หน่วยที่1 ศาสนาของเรา

สงั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้นั ประถมศกึ ษาปที ่ี 5 กลุ่มสาระการเรยี นรูส้ ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม หนว่ ยการเรยี นร้ทู ่ี 1 หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 2 หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 3 หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 4 Slide PowerPoint_ส่ือประกอบการสอน บรษิ ทั อักษรเจริญทศั น์ อจท. จำกดั : 142 ถนนตะนำว เขตพระนคร กรงุ เทพฯ 10200 Aksorn CharoenTat ACT.Co.,Ltd : 142 Tanao Rd. Pranakorn Bangkok 10200 Thailand โทรศพั ท์ : 02 622 2999 โทรสำร : 02 622 1311-8 [email protected] / www.aksorn.com

1หน่วยการเรยี นรู้ที่ ศาสนาของเรา ตวั ชวี้ ัด • วเิ ครำะห์ควำมสำคัญของพระพทุ ธศำสนำ หรือศำสนำทต่ี นนบั ถอื ในฐำนะทเ่ี ปน็ มรดกทำงวฒั นธรรมและหลกั ในกำรพัฒนำชำติไทย • สรุปพทุ ธประวตั ติ ้ังแตเ่ สดจ็ กรงุ กบลิ พสั ด์ุ จงถึงพุทธกิจสำคัญ หรือประวตั ิศำสดำท่ีตนนบั ถอื ตำมทก่ี ำหนด • เหน็ คุณค่ำและประพฤติตนตำมแบบอยำ่ งกำรดำเนินชวี ิตและข้อคิดจำกประวตั ิสำวก ชำดก เรื่องเล่ำ และศำสนกิ ชนตัวอย่ำงตำมท่ีกำหนด • อธบิ ำยองค์ประกอบและควำมสำคัญของพระไตรปฎิ ก หรือคมั ภรี ข์ องศำสนำทตี่ นนบั ถอื • แสดงควำมเคำรพพระรัตนตรัยและปฏบิ ตั ติ ำมไตรสกิ ขำ และหลักธรรมโอวำท 3 ในพระพทุ ธศำสนำ หรือหลักธรรมของศำสนำทีต่ นนับถือตำมที่กำหนด • เห็นคุณค่ำและสวดมนต์ แผ่เมตตำ มีสตทิ ่ีเปน็ พื้นฐำนของสมำธใิ นพระพทุ ธศำสนำ หรือกำรพฒั นำจิตตำมแนวทำงของศำสนำทต่ี นนบั ถือตำมที่กำหนด • ปฏบิ ัติตนตำมหลกั ธรรมของศำสนำท่ตี นนบั ถือ เพอ่ื กำรพฒั นำตนเองและสิ่งแวดลอ้ ม • จัดพิธกี รรมตำมศำสนำทีต่ นนับถืออย่ำงเรยี บงำ่ ย มีประโยชน์ และปฏิบตั ิตนถกู ตอ้ ง • ปฏิบัตติ นในศำสนพธิ ี พธิ กี รรม และวันสำคัญทำงศำสนำตำมทก่ี ำหนด และอภปิ รำยประโยชนท์ ไี่ ด้รับจำกกำรเขำ้ ร่วมกิจกรรม • มมี รรยำทของควำมเปน็ ศำสนิกชนทด่ี ีตำมทกี่ ำหนด

พระพทุ ธศาสนาเป็นมรดกทางวฒั นธรรม มรดกทางด้านจติ ใจ มรดกทางดา้ นรูปธรรม พระพทุ ธศาสนาเป็นหลักในการพฒั นาชาติไทย คนไทยนำหลกั ธรรมทำงพระพทุ ธศำสนำมำใช้ในกำรพฒั นำด้ำนกำยภำพและสิง่ แวดล้อม รวมถึงใช้พัฒนำดำ้ นจติ ใจ จึงสง่ ผลให้เกดิ กำรสร้ำงสรรคส์ ง่ิ ตำ่ ง ๆ ทนี่ ำควำมเจรญิ กำ้ วหน้ำมำสู่ประเทศ

หลักธรรมที่นำมำใชใ้ นกำรพฒั นำด้ำนจติ ใจ คอื โอวำท 3 ประกอบด้วย การไม่ทาความชว่ั การทาความดี การทาจิตใจใหผ้ ่องใสบริสทุ ธ์ิ ไมล่ ักขโมย มเี มตตำกรุณำต่อสตั ว์ สวดมนต์ ไหว้พระ ไม่รงั แกสตั ว์ ชว่ ยเหลอื ผอู้ ่ืน นง่ั สมำธิ

พระพุทธเจ้ำมีพระนำมเดิมวำ่ สิทธัตถะ เจำ้ ชำยสทิ ธัตถะทอดพระเนตร พระพุทธเจ้ำตรสั รู้ พระพุทธเจ้ำเสดจ็ สู่ ประสตู ิในวนั ข้ึน 15 คำ่ เดอื น 6 เหน็ เทวทตู 4 ซง่ึ เป็นสำเหตุ ในวันขนึ้ 15 คำ่ เดือน 6 กรุงกบลิ พสั ด์ุ เพือ่ แสดงธรรม กอ่ นพุทธศักรำช 80 ปี ใหต้ ดั สินพระทัยออกผนวช ขณะมีพระชนมไ์ ด้ 35 พรรษำ ขณะมีพระชนม์ได้ 29 พรรษำ โปรดพระรำชบดิ ำ เจ้ำชำยสทิ ธตั ถะอภเิ ษกสมรส เจ้ำชำยสทิ ธตั ถะทรง เมอื่ พระพุทธเจ้ำตรัสรแู้ ลว้ พระพุทธเจำ้ ทรงเผยแผ่ กับพระนำงยโสธรำหรอื พมิ พำ บำเพญ็ เพยี รทุกรกริ ยิ ำ ไดแ้ สดงธรรมโปรดปัญจวัคคยี ์ พระพทุ ธศำสนำเปน็ เวลำ ขณะมพี ระชนม์ได้ 16 พรรษำ ทำใหโ้ กณฑญั ญะเห็นธรรม 45 ปี จึงปรนิ พิ พำน ใน เป็นเวลำ 6 ปี และขอบวชเป็นพระสงฆ์รปู แรก วนั ขึ้น 15 คำ่ เดือน 6 ในพระพทุ ธศำสนำ ขณะมีพระชนมไ์ ด้ 80 พรรษำ

เปน็ คัมภรี ์ทำงพระพทุ ธศำสนำทมี่ คี วำมสำคญั มำก เพรำะเปน็ หลักฐำนทำงพระพุทธศำสนำ ท่บี นั ทึกคำสอน ของพระพทุ ธเจำ้ ไว้เป็นลำยลักษณ์อกั ษร เพ่ือใหพ้ ทุ ธศำสนกิ ชนไดศ้ กึ ษำและนำไปปฏบิ ัติในชวี ิตประจำวนั วินัยปิฎก หมวดวำ่ ดว้ ยระเบียบวินยั มที ัง้ หมด 21,000 พระธรรมขนั ธ์ สุตตนั ตปิฎก หมวดท่วี ำ่ ด้วยพระธรรมเทศนำท่วั ๆ ไป มีประวัติ และท้องเร่ืองประกอบ มที ง้ั หมด 21,000 พระธรรมขนั ธ์ อภิธรรมปฎิ ก หมวดทว่ี ่ำด้วยข้อธรรมล้วน ๆ ไม่มปี ระวัติ และทอ้ งเรือ่ งประกอบ มีทัง้ หมด 42,000 พระธรรมขันธ์

ศรัทธา 4 ควำมเชื่อที่ประกอบด้วยเหตผุ ล เช่อื ผลของกรรม เช่ือกรรม เชื่อว่ำทำกรรมเช่นใด ย่อมได้รบั ผลอยำ่ งนนั้ เช่ือวำ่ กรรมมีอยู่จรงิ เชื่อว่ำเมื่อทำอะไร เชอื่ พระปญั ญาและการตรสั รู้ของพระพทุ ธเจา้ โดยมเี จตนำที่ดีหรือไมด่ ี ยอ่ มเกิดกรรมดหี รือ กรรมช่วั ตำมเจตนำ เชอ่ื ว่ำพระธรรมคำสง่ั สอนของพระพทุ ธเจำ้ เป็นจรงิ แนน่ อน เช่ือว่าสัตวโลกมกี รรมเปน็ ของตน ตวั อยา่ งการกระทาที่ไมด่ ี ตอ้ งรบั ผดิ ชอบตอ่ กรรมทท่ี ำไว้ ตวั อยา่ งการกระทาทด่ี ี อำ่ นหนงั สอื ไดเ้ กรด A รังแกเพื่อน ถูกครูตำหนิ

อรยิ สัจ 4 ควำมจริงอันประเสริฐ ทุกข์ ควำมไม่สบำยกำย ควำมไม่สบำยใจ (ปญั หำ) สมทุ ยั ร้สู ึกอึดอดั /อว้ น สำเหตุท่ีทำให้เกิด ทำนอำหำรมำกไป มรรค ข้อปฏิบัตใิ หถ้ งึ ควำมดบั ทุกข์ นโิ รธ ควำมดับทกุ ข์ ออกกำลังกำย/ทำนอำหำรแตพ่ อดี หนุ่ ดี รำ่ งกำยแข็งแรง

ไตรสกิ ขา หลักปฏิบตั เิ พ่อื กำรดำเนนิ ชวี ิตท่ดี งี ำม ฝกึ จิตใจใหเ้ ขม้ แข็ง มสี ตริ ตู้ ัวอยเู่ สมอ ฝึกควำมประพฤตทิ ำงกำย ใหอ้ ยูใ่ นระเบยี บวนิ ัย ฝกึ ปญั ญำให้เกิดควำมรูแ้ จ้งเห็นจริง รู้ผดิ ร้ถู กู

หลกั ธรรมท่เี ป็นหัวใจสำคัญทำงพระพทุ ธศำสนำ 3 ประกำร การไม่ทาความชั่วท้ังปวง การทาความดีให้ถึงพร้อม การทาจติ ใจใหผ้ ่องใสบริสุทธ์ิ เบญจศีล เบญจธรรม กำรบรหิ ำรจิตและเจรญิ ปัญญำ อบำยมุข 4 บญุ กิริยำวัตถุ 3 กำรสวดมนต์แผ่เมตตำ อคติ 4 อทิ ธบิ ำท 4 ควำมกตญั ญูกตเวทีต่อพระพทุ ธศำสนำ มงคล 38

ข้อทคี่ วรละเวน้ 5 ประกำร เว้นจากการฆา่ สัตว์ เว้นจากการลักทรพั ย์ เว้นจากการประพฤตผิ ดิ ในกาม กำรกระทำ ผลกำรกระทำ กำรกระทำ ผลกำรกระทำ กำรกระทำ ผลกำรกระทำ เวน้ จากการพดู เทจ็ เวน้ จากการดืม่ สุราและเสพสารเสพติด กำรกระทำ ผลกำรกระทำ กำรกระทำ ผลกำรกระทำ

ทำงแห่งควำมเส่อื ม 4 ประกำร นักเลงสุรา คือ ชอบเสพติดของมนึ เมำ นักเลงผหู้ ญิง คือ ประพฤตติ นเป็นคนเจำ้ ชู้ คบคนช่วั เป็นมิตร คอื คบเพื่อนไมด่ ี นักเลงการพนนั คือ ชอบเล่นกำรพนนั เปน็ ประจำ

มเี มตตากรณุ า ข้อที่ควรประพฤติ 5 ประกำร มีความสารวมในกาม มีสมั มาอาชวี ะ มคี าสตั ย์ มสี ตสิ ัมปชัญญะ

ทานมยั หลักแหง่ กำรทำควำมดี 3 ประกำร ภาวนามัย กำรทำบญุ ด้วยกำรแบง่ ปนั สลี มัย กำรทำบุญดว้ ยกำรฝกึ จิตใจ ส่ิงของของตนใหผ้ อู้ ่นื กำรทำบุญดว้ ยกำรประพฤตดิ ี ของตนเอง รกั ษำศลี

ฉันทาคติ โทสาคติ หมำยถงึ ลำเอยี งเพรำะรกั หมำยถึง ลำเอียงเพรำะโกรธหรอื เกลยี ด โมหาคติ ภยาคติ หมำยถึง ลำเอียงเพรำะควำมโง่เขลำ หมำยถงึ ลำเอียงเพรำะกลวั

หลักธรรมทช่ี ว่ ยให้ผปู้ ฏบิ ตั บิ รรลผุ ลสำเร็จในงำนท่ีทำ 4 ประกำร หมำยถึง พอใจในกำรทำงำน หมำยถงึ ควำมขยันหมนั่ เพยี ร หมำยถึง ควำมเอำใจใส่ในงำนทท่ี ำ หมำยถงึ รู้จกั ใช้ปญั ญำ ในกำรทำงำน ในกำรปรับปรงุ แก้ไขงำนทีท่ ำ จนประสบผลสำเรจ็

สำมำรถปฏบิ ตั ไิ ด้ ดงั นี้ ศึกษำควำมรู้เก่ยี วกบั หลกั ธรรม ปฏบิ ัติตำมหลกั ธรรม เพอ่ื ให้เกิดควำมเขำ้ ใจ และพธิ ีกรรมทำงศำสนำ ใหถ้ ูกตอ้ ง พระพทุ ธศำสนำอยำ่ งถูกตอ้ ง ช่วยกนั เผยแผ่ ปกป้องพระพทุ ธศำสนำ พระพุทธศำสนำ ทำนบุ ำรงุ พระพุทธศำสนำ ใหเ้ จริญมั่นคง

คือ ธรรมทน่ี ำมำซ่ึงควำมสุขของชีวิต 38 ประกำร ในชนั้ น้เี รียน 3 ประกำร ดงั น้ี ใฝ่ร้ใู ฝ่เรียน (มงคลท่ี 7) หมำยถึง ตง้ั ใจศึกษำเล่ำเรียน การงานไม่อากลู (มงคลที่ 14) หมำยถึง กำรทำงำนให้เสรจ็ ไม่ค่งั คำ้ ง มีความอดทน (มงคลท่ี 27) หมำยถงึ มคี วำมอดทนอดกลั้น

เรำควรฝกึ ทำสมำธิก่อนเข้ำเรียนหรือเข้ำนอน เพื่อให้จิตใจผอ่ งใสบรสิ ุทธิ์ เรียนดี หลับง่าย เข้าใจง่าย หลบั สนทิ สบาย สมองปลอดโปรง่ ต่นื เชา้ สมองปลอดโปรง่

เปน็ ข้อคิดสอนใจของพระพุทธศำสนำ พทุ ธศำสนสภุ ำษติ ท่คี วรศกึ ษำในช้ันนี้ วริ ิเยน ทกุ ขฺ มจเฺ จติ ปญญฺ า โลกสมฺ ิ ปชฺโชโต ควำมมำนะบำกบ่นั ช่วยให้เรำฝ่ำฟนั อุปสรรคตำ่ ง ๆ ได้ ปัญญำทำงโลก หมำยถึง กำรนำควำมรูม้ ำประดษิ ฐค์ ิดค้น ตัวอยำ่ ง หำกนักเรียนมีควำมเพยี รพยำยำมกส็ ำมำรถ สิ่งต่ำงๆจนเกิดกำรสืบทอดต่อๆกันมำ มีอำชีพทีต่ ัวเองต้องกำรได้ ปญั ญำทำงธรรม หมำยถงึ ปญั ญำทท่ี ำใหเ้ ข้ำใจ ควำมเปน็ จรงิ ของชีวิต รูผ้ ดิ ชอบชั่วดี (เป็นปัญญำท่ี พระพทุ ธศำสนำเนน้ ให้ควำมสำคัญ) ตวั อย่ำง กำรใชส้ ่ิงประดิษฐค์ ิดคน้ สิ่งต่ำง ๆ คิดค้น ต่อยอด สบื ทอด พฒั นำ

พระโสณโกฬวิ สิ ะ สมเดจ็ พระสงั ฆราช (สา ปสุ ฺสเทโว) อาจารยเ์ สถยี ร โพธนิ ันทะ ชำวเมืองจำปำ แคว้นองั คะ เมอื่ อุปสมบทแล้ว เปน็ สมเด็จพระสงั ฆรำชองค์ที่ 9 แหง่ เปน็ ผู้ใฝ่รู้ทำงพระพุทธศำสนำ ในวยั เดก็ ท่ำนตง้ั ใจศึกษำพระธรรมดว้ ยควำมเพียร ทำ่ น กรงุ รัตนโกสินทร์ พระองค์บรรพชำเป็นสำมเณร มีจิตใจโน้มเอยี งไปสูพ่ ระพทุ ธศำสนำ เดนิ จงกรมอย่ำงหนักจนเท้ำแตก แต่ก็ไมบ่ รรลธุ รรม เมอ่ื พระชนั ษำได้ 14 ปี และสำมำรถสอบ มีศรัทธำเลอ่ื มใส ชอบศกึ ษำเก่ยี วกับ จึงเกิดควำมทอ้ แท้ พระปริยัติธรรมได้ 9 ประโยค เมอ่ื ครั้งยังเป็น พระพทุ ธศำสนำ จนมีควำมรูแ้ ตกฉำน สำมเณร พระองคไ์ ดล้ ำสิกขำและได้กลับมำ และไดเ้ ป็นอำจำรย์ในมหำมกุฏรำชวิทยำลยั พระพุทธเจำ้ ประทำนโอวำทดว้ ยข้ออุปมำ อุปสมบทใหม่ ก็สำมำรถสอบพระปริยัติธรรม เร่ือง พิณสำมสำย เม่อื นำไปปฏิบัตจิ ึงบรรลอุ รหนั ต์ ได้ 9 ประโยคอีกคร้ัง จงึ มผี ู้ถวำยสมญำนำมว่ำ “สังฆรำช 18 ประโยค” คุณธรรมท่ีได้ คุณธรรมท่ไี ด้ คุณธรรมทีไ่ ด้ คนทม่ี คี วำมเพยี รยอ่ มประสบผลสำเร็จ มคี วำมขยนั หมัน่ เพียรในกำรศึกษำพระธรรม สนใจใฝ่รู้ใฝเ่ รยี นพระพทุ ธศำสนำ กำรกระทำทกุ อย่ำงควรปฏบิ ัตติ ำมทำงสำยกลำง ทรงปฏิบตั ิพระองค์ตำมพุทธปณธิ ำน 4 ประกำร ปฏบิ ัติตนเป็นลกู ทดี่ ี

จฬู เสฏฐิชาดก (เศรษฐีหนู) วัณณาโรหชาดก (สนุ ขั จ้งิ จอกจอมยุยง) ชำยหนุ่มจงึ นำหนูไปขำย เมอ่ื ได้เงินมำจึงนำไปซ้ือนำ้ อ้อยแจก ท่ีป่ำแห่งหนึ่งมพี ญำสตั ว์ 2 ตวั คอื พญำรำชสหี แ์ ละพญำเสอื โคร่ง คนเกบ็ ดอกไมห้ ลวง เขำไดด้ อกไม้ตอบแทนจงึ นำไปขำยไดเ้ งินเพิม่ ข้ึน อำศยั อย่ใู นถำ้ เดยี วกัน ทง้ั สองเปน็ เพอื่ นรกั กันและออกล่ำสัตว์มำกิน ดว้ ยกัน ชำยหน่มุ คบกับบุคคลตำ่ ง ๆ มำกมำย ซึ่งล้วนแต่ทำให้เขำมีเงิน มำกขึน้ เขำคิดถึงบุญคุณของเศรษฐีจึงเล่ำเร่ืองรำวท่ีผำ่ นมำให้เศรษฐฟี งั วนั หนึ่งมสี นุ ขั จ้งิ จอกตัวหนง่ึ เขำ้ มำขออยูอ่ ำศัยรบั ใช้ด้วยหวังจะกนิ เศษเน้ือเหลอื เดน และพญำสัตว์ทง้ั สองกอ็ นุญำต แตด่ ว้ ยจิตคิดไม่ดี เศรษฐเี ห็นควำมเฉลยี วฉลำด วิริยะอตุ สำหะ และควำมกตัญญูกตเวที อยำกกนิ เน้ือพญำรำชสหี แ์ ละพญำเสือโคร่ง สนุ ขั จิ้งจอกจึงพดู ใส่ควำม จงึ ยกลกู สำวใหพ้ รอ้ มกับมอบสมบัตใิ หค้ รอบครอง ใหพ้ ญำสัตว์ท้งั สองทะเลำะกัน แตด่ ้วยควำมท่พี ญำสัตวท์ งั้ สองไม่หลงเชื่อ จึงทำให้สุนัขจิ้งจอกอบั อำยและหลบหนีเข้ำปำ่ ไป ข้อคดิ ทีไ่ ด้จากชาดก ขอ้ คดิ ทีไ่ ด้จากชาดก ผูม้ ปี ญั ญำสำมำรถสรำ้ งฐำนะได้ด้วยทนุ ทรัพยเ์ พียงเลก็ น้อย มติ รแทย้ อ่ มมีควำมไว้ใจกัน ไมแ่ ตกแยกกันด้วยคำยุยงของผู้อื่น

พธิ กี รรมเก่ยี วกับวินัยสงฆ์ พิธีกรรมเกี่ยวกบั ชวี ติ ประจาวัน พธิ ีกรรมเก่ยี วกบั วนั สาคัญทางศาสนา กำรจัดพธิ กี รรมตำ่ ง ๆ ควรยึดหลัก 4 ประกำร คือ ถกู ต้อง ประหยัด มีประโยชน์ ไม่ขัดกบั ประเพณีนิยม

การกราบ การประนมมือ (อัญชล)ี การไหว้ (วนั ทา) การกราบ (อภวิ าท) ชำย น่งั ทำ่ เทพบตุ ร หญิง ประนมมอื การกราบพระรตั นตรัย นัง่ ทำ่ เทพธิดำ ก้มลงกรำบแบมือท้ัง กราบแบบเบญจางคประดษิ ฐ์ ประนมมอื ยกมอื ขน้ึ ไหวใ้ หน้ ว้ิ หวั แมม่ อื สองข้ำง ฝำ่ มือวำงห่ำงกนั จรดระหวำ่ งควิ้ เลก็ นอ้ ย กรำบ 3 ครงั้ การกราบศพ ชำย น่ังพับเพียบเกบ็ ปลำยเท้ำ หญิง กรำบไม่แบมอื กรำบครง้ั เดยี ว

การไหว้ ชำย จดุ สังเกตน้ิว จดุ สังเกตเทา้ หญิง ยืนสน้ เทำ้ ชดิ กัน การไหว้ผมู้ พี ระคณุ ยกมอื ขึน้ ไหว้ ปลำยเทำ้ แยกเล็กนอ้ ย และผู้อาวุโส ให้ปลำยน้วิ ช้จี รด ก้ำวเท้ำขวำไปขำ้ งหนำ้ (บิดา มารดา ปู่ ย่า ตา ยาย ระหว่ำงควิ้ ย่อตวั ลงไหว้ ครอู าจารย์) ยกมอื ข้ึนไหว้ ยนื ตรง เทำ้ ชิด การไหว้บุคคลทั่วไป ชำย ใหป้ ลำยนว้ิ หัวแม่มือ หญงิ กำ้ วเท้ำขวำไปข้ำงหน้ำ จรดที่ปลำยคำง ยอ่ ตวั ลงไหว้ ปลำยนิว้ ชจ้ี รดที่จมูก

ทำให้ผ้สู วดมจี ติ ใจสงบ ไม่ฟ้งุ ซำ่ น สง่ ควำมปรำรถนำดใี ห้มนษุ ย์ ฝกึ จิตใจให้สงบ มีอำรมณม์ ่ันคง และสตั วท์ ง้ั หลำย ให้พ้นจำก ควรฝึกบริหำรจิตทุกวนั วันละ ควำมทุกข์ 10-15 นำที เรยี นไดด้ ี มีควำมจำแมน่ ยำ มสี มำธจิ ดจอ่ มีอำรมณ์มน่ั คง กำรฝกึ ยืน เดิน น่งั นอน อยำ่ งมสี ติ กำรฟัง อ่ำน คิด ถำม และเขยี น อย่ำงมสี ติ ฝกึ กำหนดรคู้ วำมรสู้ ึกของประสำทสัมผัสทั้ง 6