กม.มหาชน ชุดที่ 1

หลกั กฎหมายมหาชน (ชุดที่ 1) • โดย ดร.ปัณณธร หอมบุญมา • นิตศิ าสตรบ์ ัณฑิต *Bachelor of Laws • นติ ิศาสตรม์ หาบัณฑติ *Master of Laws • รัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑติ (จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย) • เนติบัณฑิตไทย *Thai Barrister at law • ประกาศนยี บตั รบัณฑิตทางกฎหมาย มหาชน (ม.ธรรมศาสตร์) • Graduate Diploma in Public Law • Ph.D. อาชญาวิทยา การบรหิ ารงาน ยุติธรรมและสงั คม

เนอื้ หาคาบรรยาย • บทที่ 1 ความรเู้ บ้อื งต้นเก่ยี วกบั กฎหมาย • บทที่ 2 ลักษณะเฉพาะของกฎหมายมหาชน • บทที่ 3 ความหมายกฎหมายมหาชน • บทท่ี 4 นิติวิธีทางกฎหมายมหาชน • บทท่ี 5 การพัฒนากฎหมายมหาชนในต่างประเทศ • บทที่ 6 พฒั นาการของกฎหมายมหาชนในประเทศไทย • บทที่ 7 บทบาทความสาคญั และหลักการพน้ื ฐานของกฎหมายมหาชน • บทท่ี 8 การควบคุมการใช้อานาจรัฐ

บทท่ี 1 ความรู้เบื้องตน้ เกยี่ วกบั กฎหมาย • 1.1 ความหมายของกฎหมาย กฎหมายคือ อะไร • กฎเกณฑ์ทวี่ างระเบยี บแห่งการอย่รู ว่ มกันของมนษุ ย์ในสงั คมโดยมีสภาพ บังคบั ของสงั คมนั้น (อ.โภคนิ พลกุล) • กฎเกณฑ์ที่เป็นแบบแผนประพฤตขิ องมนุษยใ์ นสังคม ซ่งึ มีกระบวนการ บงั คับท่เี ปน็ กิจจะลกั ษณะ (อ.สมยศ เชอื้ ไทย คาสอนอ.ปรดี ี เกษมทรพั ย)์ • (อ.ดร. หยุด แสงอุทัย) แบง่ เป็นสองอยา่ ง ตามเนอื้ ความและตามแบบพิธี - กฎหมายตามเนือ้ ความไดแ้ กข่ อ้ บังคับของรฐั ซึ่งกาหนดความ ประพฤติของมนษุ ยถ์ า้ ฝ่าฝนื จะได้รับผลรา้ ยหรือถูกลงโทษ

สรปุ ลกั ษณะของกฎหมาย 1. เป็นกฎเกณฑท์ ก่ี าหนดความสมั พนั ธ์เกี่ยวกบั สทิ ธิและหนา้ ทข่ี อง บคุ คล - กระทาการ งดเว้น กระทาการ 2. มีลกั ษณะเปน็ นามธรรม -ใช้กับบุคคลทั่วไป 3. มีกฎเกณฑท์ ่ีมีสภาพบังคบั และมีกระบวนการบงั คบั ที่เปน็ กจิ ลกั ษณะ - มีบทลงโทษ

1.2 ระบบกฎหมายทส่ี าคญั • 1.2 ระบบกฎหมายทสี่ าคัญ • ระบบคอมมอนลอว์ (Common Law System) – ใช้คาพพิ ากษาของศาลเปน็ กฎหมาย – ทกุ คนตอ้ งอยู่ภายใตก้ ฎหมายเดียวกนั • ระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law System) – ใชป้ ระมวลกฎหมาย – แบ่งแยกกฎหมาย • กฎหมายเอกชน • กฎหมายมหาชน

1.3 การแบ่งประเภทของกฎหมาย • แบ่งตามเน้ือหา – กฎหมายสารบัญญตั ิ – กฎหมายวธิ ีบัญญัติ • แบ่งตามลักษณะความสัมพันธ์หรือนิติสมั พันธ์ – กฎหมายเอกชน – กฎหมายมหาชน • แบ่งตามรปู แบบ – กฎหมายลายลักอักษร – จารีตประเภณี

การแบ่งตามความสัมพนั ธ์ 1.กฎหมายมหาชน – เป็ นกฎหมายทกี่ าหนดความสัมพนั ธร์ ะหว่าง รัฐ หรือหน่วยงานของรัฐกบั ราษฎร (เอกชน) – ในฐานะทร่ี ัฐเป็ นฝ่ ายปกครองราษฎร (มฐี านะเหนือราษฎร) – การจดั เกบ็ ภาษี 2.กฎหมายเอกชน – เป็ นกฎหมายทกี่ าหนดความสัมพนั ธร์ ะหวา่ งเอกชน ตอ่ เอกชน ดว้ ยกัน – ในฐานะทเ่ี ทา่ เทยี มกนั – การเขา้ ทาสัญญา

การแบ่งตามลกั ษณะความสมั พนั ธ์ของ กม.มหาชน แนวทางของประเทศฝร่ังเศส แนวทางประเทศเยอรมนั • กฎหมายมหาชนภายใน • กม.หมายมหาชนได้แก่ – ก.ม. รฐั ธรรมนญู – กม.รฐั ธรรมนญู – ก.ม. ปกครอง – กฎหมายปกครอง – ก.ม. การคลงั – กฎหมายภาษี – กฎหมายอาญา • กฎหมายมหาชนระหว่างประเทศ ได้แก่ – กฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง,อาญา – กฎหมายวิธีพจิ ารณาคดี – กฎหมายระหว่างประเทศแผนกคดีเมือง – กฎหมายลม้ ละลาย • กฎหมายเอกชน • กฎหมายเอกชน – กม.อาญา – กฎหมายพาณิชย์ – กฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา

แนวการแบ่งของประเทศไทย • ชว่ งเรม่ิ แรก โดยกรมหลวงราชบรุ ดี ิเรกฤทธิ์ • สมยั รชั การท่ี 5 มีการปฏิรูประบบกฎหมาย ระบบศาล ระบบการ ปกครอง • กอ่ นการเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 มีการสอนกฎหมาย ปกครอง โดย หลวงประดษิ ฐ์มนธู รรม (ดร.ปรดี ี พนมยงค)์ • หลงั พ.ศ. 2475 มรี ฐั ธรรมนญู การปกครอง • สมยั รชั การท่ี 6 ท่ี 7 มีการใหช้ าวตา่ งชาติมาสอนกฎหมายมากขนึ้ – เช่น กฎหมายรฐั ธรรมนญู กฎหมายปกครอง

แนวทางของประเทศไทย • สถานะหรอื ความสัมพันธ์ทีไ่ ม่เทา่ เทยี มกัน กล่าวคืออีกฝา่ ยอยู่เหนอื กว่า หรือทาเพอ่ื ประโยชน์ส่วนรวม ถือเปน็ กฎหมายมหาชน • กฎหมายรฐั ธรรมนูญ,กฎหมายปกครอง, กฎหมายการคลัง ,กฎหมายอาญา, กฎหมายวิธี พิจารณาอาญา,กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความแพง่ • กฎหมายทอี่ ยู่ในฐานะทเ่ี ทา่ เทยี มกัน หรือเสมอภาคกนั เปน็ กฎหมาย เอกชน – กฎหมายแพ่งและพาณชิ ย์

สาขาของกฎหมายมหาชนปจั จบุ นั 1. กฎหมายมหาชน 1.มหาชนภายใน กับ 2. มหาชนภายนอก 1.กฎหมายมหาชนภายใน ไดแ้ ก่ 1.1 กฎหมายรัฐธรรมนูญ – กาหนดโครงสร้างรูปแบบ ของรัฐ การจดั อานาจองคก์ รผู้ใชอ้ านาจอธิปไตย 1.2 กฎหมายปกครอง – กาหนดสถานะความสัมพนั ธร์ ะหว่างฝา่ ยปกครอง ระหว่างรัฐ ตอ่ รฐั และต่อประชาชน เชน่ คาส่งั ทางปกครอง การกระทาทางปกครอง 1.3 กฎหมายการคลังและภาษอี ากร – เปน็ กฎหมายที่จัดหารายได้ให้แกร่ ฐั

สาขาของกฎหมายมหาชนปจั จุบนั • 2.กฎหมายมหาชนระหว่างประเทศ • กฎหมายระหว่างประเทศแผนกคดเี มือง – กาหนดความสมั พนั ธ์ระหว่างรัฐอธิปัตยทเี่ ท่าเทียมกนั – ความเป็นรฐั องคป์ ระกอบของรัฐ นิตบิ คุ คล – ประมุขของรฐั – ทางการทูต ความคมุ้ กนั ทางการทูต เอกสิทธ์ิ

กฎหมายเอกชน • 2. กฎหมายเอกชน • 2.1 กฎหมายแพง่ และพาณิชย์ • เปน็ กฎหมายท่ีกาหนดสถานะและนติ สิ ัมพันธร์ ะหว่างเอกชนของบคุ คลใน ฐานะเอกชนทั่วไป • สถานะทาง บุคคล – บ่อเกิดแหง่ หนี้ (นติ ิกรรม สัญญา ละเมิด) ครอบครวั , ทรพั ยส์ ิน, มรดก • 2.2 กฎหมายพาณชิ ย์ – การคา้ ห้นุ ส่วนบริษทั เปน็ ต้น

ขอ้ แตกต่างของกฎหมายเอกชน-มหาชน กฎหมายเอกชน กฎหมายมหาชน • ใช้ควบคุมปจั เจกชน (บคุ คลท่ัวไป) • ใชค้ วบคมุ การใชอ้ านาจรฐั • เปน็ กฎหมายท่ตี ายตวั • เปน็ กฎหมายที่ไมต่ ายตัว • ตั้งอยูบ่ นพน้ื ฐานของความเสมอภาค • ให้เอกสิทธิแกอ่ งคก์ รของรฐั • คุ้มครองประโยชนเ์ อกชน • คมุ้ ครองประโยชน์ของรฐั ประโยชน์ สาธารณะ

บ่อเกดิ กฎหมายมหาชน ลายลักษณอ์ ักษร ทีไ่ ม่เป็นลายลักษณ์อกั ษร • 1.รัฐธรรมนญู • 1.จารตี ประเพณี – กาหนดรปู แบบของรัฐ – องคป์ ระกอบภายนอก – โครงสร้างการปกครอง – องคป์ ระกอบภายใน • 2.พระราชบญั ญัติและกฎหมายทีม่ ีค่า • 2.หลักกฎหมายท่ัวไป บงั คับเสมอด้วยพระราชบัญญตั ิ – หลักความเสมอภาค – พระราชบัญญตั ิธรรมดา – พระราชกาหนด • 3.กฎหมายลาดับรอง

บทท่ี 2 ลักษณะเฉพาะของกฎหมายมหาชน • 1. เปน็ กฎหมายทใ่ี ชใ้ นการปฏิรูป • 2. เป็นกฎหมายทีใ่ ช้กับนิติบุคคลตามกฎหมายมหาชน/บุคคลธรรมดา • 3. เป็นกฎหมายเพ่ือประโยชน์สาธารณะ • 4. เปน็ กฎหมายที่รัฐสามารถบงั คบั ได้ฝ่ายเดยี ว/ไม่เสมอภาค • 5.เปน็ กฎมายที่ขจัดความขดั แยง้ มวี ตั ถปุ ระสงคค์ วบคมุ อานาจรฐั / หนว่ ยงานของรฐั /เจา้ หนา้ ท่ขี องรฐั /ฝา่ ยปกครอง • 6. การพฒั นากฎหมายมหาชน

1.เปน็ กฎหมายทใี่ ช้ในการปฏริ ปู • 1. เป็นกฎหมายที่ใชใ้ นการปฏริ ูป • การปฏริ ปู การปกครอง – สมยั ร.5 แบบจตุสดมภ์, การเลิกทาส – ระบบท่ีปรกึ ษาราชการแผน่ ดนิ “เคานซ์ ิลิ ออ สเตท” ท่ีปรึกษาในพระองค์ • ปฏริ ูปการเมอื ง – การมีระบบพรรคการเมอื ง, ระบบเลือกตง้ั • ปฏิรปู ระบบกฎหมาย/สทิ ธนิ อกอนาเขต – กฎหมายวธิ พี ิจารณาความ • ปฏริ ปู ระบบราชการ ,สว่ นกลาง สว่ นภมู ิภาค ส่วนท้องถ่ิน

2.นติ ิบุคคล/บุคคลธรรมดา • นติ บิ คุ คลแยกเป็น 2 ประเภท 1.นติ ิบุคคลตามกฎหมายเอกชน (ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณชิ ย์) – บคุ คลธรรมดา ปพพ.มาตรา 15 “สภาพบุคคลเริม่ เมอ่ื คลอดแล้วอยรู่ อดเป็นทารกและส้ินสุดลงเมอ่ื ตาย – นิติบคุ คลที่จดทะเบียนตาม มาตรา 65 (ปพพ.) 2. นติ บิ คุ คลตามกฎหมายมหาชน 2.1 กระทรวง ทบวง กรม 2.2 จังหวัด 2.3 องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ อบจ. เทศบาล กทม.เมอื งพัทยา อบต. 2.4 รฐั วสิ าหกจิ 2.5 วัดวาอาราม 2.6 องค์การมหาชน

3.เปน็ กฎหมายเพือ่ สาธารณประโยชน์ • กฎมหาชนเป็นกฎหมายเพือ่ ประโยชนส์ าธารณะ • ประโยชนส์ าธารณะ คอื วัตถปุ ระสงคข์ องรัฐในการจัดทาเพือ่ ส่วนรวม • หนา้ ทหี่ ลกั ของรฐั – รกั ษาความสงบเรียบร้อย – บรกิ ารสาธารณูปโภค – ดาเนนิ การโดยฝ่ายปกครอง/เจา้ หน้าทขี่ องรัฐ

4.เปน็ กฎหมายทไี่ ม่เสมอภาค • 1.เปน็ เอกสิทธิของฝา่ ยปกครองเหนือประชาชน – เร่ืองเกี่ยวกับอานาจและสถานะของรัฐหรอื ฝา่ ยปกครอง – คาส่งั ทางปกครอง / การกระทาทางปกครอง • 2. มีลกั ษณะเป็นการบังคบั – นิติกรรมทางปกครอง สามารถบังคบั ได้เพียงฝ่ายเดียว – ภาระกจิ ของรฐั รักษาความสงบ / จดั ทาบรกิ ารสาธารณะ • 3. สญั ญาทางปกครอง คือสญั ญาที่รฐั ทากบั เอกชนในรูป – จดั ทาบรกิ ารสาธารณะ /สัมปทาน

5.เพ่ือขจัดความขดั แย้งควบคุม/ตรวจสอบอานาจรฐั / หนว่ ยงานของรฐั /เจ้าหน้าที่ของรัฐ/ฝ่ายปกครอง • หนา้ ท่ขี องรฐั – เดมิ รกั ษาความสงบ ปอ้ งกันประเทศ – รฐั สมยั ใหม่ บริการสาธารณะ • การใช้อานาจทางปกครองในการทาประโยชน์สาธารณะ – กฎหมายมหาชน เปน็ เครืองมือในการจัดทาบริการสาธาณะ – การเวณคนื ท่ดี นิ • การสรา้ งความเท่าเทียมในดา้ นสาธาณูปโภค

ประชาชนมสี ่วนรวมในการบรหิ าร • รฐั สมัยใหม่ ให้สิทธแิ กป่ ระชาชนมากขน้ึ ภายใต้ “หลกั นติ ิรฐั ” – รฐั /เจา้ หน้าท่ขี องรัฐ ตอ้ งกระทาภายใต้กฎหมาย – มีการค้มุ ครองสทิ ธเิ สรีภาพ – ต้องมีการควบคมุ้ ครองตรวจสอบการใชอ้ านาจ – ใหป้ ระชาชนมสี ว่ นรวม – การออกเสียงประชามติ – การรว่ มเสนอกฎหมายของประชาชน

เพื่อใชใ้ นการตรวจสอบ • ภายใต้รัฐเสรีนยิ ม “รฐั ” จะทรงไวซ้ ่ึงอานาจอธิปไตยเปน็ อานาจสูงสุดในการ ปกครองประเทศ • มอี านาจบังคับให้เอกสทิ ธิกับฝา่ ยปกครองเพียงฝา่ ยเดยี ว • เพือ่ ป้องกนั การใชอ้ านาจตามอาเภอใจของเจ้าหนา้ ท่ี • กฎหมายมหาชน จงึ สรา้ งแนวคิด “หลักนิตริ ฐั ” เพ่ือใชเ้ ปน็ หลกั ในการปอ้ งกัน การใช้อานาจรัฐตามอาเภอใจ – รัฐต้องอยู่ภายใต้กฎหมาย – รัฐตอ้ งคุม้ ครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน และ – รัฐตอ้ งมรี ะบบการตรวจสอบการใช้อานาจของเจา้ หนา้ ทีห่ รือหน่วยงานของรัฐ

เพ่ือใช้ในการตรวจสอบ • ภายใตห้ ลักนติ ริ ฐั (The Rule Of Law) – หน่วยงานของรัฐ/เจา้ หน้าทข่ี องรัฐ ต้องปฎบิ ัตภิ ายใตก้ ฎหมาย • กฎหมายมหาชนเพ่ือใช้ในการควบคุมตรวจสอบการใชอ้ านาจรฐั • การตรวจสอบภายในฝ่ายปกครอง – การอทุ ธรณ์ รอ้ งทกุ ข์ • การตรวจสอบโดยองค์กรภายนอก – ศาล • ศาลยตุ ิธรรม • ศาลปกครอง – องค์กรอิสระ ตามรัฐธรรมนญู

6.พัฒนาการของกฎหมายมหาชน • แนวคดิ การแบง่ แยก ยคุ โรมนั (อลั เปียน อธิบายถงึ ) – กม.มหาชน ไดแ้ ก่ กฎหมายท่ีเก่ียวขอ้ งกบั สาธารณโรมนั – กม.เอกชน เก่ียวขอ้ งกบั ประโยชนข์ องเอกชนแตล่ ะคน • เรมิ่ มีการศกึ ษา กม.มหาชนอยา่ งจรงิ จงั ศ.18 • มีการเรยี นการสอนในมหาวิทยาลยั • ขณะที่ กม.เอกชน มีการสอนอยา่ งกวา้ งขวางต่อเนือ่ งมาโดยตลอด ตั้งแต่ จดั ทาประมวลกฎหมาย (Corpus Juris Civilis) สมัยพระเจา้ จัสติเนียน • สรปุ การพัฒนากฎหมายมหาชน เพงิ่ ผ่านมาได้ประมาณ 200 ปีนเ้ี อง