ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี : รุ่งรวี เฉลิมศรีภิญโญรัช : 2556

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 51 ขบวนการเอกราชปาตานีเคลื่อนไหวใต้ดินอย่างปิดลับ แม้กระท่ังคนที่เป็นสมาชิกระดับปฏิบัติการเองก็ไม่รู้ถึง โครงสรา้ งท้ังหมด จากการสมั ภาษณ์อดตี สมาชกิ หลายคน ทุกคนให้ข้อมูลตรงกันว่าพวกเขาได้รับรู้เท่าท่ีจำ�เป็นในส่วน ทต่ี นเองรบั ผดิ ชอบเทา่ นน้ั เชน่ หากเปน็ สมาชกิ ในระดบั RKK กจ็ ะรู้จักเฉพาะคนที่เปน็ สมาชิกในหนว่ ยของตนเอง คนท่ี อยใู่ นระดับท่สี ูงขน้ึ ก็จะมองเหน็ ภาพท่กี ว้างข้ึนเร่ือยๆ สมาชิกระดับปฏิบัติการบางคนได้รับการบอกกล่าว หลังจบการฝึกเปอมดู อวา่ ขบวนการท่พี วกเขาเขา้ ร่วม คอื BRN–Coordinate แต่บางคนกไ็ ม่เคยได้รูเ้ ลยวา่ องคก์ รทต่ี น เขา้ รว่ มต่อส้นู น้ั ชอื่ อะไร แตด่ เู หมือนสงิ่ นัน้ จะไม่สำ�คัญนกั เพราะแนวทางการต่อสู้เป็นเรื่องท่สี �ำ คญั กว่า ภารกจิ นถ้ี ูก วางให้เป็นหนา้ ทีต่ อ่ ศาสนาท่พี วกเขาไม่อาจปฏเิ สธได้ หาก ตายในหนทางของการญิฮาดก็จะเป็น ‘ชาฮีด’ (การตายใน หนทางของพระเจา้ ) พวกเขาจะไดไ้ ปพบกบั อลั เลาะฮใ์ นสรวง สวรรค์ หากชนะ พวกเขาก็จะไดเ้ มอรเ์ ดกอ (เอกราช) และ

52 เปน็ อิสระจากการปกครองของพวกกาฟิร (คนนอกศาสนา) จากการรวบรวมและวเิ คราะหข์ อ้ มลู ทง้ั จากฝา่ ยความ มนั่ คง แหลง่ ขา่ วใกล้ชดิ กับกลุ่มขบวนการและอดตี สมาชิก ของขบวนการ มหี ลกั ฐานทน่ี า่ เชอ่ื ไดว้ า่ BRN-Coordinate มี ‘สภาองคก์ รนำ�’ ทเี่ รยี กว่า DPP ซึง่ ยอ่ มาจากคำ�ว่า Dewan Pimpinan Parti ในภาษามลายู ขอ้ มลู ของหนว่ ยงานความ มน่ั คงระบวุ า่ DPP เป็นคณะกรรมการใหญท่ ีจ่ ดั ตัง้ ขนึ้ ตาม ธรรมนญู ของ BRN ซง่ึ ร่างขึ้นใน พ.ศ.2518 ก่อนท่ี BRN จะ แตกออกเป็น 3 กล่มุ ในชว่ งทศวรรษ 2520 ต่อมาใน พ.ศ. 2546 ทหารไดค้ ้นพบเอกสารท่เี ขยี นถึงโครงสร้างของ DPP พรอ้ มๆ กบั การคน้ พบเอกสาร ‘บนั ได 7 ขนั้ ’ ทโ่ี ต๊ะทำ�งาน ของนายมะแซ อเุ ซ็ง ดังน้ี

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 53 (เอกสาร กอ.รมน.) เอกสารท่ีพบจากโต๊ะทำ�งานของนายมะแซระบุว่า DPP แบง่ งานออกเปน็ 7 ฝา่ ย ประกอบดว้ ย การตา่ งประเทศ ทหาร เยาวชน เศรษฐกิจ ปฏบิ ตั กิ ารจติ วทิ ยา/ประชา สัมพันธ์ อูลามะอ์ และคณะกรรมการเขต (ปกครอง) คณะกรรมการ DPP ในฝา่ ยเยาวชน เศรษฐกจิ ปฏบิ ตั ิ การจิตวิทยา/ประชาสมั พันธ์ อลู ามะอ์จะทำ�งานอยูใ่ นสาย ของ MASA ด้วย งานดา้ นตา่ งประเทศดเู หมือนจะเปน็ งาน เดยี วทจ่ี �ำ กดั อยกู่ บั คณะกรรมการ DPP โครงสรา้ งการบงั คบั บญั ชาเหลา่ นม้ี กี ารปรบั เปลย่ี นอยตู่ ลอดเวลา ในระดบั ปฏบิ ตั ิ การนน้ั จะมกี ารแบ่งสายบงั คับบญั ชาหลกั ๆ สองปีก คอื

54 ปีกการทหาร (MAY) กบั ปกี การเมือง (MASA) หรอื ท่ใี น แผนผังนีเ้ รียกว่า ‘คณะกรรมการเขต’ โดยในฐานข้อมูลของ ฝา่ ยความมน่ั คง โครงสรา้ งเหลา่ นม้ี กี ารปรบั เปลย่ี นไปในแตล่ ะ ชว่ งเวลา มกี ารเปล่ยี นชอื่ และปรับลดโครงสรา้ งในบางชว่ ง ชนั้ แผนผังด้านลา่ งนี้เปน็ โครงสร้างที่เชื่อวา่ ใกล้เคียงกับ การปฏบิ ตั กิ ารในปัจจบุ ันมากท่สี ดุ หนงั สอื เรอ่ื ง “สงครามประชาชนใน 3 จงั หวดั ชายแดน ภาคใต้” ซ่ึงเขยี นโดยอดตี สมาชกิ ขบวนการและจัดพิมพ์โดย นายทหารท่ที ำ�งานในภาคใต้ระบุว่าในส่วนของปีกการเมือง มกี ารแบง่ พ้ืนท่ีออกเป็น 3 กัส คือ กสั ปตั ตานี กัสยะลา และกสั นราธวิ าส โดยกสั ปตั ตานนี น้ั จะรวมเอาพน้ื ทใ่ี นอ�ำ เภอ จะนะ, เทพา, นาทวี และสะบา้ ยอ้ ยในจงั หวัดสงขลาไว้ดว้ ย ในโครงสรา้ งกสั เดมิ จะมรี ะดบั ‘วลิ ายะห’์ กอ่ นไปถงึ ‘สะกอม’ แตเ่ ชอ่ื วา่ ปจั จบุ นั ไดย้ บุ ชน้ั นไ้ี ป โดยกสั ตอ่ ตรงถงึ ระดบั สะกอม

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 55 เลย ซง่ึ แตล่ ะสะกอมจะครอบคลมุ พน้ื ทป่ี ระมาณ 2 – 3 อ�ำ เภอ เชน่ สะกอม 1 ของกสั ปตั ตานปี ระกอบดว้ ย อ.ไมแ้ กน่ , สายบรุ ี และกะพอ้ ในกสั ปตั ตานมี ี 5 สะกอม กสั นราธวิ าส 6 สะกอม และกสั ยะลา 3 สะกอม ในแตล่ ะสะกอมมกี ารแบง่ พน้ื ทย่ี อ่ ยเปน็ ‘คอมมสิ ’ ซง่ึ มขี นาดประมาณ 1 อ�ำ เภอหรือเล็กกว่า ในแต่ละคอมมสิ ก็ จะมีหน่วยระดับล่างสุดปฏิบัติการในระดับหมู่บ้านซ่ึงเรียก ว่า ‘อาเจาะ’ (AJAK) ซ่ึงย่อมาจากค�ำ ว่า Ahli Jawatan Kampung ในภาษามลายู ซง่ึ แปลวา่ ‘คณะกรรมการหมบู่ า้ น’ ในหน่ึงอาเจาะประกอบด้วย 6 ฝ่าย คือ ฝ่ายเปอมดู อ ปกครอง เยาวชน เศรษฐกจิ สตรี และฝ่ายสนบั สนุน (ตุรง แง) และมีทีมท�ำ งานไมต่ �ำ่ กว่า 12 คน อาเจาะเปน็ หน่วยพืน้ ฐานที่สำ�คญั ตอ่ การปฏบิ ตั ิงาน ทางการเมอื งของขบวนการ หนว่ ยนท้ี �ำ หนา้ ทเ่ี สมอื นกบั ‘ปา่ ’ ให้ ‘เสอื ’ อย่าง RKK ปฏบิ ัติการได้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ RKK อาศยั ความชว่ ยเหลอื และการประสานงานจากอาเจาะ ซง่ึ จะท�ำ หนา้ ทห่ี าทพ่ี กั อาศยั อาหารการกนิ การรายงานความ เคลอ่ื นไหวของเจา้ หนา้ ท่ี หาทห่ี ลบซอ่ น การซอ่ มอาวธุ รกั ษา พยาบาล และติดต่อสือ่ สารกับ RKK ขอ้ มลู ในหนังสือ “องค์กรปฏิวตั ปิ ัตตานคี ือใคร” ซึ่ง เป็นหนังสือในชุดเดียวกันที่เขียนโดยอดีตสมาชิกของ ขบวนการระบวุ า่ ในทางทฤษฏี โครงสร้างการจัดก�ำ ลงั ของ ฝ่ายทหาร หนว่ ยทเ่ี ลก็ ทสี่ ุดคอื RKK ซงึ่ RKK 2 ชดุ จะรวม

56 เปน็ 1 Regu (12 คน) 3 Regu รวมเปน็ 1 Platong (36 คน) 3 Platong เปน็ 1 Kompi (108 คน) และ 3 Kompi เป็น 1 Batalion (324 คน) ขอ้ มลู จากเจา้ หน้าท่ีความมั่นคงเช่อื วา่ ในกสั นราธวิ าสเปน็ พน้ื ทท่ี ม่ี กี องก�ำ ลงั เขม้ แขง็ ทส่ี ดุ เมอ่ื เปรยี บ เทยี บกบั กสั ปตั ตานแี ละยะลา โดยเชอ่ื วา่ มกี องก�ำ ลงั 4 กองพนั ในขณะที่ในกัสปตั ตานแี ละยะลามีกสั ละ 2 กองพนั โดยคน ทค่ี มุ กองก�ำ ลงั ในแตล่ ะกสั เรยี กวา่ Penglima (เปน็ ภาษามลายู แปลวา่ ‘ผูบ้ งั คบั การ’) ซ่ึงจะดูแลหน่วย Harimau (เสือภเู ขา) และ Letupan (ระเบิด) ด้วย โครงสรา้ งการจัดตั้งน้ี ไมไ่ ดส้ มบรู ณ์ตามทฤษฏขี า้ ง ตน้ ในทกุ พน้ื ทแ่ี ละมกี ารเปลย่ี นแปลงตลอดเวลา เพราะฝา่ ย ขบวนการเองก็ถูกเจ้าหน้าที่จับกุมและดำ�เนินคดีอยู่อย่าง ต่อเน่อื ง ในขณะเดียวกันก็มีการสรา้ งคนใหม่ข้นึ มาเพ่ิมเตมิ และทดแทน คนท่เี ปน็ อดตี สมาชิกระดับน�ำ ของฝ่าย MASA เช่ือว่าในชว่ งท่กี ารปฏบิ ัติการเขม้ แข็งทีส่ ดุ ขบวนการน่าจะ มอี าเจาะอยปู่ ระมาณ 700 – 800 หนว่ ยจากจ�ำ นวนหมบู่ า้ น ในพนื้ ที่ชายแดนใต้ประมาณเกอื บสองพันหมบู่ า้ น ส่วนการ ประเมนิ สมาชกิ ในปกี การทหาร เจา้ หนา้ ทค่ี วามมน่ั คงเชอ่ื วา่ มปี ระมาณ 3,000 คน นอกจากน้ี สมาชกิ ฝา่ ยการเมอื งระดบั กลางไดใ้ หข้ อ้ มลู วา่ ขบวนการแบ่งแนวรบทส่ี �ำ คัญเปน็ 3 ด้าน คอื หน่ึง การ สรา้ งมวลชนเพ่อื การตอ่ สู้ สอง การสร้างกองก�ำ ลัง และ สาม การเคลอื่ นไหวดา้ นการตา่ งประเทศ เขาช้ีว่า BRN–

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 57 Coordinate น้ันไมค่ อ่ ยสนั ทดั ในเร่ืองการต่างประเทศ ไดม้ ี การตกลงกนั ใหก้ ลมุ่ พโู ลไปชว่ ยเดนิ งานดา้ นการตา่ งประเทศ ส่วนแนวทางของการตอ่ ส้นู น้ั เขาบอกว่า BRN- Coordinate มหี ลกั ส�ำ คญั 5 ข้อ คอื 1) ไม่ compromise (ประนปี ระนอม) 2) ไมย่ อมรับ assimilation (การผสม กลมกลืน) 3) ไม่เอา autonomy (การปกครองตนเอง) 4) ไม่ ต่อส้ดู ว้ ยหนทางรัฐสภา และ 5) ไมร่ บั ความคดิ อ่นื ใด นอกจากความคิดของขบวนการ จะเห็นว่าขบวนการได้สร้างฐานความคิดและเครือ ขา่ ยมายาวนาน การปะทุขึ้นของความรุนแรงใน พ.ศ.2547 จงึ เป็นเหมือนการประกาศสงครามเตม็ ขั้น หากภาครัฐหวงั จะเห็นคนในขบวนการเลิกต่อสู้แล้วกลับมาเป็นพลเมืองที่ ดีของรัฐไทย โดยไมพ่ รอ้ มทจ่ี ะเปลย่ี นแปลงใดๆ ในเชงิ โครงสรา้ งการเมอื งการปกครองเลย กค็ งยากที่เราจะเห็น สันติภาพเกิดข้ึนในดินแดนปลายสุดของด้ามขวานซึ่งเคย เป็นอาณาจักรปาตานแี ห่งน้ใี นอนาคตอนั ใกล้ ดังท่ผี ู้อาวุโส คนหนง่ึ ทใี่ กล้ชดิ กบั ขบวนการไดก้ ล่าวไว้วา่ “จะใหพ้ วกเขา สะบัดโสรง่ เดนิ กลับบา้ นไปมือเปล่าก็คงจะยาก” หมายเหต:ุ รายงานชน้ิ น้เี ผยแพร่คร้งั แรกที่ www.deepsouthwatch.org/dsj/3708 เมือ่ วนั ที่ 19 พฤศจิกายน 2555

4 สนทนากับหัวหน้ากอมปีและมือระเบิด

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 59 ด้วยรูปแบบการต่อสู้แบบลับลวงพรางของขบวนการ เคลอ่ื นไหวเพอ่ื เอกราชปาตานใี นปจั จบุ นั ท�ำ ใหไ้ มค่ อ่ ยมใี คร มีโอกาสเห็นหน้าค่าตาหรือพูดคุยกับคนที่อยู่ในขบวนการ อยา่ งเปดิ เผยมากนกั DSJ ได้มโี อกาสไปพูดคุยกับพวกเขา ในตอนน้ีเราจะน�ำ ‘คนใน’ ทมี่ ีบทบาทส�ำ คัญในการปฏบิ ตั ิ การทางการทหารมาเล่าเร่อื งราวชวี ิตและความคดิ ของพวก เขา เรอ่ื งราวของอัมรนั : หัวหนา้ กอมปี อัมรนั (นามสมมุต)ิ ถกู ชักชวนเขา้ สู่ขบวนการใน ขณะที่เขาเรียนศาสนาในระดับช้ันซานาวีย์อยู่ท่ีโรงเรียน เอกชนสอนศาสนาอิสลามแห่งหนงึ่ ใน จ.นราธวิ าส ซึง่ เป็น ระดบั สงู สดุ ใน 3 ระดบั ขน้ั ของการเรยี นศาสนาอสิ ลาม ประวตั ิ ศาสตร์ของอาณาจักรปาตานีเป็นประเด็นสำ�คัญท่ีปลุกเร้า ใหเ้ ขาเข้ารว่ มขบวนการ ‘ญิฮาด’ เพ่ือกอบก้เู อกราช เม่ืออมั รนั เรยี นจบ เขาไปเป็นทหารเกณฑ์ 1 ปี พอ

60 กลับมาก็ได้รบั คัดเลือกให้ไปฝกึ ในสายทหาร (MAY) เขาคดิ ว่าประสบการณ์จากการเป็นทหารเกณฑ์เป็นปัจจัยสำ�คัญ ทท่ี ำ�ให้เขาได้รบั เลอื กเขา้ ไปฝึกดา้ นการรบ การฝกึ ใช้เวลา ประมาณ 1 เดอื นทั้งทฤษฏแี ละการปฏิบตั ิ จากน้ันเขาก็เร่ิม ตน้ ปฏิบัตกิ ารเปน็ หัวหนา้ ระดับรือกู (Regu – หมู่) ในช่วง ตน้ ปี 2547 โดยมหี นา้ ทใ่ี นการดูแลสงั่ การ RKK 2 ชุด อัมรันเล่าว่าเขาได้รับมอบหมายให้ไปสำ�รวจดูเสา สัญญาณโทรศัพท์ก่อนท่ีจะเกิดเหตุการณ์ปล้นปืนในวันท่ี 4 มกราคม 2547 เพราะขบวนการวางแผนท่จี ะท�ำ ลายเสา โทรศัพท์ ในวันปฏิบตั ิการเขาได้รับมอบหมายให้ท�ำ หนา้ ท่ี ตัดต้นไม้ขวางถนนเพอ่ื ปอ้ งกนั การติดตามของเจ้าหน้าที่ “เขาอยากจะท�ำ เพอ่ื ยกระดบั ขบวนการ” อมั รนั กลา่ ว ถึงสาเหตขุ องการปล้นปนื ครัง้ ใหญท่ ที่ �ำ ใหท้ หารเสียชวี ิต 4 นาย และมีการปล้นอาวุธไปกว่า 430 กระบอกจากค่าย กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์ (ค่ายปเิ หลง็ ) ใน อ.เจาะ ไอร้อง จ.นราธิวาส ในฐานะของหวั หนา้ รอื กู อมั รนั รบั หนา้ ทป่ี ระสานงาน ระหวา่ ง RKK ซง่ึ เปน็ หนว่ ยทเ่ี ลก็ ทส่ี ดุ กบั ระดบั พลาตง (Platong – หมวด) ซง่ึ อยเู่ หนือเขาข้นึ ไประดบั หนึ่ง เขาบอกว่าความ รับร้ขู องเขาต่อผ้ทู ่เี ก่ยี วข้องในการเคล่อื นไหวจำ�กัดอย่เู พียง แคน่ ั้น เขาจะคอยสอดสอ่ งดูการเคลือ่ นไหวของเจ้าหน้าที่ ทหาร ต�ำ รวจ ฝา่ ยปกครอง และดสู ถานทท่ี เ่ี ปน็ ฐานเศรษฐกจิ ธนาคาร แหลง่ อบายมขุ เชน่ สถานบนั เทงิ ซง่ึ เปน็ เปา้ หมาย

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 61 การโจมตีหลักของขบวนการ “ผมไมเ่ คยปฏบิ ตั กิ ารจรงิ ผมไดเ้ ลอ่ื นขน้ั ขน้ึ ไปเรอ่ื ยๆ เพราะคนทอ่ี ยเู่ หนอื กวา่ ตาย” อมั รนั กลา่ ว เขาไดป้ รบั ต�ำ แหนง่ สงู ขน้ึ จนสุดทา้ ยได้เปน็ หัวหนา้ กอมปี (Kompi – กองรอ้ ย) ก่อนทเ่ี ขาจะถกู จับกุมเมื่อหา้ ปีที่แล้ว (ปี 2550) ชายหนมุ่ วยั กลางคนรปู รา่ งบกึ บนึ ผวิ คล�ำ้ ผนู้ ป้ี ระกอบ อาชพี ท�ำ สวนยางเพอ่ื หารายไดม้ าจนุ เจอื ครอบครวั นอกจาก ภาระสว่ นตวั แล้ว เขายังมพี นั ธกจิ ทจ่ี ะตอ้ งบริจาคเงนิ วนั ละ 2 บาทใหก้ ับขบวนการอีกดว้ ย “ทุกฝ่ายจา่ ยวันละบาท ยกเว้น MAY จ่าย 2 บาท” อัมรันกล่าว เขายืนยันว่าขบวนการมีกฎอย่างเคร่งครัดและไม่ อนญุ าตให้สมาชิก RKK ตัดสนิ ใจในการกอ่ เหตุเอง จะต้อง มีการเสนอเรื่องข้ึนไปยังระดับพลาตงหรือสองข้ันเหนือข้ึน ไป ถา้ หากวา่ มกี ารละเมดิ กจ็ ะถกู ลงโทษดว้ ยการให้ ‘ปอซอ’ (ถอื ศลี อด) หรอื อาจจะใหง้ ดปฏบิ ตั กิ ารชว่ั คราว ขบวนการ ระมดั ระวงั ทจ่ี ะไมใ่ หน้ �ำ อาวธุ ไปใชใ้ นการลา้ งแคน้ เรอ่ื งสว่ นตวั ซ่งึ เขาบอกวา่ มีกรณเี ช่นนี้เกิดขึน้ บา้ ง แตไ่ มม่ ากนกั ส�ำ หรบั แหลง่ ท่มี าของอาวธุ และกระสุนที่ใช้ อมั รัน บอกว่าส่วนใหญ่ได้มาจากการลอบยิงและปลน้ มา ไมค่ อ่ ย มีการซ้ือมากนัก ส�ำ หรบั ปืนพกส้ัน มีการซอ้ื จากเจา้ หนา้ ท่ี หรอื คนที่เปน็ ญาตเิ จา้ หน้าทีบ่ า้ ง แตก่ เ็ ป็นส่วนนอ้ ย แม้หลายคนไม่เห็นด้วยกับการใช้ความรุนแรงในการ

62 แกไ้ ขปญั หา แตก่ ารโจมตเี จา้ หนา้ ทร่ี ฐั ทถ่ี อื อาวธุ นน้ั อาจเปน็ เรอ่ื งทห่ี ลายคนสามารถเขา้ ใจ กระทง่ั ยอมรบั ไดม้ ากกวา่ การ สังหารเหย่ือคนพทุ ธซึง่ เป็นผบู้ ริสุทธ์ิ อัมรันตอบประเด็นนี้ว่า อลู ามะอข์ องขบวนการ ซง่ึ เขาเองก็ไมท่ ราบวา่ เปน็ ใครไดฟ้ ัตวา (ค�ำ ตัดสนิ ทางศาสนา อสิ ลาม) วา่ คนพทุ ธหรอื คนจีนท่อี าศยั อยใู่ นดารุลฮรั บนี ้ัน ‘ฆา่ ได’้ พวกเขาเปน็ กาฟริ ฮรั บี (Kafir Harbi) หรอื ผไู้ มศ่ รทั ธา ในพระเจ้าซงึ่ อาศัยอยู่ใน ‘ดนิ แดนแห่งสงคราม’ พวกเขา ไมใ่ ช่ กาฟริ ซิมมี (Kafir Dhimmi) ซง่ึ หมายถงึ ผ้ไู มศ่ รัทธาใน พระเจา้ ทีอ่ าศัยอยใู่ นดารลุ อสิ ลาม ซ่งึ จะเปน็ ดนิ แดนท่ผี ู้ที่ ไม่ได้นับถืออิสลามได้รับการคุ้มครองสิทธิในการอาศัยอยู่ โดยแลกกับการเสียภาษใี ห้กบั รฐั อสิ ลามทีเ่ รียกว่า Jizya ส่วนการเผาบา้ นเรอื นคนไทยพทุ ธนน้ั อมั รันอธบิ าย วา่ อลู ามะอ์ได้กล่าววา่ ‘ท่านอมุ ัร’ (ซึ่งเป็นผปู้ กครองคนท่ี สามหลังจากท่ีทา่ นศาสดานบีมฮู ัมหมดั เสียชวี ติ ) ได้กล่าวไว้ ว่า “บา้ นใดไม่ไปละหมาด เรายงั เผาบา้ นเขาได้ ฉะนน้ั คนท่ี มายดึ ครองแผน่ ดนิ ของเรา ท�ำ ไมเราจงึ จะเผาบา้ นเขาไมไ่ ด”้ อัมรันอธิบายว่าเหตุผลในการโจมตีคนไทยพุทธก็ เพ่ือต้องการให้เขาหวาดกลัวและย้ายออกไปจากดินแดน ปาตานี สว่ น ‘มูนาฟิก’ (คนมสุ ลิมท่กี ลบั กลอก) ซึ่งมักใช้เรยี ก คนมสุ ลมิ ทใ่ี หค้ วามรว่ มมอื และชว่ ยเหลอื รฐั นน้ั อมั รนั อธบิ าย ว่าไดม้ ีการออกหลกั การกวา้ งๆ วา่ ‘ฆ่าได้’ แต่วา่ การตดั สนิ

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 63 ว่าใครเป็นมูนาฟิกหรือไม่นัน้ จะต้องมีการเสนอไปยังระดบั พลาตงหรอื กอมปเี พอ่ื พจิ ารณา ทง้ั น้ี เพอ่ื ปอ้ งกนั ไมใ่ หม้ กี าร สงั หารกันอย่างไรก้ ฎเกณฑ์ แตว่ า่ อัมรันกช็ ้ีว่ามบี างกรณีท่ี เป็นการลา้ งแค้นส่วนตัวเชน่ เดียวกนั โดยคนในขบวนการ ไปช้วี า่ คนทีไ่ ม่ถกู กบั ตนเปน็ มูนาฟิกเพอื่ ใหข้ บวนการสงั่ เก็บ เร่อื งราวของสุไลมาน: มอื ระเบิด สุไลมาน (นามสมมุต)ิ เข้าขบวนการต้งั แตเ่ ขายงั เปน็ วยั รนุ่ ในช่วง พ.ศ.2540 ช่วงนน้ั เขาอายุ 16 ปี เพ่ิงเรียนจบ มัธยมปลายจากโรงเรยี นของรฐั แหง่ หนงึ่ เขาวางแผนว่าจะ มาเรยี นด้านนติ ศิ าสตรท์ ีม่ หาวิทยาลัยในกรุงเทพฯ แตช่ ีวิต ของเขาต้องถูกหักเหหลังเลือกเดินเข้าสู่เส้นทางการต่อสู้ เขาไมม่ โี อกาสมาเรียนตอ่ ในระดบั อุดมศกึ ษาในเมอื งหลวง “การคุยเรอ่ื งญิฮาดเป็นเรื่องธรรมดา ในสงั คมมลายู มกี ารปลกุ จติ ส�ำ นกึ ใหต้ อ่ ตา้ นรฐั สยามอยแู่ ลว้ ” สไุ ลมานเลา่ ถึงบรรยากาศในสังคมช่วงท่เี ขาตัดสนิ ใจเขา้ ขบวนการ เขาเล่าถึงเพลงกล่อมเด็กท่ีมีการร้องกันมาหลาย ช่วงสมยั โดยไมท่ ราบทมี่ า ท่อนหน่งึ ทเ่ี ขาจดจ�ำ ได้ คือ“นอน เถอะ ต่ืนขึ้นมา เราจะไปส้กู ับซีแย (สยาม)” “ในพนื้ ที่เป็นสงั คมทป่ี ดิ ในสมยั น้ัน ผมกม็ คี วามรูส้ ึก แอนตี้ (ตอ่ ต้าน) คนท่รี ับราชการ มนั เปน็ สภาวะของสังคม” สุไลมานกล่าว ท่ามกลางบรรยากาศเช่นน้ันทำ�ให้เขาไม่ลังเลที่จะ

64 ตอบตกลงตอ่ ค�ำ ชวนของอสุ ตาซโรงเรยี นเอกชนสอนศาสนา อสิ ลามคนหนงึ่ ทมี่ าขอใหเ้ ขาเขา้ รว่ มขบวนการ เขาเล่าวา่ อสุ ตาซคนนัน้ มาชวนคุยเรอื่ งชาติ มาตภุ มู ิ ความอยตุ ธิ รรม ในการบริหารจัดการทรัพยากรและการปกครอง “ในสมัยน้ันชาวบ้านไปอำ�เภอก็ไม่ได้รับการต้อนรับ ดูแล แต่ถา้ แต่งตวั ดีๆ ใสเ่ สอ้ื เช้ติ กางเกงสแล็คกจ็ ะได้รบั การตอ้ นรบั สว่ นชาวบ้านก็นัง่ รอไปกอ่ น” สไุ ลมานกล่าว อสุ ตาซบอกเขาวา่ พน้ื ทใ่ี นปตั ตานี ยะลา และนราธวิ าส นน้ั เปน็ ดารลุ ฮรั บี เขาบอกวา่ ในใจตอนนน้ั ก็ “รสู้ กึ ฮกึ เหมิ พรอ้ ม ทจี่ ะตายเพ่อื ศาสนาและมาตุภมู ”ิ เขาเรมิ่ ไปฝึกด้านการทหารเพอื่ เปน็ RKK ในชว่ งปี 2546 – 2547 ในช่วงการฝึก เขาไดร้ ับการอบรมในเร่ืองการ ฉดี ยา อาวธุ ปนื และไดเ้ รยี นรถู้ งึ อปุ กรณป์ ระกอบระเบดิ ตา่ งๆ เช่น ฝักแค TNT ปุ๋ยยเู รีย แตไ่ ม่ไดม้ กี ารท�ำ จรงิ “พอฝึกเสรจ็ เขาก็ให้ดอู าวุธจริง แตบ่ อกวา่ เขาไมม่ ี ให้ ตอ้ งหาเองจากเจ้าหน้าที”่ สไุ ลมานเลา่ ยอ้ นความหลัง เขาบอกว่าเหตุการณ์ปล้นปืนค่ายปิเหล็งทำ�ให้เขาม่ันใจ มากขน้ึ วา่ ‘ขบวนการมจี ริง’ หลงั จากจบหลกั สตู รและปฏบิ ตั กิ ารในฐานะอารเ์ คเค อยพู่ กั หนง่ึ เขากถ็ กู สง่ ไปอยหู่ นว่ ยเลตปุ นั (Letupan - ระเบดิ ) เขาเริ่มต้นด้วยการเป็นผู้ติดตามมือระเบิดฝีมือกล้าคนหน่ึง โดยจะท�ำ งานในลกั ษณะเปน็ ‘บดั ด’ี้ (เปน็ ค่)ู หลกั การของ ขบวนการคือจะตอ้ งไม่แหวกแนว ใหท้ �ำ ตามทฤษฎอี ยา่ ง

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 65 เคร่งครัด สไุ ลมานบอกว่าการท�ำ ระเบิดนนั้ จรงิ ๆ แลว้ เปน็ ภูมิปญั ญาชาวบ้านอยแู่ ลว้ “เดิมเราเคยระเบดิ ปลาโดยใช้ TNT ไดนาไมท์ แตว่ า่ การทำ�ระเบดิ มีการเอาวงจรโทรศพั ทเ์ ข้ามาเตมิ ” สุไลมาน กลา่ ว สุไลมานอธิบายเพิ่มเติมว่าในกัสนราธิวาสมีมือ ระเบดิ อยปู่ ระมาณ 16 – 18 คน โดยจะขน้ึ กบั แตล่ ะกอมปี ใน นราธวิ าสมี 8 กอมปี โดยแตล่ ะกอมปจี ะมชี ดุ เลตปุ นั หนง่ึ ชดุ ชดุ ละ 2 คน เขาทราบแตจ่ �ำ นวนชดุ ในพน้ื ทซ่ี ง่ึ ตนเองเคลื่อน ไหวเทา่ น้ัน เขาไม่มขี อ้ มูลในพื้นท่ีกัสยะลาหรือกัสปัตตานี แม้ว่าเจ้าหน้าที่ความม่ันคงบางคนอาจคิดว่า ขบวนการจะต้องส่งคนไปฝึกในพ้นื ท่สี งครามอย่างอิรักหรือ อฟั กานสิ ถาน หรอื ไปฝกึ กบั ชาวตา่ งชาตเิ พอ่ื เรยี นรเู้ รอ่ื งการ ท�ำ และวางระเบิด แตส่ ไุ ลมานกลับใหข้ อ้ มลู ท่ีตรงกนั ขา้ ม “มอื ระเบิดหาใหมไ่ ม่ยาก สามารถผลิตใหมไ่ ด้ไมเ่ กนิ สองสปั ดาห์ พอโดนจบั กจ็ ะใหล้ กู นอ้ งทต่ี ดิ ตามดงู านตลอด ขึ้นมาท�ำ งานแทน” สุไลมานกลา่ ว เขายืนยันว่าในความรับรู้ของเขาไม่มีกลุ่มญิฮาด สากลอยา่ งอลั -เคดา้ หรอื เจมาห์ อสิ ยามยิ ะห์ (กลมุ่ ทเ่ี คลอ่ื น ไหวหลักอยู่ในประเทศอินโดนีเซียเพื่อเป้าหมายในการตั้ง รฐั อิสลาม) มาชว่ ยเหลือในการเคลอื่ นไหว ระบบท�ำ งาน แบบบัดดี้นี้ทำ�ให้การถ่ายทอดวิชาสามารถดำ�เนินต่อไปได้ เรื่อยๆ เมือ่ มอื ระเบดิ ถกู จับกมุ หรอื เสียชีวติ อีกคนหนง่ึ ก็

66 พรอ้ มจะขนึ้ มาแทนได้ทันที และทำ�การถา่ ยทอดความรูใ้ ห้ กับคนใหมท่ ่ีมาเป็นคขู่ องตนเองต่อไป สุไลมานอธิบายว่าการเตรียมการวางระเบิดน้ันมี การวางแผนอยา่ งเป็นขนั้ เป็นตอน โดยเร่มิ แรก ฝา่ ย MAY หรอื RKK ในพน้ื ทจ่ี ะขอมาวา่ ตอ้ งการอะไร โดยจะบอกเปน็ รหสั เช่น “ส้มตำ�จานหน่ึง ขอให้เตรียมของใหด้ ว้ ย” จากนนั้ ฝ่าย RKK ก็มีหนา้ ท่ใี นการเตรียมภาชนะบรรจุ เชน่ กลอ่ ง เหล็ก เหลก็ เส้น ถงั ดบั เพลงิ ส่วนชดุ เลตปุ ันจะเป็นคนหา วสั ดุในการท�ำ ระเบิด เช่น ปุ๋ยยเู รยี TNT ไดนาไมท์ ฝกั แค โดยมือระเบิดท่ีเป็นหัวหน้าทีมของเขาจะเป็นคนไปสั่งของ แตว่ ่าคนท่ไี ปรบั ของจะเปน็ ฝ่ายตรุ งแง (สนับสนุน) ในระดบั อาเจาะ หลงั จากนั้น ทีมเลตปุ นั กจ็ ะตอ้ งไปผลิตระเบิดใน หมบู่ า้ นทม่ี อี าเจาะเขม้ แขง็ โดยจะประกอบระเบดิ เสรจ็ อยา่ ง นอ้ ยสามวนั ก่อนการนำ�ไปวาง โดยจะมคี นมารับของ เขาก็ จะสอนวิธกี ารใชใ้ ห้ เช่น จะตอ้ งลากสายอย่างไร กดสวติ ช์ ตรงไหน สไุ ลมานชว้ี า่ ในการท�ำ งาน ฝา่ ยเลตปุ นั จะตอ้ งพยายาม พฒั นาศกั ยภาพของตนเองตลอดเวลา “เราคดิ ไปเรือ่ ยๆ เพอ่ื ท�ำ ใหร้ ะเบิดของเรามปี ระสทิ ธิ ภาพ เขา้ ไปดใู นอนิ เตอรเ์ นต็ ใน YouTube บา้ ง แลว้ กค็ อ่ ยๆ หาข้อมูลตอ่ ไปเรอ่ื ยๆ” สไุ ลมานกล่าว เขาบอกด้วยวา่ สว่ น ใหญ่ข้อมูลที่เข้าไปค้นในอินเตอร์เน็ตน้ันเป็นภาษาอังกฤษ โดยเขาอ่านไป พร้อมเปดิ พจนานุกรมภาษาองั กฤษไปด้วย

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 67 ค�ำ หลายๆ ค�ำ ในภาษาองั กฤษมกี ารใชท้ บั ศพั ทใ์ นภาษามลายู กลาง แม้จะมกี ารสะกดตา่ งกนั นิดหนอ่ ย แตก่ ช็ ่วยให้เขา เขา้ ใจเน้อื หาไดง้ ่ายขน้ึ เขาเลา่ วา่ ในชว่ งปี 2549 เปน็ ชว่ งทห่ี าซมิ การด์ โทรศพั ท์ มอื ถอื ไดย้ าก เพราะวา่ ทางรฐั ไดอ้ อกกฎใหม้ กี ารจดทะเบยี น ซิมการ์ดแบบเติมเงินที่ใช้ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ทุก หมายเลข เจา้ หนา้ ทีค่ วามม่นั คงกเ็ ร่ิมใชเ้ ครื่องตดั สญั ญาณ โทรศัพทอ์ ยา่ งกวา้ งขว้าง ตอนน้นั เริ่มมีการใชน้ าฬิกาแบบ เขม็ ในการจุดชนวน แตส่ ไุ ลมานบอกว่าเขาพบว่ามคี วาม เสีย่ งคอ่ นขา้ งมาก เพราะระเบดิ อาจท�ำ งานก่อนถึงเวลาที่ ก�ำ หนดไดเ้ ม่อื รถสนั่ ทางออแฆตูวอ (ผใู้ หญ)่ จงึ ให้การบ้าน ว่าตอ้ งการให้คดิ คน้ วิธีการจดุ ชนวนระเบิดด้วยวิทยุส่อื สาร ข้อมูลจากหนว่ ยทำ�ลายล้างวตั ถรุ ะเบดิ กองอำ�นวย การรกั ษาความมน่ั คงภายในภาค 4 สว่ นหนา้ ระบวุ า่ พบการ ใชว้ ทิ ยุส่ือสารในการจดุ ชนวนครงั้ แรกในวนั ที่ 17 กรกฎาคม 2552 ในพน้ื ท่ี อ.ยะหา จ.ยะลา ระเบดิ ถกู ซกุ ซอ่ นในรถกระบะ ทจ่ี อดอยรู่ มิ ถนน และถกู จดุ ชนวนเมอ่ื รถจป๊ี ซง่ึ มที หารโดยสาร มา 6 นายแลน่ ผ่าน แรงระเบิดท�ำ ให้ พ.ต.พนั ธ์ศักด์ิ ทองสขุ รองผบู้ งั คบั หนว่ ยเฉพาะกจิ ยะลา 14 และ จ.ส.ต.วชิ ยั สาหลี เสยี ชีวติ มที หารอีก 4 นายและประชาชน 1 คนได้รับบาด เจ็บ จนถงึ ปจั จบุ นั การใชว้ ทิ ยสุ อ่ื สารยงั คงเปน็ วธิ จี ดุ ชนวน หลกั ในการระเบิดคร้งั ใหญๆ่ โดยเฉพาะคาร์บอมบ์

68 ในสว่ นของวสั ดุประกอบระเบิด สไุ ลมานกลา่ วว่าใน ช่วงแรก ‘ของ’ จะมาจากโรงงานโมห่ ินในพ้ืนท่เี ปน็ หลัก แต่ วา่ ช่วงหลงั การควบคุมเขม้ งวดมากข้นึ การหาของเหลา่ นี้ ส่วนใหญ่จะนำ�เข้ามาจากประเทศมาเลเซยี ในการก�ำ หนดเป้าหมายน้นั สไุ ลมานอธิบายวา่ มี 3 เปา้ หลัก คอื แหลง่ โลกยี ์ สัญลกั ษณท์ างเศรษฐกจิ และเจา้ หนา้ ท่ีรฐั ขบวนการได้กำ�ชับไม่ให้การกอ่ เหตรุ ะเบิดกระทบ กับคนท่ีไม่เก่ียวข้องเพราะว่าเขาคำ�นึงถึงภาพลักษณ์ใน สายตามวลชน หากวา่ เกดิ ความผดิ พลาดกจ็ ะถกู ให้ ‘ปอซอ’ เมืองท่องเท่ียวชายแดนซึ่งมีสถานบันเทิงหลายแห่ง อยา่ งสไุ หงโก-ลกเปน็ อ�ำ เภอที่โดนวางระเบิดใหญ่ๆ บอ่ ย ทส่ี ดุ สไุ ลมานอธิบายว่า “(สุไหง) โก-ลกเป็นทล่ี องระเบิด เพราะเป็นพ้นื ที่อบายมุข ถา้ ทำ�ลายไดก้ ็จะได้ใจมวลชน” สไุ ลมานบอกวา่ ในค�ำ อธบิ ายของออแฆตวู อ การโจมตี คนไทยพทุ ธนั้นท�ำ ได้ เพราะ “เขตน้เี ป็นพน้ื ทส่ี ูร้ บ การฆ่า พวกเขาไมผ่ ดิ ” แตเ่ ขาตง้ั ขอ้ สงั เกตวา่ การท�ำ รา้ ยคนไทยพทุ ธ นัน้ ในชว่ งแรกๆ จะทำ�เพอื่ เปน็ การตอบโต้เจา้ หน้าท่ี แต่ว่า ในช่วงหลงั ๆ กลายเปน็ ‘เป้าหมายหลัก’ ไปแลว้ นอกจากน้ี เขายงั ระบวุ า่ ขบวนการพยายามทจ่ี ะเพม่ิ อานภุ าพการทำ�ลายลา้ งของระเบดิ อยู่ตลอดเวลา “เขาพยายามทจี่ ะพงั ตกึ ชว่ งหลงั ๆ เขาไมไ่ ดห้ วังผล ต่อชีวติ มากนัก สังเกตว่าในชว่ งหลงั ๆ จะมสี ะเก็ดระเบิด นอ้ ยลง” สไุ ลมานกล่าว แตเ่ ขาก็ช้ีว่าการหาและขนส่งวตั ถุ

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 69 ระเบิดเข้ามาในพนื้ ทน่ี นั้ ไมใ่ ชเ่ ร่อื งงา่ ย หากจะใช้ TNT หรือ ไดนาไมทซ์ ึง่ เป็นวตั ถุระเบดิ แรงสูง (high explosive) ก็ไม่ สามารถทจ่ี ะหาได้งา่ ยๆ เขาบอกว่า ชว่ งทเ่ี ขายงั ปฏิบตั ิการ อยู่ ไดนาไมทห์ นง่ึ แท่งต้องใชผ้ ลิตระเบิดใหไ้ ด้ 8 ลกู หากว่า จะใชป้ ุ๋ยยเู รยี ในการท�ำ ระเบดิ ซึ่งเปน็ ระเบิดแรงต่�ำ (low ex- plosive) ก็จะตอ้ งใช้ปรมิ าณมาก ซงึ่ ยากต่อการขนสง่ โดยไม่ ถูกตรวจพบ สไุ ลมานเลา่ วา่ ยงั มกี ารสง่ สารจากออแฆตวู อถงึ คนใน ระดับปฏิบัตกิ ารวา่ แนวทางของขบวนการไม่ต้องการ ‘พดู คุย’ กับรฐั เปา้ หมายในการตอ่ ส้ขู องพวกเขาน้ันคอื เอกราช (Merdeka) และไมต่ อ้ งการ เขตปกครองพเิ ศษ (Autonomy) เขาบอกว่าออแฆตูวอเช่ือมั่นว่าแม้ว่าจะมีคนมลายูมุสลิม กลมุ่ ทไ่ี มเ่ หน็ ดว้ ยกบั ขบวนการ เชน่ กลมุ่ ดะวะห์ กลมุ่ ซาลาฟี แต่วา่ พวกเขาก็จะมาคยุ กับขบวนการ หากไดเ้ อกราชแลว้ และพวกเขาเชื่อมั่นว่าคนมลายูสามารถท่ีจะปกครองกัน เองได้ สุไลมานถกู จบั กมุ ในปี 2552 เขาบอกวา่ ตลอดเวลา ทเ่ี ขาเคลอ่ื นไหวอยนู่ น้ั ไมเ่ คยทราบวา่ ขบวนการทเ่ี ขาทมุ่ เท ชวี ิตเข้าร่วมต่อสู้นช้ี ื่อว่าอะไร เขาได้รับทราบเพยี งวา่ เขาเข้า รว่ มตอ่ สกู้ บั ‘กองทพั ญฮิ าดอสิ ลาม’ แตเ่ มอ่ื ออกมาแลว้ และ ไดร้ บั ขา่ วสารขอ้ มลู จากหลายแหลง่ ท�ำ ใหเ้ ขาเชอ่ื วา่ ขบวนการ เคลอ่ื นไหวตอ่ สเู้ พอ่ื เอกราชนเ้ี ปน็ กลมุ่ กอ้ นเดยี วกนั ไมว่ า่ จะ เรยี กช่อื ว่าอะไรกต็ าม

70 สไุ ลมานทง้ิ ทา้ ยบทสนทนาวา่ เขาไมเ่ ชอ่ื วา่ มคี นหนง่ึ คนใดทจ่ี ะสามารถสง่ั ใหก้ ารตอ่ สนู้ ย้ี ตุ ไิ ด้ “เขาสอนวา่ ใหย้ ดึ แนวทางการตอ่ สู้ อยา่ ยดึ ตวั บคุ คล” สไุ ลมานกลา่ ว แตถ่ า้ หากวา่ เปน็ ฉนั ทามตมิ าจากออแฆตวู อ ซ่ึงเขาไม่ทราบว่าเป็นสิ่งเดียวกับท่ีเจ้าหน้าที่ความมั่นคง เรียกวา่ DPP หรอื ไม่ ก็เป็นไปได้ทจ่ี ะทำ�ใหเ้ ครือข่ายปฏบิ ตั ิ- การใยแมงมุมนีย้ ุตไิ ด้ หมายเหตุ: รายงานช้นิ น้เี ผยแพร่คร้ังแรกท่ี www.deepsouthwatch.org/dsj/3724 เมอื่ วนั ท่ี 26 พฤศจกิ ายน 2555



5 แผ่นดินปาตานีเป็นดารุลฮัรบี...หรือไม่ ?

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 73 ดารลุ อสิ ลาม – ดารลุ ฮรั บี เปน็ แนวคดิ รฐั ศาสตรเ์ ชงิ ดนิ แดน ในกรอบของศาสนาอิสลามท่ขี บวนการไดห้ ยบิ ยกมาใช้เป็น ฐานคดิ ในการตอ่ สู้ แตค่ วามเขา้ ใจวา่ ดนิ แดนในจงั หวดั ชายแดน ภาคใตน้ เ้ี ปน็ ‘ดารลุ ฮรั บ’ี หรอื ไม่ ยงั เปน็ สง่ิ ทแ่ี มแ้ ตค่ นมลายู มุสลมิ ในพืน้ ท่เี องกอ็ าจไมไ่ ด้มีความเหน็ รว่ มกนั ผู้รู้ทางศาสนามักจะหลีกเล่ียงท่ีจะถกเถียงประเด็น ซง่ึ เปน็ ใจกลางของความขดั แยง้ นอ้ี ยา่ งเปดิ เผย เพราะเกรงวา่ อาจสรา้ งความไมพ่ อใจ ไมว่ า่ จากฝง่ั ของรฐั หรอื ฝา่ ยขบวนการ ก็ตาม DSJ ไดพ้ ดู คยุ กบั ผนู้ �ำ ทางศาสนาและนกั วชิ าการดา้ น อสิ ลามในพื้นท่ี 3 ท่านเพื่อสอบถามทัศนะในประเดน็ ดงั กล่าว ทา่ นท่ี 1 รศ.อบั ดลุ เลาะ อบั รู อาจารยป์ ระจ�ำ วทิ ยาลยั อสิ ลาม ศึกษา มหาวทิ ยาลัยสงขลานครนิ ทร์ วทิ ยาเขตปัตตานี ให้

74 ความเห็นว่าเร่อื งการแบ่งดินแดนท่มี ีนัยในเชิงการเมืองเป็น ดารลุ ฮัรบีและดารุลอสิ ลามน้ีเปน็ เรื่องใหม่ ซ่งึ ไมไ่ ดป้ รากฏ ในแหล่งอ้างองิ ปฐมภูมอิ ย่างคัมภีรอ์ ัลกุรอ่านหรอื ฮาดีษ นักวิชาการผู้ที่ศึกษาความคิดทางการเมืองของ อสิ ลามมายาวนานทา่ นนอี้ ธิบายวา่ เงอ่ื นไขที่จะทำ�ใหเ้ กิด สภาวะทเี่ ปน็ ดารุลฮรั บมี ี 2 ส่วน คือ หนง่ึ ชาวมสุ ลมิ ไม่ สามารถปฏิบัติตามหลักการของอิสลามได้อย่างครบถ้วน สอง ชาวมุสลิมถูกกดข่ขี ่มเหงไมว่ ่าในประเดน็ ใดก็แล้วแต่ ซง่ึ เขากม็ คี วามชอบธรรมทจ่ี ะตอ่ สู้ ถา้ หากวา่ เขามกี �ำ ลงั แตถ่ า้ หากวา่ ไมม่ กี �ำ ลงั พวกเขากม็ สี ทิ ธทิ จ่ี ะอพยพไปอยใู่ นดนิ แดน อน่ื ทใ่ี หค้ วามเปน็ ธรรมตอ่ พวกเขา หากผนู้ �ำ ปกครองดว้ ยความ ไมเ่ ปน็ ธรรม ใชม้ าตรฐานที่ต่างกันในการปกครองพลเมอื ง มนี โยบายบางอยา่ งทเ่ี หน็ ไดว้ า่ เปน็ การท�ำ ลายอตั ลกั ษณข์ อง คนมสุ ลมิ เมือ่ มีคนอาสาวา่ จะไปสู้ “กเ็ ปน็ เรอ่ื งทีเ่ ปน็ ความ ชอบธรรม” เม่ือถามว่าดินแดนในจังหวัดชายแดนภาคใต้ท่ีเคย เปน็ อาณาจกั รปาตานีมากอ่ นน้เี ปน็ ดารลุ ฮัรบหี รือไม่ รศ. อับดุลเลาะ กล่าววา่ “มนั ใชเ่ ลย ไม่มผี ูร้ ไู้ หนทจ่ี ะไปบอกวา่ มนั ไม่ใช่นะ นอกจากว่าคณุ ไม่อยากจะบอกและคุณเอาใจ คนถาม” เขาอธิบายว่าปัญหาในภาคใต้นั้นเป็นความขัดแย้ง ซงึ่ มีทมี่ าจากประวัตศิ าสตร์ การกอ่ ตัวของสงั คมซงึ่ มีการใช้ หลกั อสิ ลามในการปกครองในอดตี เรอ่ื งชาตพิ นั ธแ์ุ ละความ

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 75 ยตุ ธิ รรม โดยประเดน็ เรอ่ื งความยตุ ธิ รรมนเ้ี ปน็ เรอ่ื งทข่ี บวนการ สามารถหยบิ ไปใชใ้ นการสรา้ งความชอบธรรมไดม้ าก เขายก ตัวอย่างกรณีผู้ท่ีเสียชีวิตจากเหตุการณ์การชุมนุมประท้วง ที่ อ.ตากใบ จ.นราธิวาส เม่อื วันที่ 25 ตุลาคม 2547 ซึ่งเป็น กรณที คี่ นมุสลมิ รสู้ ึกถึงความไม่เปน็ ธรรมอย่างมาก เขาชี้วา่ ปมความขดั แย้งในภาคใตน้ ี้ไม่ไดเ้ ป็นเรื่องศาสนาโดยตรง เมื่อถามว่าในปัจจุบันมีเร่ืองการห้ามปฏิบัติศาสนกิจ หรอื ไม่ รศ.อบั ดลุ เลาะ ตอบวา่ “กข็ น้ึ กบั วา่ เอาประเดน็ อะไร ถา้ เอาประเดน็ ละหมาดกง็ า่ ยเกนิ ไป หยาบเกนิ ไป...ถา้ ดแี ลว้ เขาจะรบท�ำ ไม แสดงวา่ มนั ตอ้ งมอี ะไรบางอยา่ งทค่ี ณุ จะตอ้ ง ท�ำ ดกี วา่ นน้ั ” เขายกตัวอยา่ งเรื่องการปกครองตนเอง ซึง่ เปน็ สิง่ ที่ คนมลายมู สุ ลมิ ไดเ้ คยเรยี กรอ้ งตง้ั แตส่ มยั ท่ี หะยสี หุ ลง อบั ดลุ กอเดร์ ไดย้ น่ื ขอ้ เสนอ 7 ขอ้ กบั รฐั บาล ซ่ึงประเดน็ น้กี ย็ งั เป็นสิ่งที่รัฐไทยยากทีจ่ ะยอมรบั “สง่ิ ใดกต็ ามทท่ี �ำ แลว้ ไปกระทบกบั ศนู ยอ์ �ำ นาจ ไมว่ า่ คณุ จะเปน็ มสุ ลมิ หรอื ไมใ่ ชม่ สุ ลมิ คณุ ท�ำ ไมไ่ ด้ แตถ่ า้ ไมก่ ระทบ คณุ ท�ำ ไปเถอะ” รศ.อบั ดุลเลาะกลา่ ว ประเด็นหนึ่งที่มีการถกเถียงกันมากในการต่อสู้คือ เรือ่ งการท�ำ รา้ ยผู้บรสิ ุทธิ์ เขาอธบิ ายวา่ การทำ�รา้ ยผูบ้ รสิ ทุ ธ์ิ นนั้ กระท�ำ ไมไ่ ด้อยแู่ ล้ว เขาไมเ่ หน็ ด้วยกับตรรกะทสี่ ะทอ้ น ผ่านการบอกเล่าของคนในขบวนการว่าคนพุทธมีสถานะ เป็นกาฟิรฮรั บี (คนท่ีปฏิเสธอสิ ลามทีอ่ าศัยอย่ใู นดนิ แดน

76 แหง่ สงคราม) ฉะน้ันจึงมีความชอบธรรมทีจ่ ะโจมตีได้ “การฆา่ ผบู้ รสิ ทุ ธผ์ิ ดิ อยแู่ ลว้ แตว่ า่ ใครคอื ผบู้ รสิ ทุ ธต์ิ อ้ ง เถยี งกนั ยาว” รศ.อบั ดลุ เลาะอธบิ าย “ประชาชนทไ่ี มเ่ กย่ี วขอ้ ง ฆ่าไม่ได้…คนพุทธไม่ได้ถูกเหมาว่าเป็นกาฟิรฮัรบีทั้งหมด นอกจากวา่ คนนน้ั จะเปน็ เครอ่ื งมอื จรงิ ๆ เปน็ ไสศ้ กึ เปน็ อะไร ทีเ่ ปน็ การท�ำ ลายฐานของขบวนการ” รศ.อบั ดลุ เลาะกลา่ ววา่ ขบวนการกม็ อี ลู ามะอข์ องเขาใน การฟตั วาเรือ่ งต่างๆ เหลา่ นี้ ซึง่ เขากเ็ หน็ ว่าในหลายๆ ครง้ั ขบวนการกท็ ำ�ผิดพลาด แตก่ ไ็ ดม้ ีการปรบั ตัว ซึ่งในชว่ งหลงั กม็ กี ารกำ�หนดเปา้ หมายทช่ี ัดเจนขนึ้ และมีการเตอื นก่อน “อยา่ ลมื วา่ กองทพั มหี ลกั การ แตว่ า่ คนทอ่ี ยใู่ นกองทพั บางคนอาจจะไม่มหี ลักการ ทหารที่ทำ�ผดิ หลักการกต็ อ้ งถูก พจิ ารณา ผมไม่ได้หมายความวา่ ขบวนการท�ำ อะไรถกู หมด ขบวนการทำ�ผดิ พลาดก็เยอะ” เขากล่าว รศ.อับดุลเลาะมองว่าคนที่เข้าไปร่วมต่อสู้นั้นอาจจะ ไม่ได้มุ่งที่เป้าหมายสุดท้ายมากนักว่าพวกเขาจะได้เอกราช หรือไม่ “เขาไมไ่ ดพ้ ูดถงึ เร่ืองแพห้ รอื ชนะ เขาพดู ถงึ เรอ่ื งของ ภารกิจทตี่ อ้ งท�ำ ไมใ่ ชช่ นะหรือแพ้ เพราะน่นั เปน็ เรื่องของ พระเจา้ อนั นเ้ี ปน็ ความรบั ผดิ ชอบ เปน็ พนั ธะ อยา่ ไปถามวา่ แลว้ คณุ คดิ วา่ จะแบง่ แยกดนิ แดนไดไ้ หม นน่ั ไมใ่ ชส่ ง่ิ ทส่ี �ำ คญั ทส่ี ดุ สง่ิ ทส่ี �ำ คญั ทส่ี ดุ คอื คณุ ไดท้ �ำ หนา้ ทข่ี องคณุ แลว้ หรอื ยงั ” เขากลา่ ว

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 77 นักวิชาการด้านอิสลามศึกษาผู้น้ีอธิบายวา่ จริงอยูว่ า่ ไม่มีประเทศใดในโลกในปัจจุบันที่เป็นดารุลอิสลามเต็ม ร้อย แต่ในอดตี เคยมดี ารลุ อสิ ลาม ระบบทวี่ า่ นจี้ งึ ไมใ่ ชแ่ ค่ จนิ ตนาการในทางสังคมการเมือง ในปัจจุบนั ประเทศทีม่ ี ระบบที่ใกล้เคียงกบั ดารุลอสิ ลามมากทีส่ ุด คอื อหิ รา่ น ซ่งึ ได้ใช้หลักการอิสลามในนิกายชีอะห์มาเป็นกฎหมายในการ ปกครองประเทศ รศ.อบั ดลุ เลาะระบวุ า่ เมอ่ื ประเทศใดประกาศ จะเดินนโยบายเช่นน้ี เขากจ็ ะต้องพัฒนาไปสคู่ วามสมบรู ณ์ ของสง่ิ นน้ั แม้ว่าในวนั น้จี ะยงั คงไมส่ มบูรณ์ก็ตาม ในแง่ หนง่ึ กเ็ หมือนความคดิ เร่อื งคอมมวิ นิสต์ สังคมคอมมวิ นิสต์ ยงั ไมเ่ กดิ ข้ึน แตเ่ ป็นเปา้ หมายท่ีจะไปถงึ ในการแกไ้ ขความขดั แยง้ ในภาคใต้ เขามองวา่ รฐั บาล ควรท่ีจะมุ่งแก้ไขประเด็นท่ีขบวนการนำ�ไปใช้สร้างความ ชอบธรรมในการตอ่ สู้ “เราต้องพยายามอย่าให้เขามีความชอบธรรมในการ ตอ่ สู้ เพราะวา่ ถา้ มนั ไมม่ คี วามชอบธรรมในการตอ่ สู้ มนั มคี �ำ ๆ หนง่ึ ในสารบบความคดิ เชงิ ดนิ แดน คือ ‘ดารุลอามาน’ ซงึ่ หมายถงึ ประเทศทม่ี สี นั ตสิ ขุ ซง่ึ ไมเ่ กย่ี งวา่ จะมผี ปู้ กครองแบบ ไหน ถา้ คนอยไู่ ด้ ไมว่ า่ จะเปน็ พทุ ธหรอื มสุ ลมิ ” รศ.อบั ดลุ เลาะ กล่าว เขาทิ้งท้ายว่าการหาทางออกจำ�เป็นท่ีจะต้องมีการ พูดคยุ ซ่ึงตอนน้ีกด็ เู หมอื นยังไมม่ แี นวโน้มวา่ ท้งั สองฝ่าย อยากจะคยุ กันอย่างจรงิ จังนัก

78 ทา่ นที่ 2 ผู้รู้ทางศาสนาท่านที่สองเป็นผู้นำ�ทางศาสนาใน พ้ืนทีซ่ ึ่งเปน็ ทร่ี จู้ กั อยา่ งกวา้ งขวาง เพื่อใหก้ ารสนทนาเป็น ไปได้อย่างตรงไปตรงมา ทา่ นไดข้ อสงวนนาม เมื่อถามว่าดินแดนในจังหวัดชายแดนภาคใต้นั้น เปน็ ดารุลฮรั บีหรอื ไม่ ทา่ นผ้นู ีก้ ลา่ ววา่ “มนั ข้นึ อยกู่ ับการ ตีความ ถา้ อยากให้เป็นก็ตีความโยงไป แต่วา่ เราไม่เหน็ ด้วย เพราะมันไมใ่ ช”่ เขาอธิบายว่าดินแดนใดจะเป็นดารุลฮัรบีนั้นจะต้อง เขา้ เงอื่ นไขสำ�คัญ 2 ประการ คอื ชาวมสุ ลมิ ในดินแดนนัน้ ถกู หา้ มประกอบศาสนกจิ และถกู หา้ มเผยแผศ่ าสนา ไมว่ า่ จะ โดยรฐั หรอื กล่มุ บุคคลใดก็ตาม “ถา้ เรามองดูในปจั จุบัน เง่อื นไขตรงนน้ั ไมม่ ี รัฐบาล ก็สนับสนุนใหไ้ ปฮจั ญ์ การเรียนศาสนากไ็ ดร้ ับการสนบั สนนุ อหิ มา่ มกม็ เี งนิ เดอื น ตามทเ่ี ราคดิ มนั ไมส่ ามารถจะโยงไปได้ แตว่ า่ เขาจะโยงกับประวตั ิศาสตร์” ผนู้ �ำ ศาสนาท่านนีก้ ล่าว ในเร่อื งของการอธิบายประวตั ิศาสตร์ว่าสยามเขา้ มา ยึดครองอาณาจักรปาตานีซ่ึงขบวนการตีความว่าเคยเป็น ดารลุ อสิ ลาม ในทัศนะของเขามองว่า “ถ้าเอาแค่ครง่ึ หนึง่ ก็ ใช่ แตว่ ่ากอ่ นหน้านนั้ ก็เป็นฮินดู เขาจะเอาส่วนทเ่ี จบ็ ปวด มาใช้ ซึง่ มนั ก็น่าฟงั อยู่ แตว่ า่ มนั จะเกิดกบั คนทอี่ ิน (ซาบซง้ึ ) กบั ประวัติศาสตร์เตม็ ที่ เขาจะใช้ประวัติศาสตรบ์ าดแผลใน การปลุกคน”

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 79 “นกึ ถงึ สภาพความเปน็ จรงิ ถา้ ถกู เจาะเอน็ รอ้ ยหวาย จรงิ ๆ เลอื ดคงออกหมดตายก่อนทีจ่ ะไปถึงกรุงเทพฯ” เขา ให้ความเห็นต่อเรื่องเล่าที่เกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์ อาณาจักรปาตานีตอนหนึ่งท่ีมีการเล่ากันอย่างกว้างขวาง ในหมูข่ บวนการ โดยมกั เลา่ กนั ว่าสยามไดย้ ดึ ครองปาตานี และกวาดต้อนผู้คนเป็นเชลยและให้เดินทางไปขุดคลอง แสนแสบท่กี รงุ เทพฯ ในการเดนิ ทาง เชลยเหลา่ นีถ้ กู เอา เชอื กเจาะเอ็นรอ้ ยหวายและบงั คับใหเ้ ดนิ เขาตง้ั ค�ำ ถามกบั วธิ อี ธบิ ายทางศาสนาของขบวนการ ที่ว่าเป็นหน้าที่ที่คนมลายูมุสลิมจะต้องต่อสู้ให้ปาตานีกลับ มาเป็นดารุลอิสลามอย่างท่ีพวกเขาเช่ือว่าเคยเป็นมาใน อดตี “รฐั บาลอิสลามทต่ี อ้ งการแปลว่าอะไร รฐั ทีป่ กครอง ดว้ ยชารีอะห์เตม็ รูปแบบ ไมม่ ใี นโลก แม้แตซ่ าอุ (ประเทศ ซาอดุ อิ าระเบีย) ก็ไม่ใช่ แลว้ คุณจะเอาอะไร” เขาตงั้ ค�ำ ถาม ส�ำ หรับประเดน็ เรือ่ งญฮิ าดน้ัน เขาอธบิ ายวา่ ในการ ประกาศญฮิ าด อลู ามะอจ์ ะตอ้ งประชุมร่วมกันและลงมติ เอกฉันท์วา่ จะตอ้ งสู้ แต่ว่าสงิ่ ทเี่ กิดขน้ึ ในสามจงั หวัดนีไ้ ม่ อาจเรียกไดว้ า่ เป็น ‘มต’ิ เปน็ แตเ่ พียง ‘แนวคดิ ’ นอกจากนี้ เขามองว่าการญิฮาดไม่ว่าจะอยู่ในดินแดนประเภทใด ก็ตาม นกั รบไม่สามารถฆา่ ผู้บริสุทธไ์ิ ด้ ผู้นำ�ศาสนาท่านน้ีมองว่าส่ิงท่ีเกิดข้ึนเป็นการต่อสู้ เพ่อื แย่งชิงอำ�นาจทางการเมือง

80 “ชาวบ้านก็เป็นเหย่ือของกลุ่มคนที่ต้องการอำ�นาจ โดยใช้ประวตั ิศาสตรม์ าชง” เขากลา่ ว “รัฐไมไ่ ดก้ ดขีอ่ ะไร พวกเราเองทเ่ี ลอะเทอะ เหมือนคนพุทธที่ไม่เข้าวัด” เขากล่าวถึงกลุ่มคนในระดับนำ�ของขบวนการอย่าง ประชดประชนั วา่ “ระดบั บนตอ้ งการอ�ำ นาจ ไมถ่ กู ยงิ ไมต่ าย นัง่ เครือ่ งบินตลอด ระดบั ลา่ งต้องการสวรรค์ พวกนต้ี าย ตดิ คุก พิการ” เขาวิพากษ์วิจารณ์การแก้ไขปัญหาของฝ่ายรัฐท่ีไม่ เจาะเขา้ ไปที่ใจกลางของปญั หา เขาเห็นวา่ รัฐควรที่จะแก้ ปัญหาด้วยการเชิญอลู ามะอ์จากปอเนาะต่างๆ มาถกกัน ว่าแผ่นดินนเี้ ปน็ ดารุลฮัรบีหรือไม่ และจะตอ้ งให้พวกผู้น�ำ ในระดับท้องถ่ินเหล่านี้เป็นตัวหลักในการแก้ปัญหา นอกจากน้ี ยงั ควรที่จะใหผ้ นู้ �ำ ธรรมชาตใิ นระดับหมบู่ ้าน ผ้นู ำ�ท้องถิน่ มีสว่ นร่วมในการแก้ปญั หา เพราะวา่ คนเหล่า น้ไี ด้รบั ความเชอ่ื ถือจากชาวบ้าน แตท่ ผ่ี ่านมารัฐกลบั ไปไล่ จบั กุมและด�ำ เนินคดคี นเหล่านี้ “ขบวนการมี 2 อยา่ งท่ีรฐั ไม่มี คือ ความต่อเน่ือง และเอกภาพ” เขาสรปุ ทงิ้ ทา้ ย ทา่ นที่ 3 ผรู้ ทู้ ่านสุดท้ายที่ DSJ ไดไ้ ปสนทนาดว้ ยเปน็ ผนู้ �ำ ศาสนาในสายเก่าซึ่งมีตำ�แหน่งสำ�คัญอยู่ในพื้นท่ีชายแดน ภาคใต้ เขาไดข้ อสงวนนามเช่นกัน เขาอธิบายความคิดเรอื่ ง

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 81 ดินแดนในหลักการของอิสลามว่าดารุลอิสลามและดารุลฮัรบี เป็นดินแดนสองประเภทซึง่ เปน็ คู่ตรงข้ามกัน ดารลุ อสิ ลาม เป็นดินแดนท่ีมีการใช้ชารีอะห์เป็นธรรมนูญในการปกครอง และมชี าวมุสลิมเปน็ ผู้ปกครอง สว่ นดารุลฮรั บเี ปน็ ดินแดน ท่ไี ม่ไดใ้ ชช้ ารีอะหใ์ นการบริหารประเทศ ซงึ่ อาจใช้ธรรมนญู ทม่ี นุษยร์ า่ งข้นึ เองและมผี ู้นำ�ท่ีไม่ใชช่ าวมุสลิม เมื่อถามว่าดินแดนในชายแดนภาคใต้มีสภาวะเป็น ดารลุ ฮัรบหี รือไม่ เขากล่าวว่า “ถูกตอ้ งแลว้ เป็นดารลุ ฮัรบี เพราะธรรมนูญในการปฏบิ ตั ใิ นชีวิตไม่ใช่อัลกุรอา่ น” เขากลา่ ววา่ อาณาจกั รปาตานใี นอดตี นน้ั ไมไ่ ดเ้ ปน็ ดารลุ อสิ ลามอยา่ งทข่ี บวนการไดก้ ลา่ วอา้ ง ค�ำ ทใ่ี ชเ้ รยี กอาณาจกั ร ในอดีตคือ ปาตานดี ารลุ สาลาม (Patani Darulsalam) คำ�ว่า ดารลุ สาลามนห้ี มายถงึ ดนิ แดนแหง่ สนั ตสิ ขุ ไมม่ กี ารสรู้ บ ค�ำ น้ี เป็นชื่อของสวรรค์ช้นั หน่งึ ทีป่ รากฏในคัมภรี อ์ ัลกุรอ่าน เขาอธบิ ายเชน่ เดยี วกบั ผรู้ อู้ กี สองทา่ นวา่ ดารลุ อสิ ลาม ทส่ี มบรู ณไ์ ม่มีอย่ใู นปัจจบุ ัน ซึ่งในดนิ แดนดารุลอสิ ลามจะ ตอ้ งยดึ ชารอี ะหเ์ ปน็ หลกั หากกฎหมายใดขดั แยง้ กต็ อ้ งแกไ้ ข ใหเ้ ปน็ ไปตามหลกั ในชารีอะห์ เขาคิดว่าขบวนการตอ่ สู้เพ่อื ต้องการเอาหลักอิสลามมาปกครองในดินแดนท่ีอดีตเคย เปน็ อาณาจกั รปาตานีน้ีให้ไดม้ ากท่ีสุดเทา่ ทจี่ ะเปน็ ไปได้ เขากล่าวว่าหลักการของอิสลามนั้นเปิดโอกาสให้มี การตอ่ ตา้ นหรอื สรู้ บ ในกรณที ก่ี ลมุ่ ใดกลมุ่ หนง่ึ จะมาท�ำ ลาย ศาสนา ทรพั ย์สิน ชวี ติ วฒั นธรรมประเพณี และสตปิ ญั ญา

82 พวกเขาจะตอ้ งปกป้องและต่อสู้ “ศาสนาเปดิ โอกาสใหญ้ ฮิ าดได้ ถ้ามคี นจะมาท�ำ ลาย ชาติของเรา ตระกลู ของเรา ก็เป็นวาญิบทจี่ ะต้องทำ�” เขา อธิบาย เมอ่ื ถามวา่ ขอ้ เทจ็ จรงิ ในทางประวตั ศิ าสตรใ์ นชายแดน ภาคใตเ้ ขา้ ขา่ ยนห้ี รอื ไม่ เขากลา่ ววา่ เราปฏเิ สธไมไ่ ดว้ า่ มคี วาม ไมเ่ ป็นธรรมท่เี กดิ ขึน้ มาตงั้ แตใ่ นอดีต ซึ่งเปน็ ผลมาจาก นโยบายของรัฐ เชน่ ในอดตี มกี ารห้ามพูดภาษามลายู ถา้ พดู กจ็ ะถกู ลงโทษ การหา้ มสวมหมวกแบบมุสลิม ซงึ่ เร่อื ง แบบนี้เป็นเรื่องที่คนในพ้ืนท่ีจะต้องปกป้องอัตลักษณ์ของ พวกเขา ซง่ึ นโยบายเชน่ น้ีกท็ �ำ ให้เกิดการตอ่ ต้านและเกลียด ชงั รัฐไทย และสง่ ผลใหค้ นในพ้ืนทไ่ี มต่ ้องการสง่ ลูกหลานไป เรยี นในโรงเรียนของรัฐ เพราะกลัววา่ อัตลกั ษณแ์ ละศาสนา ของเขาจะถูกลบล้าง ความรสู้ ึกเหลา่ นถ้ี ูกสะสมมาเรอ่ื ยๆ เขาคดิ ว่าในปจั จุบนั รฐั ไทยมีการปรับตัวมากและมี พฒั นาการทดี่ ีขน้ึ “ถ้าดูรัฐบาลในอดีตเปรียบเทียบกับปัจจุบันก็มีความ แตกต่างกัน รฐั บาลในปัจจุบันปรับปรงุ แก้ไข ให้โอกาส และ ให้สิทธกิ บั คนมุสลมิ ในเรอ่ื งศาสนา รัฐบาลก็สนับสนุนการ สรา้ งมัสยิด เรอ่ื งการศกึ ษาก็มีการเปิดโอกาสแล้ว ส�ำ หรบั มุสลิมท่มี ีความสามารถก็เปิดโอกาสให้มาทำ�งานข้าราชการ แต่ว่าบาดแผลท่ีอยู่ในใจ จะหาย มนั ก็ต้องใช้เวลา คนก็ถาม วา่ ทำ�ไมเหตกุ ารณม์ นั ไม่จบสักท”ี เขากลา่ ว

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 83 ผู้รู้ท่านน้ีมองว่าขบวนการไม่ควรท่ีจะทำ�ร้ายผู้บริสุทธ์ิ หากวา่ จะสรู้ บกบั คตู่ อ่ สทู้ ถ่ี อื อาวธุ เชน่ ทหาร ต�ำ รวจ ก็ท�ำ ไป เขาบอกว่าการญิฮาดไมอ่ นญุ าตให้ท�ำ ร้ายเด็ก ผ้หู ญงิ และ คนชรา เขาเห็นว่าการต่อสู้ในปจั จุบนั “อยนู่ อกกรอบภาวะ สงครามตามหลกั การของอสิ ลาม” และมีลกั ษณะเป็น “ter- rorists” (ผ้กู ่อการรา้ ย) แตก่ ารที่ผ้รู ้ทู างศาสนาจะออกมาพดู เร่ืองนกี้ ็มีความเส่ียงท่จี ะทำ�ให้ฝ่ายขบวนการไม่พอใจ เขาให้ความเห็นว่าสภาวะในปัจจุบันน้ีไม่มีความ จ�ำ เปน็ ท่ีจะตอ้ งต่อสดู้ ว้ ยอาวุธ “วนั น้ี เราจะตอ้ งดเู หตุผลว่า กาฟริ ฮรั บที �ำ อะไรกบั เรา…ถา้ เขาใหค้ วามเปน็ ธรรม ปฏบิ ตั กิ จิ ศาสนาได้ กอ็ ยอู่ ยา่ งสนั ตไิ ดเ้ หมอื นกนั เพราะวา่ กาฟริ ฮรั บกี ็ ดแู ลเราอยา่ งดี ถา้ ให้สิทธกิ ็อยกู่ ันได”้ ผู้รู้สายเก่าท่านน้ีมองว่าเรื่องการปกครองตนเองจะ เปน็ หนทางหนึ่งทจี่ ะช่วยทำ�ให้เกิดสนั ติสุขได้ ซึ่งจะต้องมี การวางรูปแบบให้ชัดเจนว่าจะมีรายละเอียดการบริหาร อย่างไร จะมผี ู้นำ�ทีเ่ ขา้ ใจอิสลามมาปกครองไดอ้ ย่างไร ใน ขณะน้ี ผู้น�ำ ศาสนามคี วามกงั วลในเร่ืองของอบายมขุ เชน่ เรอื่ งการมเี พศสัมพนั ธ์นอกสมรส เรอ่ื งยาเสพตดิ เม่อื ไม่ได้ มีการใช้หลักอิสลามเป็นกฎหมายของประเทศก็ไม่สามารถ ท่จี ะลงโทษบุคคลทกี่ ระท�ำ ความผิดในเร่อื งเหลา่ น้ีได้ “เราอยอู่ ยา่ งน้ี มนั บาป เรากต็ อ้ งรบั ผดิ ชอบ” เขากลา่ ว เขาทิ้งท้ายว่าความขัดแย้งต้องจบด้วยการพูดคุยกัน ถ้ารัฐบาลดำ�เนินการเรือ่ งน้ีได้เร็วทสี่ ุด การสญู เสยี กจ็ ะเบา

84 ลง ที่ผ่านมาคุยแลว้ ไม่เกดิ ผล กอ็ าจจะแสดงว่ารัฐยังคยุ ไม่ ถกู คน เขาเช่ือมั่นว่าขบวนการนั้นมีแกนนำ�ที่จะสามารถทำ� ใหก้ ารก่อเหตุรุนแรงยุตไิ ด้ “ผมคดิ วา่ เรอ่ื งนไ้ี มใ่ ชก่ ลมุ่ ยอ่ ย ตอ้ งมหี วั หนา้ ทส่ี ง่ั การ ได้ เมอ่ื เปดิ สวติ ช์ได้ ก็ปิดสวติ ชไ์ ด้” เขากลา่ วท้ิงท้าย จากทัศนะของผรู้ ูท้ างศาสนาทัง้ สามท่าน ดูเหมือน ว่าเร่ืองความเป็นธรรมของผู้ปกครองจะเป็นประเด็นที่ สำ�คัญในการกำ�หนดว่าการต่อสู้ของเหล่านักรบปาตานีน้ี จะมคี วามชอบธรรมหรอื ไม่ และดนิ แดนแหง่ นเ้ี ปน็ ดารลุ ฮรั บี หรอื ไม่ ณ วนั น้ี เรื่องนกี้ ็ยงั เปน็ ข้อถกเถยี งท่ีหลายคนมอง ต่างมุม หมายเหต:ุ รายงานช้ินน้เี ผยแพรค่ รัง้ แรกท่ี www.deepsouthwatch.org/dsj/3734 เมื่อวันที่ 3 ธนั วาคม 2555



6 ภาคประชาสังคมกับขบวนการเอกราชปาตานี จุดร่วมและจุดต่าง

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 87 การต่อสู้กับความไม่เป็นธรรมและการรักษาอัตลักษณ์ ทางชาติพันธุ์และศาสนานั้นเรียกได้ว่าเป็นประเด็นในหัวใจ ของชาวมลายูมุสลิมเกือบทุกคนที่ใส่ใจในความเป็นไปของ สงั คมการเมอื งในชายแดนภาคใต้ บางคนมจี ดุ รว่ มกบั ขบวน การเอกราชปาตานใี นเรือ่ งเหลา่ นี้ แตไ่ ม่เห็นดว้ ยกับการจับ อาวธุ ขนึ้ ต่อสู้ และพวกเขาได้เลอื กทจ่ี ะเคลอื่ นไหวในระบบ และบนหนทางสันตวิ ิธี คนเหล่านอ้ี ยู่ในภาคสว่ นท่เี รียกกัน ว่าภาคประชาสงั คม ซึง่ ไดเ้ ติบโตและขยายตวั ข้ึนอยา่ งมาก ภายหลังความรนุ แรงปะทุขึ้นในปี 2547 DSJ สนทนากับนกั เคล่อื นไหวในภาคประชาสงั คม ซ่งึ ทำ�งานในประเดน็ ทีห่ ลากหลาย เพอ่ื ใหพ้ วกเขาสะทอ้ น การทำ�งานในบริบทท่ีอยู่ท่ามกลางการต่อสู้ระหว่างฝ่ายรัฐ กบั ขบวนการ รวมถงึ สะทอ้ นความเหน็ ตอ่ ขบวนการจากมมุ ท่ีพวกเขายืนอยู่

88 นักตอ่ สู้เรอ่ื งสิทธิ & ประชาธปิ ไตย นกั เคลอ่ื นไหวหนมุ่ ทท่ี �ำ งานรณรงคเ์ รอ่ื งประชาธปิ ไตย และสิทธิมนุษยชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้กล่าวว่าใน ช่วงหลายปีท่ีผ่านมาภาคประชาสังคมได้ลงไปทำ�งานใน หมบู่ า้ นมากขน้ึ ซง่ึ ในแงห่ นง่ึ กแ็ สดงวา่ ขบวนการ ‘เหน็ ชอบ’ หรอื ไมข่ ดั ขวางการเคลอ่ื นไหวของพวกเขา เพราะเปน็ ไปไม่ ได้เลยที่ขบวนการซง่ึ เขาเช่อื ว่า ‘เขม้ แขง็ มาก’ จะไม่รเู้ ห็น “เขา (ขบวนการ) จะท�ำ อะไรก็ได้ เมอื่ ไหร่ก็ได”้ เขา กลา่ ว นักเคล่ือนไหวผู้น้ีสะท้อนว่าแม้ขบวนการจะไม่ได้ โจมตกี ารเคลอ่ื นไหวของภาคประชาสงั คมโดยตรง แตก่ ม็ กี าร ต้งั คำ�ถามในทำ�นองว่าพวกเขาไป ‘จับมือ’ หรอื ‘ปรองดอง’ กับรฐั ซ่งึ ขบวนการมองวา่ เป็นศตั รหู รือไม่ เขาเลา่ ว่าในวง พูดคุยในระดับหม่บู ้านมีการพูดเปรียบเปรยว่าท�ำ ไมเคล่อื น ไหวแลว้ ไม่โดนจับและไม่ไดถ้ กู ปราบปรามจากฝ่ายรฐั แลว้ จะเปน็ นกั ต่อสู้ทีแ่ ท้จรงิ ไดอ้ ย่างไร ชายหนุ่มผู้นี้ซ่ึงเคยเป็นอดีตแกนนำ�นักศึกษามา กอ่ นกลา่ ววา่ ขบวนการไมเ่ ชอ่ื ในการตอ่ สดู้ ว้ ยสนั ตวิ ธิ ี เพราะ คดิ วา่ จะตอ้ งสดู้ ว้ ยหนทางปฏวิ ตั เิ ทา่ นน้ั ถา้ หากไมม่ กี องก�ำ ลงั กไ็ มส่ ามารถทจ่ี ะตอ่ กรหรอื มอี �ำ นาจตอ่ รองกบั รฐั ไทยได้ เขามองว่าการเคลื่อนไหวของขบวนการน้ันใช้ความ รสู้ กึ มากกวา่ ความรใู้ นการปลกุ ใหค้ นลกุ ขน้ึ สู้ และสง่ิ ทข่ี บวน การยังคงตอบไมไ่ ดค้ อื “จะชนะได้อย่างไร”

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 89 เขามองวา่ ขบวนการนน้ั ‘คลอดออกมาเปน็ การทหาร’ และยังคงมกี องก�ำ ลงั ทเี่ ข้มแขง็ มาก ในขณะท่ีฝ่ายการเมอื ง นน้ั มพี ฒั นาการตามมาทหี ลงั ซง่ึ ฝา่ ยทหารยงั คงมอี �ำ นาจและ อิทธิพลอยูส่ งู “ในบางมสั ยดิ ทม่ี วลชนเขม้ แขง็ มกี ารยนื ถอื ปนื ในการ กลา่ วคตุ บะหว์ นั ศกุ ร์ (การบรรยายทางศาสนาหลงั การละหมาด ใหญว่ ันศกุ ร์)” เขาระบุ ซ่งึ สะท้อนใหเ้ ห็นถงึ บทบาทน�ำ ของ ฝ่ายกองก�ำ ลงั นักเคลื่อนไหวผู้นี้อธิบายว่ากรอบคิดในการต่อสู้ ของเขาน้นั แตกต่างจากขบวนการ “ขบวนการคมุ สภาพมวลชนดว้ ยค�ำ อธบิ ายทางศาสนา ใช้ความเชื่อในการขับเคลื่อน เมอ่ื ขบวนการเป็นนกั รบทาง ศาสนา หากวา่ เขา (ชาวมลายมู สุ ลมิ ) ไมส่ นบั สนนุ กจ็ ะบาป” เขาอธบิ าย แต่ว่าในบทบาทของนักเคล่ือนไหวในภาคประชา สงั คม เขาคิดว่ามุสลิมไมจ่ ำ�เปน็ ตอ้ งสดู้ ว้ ยวิถที างเดียว คน ที่มาจากเบ้าหลอมจากการศึกษาในตะวันออกกลางจะเน้น หนกั ในเร่ืองศาสนา แต่ว่าถา้ เป็นคนมลายมู ุสลมิ ท่ีไปศกึ ษา ต่อในทอี่ น่ื ๆ เชน่ อินโดนเี ซยี กรงุ เทพฯ กอ็ าจจะตอ่ สูบ้ น ฐานคิดอืน่ ๆ เช่น หลักการประชาธิปไตย สทิ ธมิ นษุ ยชน สิทธขิ องกลุ่มชาตพิ นั ธ์ุ สทิ ธใิ นการจดั การตนเอง (Right to Self-Determination) เขาเห็นว่าการใช้สันติวิธีในการต่อสู้นั้นไม่ได้หมาย

90 ถงึ การยอมจำ�นน การสดู้ ้วยสนั ตวิ ิธีนัน้ ต้องสามารถทีจ่ ะน�ำ ไปสเู่ ปา้ หมายในการตอ่ สเู้ พอ่ื ความเป็นธรรมดว้ ย “เราต้องยืนยันว่าเราทำ�งานให้กับประชาชนและ ทำ�ใหเ้ กดิ พน้ื ทีท่ างการเมือง” เขากล่าว และระบวุ ่าเป็นสิ่งที่ จำ�เป็นอย่างยิ่งที่เขาจะต้องอธิบายกับขบวนการซึ่งพร้อมท่ี จะใช้ความรุนแรงกับพวกเขาไดต้ ลอดเวลา นักขบั เคลอื่ นเรอ่ื งกระจายอ�ำ นาจ นักเคลื่อนไหวอีกคนหน่ึงเป็นผู้ท่ีขับเคล่ือนเร่ือง การกระจายอำ�นาจในพื้นที่ชายแดนภาคใต้ยอมรับว่าการ รณรงค์ของพวกเขาก็ถูกมองด้วยสายตาเคลือบแคลงสงสัย จากฝา่ ยขบวนการบางส่วนเชน่ กนั เขาระบวุ ่ามกี ารกลา่ วหาวา่ พวกเขานั้นเป็น “oppor- tunists” (พวกฉวยโอกาส) และมกี ารวจิ ารณว์ า่ การขบั เคลอ่ื น เรอ่ื งกระจายอ�ำ นาจนเ้ี ปน็ เทคนคิ ของพวกซแี ย (สยาม) ทจ่ี ะ ขดั ขวางการตอ่ สู้เพ่ือเอกราชของปาตานี นักรณรงค์เร่ืองกระจายอำ�นาจผู้นี้บอกว่าการโต้ เถียงกันนน้ั เกิดข้ึน การวพิ ากษว์ จิ ารณก์ ็มีความเขม้ ขน้ ซึง่ บางส่วนก็ปรากฏให้เห็นในโลกออนไลน์ แตว่ า่ ไมไ่ ดม้ ีการ ข่มขทู่ ำ�ร้าย เขาเลา่ ว่ามบี คุ คลนิรนามโทรศัพทม์ าถงึ เขาเพื่อ อธิบายว่าการกระจายอำ�นาจน้ันไม่สอดคล้องกับหลักฟิกซ์ (กฎหมายอิสลาม) อย่างไร เขาอธิบายวา่ ขอ้ แตกต่างทส่ี ำ�คญั ระหว่างการเคลอ่ื น

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 91 ไหวของเขากบั ขบวนการ คอื การขบั เคลอ่ื นของเขานน้ั มฐี าน มาจากฐานความคดิ เรอ่ื งประชาธิปไตย ซ่งึ เป็นกฎเกณฑ์ท่ี มนษุ ยเ์ ป็นผู้กำ�หนด ในขณะท่กี ารตอ่ สู้ของขบวนการน้ันมา จากฐานคดิ ทางศาสนาซึง่ กำ�หนดโดยพระเจ้า เขาเห็นด้วยกับทัศนะของขบวนการว่าปาตานีเป็น ดินแดนที่ถูกสยามรุกรานและแผ่นดินแถบน้ีเป็นดารุลฮัรบี และขบวนการ “มสี ทิ ธทิ จ่ี ะตอ่ ส”ู้ ซง่ึ รวมถงึ การตอ่ สดู้ ว้ ยอาวธุ ด้วย แตเ่ ขาก็วิจารณว์ า่ ขบวนการมีลกั ษณะท่เี ป็น “fanatic” (สดุ โตง่ ) เขาไมเ่ หน็ ดว้ ยกบั การโจมตคี นไทยพทุ ธทไ่ี มเ่ กย่ี วขอ้ ง ในการตอ่ สู้ ซง่ึ บางทัศนะจากคนในขบวนการสะทอ้ นวา่ คน ไทยพุทธถูกนยิ ามว่าเป็นกาฟริ ฮรั บี (ผ้ปู ฏิเสธอสิ ลามทอ่ี ยู่ ในดนิ แดนแหง่ สงคราม) จงึ มคี วามชอบธรรมทจ่ี ะโจมตไี ด้ เขาต้ังคำ�ถามเร่ืองเป้าหมายในการมุ่งไปสู่เอกราช ของขบวนการดว้ ยเชน่ กนั ประเดน็ แรก เขาวพิ ากษว์ า่ ขบวนการ จะขบั เคลอ่ื นเพอ่ื บรรลเุ ปา้ หมายนอ้ี ยา่ งไร ยงั ไมม่ คี วามชดั เจน และสอง เปา้ หมายดงั กลา่ วนม้ี คี วามสอดคลอ้ งกบั บรบิ ททาง การเมืองในโลกยุคปัจจุบันที่ความสำ�คัญของรัฐชาติกำ�ลัง ลดน้อยถอยลงหรอื ไม่ และประการสุดทา้ ย หากได้เอกราช ดนิ แดนแถบนจ้ี ะมกี ารปกครองอยา่ งไร ใครจะขน้ึ มามอี �ำ นาจ และจะมคี วามเปน็ ธรรมในการปกครองหรือไม่ “คนทอี่ ยากได้ Merdeka กอ็ ยากจะได้อ�ำ นาจเพอ่ื จัดการสังคมตามอุดมคติของตัวเอง...แต่ถ้ามลายูปกครอง แลว้ กดขก่ี นั เอง เรากไ็ มย่ อม ซง่ึ กเ็ ปน็ สง่ิ ทเ่ี รากงั วล” เขากลา่ ว

92 เขาคิดว่าการเคล่ือนไหวในเรื่องกระจายอำ�นาจน้ัน เป็นการต่อสู้ในระบบท่ีผ่านช่องทางซ่ึงรัฐธรรมนูญไทยเปิด โอกาสให้ ซง่ึ หากวา่ การขบั เคลอ่ื นมพี ลวตั รมากขน้ึ กจ็ ะเปน็ ส่งิ ท่ี ‘ตอบโจทย’์ ในสิง่ ที่ขบวนการเรยี กรอ้ งได้ดว้ ยเชน่ กนั เสยี งจากผู้หญงิ ท่ีเป็นเหย่ือความรนุ แรง ในท่ามกลางห่ากระสนุ มผี คู้ นบาดเจบ็ ล้มตาย ถกู จบั ถกู คุมขงั ไมว่ า่ พวกเขาจะเปน็ ผบู้ รสิ ุทธ์ิหรือเปน็ ผู้ทมี่ ี ส่วนเกีย่ วขอ้ งกับความขดั แยง้ ด้วยอาวธุ นี้ก็ตาม นางโซรยา จามจรุ ี หวั หนา้ โครงการผหู้ ญงิ ภาคประชาสงั คมเพอ่ื สนั ตภิ าพ และความมน่ั คงในชายแดนใต้ และนกั วชิ าการส�ำ นกั สง่ เสรมิ การศกึ ษาต่อเนอ่ื ง มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร์ วทิ ยาเขต ปตั ตานี ได้เรม่ิ ทำ�งานกับกลมุ่ ผู้หญิงเพ่ือเยยี วยาผูไ้ ด้รบั ผล กระทบจากความไม่สงบในพื้นที่ชายแดนใต้มาต้ังแต่ปี 2547 เธอสะทอ้ นการทำ�งานของกล่มุ ผหู้ ญิงวา่ “ที่ผา่ นมาเราก็ไมเ่ คยไดร้ ับ feedback (เสยี งสะทอ้ น) ในดา้ นทเ่ี ปน็ ลบจากทง้ั สองฝา่ ย (รฐั และขบวนการ) ดเู หมอื น วา่ ท้งั สองฝา่ ยจะเขา้ ใจและรบั ไดก้ บั งานทผ่ี ู้หญงิ ท�ำ ซ่ึงสว่ น หน่ึงอาจจะเป็นเพราะว่าคนท่ีส่ือสารเรื่องนี้เป็นเหย่ือโดย ตรงท่เี ป็นผู้ถกู กระท�ำ ...ถ้าเป็นเหยื่อ กม็ ีแนวโน้มท่ีจะไดร้ บั ความเห็นอกเห็นใจและเข้าอกเขา้ ใจ แม้ว่าจะไปกระทบ กระทง่ั เขาดว้ ย มนั กจ็ ะมคี วามรสู้ กึ ตรงนต้ี อ่ เหยอ่ื มนั จะตา่ ง จากคนท่ีไม่ได้รับผลกระทบเป็นคนขับเคลื่อนหรือส่ือสาร

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 93 เรื่องน้”ี โซรยากล่าว เธออธิบายว่ากลุ่มผู้หญิงภาคประชาสังคมต้องการ ท่จี ะสะท้อนให้เห็นว่าพวกเขาเป็นคนกลางๆ จรงิ ๆ ที่ไมไ่ ด้ มีผลประโยชน์แอบแฝงในการเรียกร้องให้ยุติความรุนแรง ในกลมุ่ กม็ ที ง้ั พทุ ธและมสุ ลมิ ซง่ึ พวกเขาตอ้ งการทจ่ี ะสอ่ื สาร ให้เหน็ วา่ ความรนุ แรงน้นั กระทบกับทกุ ฝา่ ย งานของเธอมีสองส่วนหลักๆ คือ งานด้านเยียวยา กบั การสง่ เสรมิ ใหผ้ หู้ ญงิ สอ่ื สารและแสดงความคดิ งานดา้ น เยียวยาน้นั เป็นงานท่ีเธอคิดว่าท้งั ฝ่ายรัฐและขบวนการเอง ยอมรับ เพราะเปน็ งานด้านมนุษยธรรมทเ่ี ปน็ บวกตอ่ ทกุ ๆ ฝ่าย ส่วนงานสง่ เสรมิ ให้ผ้หู ญิงที่เปน็ เหย่อื ของความรนุ แรง สอ่ื สารและแสดงความคดิ เหน็ นน้ั เปน็ งานทเ่ี ธอเรยี กวา่ เปน็ ‘การยกระดบั ’ การรณรงค์ ซง่ึ เธอกเ็ คยไดร้ บั ค�ำ เตอื นวา่ งาน ในลักษณะน้อี าจจะไปกระทบกับฝ่ายที่ก�ำ ลงั ตอ่ สู้กันอย่ไู ด้ “มันเหมือนกับเราไปบอกเขา (ขบวนการ) ใหย้ ุตกิ าร ใช้ความรุนแรงเพื่อท่ีจะยุติผลกระทบที่ผู้หญิงต้องแบกรับ ในอีกด้านเหมือนกับว่าเราก็ไม่เห็นด้วยกับการใช้ความ รุนแรง แล้วก็ไปบอกให้เขายตุ ิ ในขณะทค่ี วามรุนแรงเป็น เครอ่ื งมอื ในการตอ่ สขู้ องเขา มนั กเ็ หมอื นกบั วา่ ใหเ้ ขาหยดุ ใช้ เครอ่ื งมอื อนั นน้ั ซง่ึ มองอกี ดา้ นมนั กไ็ ปกระทบกบั ขบวนการ” เธอกล่าว แต่โซรยาบอกว่าการสอ่ื สารนี้มคี วามจ�ำ เปน็ อยา่ งยง่ิ เปน็ การยกระดบั การเยยี วยาใหไ้ ปสกู่ ารสรา้ งสนั ติภาพ ซึ่ง

94 เธอไม่อาจที่จะทำ�แต่เฉพาะการเยียวยาเหยื่ออย่างเดียวได้ เพราะเธอมองไมเ่ หน็ ว่าการเยียวยาจะสน้ิ สดุ ลงเม่ือใด “เราตอ้ งพูด ไมง่ นั้ ก็จะมี actor (ผเู้ ลน่ ) แค่สองฝา่ ย ระหวา่ งคนท่ีตอ้ งการเอกราชและคนทใ่ี ห้เอกราชไมไ่ ด้ แลว้ เหยอื่ ไปไหน เรากต็ อ้ งส่งสารไปใหเ้ ขาฉกุ คดิ ” เธอกล่าว เธอกล่าวว่าในช่วงวันสตรีสากลและวันสื่อทางเลือก ชายแดนใตใ้ นเดอื นมนี าคม 2555 ทผ่ี า่ นมา ทางกลมุ่ ผหู้ ญงิ ภาคประชาสังคมได้ออกแถลงการณ์เรียกร้องให้มีการ “จ�ำ กัดขอบเขตและเปา้ หมายการใชอ้ าวุธ โดยไม่กระท�ำ ต่อ ประชาชนผบู้ รสิ ทุ ธห์ิ รอื พลเรอื น และยตุ กิ ารกอ่ เหตทุ ใ่ี ชว้ ตั ถุ ระเบิดซึ่งนำ�ไปสู่การสังหารและทำ�ลายล้างชีวิตประชาชน โดยไม่เลอื กเพศ เลอื กวัย” ซ่ึงเธอเหน็ วา่ เปน็ ขอ้ เรียกรอ้ งท่ี อาจจะเป็นจริงได้มากกว่าที่จะขอให้หยุดใช้ความรุนแรง โดยสน้ิ เชงิ ในขณะน้ี เธอคดิ วา่ ขอ้ เรยี กรอ้ งนจ้ี ะท�ำ ใหข้ บวนการ มีความชอบธรรมมากขน้ึ ดว้ ย หากทำ�ได้ การเป็นคนกลางท่ีต้องทำ�งานช่วยเหลือชาวบ้าน ท�ำ ใหก้ ลมุ่ ของเธอจะตอ้ งประสานงานกบั ภาครฐั ซง่ึ การวาง ตัวในสถานการณเ์ ชน่ น้ีเปน็ เรอ่ื งท่ลี ะเอยี ดออ่ น “มันก็เป็นศาสตร์และศิลป์ที่เราจะต้องวางตัวแค่ไหน อยา่ งไรกบั ฝา่ ยเจา้ หนา้ ท่ี เราจะตอ้ งปฏสิ มั พนั ธก์ บั เจา้ หนา้ ท่ี เพอ่ื ใหเ้ ราช่วยเหลือชาวบ้านได้ ในขณะเดียวกนั มนั กต็ ้อง มีระยะหา่ งระหวา่ งเรากับเจา้ หน้าท่ีอยู่ ไมใ่ หเ้ ราถกู เข้าใจวา่ เป็นพวกเดยี วกับเจ้าหน้าท่ี แตว่ า่ เราไปหาเจา้ หนา้ ที่เพราะ

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 95 วา่ เราต้องการช่วยเหลอื ประชาชน มันยากนะ มันไมใ่ ชง่ า่ ย เลย มนั ยาก อยูอ่ ยา่ งไร โดยเฉพาะคนท่เี ปน็ แกนน�ำ ชาว บ้าน” เธอกลา่ ว ในประสบการณท์ ำ�งานของเธอ เธอเห็นปญั หาเรอื่ ง ชอ่ งวา่ งระหว่างชาวบา้ นกบั รัฐมาก โดยเฉพาะชาวบ้านที่ ใกล้ชดิ หรอื เปน็ สมาชิกของขบวนการ “เขาห่าง เขาไม่ร้จู กั ไม่เคยมปี ฏสิ มั พันธ์มาก่อนใน ชีวติ ตอนมปี ฏสิ ัมพันธ์ก็คือโดนจับ...เขาจะมองว่าตัวเอง ตอ้ ยตำ�่ ไรค้ า่ เหมือนกบั เป็นหมาจรจัด” เธอกลา่ ว และเน้น ว่ามีความจำ�เป็นอย่างยิ่งท่ีจะต้องสร้างให้เกิดบทสนทนา ระหวา่ งรฐั กบั ประชาชนให้มากๆ นอกจากน้ี เธอยังพยายามทจ่ี ะสื่อสารผ่านรายงาน วิทยุภาคภาษามลายูซ่ึงเป็นโครงการใหม่หลังจากได้เร่ิมทำ� รายการวิทยุภาคภาษาไทยไปกอ่ นหนา้ น้แี ล้ว โดยกลุ่มของ เธอต้องการส่ือสารว่าในการต่อสู้น้ันมันมีทางออกที่จะสู้ อยา่ งสันตวิ ธิ ี โดยไม่ยอมจำ�นนอย่างไรบ้าง นี่ก็เป็นเสียงสะท้อนจากมุมของภาคประชาสังคมท่ี มคี วามคิดรว่ มบางอย่างกับขบวนการเอกราชปาตานี แต่ก็ มีข้อแย้งและข้อวิพากษ์ต่อวิธีคิดและรูปแบบการต่อสู้ของ ขบวนการเช่นกนั หมายเหต:ุ รายงานชน้ิ น้ีเผยแพรค่ รั้งแรกท่ี www.deepsouthwatch.org/dsj/3752 เม่อื วันที่ 10 ธันวาคม 2555

7 ปัจฉิมบท สันติภาพที่ปลายอุโมงค์จะเกิดขึ้นได้อย่างไร ?

ถอดความคดิ ขบวนการเอกราชปาตานี 97 DSJ ไดน้ ำ�เสนอรายงานความยาว 6 ตอนเพื่ออธิบาย ทม่ี าทไ่ี ป ความคดิ และการปฏบิ ตั กิ ารของขบวนการเอกราช ปาตานี รวมถึงได้สะทอ้ นสิ่งทีภ่ าคสว่ นอน่ื ๆ มองขบวนการ โดยมุ่งหวังว่าความเข้าใจในเรื่องเหล่านี้จะนำ�ไปสู่การวาง นโยบายต่อการแก้ปัญหาในจังหวัดชายแดนภาคใต้อย่างมี ทิศทาง มเี อกภาพและตรงประเดน็ มากขึ้น ในบทสรปุ ทาง DSJ ทดลองประมวลข้อเสนอทาง นโยบาย 6 เรื่องฝากใหผ้ ูก้ ำ�หนดนโยบายได้พจิ ารณา ประการแรก ความเห็นของหลายฝ่ายที่ DSJ ไปสัมภาษณ์ มอง ตรงกันว่าเรื่องการพูดคุยกับขบวนการเอกราชปาตานีเป็น เรื่องสำ�คัญในการยตุ ิความรนุ แรง การลงนามใน “ข้อตกลง ท่ัวไปว่าด้วยกระบวนการพดู คยุ เพ่ือสันตภิ าพ” (General Consensus on Peace Dialogue Process) ระหวา่ งรฐั บาล ไทยและกลุม่ บอี าร์เอน็ เม่อื วันที่ 28 กุมภาพนั ธ์ พ.ศ.2556

98 โดยมีรัฐบาลมาเลเซียเป็นผู้ประสานงานนั้นนับเป็นหมุด หมายสำ�คัญท่ีเป็นพัฒนาการเชิงบวกในการแก้ไขปัญหา ความขดั แย้งในภาคใต้ทีย่ ดื เยอื้ มาเกือบทศวรรษ หลังจาก ทค่ี วามพยายามในเร่ืองนล้ี ้มเหลวมาโดยตลอด โดยปัจจัย ส�ำ คญั ทเ่ี ปน็ อปุ สรรค คอื ความไมม่ เี สถยี รภาพของการเมอื ง ไทย นับตงั้ แตช่ ่วงหลงั การรฐั ประหารใน พ.ศ.2549 เป็นต้น มา นอกจากนแ้ี นวนโยบายทผ่ี า่ นมาซง่ึ สว่ นใหญค่ มุ โดยฝา่ ย ความมั่นคงไม่ตอบโจทยข์ องปัญหาอยา่ งตรงไปตรงมา การเรม่ิ ตน้ พดู คยุ เปน็ นมิ ติ หมายทด่ี ี ทวา่ บทเรยี นจาก กระบวนการสันติภาพในหลายประเทศช้ีว่าการเดินทางนี้ อาจยาวนาน หากเราดูการเจรจาระหว่างรฐั บาลฟิลปิ ปนิ ส์ กบั กลมุ่ แนวรว่ มปลดปลอ่ ยอสิ ลามโมโร (Moro Islam Libera- tion Front - MILF) เปน็ ตวั อย่าง ทง้ั สองฝ่ายเพิ่งจะบรรลขุ อ้ ตกลงรว่ มกันไดเ้ มือ่ เดอื นตุลาคม พ.ศ.2555 หลงั จากเจรจา กนั มาเป็นเวลาถึง 15 ปี ทง้ั นี้ยังตอ้ งเฝา้ ดวู า่ การด�ำ เนินการ ภาคปฏิบัติให้เป็นไปตามข้อตกลงดังกล่าวจะบรรลุผลด้วย ดหี รอื ไม่ หากเกดิ ขอ้ ขดั แยง้ ทม่ี อิ าจหาขอ้ ยตุ ไิ ด้ ความรนุ แรง ก็อาจจะกลบั มาอกี สำ�หรบั ในภาคใต้ของไทย หนทางท่ีต้องเดนิ นนั้ ยงั คงอีกยาวไกลและมีอุปสรรคขวากหนามอีกหลายข้ันตอน ประเด็นสำ�คัญคือการพูดคุยควรจะให้สังคมได้รับรู้และมี ส่วนร่วม โดยมใิ ช่เป็นเพยี งกระบวนการระหว่างรัฐบาลไทย และฝา่ ยขบวนการซงึ่ เป็นคู่ขัดแย้งโดยตรงเทา่ นน้ั ข้อตกลง

ถอดความคิดขบวนการเอกราชปาตานี 99 ใดๆ ทส่ี งั คมไมม่ สี ว่ นรว่ มมแี นวโนม้ ทจ่ี ะไมย่ ง่ั ยนื ภาคประชา สงั คมควรมบี ทบาทในการสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน และอาจจะช่วยมาเลเซียในการหนุนเสริมประคับประคอง กระบวนการพดู คุยให้ดำ�เนินไปด้วยดี ประการที่สอง ทุกฝ่ายควรจะร่วมกันทำ�ให้เกิดพื้นท่ีการถกเถียง ทางการเมืองอย่างสันติวิธีและทำ�ให้เวทีเหล่าน้ีเป็นการต่อ รองทางอ�ำ นาจทม่ี คี วามหมาย ซง่ึ ด�ำ เนนิ การควบคไู่ ปพรอ้ มๆ กบั การพดู คุยระหว่างรฐั กับฝา่ ยขบวนการ BRN และกลมุ่ อืน่ ๆ ในกระบวนการพูดคุยดังกล่าวย่อมมีการถกเถียง ประเดน็ ต่างๆ ซงึ่ ย่อมควรจะเปดิ ให้สงั คมไดม้ สี ่วนในการ ถกเถยี งดว้ ย ซง่ึ อาจหมายรวมถงึ เรอ่ื งของการปกครองตนเอง (Autonomy) หากพื้นท่ที างการเมอื งเปดิ อย่างเต็มทีก่ จ็ ะสง่ ผลให้ความชอบธรรมของการต่อสู้ดว้ ยอาวุธลดลง ประการท่สี าม รัฐควรจะส่งเสริมเร่ืองการดำ�รงรักษาอัตลักษณ์และ วถิ ีวัฒนธรรมของคนมลายูมุสลมิ ซ่งึ การลดิ รอนเสรภี าพใน ทางวัฒนธรรมน้ีเป็นเง่ือนไขหนึ่งท่ีสำ�คัญท่ีทำ�ให้ชาวมลายู มสุ ลมิ สว่ นหนง่ึ จบั อาวธุ ลกุ ขน้ึ สกู้ บั รฐั และใชเ้ งอ่ื นไขนใ้ี นการ ปลุกเร้าประชาชนให้เห็นถึงการกดทับอัตลักษณ์และวิถี

100 วฒั นธรรมของคนมลายมู สุ ลมิ สง่ิ ส�ำ คญั อยทู่ ก่ี ารปรบั วธิ คี ดิ ของรัฐต่อเร่ืองนี้ให้สามารถยอมรับได้ว่าการอนุญาตให้คน กลมุ่ นอ้ ยด�ำ รงรกั ษาภาษา วฒั นธรรม และศาสนาของตนเอง ซง่ึ แมแ้ ตกตา่ งจากคนสว่ นใหญใ่ นชาติ ไมไ่ ดก้ ระทบตอ่ ความ มน่ั คงของชาตแิ ตอ่ ยา่ งใด รฐั สามารถด�ำ เนนิ การผา่ นโครงการ ทเ่ี ปน็ รปู ธรรม เชน่ สง่ เสรมิ ใหม้ กี ารเรยี นการสอนภาษามลายู ในโรงเรียนของรัฐ การอนุญาตใหใ้ ชภ้ าษามลายูเปน็ ภาษา ทำ�งานในพ้นื ที่ ประการท่ีสี่ รัฐควรจะให้ผู้นำ�ศาสนาในปอเนาะและสถาบัน ศาสนาในท้องถ่ินมีส่วนร่วมในการเป็นตัวจักรสำ�คัญในการ ขับเคล่ือนการแกไ้ ขปัญหาความรนุ แรงในภาคใต้ ควรเปิด ให้มีการพูดคุยในประเด็นท่ีอึดอัดคับข้องใจของชาวมลายู มสุ ลมิ รวมถงึ ใหม้ กี ารถกเถยี งถงึ การตคี วามหลกั การศาสนา อิสลามในประเดน็ ต่างๆ เพือ่ สร้างความเข้าใจร่วมกนั ประการทีห่ า้ รัฐควรจะให้นำ้�หนักในเร่ืองการปฏิรูปการศึกษาใน จงั หวัดชายแดนภาคใตท้ ้ังระบบ ท้ังภาครัฐและโรงเรียน เอกชนสอนศาสนาอสิ ลามมากขึ้น โดยมงุ่ สรา้ งมาตรฐาน ในด้านการเรียนการสอนและทำ�ให้เกิดสมดุลระหว่างการ ศึกษาวิชาสามัญและศาสนาซึ่งเป็นความต้องการของชาว