ฉลาดคดิ พิชิตชอปออนไลน์ 4. การทเ่ี ราสามารถเชก็ เบอรโ์ ทรตดิ ต่อของรา้ นคา้ ได้ ก็ ยิ่งดี เพราะเป็นเบอรโ์ ทรศพั ท์บ้านหรือสำ� นกั งาน เช่น เบอร์ทขี่ ึ้นต้นด้วย 02 เปน็ ต้น ชว่ ยใหม้ นั่ ใจได้มากขึน้ ในเรือ่ งของการมีหลักแหล่งทแ่ี น่นอนและ นา่ เชือ่ ถอื มากกวา่ แตท่ ีส่ ำ� คญั ในเว็บไซต์ควรจะตอ้ งมีแหล่งทอ่ี ยูแ่ สดงให้เหน็ ด้วย เพื่อให้ลกู ค้าได้รวู้ า่ รา้ นอยทู่ ไ่ี หน อย่างนอ้ ยก็รู้วา่ สินคา้ ออกมาจากแหล่ง ใด ดูดีกว่าเว็บไซตท์ ไี่ ม่มีข้อมลู ส�ำคัญเหล่าน้ีบอกไวเ้ ลย 5. ให้ดวู า่ มชี ่อื นามสกลุ จริงของเจา้ ของร้านแสดงอยู่ หรอื ไม่ ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นชื่อ และมีเลขบัญชีธนาคารท่ีเราต้องโอนเงินไป อาจจะลองใช้ช่ือเหล่าน้ันค้นหาบนอินเทอร์เน็ตว่า มีประวัติในการพูดถึงใน แง่ใด ซึ่งหากเป็นคนมีช่ือ (เสีย) เลขบัญชีดังกล่าวเคยมีประวัติไม่ดีมาก่อน ก็มักจะเป็นเรื่องที่มีการน�ำมาเตือนกันให้เราพอได้ทราบด้วย แต่ถ้าจะให้ ดีถ้าเป็นบัญชีธนาคารในรูปแบบบริษัทหรือนิติบุคคล ก็น่าจะสร้างความ มั่นใจได้มากข้ึน 50
6. อยา่ พยายามซ้อื ของด้วยเงนิ จำ� นวนมากๆ ในชว่ งแรก โดยเฉพาะกับคนท่ีเราไม่เคยท�ำธุรกรรมมาก่อน ซ่ึงหากต้องจ่ายเงิน จ�ำนวนมากจริง ๆ ด้วยการซ้ือขายแบบจ�ำนวนมาก ก็อาจจะใช้การจ่าย เงินเป็นวิธีอื่น หรืออย่างน้อยไปให้เห็นหน้ากันและท�ำการมอบเงินหรือท�ำ เอกสารการซ้ือขายให้ชัดเจนกันไป 7. ควรสังเกตการแสดงรายละเอียดเกีย่ วกบั ร้านคา้ ให้ มากขนึ้ บนหน้าเวบ็ ไซตท์ ีเ่ รียกว่า “เก่ยี วกับเรา” หรอื About Us ในสว่ นน้จี ะ เปน็ การแสดงประวตั คิ วามเป็นมาของร้าน เช่น รูปรา้ นค้าหรอื ประวัตกิ ารท�ำ ธรุ กิจ รวมถึงการแสดงเคร่อื งหมายรบั รองจากหน่วยงานทเ่ี กย่ี วข้องกบั ธุรกิจ 51
รู้ไว้ ห่างภัยร้ายทางอนิ เทอร์เนต็ 52
ระวงั ! ภยั ทางอนิ เทอรเ์ น็ต ปัจจุบันอินเทอร์เน็ตเข้ามามีบทบาทกับชีวิตประจ�ำวันในทุกๆ ด้าน นอกจากการใช้เพื่อสร้างสรรค์ส่ิงต่าง ๆ แล้วน้ัน เรายังใช้เป็นเครื่องมือ ติดต่อส่ือสารกับผู้คน เสมือนย่อโลกทั้งใบให้อยู่ใกล้แค่ปลายน้ิว แน่นอน ว่าการที่เราสามารถใช้อินเทอร์เน็ตเป็นท่ีพบปะพูดคุยกับผู้คนทั้งโลกได้ เราย่อมมีความเสี่ยงท่ีจะพบกับกลุ่มคนท่ีไม่หวังดีกับเราได้เช่นกัน ภัยร้าย ทางอินเทอร์เน็ตจึงไม่ใช่เรื่องท่ีไกลตัวอีกต่อไป รู้อย่างน้ีแล้ว มีภัยร้ายด้าน ใดท่ีเราสามารถรู้ทันและป้องกันได้บ้าง 53
ภัยจากการแชต การพดู คยุ กันทางอนิ เทอร์เนต็ เปน็ ภยั ท่ใี กล้ตัวที่สุด เพราะทกุ วันน้กี าร หาเพ่ือนใหม่จากช่องทางโซเซียลมีเดียเป็นเร่ืองง่ายจนเรารู้สึกวางใจในการ ให้ข้อมลู ส่วนตวั ของเรากบั คนที่ไมเ่ คยพบกันมากอ่ น ไม่ว่าจะเปน็ รปู ภาพ ชอ่ื ท่อี ยู่ เบอรโ์ ทรศัพท์ หรือนดั เจอคนที่พ่งึ รจู้ ักกนั ทางอินเทอร์เนต็ เราจงึ อาจตกเป็นเหย่ือของคนท่ไี ม่หวังดีได้ ตัวอย่าง อุทาหรณ์ \"ภัยจากการแชต\" ท่ีเกิดขึ้นจริงมาแล้ว ขโมยรปู ภาพและข้อมลู ส่วนตัวไป แล้วสรา้ งแอคเคาทอ์ อนไลน์ใหม่ เพื่อไปหลอกยืมเงินคนอน่ื ๆ แชทหลอกใหร้ กั สรา้ งความสนทิ สนมเพอ่ื ขอเงินหรือทรัพยส์ ิน หลอกใหส้ ่งรปู ส่วนตวั โป๊เปลอื ย หรอื ชวนคุยเร่ืองลามก เพอ่ื นำ� มาใช้ แบล็กเมล หรอื ขู่เอาเงนิ หลอกวา่ เราได้รับรางวลั จากการร่วมกจิ กรรมตา่ งๆ และตอ้ งโอนเงิน เสียภาษกี ่อนการรับรางวัล 54
ภยั จากการใชง้ านเว็บไซต์ หรือเพจตา่ งๆ เน่ืองจากบนโลกอินเทอร์เน็ตมีเว็บไซต์มากมายจนนับไม่ถ้วน ระวัง อาจโดนหลอก โฆษณาหลอกลวงมาในรูปแบบการขายสนิ ค้า เชน่ สัง่ ซื้อของจา่ ยเงนิ แลว้ แตไ่ ม่ส่งของ หรือส่งของให้ไม่เหมือนท่ีตกลงกนั ไว้ เพจหลอกลวงให้ร่วมลงทุน ท�ำงานผ่านอินเทอร์เน็ต อาจจะมาใน รูปแบบเครือข่ายธุรกิจให้ไปชักชวนเพ่ือนมาร่วมลงทุน หรือชักชวน ให้ท�ำงานออนไลน์โดยมีรายได้สูงเกินจริงมาเป็นส่ิงจูงใจ เวบ็ บอรด์ กระดานถามตอบอาจมกี ารโพสตข์ อ้ ความชวนเชอ่ื ทไ่ี มม่ แี หลง่ ทมี่ าและนา่ เชอ่ื ถอื ทำ� ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจผดิ ๆ หรอื ใสร่ า้ ย ประจานผอู้ นื่ เวบ็ ดาวนโ์ หลด พรอ้ มแถมฟรไี วรสั เว็บโป๊ อนาจาร และเวบ็ การพนัน ที่อาจทำ� ใหเ้ ส่อื มเสยี ชอ่ื เสยี ง หรอื เสยี ทรัพย์ ภยั จากอเี มล ทพ่ี ยายามเข้าถงึ ข้อมลู สว่ นตวั พยายามลอ่ ลวงใหเ้ ราใส่พาสเวริ ์ดเพื่อ เข้าถึงบญั ชี ธนาคารหรอื ชอ่ งทางการท�ำธุรกรรมออนไลนต์ า่ งๆ ของเรา รวม ไปถงึ อาจแนบไวรัส หรอื ภาพโป๊ ฟอรเ์ วิรด์ เมลโฆษณาชวนเชื่อตา่ งๆ ทไ่ี ม่ ประสงค์ดี ภัยจากการเลน่ เกมออนไลน์ มที ง้ั ขอ้ ดใี นการเปน็ ชอ่ งทางการคลายเครยี ด แตก่ ย็ งั คงมภี ยั ทอี่ าจจะ ตามมา หากใชเ้ วลากบั มนั มากเกนิ ไป นอกจากเสยี สขุ ภาพและเวลาในการทำ� กจิ กรรมอนื่ ๆ ในชวี ติ ประจำ� วนั อาจถกู หลอกใหโ้ อนเงนิ เพอ่ื แลกเปลย่ี นสง่ิ ของ ในเกม เปน็ ตน้ 55
ภัยออนไลน์ถงึ จะเสย่ี ง แตป่ ้องกันได้ หลังจากท่ีเราได้รู้ถึงความเสี่ยงจากภัยร้ายที่อาจเกิดขึ้นเม่ือใช้งาน อินเทอร์เน็ต เราควรมีความระมัดระวังในการใชง้ านอนิ เทอรเ์ นต็ ทีท่ �ำตามได้ ไมย่ าก ดงั น้ี 1. ไม่บอกข้อมูลสว่ นตวั กับใครในโลกออนไลน์ หากมีเพ่ือนในโลกออนไลน์ที่เราสนิทด้วย แต่ไม่เคยพบตัวจริง กันมาก่อน เม่ือถามถึงข้อมูลประวัติส่วนตัว เช่น อายุ วัน เดือน ปีเกิด ท่ีอยู่ เบอร์โทรศัพท์ หรือแม้แต่สถานศึกษาท่ีเราก�ำลังศึกษาอยู่ ในกรณีน้ี ทางท่ีดีควรบอกปฏิเสธไปแบบถนอมน�้ำใจ เพราะการบอกข้อมูลท่ีถูกต้อง ไปนั้นเราจะทราบได้อย่างไรว่าคนผู้นั้นจะไม่น�ำข้อมูลท่ีได้จากเรามาท�ำ เรื่องร้าย ๆ เช่น สร้างตัวตนของเราข้ึนมาในโลกออนไลน์ หรืออาจจะมา สะกดรอยตามเราในโลกแห่งความจริงก็ได้ 56
SHARE 2. ไมส่ ง่ รปู ใหใ้ ครโดยขาดการไตรต่ รอง หากเป็นไปได้ผู้ใช้อินเทอร์เน็ตทุกท่านไม่ควรส่งรูปให้บุคคลที่เพิ่ง รจู้ ักทางอนิ เทอร์เนต็ ซงึ่ เราคาดเดาไม่ได้วา่ รูปเรามันจะหลดุ ไปถึงมือผ้ไู ม่ ประสงคด์ ีน�ำไปตดั ต่อหรอื ทำ� เรอ่ื งรา้ ยแรงอะไรบา้ ง ? 3. หลกี เล่ียงการคบเพื่อนในโลกออนไลนใ์ นชีวิตจริง เป็นที่รู้กันว่าคนท่ีรู้จักคุ้นเคยเห็นหน้ากันทุกวันยังหลอกลวงกันได้ แล้วประสาอะไรกับเพื่อนในโลกออนไลน์ที่อาจจะมาหลอกลวงเราก็เป็นได้ แต่หากจ�ำเป็นทจ่ี ะต้องเจอกนั จริง ๆ ก็ควรท่จี ะอยใู่ นสายตาของผู้ปกครอง เพอ่ื ใหม้ ีคนคอยติดตามไปดว้ ย และท่สี ำ� คญั ควรพบกันในทส่ี าธารณะ เพ่ือ ปอ้ งกันอนั ตรายทอ่ี าจะเกดิ ในท่ลี ับตาคน 57
4. ไม่เสวนากับผ้ทู ี่หยาบคายในโลกออนไลน์ เป็นเร่ืองที่ปกติธรรมชาติอยู่แล้ว หากว่าเราจะไม่ตอบค�ำถามหรือ เสวนา กับบรรดานักเลงคีย์บอร์ดพิมพ์ข้อความหยาบคาย สาเหตุเพราะ การที่เราพิมพ์โต้ตอบกันด้วยข้อความท่ีหยาบคายน้ัน ประโยคเหล่าน้ีอาจ จะน�ำไปสู่การฟ้องร้องฐานหมิ่นประมาทกันได้ 5. หากเป็นหนู ๆ ต้องไดร้ บั อนุญาตจากผปู้ กครอง จะเป็นเร่อื งดมี าก ๆ หากเยาวชนวัยนา่ รักก่อนจะเลน่ อนิ เทอรเ์ น็ตได้ ขออนญุ าตจากผู้ปกครอง เพื่อใหอ้ ยใู่ นสายตาของทา่ น สิง่ นจ้ี ะช่วยเพิ่มความ ปลอดภยั ใหก้ ับเรามากข้นึ เพราะหากเราพบส่ิงที่ส่อถึงความไม่ปลอดภยั ก็จะ มผี ู้ใหญ่คอยชว่ ยเหลือแกไ้ ขและตักเตือนได้ 58
Email REMEMBER PASSWORD 59
Email 6 60
1234 61
เคลด็ ลับการใช้ พาสเวริ ด์ 62
1. สร้างพาสเวริ ด์ ใหซ้ ับซอ้ น การสร้างพาสเวิร์ดที่เดาได้ยากนับเป็นปราการด่านส�ำคัญอันดับแรกท่ี จะช่วยสร้างความมั่นคงปลอดภัยให้กับความเป็นส่วนตัวของเรายกตัวอย่าง เชน่ “IalwaysbrowsetoYahoo!onMondaynight.”แล้วเลือกอกั ษรสอง ตวั แรก จากทุกคำ� ให้กลายเป็น พาสเวิร์ดคือ “IalbrtoYaonMoni” จากนน้ั ก็อาจจะเพ่มิ ตัวอักษรพิเศษแทรกเข้าไป เชน่ การเพ่มิ “#24” ระหวา่ งอกั ษร ตัวที่ 2 และ 3 กจ็ ะกลายเป็น “Ia#24lbrtoYaonMoni”ซง่ึ ไม่มีความหมาย และไมส่ ามารถคาดเดาไดง้ ่ายๆ 2. สรา้ งพาสเวริ ์ดให้ยาว นอกจากการต้ังพาสเวิร์ดท่ีเดาได้ยาก การตั้งพาสเวิร์ดให้ยาวอย่าง น้อยให้มีสัก 12 ตัวอักษร ก็นับเป็นอีกหนทางหนึ่งที่ท�ำให้ แฮคเกอร์ คาดเดายากขึ้น 3. ไม่จดหรือบันทกึ พาสเวิรด์ ตดิ ตวั ต้ังพาสเวิร์ดก็ยาวแถมยงั คาดเดายาก แต่กลับจดพาสเวริ ด์ ทงั้ หมดใส่ กระดาษและใสก่ ระเป๋าสตางค์หรือตดิ ไว้ตามฝาผนังบ้าน ใหค้ ิดเสียวา่ วนั ใด กต็ ามที่เราวางกระเปา๋ สตางค์ไวใ้ นทีส่ าธารณะโดยไม่ระวัง วันน้ันอาจเกิด เหตุการณท์ ม่ี ผี ลกระทบกบั ความปลอดภัยขึน้ กบั เราก็เปน็ ได้ 4. ไม่ให้พาสเวิร์ดกบั ใครโดยไม่จำ� เป็น การใหพ้ าสเวริ ์ดกับผูอ้ ืน่ แม้จะเปน็ คนใกลต้ ัว กอ็ าจเปน็ ดาบสองคมซง่ึ จะท�ำใหพ้ าสเวริ ์ดหลดุ ไปสมู่ ือ แฮกเกอร์ ได้ แต่หากจ�ำเปน็ ต้องใหพ้ าสเวิรด์ แกผ่ อู้ ืน่ เชน่ คนในครอบครัว หลงั จากใชง้ านเสรจ็ ก็ควรท�ำการเขา้ ไปต้ังค่า พาสเวรด์ิ ใหม่ทุกครั้ง 63
ระวงั อีเมลไซต์ ประเภทฟชิ ชงิ 64
4 ไม่ใช้ค�ำทว่ั ไป ไมใ่ ช้ ตวั อกั ษรหรือตวั เลข เรยี งกัน ใชก้ ารยนื ยนั ตวั ตน 2ขน้ั ตอรหรอื หลาย ขั้นตอน 65
11 วธิ งี า่ ย ๆ ในการใชม้ อื ถือ อยา่ งมัน่ คงปลอดภัย 1. ดูแลรกั ษาอยา่ งใกลช้ ดิ ไมเ่ ที่ยววางไวต้ ามที่ตา่ ง ๆ 2. ตั้งค่าการลอ็ กเมอ่ื ไมใ่ ชง้ าน 3. ส�ำรองขอ้ มลู จากไว้ในแหลง่ อนื่ ทีป่ ลอดภัย 4.เก็บเฉพาะข้อมูลท่จี �ำเปน็ ในมือถอื 5. ปดิ โหมดการเชอ่ื มต่อ Bluetooth หรือหลีกเลย่ี งการเชอ่ื มต่อ Bluetooth จากแหล่งท่มี าทไี่ ม่รู้จัก 6. แจ้งผใู้ ห้บรกิ ารตา่ ง ๆ ทเ่ี กี่ยวขอ้ งเมอ่ื มอื ถือสูญหาย 7. ติดตงั้ โปรแกรมในเครอื่ งเท่าทีจ่ �ำเปน็ และจากแหลง่ ทม่ี าท่ีน่าเช่ือถือ 8. คิดก่อนคลิกลิงก์ทุกคร้งั 9. ใช้มือถือท�ำธรุ กรรมออนไลนอ์ ย่างระมัดระวงั 10. อพั เดทระบบปฏิบตั ิการหรอื โปรแกรมบน โทรศัพทม์ อื ถอื ที่ใชอ้ ย่ใู หเ้ ปน็ เวอรช์ ่นั ใหม่อยา่ งสมำ�่ เสมอ 11. เชื่อมต่อไปยังระบบงานต่าง ๆ ผา่ น VPN ชอ่ งทางการเชอื่ มตอ่ เครอื ข่าย ทีม่ กี ารเขา้ รหสั ลบั 66
8 67
4 เคลด็ ลบั ใชป้ กป้อง ข้อมูลส่วนตัว แม้ข้อมูลส่วนมากที่เก่ียวข้องกับความเป็นส่วนตัวของเราท่ีเว็บไซต์ ตา่ ง ๆ ไดใ้ ช้เกบ็ เป็นขอ้ มลู เพอ่ื ใช้เปน็ สถติ ิ แตห่ ากเราไม่ต้องการใหเ้ วบ็ ไซต์ใด เกบ็ ข้อมลู หรอื ติดตามการใชง้ านของเราโดยไมจ่ ำ� เป็น การปกปดิ ขอ้ มลู เหลา่ นส้ี ามารถท�ำได้ ดังนี้ 68
1. ปกปิดหมายเลขไอพีทีใ่ ช้งาน โดยอาศยั บริการ VPN เพอื่ สง่ ขอ้ มูลผา่ นเคร่ืองมืออน่ื ๆทำ� ใหเ้ ว็บไซต์ ใดๆ ไม่สามารถตดิ ตามการใช้งานดว้ ยหมายเลขไอพีได้ 2. ตงั้ คา่ ความเป็นส่วนตวั เบราว์เซอร์ส่วนมากสามารถต้ังค่าให้งดส่งข้อมูลเว็บไซต์ท่ีอ้างอิงถึง หรือปดิ การทำ� งานของ Cookie เมอื่ เรามคี วามรสู้ ึกไมไ่ วใ้ จในเวบ็ ไซต์น้นั ๆ 3. ใชง้ านหมดทอ่ งเว็บไซตแ์ บบส่วนตวั เบราวเ์ ซอสว่ นมากจะมรี ะบบของเวบ็ ไซตแ์ บบสว่ นตวั (Private Browsing) มาในตวั ซงึ่ ระบบดงั กลา่ วมคี วามนา่ สนใจอยอู่ ยา่ งหนง่ึ คอื ขอ้ มลู คกุ กที้ ใี่ ชใ้ นงานใน โหมดปกตจิ ะแยกออกจากโหมดสว่ นตวั ทำ� ใหเ้ วบ็ ไซตต์ า่ งๆ ตดิ ตามพฤตกิ รรมการใช้ งานของเราไดย้ ากขน้ึ รวมทงั้ ขอ้ มลู ตา่ งๆ เชน่ ประวตั กิ ารทอ่ งเวบ็ ไซตท์ งั้ หมดกจ็ ะถกู ลบออกไปหลงั จากปดิ หนา้ ตา่ งทท่ี ำ� งานหมดสว่ นตวั แลว้ 4. เลี่ยงคลกิ ลงิ ก์ทไ่ี มพ่ ึงประสงคโ์ ดยตรง ทราบหรือไมว่ า่ ลงิ กท์ ี่สง่ มาถงึ เราโดยตรงผา่ นช่องทางต่างๆ เชน่ ลงิ ก์ เวบ็ ไซตแ์ ปลกๆ ทีส่ ่งมาทางอเี มลของเราโดยไม่มเี หตุผล หรอื ลงิ ก์ท่ีถกู สง่ มา ในระบบขอ้ ความส่วนตวั โดยไมม่ ีเนือ้ หาอื่นๆ หากเลี่ยงได้กจ็ ะชว่ ยสร้างความ ม่นั คงปลอดภยั ให้กบั ข้อมลู ส่วนตัวของเราได้เป็นอย่างดี 69
ปอ้ งกนั ไว้ก่อน มอื ถอื หาย การตัง้ ค่าเปิดใชง้ านการค้นหาโทรศพั ท์มือถอื เมื่อซอ้ื โทรศัพทม์ อื ถอื ใหม่ นอกจากทจี่ ะต้องจดหมายเลขรหัส เครอ่ื งโทรศัพท์หรือ IMEI ไว้แลว้ เรายังต้องตงั้ ค่าโทรศพั ท์ ตามแตล่ ะระบบปฏบิ ตั กิ ารตา่ งๆ ดงั นี้ 1. iOS ไปที่ Settings > iCloud > Find My iPhone เพื่อเปิดใช้งาน Find My iPhone และ Send Last Location 2. Android ไปที่ System Setting > Security > Device Administrators เพื่อเปิดใชง้ าน Android Device Manager 70
การใชง้ านเวบ็ ไซต์ แอปพลิเคชันคน้ หา 1. ไปที่เวบ็ ไซต์หรือแอปพลเิ คชันของแตล่ ะ ระบบปฏบิ ตั กิ าร • iOS ใหไ้ ปที่ www.icloud.com/#find หรอื แอปพลเิ คชัน Find My iPhone • Android ใหไ้ ปที่ www.google. com/android/devicemanager หรือ แอปพลิเคชัน Google Device Manager 2. เราจะเหน็ ตำ� แหน่งล่าสุดของโทรศัพท์ ของเราบนแผนที่ 3. เราสามารถสัง่ ให้เครอ่ื งสง่ เสียงหรือ ลอ็ กเคร่ือง หรือลบข้อมลู จากเครื่องได้ 71
มปี ญั หาปรึกษา ใคร? 72
ท�ำอยา่ งไรเม่อื มอื ถอื หาย 1. โทรติดต่อไปยงั ศนู ยผ์ ู้ใหบ้ ริการเครือขา่ ยโทรศพั ทท์ ีต่ นเองใช้บริการอยู่ เพือ่ ระงบั การใช้งานเลขหมายของเรา 2. หากมีการตัง้ คา่ เปิดการใชง้ านการคน้ หาโทรศพั ท์มือถือ ให้ไปทีเ่ ว็บไซต์ หรือแอปพลิเคชันส�ำหรับค้นหาโทรศัพท์มือถือตามระบบปฏิบัติการที่เรา ใช้งานอยู่ โดยเวบ็ ไซตส์ ามารถแสดงตำ� แหน่งปจั จุบนั ของเคร่ือง หากเครื่อง ออนไลนอ์ ยู่ หรอื ต�ำแหนง่ สดุ ท้ายหากมีการปิดเคร่อื ง ซงึ่ เราสามารถสง่ั ลอ็ ก เคร่ืองหรอื ลบข้อมลู ในเคร่อื งไดอ้ กี ด้วย 3. ไปท�ำเรอ่ื งแจ้งความท่สี ถานีต�ำรวจ แจ้งหมายเลข IMEI แล้วใหท้ าง ผใู้ ห้บรกิ ารโทรศัพท์มือถอื ด�ำเนนิ การตรวจสอบหมายเลข IMEI ที่หายไปวา่ มีการโทรออกโดยใช้มือถือหมายเลข IMEI ท่ีหายหรอื ไม่ ซึง่ ทนั ทที ห่ี าเจอ โอเปอเรเตอรท์ ่พี บ IMEI พรงุ่ น้ีจะรายงานใหเ้ ราไดท้ ราบ 73
วธิ ีการเชก็ หมายเลข IMEI ของ โทรศัพทม์ อื ถือ 1. อยูท่ ีถ่ าดใสซ่ มิ ในชอ่ งใส่แบตเตอรีด่ า้ นหลงั เครอื่ ง หรอื ตำ� แหนง่ อน่ื ๆ แล้วแต่ร่นุ /ยีห่ อ้ ของโทรศัพท์ 2. ดูทกี่ ารตง้ั คา่ โทรศัพท์ iOS ไปท่ี Setting > General > about Android ไปท่ี Setting > About Device > Status > IMEI 3. เชก็ ทเี่ วบ็ ไซต์ www.google.com/setting/dashboard ส�ำหรบั ระบบปฏิบตั ิการ Android จากนนั้ login ดว้ ยบญั ชี Google แล้วเลือกในส่วน Android จะ เห็นเลข IMEI เครอ่ื งทีค่ ณุ ใช้ 4. ส�ำหรับ iOS สามารถเช็กบนคอมพิวเตอร์โดยไปท่ีการต้ังค่าบนคอมพิวเตอร์ ให้ไปท่ีแก้ไข -> การตั้งค่า จากน้ันคลิกแท็บอุปกรณ์ และหวังเมาส์ค้าง ไว้เหนือข้อมูลส�ำรองของอุปกรณ์ iOS เพ่ือดูหมายเลขประจ�ำเครื่อง 5. ดจู ากหมายเลขข้างกลอ่ งโทรศพั ทม์ ือถอื 74
รอ้ งเรียนอย่างไรดี เมือ่ มีปัญหาซ้อื ของออนไลน์ ติดตอ่ ร้องเรยี น กรณสี นิ คา้ ที่ส่งั ซือ้ ทางออนไลนช์ ำ� รดุ บกพร่อง หรือไมไ่ ด้รับสนิ คา้ เมือ่ ส่ังซ้อื แล้ว เมื่อพบความบกพร่องของสนิ คา้ เราควรถ่ายรูปสินค้าในทุกมุมเก็บไว้ และต้องติดต่อไปยังผู้ขายก่อน เพื่อแจ้งให้ทราบถึงข้อบกพร่องของสินค้าและสอบถามถึงวิธีการเยียวยา ความเสียหาย ถ้าเป็นการซอ้ื ผ่านเว็บไซต์ ก็จะมีข้ันตอนและเง่ือนไขในการรับผิดชอบของเว็บไซต์ก�ำหนดไว้ แล้ว สามารถติดต่อไปยังคอลเซ็นเตอร์ หรือหมายเลขโทรศัพท์ที่ปรากฏ บนหน้าเว็บไซต์ ถ้าเป็นการซอ้ื ผา่ นโซเชยี ลมเี ดีย เช่น เฟซบุ๊ก อินสตาแกรม ไลน์ ต้องติดต่อไปยังพ่อค้าแม่ค้า ซ่ึงเป็นการช่วยเหลือตนเองในเบื้องต้นก่อน ถา้ มปี ัญหาไมส่ ามารถเจรจาตอ่ รองกับผู้ขายได้ ให้ร้องเรียนไปยังหน่วยงานต่าง ๆ ที่รับแจ้งเร่ืองร้องเรียนเพ่ือ ขอค�ำแนะน�ำและความช่วยเหลือต่อไป 75
76
โดย ส�ำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (สพธอ.) หรือ ETDA (เอ็ตด้า) กระทรวงดิจิทัลเพ่ือเศรษฐกิจและสังคม ให้ค�ำแนะน�ำ ค�ำปรึกษา ปัญหาท่ีเกิดจากการซ้ือสินค้าและบริการออนไลน์ เป็นศูนย์กลางประสาน ความร่วมมือในการรับ-ส่ง การแจ้งเบาะแส หรือเร่ืองร้องเรียนออนไลน์ ระหว่างหน่วยงานความร่วมมือ ตลอดจนให้ค�ำแนะน�ำ ค�ำปรึกษา และ ประสานไปยังผู้เกี่ยวข้องในการแก้ไขปัญหา เช่น การกระท�ำความผิด ตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระท�ำความผิดเก่ียวกับคอมพิวเตอร์ รวม ถึงการกระท�ำความผิดทางเทคโนโลยีสารสนเทศ ปัญหาท่ีเกิดจากการซ้ือ ขายทางออนไลน์ ภัยคุกคามไซเบอร์ ตลอดจนปัญหาทางออนไลน์อื่น ๆ ที่เก่ียวข้อง 77
787
789
วดั พลัง ความเข้าใจกนั หนอ่ ยนะ 1. เมือ่ มือถอื หาย ต้องทำ� อย่างไร a) ติดตอ่ ผู้ให้บริการและแจง้ ระงบั สัญญาณ b) ปดิ ทกุ บรกิ ารออนไลน์ที่ผกู ไว้กับมือถือ c) โทรบอกเพื่อนทุกคนว่ามอื ถอื หาย 2. ต้ังพาสเวิรด์ แบบไหนปลอดภัยทีส่ ุด a) ใช้ตวั เลขวนั เดอื นปเี กิด b) ตงั้ ผสมตัวอักษรเลก็ และใหญ่ ตัวเลข อกั ษรพิเศษ c) ใช้ตัวเลขเบอรโ์ ทรศัพท์ 3. เมอ่ื มี SMS หรอื ขอ้ ความมาจากคนไม่รู้จกั ใหโ้ อนเงนิ ให้ ต้องท�ำอย่างไร a) ขอเลขบัญชี b) โอนเงินทันที c) เช็กขอ้ มูลอยา่ งละเอียด 4. ได้รับแจ้งว่ามีคนเอาบตั รเครดิต หรือเอทเี อ็มของเรา ไปใช้ ควรท�ำอย่างไร a) ติดตอ่ ระงับการให้บรกิ ารบตั รกับธนาคารเจ้าของบตั ร b) ตดิ ต่อรา้ นทีข่ ายสินคา้ c) เช็กยอดเงนิ คงเหลือ 5. วธิ แี บบไหนที่ ไม่ควรทำ� หากสงสัยว่ามคี นแอบลอ็ กอนิ บญั ชีอีเมลของเรา a) บอกพาสเวิร์ดกบั เพื่อนทกุ คนเพื่อใหช้ ว่ ยลอ็ กอนิ เข้าไปดู b) ถามเพื่อนวา่ ได้รบั อีเมลแปลกๆจากเราหรอื เปลา่ c) เปลีย่ นพาสเวริ ์ด 80
6. ใครเล่นโซเซยี ลเนต็ เวริ ์กได้เสย่ี งภัยทีส่ ดุ a) บอยโพส Facebook วา่ จะไปเทยี่ วกบั ครอบครวั ไมอ่ ยบู่ า้ น 3 วนั b) ต้มั Check-in ทีเ่ ที่ยวหลังจากกลบั ถึงบา้ น c) ออยโพสต์รูปลง Facebook โดยตัง้ สถานะให้เฉพาะเพื่อนเหน็ 7. ควรทำ� อย่างไร ก่อนตัดสินใจซื้อของออนไลน์ a) เลอื กรา้ นท่ขี ายราคาถกู ทีส่ ุด b) แชตคุยกบั พ่อคา้ แม่ค้าให้สนทิ สนมกอ่ น c) ตรวจสอบชื่อของเว็บไซต์และรีวิวจากอินเทอรเ์ นต็ 8. เมือ่ ตอ้ งนัดเจอกบั เพื่อนที่รจู้ ักกนั ในโลกออนไลน์ ขอ้ ใดปลอดภยั ทีส่ ดุ a) อัปสเตตัส Facebook วา่ ก�ำลังจะไปเจอเพื่อนใหม่ b) นัดเจอกนั ในหา้ งสรรพสินค้า และชวนเพื่อนสนทิ ไปดว้ ย c) นดั เจอกนั ทบ่ี า้ น 9. เมือ่ เจอนักเลงคยี บ์ อร์ด พิมพ์ขอ้ หยาบคายในโลก ออนไลนค์ วรท�ำอยา่ งไร a) เขา้ ไปพิมพ์ต่อวา่ ทันที b) แชรใ์ ห้เพื่อนดู c) กด Block และไมพ่ ิมพ์โตต้ อบดว้ ย 10. ขอ้ ใดเปน็ การใชง้ านโซเชยี ลเนต็ เวริ ก์ ไดเ้ หมาะสมทสี่ ดุ a) โพสต์ขอ้ ความอยา่ งมสี ติ คิดอย่างรอบคอบ b) แชร์ส่ิงตา่ ง ๆ โดยไม่ได้ตรวจสอบแหลง่ ทีม่ า c) Check-in บอกเพื่อน ๆ ใหร้ วู้ ่าอยไู่ หน 81
ท�ำไมถึงตอบขอ้ นน้ี ะ! (เฉลย) 1. เมือ่ มอื ถือหาย ตอ้ งท�ำอย่างไร a) ติดต่อผใู้ หบ้ ริการและแจง้ ระงบั สัญญาณ ควรแจ้งระงบั ให้ไว้ทสี่ ดุ เพราะอาจถกู เอาเบอร์โทรศพั ทห์ รือขอ้ มูลจาก SMS ของเราไปใชง้ านได้ 2. ต้งั พาสเวิรด์ แบบไหนปลอดภัยทีส่ ุด b) ตงั้ ผสมตวั อักษรเล็กและใหญ่ ตัวเลข อักษรพิเศษ การตั้งพาสเวริ ์ดโดยใชอ้ กั ษรหลาย ๆ แบบผสมกันทำ� ให้ยากตอ่ การ คาดเดาและเพิม่ ยากในการแกะพาสเวริ ด์ ของเราจากแฮกเกอรไ์ ดม้ าก 3. เมื่อ มี SMS หรือขอ้ ความมาจากคนไม่รู้จกั ใหโ้ อนเงนิ ให้ ต้องท�ำอยา่ งไร c) เชก็ ข้อมลู อยา่ งละเอียด ควรเชก็ ท้งั เบอร์โทรศัพท์และเลขบญั ชีกบั คนทเี่ รารู้จกั จริงๆ ว่าใช่ของ เขาจรงิ หรือไม่ ไมค่ วรหลงเช่ืองา่ ยๆ 4. ไดร้ ับแจ้งว่ามคี นเอาบตั รเครดิต หรอื เอทเี อม็ ของเรา ไปใช้ ควรทำ� อยา่ งไร a) ตดิ ตอ่ ระงับการใหบ้ ริการบตั รกบั ธนาคาร เจา้ ของบตั ร เปน็ วธิ ที ดี่ ที สี่ ดุ เมอื่ รวู้ า่ มคี นแอบเอาไปใช้ เพอื่ ระงบั การใชง้ านใหเ้ รว็ ทส่ี ดุ 82
5. วธิ ีแบบไหนที่ ไม่ควรทำ� หากสงสัยวา่ มคี นแอบลอ็ กอิน บญั ชอี เี มลของเรา a) บอกพาสเวิร์ดกับเพื่อนทุกคนเพื่อให้ช่วย ลอ็ กอนิ เข้าไปดู เพราะพาสเวริ ด์ ควรเกบ็ เปน็ ความลบั สว่ นตวั สดุ ๆ ไมค่ วรใหค้ นอน่ื ทราบ ถา้ เผลอใหค้ นอน่ื รไู้ ปแลว้ ควรเปลยี่ นทนั ที 6. ใครเลน่ โซเซียลเนต็ เวิร์กไดเ้ สย่ี งภัยทีส่ ุด a) บอยโพสต์ Facebook ว่าจะไปเทีย่ วกับ ครอบครวั ไมอ่ ยูบ่ ้าน 3 วนั อนั ตรายมาก! อาจเปน็ การเปิดชอ่ งให้โจรแอบเขา้ มาขโมยของในบ้าน ได้เพราะรวู้ า่ จะไมม่ ีคนอย่บู า้ นหลายวัน 7. ควรท�ำอย่างไร ก่อนตดั สินใจซื้อของออนไลน์ c) ตรวจสอบช่ือของเว็บไซตแ์ ละรีววิ จาก อินเทอร์เนต็ เป็นวิธีที่ดีมากจากการดูผลตอบรับหรือรีวิวจากผู้ท่ีเคยซ้ือสินค้าใน รา้ นนั้น ๆ มากอ่ น แต่กต็ อ้ งมีวิจารณญานในการอา่ น เพราะอาจมหี น้าม้า จากทางร้านมารวี ิวชืน่ ชมร้านตวั เองไวเ้ กินจริง 83
ท�ำไมถงึ ตอบข้อนน้ี ะ! (เฉลย) 8. เมอื่ ตอ้ งนัดเจอกบั เพื่อนทีร่ ู้จักกนั ในโลกออนไลน์ ข้อ ใดปลอดภยั ที่สดุ b) นดั เจอกันในหา้ งสรรพสินค้า และชวน เพื่อนสนิทไปด้วย เพราะหา้ งสรรพสนิ คา้ เปน็ ตวั อยา่ งของสถานท่ี ทม่ี ผี คู้ นพลกุ พลา่ น และ การชวนเพื่อนไปด้วยก็เหมือนเป็นการป้องกันที่ดีข้ึนมาอีกระดับหน่ึงเป็นการ เลย่ี งการเผชญิ หนา้ กบั มจิ ฉาชพี โดยลำ� พงั แตถ่ า้ เปน็ หนู ๆ ยงั คงอนั ตรายอยดู่ ี ถา้ จะนดั เจอเพอ่ื นออนไลน์ ควรแจง้ ใหผ้ ปู้ กครองทราบดว้ ยจะดที ส่ี ดุ 9. เมอ่ื เจอนักเลงคยี ์บอรด์ พิมพ์ขอ้ หยาบคายในโลก ออนไลนค์ วรทำ� อย่างไร c) กด Block และไมพ่ ิมพ์โต้ตอบดว้ ย เปน็ ทางเลือกท่ดี ที ีส่ ุดท่จี ะหลีกเลี่ยงกบั ผ้ทู ห่ี ยาบคายออนไลน์ หากมี การด่าทอกันเกดิ ข้ึน อาจจะถกู ฟ้องรอ้ งไดน้ ะ 10. ข้อใดเป็นการใชง้ านโซเชยี ลเน็ตเวริ ์กได้เหมาะสมที่สุด a) โพสตข์ อ้ ความอยา่ งมสี ติ คดิ อยา่ ง รอบคอบ ท่องให้ข้ึนใจก่อนโพสต์ข้อความบนส่ือโซเซียล เพราะถึงเราจะลบไป แล้วอาจจะมีคนถ่ายรูปเก็บไว้ก็ได้นะ จะได้ไม่ต้องมานั่งเสียใจทีหลัง 84
ศพั ท์นา่ รู้ Application (แอปพลเิ คชนั ) : โปรแกรมประยกุ ตท์ ไ่ี ดร้ บั การ ออกแบบใหท้ ำ� งานกบั สมารต์ โฟนหรอื แทบ็ เลต็ ซง่ึ มโี ปรแกรมใหเ้ ลอื กหลายๆ ประเภท เชน่ ประเภทสรา้ งความบนั เทงิ การศกึ ษา สขุ ภาพ ถา่ ยภาพ ฯลฯ Blog(บลอ็ ก):เป็นค�ำรวมมาจากค�ำว่าเว็บล็อก(weblog)เป็นรูปแบบ เว็บไซต์ประเภทหนึ่ง จะเขียนข้ึนในล�ำดับที่เรียงตามเวลาในการเขียน โดยแสดงข้อมูลท่ีเขียนล่าสุดไว้แรกสุด บล็อกโดยปกติจะประกอบด้วย ข้อความ ภาพ ลิงก์ ซ่ึงบางคร้ังจะรวมส่ือต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น เพลง หรือ วิดีโอในหลายรูปแบบ ส่ิงที่แตกต่างระหว่างเว็บไซต์กับบล็อก คือ บล็อก จะเปิดให้ผู้เข้ามาอ่านข้อมูล สามารถแสดงความคิดเห็นต่อท้ายข้อความ ที่เจ้าของบล็อกเป็นคนเขียน ท�ำให้ผู้เขียนสามารถได้ผลตอบกลับโดย ทันที ค�ำว่า“บล็อก” ยังใช้เป็นค�ำกริยาได้หมายถึง การเขียนบล็อก และ นอกจากน้ีผู้ที่เขียนบล็อกเป็นอาชีพก็จะเรียกว่า “บล็อกเกอร์” Hacker (แฮกเกอร์) : ผู้ท่ีพยายามทําลายระบบรักษาความปลอดภัย ในคอมพิวเตอร์เพ่ือนํา เอาข้อมูลสําคัญไปใช้งานโดยไม่ได้รับอนุญาตจาก เจ้าของข้อมูล Hardware (ฮารด์ แวร)์ : คือ อุปกรณ์ ต่างๆที่ประกอบขึ้นเป็น เคร่ืองคอมพิวเตอร์ มีลักษณะเป็นโครงร่างสามารถมองเห็นด้วยตาและ สัมผัสได้(รูปธรรม)เช่น จอภาพ คีย์บอร์ด เครื่องพิมพ์ เมาส์ เป็นต้น Hashtag (แฮชแท็ก) : คอื คำ� ท่ขี น้ึ ตน้ ดว้ ยเครอื่ งหมาย “#” เพ่อื ใช้ ในการจัดกล่มุ สง่ิ ทเ่ี ราโพสต์ เพื่อใหผ้ ้ใู ชง้ านสื่อสงั คมออนไลนส์ ามารถตดิ ตาม ความสนใจเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ Homepage (โฮมเพจ) : หมายถึง หนา้ แรกของเวบ็ ไซต์ ซงึ่ จะเป็น ทางเข้าหลกั ของเวบ็ ไซต์น้ัน ๆ 85
ศพั ท์นา่ รู้ Mobile Banking (โมบายแบงก์กง้ิ ) : เปน็ การพฒั นารูปแบบ การใหบ้ ริการต่างๆ ของ Online Banking โดยออกแบบมาใหใ้ ชง้ านไดง้ า่ ยๆ ผ่านอนิ เทอรเ์ นต็ เบราวเ์ ซอรบ์ นมือถอื หรือแอปพลเิ คชันของแต่ละธนาคาร Network (เนต็ เวริ ก์ ) : คอื ระบบเครือข่ายคอมพวิ เตอร์ท่ีนาํ กลุ่ม คอมพวิ เตอร์และอุปกรณต์ ่างๆ มาเชอ่ื มต่อกนั เพื่อให้สามารถติดต่อสอ่ื สาร แลกเปล่ียนข้อมลู และใชท้ รพั ยากรตา่ ง ๆ ในระบบร่วมกนั ได้ Password (พาสเวริ ์ด) : คือ รหัสผา่ น สาํ หรบั ใช้ในการยนื ยนั ตัวบคุ คล รวมถงึ สิทธิใ์ นการเข้าส้รู ะบบคอมพิวเตอร์หรือโปรแกรม Phishing (ฟชิ ชงิ ) : คอื คำ� ทใี่ ชเ้ รยี กเทคนคิ การหลอกลวงโดยใชอ้ เี มล หรอื หนา้ เวบ็ ไซตป์ ลอมเพอ่ื ใหไ้ ดม้ าซง่ึ ขอ้ มลู เชน่ ชอ่ื ผใู้ ช้ รหสั ผา่ น หรอื ขอ้ มลู สว่ นบคุ คลอนื่ ๆ เพอ่ื นำ� ขอ้ มลู ทไี่ ดไ้ ปใชใ้ นการเขา้ ถงึ ระบบโดย ไมไ่ ดร้ บั อนญุ าต หรอื สรา้ งความเสยี หายในดา้ นอนื่ ๆ Spam Mail (สแปมเมล) : จดหมายอิเล็กทรอนิกส์ทสี่ ง่ เข้าสอู่ เี มล ของผูใ้ ช้บริการ โดยมวี ตั ถุประสงค์ เชน่ การโจมตจี าก Hacker การโฆษณา สินคา้ เป็นตน้ Social Media (โซเชีย่ ลมเี ดีย) : คอื สอ่ื ในสงั คมออนไลนท์ ใี่ น ปจั จบุ นั นยิ มและมกี ารใชง้ านสอื่ สารแบบ 2 ทาง (Interactive) ซงึ่ ผใู้ ชง้ าน สามารถเขา้ ถงึ Social Media ประเภทตา่ งๆ ไดส้ ะดวกและรวดเรว็ โดย สามารถเขา้ มาแบง่ ปนั ความรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสารตา่ งๆ ใหแ้ กก่ นั ไดอ้ ยา่ งอสิ ระและ โตต้ อบแสดงความคดิ เหน็ กนั ไดอ้ ยา่ งทนั ทว่ งที ทำ� ใหไ้ มพ่ ลาดในทกุ การสอ่ื สาร 86
Social Network (โซเชียลเนต็ เวิร์ก) : เปน็ เครอื ขา่ ยสงั คม (ชมุ ชนออนไลน)์ ในรปู แบบของเวบ็ ไซต์ การสรา้ งเครอื ขา่ ยสงั คมสำ� หรบั ผใู้ ชง้ านในอนิ เทอรเ์ นต็ เขยี นและอธบิ ายความสนใจและกจิ การทไ่ี ดท้ ำ� รวมถงึ เชอื่ มโยงกบั ความสนใจและกจิ กรรมของผอู้ น่ื ในบรกิ ารเครอื ขา่ ยสงั คม มกั จะ ประกอบไปดว้ ย การแชต สง่ ขอ้ ความ สง่ อเี มล วดิ โี อ เพลง อปั โหลดรปู และ บลอ็ ก Software (ซอฟตแ์ วร)์ : คอื โปรแกรมหรือชุดคำ� สั่งท่ที ำ� หน้าท่ีใน การควบคุมประมวลผลอปุ กรณ์คอมพิวเตอร์ Webboard (เว็บบอร์ด) : คอื กระดานสนทนา หรอื กระดานขา่ ว ท่ใี ชส่ �ำหรับแจง้ และแลกเปลยี่ นข่าวสารหรือแสดงความคิดเห็น Web Browser (เวบ็ เบราวเ์ ซอร)์ : เปน็ ซอฟตแ์ วรท์ ใี่ ชใ้ นการทอ่ ง โลกอนิ เทอรเ์ นต็ เขา้ เวบ็ ไซตต์ า่ ง ๆ ซงึ่ แตล่ ะบรษิ ทั กผ็ ลติ ออกมาหนา้ ตาแตกตา่ ง กนั ไป โดยซอฟตแ์ วรท์ ร่ี จู้ กั กนั ดใี นปจั จบุ นั ไดแ้ ก่ อนิ เทอรเ์ นต็ เอก็ ซพ์ ลอเรอร์ หรอื ไออี (Internet Explorer), กเู กลิ โครม (Google Chrome) และ ซาฟารี (Safari) Webpage (เว็บเพจ) : หมายถึงการแสดงผลในแต่ละหน้าของ เว็บไซต์ที่เราเปิดข้ึนมา Website (เวบ็ ไซต)์ : คอื แหล่งเก็บรวบรวมหนา้ เว็บหลายๆ หน้า ทีเ่ กีย่ วข้องสัมพนั ธ์กนั จัดท�ำขึน้ เพ่อื นำ� เสนอข้อมลู ผ่านอินเทอรเ์ นต็ 87
รว่ มแรงกนั ทำ� ทีม พัฒนาหลกั สูตร โครงการ สรา้ งความตระหนักในการใช้ อัจฉราพร หมดุ ระเดน่ อนิ เทอรเ์ นต็ ให้เสรมิ สรา้ งรายได้ ภคั ณภทั ร ศรมี ณฑก และร้เู ทา่ ทันภยั คกุ คามไซเบอร์ ธวชั ชยั ทรพั ยบ์ ุญ (Internet for Better Life) พรรณวดี โฉมวฒั นา ส�ำนกั งานพัฒนาธุรกรรม ทางอเิ ลก็ ทรอนิกส์ (สพธอ.) หรอื ทีม รว่ มอบรม ETDA (เอ็ตด้า) ไพเศษ เจริญพานชิ สุรางคณา วายภุ าพ รตธิ ร ศรมี านพ ผ้อู ำ� นวยการสำ� นกั งานพัฒนาธุรกรรม อรนติ ย์ มิตรประชาชน ทางอเิ ล็กทรอนิกส์ สิตานนั จุลเสน ดร.สรณนั ท์ จิวะสุรัตน์ รองผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั งานพัฒนาธุรกรรม ทมี ประชาสัมพันธ์ ทางอเิ ล็กทรอนิกส์ ชลธิชา มาตยน์ อก กรชิ ขาวอปุ ถมั ภ์ ทศพร โขมพัตร อภิษฎา ไทยกลาง ทีม สอ่ื สรา้ งสรรค์ ณฐั พงศ์ วรพิวฒุ ิ นภดล อษุ ณบุญศิริ ณฐั นยั รวดเรว็ จิรายุทธ์ กลุ พฤกษ์ ศตคุณ ลอ้ มทอง ทีมเกบ็ ภาพ ณัฐพล สุรียพ์ งษ์ ชนนกิ านต์ คงสุวรรณ 88
Search
