การเลี้ยงแม่โค 307

ก า ร เ ลี้ ย ง แ ม่ โ ค จั ด ทำ โ ด ย นายผดุงเกียรติ บุญบุตตะ รหัส 65370100314

CATTLE

คำนำ E-Book เรื่อง การเลี้ยงแม่โค ฉบับนี้จัด ทําขึ้นเพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอนวิชา การ เลี้ยงโค ระดับชั้น ประกาศนียบัตรวิชาชีพ (ปวช.) ซึงมีเนื้อหาตามหลักสูตรประกาศนียบัตร วิชาชีพ ผู้จัดทําหวังเป็นอย่างยิ่งว่า E-Book ฉบับนี้จะเป็นโยชน์ต่อนักเรียน นักศึกษา ทุกคนทีกําลังศึกษาในรายวิชาการ เลี้ยงโค และสามารถช่วยให้นักเรียนบรรลุตาม วัตถุประสงค์การเรียนรู้ตามมาตรฐานการเรียนรู้ นายผดุงเกียรติ บุญบุตตะ CATTLE

CATTLE

หน้า สารบัญ 1 2 เรื่อง 3 4 การเลี้ยงแม่โค 5 การให้ลูกของแม่โค 6 การเลี้ยงโคสาว 7 การเป็นสัด 8 การเลี้ยงแม่โคอุ้มท้อง 9 การตั้งท้อง 12 การคลอดลูก 14 การดูแลลูกโคเกิดใหม่ การหย่านมลูกโค แบบฝึกหัด อ้างอิง CATTLE

CATTLE

หน้าที่ 1 การเลี้ย ง แม่โค ไม่ว่าจะเป็ นการเลี้ยงโคพั นธุ์แท้หรือการเลี้ยง แม่โคเพื่อผลิตโครุ่นสำหรับขุน การเลี้ยงแม่โคมีจุดมุ่ง หมายเดียวกันคือ ให้ได้จำนวนลูกโคหย่านมสูงสุด ให้ แม่โคคลอดลูกได้ปีละตัว ลักษณะที่สำคัญทาง เศรษฐกิจที่ต้องการคือ สมรรถภาพในการสืบพันธุ์ ของแม่โค(reproductive performance) ซึ่ง พิ จารณาจากจำนวนลูกหย่านมคิดเป็ นร้อยละของแม่ โคในฝูง และน้ำหนักหย่านม (weaning weight) ของลูกโค

หน้าที่ 2 การให้ลูกของแม่โค ปัจจัยสำคัญที่กระทบต่อการให้ลูกของแม่โคได้แก่ 1. พันธุ์โค 2. สภาพทางโภชนาการของแม่โค 3. การควบคุมการผสมพันธุ์ 4. ความสมบูรณ์ในการสืบพันธุ์ 5. สัดส่วนพ่อโค : แม่โค การเลือกพั นธุ์โคที่เหมาะสมและปรับตัวเข้าสภาพ แวดล้อมมีความสำคัญ โคยุโรปพันธุ์แท้หรือโคที่มีสาย เลือดพันธุ์ยุโรปสูงกว่าร้อยละ 75 มักจะทนอากาศร้อน แมลง และโรคได้ไม่ดี ทำให้การสืบพันธุ์มีปัญหาไปด้วย นอกจากแม่โคที่นำมาเลี้ยงควรจะปรับตัวกับอุณหภูมิได้ แล้วยังต้องปรับตัวเข้ากับภูมิประเทศได้ด้วย

หน้าที่ 3 การเลี้ยงโคสาว โคสาว หมายถึง โคเพศเมียที่มีอายุตั้งแต่ 1 ปี ขึ้นไป หรือน้ำหนักตั้งแต่ 240 กก. จนมีน้ำหนักถึง 280 กก. (หรืออายุประมาณ 18 เดือน) การเข้าสู่ วัยเจริญพันธุ์ (puberty) มีปัจจัยเข้ามาเกี่ยวข้อง หลายปัจจัย เช่น อาหาร อายุ การจัดการสิ่ง แวดล้อม การคัดโคสาวเข้าผสมพันธุ์ ควรคัดโค สาวเข้าผสมพั นธุ์ให้มากกว่าจำนวนแม่โคที่คัดออก ไม่ต่ำกว่า 2 เท่าการคัดโคสาว เป็นโคที่มีโอกาส ผสมติดสูงและหนังบาง ช่วงลำคอที่ราบเรียบ มี ลักษณะคล้ายโคนม ควรคัดโคที่มีลักษณะคล้าย ตัวผู้ออก

หน้าที่ 4 การเป็ นสัด แม่โคที่คลอดลูกแล้วจะเริ่มเป็นสัดครั้งแรก ประมาณ 30 - 45 วัน แต่ไม่ควรผสม เนื่องจากมดลูกและอวัยวะ สืบพันธุ์ยังไม่กลับสู่สภาพปกติ ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 60 วันแม่โคจะเป็นสัดนานประมาณ 24 -36 ชม. ถ้าไม่ ได้รับการผสมหรือผสมไม่ติดอีกประมาณ 21 วัน จะกลับ เป็นสัดใหม่อีกลักษณะของโคที่แสดงอาการเป็นสัด สามารถสังเกตได้ ดังนี้ แม่โคเป็นสัดจะมีอาการ กระวนกระวายกว่าปกติ ไล่ขึ้นทับตัวอื่นหรือยอมให้ตัวอื่น ขึ้นทับ อวัยวะเพศบวมกว่าเดิม ผนังด้านในช่องคลอด เมื่อใช้มือเปิดออกดูจะมีสีชมพู ออกแดงในช่วงต้นของ การเป็นสัด อาจมีเมือกใสๆ ไหลออกมา ในช่วงหลังๆน้ำ เมือกจะข้น และเหนียว

หน้าที่ 5 การเลี้ยงแม่โคอุ้มท้อง ควรแยกแม่โคท้องแก่ออกมาเลี้ยงดูต่างหาก โดย เฉพาะระยะก่อนคลอดประมาณ 2 เดือน ควรให้แม่โคได้ กินอาหารคุณภาพดีที่มีโปรตีน พลังงาน วิตามิน และแร่ ธาตุอย่างเพียงพอ แม่โคที่ได้รับอาหารคุณภาพต่ำจะมี ผลทำให้ลูกที่คลอดออกมาอ่อนแอ ไม่มีความต้านทานต่อ โรค แม่โคที่ได้รับอาหารดี จะมีสุขภาพสมบูรณ์ ฟื้ นตัว หลังคลอดได้เร็ว ไม่ทรุดมากขณะเลี้ยงลูก ประมาณ 1 สัปดาห์ ก่อนคลอดควรแยกแม่โคให้อยู่ในคอกที่สะอาด และมีฟางหรือหญ้าแห้งรองพื้ น

หน้าที่ 6 การตั้งท้อง หลังจากแม่โคได้รับการผสมพั นธุ์จนติดแล้วจะอุ้ม ท้องเฉลี่ยประมาณ 283 วันผู้เลี้ยงควรจดบันทึก วันที่ผสมพันธุ์ แล้วอีกประมาณ 21 วันต่อไปต้อง คอยสังเกตว่าแม่โคกลับเป็นสัดอีกหรือไม่ ถ้าไม่ เป็นสัดอีกแสดงว่าอาจผสมติดแล้ว และสามารถ ทาการคลาตรวจดูมดลูกและรังไข่ผ่านทางทวาร หนักตั้งแต่แม่โคตั้งท้องได้ 2 - 3 เดือนขึ้นไป

หน้าที่ 7 การคล อ ดลูก ลูกโคที่คลอดปกติ จะเอาเท้าหน้าโผล่หลุดออกมา ก่อนแล้วตามด้วย จมูก ปาก หัวซึ่งอยู่ระหว่างขา หน้า 2 ขา ที่โผล่ออกมาในท่าพุ่งหลาว การคลอด ท่าอื่นนอกเหนือจากนี้เป็นการคลอดผิดปกติ อาจ ต้องให้การช่วยเหลือ ควรให้สัตวแพทย์เป็นผู้ ดำเนินการ แม่โคควรคลอดลูกออกมาภายใน 2 ชั่วโมง หลังจากที่ถุงน้ำคร่ำปรากฎออกมา หากช้า กว่านี่ควรให้การช่วยเหลือ ลูกโคหากไม่คลอด ภายใน 4 ชั่วโมง ส่วนใหญ่จะตาย หลังจากคลอด ลูก 8 – 12 ชั่วโมง ถ้ารกไม่หลุดออกมาแสดงว่า รกค้าง ต้องแจ้งเจ้าหน้าที่ปศุสัตว์มาล้วงปลดรก ออกและรักษาต่อไป

หน้าที่ 8 การดูแลลูก โ คเกิดใหม่ เมื่อลูกโคคลอดออกมาแล้ว แม่โคจะเลียเมือกที่ติดตัว ลูกจนตัวลูกโคแห้ง การเลียนี้ช่วยกระตุ้นการหายใจและ การไหลเวียนโลหิตของลูกโค กรณีที่แม่โคไม่แข็งแรง เลียตัวลูกโคไม่ได้ ผู้เลี้ยงต้องให้ความช่วยเหลือโดยช่วย ล้วงเมือกในปากและจมูกออกมา เช็ดตัวให้แห้ง ถ้าสถาน ที่เลี้ยงไม่สะอาด ควรตัดสายสะดือลูกโค เพื่อป้องกัน การติดเชื้อ วิธีตัดให้ใช้ด้ายผูกสายสะดือลูกโคห่างจาก ตัวลูกโคประมาณ 5 ซม. ตัดสายสะดือส่วนที่เหลือแล้ว ทาทิงเจอร์ไอโอดีนเพื่ อฆ่าเชื้อโรคและใช้ยาผงซัลฟาโรย สะดือป้องกันสะดืออักเสบและทำให้แห้งเร็วขึ้น เมื่อสาย ส ะ ดื อ แ ห้ ง จ ะ ห ลุ ด อ อ ก ใ น ที่ สุ ด

หน้าที่ 9 หลังคลอดลูกควรปล่อยให้แม่โคอยู่กับลูกโคอย่าง อิสระ ลูกสามารถยืนและดูดนมแม่ได้หลังจาก คลอดประมาณครึ่งชั่วโมง หากลูกโคช่วยตัวเอง ไม่ได้ ต้องให้ความช่วยเหลือให้มันกินนมแม่โดยเร็ว นมแม่ที่ให้ในระยะ 3-5 วันแรกนี้ เรียกว่านมน้ำ เหลือง (colostrums) มีคุณค่าทางอาหารสูงและ ให้ภูมิต้านทานโรคแก่ลูกโค ระยะ 1-2 เดือนหลังค ลอด ไม่ควรปล่อยให้ลูกโคตามแม่ไปหากินไกลควร จัดแปลงหญ้าที่มีอาหารบริบูรณ์แก่แม่โคเลี้ยงลูก ในระยะนี้

หน้าที่ 10 การเจริญเติบโตของลูกโคระยะดูดนมแม่ขึ้นกับการให้ นมของแม่เป็นสำคัญ เพราะลูกโคกินอาหารอื่นไม่ได้มาก ดังนั้นน้ำหนักหย่านมของลูกโคจึงเป็นตัวสะท้อนความ สามารถในการให้นมเลี้ยงลูกของแม่โค ปกติจะหย่านม ลูกโคเมื่ออายุได้ประมาณ 7 เดือน ที่อายุนี้ลูกโคกินหญ้า ได้เก่งและพึ่ งตัวเองได้แล้วกรณีที่แปลงหญ้าไม่สมบูรณ์ หรือต้องการให้ลูกโคโตเร็ว อาจจะเสริมอาหารให้ลูกโค ได้กินโดยกั้นเป็นคอกที่มีช่องให้ลูกโคเข้าไปกินอาหารข้น เสริม แต่โคใหญ่ไม่สามารถเข้าไปกินได้ อาหารลูกโคนี้ เรียกว่า creep feed มักจะมีส่วนผสมง่ายมีโปรตีน ประมาณร้อยละ 13 ใช้วัตถุดิบอาหาร ได้แก่ รำ ปลาย ข้าว กากถั่วเหลือง เกลือ กระดูกป่นผสมรวมกัน

หน้าที่ 11 การหย่าน มลูกโค ควรหย่านมลูกโคที่อายุประมาณ 6 เดือนครึ่งถึง 7 เดือน แต่ทั้งนี้ให้คำนึงถึงสุขภาพของลูกโคและ แม่โคด้วย เมื่อหย่านมลูกโคที่อายุประมาณ 200 วัน ควรมีน้ำหนักหย่านมเฉลี่ย 180 กก. โดยปกติ หากหย่านมลูกโคเร็วเท่าใดก็จะทำให้ แม่โคมีโอกาส ฟื้ นฟู สุขภาพเร็วเท่านั้น ลูกโคที่โตเร็วก็สามารถ อย่านมได้เมื่ออายุประมาณ 5 เดือน จะมีผลให้แม่ โคสุขภาพไม่ทรุดโทรมมากนัก เมื่อหย่านมแล้ว ควรทำการชั่งน้ำหนักลูกโคเพื่อบันทึกไว้ นอกจาก นั้นควรทำการตอนลูกโคเพศผู้ ทำการถ่ายพยาธิ และแยกลูกโคเลี้ยงเป็นฝูงต่างหาก

หน้าที่ 12 แบบฝึ กหัด 1 วงรอบการเป็นสัดจำนวนกี่วัน ................................................................................. 2. ลูกโคหย่านมกี่วัน ........................................................................................................ 3. เมื่อลูกโคเกิดใหม่ควรปฏิบัติอย่างไร .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .

หน้าที่ 13 เฉลย แบบ ฝึกหัด 1. วงรอบการเป็นสัด 21 วัน 2. ลูกโคหย่านม 6-7 เดือน 3. ให้ความช่วยเหลือโดยช่วย ล้วงเมือกในปากและจมูกออก มา เช็ดตัวให้แห้ง ถ้าสถานที่ เลี้ยงไม่สะอาด ควรตัดสาย สะดือลูกโค

หน้าที่ 14 อ้างอิง กลุ่มงานวิจัยและพัฒนาโคเนื้อ. (มปด) การเลี้ยงโคเนื้อ เชิงธุรกิจ. กองบำรุงพันธุ์ กรมปศุสัตว์ กลุ่มงานศึกษาและพัฒนาปศุสัตว์ (มปด) โคเนื้อ เศรษฐกิจ. ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ อัน เนื่องมาจากพระราชดำริ

หน้าที่ 15 ประวัติผู้จัดทำ นายผดุงเกียรติ บุญบุตตะ ชื่อเล่น วาล์ว เกิดวันท่ี่ 19 ธันวาคม 2539 จบสาขาสัตวศาสตร์ เอกโคนมและโคเนื้อ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ กำลังศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี ห ลั ก สู ต ร ป ร ะ ก า ศ นี ย บั ต ร วิ ช า ชี พ ค รู สถานที่ทำงาน วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีอุดรธานี ตำแหน่ง ครูผู้ช่วย เบอร์โทร 0844574271

คนเลี้ยงโค โคเลี้ยงคน