หน่วยที่ 1 ลักษณะทั่วไป

หน่วยที่ 1ลกั ษณะท่วั ไปและแนวคดิ เก่ยี วกบั บญั ชตี ้นทนุ

สาระการเรียนรู้• 1. ความหมายต้นทนุ และบญั ชีต้นทนุ• 2. วตั ถปุ ระสงค์ของการบญั ชีต้นทนุ• 3. ความสมั พนั ธ์ของบญั ชีการเงิน บญั ชีต้นทนุ และบญั ชีบริหาร• 4. การจาแนกประเภทต้นทนุ

ความหมายตน้ ทนุ (Cost) หมายถงึ มลู ค่าของทรัพยากรที่สูญเสยี ไปเพ่อื ใหไ้ ดส้ ินค้าหรือบรกิ าร โดยมูลคา่ นน้ัสามารถวัดไดเ้ ป็นหน่วยเงินตรา ซงึ่ เปน็ ลักษณะของการลดลงในสินทรพั ยห์ รอื เพ่ิมข้นึ ในหนส้ี ิน

ธุรกิจประเภทบริการต้นทนุ หมายถงึ จานวนคา่ ใช้จา่ ยท่ีเกิดขนึ ้ ในการให้บริการแกล่ กู ค้า เงินต้นทนุ คา่ บริการ เชน่ คา่ บริการเสริมสวย มตี ้นทนุ ประกอบด้วย คา่ เคร่ืองสาอาจ คา่ แรงเสริมสวย ฯลฯ

ธุรกิจประเภทซ้ือขายสินคา้ต้นทนุ หมายถงึ มลู คา่ ของสินค้าสาเร็จรูปท่ีซอื ้ มาบวกคา่ ขนสง่ ในการจดั ซอื ้ สนิ ค้า

ธุรกิจประเภทอุตสาหกรรมต้นทนุ หมายถงึ จานวนเงินที่จ่ายไปเพอื่ ใช้ในการผลิตสนิ ค้าทกุ ขนั้ ตอนตงั้ แตก่ ารนาวตั ถดุ บิ มาแปรสภาพให้เป็นสนิ ค้าสาเร็จรูป

การบญั ชีตน้ ทุนการบญั ชีต้นทนุ (Cost Accounting) หมายถงึ การจดบนั ทกึรวบรวมข้อมลู และสรุปผลทางด้านต้นทนุ ของธรุ กิจประเภทอตุ สหกรรมหรือบริการ โดยมีวตั ถปุ ระสงค์พนื ้ ฐานในการจดั ทารายงานทางการเงินตลอดจนวิเคราะห์และจาแนกข้อมลู เพ่อื ใช้ในการบริหารต้นทนุ (CostManagment) ตามความต้องการของผ้บู ริหาร

วตั ถุประสงคข์ องการบญั ชีตน้ ทุน1. เพอ่ื ให้ทราบถงึ ต้นทนุ การผลิต ตลอดจนต้นทนุ การขาย (Cost of Goods Sold) ซง่ึ จะนาไปหกั ออกจากรายได้ในงบกาไรขาดทนุ จะ ช่วยให้ผ้บู ริหารทราบผลการดาเนินงานของกิจการวา่ มีกาไรหรือผล ขาดทนุ อยา่ งไร

วตั ถุประสงคข์ องการบญั ชีตน้ ทุน2. เพอ่ื ใช้ในการตีราคาสินค้าคงเหลอื (Inventory Evaluation) ในธรุ กิจอตุ สาหกรรมสนิ ค้าคงเหลอื ที่ปรากฏในงบดลุ จะประกอบด้วยวตั ถดุ บิ งานระหว่างทา และสนิ ค้าสาเร็จรูป

วตั ถุประสงคข์ องการบญั ชีตน้ ทุน3. เพอ่ื ใช้เป็นข้อมลู ในการตดั สินใจวางแผนและควบคมุ (Planningand Control) ซง่ึ จะชว่ ยให้ผ้บู ริหารสามารถดาเนินธรุ กิจไปอยา่ งมีแบบแผนและบรรลเุ ป้ าหมายตามความต้องการของธรุ กิจในท่ีสดุนอกจากนีย้ งั สามารถทาให้ผ้บู ริหารทราบถงึ ข้อบกพร่องในการดาเนินงานและสามารถหาแนวทางแก้ไขปัญหาได้ทนั ทว่ งที

วตั ถุประสงคข์ องการบญั ชีตน้ ทุน4. เพื่อใช้เป็นเคร่ืองมือในการวิเคราะห์ปัญหาเพื่อการตดั สนิ ใจ(Decision Making) ในการดาเนินธรุ กิจผ้บู ริหารมกั จะประสบปัญหาที่ต้องทาการแก้ไขตลอดเวลาไมว่ ่าจะเป็นปัญหาระยะสนั้ หรือระยะยาว การมรี ะบบบญั ชีต้นทนุ ท่ีดี จะทาให้สามารถนาเสนอข้อมลู ตอ่ ฝ่ ายบริหารได้ถกู ต้องและรวดเร็วเพ่อื นาไปใช้ในการตดั สินใจ

ประเภทของตน้ ทุน1. จาแนกต้นทนุ ตามสว่ นประกอบของผลติ ภณั ฑ์ ประกอบด้วย 1.1 วตั ถดุ บิ (Raw Materials) วตั ถดุ ิบนบั ว่าเป็นสว่ นประกอบสาคญั ของการผลติ สนิ ค้าหรือผลติ ภณั ฑ์สาเร็จรูปโดยทว่ั ไปซง่ึ ต้นทนุ ที่เก่ียวกบั การใช้วตั ถดุ บิ ในการผลติ สนิ ค้าอาจจะถกู แบง่ ออกเป็น2 ลกั ษณะ คอื 1.1.1 วตั ถดุ บิ ทางตรง (Direct Materials : DM)หมายถงึ วตั ถุ ส่ิงของที่เป็นสว่ นประกอบสาคญั ของสินค้า วดั มลู คา่ ได้งา่ ยและสงั เกตเห็นได้ชดั เจน เช่น เสอื ้ ผ้าสาเร็จรูป วตั ถดุ ิบทางตรง จะเป็นผ้า

1.1.2 วตั ถดุ ิบทางอ้อม (Indirect materials) หมายถงึ วตั ถดุ ิบตา่ ง ๆ ทีเก่ียวข้องโดยทางอ้อมกบั การผลติ สนิ ค้า แตไ่ มใ่ ชว่ ตั ถดุ บิ หลกั หรือวตั ถดุ บิ สว่ นใหญ่ เชน่ตะปู กาว กระดาษทรายทใ่ี ช้เป็ นสว่ นประกอบของการทาเครื่องหนงั หรือเฟอร์นิเจอร์ นามนั หลอ่ ลน่ื เครื่องจกั ร เส้นด้ายท่ใี ช้ในการตดั เยบ็ เสอื ้ ผ้า เป็ นต้น โดยปกติแล้ว วตั ถดุ บิทางอ้อมอาจจะถกู เรียกว่า “วสั ดโุ รงงาน” ซง่ึ จะถือเป็ นคา่ ใช้จา่ ยการผลิตชนิดหนง่ึ

1.2. คา่ แรงงาน (Labour) คา่ แรงงาน หมายถงึ ค่าจ้างหรือผลตอบแทนท่ีจ่ายให้แก่ลกู จ้างหรือคนงานท่ีทาหน้าท่ีเกี่ยวข้องกบั การผลติ สินค้า โดยปกติแล้วค่าแรงงานจะถกู แบง่ออกเป็น 2 ชนดิ คือ ค่าแรงงานทางตรง (Direct labour) และค่าแรงงานทางอ้อม (Indirect labour) 1.2.1 คา่ แรงงานทางตรง (Direct Labour : DL) หมายถงึคา่ แรงงานของคนงานท่ีทาหน้าที่แปรสภาพวตั ถดุ ิบให้กลายเป็นสินค้าสาเร็จรูปโดยตรง เชน่ คา่ แรงานของผ้คู วบคมุ เครื่องจกั ร ในการผลติ สินค้า ค่าแรงงานของชา่ งตดั เย็บเสือ้ ผ้า คา่ แรงงานช่างทาเฟอร์นิเจอร์

1.2.2 คา่ แรงงานทางอ้อม (Indirect labor) หมายถงึ คา่ แรงงานท่ไี ม่เก่ียวข้องกบั คา่ แรงงานทางตรงที่ใช้ในการผลติ สินค้า เชน่ เงินเดอื นผ้คู วบคมุโรงงาน เงินเดือนพนกั งานทาความสะอาดเคร่ืองจกั ร และโรงงาน พนกั งานตรวจสอบคณุ ภาพ ชา่ งซอ่ มบารุง ตลอดจนต้นทนุ ที่เกี่ยวข้องกบั คนงาน เชน่ คา่ภาษีท่อี อกให้ลกู จ้าง สวสั ดกิ ารตา่ ง ๆ เป็นต้น ซงึ่ คา่ แรงงานทางอ้อมเหลา่ นีจ้ ะถือเป็นสว่ นหนงึ่ ของคา่ ใช้จา่ ยการผลิต

1.3. คา่ ใช้จ่ายในการผลติ /โสห้ยุ การผลติ (Manufacturing Overhead :OH) คา่ ใช้จ่ายการผลิต หมายถงึ แหลง่ รวบรวมคา่ ใช้จ่ายตา่ ง ๆ ท่ีเกี่ยวข้องกบั การผลติสนิ ค้าซงึ่ นอกเหนือจากวตั ถดุ บิ ทางตรง คา่ แรงงานทางตรง เชน่ วตั ถดุ ิบทางอ้อมคา่ แรงงานทางอ้อม คา่ ใช้จา่ ยในการผลิตทางอ้อมอน่ื ๆ ได้แก่ คา่ นา้ คา่ ไฟ คา่ เช่า คา่เสือ่ มราคา คา่ ประกนั ภยั คา่ ภาษี เป็นต้น แตอ่ ยา่ งไรก็ตามคา่ ใช้จา่ ยเหลา่ นีก้ ็จะต้องเป็นคา่ ใช้จ่ายที่เกี่ยวกบั การดาเนินการผลิตในโรงงานเทา่ นนั้ ไม่รวมถงึ เงินเดือน คา่ เชา่ คา่ไฟฟ้ า คา่ เส่อื มราคา ท่ีเกิดขนึ ้ จากการดาเนินงานในสานกั งาน ดงั นนั้ คา่ ใช้จ่ายการผลิตจึงถือเป็นที่รวมของคา่ ใช้จา่ ยในการผลติ ทางอ้อมตา่ ง ๆ (Cost pool of indirectmanufacturing costs) นอกจากนี ้ยงั จะพบวา่ ในบางกรณีก็มีการเรียกคา่ ใช้จา่ ยการผลิต ในชื่ออืน่ ๆ เชน่ คา่ ใช้จ่ายโรงงาน (Factory Overhead) โสห้ยุการผลติ (Manufacturing Burden) ต้นทนุ ผลิตทางอ้อม (IndirectCosts) เป็นต้น

สว่ นประกอบตา่ งๆ พอสรุปได้ ดงั ภาพ

2. การจาแนกตน้ ทุนตามความสมั พนั ธ์กบั การผลิต• การจาแนกต้นทนุ ตามความสาคญั และลกั ษณะของต้นทนุ การผลติ นนั้ จะมลี กั ษณะที่คล้ายคลงึ กบั การจาแนกต้นทนุ ตามสว่ นประกอบของการ ผลิต ซง่ึ วตั ถปุ ระสงค์ของการจาแนกต้นทนุ ในลกั ษณะนี ้กเ็ พ่ือใช้ในการ วางแผนและควบคมุ มากกวา่ ท่ีจะจาแนกเพอ่ื การคานวณต้นทนุ ของ สนิ ค้าหรือบริการ การจาแนกต้นทนุ ตามความสาคญั และลกั ษณะของ ต้นทนุ การผลิต เราสามารถจาแนกได้ 2 ลกั ษณะคือ•

• ต้นทนุ ขนั้ ต้น (Prime Costs) หมายถงึ ต้นทนุ รวมระหวา่ งวตั ถดุ บิ ทางตรงและคา่ แรงงานทางตรง ซง่ึ ตามปกติเราจะถือว่า ต้นทนุ ขนั้ ต้นจะ มคี วามสมั พนั ธ์โดยตรงกบั การผลติ รวมทงั้ เป็นต้นทนุ ที่มีจานวนมาก เมือ่ เทียบกบั ต้นทนุ การผลิตทงั้ หมด แตอ่ ย่างไรก็ตามในยคุ ปัจจบุ นั การ ผลิตในธรุ กิจบางแห่งมกี ารใช้เครื่องจกั รมากขนึ ้ ทาให้ต้นทนุ คา่ แรงงาน ทางตรงลดลง ในลกั ษณะเช่นนีต้ ้นทนุ ขนั้ ต้นก็จะมีความสาคญั ลดลง เมอ่ื เทียบกบั ต้นทนุ แปรสภาพ

ต้นทนุ แปรสภาพ (Conversion costs) หมายถงึ ต้นทนุ ที่เก่ียวกบัแปรสภาพและเปล่ยี นรูปแบบจากวตั ถดุ บิ ทางตรงให้กลายเป็นสนิ ค้าสาเร็จรูป ต้นทนุ แปรสภาพจะประกอบด้วย คา่ แรงงานทางตรง และคา่ ใช้จา่ ยการผลิต จากที่กลา่ วแล้วกค็ ือ เมอ่ื กิจการมีการลงทนุ ในเครื่องจกั รมากขนึ ้ คา่ เสอื่ มราคา คา่ ซอ่ มบารุง ซง่ึ จดั เป็นคา่ ใช้จ่ายการผลิตก็จะมจี านวนมากขนึ ้ ตามไปด้วย ดงั นนั้ ในปัจจบุ นั นี ้สาหรับธรุ กิจท่ีมกี ารใช้เทคโนโลยีชนั้ สงู ก็จะให้ความสาคญั กบั ต้นทนุ แปรสภาพมากกวา่ ต้นทนุขนั้ ต้น

ความสมั พนั ธ์ดงั กล่าว แสดงไดด้ งั ภาพ

สรุป• จากความหมายและรูปภาพข้างต้น สรุปได้วา่ต้นทนุ ขนั้ ต้น = วตั ถดุ บิ ทางตรง + คา่ แรงงานทางตรงต้นทนุ แประสภาพ = คา่ แรงงานทางตรง + คา่ ใช้จ่ายในการผลติ

3. การจาแนกตน้ ทุนตามพฤติกรรมตน้ ทุนการจาแนกต้นทนุ ตามพฤตกิ รรมของต้นทนุ (Cost Behavior) นี ้บางครัง้เราก็เรียกวา่ “การจาแนกต้นทนุ ความสมั พนั ธ์กบั ระดบั ของกิจกรรม” ซง่ึ มีลกั ษณะท่ีสาคญั คือ เป็นการวเิ คราะห์จานวนของต้นทนุ ที่จะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณการผลติ หรือระดบั ของกิจกรรมท่ีเป็นตวั ผลกั ดนั ให้เกิดต้นทนุ(Cost Driver) ในการผลิตทงั้ ที่เกี่ยวกบั การวางแผน การควบคมุ การประเมิน และวดั ผลการดาเนินงาน การจาแนกต้นทนุ ตามความสมั พนั ธ์กบั ระดบัของกิจกรรม เราสามารถท่ีจะจาแนกต้นทนุ ได้ 3 ชนดิ คือ ต้นทนุ ผนั แปร ต้นทนุคงท่ี ต้นทนุ ผสม อยา่ งไรก็ตามแนวคดิ ในการจาแนกต้นทนุ ใน 3 ชนิดนี ้เป็นการจาแนกต้นทนุ ท่ีอยใู่ นช่วงของต้นทนุ ท่ีมีความหมายตอ่ การตดั สินใจ(Relevant range) นน่ั ก็คือ เป็นชว่ งท่ีต้นทนุ คงที่รวม และต้นทนุ ผนั แปรตอ่ หนว่ ย ยงั มีลกั ษณะคงท่ีหรือไมเ่ ปล่ียนแปลง

• 3.3.1 ต้นทนุ ผนั แปร (Variable Costs) หมายถงึ ต้นทนุ ที่จะมี ต้นทนุ รวมเปลีย่ นแปลงไปตามสดั สว่ นของการเปลย่ี นแปลงในระดบั กิจกรรมหรือปริมาณการผลิต ในขณะที่ต้นทนุ ตอ่ หนว่ ยจะคงท่ีเทา่ กนั ทกุ ๆ หน่วย โดยทวั่ ไปแล้วต้นทนุ ผนั แปรนีจ้ ะสามารถควบคมุ ได้โดย แผนกหรือหน่วยงานท่ีทาให้เกิดต้นทนุ ผนั แปรนนั้

ตวั อยา่ ง กิจการใชว้ ตั ถุดิบทางตรงในช่วงการตดั สินใจผลิต 5,000 – 30,000 หน่วย ดงั น้ีจำนวน ต้นทนุ รวม ต้นทนุ ตอ่หน่วย (บำท) หน่วย (บำท) 5,000 50,000 10 10,000 100,000 10 15,000 150,000 10 20,000 200,000 10 25,000 250,000 10 30,000 300,000 10

เม่ือแสดงความสัมพนั ธ์เป็นกราฟ แสดงไดด้ งั น้ี

• 3.3.2 ต้นทนุ คงที่ (Fixed Costs) คือ ต้นทนุ ที่มีพฤตกิ รรมคงที่ หมายถงึ ต้นทนุ รวมท่ีมไิ ด้เปลี่ยนแปลงไปตามระดบั ของการผลิตในชว่ งของ การผลิตระดบั หนง่ึ แต่ต้นทนุ คงท่ีต่อหน่วยก็จะเปลี่ยนแปลงในทางลดลงถ้า ปริมาณการผลติ เพมิ่ มากขนึ ้ นอกจากนีต้ ้นทนุ คงที่ยงั แบ่งออกเป็นต้นทนุ คงท่ีอีก 2 ลกั ษณะ คือ ต้นทนุ คงท่ีระยะยาว (Committed Fixed Cost) เป็นต้นทนุ คงท่ีท่ีไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ในระยะสนั้ เชน่ สญั ญา เชา่ ระยะยาว ค่าเส่ือมราคา เป็นต้น และต้นทนุ คงที่ระยะสนั้ (Discretionary Fixed Cost) จดั เป็นต้นทนุ คงที่ที่เกิดขนึ ้ เป็นครัง้ คราวจากการประชมุ หรือตดั สินใจของผ้บู ริหาร เช่น คา่ โฆษณา คา่ ใช้จ่ายใน การค้นคว้าและวจิ ยั เป็นต้น สาหรับในเชงิ การบริหารแล้วต้นทนุ คงที่สว่ น ใหญ่มกั จะควบคมุ ได้ด้วยผ้บู ริหารระดบั สงู เทา่ นนั้

ตวั อยา่ ง กิจการมีค่าใชจ้ ่ายเงินเดือนพนกั งานในช่วงการตดั สินใจผลิต 5,000 – 30,000 หน่วย ดงั น้ีจำนวน (ตบ้นำททนุ ) รวม ต้นท(นุ บตำอ่ ทห) น่วยหน่วย 1.50 5,000 7,500 0.75 0.50 10,000 7,500 0.375 0.30 15,000 7,500 0.25 20,000 7,500 25,000 7,500 30,000 7,500

เม่ือแสดงความสมั พนั ธ์เป็นกราฟ แสดงไดด้ งั น้ี

• 3.3.3 ต้นทนุ ผสม (Mixed Costs) หมายถงึ ต้นทนุ ท่ีมีลกั ษณะ ของต้นทนุ คงท่ีและต้นทนุ ผนั แปรรวมอย่ดู ้วยกนั ในชว่ งของการดาเนิน กิจกรรมท่ีมคี วามหมายตอ่ การตดั สนิ ใจ โดยต้นทนุ ผสมนีจ้ ะแบง่ ออกเป็น 2 ชนิด คอื ต้นทนุ กงึ่ ผนั แปร และต้นทนุ กงึ่ คงท่ีหรือต้นทนุ เชิง ขนั ้

• 3.3.3.1 ต้นทนุ กง่ึ ผนั แปร (Semi variable cost) หมายถงึ ต้นทนุ ท่ีจะมีต้นทนุ สว่ นหนง่ึ คงที่ทกุ ระดบั ของกิจกรรม และมีต้นทนุ อีก สว่ นหนง่ึ จะผนั แปรไปตามระดบั ของกิจกรรม เชน่ คา่ โทรศพั ท์ คา่ โทรสาร เป็นต้น อยา่ งไรก็ตาม ในบางครัง้ กเ็ ป็นการยากท่ีจะระบไุ ด้วา่ ต้นทนุ สว่ นใดเป็นต้นทนุ ผนั แปร ดงั นนั้ จงึ จาเป็นต้องใช้เทคนิคในการ ประมาณต้นทนุ เข้ามาช่วยในการวิเคราะห์ ซง่ึ เทคนิคในการประมาณ ต้นทนุ จะได้ศกึ ษาตอ่ ไปในสว่ นของการบญั ชีต้นทนุ ที่เกี่ยวกบั การใช้ ข้อมลู เพอื่ การตดั สินใจ

• 3.3.3.2 ต้นทนุ เชิงขนั้ (Step cost) หรือต้นทนุ กงึ่ คงท่ี (Semi fixed cost) หมายถงึ ต้นทนุ ที่จะมจี านวนคงที่ ณ ระดบั กิจกรรม หนงึ่ และจะเปลีย่ นไปคงที่ในอกี ระดบั กิจกรรมหนง่ึ เชน่ เงินเดือน ผู้ ควบคมุ คนงาน คา่ เชา่ บางลกั ษณะ เป็นต้น

ตวั อยา่ ง กิจการมีค่าใชจ้ ่ายค่าไฟฟ้ าและค่าควบคุมคุณภาพสินคา้ ในช่วงการตดั สินใจผลิต 5,000 – 30,000 หน่วย ดงั น้ีจำนวน คำ่ ไฟฟ้ ำ คำ่ ใช้จำ่ ย คำ่ ใช้จำ่ ย คำ่ ควบคุมหน่วย (บำท) คงที่ ผนั แปร คุณภำพสินค้ำ (บำท) (บำท) (บำท)5,000 1,000 500 500 1,000 1,000 1,00010,000 1,500 500 1,500 2,000 2,000 2,00015,000 2,000 500 2,500 3,000 3,000 3,00020,000 2,500 50025,000 3,000 50030,000 3,500 500

เม่ือแสดงความสัมพนั ธ์เป็นกราฟ แสดงไดด้ งั น้ี

ตวั อยา่ งประเภทของตน้ ทุนแต่ละชนิดตน้ ทุนผนั แปร ตน้ ทุนคงที่ ต้นทุนผสม- วัตถุดิบทางตรง - ค่าบารงุ รักษาอาคาร ตน้ ทุนกึ่งผนั แปร ต้นทุนก่ึงคงท่ี - คา่ โทรศพั ท์ - ค่าใช้จา่ ยในการ- วสั ดุโรงงาน - คา่ เสื่อมราคา - ค่าแรงงานท่ีจา่ ยเป็น ตรวจสอบคุณภาพ- ค่าแรงงานทางตรง (ที่จ่ายใน - คา่ เช่าโรงงาน เดือนและมคี า่ ลว่ งเวลา - เงนิ เดือนผ้คู วบคมุลักษณะรายวัน รายชวั่ โมง (วิธเี สน้ ตรง) - คา่ ใช้จา่ ยเก่ยี วกับ โรงงานหรือตามช้ินงาน) - คา่ ภาษที รัพยส์ นิ สวสั ดิการคนงานบาง- คา่ กาลังไฟฟ้า - ค่าเบ้ยี ประกนั ภัย ประเภท- คา่ นา้ มนั เชอ้ื เพลงิ - คา่ โฆษณา - คา่ ใชจ้ ่ายในการซอ่ ม- ค่าเสือ่ มราคา(วธิ ผี ลผลติ ) - ดอกเบ้ียจา่ ย บารงุ เครื่องจกั ร- ค่านายหนา้ พนกั งาน

3.4 การจาแนกตน้ ทุนตามความสมั พนั ธก์ บั หน่วยตน้ ทุน• ในการจาแนกต้นทนุ ลกั ษณะนีเ้ราสามารถท่ีจะจาแนกได้ 2 ชนิด คอื ต้นทนุ ทางตรง (Direct cost) และต้นทนุ ทางอ้อม (Indirect cost) โดยพิจารณาตามความสามารถท่ีจะระบไุ ด้ว่าต้นทนุ ใดเป็น ต้นทนุ ของงานใด แผนกใด หรือเขตการขายใด เป็นต้น

• 3.4.1 ต้นทนุ ทางตรง (Direct cost) หมายถงึ ต้นทนุ ท่ีฝ่ ายบริหาร สามารถท่ีจะระบไุ ด้ว่าต้นทนุ ใดเป็นของหนว่ ยต้นทนุ (Cost Object) ใดนน่ั เอง เชน่ วตั ถดุ บิ ทางตรงและคา่ แรงงานทางตรงท่ีใช้ ในการผลิตงานผลิตชิน้ ใดชิน้ หนง่ึ หรือคา่ เสอื่ มราคาเครื่องจกั รในแผนก ประกอบ ก็คอื ต้นทนุ ทางตรงของแผนกประกอบนน่ั เอง

3.4.2 ต้นทนุ ทางอ้อม (Indirect cost) หมายถงึ ต้นทนุ ร่วม(Common cost) ท่ีเกิดขนึ ้ โดยไมส่ ามารถระบไุ ด้วา่ เกิดจากหน่วยต้นทนุ ใด โดยปกติแล้วต้นทนุ ทางอ้อมนีจ้ ะถกู แบง่ สรรให้แกห่ นว่ ยต้นทนุตา่ ง ๆ ด้วยเทคนิควิธีในการจดั สรรต้นทนุ (Allocationtechniques) ซงึ่ โดยทว่ั ไปต้นทนุ เก่ียวกบั การผลิตนนั้ ต้นทนุ ทางอ้อมก็หมายถงึ คา่ ใช้จา่ ยการผลิตของสนิ ค้า

3.5 การจาแนกตน้ ทุนตามงวดเวลาที่ก่อประโยชน์• การดาเนินงานของธรุ กิจอตุ สาหกรรมตา่ ง ๆ มกั จะประกอบไปด้วย แผนกตา่ ง ๆ จานวนมากในสายการผลิตสินค้า และแตล่ ะแผนกก็ทา หน้าท่ีงานที่ได้รับมอบหมาย สาหรับกิจการท่ีทาการผลิตสินค้าเรา สามารถที่จะจาแนกแผนกตา่ ง ๆ ออกเป็น 2 ลกั ษณะใหญ่ ๆ คือ

• 3.5.1 ต้นทนุ แผนกผลิต (Cost of production departments) หรือเรียกว่า ต้นทนุ ผลติ ภณั ฑ์ (Product Cost) หมายถงึ ต้นทนุ ตา่ ง ๆ ที่เกี่ยวกบั การทางานของเครื่องจกั ร คนงาน และคา่ ใช้จา่ ยอ่นื ๆ ท่ีเกิดขนึ ้ ในแผนกผลิตสนิ ค้าของกิจการ เช่น แผนกตดั แผนกเช่ือม แผนกประกอบ แผนกบรรจุ เป็นต้น ซง่ึ จะ เกี่ยวข้องกบั การผลติ โดยตรง หรือที่เป็นต้นทนุ ท่ีเป็นตวั สนิ ค้า

• 3.5.2 ต้นทนุ แผนกบริการ (Cost of service departments) หรือ ต้นทนุ งวดเวลา (Period Cost) หมายถงึ ต้นทนุ ตา่ ง ๆ ท่ีไมเ่ กี่ยวข้องกบั การผลิตโดยตรงโดยแผนกตา่ ง ๆ เหลา่ นี ้ จะทาหน้าที่ในด้านการบริการให้แก่แผนกอนื่ ๆ เช่น แผนกเงินเดือนและ คา่ จ้าง แผนกบคุ คล แผนกซอ่ มบารุง แผนกธรุ การโรงงาน เป็นต้น โดย ปกตแิ ล้วต้นทนุ ในแผนกบริการสว่ นที่เกี่ยวกบั การผลิตก็จะถกู จดั สรร เข้าแผนกผลิตตา่ ง ๆ เพอ่ื ทาการคานวณหาต้นทนุ ผลิตท่ีเหมาะสม อยา่ งไรกต็ ามการจดั สรรต้นทนุ จากแผนกบริการให้แกแ่ ผนกผลติ ก็ จะต้องคานงึ ถงึ การที่แผนกผลติ ได้ใช้ประโยชน์จากแผนกบริการนนั้ ๆ

3.6 การจาแนกตน้ ทุนตามหนา้ ท่ีในการบริหารกิจการการจาแนกต้นทนุ ตามหน้าที่งาน เป็นการพจิ ารณาต้นทนุ ท่ีเกิดขนึ ้ จากการดาเนินงานหรือปฏิบตั งิ านของหน้าที่งานตา่ ง ๆ โดยปกตแิ ล้วจะสามารถแบง่ หน้าที่งานในกิจการตา่ ง ๆ ออกเป็น 4 หน้าท่ีงาน คอื การผลิตการตลาด การบริหาร การเงิน ดงั นนั้ ต้นทนุ ท่ีจะเกิดขนึ ้ ในหน้าท่ีงานตา่ ง ๆกค็ ือ

3.6.1 ต้นทนุ ท่ีเก่ียวกบั การผลติ (Manufacturing costs) ได้แก่ต้นทนุ ท่ีมีความสมั พนั ธ์กบั การผลติ คือ วตั ถดุ ิบทางตรง คา่ แรงงานทางตรง และคา่ ใช้จ่ายการผลติ 3.6.2 ต้นทนุ ที่เก่ียวกบั การตลาด (Marketing costs)หมายถงึ ต้นทนุ ตา่ ง ๆ ท่ีเกี่ยวกบั การสง่ เสริมการจาหน่ายสนิ ค้า หรือบริการ คา่ โฆษณา คา่ นายหน้าพนกั งานขาย

3.6.3 ต้นทนุ ท่ีเก่ียวกบั การบริหาร (Administrative costs) ได้แก่ต้นทนุ ที่เกิดขนึ ้ ในลกั ษณะท่ีเกี่ยวกบั การสงั่ การ การควบคมุ และการดาเนินงานของกิจการ นอกจากนีย้ งั รวมถงึ เงินเดือนของผ้บู ริหารและพนกั งานในแผนกตา่ ง ๆ ที่ไมเ่ กี่ยวกบั แผนกผลิต และแผนกขาย 3.6.4 ต้นทนุ ทางการเงิน (Financial costs) หมายถงึต้นทนุ ท่ีเกิดขนึ ้ อนั เน่ืองมากจากการจดั หาเงินทนุ หรือการบริหารเงินทนุของกิจการ เช่น คา่ ดอกเบยี ้ คา่ ธรรมเนียมตา่ ง ๆ เป็นต้น

การจาแนกตน้ ทุนตามลกั ษณะของความรับผดิ ชอบหรือเพือ่ การควบคุม• ต้นทนุ ท่ีควบคมุ ได้ (Controllable cost) หมายถงึ ต้นทนุ หรือ คา่ ใช้จา่ ยที่สามารถระบหุ รือกาหนดได้ว่า หน่วยงานใดหรือบคุ คลใด บคุ คลหนง่ึ เป็นผ้รู ับผิดชอบโดยตรง กลา่ วอกี นยั หนงึ่ กค็ ือ มอี านาจ หน้าท่ี หรือมีความสามารถท่ีจะทาให้ต้นทนุ จานวนนนั้ เพิ่มขนึ ้ หรือ ลดลงจากการตดั สินใจของตน ซง่ึ ถ้าจะพิจารณาให้มากขนึ ้ กพ็ อที่จะ สรุปได้ว่า ต้นทนุ ท่ีควบคมุ ได้ในหนว่ ยงานหรือผ้บู ริหารคนใดคนหนงึ่ ก็ อาจจะเป็นต้นทนุ ที่ควบคมุ ไมไ่ ด้ในอีกหน่วยงานหรือผ้บู ริหารอีกคนหนง่ึ ก็ได้

• ต้นทนุ ที่ควบคมุ ไมไ่ ด้ (Uncontrollable Cost) หมายถงึ ต้นทนุ หรือคา่ ใช้จา่ ยท่ีไมอ่ ยภู่ ายใต้อานาจหน้าที่ ท่ีหนว่ ยงานหรือผ้บู ริหารใน ระดบั นนั้ ๆ จะควบคมุ ไว้ได้ นน่ั คือไมส่ ามารถท่ีจะกาหนดต้นทนุ ประเภทนีใ้ ห้เพ่ิมขนึ ้ หรือลดลงได้ โดยปกตติ ้นทนุ ท่ีควบคมุ ไมไ่ ด้ของ ผ้บู ริหารระดบั ลา่ งกม็ กั จะเกิดจากการตดั สนิ ใจของผ้บู ริหารระดบั สงู นน่ั เอง

ตวั อยา่ ง ตน้ ทุนท่ีควบคุมได้ และตน้ ทุนท่ีควบคุมไม่ได้

• จากภาพจะพบวา่ ฝ่ ายผลติ รับการปันสว่ นจากเงินเดือนผ้จู ดั การทวั่ ไป จานวน 2,000 บาท ถือเป็นต้นทนุ ที่ควบคมุ ไมไ่ ด้ แตใ่ นสว่ นเงินเดอื น หวั หน้าฝ่ ายผลติ เองเป็นต้นทนุ ที่ควบคมุ ได้• แผนกตกแตง่ รับการปันสว่ นเงินเดอื นผ้จู ดั การหวั หน้าฝ่ ายผลิต จานวน 1,000 บาท ถือเป็นต้นทนุ ท่ีควบคมุ ไมไ่ ด้ แตใ่ นสว่ นเงินเดือนหวั หน้า แผนกตกแตง่ เองเป็นต้นทนุ ที่ควบคมุ ได้

8. การจาแนกตน้ ทุนเพอื่ การตดั สินใจ8.1 ต้นทนุ ท่ีเกี่ยวข้องกบั การตดั สนิ ใจ 8.1.1 ต้นทนุ สว่ นท่ีแตกต่าง (Differential Cost) หมายถึงต้นทนุ ที่เกิดการเปลี่ยนแปลงไปจากการตดั สนิ ใจเลือกกระทาอยา่ งใดอยา่ งหนงึ่ซงึ่ อาจจะเปล่ียนแปลงในทางเพม่ิ ขนึ ้ หรือลดลงก็ได้ (Incremental Costor Decremental Cost) โดยปกตติ ้นทนุ ประเภทนีจ้ ะเกิดก็ต่อเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงวธิ ีการปฏบิ ตั ิแบบเดิม มาเป็นวิธีการปฏิบตั แิ บบใหม่ เช่น ถ้าผ้บู ริหารกาลงั ทาการตดั สินใจว่าควรท่ีจะซอื ้ เคร่ืองจกั รรุ่นใหม่ เข้ามาทาการผลติแทนเครื่องจกั รเก่าที่มีอย่หู รือไม่ ทงั้ นีเ้คร่ืองจกั รใหมอ่ าจจะต้องลงทนุ สงู แตก่ ็สามารถที่จะประหยดั ต้นทนุ ผนั แปรตอ่ หนว่ ยลงไปได้ ซงึ่ ผ้บู ริหารจะต้องทาการตดั สนิ ใจโดยพจิ ารณาจากต้นทนุ ส่วนท่ีแตกต่างรวมสทุ ธิ (Net TotalDifferential Cost)

8.1.2 ต้นทนุ ที่หลกี เลย่ี งได้ (Avoidable Cost) หมายถงึต้นทนุ ท่ีสามารถประหยดั ได้จากการตดั สินใจเลือกทางใดทางหนง่ึ ต้นทนุ ท่ีหลีกเล่ยี งได้มกั จะมบี ทบาทท่ีสาคญั ตอ่ การตดั สนิ ใจของผ้บู ริหารเสมอ