รายงานสังเขปผลการใช้ยาฟ้าทะลายโจรในการรักษาผู้ป่วย COVID-19

วารสารการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย​์ทางเลอื ก Journal of Thai Traditional & Alternative Medicine ปีท่ี 19  ฉบับที่ 1  มกราคม-เมษายน 2564 Vol. 19  No. 1  January-April 2021 รายงานสังเขป รายงานสังเขปผลการใชย้ าฟา้ ทะลายโจรในการรกั ษาผู้ป่วย COVID-19 อมั พร เบญจพลพิทักษ์, ขวัญชัย วิศษิ ฐานนท,์ ธิติ แสวงธรรม, เทวญั ธานีรตั น์, กุลธนิต วนรตั น์ กรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ จังหวดั นนทบุรี 11000 ขอ้ มลู ทว่ั ไป สาร andrographolide มีฤทธก์ิ ระตนุ้ ภูมคิ มุ้ กนั โดย มผี ลเพมิ่ การแบง่ ตวั ของ lymphocyte, เพมิ่ การสรา้ ง ฟ้ า ท ะ ล า ย โ จ ร มี ชื่ อ วิ ท ย า ศ า ส ต ร์ ว่ า cytokine, เพมิ่ ระดบั immunoglobulin G และ เพม่ิ Andrographispaniculata (Burm.f.)Wall.exNees ระดบั ของ interferon-g[18-19] ส่วนท่ีอยู่เหนือดิน (aerial parts) ถูกนำ�มาใช้ในการ นอกจากนี้ สาร Andrographolide ซง่ึ เปน็ สาร แพทย์แผนไทยมานานเพ่ือรักษาไข้หวัดใหญ่ เจ็บคอ ส�ำ คญั หลักในฟา้ ทะลายโจร ยงั มกี ารศึกษาอยา่ งแพร่ แผลในปากหรอื บนลนิ้ อาการไอเฉยี บพลนั หรอื เรอื้ รงั หลายในห้องปฏิบัติการและทางคลินิกเพื่อใช้เป็นยา ลำ�ไส้อักเสบ โรคบิด ติดเช้ือในทางเดินปัสสาวะ และ ต้านเชื้อไวรสั ซ่งึ ครอบคลุมเชอื้ ไวรสั หลายชนดิ [20-26] อาการปวดเวลาปัสสาวะ มีสารส�ำ คัญคือ androgra- pholide (ในปริมาณไม่น้อยกวา่ 1% โดยน้�ำ หนกั แหง้ ขอ้ มลู การศึกษาทางคลินกิ ทเ่ี กีย่ วข้อง ตามขอ้ กำ�หนดของ Thai Herbal Pharmacopia) มีการศึกษาวิจัยฟ้าทะลายโจรอย่างครบ รายงานการศึกษาใช้สารสกัดตำ�รับยาสมุนไพร วงจร โดยนักวิจัยท้ังในและต่างประเทศไทย ซ่ึงการ ของประเทศสวีเดนชื่อ Kan Jang® ในขนาดท่ีมี วิจัยประกอบไปด้วยการศึกษาท่ีเกี่ยวกับฤทธ์ิทาง andrographolide มากกว่า 11 มิลลิกรัมต่อวัน รับ เภสัชวิทยาท้ังในหลอดทดลอง สัตว์ทดลอง และการ ประทาน 5 ครัง้ ตอ่ สปั ดาห์ ระยะเวลานาน 3 เดอื น ใน วิจัย ทางคลินิก โดยผลการศึกษาในระดับหลอด อาสาสมัครเด็กชายหญิงสุขภาพดี อายุเฉลี่ย 18.4 ± ทดลองและสตั วท์ ดลองพบวา่ สารสกดั จากฟา้ ทะลายโจร 0.2 ปี พบว่าสารสกัด Kan Jang ช่วยลดความเส่ียง มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาท่ีหลากหลาย อาทิ ฤทธ์ิต้าน ของการป่วยด้วยโรคหวัด (common cold) 2.1 เท่า การอักเสบ โดยสารสำ�คัญที่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ อย่างมีนัยสำ�คัญทางสถิติ (p < 0.05) เม่ือเทียบกับ คือ andrographolide, deoxyandrographolide, กลมุ่ ควบคมุ ซึ่งรบั ยาหลอก[27] didehydrodeoxyandrographolide, neoan- Hancke และคณะ[28] ศึกษาประสิทธผิ ลของยา drographolide และ andrograpanin[1-14] ฤทธิ์ลด เมด็ Kan Jang® ตอ่ อาการของโรคติดเชอ้ื ระบบทาง ปวด[15] ฤทธิ์ลดไข้[1,16] แก้ไอ[17] และนอกจากน้ีพบว่า เดนิ หายใจส่วนบนของ Swedish Herbal Institute 229

230 วารสารการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท​์ างเลอื ก ปที ี่ 19  ฉบบั ท่ี 1  มกราคม-เมษายน 2564 โดย Kan Jang เตรียมจากสารสกัดฟ้าทะลายโจร นอกจากน้ี ยังมีรายงานว่า สาร andrographolide ที่ควบคุมให้มีปริมาณ andrographolide ศึกษา สามารถยับย้ังที่ Spike protein และ ACE-2[34]และ แบบ non-randomized, double-blind, placebo- PLpro 3CLpro และ Spike protein[36] จากการศกึ ษา controlled trial โดยให้ในผู้ป่วยที่มีอาการหวัด 61 ในหลอดทดลองของคณะนกั วจิ ยั ทไี่ ตห้ วนั พบวา่ สาร ราย แบง่ เป็นกล่มุ ทดลอง 33 ราย รับประทานยาเม็ด andrographolide ยบั ยงั้ เอนไซม์ Main protease ได้ Kan Jang 1,200 มลิ ลกิ รมั /วนั (เทยี บเทา่ androgra- จรงิ ตามทค่ี าดการณไ์ ว้ เมอื่ ท�ำ การศกึ ษาโดยวทิ ยาการ pholide 48 มลิ ลกิ รัม/วัน) และกลุม่ ควบคุม 28 ราย เคมีเชงิ ค�ำ นวณ[35] รับประทานยาหลอก พบว่ากลุ่มทดลองมีอาการทาง ในประเทศไทยเอง กรมการแพทย์แผนไทย คลินิกลดลงอย่างมีนัยสำ�คัญทางสถิติเมื่อเปรียบ และการแพทย์ทางเลือกร่วมกับกรมวิทยาศาสตร์ เทยี บกบั กลมุ่ ควบคมุ แสดงว่าฟา้ ทะลายโจรสามารถ การแพทย์และองค์การเภสัชกรรม ทำ�การศึกษา ลดอาการของโรค และระยะเวลาของการเป็นหวัดสน้ั ระดับ Pre-clinic: ผลการทดสอบฤทธิ์ของสารสกัด ลงได้ ฟา้ ทะลายโจร และ andrographolide ตอ่ เชอื้ SARS- การทดลองทางคลินิกแบบ randomized, CoV-2 ดว้ ยวิธี Plaque reduction assay พบวา่ มี double-blind, placebo controlled trial เพื่อ ฤทธิ์ยับยั้งเชื้อไวรัส (viral inactivation test) และ ทดสอบประสิทธิผลของยา KalmColdTM ซ่ึงเป็น ฤทธิ์ต้านการเพิ่มจำ�นวนของเชื้อไวรัส (antiviral สารสกัดเมทานอลจากใบฟ้าทะลายโจรเทียบกับยา test) แต่ไม่มีฤทธ์ิในการย้ับย้ังการติดเช้ือไวรัส (ผล หลอก ในการรกั ษาการตดิ เชอื้ ในระบบทางเดนิ หายใจ เชงิ ปอ้ งกนั ) ใน in vitro study สว่ นตน้ จ�ำ นวน 223 ราย ไดร้ บั KalmColdTM ขนาด จงึ น�ำ ไปสกู่ ารศกึ ษาน�ำ รอ่ งผลเพอื่ ก�ำ หนดขนาด 200 มลิ ลกิ รมั /วัน (รับประทานครั้งละ 100 มิลลกิ รัม ท่ีเหมาะสม การใช้สารสกัดฟ้าทะลายโจรต่อผู้ป่วย หลังอาหารเช้าและเย็น) เป็นเวลา 5 วัน พบว่ากลุ่มท่ี โรคโควิด-19 ระดับความรุนแรงน้อย โดยกรมการ ได้รับ KalmColdTM มีอาการโดยรวมดีข้ึนกว่ายา แพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกร่วมกับโรง หลอก[29] พยาบาลสมุทรปราการ กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ และองค์การเภสัชกรรม เก็บข้อมูลอาสาสมัครผู้ป่วย กลไกการออกฤทธ์ิต้านไวรัสโควิด-19 ของสาร โควดิ -19 อาการแสดงระดบั ความรนุ แรงนอ้ ย จ�ำ นวน andrographolide 6 ราย อายเุ ฉล่ยี 31.0 ± 11.8 ปี ไดร้ บั การรกั ษาตาม มาตรฐาน รว่ มกับการได้รบั สารสกัดฟ้าทะลายโจร (ที่ เชอื้ ไวรสั โควดิ -19 มตี �ำ แหนง่ ทส่ี �ำ คญั คอื Spike มี andrographolide 20 มลิ ลกิ รมั ตอ่ แคปซลู ) ครง้ั ละ glycoprotein ทจี่ ะจบั กบั Angiotensin converting 3 แคปซลู วันละ 3 ครงั้ (รวมเปน็ ได้รับฟา้ ทะลายโจร enzyme-2 (ACE-2) โดยเปน็ ต�ำ แหนง่ ทไี่ วรสั จะเขา้ สู่ ท่ีมี andrographolide 180 มิลลิกรมั ต่อวัน) นาน 5 เซลล์ เมื่อไวรัสเข้าเซลล์แล้วจะมีการเพิ่มจำ�นวนเช้ือ วัน พบว่า ความรุนแรงของอาการไอ ความถี่ของการ ไวรสั ขนึ้ ซง่ึ ตอ้ งอาศยั Main protease และ Papain- ไอ ความรนุ แรงของอาการเจบ็ คอ ปรมิ าณเสมหะ และ like protease มีรายงานว่า สาร andrographolide ความรนุ แรงของความปวดศรี ษะลดลงอยา่ งนยั ส�ำ คญั สามารถยบั ยง้ั การท�ำ งานของ Main protease ได้[30-33]

J Thai Trad Alt Med Vol. 19  No. 1  Jan-Apr 2021 231 ทางสถติ ิ (p-value < 0.05) ทง้ั ในวันท่ี 3 และ 5 ของ ล�ำ ดบั และไมพ่ บผลขา้ งเคยี งทรี่ นุ แรง มผี ปู้ ว่ ยเพยี ง 3 การรับประทานสารสกัดฟ้าทะลายโจร นอกจากนี้พบ รายที่เกดิ ภาวะปอดอักเสบ ว่า ผู้ป่วย 3 รายตรวจไม่พบเช้ือไวรัสในวันที่ 5 ของ เมอ่ื ศกึ ษาเปรยี บเทยี บกลมุ่ ทปี่ ว่ ยเปน็ โรคโควดิ - การรกั ษา สว่ นดา้ นความปลอดภยั ไมพ่ บอาการไมพ่ งึ 19 ที่ไมไ่ ดร้ ับยาฟา้ ทะลายโจร จ�ำ นวน 526 ราย และ ประสงคใ์ ด ๆ ในอาสาสมัครทั้งหมด แต่พบว่ามอี าสา ผปู้ ว่ ยทไ่ี ดร้ บั ยาฟา้ ทะลายโจร ในขนาดทม่ี ี androgra- สมัคร 1 รายท่ีมี ค่า Alanine Aminotransferase pholide 180 มลิ ิกรัมต่อวัน จ�ำ นวน 309 ราย พบวา่ (ALT) เพิ่มสูงเป็น 1.7 เท่าของคา่ ปกตใิ นวนั ท่ี 5 ของ กลุ่มผู้ป่วยท่ีไม่ได้รับยาฟ้าทะลายโจรมีการเปล่ียน การรับการประทานยา และอาสาสมคั ร 1 รายท่มี แี นว เป็นมีอาการรุนแรงข้ึน เช่น มีภาวะปอดอักเสบหรือ โน้มของค่า Aspartate aminotransferase (AST) ใส่ท่อช่วยหายใจ ได้ 77 ราย (14.64%) กลุ่มที่ได้รับ และ ALT สงู ขน้ึ แตไ่ มเ่ กนิ คา่ ปกติ และกลบั สคู่ า่ ปกติ ยาฟา้ ทะลายโจรพบวา่ มกี ารเปลย่ี นเปน็ มอี าการรนุ แรง หลังจากสิน้ สุดการรกั ษา ข้นึ เพยี ง 3 ราย (0.97%) number needed to treat คณะแพทยศาสตรศ์ ริ ริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั = 7.32 หมายถึงการให้ยาฟ้าทะลายโจรในผู้ป่วย มหิดล ได้นำ�ตัวอย่างสิ่งส่งตรวจจากผู้ป่วยโครงการ โควดิ ทกุ ๆ 8 คนจะสามารถลดการเกดิ เปน็ ภาวะปอด นำ�ร่องไปศึกษาระดับของ cytokines ท่ีเก่ียวข้องกับ อักเสบ ได้ 1 คน และ RR = 0.057 (0.018-0.183) โรคโควิด-19 พบว่าระดับของกลุ่ม adaptive และ p < 0.001 ถือเป็น protective exposure โดยการ pro-inflammatory cytokines, growth factor and ให้ยาฟ้าทะลายโจรสามารถลดโอกาสการเกิดปอด chemokine ลดลง ระดับของ anti-inflammatory อกั เสบได้ 94.3% cytokines, growth factor and chemokine บาง ชนดิ เพม่ิ ขน้ึ ซง่ึ อยรู่ ะหวา่ งขอตพี มิ พใ์ นวารสารวชิ าการ AP= Andrographolide ในการแพร่ระบาดระลอกใหม่ของโรคโควิด–19 ใน ช่วงเดือนธันวาคม 2563 ท่ีผ่านมา ทางกรมการ- no AP AP แพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ได้ร่วมมือ กบั 9 โรงพยาบาลของรัฐ สังกดั กระทรวงสาธารณสุข จ�ำ นวนผปู้ ่วย 526 309 ด�ำ เนนิ การศกึ ษาวจิ ยั ไดแ้ ก่ โรงพยาบาลนครปฐม โรง จำ�นวน Turn to moderate 77 3 พยาบาลบา้ นโปง่ โรงพยาบาลสมทุ รสาคร โรงพยาบาล and severe 14.64% 0.97% ราชบุรี โรงพยาบาลสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย อตั ราการ turn to moderate โรงพยาบาลกระทุ่มแบน โรงพยาบาลปทุมธานี โรง and severe พยาบาลแม่ระมาด จังหวัดตาก และโรงพยาบาล สมทุ รปราการ โดยไดจ้ า่ ยยาฟา้ ทะลายโจรในการรกั ษา ARR =14.64-0.97 = 13.67 % NTT = 1/0.1367 = 7.32 ผู้ป่วยโควิด–19 ที่มีอาการรุนแรงน้อย ร่วมกับการ รกั ษาทางแพทยแ์ ผนปจั จบุ นั จ�ำ นวน 309 คน พบวา่ ผู้ เม่ือเปรียบเทียบมูลค่าในการรักษาพบว่าค่า ปว่ ยจ�ำ นวน 306 คน มอี าการดขี นึ้ ตง้ั แตว่ นั ท่ี 1–5 ตาม รกั ษาดว้ ยยาฟา้ ทะลายโจรอยทู่ ปี่ ระมาณ 180 บาทตอ่ คน ส่วนค่ารักษาด้วยยา Favipiravir อยู่ท่ีประมาณ 4,800 บาทต่อคน สามารถลดค่าใช้จ่ายในการใช้ยา Favipiravir ไดถ้ ึง 12,317,100 บาท

232 วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทยท​์ างเลือก ปที ่ี 19  ฉบบั ท่ี 1  มกราคม-เมษายน 2564 ราคา (บาท) ผลท่ไี ด้ 1982;17(4):195-8. 5. Madav S, Tandan SK, Lal J, et al. Anti-inflammatory Paracetamol 60 ลดไข้ ฟา้ ทะลายโจร 180 ลดไข,้ activity of andrographolide. Fitoterapia. 1996;67(5):452-8. ต้านการอกั เสบ, 6. Thamaree S, Rugrungtham K, Ruangrungsi N, Thaworn ฆ่าเช้ือไวรสั Favipiravir ฆ่าเชื้อไวรสั N, Kemsri W. The inhibitory effects of extracts of some 4,800 herbal medicines on the production of proinflammatory cytokines by in vitro stimulated human blood cells. Thai ขณะน้ี กรมการแพทย์แผนไทยฯ ร่วมกับโรง J Pharm Sci. 1998;22(3):S47. พยาบาลสงั กดั กระทรวงสาธารณสขุ กรมวทิ ยาศาสตร์ 7. Chiou WF, Chen CF, Lin JJ. Mechanisms of supression การแพทย์ และองค์การเภสัชกรรม ดำ�เนินการขยาย of inducible nitric oxide synthase (iNOS) expression in ผลในการศึกษาวิจัยทางคลินิกเพ่ิมเติม เพื่อยืนยัน RAW 264.7 cells by andrographolide. Br J Pharmacol. ประสิทธิผลของสมุนไพรฟ้าทะลายโจรในการร่วม 2000;129(8):1553-60. รกั ษาโรคโควดิ 19 โดยไดอ้ อกแบบ การศกึ ษาวจิ ยั เปน็ 8. Thamaree S, Rugrungtham K, Ruangrungsi N, Thaworn แบบสุม่ และมกี ลุ่มเปรยี บเทียบ เพอื่ เพิ่มระดบั ความ N, Kemsri W. The inhibitory effects of andrographolide นา่ เชอื่ ถอื ใหม้ ากยงิ่ ขนึ้ ซงึ่ สามารถรวบรวมอาสาสมคั ร and extracts of some herbal medicines on the production ไดค้ รบตามขนาดตวั อยา่ งแล้ว โดยอยูใ่ นระหวา่ งการ of proinflammatory cytokines by LPS-stimulated human รวบรวมข้อมูล และส่งต่อตัวอย่างของอาสาสมัคร blood cells. Chula Med J. 2001;45(8):661-70. ทั้งหมดให้แกก่ รมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ด�ำ เนนิ การ 9. Shen YC, Chen CF, Chiou WF. Supression of rat neutro- เพาะเลย้ี งเชอื้ รวมถงึ การวเิ คราะหข์ อ้ มลู การวจิ ยั และ phil reactive oxygen species production and adhesion เผยแพรค่ วามก้าวหนา้ ของผลการวจิ ยั ตอ่ ไป by the diterpenoid lactone andrographolide. Planta Med. 2000;66:314-7. References 10. Shen YC, Chen CF, Chiou WF. Andrographolide prevents oxygen radical production by human neutrophils: pos- 1. Sawadeemongkol K, Permpipat U, Kiatyingingangsu- sible mechanism(s) involved in its anti-inflammatory lee N, et al. Pharmacological studies of Andrographis effect. Br J Pharmacol. 2002;135(2):399-406. paniculate Wall.Ex Nees. Meeting Report of Andrographis 11. Batkhuu J, Hattori K, Takano F, Fushiya S, Oshiman K, paniculate Wall.Ex Nees. Department of Medical Fujimiya Y. Suppression of NO production in activated Sciences. 1990. macrophages in vitro and ex vivo by neoandrographolide isolated from Andrographis paniculata. Biol Pharm Bull. 2. Limpanishgul S. The study of anti-inflammatory activ- 2002;25(9):1169-74. ity of medicinal plant, Andrographis paniculata nees in 12. Hsu LW, Chang SC, Shen CH, Chuang KS. Androgra- rats (thesis). Pharmacology, Faculty of Pharmaceutical pholide and its derivatives as TNF-alpha antagonists. Sciences, Chulalongkorn University; 1989. Patent: US Pat Appl Publ US. 2006106098, 22. 2006. 13. Qin LH, Kong L, Shi GJ, Wang ZT, Ge BX. Androgra- 3. Rattanasothorn N, Polachart P. Anti-inflammatory pholide inhibits the production of TNF-alpha and inter- activity of Andrographis paniculata Wall.Ex Nees in mice. leukin-12 in lipopolysaccharide-stimulated macrophages: Special program of Faculty of Pharmaceutical, Mahidol role of mitogen-activated protein kinases. Biol Pharm University; 2006. Bull. 2006.29(2):220-4. 14. Liu J, Wang ZT, Ge BX. Andrograpanin, isolated from 4. Deng W, Nie R, Liu J. Comparison of pharmacological Andrographis paniculata, exhibits anti-inflammatory effect of four andrographolides. Yao Hsueh T’ung Pao. property in lipopolysaccharide-induced macrophage cells through down-regulating the p38 MAPKs signaling pathways. Int Immunopharmacol. 2008;8:951-8. 15. Sulaiman MR, Zakaria ZA, Abdul Rahman A, Mohamad AS, Desa MN, Stanslas J, Moin S, Israf DA. Antinocicep- tive and antiedematogenic activities of andrographolide

J Thai Trad Alt Med Vol. 19  No. 1  Jan-Apr 2021 233 isolated from Andrographis paniculata in animal models. Acanthaceae) against the primary dengue vector Aedes Biol Res Nurs. 2010;11(3):293-301. aegypti (Diptera: Culicidae). Acta Trop. 2016;163:167-78. 16. Madav S, Tripathi HC, Tandan MSK. Analgesic, anti- 26. Gupta B, Mishra KP, Ganju L. 2017. Broad-spectrum pyretic and antiulcerogenic effects of andrographolide. antiviral properties of andrographolide. Arch Virol. Indian J Pharm Sci. 1995;57(3):121-5. 2017;162(3): 611-23. 17. Nosálová G, Majee SK, Ghosh K, Raja W, Chatter- 27. Caceres DD, Hancke JL, Burgos RA, Wikman GK. Pre- jee UR, Jureček L, Ray B. Antitussive arabinoga- vention of common colds with Andrographis paniculata lactan of Andrographis paniculata demonstrates dried extract. A pilot double blind trial. Phytomedicine. synergistic effect with andrographolide. Int J Biol 1997;4(2):101-4. Macromol. 2014;69:151-7. 28. Hancke J, Burgos R, Caceres D, Wikman G. A double- 18. Rajagopal S, Ajaya Kumar R, Deevi DS, Satyanarayana blind study with a new monodrug Kan Jang: decrease C, Rajagopalan R. Andrographolide, a potential cancer of symptoms and improvement in the recovery from therapeutic agent isolated from Andrographis paniculata. common colds. Phytother Res. 1995;9:559-62. J Exp Ther Oncol. 2003;3:147-58. 29. Saxena RC, Singh R, Kumar P, Yadav SC, Negi MPS, 19. Xu Y, Chen A, Fry S, Barrow RA, Marshall RL, Mukkur Saxena VS, Amit A. A randomized double blind placebo TKS. Modulation of immune response in mice immunized controlled clinical evaluation of extract of Andrographis with an inactivated Salmonella vaccine and gavaged with paniculata (KalmCold™) in patients with uncompli- Andrographis paniculata extract or andrographolide. Int cated upper respiratory tract infection. Phytomedicine. Immunopharmacol. 2007;7:515-23. 2010;17(3-4):178-85 20. Cai W, Li Y, Chen S, Wang M, Zhang A, Zhou H, Chen 30. Bhuiyam FR, Howlader S, Raihan T, Hasan M. Plants me- H, Jin M. 14-Deoxy-11,12-dehydroandrographolide tabolites: Possibility of natural therapeutics against the exerts anti-influenza A virus activity and inhibits COVID-19 pandemic. Front Med (Lausanne). 2020;7:444. replication of H5N1 virus by restraining nuclear export 31. Enmozhi SK, Raja K, Sebastine I, Joseph J. Androgra- of viral ribonucleoprotein complexes. Antiviral Res. pholide as a potential inhibitor of SARS-CoV-2 main 2015;118:82-92. protease: An in silico approach. J Biomolec Struc Dyn. 21. Cai W, Chen S, Li Y, Zhang A, Zhou H, Chen H, Jin M. 2020. (DOI: 10.1080/07391102.2020.1760136) 14-Deoxy-11,12-didehydroandrographolide attenuates 32. Mohammad T, Shamsi A, Anwar S, Umair M, Hus- excessive inflammatory responses and protects mice sain A, Rehman MT, AlAjmi MF, Islam A, Hassan MI. lethally challenged with highly pathogenic A(H5N1) Identification of high-affinity inhibitors of SARS-CoV-2 influenza viruses. Antiviral Res. 2016;133:95-105. main protease: Towards the development of effective 22. Chen JX, Xue HJ, Ye WC, Fang BH, Liu YH, Yuan SH, COVID-19 therapy. Virus Res. 2020;288:198102. Yu P, Wang YQ. Activity of andrographolide and its 33. Shi TZ, Huang YL, Chen CC, Pi WC, Hsu YL, Lo LC, Chen derivatives against influenza virus in vivo and in vitro. WY, Fu SL, Lin CH. Andrographolide and its fluorescent Biol Pharm Bull. 2009;32(8):1385-91. derivative inhibit the main proteases of 2019-nCoV and 23. Churiyah, Pongtuluran OB, Rofaani E, Tarwadi. Anti- SARS-CoV through covalent linkage. Biochem Biophys viral and immunostimulant activities of Andrographis Res Commun. 2020;533(3):67–473. paniculata. HAYATI J Biosci. 2015;22(2):67-72. 34. Maurya VK, Kumar S, Prasad AK, Bhatt MLB, Saxena SK. 24. Ding Y, Chen L, Wu W, Yang J, Yang Z, Liu S. Androgra- Structure-based drug designing for potential antiviral pholide inhibits influenza A virus-induced inflamma- activity of selected natural products from Ayurveda tion in a murine model through NF-kB and JAK-STAT against SARS-CoV-2 spike glycoprotein and its cellular signaling pathway. Microbes Infect. 2017;19(12):605-15. receptor. VirusDisease. 2020;31:179-93. 25. Edwin ES, Vasantha-Srinivasan P, Senthil-Nathan S, 35. Murugan NA, Pandian CJ, Jeyakanthan J. Computational Thanigaivel A, Ponsankar A, Pradeepa V, Selin-Rani S, investigation on Andrographis paniculata phytochemicals Kalaivani K, Hunter WB, Abdel-Megeed A, Duraipandi- to evaluate their potency against SARS-CoV-2 in compari- yan V, Al-Dhabi NA. Anti-dengue efficacy of bioactive son to known antiviral compounds in drug trials. J Biomol andrographolide from Andrographis paniculata (Lamiales: Struct Dyn. 2020. (DOI: 10.1080/07391102.2020.1777901)