogactwo narodów” jest uznawane Uważał, że rynek, jeśli jest wolny, sam się za pierwsze dzieło z zakresu ekonomii politycznej. Bardzo przyczyniło się ono reguluje, że swobodna konkurencja unie- do powstania ekonomii jako oddzielnej dziedziny naukowej. Smith jako pierwszy możliwia zawyżanie cen, a z drugiej strony opracował bowiem i przedstawił spójną teorię, kompleksowo wyjaśniającą dzia- zachęca ludzi, przedsiębiorców i posiada- łanie gospodarki, rynków, a także mecha- nizm wzrostu gospodarczego. Usystematy- czy kapitału, do przejścia do bardziej do- zował też wiedzę na temat rozwoju handlu i przemysłu w Europie. Do jakich doszedł chodowych zawodów i branż, co sprzyja wniosków? Przede wszystkim – że najważ- niejszym czynnikiem wpływającym na unowocześnianiu gospodarki i wzrostowi rozwój gospodarczy i bogacenie się po- szczególnych krajów jest ludzka praca. gospodarczemu. Z tych powodów Smith był „Bogactwo narodów” zaczyna się od na- stępującego zdania: „Roczna praca każdego przeciwnikiem bezpośredniej ingerencji narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przy- państwa w gospodarkę; przekonywał, że datne w życiu, jakie ten naród rocznie kon- sumuje, a które stanowią bądź bezpośredni do osiągnięcia dobrobytu obywateli wy- wytwór jego pracy, bądź też to, co nabywa za ten wytwór od innych narodów”. ▲ Myśli Adama Smitha nie da się starczą pokój, niskie podatki i nieopre- Innymi słowy, im więcej ludzi pracu- sprowadzić do liberalizmu syjny wymiar sprawiedliwości. Powinno- je, tym lepiej, bo „państwo jest bogate bo- gospodarczego, za którego gactwem swych obywateli”. Ale jeszcze prekursora powszechnie uchodzi. ścią państwa, zdaniem Smitha, jest zatem większy wpływ na rozwój gospodarki miał według Smitha podział pracy, specjaliza- natury. W „Bogactwie narodów”, inaczej zapewnienie obywatelom podstawowego cja produkcji. To znaczy, że ludzie zaczę- niż w „Teorii uczuć moralnych”, ocenił, że li wytwarzać różne rzeczy nie tylko na ludzie nie są altruistami i kierują się głów- pakietu dóbr publicznych: ochrony życia, własne potrzeby, jak w społecznościach nie własnym interesem. Nie był to dla nie- pierwotnych, ale i na sprzedaż czy na wy- go powód do pesymizmu, bo jego zdaniem bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrz- mianę na inne towary. Na przykład tkacz mimo swego egoizmu ludzie mimowolnie wytwarzał tkaniny, których tylko niewiel- przyczyniają się do dobra innych. Nazwał nego, ochrony własności prywatnej oraz ką część przeznaczał na własne potrzeby, ten mechanizm „niewidzialną ręką rynku”. większość natomiast sprzedawał. Tak za- Tłumaczył, że skoro producenci, skupie- ochrony stabilności kontraktów i sprawie- częła powstawać nowoczesna gospodarka ni na swej własnej korzyści, chcą, by ich i rynek, tak zaczęła się rozwijać produkcja, produkty miały jak największą wartość, dliwego rozsądzania sporów. Myśli Ada- której głównym motorem zdaniem Smitha to w ten sposób pracują – niezamierzenie był właśnie podział pracy. – nad tym, żeby dochód całego kraju był ma Smitha nie da się więc sprowadzić do jak największy. A z tego korzystają wszy- Pożyteczni egoiści scy mieszkańcy owego kraju. „Mając na liberalizmu gospodarczego, za którego pre- celu swój własny interes, człowiek często Adam Smith nie byłby jednak sobą, gdy- popiera interesy społeczeństwa skuteczniej kursora powszechnie uchodzi. Smith był by tych zagadnień nie odniósł do ludzkiej niż wtedy, gdy zamierza służyć im rzeczy- wiście. Nigdy nie zdarzyło mi się widzieć, bowiem na przykład za tym, żeby bogaci aby wiele dobrego zdziałali ludzie, którzy udawali, iż handlują dla dobra społeczne- płacili wyższe podatki niż biedni. Opowia- go” – pisał w „Badaniach nad naturą i przy- czynami bogactwa narodów”. dał się też za utrzymaniem publicznego, fi- Można powiedzieć, że angielski nansowanego przez państwo szkolnictwa. uczony uważał, iż lepiej, by zarówno przedsiębiorca, jak i konsument myśleli Był więc dużo bardziej złożoną postacią, tylko o własnej korzyści. Bo konsument będzie motywował w ten sposób przedsię- niż mogłoby się wydawać, opierając się biorcę do tego, by jego przedsiębiorstwo oferowało jak najlepsze towary i usługi jedynie na rozpowszechnionej opinii, że Smith był nie tylko ojcem ekonomii, ale i liberalizmu gospodarczego. • Więcej o ekonomii na stronie www.nbp.pl. Zainteresowała cię treść artykułów? Podziel się z najbliższymi! Zaproś ich do odwiedzenia strony ekonomia.gosc.pl, gdzie zamieszczamy kolejne odcinki cyklu „Ekonomia po prostu”. www.gosc.pl 55

NAUKA BADANIE PRZESTRZENI POZAZIEMSKICH Mariusz GOGÓL biochemik, popularyzator nauki Kosmiczne białkoaukowcyoddłuższego czasu szukają śladów N życia poza ziemią. Niedawno naukowcy poin- formowali, że znaleźli cząstecz- Wysyłają sondy, które Naukowcy zidentyfikowali nową kę, która może być pierwszym badają obce planety. Czasem na- cząsteczkę. To może być pierwsze pozaziemskim białkiem. Zna- odkryte białko, które pochodzi spoza trafiają na różne tropy przybli- leźli go we wnętrzu meteory- żające nas do odpowiedzi, czy tu o nazwie Acfer 086, który w bezkresach kosmosu jeste- odkryto w Agemour w Algierii naszej planety. Czy mamy potwierdzenie, w 1990 roku. Naukowcy wy- śmy sami. Są nimi np. pozosta- że nie jesteśmy sami we wszechświecie? wiercili w nim dziurę, pobrali łości po oceanach na Czerwonej próbki, a następnie potraktowa- Planecie czy duża ilość związ- ków organicznych na Tytanie – li je odpowiednim roztworem największym księżycu Saturna. chemicznym. Za pomocą lasera Jednak patrząc w niebo, czasem zamienili substancje w gazy, można przegapić inne poszlaki. dzięki czemu mogli przeana- Być może dowody przybliżające lizować je za pomocą bardzo do rozwiązania tej frapującej czułej techniki – spektrometrii zagadki leżą tak blisko, że mo- mas. Według nich odkryta czą- żemy się o nie potknąć. steczka to białko. Zbudowane Poszlaki jest głównie ze wspomnianych najprostszych aminokwasów, Meteoryty są pozostałościa- które połączone są dodatkowo mi różnych ciał niebieskich, z litem, żelazem oraz tlenem, które dotarły do naszej plane- w układzie dotąd niespotyka- ty. Mogą być różnej wielkości, nym przez naukowców. Nazwa- podobnie jak cząsteczki che- li go hemolityną. miczne, które ukryte są w ich Znaleźliśmy? wnętrzu. Znajdowane do tej pory molekuły, które można Wynik można by podać uznać za poszlakę wskazującą w wątpliwość. Przecież zanie- na istnienie życia gdzieś dale- czyszczenia materiału badaw- ko, to m.in. cyjanek, związa- czego zdarzają się. Meteoryt ny z żelazem i tlenkiem węgla. wszak uderzył w planetę, na Zidentyfikowano go w mete- której tętni życie. Naukowcy orycie, który spadł w Australii zweryfikowali to, badając izo- w 1969 r. Taki związek możemy topy, czyli wersje wodoru budu- spotkać w pewnych enzymach, jącego znalezione białko. A kon- które występują u archeonów kretnie stosunek deuteru, czyli i bakterii. Innymi wyizolowa- cięższej odmiany wodoru, do nymi cząsteczkami są ksyloza, jego lżejszej, „zwyczajnej” wer- arabinoza oraz ryboza. Wszyst- sji. Proporcje tych pierwiast- kie należą do cukrów. Najważ- ków budujących cząsteczkę niejsza jest ryboza, ponieważ były zbyt wysokie jak na te, stanowi istotny element RNA, które są  charakterystyczne który jest nośnikiem informa- dla naszej planety. Naukow- cji genetycznej. Pojawiały się cy sugerują, że cząsteczka ta również aminokwasy, m.in. mogła powstać w dysku pro- najprostszy z nich – glicyna. to-słonecznym, czyli struktu- Właśnie ta cząsteczka wraz rze zbudowanej z pyłu i gazów, z  19 innymi cegiełkami łą- która okala nową gwiazdę. To czy się w długie łańcuchy, czyli KROMPOLC ROMAN /CTK/PAP by oznaczało, że cząsteczka białka. To one budują komórki powstała albo bardzo daleko i spełniają w nich różne istotne – i do nas przyleciała we wnę- funkcje. Jednak do niedawna trzu kosmicznej skały, albo bar- żadne z nich nie zostało znale- dzo wcześnie, zanim sformo- zione na obiekcie spoza naszej wała się Ziemia i inne planety planety. naszego układu. 56 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

EXPRESS NAUKA Według odkrywców czą- MODYFIKACJE GENETYCZNE steczka może mieć zdolność STAROŚĆ pochłaniania światła i dzięki N aukowcy z Uniwersytetu w Madrycie przeprowa- temu rozszczepiać molekuły dzili eksperyment, w którym przyspieszyli i spowolnili pro- wody na atomy wodoru i tlenu. ces starzenia się u gryzoni. Eks- peryment pokazał, że dużą rolę Podczas tego procesu uwalnia- w procesie starzenia odgrywają limfocyty T, komórki układu jąca się energia mogłaby zasilać odpornościowego. U osób star- szych wydajność limfocytów procesy potrzebne do rozwoju jest mniejsza, dlatego starsi go- życia. Za tę życiodajną rolę mia- EKSPERYMENT SPOŁECZNY łyby być odpowiedzialne końce Zamknę cię nowej cząsteczki. Jednak mimo że białko jest podstawowym budulcem or- ganizmów żywych, odkrycie moglibyśmy traktować naj- wyżej jako dowód pośredni. Przy czym słowo „najwyżej” jest tutaj kluczowe. Pierwszy problem dotyczący odkrycia jest natury formalnej. Artykuł PIXABAY informujący o nim został opu- blikowany w bazie preprintów arXiv. Chociaż prace umieszcza- rzej radzą sobie z infekcjami. kowane myszy, w sile wieku, Ale czy starość powodowana zachowywały się jak osobniki ją w niej sprawdzeni i wiary- jest przez gorzej działające lim- stare. W innej grupie gryzoni focyty, czy też limfocyty gorzej badacze farmakologicznie oszu- godni autorzy, to nie przeszły działają wtedy, gdy ich „właści- kali zegar biologiczny myszy w ciel” się starzeje? Na to pyta- drugą stronę. Te zwierzęta były one jeszcze etapu weryfikacji nie częściowo odpowiedzieli bardziej aktywne i silne jak na naukowcy z Madrytu, którzy swój wiek. Czy to, że jakiś me- rzetelności naukowej. Jest to zmodyfikowali genetycznie chanizm działa u myszy, ozna- limfocyty myszy tak, że te sta- cza, że tak samo będzie u ludzi? konieczne do zaakceptowania ły się mało wydajne. Zmodyfi- • przedstawionych wyników przez środowisko naukowe. Po drugie, być może znaleziona cząsteczka powstała w sposób niezależny od życia. Jako pierw- sza musiałaby powstać glicyna, np. na powierzchni ziarna pyłu kosmicznego. Następnie dzięki ciepłu obłoku molekularnego uformowałyby się między nimi połączenia dające łańcuchy. T o kolejny tego typu eksperyment. Ame- rykańska Agencja Kosmiczna NASA Pierwszym etapem weryfika- cji będzie wspomniana recenzja pracy, jednak nawet przy jej za- szuka sześciu osób w wieku od 30 do 55 lat, akceptowaniu konieczne będą którzy zgodzą się na kompletną izolację na dodatkowe badania. Być może 8 miesięcy. Chce sprawdzić, z jakiego typu będzie to dokładniejsza próba problemami może się zderzyć, wysyłając określenia struktury tego biał- ludzi na Marsa i na Księżyc. Poszukiwani ka, analiza również innych me- muszą mieć wykształcenie wyższe (najlepiej teorytów. techniczne bądź medyczne) oraz znać nie tyl- Mimo że na wybuch euforii ko angielski, ale także rosyjski. Dodatkowo musimy jeszcze trochę pocze- muszą mieć ukończone szkolenie wojskowe. kać, przejście przez pracę etapu Naukowcy, lekarze, ale także inżynierowie recenzji będzie niewątpliwie chcą sprawdzić, z jakimi wyzwaniami psy- dużym krokiem w  poszuki- chologicznymi czy fizjologicznymi może się waniu życia pozaziemskiego. wiązać długotrwałe przebywanie w niewiel- Wydaje mi się, że już teraz jest kiej grupie osób. Wyzwania techniczne lotu to impuls do dokładniejszego SERGEI ILNITSKY /EPA/PAP na Marsa mogą się okazać łatwiejsze do roz- przeszukiwania znanych ma- wiązania niż te, które wiążą się z psychiką teriałów przy zastosowaniu i biologią człowieka. Powrót człowieka na najnowszych metod. Być może Księżyc planowany jest na rok 2024. Ma tam przed nami są skryte jeszcze wtedy powstać baza, która będzie obsadzona ciekawsze tajemnice. • grupą ludzi.  • www.gosc.pl 57

KULTURA IRENA JAROSIŃSKA /PAP Wiersze ks. Jana Twardowskiego są jak cebula. To znaczy: mają warstwy. ◄ W wierszach ks. Jana Twardowskiego odbiorcy odnajdują własne doświadczenie. Dlatego ta poezja jest tak bardzo popularna. Pochwała przeźroczystości Szymon BABUCHOWSKI Żebym nie zasłaniał ła, na tyle bliska mowie potocznej, że na- wet nie zauważamy, jak poeta nawiązuje [email protected] Myślę, że wiersze ks. Jana Twardowskie- do najbardziej szlachetnych tradycji lite- go są jak cebula. To znaczy: mają warstwy. rackich polszczyzny. Mało kto np. zwra- P rzez wiele lat nie rozumiałem fe- Z wierzchu są rzeczywiście proste: nie ma ca uwagę, że najpopularniejszy tekst nomenu popularności wierszy w nich niezrozumiałych słów, filozoficz- ks. Twardowskiego, zaczynający się od ks. Jana Twardowskiego. Wyda- nych terminów ani nadmiaru abstrakcyj- słów „Śpieszmy się kochać ludzi tak szybko wało mi się, że ich siła tkwi głównie nych pojęć. Jest konkret – i to także tam, odchodzą”, napisany jest trzynastozgło- w prostocie i ciepłym, życzliwym humorze, gdzie mowa o sprawach ducha: Maryja ma skowcem, czyli tą samą miarą rytmiczną, „brwi podniesione na widok anioła”, święty którą Mickiewicz zapisał swojego „Pana którym piszący kapłan obdarza opisywany Antoni jest „ostrzyżony i zawsze z grzyw- Tadeusza”. Wydaje się więc, że w najlep- świat. Jego poezję traktowałem jak zbiór ką”, a po zmarłych zostają „buty i telefon szych utworach poecie udało się osiągnąć złotych myśli – dobrych do tego, by wpisać głuchy”. Nawet te wszystkie „mrówki waż- ten ideał, o który prosił w wierszu „Prze- je komuś do sztambucha, ale niekoniecznie ki biedronki”, które przez długi czas wy- źroczystość”: takich, nad którymi chciałbym się dłużej dawały mi się tylko infantylnymi rekwi- zatrzymać. Po dłuższej przerwie wracam zytami, dają poczucie mocnego osadzenia Modlę się Panie żebym nie zasłaniał do tych tekstów i ze zdziwieniem odkry- tych wierszy w rzeczywistości. Pogłębia był byle jaki ale przeźroczysty wam, że dziś czytam je zupełnie inaczej. to wrażenie składnia – z pozoru niedba- 58 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

POEZJA KS. TWARDOWSKIEGO KULTURA żebyś widział przeze mnie kaczkę proszę ciebie moja wiaro malutka że odpowiedź jest prosta: w tych wierszach z płaskim nosem powiedz już swojej starszej siostrze odbiorcy odnajdują własne doświadczenie. Warto podkreślić, że są wśród nich także żółtego wiesiołka co kwitnie wieczorem – wierze dorosłej osoby, które niekoniecznie utożsamiają się (...) żeby nie tłumaczyła z Kościołem, bo przecież: – dopiero wtedy można naprawdę aby już tylko Ciebie było widać wierzących niewierzących uwierzyć wszystkich nas połączy Jest i Go nie ma kiedy się to wszystko zawali ból niezasłużony co zbliża do prawdy Właśnie przez tę przeźroczystą war- Miłość, której nie widać stwę języka, przez którą bez trudu prze- To doświadczenie jest uniwersalne, bo drze się nawet ktoś niespecjalnie oczytany Motyw Boga, który pozostaje Tajemni- w naszym świecie miłość i ból są ze sobą w poezji, prześwieca to, co w tych wier- cą, ukrywa się, powraca w wielu wierszach powiązane. Dlatego także ludzką miłość szach najważniejsze: ks. Twardowskiego. W utworze zatytuło- (o której my, chrześcijanie, wiemy, że je- wanym „Świat” poeta pisze, że „Bóg się śli jest prawdziwa, to zawsze jest z Boga) Bóg jest tak wielki że jest i Go nie ma ukrył dlatego by świat było widać”: ks. Twardowski opisuje za pomocą para- tak wszechmogący że potrafi nie być doksów, choćby w wierszu pod znamien- więc nieobecność Jego też się zdarza gdyby się ukazał to sam byłby tylko nym tytułem „Bliscy i oddaleni”: stąd czasem ciemno i serce się tłucze kto by śmiał przy nim zauważyć mrówkę poskomli nawet jak pies niecierpliwy piękną złą osę zabieganą w kółko Bo widzisz tu są tacy którzy się kochają zielonego kaczora z żółtymi nogami i muszą się spotkać aby się ominąć Nagle okazuje się, że proste słowa przy- (...) bliscy i oddaleni jakby stali w lustrze noszą wcale nie oczywiste sensy. Bo cóż piszą do siebie listy gorące i zimne to właściwie znaczy, że Bóg „jest i Go nie miłość której nie widać (...) ma”? I że „nieobecność Jego też się zdarza”? nie zasłania sobą Czy z tych słów przebija jakiś rodzaj nie- Inny wybitny poeta w  sutannie, dowiarstwa? Albo przekonanie o tym, że Zwróćmy uwagę, że mamy tu do czy- ks.  prof.  Jerzy Szymik, opowiadał mi Boża obecność w świecie i Jego opieka nad nienia z bardzo podobną sytuacją jak przed laty o pewnym dialogu, którego był nami jest jakoś niepełna? Bynajmniej! Pi- w cytowanym na wstępie wierszu „Prze- świadkiem, prowadząc spotkanie autorskie sząc o Bogu, ks. Twardowski nieustannie źroczystość”. Tyle że tym razem dzieje się ks. Twardowskiego w Lublinie: „Kościół używa paradoksów, bo to jedyny sposób, by na odwrót: teraz to Stwórca jest tym, który nabity do granic możliwości. Twardowski mówić o Tajemnicy. Stwórca bowiem wy- „nie zasłania sobą”. Warto zatrzymać się trochę chory, jakby wyłączony, wycofa- myka się naszemu poznaniu, a tym samym nad tym podobieństwem, bo jeśli poeta ny. Przez część spotkania sprawiał wra- także językowi. Jako nieskończenie więk- ciągle krąży wokół tych samych moty- żenie nieobecnego, ale ożywiał się przy szy od nas pozostaje ukryty, nieogarniony, wów, to znaczy, że chce nam przekazać pytaniach. »O czym ksiądz pisze?« – spy- niepojęty, a jednocześnie jest największą coś bardzo ważnego. Jeśli przyjrzymy się tała studentka. Twardowski: »O miłości. tęsknotą każdego człowieka – nawet jeśli uważnie jeszcze innym tekstom ks. Twar- Wszystkie moje wiersze są o miłości. Jak nie zawsze sobie to uświadamiamy. Ale tak dowskiego, dojdziemy do wniosku, że owa każdego, interesuje mnie wyłącznie mi- samo jak wielkości nie możemy też pojąć „przeźroczystość” jest dla niego istotą łość«. Studentka: »Jeśli ona jest tak ważna Jego uniżenia – tego samego, o którym pi- miłości. „(...) i zapomnij że jesteś gdy mó- i wielka, to dlaczego z nią tyle kłopotów?«. sał św. Paweł w tzw. „Hymnie o kenozie” wisz że kochasz” – pisze poeta w wierszu Twardowski: »Kiedy człowiek zapomni, że z Listu do Filipian: „Kiedy mówisz”. Celnie komentuje ten najpierw należy do Boga, a potem dopiero fragment Helena Zaworska, historyk li- do człowieka, to nawet z miłością będzie On, istniejąc w postaci Bożej, teratury, we wstępie do wyboru wierszy miał kłopoty«”. nie skorzystał ze sposobności, księdza Jana „Biedroneczko leć do nieba”: aby na równi być z Bogiem, „Psychoterapeuci wszystkich krajów łą- Myślę, że wiersze urodzonego 105 lat lecz ogołocił samego siebie, czą się w oburzeniu. Przecież tylko moc- temu „Jana od Biedronki”, choć nienachal- przyjąwszy postać sługi, ne, świadome siebie, walczące o siebie ne w swym ewangelicznym przekazie, to stawszy się podobnym do ludzi. »ja« liczy się, także w miłości! Zapewne, jednak dobrze ustawiają perspektywę. (Flp 2,6-7). ale jego siłą nie jest przecież dominacja. Pisząc o tym, jaka jest miłość, ks. Twar- Jego siłą bywa pokora. Umniejszenie się dowski starał się zawsze pokazywać, jaki Zwróćmy uwagę, że ks. Twardowski jest cechą wielkości, jakkolwiek brzmi to jest Bóg: mówi w swoim wierszu właściwie to samo, paradoksalnie”. co św. Paweł. Bóg „jest i Go nie ma” także Bóg wszechmogący co prosi o miłość dlatego, że „ogołocił samego siebie”. I, para- Ból, który łączy tak wszechmogący że nie wszystko może doksalnie, w tym ogołoceniu, uniżeniu, naj- (...) bardziej ukazał swoją wielkość. Źródłem W czym więc przede wszystkim tkwi Wszechmoc wszystko potrafi paradoksów w wierszach ks. Twardowskie- tajemnica tak szerokiego zainteresowania więc także zapłacze go jest zatem sam Bóg. To Jego niepojęta na- poezją ks. Twardowskiego? Dlaczego nie- Wszechmogący gdy kocha najsłabszym tura sprawia, że człowiek musi zatrzymać ustannie pojawiają się na rynku kolejne się na progu Tajemnicy. Poeta nie stara się wybory jego wierszy? Dlaczego ciągle na być umie więc jej za wszelką cenę wyjaśniać: nowo nagrywają je muzycy (w ostatnich • latach np. Mietek Szcześniak, Krzysztof Na- piórkowski czy Weronika Korthals)? Myślę, www.gosc.pl 59

KULTURA Edward KABIESZ Grać czy nie grać [email protected] Jak zachowali się polscy sza-Stępowski. Aktor figuruje na liście aktorzy po wybuchu „zlikwidowanych agentów, szantażystów P remiera sztuki Ludwika Hieroni- II wojny światowej, Polaków”, chociaż to jego żona była celem ma Morstina „Obrona Ksantypy” w czasie niemieckiej grupy likwidacyjnej. Podejrzenia, pomó- zapowiedziana była w  Teatrze i radzieckiej okupacji? wienia i plotki często komplikowały życie im. Stanisława Wyspiańskiego Jakich wyborów musieli aktorom w okresie powojennych rozliczeń, w Katowicach na 1 września 1939 roku. dokonywać? Jaki los czego przykładem jest historia Marii Ma- Już w połowie sierpnia do Katowic zaczę- spotkał gwiazdy lickiej i Andrzeja Szalawskiego, później- li zjeżdżać aktorzy z innych miast, m.in. polskiego teatru szego odtwórcy Juranda w „Krzyżakach” z Bydgoszczy, zaangażowani przez dyrek- w czasach powojennych? w reżyserii Aleksandra Forda. Autorka tora Mariana Sobańskiego na nowy sezon. Pisze o tym Janina Hera poświęciła im dwa obszerne rozdziały. W dniu premiery około 5.00 rano katowic- w swojej imponującej kie lotnisko na Muchowcu zaatakowały monografii. Nasz teatr niemieckie bombowce. Sobański wspo- walczył o wolność minał, że wyrwał go ze snu „huk pękają- można znaleźć niezbite dowody. Przeważ- cych pocisków i silny wstrząs”. Wybiegł nie są to poszlaki”. W Krakowie sytuacja przedstawiała się z domu, by załatwić jakieś niezbędne spra- inaczej niż w Warszawie, gdzie „na Niem- wy, a po powrocie do teatru zastał aktorów Wielu aktorów, którzy wybrali walkę, ców spoziera się tak, jakby oni przegrali biorących, mimo tragicznych okoliczno- odegrało w konspiracji ważną rolę. Czasem wojnę, i gdzie jednocześnie pełne są ka- ści, udział w próbie. W południe zespół sytuacja, w jakiej znaleźli się po wojnie, wiarnie i teatrzyki rewiowe”. „W powie- otrzymał polecenie wyjazdu do Warszawy, ze względu na działalność UB zmuszała trzu” nie czuło się bowiem „naprężenia, gdzie miał zostać Teatrem Polowym Woj- ich do dyskrecji na temat swego udziału atmosfery oporu i walki” – charakteryzuje ska Polskiego. Przed wyjazdem aktorzy w ruchu oporu. Jedną z takich zasłużo- atmosferę miasta, w którym w tym czasie otrzymali dwumiesięczną wypłatę i wy- nych postaci był reżyser i aktor Mieczy- roiło się od Niemców, autorka książki. Nale- jechali z częścią rekwizytów i kostiumów. sław Orsza-Łukasiewicz, który prowadził ży pamiętać, że w mieście, które liczyło po Bombardowanie Warszawy pokrzyżowa- założony za pieniądze Oddziału II KG AK wyrzuceniu Żydów poniżej 300 tys. miesz- ło plany artystów. Niektórzy, wśród nich bar Flips w Warszawie. W jednej ze ścian kańców, przebywało aż 50 tys. Niemców. Irena Kwiatkowska, zostali w stolicy, inni baru ukryty został aparat fotograficzny. Ów styl przetrwania był rodzajem oporu, wyruszyli na wschód, wielu dotarło na te- Orsza sadzał zwykle w dobrze oświetlo- bo tu działalność podziemnych teatrów reny okupowane przez Związek Radziecki. nym miejscu osobę, którą interesowała się rozwinęła się na niespotykaną w Polsce organizacja, a barman uruchamiał wyzwa- skalę. Tu powstał w czasie okupacji Teatr Wrześniowa tułaczka stała się udziałem lacz i robił zdjęcie. Sfotografowany w ten Niezależny Kantora i Teatr Rapsodyczny artystów z całej Polski. Nowy etap wojen- sposób został m.in. SS Scharführer Franz Kotlarczyka. – Byliśmy młodzi, chcieliśmy nego exodusu rozpoczął się natychmiast Bürkl, okrutny oprawca z Pawiaka, na któ- walczyć i uczyć się. Nasz teatr też prze- po wcieleniu części zajętych terenów do rego wydano wyrok śmierci. cież walczył o wolność – nie bronią, jak Rzeszy, kiedy rozpoczęły się masowe wy- inni rówieśnicy, ale zakazanym polskim siedlenia Polaków do Generalnego Guber- Wielu aktorów zaangażowanych w kon- słowem – wspominała po wojnie Halina natorstwa, którego stolicą został Kraków. spirację znalazło się na Pawiaku. Dla części Królikiewiczówna-Kwiatkowska, aktorka Konfiskaty majątków, mieszkań i dorobku z nich był to etap w drodze do obozu kon- Teatru Rapsodycznego, w którego zespo- życia pozostawiły wysiedlonych bez środ- centracyjnego. Autorka książki zauważa, le był również Karol Wojtyła. Dla akto- ków do życia. Do Krakowa i Warszawy że do dzisiaj wiele wydarzeń z czasów oku- rów krakowskich, którzy tworzyli teatry dotarło też wielu aktorów. Znaleźli się oni pacji pozostało niewyjaśnionych do końca, podziemne, zarobkowanie było sprawą w trudniejszej sytuacji, bo nie mogli wy- a w dokumentach pozostałych z tych cza- nieistotną. Danuta Michałowska, aktorka konywać swego zawodu. sów można znaleźć nieścisłości. Przykła- Teatru Rapsodycznego, opowiadała po woj- dem może być najgłośniejsza chyba akcja nie, że mimo tego, co działo się na zewnątrz, Aktorzy w konspiracji podziemia, w której zginął, zasłaniając była to „praca radosna”. żonę, jeden z najsłynniejszych aktorów Najobszerniejszy rozdział książki „Losy przedwojennego kina, Kazimierz Juno- Zgodnie z decyzją o bojkocie, uchwa- artystów polskich w czasach niewoli 1939– loną we wrześniu 1940 roku przez dzia- 1954” Janiny Hery opowiada o dziejach ak- łający w  konspiracji Związek Arty- torów w Generalnym Gubernatorstwie. Już stów Scen Polskich, aktorom nie wolno na początku wojny nastąpił wśród nich wy- było występować w rewiach i teatrzy- raźny podział. Jedni od pierwszych chwil kach, mogli grać jedynie w  kawiaren- okupacji niemieckiej i sowieckiej szukali kach. Z  kolei powołana w  1941 roku sposobów walki, inni chcieli po prostu żyć. Tajna Rada Teatralna, mająca nadzorować Niektórzy, jak Jerzy Merunowicz, uważali, wykonanie zarządzenia o bojkocie jawnych że publiczne występy w stolicy Generalne- teatrów w GG, nie zakazała występów ak- go Gubernatorstwa były „przestępstwem wobec narodu”. Była też „zdecydowana mniejszość, która z okupantami współ- pracowała”, chociaż na ich zdradę „rzadko 60 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

WOJENNE LOSY AKTORÓW KULTURA WOJTEK LASKI /EAST NEWS NAC ANDRZEJ RYBCZYŃSKI /PAP ▲ Halina Królikiewicz-Kwiatkowska. ▲ Kazimierz Junosza-Stępowski. ▲ Danuta Michałowska. torom, którzy znaleźli się w getcie. Jednak schroniło się wielu komunistów i członków do Warszawy po występach we Lwowie, już wcześniej, bo w listopadzie 1939 roku, komunistycznych elit opiniotwórczych, sy- samorzutnie podjęli podobną uchwałę ak- tuacja była diametralnie inna (…). Literaci, spotkał się z pewnego rodzaju bojkotem torzy krakowscy. Faktem jest jednak, że pisarze, dziennikarze, którzy znaleźli się część artystów występowała w oficjalnych w Wilnie i we Lwowie, ludzie o przeko- z powodu pracy w radzieckim teatrze. teatrach z różnych powodów. Niektórzy naniach lewicowych i komunistycznych, zostali zmuszeni szantażem, inni usiłowali nie widzieli nic nagannego w ścisłej, gorli- W znakomicie udokumentowanej, ob- wyrobić sobie dobre papiery, ukrywając wej i pełnej oddania kolaboracji z sowiec- żonę lub męża żydowskiego pochodzenia. kim okupantem” – cytuje autorka książki szernej książce, w której autorka wyko- Tak było w przypadku Tadeusza Chmielew- relację Zbigniewa Wolaka, żołnierza AK skiego, popularnego przed wojną aktora, i świadka tych wydarzeń. Dotyczyło to rzystała też przeprowadzone na przełomie który ukrywał żonę Żydówkę. również aktorów, z których część po agre- sji 17 września i zajęciu Lwowa przez Ar- lat 80. i 90. rozmowy z żyjącymi wówczas Dwie miary mię Czerwoną brała udział w rozpętanej przez radzieckich propagandzistów akcji świadkami wydarzeń, opisane zostały Zupełnie inaczej przedstawiała się sy- afirmującej „wyzwolenie” Kresów. tuacja na terenach znajdujących się pod przede wszystkim historie ludzi, ich dra- okupacją radziecką. Tam decyzję o wy- Jan Kreczmar, który do Warszawy stępach pozostawiono własnemu uzna- przyjechał ze Lwowa, gdzie od paździer- maty i tragedie. Przedstawiony jest rów- niu, m.in. dlatego, że okupanci radzieccy nika 1939 roku do czerwca 1941 roku grał wspierali działalność polskich zespołów w Państwowym Polskim Teatrze Drama- nież okres powojennych rozliczeń z tymi, dotacjami i nie deklarowali wprost chęci tycznym, przekonał Tajną Radę Teatral- zniszczenia polskiej kultury. Janina Hera ną, że teatru na Wschodzie nie wolno ko- którzy zdaniem nowej władzy stanęli po z pewnością się nie myli, pisząc, że po- jarzyć z „prymitywnym instrumentem czątki tej postawy biorą się z fascynacji propagandy faszystowskiej”. Do aktorów niewłaściwej stronie. Swoją opowieść Jani- polskiej lewicy komunizmem. „Na terenie w Gubernatorstwie docierały informa- GG wszystkie warstwy społeczne i partie cje, że „za kordonem sowieckim Polacy na Hera kończy w połowie lat 50. ubiegłego polityczne uznały Niemców za bezdysku- cieszyli się razem z Żydami wolnością”. syjnego wroga, rozpoczynając natychmiast Podobne nastroje nie panowały jednak wieku.  • walkę o odzyskanie utraconej niepodle- w całym środowisku aktorskim. Andrzej głości (…). Na terenach wschodnich, gdzie Szalawski wspomina, że kiedy przyjechał Janina Hera LOSY ARTYSTÓW POLSKICH W CZASACH NIEWOLI 1939–1954 Arcana 2020 ss. 734 www.gosc.pl 61

KULTURA Szymon BABUCHOWSKI [email protected] P iosenka z listy przebo- jów stała się niedawno powodem do wielkiej awantury z  polityką w tle. Czy jednak spór o miej- sce danego utworu w notowa- niu ma jakiekolwiek znaczenie? Czym właściwie są dla nas li- sty przebojów? Źródłem wiedzy o muzyce? Instytucją kultury? Słupem ogłoszeniowym branży muzycznej? A może po prostu zabawą? Aby odpowiedzieć so- bie na te pytania, warto prześle- dzić, jak ewoluował ten gatunek audycji w polskiej radiofonii na przestrzeni kilku dekad. Polski Independent Rankingów czy też fakt, że do niektórych czar wykonawców z drugiej połowy Wbrew pozorom Lista lat 80. przylgnęło nawet okre- Przebojów Programu Trze- W czasach internetu zdecydowanie ślenie „harcerski rock”. Doty- ciego, czyli sprawca całego za- zmniejszyła się rola list przebojów. czy to zwłaszcza takich grup jak mieszania, nie była pierwszą Jednak wszyscy lubimy rankingi, a siła Sztywny Pal Azji, Róże Europy, tego typu audycją w dziejach wspomnień sprawia dodatkowo, Chłopcy z Placu Broni czy Ko- że niektóre z nich uznajemy za symbol branocka – również alternatyw- rodzimej radiofonii, choć fak- naszej młodości. nych, ale grających nieco lżej od tycznie jest najstarszą spośród innych, zakorzenionych w punk tych, które przetrwały do dziś. Armia, Siekiera, Izrael, Mada- wie lat 80. „polskim Independen- rocku kapel. Jednak na długo przed tym, nim me, TZN Xenna, T. Love Alterna- tem” – ze względu na większy za mikrofonem zasiadł Marek tive czy wczesna Formacja Nie- stopień niezależności występu- Lista Przebojów Rozgłośni Niedźwiecki, powstała Lista żywych Schabuf (jeszcze przez jących tam wykonawców. Trze- Harcerskiej miała wielu pro- Przebojów Rozgłośni Harcer- jedno „f”). To właśnie ta lista, ba jednak zauważyć, że część wadzących. Jej twórcą był póź- skiej. W jej pierwszym noto- a nie znacznie bardziej wychylo- zespołów wylansowanych przez niejszy reżyser Jacek Bromski, waniu, datowanym na 17 paź- na w stronę muzyki popularnej Rozgłośnię Harcerską trafiała ale w ciągu kilku dekad działal- dziernika 1965 r., na pierwszym (choć też głównie rockowej) lista potem na listę Trójki. O kultu- ności za mikrofonem zasiadali miejscu znalazła się piosenka Trójki, nazywana była w poło- rotwórczej sile rozgłośni świad- również m.in. Janusz „Kosa” Ko- „I Got You Babe” duetu Sonny siński, Bogdan Fabiański czy… & Cher, na drugim „Bo ty się Paweł Stasiak, który, nim został boisz myszy” Czerwonych Gi- wokalistą Papa Dance, poma- tar, a na trzecim – „(I Can’t Get gał także przy liczeniu głosów No) Satisfaction” The Rolling w Trójce. Prezenterami najbar- Stones. Do rockowo-bigbito- dziej jednak kojarzonymi z „nie- wej mieszanki, wyznaczającej zależnym” okresem audycji był styl pierwszych notowań, w la- duet Paweł Sito i Bożena Sitek. tach późniejszych dołączyli też Lista istniała aż do przekształce- przedstawiciele progresywnego nia Rozgłośni Harcerskiej w Ra- rocka, np. King Crimson, Klan diostację w 1998 r. Później zmie- czy Czesław Niemen. niła nazwę na „Listę Tygodnia” (przez pewien czas prowadził W  latach 80. Rozgłośnia ją także Paweł Sito). Harcerska została wchłonię- ta najpierw przez Program II, a później Program IV Polskiego Radia. Jej lista istniała jednak nadal, tyle że teraz pojawiała się w niej głównie polska mu- zyka alternatywna, znana słu- chaczom z festiwali w Jarocinie. Na antenie rozbrzmiewali m.in.: 62 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

MUZYKA POPULARNA KULTURA PAWEŁ SUPERNAK /PAP do dziś, odróżniały listę Trójki chaczy mocno się skurczyło. od innych audycji tego typu. Pozostali jednak najwierniej- Lista Przebojów Progra- mu Trzeciego zadebiutowała si. I to oni – pokolenie dzisiej- 24 kwietnia 1982 roku. „Mia- łem już 28 lat. Nie miałem czasu szych 40- i 50-latków – wydają na czekanie. Pamiętam spotka- nie ze studentami w Łodzi na się obecnie dominującą grupą uniwersytecie. Ktoś mnie za- pytał, czy nie czuję się kolabo- odbiorców tej audycji. Widać rantem, pracując w reżimowym radiu. Miałem o czym myśleć to po nagraniach, które plasują przez kilka dni, ale… już dłu- żej nie mogłem czekać. Skoczy- się w czołówce. Dziś trudno upa- łem na główkę i po latach nie żałuję tej decyzji” – opowiadał trywać w liście Trójki głównego Marek Niedźwiecki w swojej wspomnieniowej książce na źródła wiedzy o nowych tren- temat listy. Oczywiście trud- no uważać audycję startującą dach w muzyce. W pierwszej w stanie wojennym za kanał jakiegokolwiek buntu – był to dziesiątce głośnego, ze względu raczej wentyl bezpieczeństwa dopuszczony przez ówczesną na aferę z piosenką Kazika, no- władzę, by załagodzić społecz- ne nastroje – jednak muzyka towania tylko dwoje artystów: tam prezentowana, także ta za- chodnia, wnosiła trochę koloru Bartas Szymoniak i Daria Za- do szarej rzeczywistości PRL-u. Cenzorzy ingerowali w listę wiałow – to wykonawcy, którzy rzadko. Przy piosence zespołu Lady Pank „Mniej niż zero”, któ- debiutowali w XXI wieku. Resz- rej tekst skojarzył się komuś ze śmiercią Grzegorza Przemyka, ta to starzy wyjadacze, w tym cenzura miała „metodami ope- racyjnymi wzmocnić tendencję takie dinozaury rocka jak Deep spadkową”. Z kolei gdy grupa Maanam popadła w niełaskę Purple czy The Rolling Stones. komunistycznej władzy, zaka- zano na pewien czas grania jej W czasach internetu zdecy- piosenek, ale Niedźwiecki pusz- czał wtedy zamiast nich werble dowanie zmniejszyło się zna- z utworu „To tylko tango”. czenie list przebojów. W sta- Nie niszczcie wspomnień cjach komercyjnych trafiają Te anegdoty w  pewnym tam głównie artyści powiąza- stopniu wzmacniają legendę listy Trójki, jednak to nie one ni z dużymi koncernami płyto- decydują, że dla wielu jest dziś ona tak ważna. Ważniejsze jest wymi, więc kolejne notowania to, że w latach 80. była oknem na muzyczny świat. Natomiast stają się czymś w rodzaju tablicy w  latach 90., kiedy muzyka Ciepły głos ▲ Lista Przebojów z całego świata stawała się co- reklamowej wydawców. Na tym „Niedźwiedzia” raz łatwiej dostępna, lista prze- Programu Trzeciego stała odgrywać taką rolę jak tle Lista Przebojów Programu Niemal rówieśniczką Li- nie była pierwszą tego wcześniej. W dodatku wysyp sty Przebojów Rozgłośni Har- typu audycją, ale jest nowych rozgłośni, z których Trzeciego wydaje się znacznie cerskiej była Lista Przebojów najstarszą spośród tych, prawie każda miała własną li- Młodzieżowego Studia „Rytm” które przetrwały do dziś. stę, spowodował, że grono słu- bardziej różnorodna, choć i tak nadawana w radiowej Jedynce od 1968 r. Jej autorami i prezen- nież ci, których słuchało star- trudno traktować jej wyniki ina- terami byli Dariusz Michalski, sze pokolenie, np. Maryla Ro- Andrzej Turski i Piotr Kacz- dowicz, Krzysztof Krawczyk, czej niż jako zabawę. Elektro- kowski. Składała się z dwóch Zdzisława Sośnicka czy Halina dziesiątek – krajowej i zagra- Kunicka. Taki zestaw był moc- niczna forma głosowania stwa- nicznej. Wśród polskich wy- no „obciachowy” dla większo- konawców częstymi laureata- ści ówczesnej, zafascynowanej rza przecież dużo większe możli- mi byli m.in. Piotr Szczepanik, rockiem, młodzieży. Dlatego Marek Grechuta czy Czerwone swoje uczucia ulokowała ona wości nabijania sztucznych, nie- Gitary. Studio „Rytm” przesta- głównie w Liście Przebojów ło jednak istnieć w 1973 r. Póź- Programu Trzeciego. Decydo- uczciwych głosów niż w czasach, niej podobną rolę pełniła Ra- wała o tym nie tylko muzyka, diowa Lista Przebojów Progra- ale także osoba Marka Niedź- kiedy odbywało się to za pomocą mu I, prowadzona w latach 70. wieckiego. Prezenter przyku- przez Piotra Kaczkowskiego, wał uwagę nie tylko ciepłym, kartek pocztowych. Podejrzane a w latach 80. – przez Bogda- „radiowym” głosem, ale także na Fabiańskiego. W  1985 r. niespotykanym dotąd w pol- głosy są oczywiście później eli- zrezygnowano z części zagra- skiej radiofonii stylem prowa- nicznej, a lista przekształciła się dzenia listy. Było w nim sporo minowane przez ekipę listy, jed- w „Radiową piosenkę tygodnia”. luzu, humoru, dalekiego jed- Przeważała odtąd tutaj tzw. mu- nak od głupkowatych żartów, nak każde takie działanie stwa- zyka środka, a obok młodych które obecnie można znaleźć wykonawców, jak Papa Dance, w komercyjnych rozgłośniach. rza pole do dyskusji. Stąd kłót- Monika Borys czy Krzysztof Także nowoczesne, dynamiczne Antkowiak, pojawiali się rów- dżingle, funkcjonujące zresztą nie na temat tego, kto faktycznie powinien zająć pierwsze miejsce w niesławnym 1998. notowaniu Listy Przebojów Trójki, raczej nie doprowadzą do żadnych kon- struktywnych wniosków. Wła- dze radia, reagując gwałtowną cenzurą na „nieprawomyślny” wynik, pokazały, niestety, że nie mają pojęcia, o co chodzi w tej zabawie. Doprowadzając zaś do odejścia głównego twórcy listy, zniszczyły ludziom wiele pięknych wspomnień, których ta audycja była symbolem. Ta- kich rzeczy się słuchaczom nie robi.  • www.gosc.pl 63

KULTURA Udana synteza Autorzy biografii ALAMY/PAP stwa Stefana Wyszyńskiego, prymasa budują jego środowisko rodzinne, spójną narrację kolejne etapy edukacji i życio- o losie człowieka, wych doświadczeń – najpierw który na przekór historii jako kapłana diecezji włocław- potrafił przeprowadzić skiej, później biskupa lubelskie- Polskę przez okres go, wreszcie prymasa Polski. komunizmu. W tej opowieści istotne miej- sce zajmują opisy aktywności B iografia sługi Boże- ▲ Kard. Stefan Wyszyński – mąż stanu, duchowy przywódca kard. Stefana Wyszyńskiego na go kard.  Stefana Wy- forum Kościoła powszechnego, szyńskiego była już narodu, duszpasterz... ze szczególnym uwzględnie- wielokrotnie opisywa- niem jego roli w czasie Soboru na, a jednak warto sięgnąć po Watykańskiego II oraz w kon- wydaną niedawno publikację tekście tzw. polityki wschod- „Prymas Stefan Wyszyński. niej Stolicy Apostolskiej, której Biografia”, przygotowaną za- prymas był nieraz krytycznym pewne z myślą o tegorocznej recenzentem. Dzięki takiemu beatyfikacji, której termin z po- ujęciu otrzymujemy portret wodu pandemii przełożono. nie tylko męża stanu, ducho- wego przywódcy narodu, ale Największym walorem pra- także oryginalnego myślicie- cy jest jej konstrukcja. Auto- la, troskliwego duszpasterza rom udało się stworzyć udaną i aktywnego uczestnika życia syntezę wątków społeczno-poli- Kościoła powszechnego. Umie- tycznych, religijno-duszpaster- jętnie wybrano najważniejsze skich oraz nauczania prymasa wątki z niezwykle obszernego Polski. Obszernie opisane są życiorysu, dzięki czemu utrwa- czas dojrzewania do kapłań- lają się w świadomości czytel- nika kwestie mające najwięk- sze znaczenie z perspektywy zarówno historii, jak i beaty- fikacji sługi Bożego. Porządek życia W trudnym czasie izolacji dobrze sięgnąć po świetny w sobie przecież pamięć prze- przewodnik – nie tylko po świecie Jeżycjady, szłych pokoleń, historii i prze- ale w ogóle po świecie, także polskim. czytanych lektur. Czasem, w rozbłysku słów, mgnieniu S tworzony przez poznańską dot, z których każda mogłaby skojarzeń, powracają one do Małgorzata Musierowicz, pisarkę oraz jej córkę Emi- funkcjonować oddzielnie, z ele- współpr. Emilia Kiereś lię Kiereś może stanowić dobrą mentem dialogu, konceptem i za- nas – także w hasłach tej nie- NA JOWISZA! UZUPEŁNIAM zabawę i przynieść wieloraki skakującą puentą. Jest ich wiele, zwykłej encyklopedii. Urzeka JEŻYCJADĘ pożytek. Podróże i spotkania, a o otaczającym świecie mówią mądra pochwała stołu, „cen- Egmont Polska wspomnienia, refleksje i żarty, więcej niż niejedno opracowa- trum życia rodzinnego”, me- Warszawa 2020 składające się na mozaikowość nie socjologiczne. Przeplatają się bla potrzebnego do godnego ss. 344 tej książki, uzupełniają wiedzę z celnymi aforyzmami i dłuższy- spożywania posiłków i do do- o życiu autorki i jej brata – Sta- mi opisami, co decyduje o wyjąt- brych rozmów, przy których nisława Barańczaka, a zarazem kowej dynamice lektury. patrzy się sobie w oczy. Przy pokazują jak w zwierciadle na- okazji pojawia się dyskretna sze życie. Pisarka ma wyjątko- Są to zarazem okruchy tej lekcja nakrywania stołu, tak wy zmysł opowiadania aneg- gleby, z której wyrosła sama by był dziełem sztuki i cieszył pisarka oraz jej córka. Nosimy wzrok. Wśród wielu sentencji, którymi gęsto inkrustowana 64 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

SZAFA GRA KULTURA Rafał Łątka, Szymon Nowak Nieznani bohaterowie Beata LEKARZ Z AUSCHWITZ Mackiewicz, W  styczniu 1945 r., po ucieczce strażników, w Auschwitz po- ks. Dominik Zona Zero zostały tysiące ciężko chorych i umierających więźniów. Zamiatała Warszawa 2020 Należało natychmiast objąć ich opieką lekarską. Kiedy brakowało PRYMAS STEFAN podstawowych lekarstw i personelu medycznego, szanse byłych WYSZYŃSKI. ss. 336 więźniów na przeżycie były niewielkie. Człowiekiem, który na BIOGRAFIA Cesare Giraudo SJ terenie obozu zorganizował szpital polowy, zapewnił personel IPN/ Soli Deo TRAKTAT O EUCHARYSTII medyczny i zdobywał leki, był tytułowy lekarz z Auschwitz Józef Warszawa 2020 Wydawnictwo M Bellert. To dzięki niemu i pielęgniarzom oraz lekarzom, których ss. 120 ściągnął z Krakowa, aż 4300 chorych więźniów, spośród 4800 Kraków 2019 znajdujących się w wyzwolonym obozie, wróciło do zdrowia. Autorzy tej biografii posta- ss. 640 cią kard. Wyszyńskiego zajmu- Edward KABIESZ ją się od dawna. Przed rokiem wydali obszerny album, skła- Bliżej Tajemnicy dający się z wielu nieznanych zdjęć. Wykorzystując szeroką J ak rozumieć Przeistoczenie? Czy konsekracja w obecnym wiedzę, budują spójną narra- kształcie jest wierną kopią jej ustanowienia w Wieczerniku? cję o losie człowieka, który na „Traktat o Eucharystii – wprowadzenie w misterium” jest odpo- przekór historii potrafił prze- wiedzią na tego rodzaju pytania. Głębsze rozumienie Eucharystii prowadzić Polskę przez okres to cel autora książki, jezuity o. prof. Cesare Giraudo. Dzieło jest komunizmu, aż do czasów, kie- bogatym źródłem wiedzy na temat Mszy Świętej, a także tego dy zmienił go w roli duchowego wszystkiego, z czego wyrosła. Czytelnik pozna tu m.in. proces przewodnika narodu Jan Pa- rozwoju myśli teologicznej związanej z Najświętszą Ofiarą, a tak- weł II. Zamieszczony na końcu że znajdzie omówienie jej elementów na tle żydowskiej Paschy wybór bibliografii jest wska- i innych odniesień do tradycji hebrajskiej. zówką dla zainteresowanych dalszym poznawaniem tej nie- Franciszek KUCHARCZAK zwykłej postaci, która z pewno- ścią jeszcze długo będzie inspi- Spójna opowieść rować kolejne pokolenia Pola- ków – zarówno w wymiarze F ragmenty Biblii, modlitw, rozważań, a nawet papieskich en- społecznym, jak i, mam nadzie- cyklik czy adhortacji – połączyły się w jedną całość w pięknej ję, coraz bardziej duchowym. oprawie muzycznej stworzonej przez Aleksandrę Lucińską i Li- Boże Granie & Jakub Tomalak Andrzej GRAJEWSKI OPOWIEŚĆ O MIŁOŚCI liannę Mordzak, które do projektu zaprosiły Jakuba Tomalaka jest książka, znajdziemy i mą- Fundacja Uwierz Miłości – aranżera, dyrygenta i kompozytora. To on został producentem drość przekazaną pisarce przez 2020 matkę, że praca jest błogosła- płyty, a w nagraniach wzięli udział także wybitni wokaliści, m.in. wieństwem. „Pamiętaj! Jest też Elektryczne Gitary najlepszym lekarstwem. Jeśli 2020 Beata Bednarz, Gabi Gąsior, Agnieszka Musiał, Adam Krylik, spotka cię kiedyś nieszczęście – nie załamuj się, pracuj!”. S.P. Records Michał Gasz czy Tomek Kamiński. Wszystko układa się w spój- 2020 Wszystko jest ułożone w po- ną „Opowieść o miłości” – idealną do modlitwy uwielbienia, rządku alfabetycznym, z wielką starannością. Autorki piszą, że kontemplacji i... samodzielnego wykonania, bo do płyty został w Wielkopolsce wszystko musi być porządnie i tak jest też w tej dołączony śpiewnik z akordami. Szymon BABUCHOWSKI książce. Porządnie i pięknie – bo szata graficzna tej książki Poważniej to istne arcydzieło sztuki edy- torskiej. E lektryczne Gitary kojarzą się z „kabaretowym” nurtem w pol- skim rocku, choć żartobliwe teksty Kuby Sienkiewicza niosły Krystyna też spory ładunek życiowej mądrości. Tym razem jest zdecydo- HESKA-KWAŚNIEWICZ wanie poważniej niż na poprzednich albumach. „2020” to zbiór poetyckich piosenek o miłości, śmierci i przemijaniu. Na płycie www.gosc.pl znajdziemy też ekologiczny manifest „Najwyższa pora”. Całość brzmi nowocześniej od dawnych dokonań grupy, jednak elek- troniczne bity trochę irytują, zabierając tej muzyce rys bezpre- tensjonalności, która cechowała twórczość Elektrycznych Gitar. Szymon BABUCHOWSKI 65

STRONY KOBIETY TRUSKAWKI Anna LESZCZYŃSKA-ROŻEK Zapowiedź ZDJĘCIA ISTOCKPHOTO puszczalną i obfitą w próchnicę lata glebą. Rośliny trzeba w odpo- [email protected] wiednich momentach nawozić Są soczyste, słodko-kwaśne i lubiane i pilnować, aby nie rosły w zbyt C hoć pierwsze owoce niemal na całym świecie. dużej wilgoci. Popularne jest można kupić już w po- Jak je uprawiać oraz wykorzystywać ściółkowanie sadzonek (agro- łowie maja, sezon na kulinarnie dla zdrowia i urody? włókniną albo słomą), co po- polskie truskawki zwala zatrzymać wilgotność rozpoczyna się na przełomie gleby i  zabezpiecza owoce maja i czerwca. Poza tym, że przed gniciem i  chorobami. są smaczne, zawierają jeszcze Na balkonie czy tarasie moż- mnóstwo wartościowych dla na posadzić odmiany pnące lub naszego zdrowia składników. wiszące, które najczęściej po- Wykorzystujemy je na wiele wtarzają kwitnienie kilka razy. sposobów w kuchni. Natomiast Pozwala to cieszyć się owocami dzięki przygotowanym na bazie aż do końca lata. truskawek kosmetykom mo- żemy poczuć się w domu jak Na zdrowie w prawdziwym spa. Truskawki zawierają dużo Historia i uprawa witaminy C. Już szklanka zja- danych na surowo owoców Prawdopodobnie powstały zapewnia dzienną dawkę za- w wyniku skrzyżowania dwóch potrzebowania naszego orga- odmian poziomek sprowadzo- nizmu na tę witaminę. Są też nych z innych kontynentów cennym źródłem żelaza, wap- do Europy. Na początku XVIII nia, potasu, magnezu i fosforu. wieku francuski botanik skrzy- Dzięki tym składnikom wzmac- żował poziomkę wirginijską niamy kości, poprawiamy pa- z poziomką chilijską. Obie dość mięć, koimy nerwy i chronimy sporych rozmiarów odmiany, organizm przed anemią. Owoce połączone ze sobą, zaowocowa- te również, dzięki zawartości ły, dając początek truskawkom. innych związków, obniżają po- Wcześniej dostępne tylko dla ziom „złego” cholesterolu LDL, bardzo zamożnych, z czasem wspomagają układ odporno- stały się popularne i chętnie ściowy, sprzyjają odchudzaniu uprawiane w  całej Europie. i dobrze wpływają na układ I tak jest do dziś. Znanych jest krążenia. Dzięki zawartości ponad 2000 odmian, które róż- fitocydów mają właściwości nią się między sobą kolorem bakteriobójcze i wspomaga- (są nawet białe o smaku zbli- ją leczenie stanów zapalnych. żonym do ananasa – odmiana U osób nadwrażliwych na sa- pineberry), odpornością na cho- licylany mogą jednak wywo- roby i przemarzanie, czasem łać reakcje alergiczne. Najczę- owocowania, wielkością i so- ściej objawia się to wysypką, czystością owoców. Jest w czym zaczerwienieniem skóry, a cza- wybierać. sem dusznościami czy nieży- tem nosa. Truskawki można sadzić przez cały sezon, ale najlepiej W kuchni zrobić to w  lipcu. Posadzo- ne wtedy rośliny w kolejnym Aby zachować jak najwię- roku wydadzą dorodne owoce. cej cennych składników, tru- Te sadzone wcześniej (w marcu skawki warto zjadać na suro- i kwietniu) w pierwszym roku wo. Podczas śniadania można mogą nie obrodzić tak obficie, je dodać do owsianki czy do za to w kolejnych latach przy chrupiącej granoli. Można je odpowiedniej pielęgnacji wy- połączyć z twarożkiem, jogur- dadzą pełnowartościowe owo- tem naturalnym czy użyć ich ce. Aby cieszyć się dobrymi, do przyrządzenia pysznych słodkimi truskawkami, najle- miksów owocowych typu smo- piej wybrać miejsce słonecz- othie. W czasie obiadu wyko- ne, z lekką, piaszczystą, prze- rzystujemy je do sałatek bądź 66 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

NA SMAK STRONY KOBIETY jako składnik koktajli mlecz- GOTUJ Z DZIEĆMI no-owocowych (również robio- nych na bazie kwaśnego mleka, SZYBKI DESER Ilość: 4 salaterki (szklanki) kefiru lub maślanki). Można je TRUSKAWKOWY Czas przygotowania: ok. 20 minut dodać do sosów, w których ma- rynujemy mięso na grilla, albo S koro na sąsiedniej stronie piszę o truskawkach, to i w przepisie muszą się one po- przygotować z nich chłodnik. jawić. Deser jest łatwy i szybki w przygotowaniu. Polecam jego wykonanie zapro- ponować dzieciom. Będą miały dużą satysfakcję i radość z przygotowania zdrowego, Doskonałe są desery z do- kolorowego i efektownego podwieczorka. Jest to też dobra okazja do przekonania naj- datkiem truskawek. Wszelkie- młodszych, że pyszny deser nie musi być słodkim batonem kupionym w sklepie. Do go rodzaju babeczki, galaretki, zrobienia tego owocowego przekładańca oprócz truskawek można wykorzystać wiele torty, lody i sosy. Truskawki innych owoców jagodowych, takich jak maliny, poziomki, jeżyny, porzeczki czy jago- doskonale nadają się do mroże- dy. A zamiast serka mascarpone można użyć zwykłego białego kremowego twarogu. nia, na konfitury, soki, kompoty Chrupiącą granolę zastąpić możemy kruchymi herbatnikami owsianymi lub orzecha- i dżemy. Innym ciekawym roz- mi. Wszystko zależy od tego, co akurat mamy pod ręką. wiązaniem, który sama testowa- łam, jest przygotowanie z tru- Anna LESZCZYŃSKA-ROŻEK skawek octu. Ma on słodkawy smak i owocowy aromat, który Składniki: doda ciekawej nuty potrawom mięsnym z woka lub patelni, •• 12–16 łyżek granoli marynatom i sałatkom. Jeśli nie •• 2 opakowania serka zdążycie wykorzystać owoców lub zostanie wam słodka pulpa mascarpone (po wyciśnięciu soku), warto •• 1/2 kg truskawek wypróbować octowania (zapra- •• 2 płaskie łyżki cukru wa w proporcjach: na 1 l wody •• 1 kubek śmietany kremówki 4 łyżki cukru). Owoce można też wysuszyć i dodawać do zi- (opcjonalnie) mowych herbat albo zasypać •• orzechy lub płatki cukrem i przechowywać w sło- iku w sosie własnym. czekoladowe do posypania •• kilka listków mięty lub melisy Dla urody (opcjonalnie) Truskawki można wykorzy- stać w naszym domowym spa. O woce przebrać, umyć i pozbawić zielonych szypułek. Odłożyć na bok w durszlaku. Zawarta w nich witamina C roz- Przygotować cztery pucharki, miseczki lub zwykłe szklanki (można wykorzystać jaśni skórę, a kwas salicylowy też niewielkie słoiki po przetworach). Serek mascarpone przełożyć do osobnego lekko ją złuszczy. W tym celu naczynia, dodać cukru (może być go więcej lub mniej, w zależności od upodobań). raz na kilka dni przygotowu- Całość porządnie wymieszać. Truskawki, jeśli są duże, pokroić na mniejsze kawałki, jemy sobie maseczkę na bazie pozostawiając cztery owoce w całości do ozdoby deseru. W pucharkach warstwami truskawek. Wystarczy kilka układać granolę, serek mascarpone i owoce, aż do wyczerpania składników (z reguły owoców zmiksować z jogurtem wychodzą dwa „piętra”). Na górę wyłożyć serek (może to też być ubita wcześniej naturalnym, nałożyć na oczysz- śmietana kremówka). Posypać deser orzechami i płatkami czekoladowymi, ozdobić czoną skórę twarzy i dekoltu truskawką z listkami mięty lub melisy. Przekładaniec z owocami można też zrobić i potrzymać kilka minut, a po- w większej misce i podawać jako deser dla większej liczby osób. tem zmyć chłodną wodą. Smacznego :) Truskawkowy peeling 67 do ciała zrobimy, mieszając zmiażdżone owoce z brązo- wym cukrem trzcinowym albo płatkami owsianymi i łyżeczką oliwy z oliwek (może też być olej ze słodkich migdałów). Po takich zabiegach skóra bę- dzie odświeżona, rozjaśniona i odżywiona. Trzeba jednak zaznaczyć, że osoby cierpiące na alergię i z cerą naczynko- wą powinny takich rozwiązań unikać. • www.gosc.pl

Z BLISKA 68 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

POLSKIE ŻUBRY Z BLISKA Wrażliwy twardziel Nie przypuszczam, by artysta malujący na ścianie paleolitycznej jaskini stado żubrów miał jakiekolwiek pojęcie o tym, że kilka tysięcy lat później trzeba będzie mocno kombinować, by ten gatunek przetrwał. I że to się uda. Przede wszystkim w Polsce. www.gosc.pl ►► 69

Z BLISKA tekst ▲ Żubry z zagród ks. Adam PAWLASZCZYK pokazowych w całości karmione są przez ludzi. [email protected] ► Rogi krów w odróżnieniu zdjęcia od rogów byków Roman KOSZOWSKI (na zdjęciu poniżej) zakręcone są do środka. [email protected] ▲ Duża i ciężka głowa oraz K rążypoświecieanegdo- ta o tym, jak to wiele lat szerokie wypukłe czoło temu ktoś mieszkają- – oblicze króla puszczy cy na co dzień w Niem- budzi respekt. czech jechał przez pszczyńskie lasy i niespodziewanie na dro- 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22 gę wyszedł mu żubr. Podobno doszło do jakiegoś otarcia czy zderzenia, tego już nikt nie pamięta, niemniej jednak kie- rowca musiał skontaktować się ze swoim ubezpieczycielem za granicą. Zadzwonił do niego z informacją, że miał kolizję z żubrem. – Jak to? To ty jesteś w Ameryce?! – wykrzyknął zdziwiony urzędnik (po nie- miecku żubr to bizon, po łaci- nie zresztą też). – Nie, no skąd, w Polsce – padła odpowiedź. Po drugiej stronie słuchawki zapadła głęboka cisza. W koń- cu ubezpieczyciel stwierdził: –  Wiesz co, lepiej nie pisz w sprawozdaniu o tym, że to był żubr. Może napiszesz, że to był jeleń? – Ale dlaczego? – do- pytywał zdziwiony klient. – Bo tu nikt nie uwierzy, że w Polsce są bizony – padła odpowiedź. Na wymianę Żubr, czyli bi- zon. Kuzyn tego amerykańskiego. Dziesiątki tysięcy lat temu na ścia- nie jaskini w Al- tamirze ktoś na- malował ich wiele. Wykorzystał do tego wybrzuszenia skalne, można by więc żartem po- wiedzieć, że technologię 3D znamy od paleolitu. Stado żu- brów, przedstawione w jaski- ni w ruchu, sprawia wrażenie, jakby zatrzymywało się w pę- dzie przed postacią ogromnej łani namalowanej na najbar- 70

POLSKIE ŻUBRY Z BLISKA dziej oddalonej płaszczyźnie. wieziono je do Murcek koło Ka- ▲ Kolorytu pszczyńskiej nie, czekam niecierpliwie. Je- Odkrycie tych rysunków było towic, a następnie przeniesiono den z pracowników podchodzi wydarzeniem na skalę świa- w te okolice – dodaje. hodowli żubrów tową. I potwierdza powszech- dodaje kilka do wielkich kadzi – paśni- ność gatunku na terenie współ- Zagroda w Pszczynie, okazałych pawi. ków czy jakkolwiek je nie czesnej Europy od tysięcy lat. jak egzotyczna wyspa nazywać – i wsypuje Zwierzęta te, popularne jako pośrodku miejskiej ▼ Grzegorz Czembor, jakąś mieszankę tłu- źródło dużej ilości mięsa, za- cywilizacji, wywo- czonej kukurydzy. wsze były też narażone na wy- łuje lekki szok. dyrektor pokazowej Za ogrodzeniem ginięcie. Nie tylko w zamierz- Owszem, wiele zagrody, wie rozpoczyna się chłej przeszłości. jest w okolicy la- wszystko o każdym ruch. Krowy po- sów, jednak ru- z zamieszkujących ją słusznie ustępu- Nie wiem, jak skończyła chliwe drogi pro- gatunków. ją miejsca potęż- się historia ubezpieczeniowe- wadzące do Kato- nemu przywód- go „przekrętu” z żubrem i jele- wic i Bielska oraz cy stada. Młode niem, mam nadzieję, że w ogóle bliskość autostra- byczki szturchają nie miała miejsca i jest jedynie dy… – to wszystko się nawzajem, chy- lokalną anegdotą. Jednak nie jakby nie przystaje ba jedynie dla roz- po raz pierwszy żubr miał być do rzeczywistości za- rywki, widać bowiem, wzięty za jelenia. Właściwie mkniętej za potężnym że to szturchanie nie ma cała historia żubrów w Pszczy- drewnianym ogrodzeniem, nie rozpoczęła się właśnie od w której raz po raz przeszywa nic wspólnego z walką o po- wymiany na jelenie. – Ksią- powietrze krzyk pawia, osioł żywienie. – Głupieją, rozrabiają żę pszczyński Jan Henryk XI ryczy ze szczęścia, a sarny, je- – śmieje się pan Grzegorz. I do- Hochberg zapragnął polować lenie, daniele i muflony pasą daje: – Energia je rozpiera! Ob- na żubry, więc w 1865 r. otrzy- się spokojnie, rzucając od cza- serwuję relacje w stadzie oraz mał od cara Aleksandra II czte- su do czasu płochliwe spojrze- jego przywódcę – potężnego ry sztuki – jednego byka i trzy nia. Taka to zagroda w środku byka. Mimo że znajduje się za krowy – a w zamian podarował miasta… ogrodzeniem, budzi respekt. Od dwadzieścia jeleni z pszczyń- razu widać, dlaczego żubra na- skich lasów – opowiada Grze- Zbliża się pora karmienia. zywają królem puszczy. Głowa gorz Czembor, dyrektor zagro- Nauczony ze źródeł rozma- duża i ciężka, szerokie, wypu- dy żubrów w Pszczynie. – Przy- itych, że żubr potrafi zjeść do kłe czoło, gruba szyja, no i to, 60 kilogramów biomasy dzien- ►► www.gosc.pl 71

Z BLISKA ►► nie, rozleniwione i jakby nieco ▲ Żubry w Jankowicach jednak obiekt zamknięty, zwie- senne. Ponoć jedzenie i odpo- rzęta, które tu mieszkają, pielę- co sprawia, że wygląda niepro- czynek to główne zajęcia żu- żyją na ogrodzonym gnowane są przez człowieka. porcjonalnie: bardzo potężny bra. No cóż, przy takiej ilości terenie o powierzchni – Żubry są w naszej zagrodzie przód tułowia (taki rodzaj zwie- pożywienia trzeba mieć czas, 750 hektarów. zamknięte i karmione przez rzęcego Herkulesa), kompletnie żeby wszystko przeżuć. I stra- człowieka, nie zdobywają po- niepasujący do reszty żubrzego wić. Gołym okiem widać, że ▼ I pośród żubrów czarna żywienia same – opowiada cielska – małego i pokrytego żubr nie należy do wielbicie- Grzegorz Czembor. – Dostają krótką sierścią. Jakby tych cie- li fitnessu. Ponoć może ważyć owca się znajdzie. pokarm cztery razy dziennie. kawostek było mało, dyrektor i z 900 kilogramów! Występują też żubry „wolno- uczy nas rozróżniać „panów” tylko rekreacyjnie spacerować ściowe”, które są dokarmiane. i „panie”. – Krówki mają rogi nWieo lnnao cśaćłego czy zwiedzać okolicę, ale też Tak jest na przykład w Janko- bardziej zagięte do środka – po- skorzystać z warsztatów edu- wicach – dodaje, mając na my- kazuje. Faktycznie – wyglądają Pokazowa Zagroda Żubrów kacyjnych, zobaczyć film o hi- śli położony nieopodal Ośro- jakby bardziej elegancko i fine- powstała w 2008 roku na bli- storii żubrów na ziemi pszczyń- dek Hodowli Żubrów i Eduka- zyjnie, skojarzenie z kręceniem sko 10 hektarach zabytkowego skiej czy zagrać w grę „Leśne cji Leśnej. I faktycznie, już od loków nasuwa się samo. pszczyńskiego parku. Jest praw- pary”. Muflony, jelenie, sarny, pierwszych chwil spędzonych dziwym hitem: można tu nie daniele, kaczki, osioł, sowa – w Jankowicach można odczuć, Kiedy obiad się kończy, Noe w przede­dniu potopu mógł- że żubr jest tam w nieco innej zwierzęta układają się wygod- by zacumować w Pszczynie, to sytuacji życiowej. Rozleniwiona nie ulega wątpliwości. Jest to żubrzyca flegmatycznie popa- truje w moim kierunku, kiedy przyglądam się jej z odległości trzydziestu metrów. Nieopodal hasa młody osobnik. W leśnej gęstwinie widać resztę stada. Kiedy kilka okazałych sztuk wychodzi zza drzew, niektóre pobrykują między sobą, zacze- pialskie i energiczne. Po prostu sielanka. A to i tak nie jest stado w pełni swobodne, o czym do- wiem się w leśniczówce. Bądź zdrów, Żubrze! Korkowa tablica, do niej przypięte pinezkami laurki. Wszystkie… dla żubra. „Dro- 72 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

POLSKIE ŻUBRY Z BLISKA gi Żubrze! Bądź ▲ Scypuł to obumierająca, biorąc pod uwa- bytuje na obszarze między Wał- zdrów! Bądź syty! gę, że choć bia- czem a Mirosławcem, liczące Bądź lubiany delikatna warstwa łowieskie żubry podobno około 200 osobników. w  stadzie!” (sta- skórna porośnięta zapoczątkowały Co jakiś czas w mediach poja- ranne, równe liter- sierścią, pokrywająca linię pszczyń- wia się informacja o narodzi- ki wskazują na to, że nowe poroże. ską, to z  tej wła- nach młodego żubrzątka. Tak te życzenia musiała śnie później od- było na przykład kilka dni temu napisać dziewczynka). ► Wiosna to pora wymiany twarzano gatunek w Bieszczadach. Ponoć żubrza – Co za mądre dziecko – w  Białowieży. Z  ko- mama kilka dni przed porodem myślę – wie, że po ludzku garderoby – również lei kiedy w  1953 roku rozstaje się ze stadem i udaje się rzecz biorąc, najważniejsze są: w zagrodzie. na skutek pryszczycy pa- w ustronne miejsce. Do stada zdrowie, chleb i przyjaciele. Nie dło całe pszczyńskie stado, do wraca dopiero po narodzinach mam jednak czasu zagłębiać się mógł się odbyć – raz z powodu jego restytucji posłużyły żubry potomka. Ale pojęcie stada jest w te refleksje, ponieważ do nie- strajku nauczycieli, w tym roku białowieskie. Lasy pszczyńskie w przypadku żubra chyba odro- wielkiej sali obwieszonej plaka- na skutek pandemii. odegrały zatem kluczową rolę binę odmienne od tego, jak je tami z żubrem w roli głównej w uratowaniu gatunku. sobie wyobrażamy: krowy wraz wchodzi Elżbieta Wójtowicz, Genetyczny dylemat Jak twierdzi Elżbieta Wójto- z cielętami i 2–3-letnią „młodzie- kierowniczka ośrodka. – Nasza wicz, wyniki badań genetycz- żą” tworzą tzw. grupy mieszane, zagroda ma m.in. cel edukacyj- Żubry w Jankowicach żyją nych wskazują na to, że 90 proc. do których okresowo dołącza- ny. Uczymy dzieci, młodzież na ogrodzonym terenie o po- genów światowej populacji żu- ją dorosłe byki (zwykle żyjące i nawet starszych. Zajęcia są wierzchni 750 hektarów, ale brów pochodzi od Planty i Ple- w samotności albo w grupach… bezpłatne. W 2015 roku obcho- – jak się dowiadujemy – ogro- bejera z linii pszczyńskiej. „Pl” kawalerskich). dziliśmy 150. rocznicę sprowa- dzenie jest nieszczelne, co na początku imion to nie przy- dzenia żubrów na Górny Śląsk. oznacza, że mogłyby wyjść na padek. Każdy pszczyński żubr Żubry żyjące w Polsce stano- To wówczas powstawały pla- zewnątrz. Jest ich w sumie 55, ma je w swoim imieniu. wią obecnie największą popula- katy, które tu widzimy – są to z czego 9 przebywa w zagrodzie Żubr jest bardzo wrażliwym cję tego ssaka na świecie. – Co prace studentów ASP w Kato- pokazowej. – Tu mamy tę bazę gatunkiem, mało odpornym czwarty żubr to Polak – śmieje wicach. Chcemy w tę edukację genetyczną, o którą się trosz- zwłaszcza na choroby pasożyt- się Grzegorz Czembor. I to jest włączyć różne inne inicjaty- czymy – podkreśla kierow- nicze. Groźne okazały się dla bardzo radosna wiadomość. wy, na przykład Dzień Żubra niczka ośrodka. To oczywiste, tych zwierząt również prysz- Przede wszystkim dlatego, że – dodaje kierowniczka. Jak się czyca i gruźlica. Bo przecież to w naszym kraju udało się naj- dowiadujemy, to na 100. rocz- oprócz zagród czy ośrodków skuteczniej dokonać restytucji nicę odzyskania przez Polskę hodowli są miejsca, gdzie stada gatunku. A historia polskich niepodległości powstały laur- żyją całkowicie na wolności – żubrów, rozegrana pomiędzy ki. – Napawają optymizmem, między innymi w puszczach Białowieżą a Śląskiem, kojarzy proszę mi wierzyć – Elżbieta Białowieskiej, Boreckiej, Kny- się po prostu… rodzinnie. • Wójtowicz pokazuje wpisy szyńskiej czy w Bieszczadach. dzieciaków. – Niestety, Dzień Istnieje też tak zwane wolne sta- Żubra w następnych latach nie do zachodniopomorskie, które www.gosc.pl 73

FELIETON AS Z RĘKAWA ks. Jerzy SZYMIK teolog, poeta, profesor Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego Dobrze, że to nie u nas głosował. Ciągle porównywano go do Hitlera, a Agencję Imigracyjną i Celną do Gestapo. Wszyscy, którzy jeszcze B ret Easton Ellis napisał w 1991 r. bestseller nie zauważyli, jak nienawistny i niebezpieczny jest Donald „American Psycho”, na podstawie którego Mary Trump, powinni być objęci coraz szerszą społeczną Harron nakręciła równie głośny film (2000). i zawodową fatwą”. W ubiegłym roku Ellis opublikował „White”, książkę, którą przełożył Marcin Barski dla Wydawnictwa „Vis-à-vis Etiuda” „Z dumą promowali ideę pokoju”, ale „nie przeszkadzało (Kraków 2019). „Biały” jest dziełem non fiction, portretem im, że Snoop Dog w swoim teledysku strzelał do Trumpa, liberalnych amerykańskich elit Los Angeles i Nowego Kathy Griffin ucięła mu głowę, a Johnny Depp sugerował, Jorku w erze Trumpa. Z Ellisem nie jest mi po drodze że należy go zamordować. Meryl Streep wygłosiła pełne z przyczyn moralnych, kulturowych, światopoglądowych. oburzenia przemówienie przeciwko Trumpowi na gali Atoli „Białego” czytałem z rosnącym zdumieniem. Autor, Złotych Globów, w tym samym tygodniu, w którym nieprzyzwoicie zapewne bogaty, zdeklarowany liberał wystawiła swoją kamienicę w Greenwich Village (książka jest obroną wolności słowa), opisuje stan umysłów na sprzedaż za trzydzieści milionów dolarów. Madonna własnego środowiska, artystycznej i dziennikarskiej ogłosiła, że chce wysadzić Biały Dom w powietrze. Gwiazda bohemy Zachodniego i Wschodniego Wybrzeża USA Trumpa na Hollywood Boulevard została zniszczona w latach 2016–2019, czyli po elekcji Trumpa. Pisze: „Legiony kilofem, a pewien aktor zasugerował, że jedenastoletni rozczarowanych ludzi nie poradziły sobie z wynikiem syn prezydenta powinien zostać zamknięty w klatce wyborów. Wypowiedzi i mantry zaczęły przypominać skargi rozpieszczonych dzieci na przyjęciu urodzinowym, JESTEM DUMNĄ LIBERALNĄ ELITĄ I MYŚLĘ, na którym nie wygrały wyścigu sztafetowego i domagały ŻE TO MY POWINNIŚMY WYBRAĆ PREZYDENTA, się, aby cały wyścig powtórzono według innych zasad, PONIEWAŻ MY WIEMY LEPIEJ. tupiąc nogami, krzyżując ramiona i zalewając się łzami. Zaczęli używać słów takich jak »apokalipsa« z pedofilami. A wszystko to wydarzyło się w Hollywood: i »hitleryzm«. Ilekroć słyszałem, jak wybuchają gniewem w krainie integracji i różnorodności. Barbara Streisand w temacie Trumpa, moją pierwszą reakcją zawsze było: powiedziała mediom, że przybiera na wadze z powodu musisz się uspokoić, musisz iść do psychiatry. Żeby biała Trumpa, Lena Dunham powiedziała mediom, że traci wyższa klasa średnia na uniwersytetach, w Hollywood, na wadze z powodu Trumpa. Gdy kłębisz się w dziecinnej w mediach i w Dolinie Krzemowej wariowała z nerwów? furii, pierwszą rzeczą, którą tracisz, jest jasność osądu, Bogaci liberałowie zawsze mieli najtrudniej i zawsze byli a zaraz potem zdrowy rozsądek. I w końcu tracisz rozum, najbardziej histeryczni. Autorytarny ruch poczucia moralnej a wraz z nim swoją wolność”. wyższości zamożnych… Moja przyjaciółka mieszkała Lecz jeśli autor „American Psycho” jest w stanie ze środka w penthousie ze wspaniałym widokiem na Central własnej bańki przejrzeć i pokazać, że pycha i pogarda Park, wartym pewnie z dziesięć milionów dolarów, więc elit zachowują się jak demony podczas egzorcyzmów – zastanawiałem się, dlaczego jej ogromne nieszczęście było wulgarnie, prymitywnie, głośno – to może nie jest tak źle? w całości winą Trumpa”. Jeśli Michel Houellebecq, o wątpliwej sławie pornografa i nihilisty, ale też od lat nakłuwający ten sam co Ellis balon Znajomi Ellisa twierdzili, „że to Los Angeles i Nowy Jork establishmentu, kończy głośną „Serotoninę” (2019) tak: powinny określić, kto jest »pieprzonym prezydentem«”. „Bóg się nami zajmuje, myśli o nas w każdej sekundzie i daje Bo, mówił jeden z nich, „nie chcę, żeby żaden cholerny nam niekiedy bardzo precyzyjne wskazówki. Te przypływy wieśniak decydował o tym, kto powinien być prezydentem. miłości, które zalewają nam piersi i odbierają dech, te Jestem dumną liberalną elitą i myślę, że to my powinniśmy iluminacje, ekstazy – niewytłumaczalne, uwzględniwszy wybrać prezydenta, ponieważ my wiemy lepiej”. naszą biologiczną naturę, nasz status naczelnych – to O wyborcach Trumpa: „żałośni alt-prawicowi rasiści”. niezwykle jasne znaki. Dzisiaj już rozumiem punkt Jeden z przyjaciół oskarża Ellisa o zdradę: „Jak możesz lubić widzenia Chrystusa, jego nieustanne zniecierpliwienie muzykę country, skoro oni wszyscy są przeciwko nam – nie zatwardziałością naszych serc: otrzymali wszystkie znaki rozumiesz tego? Oni są przeciwko nam, Bret. Przeciwko i nie biorą ich pod uwagę. Czy naprawdę muszę oddawać za naszym wartościom”. tych nieszczęśników życie? Czy naprawdę trzeba być do tego stopnia dosłownym? Wygląda na to, że tak” – to co to może „Znajomi zaczęli w rozpaczy pytać, do jakiego państwa znaczyć? Coś dobrego, prawda? • mają się przeprowadzić. Kraj przypominał obłąkaną szkołę średnią, w której przegrani uczniowie rzucali wszystkim, czym mogli, w nowo wybranego przewodniczącego klasy, aby zobaczyć, co się do niego przyklei, na każdym kroku podważając zarówno jego, jak i każdego, kto na niego 74 31 maja 2020 Gość Niedzielny nr 22

REKL A M A

REKL A M A