เอกสารเผยแพร่ผลสำเร็จ

ผลสำเร็จในภำพรวม ของกำรใหก้ ำรสนบั สนนุ โครงกำรของกองทนุ ส่งิ แวดลอ้ ม ระหว่ำงปีงบประมำณ พ.ศ. 2535 – 2562 โครงกำรตดิ ตำมและประเมนิ ผลสำเรจ็ ในภำพรวม ของกำรใหก้ ำรสนบั สนนุ โครงกำรของกองทุนสง่ิ แวดลอ้ ม ระหวำ่ งปงี บประมำณ พ.ศ. 2535-2562



คำนำ กองทุนสิ่งแวดล้อม จัดต้ังขึ้นตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม แหง่ ชาติ พ.ศ. 2535 และดาเนนิ การภายใตส้ านักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม (สผ.) ในระยะที่ผ่านมากองทุนส่ิงแวดล้อมได้ให้การสนับสนุนโครงการแก่ หน่วยงานทั้งภาครัฐท่ีเป็นสว่ นราชการ องคก์ รปกครองส่วนท้องถน่ิ รัฐวิสาหกิจ เอกชน และ องค์กรเอกชน ด้านส่ิงแวดล้อม ในการจัดให้มีระบบบาบัดน้าเสีย อากาศเสีย ระบบกาจัด ของเสีย รวมท้ังสนับสนุนด้านการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ต้ังแต่พ.ศ. 2535 - 2562 รวมท้ังสิ้น1,636 โครงการ เป็นเงิน 16,002.87 ล้านบาท โดยจะ มีการติดตามและประเมินโครงการ ต้ังแต่เริ่มต้นจนสิ้นสุดโครงการ เพื่อให้ได้รับทราบถึง ปัญหาและอุปสรรคระหว่างดาเนินโครงการ รวมถึงให้ข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะ ตลอดจนแนวทางการบริหารโครงการอย่างมีประสิทธิภาพ และเม่ือโครงการสิ้นสุด การดาเนินงานไปแล้ว 1-2 ปี จะประเมินความคุ้มค่าโครงการเป็นลาดับสุดท้าย โดยที่ผ่าน มาการให้การสนับสนุนของกองทุนส่ิงแวดล้อมได้ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อประชาชน รวมถึง ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมอย่างมาก แต่ยังไม่ได้มีการประเมินผลสาเร็จใน ภาพรวมของการให้การสนับสนุนโครงการของกองทุนสิ่งแวดล้อมเพ่ือเผยแพร่ให้เป็นท่ี ประจักษ์ ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2564 สผ. จงึ เหน็ ควรให้ว่าจา้ งดาเนนิ โครงการติดตามประเมิน ผลสาเร็จในภาพรวมของการให้การสนับสนุนโครงการของกองทุนส่ิงแวดล้อม ระหว่าง ปีงบประมาณ พ.ศ. 2535 - 2562 เพื่อประเมินผลสาเร็จในภาพรวมของการให้การสนับสนุน โครงการ ทั้งในมิติประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และผลกระทบ รวมถึงนาข้อคิดเห็นและ ข้อเสนอแนะท่ีได้จากการประเมินผลสาเร็จในภาพรวมของการให้การสนับสนุนโครงการไปใช้ เป็นแนวทางปรับปรุงการกาหนดทิศทาง การจัดลาดับความสาคัญในการให้การสนับสนุน โครงการ และเป็นแนวทางในการจัดสรรงบประมาณของกองทนุ สิ่งแวดล้อมต่อไป สำนักงำนนโยบำยและแผนทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อม พ.ศ. 2564



สำรบญั ความเป็นมา กองทนุ สงิ่ แวดล้อม 1 แนวทางการใหก้ ารสนบั สนุนของกองทนุ สิ่งแวดลอ้ ม 2 แนวโน้มทศิ ทางการใหก้ ารสนบั สนนุ เงินของกองทุนส่งิ แวดล้อม 3 โครงการทไี่ ดร้ ับการสนบั สนุนงบประมาณจากกองทนุ สิ่งแวดลอ้ ม 7 ระบบการติดตามและประเมนิ ผลความสาเรจ็ ในภาพรวม 10 สรุปผลการตดิ ตามประเมนิ ผลสาเร็จในภาพรวม 11 ตวั อย่างผลการประเมนิ โครงการที่ใชเ้ ป็นกรณศี กึ ษา 17



ควำมเปน็ มำ “กองทนุ ส่ิงแวดล้อม” “กองทนุ ส่ิงแวดล้อม” จดั ตัง้ ขึ้นในปี พ.ศ. 2535 เพ่อื เปน็ กลไกทางการเงนิ ทส่ี ร้างแรงจูงใจ ให้ส่วนราชการ องค์กรปกครองส่วน ท้องถิ่น รัฐวิสาหกิจ ภาคเอกชน องค์กรเอกชนด้าน สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม เ ข้ า ม า มี ส่ ว น ร่ ว ม ใ น ก า ร ป้ อ ง กั น แ ล ะ รั ก ษ า คุ ณ ภ า พ ส่ิ ง แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ ทรัพยากรธรรมชาติของประเทศ ตามหลักการผู้ก่อให้เกิดมลพิษเป็นผู้จ่ายโดยให้การ สนบั สนุนเงนิ ทั้งในลักษณะเงนิ อดุ หนุนและเงินกู้ การบริหารจัดการกองทุนสิ่งแวดล้อมได้ดาเนินไปด้วยความรอบคอบและโปร่งใส โดยมี คณะกรรมการกากับดูแล จานวน 2 คณะ ได้แก่ คณะกรรมการส่ิงแวดล้อมแห่งชาติ และ คณะกรรมการกองทุนส่ิงแวดล้อม พร้อมมีกลไกสนับสนุนการปฏิบัติงานให้บรรลุตาม วัตถุประสงค์จากสา นักงานกองทุนส่ิงแวดล้อม สา นักงานนโยบายและแผน ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม คณะกรรมกำรส่งิ แวดลอ้ มแหง่ ชำติ คณะกรรมกำรกองทุนสง่ิ แวดล้อม คณะอนุกรรมกำรกลนั่ กรองโครงกำร (สผ. เปน็ ฝ่ำยเลขำนกุ ำร) ดำ้ นกำรจัดกำรทรพั ยำกรธรรมชำติและ สง่ิ แวดลอ้ มกองทนุ ส่ิงแวดล้อม คณะอ(สนผกุ .รรเปมน็กฝำรำ่ กยลเลนั่ ขกำรนอุกงำโครร)งกำร ดำ้ นกำรจดั กำรมลพิษ ผจู้ ดั กำรกองทุนสิง่ แวดล้อม (กรมบัญชีกลำง และบมจ.ธนำคำกรงุ ไทย) 1

แนวทำงกำรใหก้ ำรสนบั สนนุ ของกองทุนสง่ิ แวดลอ้ ม ขอบข่ายของกิจการที่กองทนุ สิง่ แวดล้อมให้การสนบั สนุน ดังนี้ (1) เงินอุดหนุนสาหรับส่วนราชการหรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสาหรับการ ลงทนุ และดาเนนิ งาน ระบบบาบัดนา้ เสียรวมหรือระบบกาจัดของเสยี รวม รวมทัง้ การจัดหา จัดซ้ือ ท่ีดิน วัสดุ อุปกรณ์ เคร่ืองมือ และเคร่ืองใช้ท่ีจาเป็นสาหรับการดาเนินงานและ บารุงรักษาระบบดังกล่าวด้วย ตามมาตรา 23(1) แห่งพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษา คณุ ภาพสิง่ แวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 (2) เงินกู้สาหรับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือรัฐวิสาหกิจ เพ่ือจัดให้มีระบบ บาบัดอากาศเสีย หรือ น้าเสีย ระบบกาจัดของเสียหรืออุปกรณ์อ่ืนใด สาหรับใช้เฉพาะใน กิจการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือ รัฐวิสาหกิจนั้น ตามมาตรา 23(2) แห่ง พระราชบัญญัติสง่ เสรมิ และรักษาคุณภาพส่ิงแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2535 (ปัจจุบันยังไมม่ ี หน่วยงานองคก์ รปกครองสว่ นท้องถ่นิ หรือรัฐวสิ าหกิจขอกเู้ งนิ ตามมาตราน้ี) (3) เงินกู้สาหรับภาคเอกชนท่ีมีหน้าที่ตามกฎหมายที่จะต้องจัดให้มีระบบบาบัด อากาศเสีย หรือน้าเสีย ระบบกาจัดของเสียหรืออุปกรณ์อ่ืนใด เพ่ือการควบคุมบาบัดหรือ ขจัดมลพิษท่ีเกิดจากกิจกรรมหรือ การดาเนินกิจการของตนเอง และ ผู้ท่ีไดร้ ับใบอนุญาตให้ ประกอบกิจการรับจ้างให้บริการบาบัดน้าเสียหรือกาจัดของเสียตามมาตรา 73 ตามมาตรา 23(3) แห่งพระราชบญั ญัตสิ ่งเสรมิ และรักษาคณุ ภาพสิ่งแวดลอ้ มแห่งชาติ พ.ศ. 2535 (4) เงินช่วยเหลือและอุดหนุนกิจการใดๆ ท่ีเก่ียวกับการส่งเสริมและรักษา คุณภาพสิ่งแวดล้อมตามที่คณะกรรมการกองทุนเห็นสมควร และโดยความเห็นชอบของ คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติตามมาตรา 23(4) แห่งพระราชบัญญัติส่งเสริมและ รกั ษาคุณภาพสิ่งแวดลอ้ มแห่งชาติ พ.ศ. 2535 2

แนวโน้มทศิ ทำงกำรใหก้ ำรสนับสนุนเงนิ ของกองทุนสิ่งแวดลอ้ ม พ.ศ. 2535 เป็นช่วงเวลาที่ประเทศไทยประสบปัญหาการขาดแคลนระบบบ้าบัดน้าเสีย ชุมชน และระบบก้าจัดขยะมูลฝอยจากชุมชน กองทุนส่ิงแวดล้อมจึงเป็นช่องทางส้าคัญใน การสนองนโยบายรัฐบาลผ่านพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม แหง่ ชาติพ.ศ. 2535 ซงึ่ เน้นการลงทุนกา้ จดั ของเสยี ที่ปลายท่อ (End of Pipe Treatment) เป็นหลัก ดังนัน ในช่วงปีงบประมาณ พ.ศ. 2535-2539 จึงเป็นช่วงเวลาที่กองทุน สิง่ แวดลอ้ มใหก้ ารสนับสนนุ หนว่ ยงานราชการ องค์การปกครองสว่ นท้องถน่ิ ในการกอ่ สร้าง ระบบบา้ บดั นา้ เสียชมุ ชน และระบบก้าจดั ขยะมลู ฝอย พ.ศ.2548 มีการก้าหนดกรอบการจัดสรรเงินอุดหนุนให้แก่โครงการด้านการจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติและด้านการจัดการมลพิษ ตามมาตรา 23(4) กองทุนส่ิงแวดล้อม ได้ สนับสนุนโครงการด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติเชิงรุก โดยกระบวนการการมีส่วน ร่วม เพิ่มขึน ส่งผลให้เกิดองค์ความรู้ที่สามารถน้าไปริเร่ิม ต่อยอด และขยายผลไปสู่พืนที่ อื่น ๆ อยา่ งเป็นรปู ธรรม พ.ศ.2552 การปรับเง่ือนไขและลดอัตราดอกเบียเงินกู้เอกชน ให้ บมจ. ธนาคารกรุงไทย มาเป็นผู้จัดการกองทุนส่ิงแวดล้อม ร่วมกันประชาสัมพันธ์เงินกู้ให้ภาคเอกสาร กองทุน สิ่งแวดลอ้ มจึงได้ใหก้ ารสนบั สนนุ เงินก้เู พิ่มมากขนึ ในเวลาต่อมา พ.ศ.2557 รัฐบาลก้าหนด “การจัดการขยะ” เป็นวาระแห่งชาติ กองทุนสิ่งแวดล้อม เล็งเห็นว่า การจัดการขยะที่มีประสิทธิภาพควรเรม่ิ ตังแตก่ ารคัดแยกจากแหล่งก้าเนิด และ ชมุ ชนควรมีสว่ นร่วม จึงได้ใหก้ ารสนบั สนุนโครงการส่งเสริมการมีสว่ นร่วมของชุมชนในการ คัดแยกขยะท่ีต้นทาง เป็นรูปแบบชุดโครงการ ท่ีมีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจากทุก จังหวัดท่ัวประเทศรวมกันในการดา้ เนินโครงการ โดยมีเป้าหมายลดปริมาณขยะได้ร้อยละ 35 และเกิดชุมชนต้นแบบ 1 แห่งต่อ 1 องค์กรปกครองส่วนท้องถนิ่ 3

พ.ศ. 2561 ทศิ ทางการให้การสนบั สนนุ เงินของกองทุนสิ่งแวดล้อมได้ก้าหนดกรอบตาม แผนปฏบิ ัติการระยะยาว กองทนุ ส่งิ แวดลอ้ ม พ.ศ. 2560-2565 1. การสนับสนุนเงินอุดหนุน จะมุ่งเน้นการจัดสรรเงินตามยุทธศาสตร์ท่ีตอบโจทย์ ยุทธศาสตร์ชาติ หรือเป็นวาระแห่งชาติ หรือสถานการณ์ส่ิงแวดล้อมท่ีส้าคัญ เช่น การ จัดการปัญหามลพิษ ทางอากาศ ปญั หาซากขยะอเิ ล็กทรอนิกส์ (1) สนับสนุนเงินกองทุนส่ิงแวดล้อมให้แก่โครงการก่อสร้างหรือด้าเนินการระบบ บ้าบัด น้าเสียรวมหรือระบบก้าจัดของเสียรวมท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินเสนอ ขอรับการสนับสนุนภายใต้ แผนปฏิบัติการเพ่ือการจัดการคุณภาพส่ิงแวดล้อมใน ระดับจงั หวัด (2) สนับสนุนเงินกองทุนให้แก่โครงการด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ ด้านการจัดการมลพิษ โดยมุ่งเน้นประเด็นด้านทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อมท่ีมีความส้าคัญสูงและเร่งด่วน โดยเฉพาะโครงการ/กิจกรรมท่ี ตอบสนองต่อนโยบายและยุทธศาสตร์ของประเทศ ซ่ึงได้ให้ความส้าคัญใน 4 ด้าน คอื - การจัดการขยะ - การปกปอ้ งและฟ้นื ฟู พืนที่อนุรักษ์ทรพั ยากรป่าไม้ - การป้องกันและเตรียมการเพ่ือรองรับการเปล่ียนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ - การอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรชีวภาพ และความ หลากหลายทางชวี ภาพ นอกจากนี ได้ขยายขอบเขตวัตถุประสงค์การสนับสนุนเงินกองทุนส่ิงแวดล้อม ให้กับประเภทโครงการในกรณีที่เกิดเหตุ ฉุกเฉิน หรือภยันตรายในการแก้ไขขจัด มลพิษและฟ้ืนฟูคุณภาพส่ิงแวดล้อม หรือโครงการ/กิจกรรมที่ได้รับการรับรอง มาตรฐานการจัดการคุณภาพส่ิงแวดล้อม การอุดหนุนการด้าเนินการเก่ียวกับการ พฒั นาระบบการประเมนิ ผลกระทบส่ิงแวดลอ้ ม 2. การสนบั สนุนเงนิ กยู้ ืม ซ่งึ แนวโน้มการจัดสรรเงินก้กู องทุนส่ิงแวดลอ้ มใหก้ ับภาคเอกชน ที่สนใจและมีหน้าที่ตามกฎหมายในการจัดให้มีระบบบ้าบัดอากาศเสียหรือน้าเสีย ระบบ ก้าจัดของเสยี หรืออปุ กรณ์อื่นใด เพ่ือการควบคุมบา้ บัด หรอื ขจัด มลพษิ ท่เี กิดจากกจิ กรรม 4

หรือการดา้ เนินกิจการของตนเอง หรือบคุ คลนันเป็นผู้ไดร้ ับอนุญาตให้ประกอบกจิ การ เปน็ ผู้รับจ้างให้บริการบ้าบัดน้าเสีย หรือก้าจัดของเสีย โดยเฉพาะโครงการเงินกู้ขนาดเล็ก เพื่อ เปิดโอกาสให้ผู้ประกอบการขนาดกลางและขนาดเล็กให้สามารถเข้าถึงแหล่งเงินกู้กองทุน สิ่งแวดลอ้ มท่ีมผี ลกระทบต่อสงิ่ แวดลอ้ มไม่มาก และเปน็ โครงการเทคโนโลยีสะอาดในสถาน ประกอบการ เช่น - โครงการปรับเปลี่ยนเคร่ืองจักรหรืออุปกรณ์อื่นใด ในระบบบ้าบัด อากาศเสีย หรือระบบ บ้าบัดน้าเสีย หรือระบบก้าจัดของเสีย เพ่ือ การทดแทน ระบบเดมิ ท่ีมีอยู่ ทห่ี มดอายุการใชง้ าน โดยงบประมาณ โครงการ ไม่เกิน 50 ลา้ นบาท - โครงการติดตังระบบส้าหรับหมักมูลสัตว์ จากฟาร์มปศุสัตว์ เพ่ือให้ สามารถน้ากลับมาใช้ ประโยชน์เป็นปุ๋ย หรือเป็นสารบ้ารุงดิน ท่ีมี ก้าลังผลิตต่อเครื่อง ไม่เกิน 20 ตัน/วัน และระบบดังกล่าวต้องมีใบ รบั ประกันผลงานอยา่ งน้อย 1 ปี - โครงการก่อสร้างเฉพาะระบบบ้าบัดน้าเสียของสถานประกอบการท่ี มีความสามารถในการบ้าบัดไมเ่ กนิ 100 ลบ.ม./วนั ทงั นี กองทุนสงิ่ แวดล้อมจึงได้มีการด้าเนินการเพ่ิมประสิทธิภาพการสนับสนุนเงินกู้เพื่อการ จัดการปัญหามลพิษของภาคเอกชนโดยการจัดสรรเงินกู้ในเชิงรุก โดยให้กับ บมจ. ธนาคารกรุงไทย ซึ่งเป็นผู้จัดการกองทุนในส่วนของเงินกู้ ในการอนุมัติเงินกู้แบบเบ็ดเสร็จ ให้กับโครงการที่ผู้ขอรับการสนับสนุนจากภาคเอกชน เพื่อให้เกิดสภาพคล่องในการจดั สรร เงินกู้ โดยสนับสนุนเงินกู้ในลักษณะเงินก้อน (Lump Sum) ส้าหรับผู้ประกอบการขนาด กลางและขนาดย่อม (SMEs) ในโครงการ 3 ลักษณะ ได้แก่ 1) โครงการปรับเปลี่ยน เครื่องจักรหรืออุปกรณ์ไม่เกิน 50 ล้านบาท 2) โครงการติดตังระบบหมักมูลสัตว์ที่มีก้าลัง ผลติ ตอ่ เครื่องไม่เกนิ 20 ตนั /วนั และ 3) โครงการก่อสรา้ งระบบบ้าบัดน้าเสยี ขนาดไม่เกิน 100 ลกู บาศก์เมตรต่อวัน วงเงิน 100 ล้านบาท 5

โครงกำรทไ่ี ดร้ บั กำรสนบั สนนุ งบประมำณจำกกองทุนส่งิ แวดลอ้ ม ปีงบประมาณ พ.ศ. 2535 จนถงึ ปัจจุบัน (ไตรมาส 1 ปีงบประมาณ 2564) กองทุน สิ่งแวดล้อมได้สนับสนุนเงินให้กับหน่วยงานต่างๆ ทังส่วนราชการ องค์กรปกครองส่วน ท้องถิ่น เอกชน สมาคม และเครือข่าย/หน่อยงานอนุรักษ์ด้านส่ิงแวดล้อม รวม 1,676 โครงการ รวมเป็นเงนิ 16,183.48 ล้านบาท จำนวนโครงกำรทไี่ ด้ใหก้ ำรสนับสนนุ ของกองทนุ ส่งิ แวดล้อม โดยในปี พ.ศ. 2559 และ 2561 เป็นปีทม่ี ีรูปแบบชดุ โครงกำรกำรคดั แยกขยะที่ต้นทำง จำนวนวงเงนิ ท่ีได้ให้กำรสนบั สนนุ ของกองทนุ ส่ิงแวดล้อม โดยชว่ งแรก (พ.ศ. 2535-2539) จะเป็นกำรสนบั สนนุ กำรกอ่ สร้ำงระบบบำบดั นำเสยี /ระบบ กำจัดขยะแบบฝังกลบอย่ำงถูกสขุ ำภบิ ำลในพืนทีค่ วบคมุ มลพิษ และพนื ทคี่ ุม้ ครองส่ิงแวดล้อม และปี พ.ศ. 2552 เป็นตน้ มำ มีกำรกูย้ มื จำกภำคเอกชนเพิ่มขนึ 6

สดั สว่ นของประเภทโครงกำรท่ีไดร้ บั กำรสนบั สนุนงบประมำณจำกกองทนุ สงิ่ แวดล้อม ปีงบประมำณ พ.ศ. 2535 จนถึงปัจจุบนั (ไตรมำส 1 ปีงบประมำณ 2564) โดยโครงกำรเกี่ยวกบั กำรลดมลพิษนำ ได้รับกำรสนบั สนนุ วงเงินสงู สุด คิดเปน็ รอ้ ยละ 58 ของงบทก่ี องทนุ เคยให้กำรสนับสนนุ ทงั หมด รองมำคอื ดำ้ นทรพั ยำกรธรรมชำติ และขยะ ตำมลำดบั 7

กองทนุ ส่ิงแวดล้อม ไดใ้ ห้กำรสนับสนนุ โครงกำรตำ่ งๆ ทวั่ ประเทศ โดย เชยี งใหม่ เปน็ จงั หวัดท่มี ีกำรขอสนบั สนนุ โครงกำรถึง 55 โครงกำร รองมำคอื กรงุ เทพมหำนคร และสงขลำตำมลำดับ จงั หวดั ท่ีได้รับกำรสนบั สนนุ โครงกำรของกองทนุ สิ่งแวดล้อม โดย สมุทรปรำกำร เปน็ จงั หวดั ท่ีไดร้ บั กำรสนับสนนุ โครงกำรในวงเงินรวมทุกโครงกำรสงู ท่สี ดุ รองมำคอื ชลบุรี และสงขลำ 8

ระบบกำรตดิ ตำมและประเมินผลควำมสำเร็จในภำพรวม ในการประเมินใช้ระบบการติดตามและประเมินผลความสาเร็จในภาพรวม ได้ใช้ เกณฑ์มาตรฐานของ องค์การความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (Organization for Economic Co-operation and Development : OECD) มาประยุกตใ์ ช้ใหเ้ หมาะสม กับบริบทของโครงการที่ทาการประเมินผล ประกอบด้วย (1) เกณฑ์ความสอดคล้อง (Relevance) (2) เกณฑ์ความเช่ือมโยงกัน (Coherence) (3) เกณฑ์ประสิทธิผล (Effectiveness) และ (4) เกณฑ์ประสิทธิภาพ (Efficiency) รวมถึง การประเมินด้าน เศรษฐศาสตร์โดยด้วยการประเมินความคุ้มทุน และผลตอบแทนที่ได้รับจากการดาเนิน โครงการท่ีเป็นกรณีศึกษาโดยรวบรวมข้อมูลจากหน่วยงาน/องค์กรที่ได้รับการสนับสนุน จากกองทุนฯ ท้ังข้อมูลทุติยภูมิและข้อมูลปฐมภูมิ แต่อย่างไรก็ตาม มีข้อจากัด เนื่องจาก โครงการที่ประเมินในครั้งนี้ดาเนินการหลังจากท่ีโครงการดาเนินการเสร็จส้ินเป็นระยะ เวลานานมาก หรือโครงการบางโครงการไม่ได้มีการบนั ทึกข้อมูลรายละเอียดของผลกระทบ อย่างชัดเจน ทป่ี รึกษารวบรวมข้อมูลจากการสัมภาษณ์ผู้ประสานงานของโครงการ และผู้ที่ มีส่วนได้เสยี เพยี งบางคน ซึง่ ผู้ใหข้ ้อมลู ท้งั หมดไมส่ ามารถใหร้ ายละเอียดได้อย่างแมน่ ยาเป็น เพยี งการประมาณการเท่านัน้ 9

สรุปผลกำรติดตำมประเมินผลสำเรจ็ ในภำพรวม ตัง้ แต่ปี พ.ศ. 2535 – ปงี บประมาณ พ.ศ. 2562 มีโครงการท่ดี าเนนิ การแล้วเสร็จ รวม 970 โครงการ รวมจานวน 14,868.5 ล้านบาท โดยเป็น โครงการด้าน ทรัพยากรธรรมชาติทด่ี าเนินการแล้วเสรจ็ มีจานวนรวมทง้ั หมด 113 โครงการ รวมเป็นเงิน 2,766.07 ลา้ นบาท ในขณะทโี่ ครงการด้านมลพษิ มโี ครงการท่ดี าเนนิ การแล้วเสรจ็ ท้งั หมด 857 โครงการ รวมเป็นเงนิ 12,102.39 ลา้ นบาท จากการประเมนิ ผลความสอดคล้องของโครงการที่ใหก้ ารสนบั สนนุ กบั บริบทการพัฒนาด้าน สิ่งแวดล้อมของประเทศ พบว่า ประเภทโครงการท่ีกองทุนสิ่งแวดล้อมได้ใหก้ ารสนับสนุนมี ความสอดคล้องกบั เปา้ หมายการพฒั นาของแผนพฒั นาด้านสง่ิ แวดล้อมของประเทศ ในช่วง เวลานั้น แต่อย่างไรก็ตาม การสนับสนุนของกองทุนสง่ิ แวดล้อมไม่ได้สะท้อนผลออกมาทา ให้เป้าหมายของแผนพัฒนาประเทศบรรลุในประเด็นน้ันๆ ส่วนโครงการท่ีกองทุน สิ่งแวดล้อมให้การสนบั สนุนจะเปน็ เพยี งบางสว่ นทชี่ ่วยไม่ให้สถานการณ์เส่ือมโทรมลงกว่าน้ี และเป็นโครงการท่ีต้องเร่งให้การแก้ไขปัญหาไม่ให้เกิดผลกระทบวงกว้าง รวมท้ังเป็น โครงการท่ีจะค่อยๆ สร้างปลุกกระแสให้กับภาคประชาสังคมมีการฟ้ืนฟูและตระหนักด้าน สง่ิ แวดลอ้ มเพ่มิ ข้นึ ซึ่งจะตอ้ งใชเ้ วลาในการเหน็ การเปลีย่ นแปลงระยะยาว จากการวิเคราะห์และประเมินผลสาเร็จรายโครงการที่คัดเลือกเป็นตัวแทนภาพรวมของ โครงการท้งั หมดพบว่า การประเมินความสอดคล้อง (Relevance Evaluation) โครงการท่ีได้รับการสนับสนนุ จากกองทุนสิ่งแวดล้อมมีความสอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาและตัวชี้วัดของแผนที่อยู่ เหนือขนึ้ ไป คือ แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาติ (กรณโี ครงการท่ีสนับสนุนในช่วงปี 2535-2549) หรือ แผนจัดการคุณภาพสิ่งแวดล้อม (กรณีโครงการที่ได้รับการสนับสนุน ในชว่ งปี 2550-2562) อย่างไรกต็ าม ผลการประเมินสะท้อนให้เห็นว่า โครงการท่ีได้รับการ สนับสนุนจากกองทุนส่วนใหญ่ยังได้รับการออกแบบให้ตอบสนองตัวช้ีวัดหรือเป้าหมาย เพียงเป้าหมายหรือตัวชี้วัดเดียว ซ่ึงอาจทาให้การดาเนินงานคุ้มครองหรือจัดการ สงิ่ แวดล้อมที่ต้องการโครงการท่ีมีการออกแบบวัตถปุ ระสงคห์ รือแนวทางการดาเนนิ การท่ีมี 10

ความครอบคลุม (Comprehensive project) ถูกลดทอนประสิทธิผลหรือคุณค่าในการ สร้างผลกระทบเชงิ บวกต่อการค้มุ ครองและการจัดการสิง่ แวดล้อมลง การประเมินความเช่ือมโยง (Coherence Evaluation) ภาพรวมผลการประเมินความ เชื่อมโยงของโครงการที่ยึดถือพ้ืนท่ีจังหวัดเป็นหน่วยการวิเคราะห์ (Unit of analysis) พบว่า โครงการท่ีได้รบั การสนับสนุนเงินทนุ ส่วนใหญ่มีความเช่ือมโยงกันในระดับปานกลาง ถึงมากที่สุดและไม่พบว่ามีลักษณะของการบั่นทอนประสิทธิผลของโครงการท่ีมีการ ดาเนนิ การในพืน้ ทีเ่ ดยี วกัน การประเมินประสิทธิภาพด้านต้นทุน (Unit-Cost Evaluation) และ ประสิทธิภาพ ด้านเวลา (Time Efficiency) ผลการประเมินประสิทธิภาพของโครงการด้านต้นทุนและ ด้านเวลาในภาพรวม พบว่า มีประสิทธิภาพระดับดี ถึง ดีเย่ียม แต่อาจมีโครงการจานวน หนึ่งจาเป็นต้องได้รับการปรับปรุงให้ดีข้ึน ในการดาเนินงานการบริหารโครงการในด้าน ต่างๆ อาทิ ความล่าช้าในการจัดหาอุปกรณ์ เคร่ืองจักร หรือ ความล่าช้าของงานก่อสร้าง เปน็ ตน้ ซึง่ ส่วนใหญม่ กั เกดิ จากความไม่แนน่ อนของปัจจัยภายนอก การประเมินประสิทธิผล (Effectiveness Evaluation) โดยจะประเมินทั้งประสิทธิผล ผลผลิต ผลลัพธ์ขั้นต้น ข้ันกลาง และข้ันปลาย โดยภาพรวมพบว่าโครงการส่วนใหญ่มี ประสิทธิผลในระดับดีเย่ียม แต่อาจมีโครงการด้านการก่อสร้างระบบบาบัดน้าเสียบางส่วน ที่อาจจะมีประสิทธิผลในระดับที่ต้องปรับปรุงเนื่องจากยังไม่สามารถบาบัดน้าเสียได้ตาม แผนที่ตัง้ ใจไว้ หรือบางโครงการไมส่ ามารถประเมนิ ได้อันเน่ืองมาจากหน่วยงานหรือองค์กร ที่รับทุนรายงานผลผลิตไม่สอดคล้องกับมาตรฐานหลักวิชาการในการประเมินผลผลิตและ ผลลัพธ์ โดยหน่วยงานมักระบุผลผลิตเป็นเคร่ืองมือ หรือ อุปกรณ์ หรือ ส่ิงท่ีเกิดจากการ ก่อสร้าง แต่ในทางวิชาการพิจารณาว่าผลผลิต คือ ส่ิงของหรือบริการที่ประชาชนหรือ ผู้ใช้บริการสามารถนาไปใช้ให้เกิดประโยชน์ได้ อาทิ น้าท่ีผ่านการบาบัด ไม่ใช่ระบบบาบัด น้าเสีย ขยะท่ีถูกจัดเก็บ ไม่ใช่ รถเก็บขยะท่ีถูกจัดซ้ือ เป็นต้น ซ่ึงสถานการณ์เหล่านี้ทาให้ หน่วยงานที่รับทุนไม่ได้มีการจัดเก็บข้อมูลท่ีจาเป็นในการติดตามและประเมินผลอย่างเป็น ระบบ ส่งผลให้เกิดข้อจากัดในการประเมินทั้งในระดับผลผลิต (output) และผลลัพธ์ (outcome) 11

ส่วนกำรประเมินด้ำนเศรษฐศำสตร์ โดยพิจารณาความคุ้มทุน และผลตอบแทนท่ีไดร้ บั น้นั พบว่า จากกรณีศึกษาทง้ั 30 โครงการ มกี ารดาเนินงานที่คมุ้ ทนุ (พิจารณาจากการประเมิน ประสิทธิภาพต้นทุนและเวลา) ในขณะการการประเมินผลตอบแทนทางเศรษฐศาสตร์ใน เชิงของผลตอบแทนทางสังคม ซึ่งได้มีการประเมินท้ังผลประโยชน์ทางตรงของการดาเนิน โครงการตามวัตถุประสงค์ตามเป้าหมาย ส่วนประโยชน์ทางอ้อม จะคานวณจากผลลัพธ์ท่ี จะเกิดขึ้นจากการดาเนินงาน เช่น การเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร และคุณภาพชีวิตท่ีดีข้ึน เป็นต้น มีโดยจะต้องอ้างอิงข้อมูลตัวเลขการเปลี่ยนแปลงก่อนและหลัง และข้อมูลผล การศกึ ษาใกลเ้ คยี ง ซึง่ ผลประเมินผลตอบแทนทางสังคมในส่วนของผลประโยชน์ทางอ้อมที่ เกิดข้ึนมักจะมีมากกว่าผลประโยชน์ทางตรง โดยจากการศึกษา พบว่า ผลตอบแทนทาง สังคมของโครงการกรณีศึกษา มีตั้งแต่ประเมินไม่ได้ จนถึงมีผลตอบแทนของตัวชี้วัด โครงการถึง 80 เท่าของการลงทุน อย่างไรก็ตาม ค่าตอบแทนดังกล่าวเป็นเพียงค่า โดยประมาณการณ์ ไม่สามารถแสดงถึงความชัดเจนของผลตอบแทนทางสังคมได้อย่าง แท้จริง เน่ืองจากโครงการไม่ได้มีการรวบรวมข้อมูลท้ังก่อนและหลังโครงการเพื่อนามา ประเมินเป็นมูลค่าตัวแทนทางการเงิน ซ่ึงการประเมินครั้งน้ี ทาให้ทราบว่าการดาเนินงาน ของกองทุนที่ต้องการประเมินผลตอบแทนทางเศรษฐศาสตร์ในเชิงของผลตอบแทนทาง สังคมของแต่ละโครงการจาเป็นต้องออกแบบตั้งแต่ต้น คือ ควรมีการกาหนดผู้มีส่วนได้เสีย ของโครงการ กาหนดประเภทข้อมูลท่ีจาเป็นต่อการประเมินผลตอบแทนของโครงการ วิธีการรวบรวมข้อมูลที่กาหนดซ่ึงจะต้องมีการเก็บข้อมูลต้ังแต่ก่อนมีโครงการ และจบ โครงการแลว้ และวิธีการตรวจสอบย้อนกลับถงึ ถูกตอ้ งของข้อมลู ที่รวบรวมได้ นอกจากการวเิ คราะหแ์ ละประเมนิ ตามเกณฑ์ต่างๆท่ีกาหนดแลว้ ผลจากทปี่ รึกษา ได้ลงพื้นท่ี และสัมภาษณ์ผู้เกี่ยวข้องกับการดาเนินโครงการหรือได้รับผลประโยชน์/ ผลกระทบจากโครงการ พบว่า ทุกหน่วยงานระบุว่า การดาเนินโครงการของกองทุน สิ่งแวดล้อมก่อให้เกิดประโยชน์อย่างมาก นอกจากผลประโยชน์ทางตรง คือ การลดและ ขจัดมลพิษหรือการคุ้มครองอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติแล้ว ยังก่อให้เกิดประโยชน์ ทางอ้อม หรือ ผลพลอยได้ คือ การพัฒนากลุ่มและเครือข่ายด้านสิ่งแวดล้อม ทั้งน้ี กลุ่ม และเครือข่ายได้มีบทบาทเป็นกลไกระดับพ้ืนท่ีสาคัญในการดูแลไม่ให้สถานการณ์ด้าน ส่ิงแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติไม่เสื่อมโทรมลง หรือมีความสมบูรณ์มากย่ิงข้ึนและมี ระบบการใชป้ ระโยชนอ์ ยา่ งยง่ั ยนื 12

สรปุ ผลการติดตามประเมนิ ผลสาเรจ็ ในภาพรวมของกองทุน สิ่งแวดลอ้ ม พบวา่ โครงการทีก่ องทุนใหก้ ารสนับสนนุ กอ่ ใหเ้ กดิ ประโยชน์กับทงั้ โรงงานอุตสาหกรรม ฟาร์มเลย้ี งสัตว์ และชมุ ชน รวมทัง้ ประเทศชาตดิ ว้ ย และยังคงมสี ่วนสนับสนุนไม่ให้ สถานการณ์สง่ิ แวดล้อมเปลยี่ นแปลงไปทางทเี่ ลวรา้ ย และคอ่ ยๆ ดี ขึ้น ยงั ควรท่จี ะต้องมีการสนบั สนุนโครงการดา้ นสิ่งแวดล้อมต่อไป 13

14

15

ตัวอย่ำงผลกำรประเมนิ โครงกำรที่ใชเ้ ป็นกรณีศึกษำ ยกตวั อย่างกรณีศึกษาท่ีใช้ในการประเมินผลโครงการ ออกเป็น 4 ประเภท ไดแ้ ก่ โครงการ ด้านขยะ โครงการด้านทรัพยากรธรรมชาติ โครงการด้านน้าเสีย และโครงการด้านมลพิษ อ่นื ๆ มผี ลการประเมินโดยสรปุ ดงั น้ี 1. โครงกำรผลติ แทง่ เชอื เพลงิ จำกขยะ ของเทศบำลเมืองศรีสะเกษ จังหวัดศรสี ะเกษ โครงการผลติ แท่งเชอื้ เพลิงจากขยะของเทศบาลเมืองศรสี ะเกษ จังหวัดศรีสะเกษ โครงการ ภายใต้แผนปฏิบัติการเพื่อการจัดการคุณภาพสิ่งแวดล้อมในระดับจังหวัด ประจาปี งบประมาณ 2559 (เพิม่ เติม) จานวน 39 โครงการ จงั หวดั ศรสี ะเกษ ดา้ นโครงการดา้ นขยะ สมทบ 1 แสนบาท (เชื้อเพลิงขยะ) ประเภทกิจกรรม ก่อสร้างและการควบคุมงาน/ ออกแบบ ได้รับเงินสนับสนุนจากกองทุนส่ิงแวดล้อมในปีงบประมาณ 2558 หน่วยงานท่ี ขอรับการสนับสนุนเงินทุนเทศบาลเมืองศรีสะเกษ ภายใต้วงเงินอนุมัติ 0.1 ล้านบาท (สมทบ) วตั ถปุ ระสงค์โครงกำร 1. เพอ่ื นาขยะมลู ฝอยกลบั มาใชป้ ระโชนใ์ หม่อยา่ งมปี ระสิทธิภาพ 2. เพอื่ สรา้ งระบบการจดั การขยะเพ่ือผลติ เปน็ เช้ือเพลิง RDF และปุ๋ยอนิ ทรีย์ 3. เพื่อเกดิ การบูรณาการความร่วมมือแก้ไขปญั หาการจดั การขยะ ภำพกำรดำเนินโครงกำร 16

สรุปกำรประเมินผลโครงกำร กำรประเมินผล รำยละเอียด ผลกำรประเมนิ การประเมินความสอดคล้อง สอดคลอ้ งกับเปา้ หมาย/ตวั ช้ีวัดกบั ปานกลาง (Relevance Evaluation) แผนจดั การคณุ ภาพส่งิ แวดลอ้ ม 2 ประเดน็ เชอ่ื มโยงมากทสี่ ดุ การประเมินความเชื่อมโยงกนั ระดบั ความเชือ่ มโยงกับโครงการอนื่ ต้องปรับปรงุ เรง่ ดว่ น (Coherence Measuring) ในจังหวดั เดยี วกัน 90.48% การประเมินประสทิ ธผิ ลดา้ น ปรมิ าณแทง่ เช้ือเพลิงจากขยะท่มี กี าร ดเี ยี่ยม ผลผลติ (Output จาหน่ายหรือแจกจ่าย จานวน ดเี ยย่ี ม Effectiveness Evaluation) 22,104 ตนั /ปี จากคา่ เป้าหมาย ไม่ นอ้ ยกวา่ 45,000 ตัน/ปี ดีเยย่ี ม การประเมินประสทิ ธผิ ล อตั ราสว่ นขยะทถี่ ูกนามาใช้ผลิตแท่ง ผลลัพธ์ขนั้ ตน้ (Immediate เชอื้ เพลงิ ไมน่ อ้ ยกวา่ ร้อยละ 80 - Outcome Effectiveness) เปน็ ไปตามเปา้ หมายท่กี าหนด ดี การประเมินประสทิ ธผิ ล การนาขยะมาผลิตแทง่ เชอ้ื เพลงิ สง่ ผล ผลลพั ธ์ขัน้ กลาง ทาใหป้ รมิ าณขยะที่ตอ้ งจัดทงิ้ ลดลง (Intermediate Outcome ไม่นอ้ ยกวา่ รอ้ ยละ 80 ตอ่ ปี เปน็ ไป Effectiveness) ตามเป้าหมายที่กาหนด การประเมนิ ประสิทธผิ ล มูลค่าทางการเงินทเ่ี กิดขึน้ จากการ ผลลัพธข์ น้ั ปลาย (Evaluation ผลิตแทง่ เชือ้ เพลิงจากขยะ 756,000 of Final Outcome บาท/ปี เปน็ ไปตามเปา้ หมายที่ Effectiveness) กาหนด การประเมินประสิทธภิ าพ ไม่สามารถประเมินได้ เน่ืองจากเป็น ตน้ ทุนตอ่ หน่วย (Unit-Cost เพยี งเงนิ สมทบ Efficiency) การประเมินประสทิ ธภิ าพด้าน ระยะเวลาเป็นไปตามแผนงาน เวลา (Time Efficiency) 17

ผลตอบแทนทำงสังคมจำกกำรลงทุน รำยกำร 2560-61 2562 2563 รายได้การขาย RDF5 (บาท) 0.00 16,250.00 รวมผลตอบแทน 0.00 16,250.00 อตั ราดอกเบยี้ คดิ ลด 3% มูลคา่ ปัจจุบัน 9,615.38 เงนิ ลงทนุ สนับสนุนจัดทา RDF5 100,000.00 ผลตอบแทนทางสงั คม 0.096 สรุปผลจากการลงทนุ 1 บาท จะไดผ้ ลตอบแทนทางสงั คม 0.096 บาท เป็นคา่ โดยประมาณ การณ์บางส่วนเท่าน้ัน ยังไม่ได้ประเมินผลประโยชน์ที่คิดมูลค่าจากการลดปริมาณขยะที่ ต้องนาไปฝังกลบ ซ่ึงอาจก่อเกิดผลกระทบอ่ืนๆ อีก เน่ืองจากมีข้อจากัดที่ไม่ได้มีการเก็บ ข้อมลู ก่อนและหลงั โครงการ 2. โ ค รงกำรเสริมสร้ำงศักยภ ำพองค์กรชุมชน เพื่อกำรอนุรักษ์และฟ้ืนฟู ทรัพยำกรธรรมชำติ ดิน นำ ปำ่ ตน้ นำพุง โครงการเสริมสรา้ งศักยภาพองค์กรชุมชนเพ่ือการอนรุ ักษแ์ ละฟ้นื ฟูทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้า ป่า ต้นน้าพุง จังหวัดเลย เป็นโครงการด้านทรัพยากรธรรมชาติ ประเภทกิจกรรม รณรงค์/ประชาสัมพันธ์/พัฒนาเครือข่าย/สร้างจิตสานึก ได้รับเงินสนับสนุนจากกองทุน ส่ิงแวดล้อมในปีงบประมาณ 2558 หน่วยงานที่ขอรับการสนับสนุนเงินทุน ได้แก่ สมาคม เพื่อการอนุรักษ์และพัฒนาเทือกเขาเพชรบูรณ์ (สอพ.) ภายใต้วงเงินอนุมัติ 4.9894 ล้าน บาท 18

วัตถปุ ระสงคโ์ ครงกำร 1. เพื่อการเสริมสร้างศักยภาพและความร่วมมือขององค์กรชุมชนองค์กรปกครองส่วน ท้องถ่ิน และภาคประชาสังคมในการอนุรักษ์และฟ้ืนฟูทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้า ป่า ต้น น้าพงุ 2. เพ่ือสรรหาทางเลือกในการอนุรักษ์ฟ้ืนฟูทรัพยากรธรรมชาติ และพัฒนาคุณภาพชีวิต ของประชาชน โดยระบบเกษตรกรรมเอื้อต่อการอนุรักษ์ ดิน น้า ป่า และสอดคล้องต่อ ระบบนิเวศนข์ องพน้ื ท่ตี น้ น้าพุง 3. เพื่อเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้และปลูกฝังจิตสานึกการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสงิ่ แวดล้อมโดยกระบวนการสงิ่ แวดลอ้ มศึกษาเพ่ือการพฒั นาทย่ี ั่งยนื ภำพกำรดำเนนิ โครงกำร สรุปกำรประเมนิ ผลโครงกำร กำรประเมนิ ผล รำยละเอยี ด ผลกำรประเมนิ การประเมินความสอดคล้อง สอดคล้องกับเปา้ หมาย/ตัวชีว้ ดั กบั แผน ยอมรับได้ (Relevance Evaluation) จดั การคณุ ภาพสิง่ แวดล้อม 1 ประเด็น การประเมินความเช่อื มโยงกัน ระดับความเช่ือมโยงกับโครงการอนื่ ใน เชื่อมโยงปานกลาง (Coherence Measuring) จังหวดั เดียวกนั 33.33% การประเมนิ ประสิทธผิ ลด้าน องค์กรชมุ ชนทีไ่ ด้รับการสรา้ งจติ สานึก ดเี ยย่ี ม ผลผลติ (Output และเพม่ิ ขดี ความสามารถในการอนุรักษ์ Effectiveness Evaluation) และฟ้ืนฟูทรพั ยากรธรรมชาติและ สง่ิ แวดลอ้ ม จานวน 7 หมบู่ ้าน และพ้นื ท่ี ปา่ ทไ่ี ดร้ บั การอนรุ กั ษแ์ ละฟื้นฟู 1,800 ไร่ เป็นไปตามเปา้ หมายทก่ี าหนด 19

กำรประเมินผล รำยละเอยี ด ผลกำรประเมิน การประเมนิ ประสทิ ธผิ ล มีการนาความรู้ไปประยกุ ตใ์ ช้ จานวน ดเี ยี่ยม ผลลพั ธข์ น้ั ต้น (Immediate 250 คน เปน็ ไปตามเป้าหมายที่กาหนด ดีเยี่ยม Outcome Effectiveness) การประเมินประสทิ ธผิ ล มีจานวนองค์กร/ชุมชนที่มกี ารดาเนนิ การ ดีเย่ียม ผลลัพธ์ขน้ั กลาง ฟ้ืนฟรู ะบบนิเวศและรกั ษาสง่ิ แวดลอ้ มใน (Intermediate Outcome พ้ืนท่ีตวั เองอยา่ งต่อเนือ่ ง 150 ครัวเรือน ยอมรับได้ Effectiveness) เปน็ ไปตามเป้าหมายทก่ี าหนด ดี การประเมินประสิทธผิ ล พืน้ ทไี่ ด้รับการฟ้ืนฟ/ู รักษาทมี่ รี ะบบนเิ วศ ผลลัพธ์ขน้ั ปลาย (Evaluation และสิ่งแวดล้อมดขี นึ้ จานวน 800 ไร่ of Final Outcome เปน็ ไปตามเปา้ หมายท่กี าหนด Effectiveness) การประเมนิ ประสิทธภิ าพ มีต้นทุนต่อหน่วย 71,277,143 บาท ต้นทุนตอ่ หนว่ ย (Unit-Cost เปน็ ไปตามเปา้ หมายท่ีกาหนด Efficiency) การประเมินประสิทธภิ าพดา้ น ระยะเวลาเปน็ ไปตามแผนงาน เวลา (Time Efficiency) ผลตอบแทนทำงสังคมจำกกำรลงทุน รำยกำร 2560 2561 2562 2563 รายไดค้ รวั เรอื นเพ่ิมขึ้น (บาท) 2,250,000.00 2,250,000.00 2,250,000.00 มลู คา่ คารบ์ อน (บาท) 53,460.00 53,460.00 53,460.00 รวมผลตอบแทน 2,303,460.00 2,303,460.00 2,303,460.00 อตั ราดอกเบีย้ คิดลด 3% มูลคา่ ปัจจุบัน 4,183,343.37 เงินลงทนุ ในโครงการ (บาท) 4,989,400.00 ผลตอบแทนทางสงั คม 0.84 สรุปผลจากการลงทุน 1 บาท จะได้ผลตอบแทนทางสังคม 0.84 บาท เป็นค่าโดยประมาณ การณ์ในระยะผลลัพธ์ข้ันต้นเท่าน้ัน เนื่องจากมีข้อจากัดท่ีไม่ได้มีการเก็บข้อมูลก่อนและ หลงั โครงการ โครงการนี้ ควรต้องมกี ารเก็บข้อมลู และติดตามต่อไป 20

3. โครงกำรปรบั ปรงุ ระบบบำบดั นำเสยี ฟำรม์ สกุ รดว้ ยระบบบ่อหมกั กำ๊ ซชีวภำพ โครงการปรับปรุงระบบบาบัดน้าเสียฟารม์ สุกรด้วยระบบบ่อหมักก๊าซชวี ภาพ เป็นโครงการ ด้านน้าเสีย ประเภทกิจกรรม ได้รับเงินสนับสนุนจากกองทุนส่ิงแวดล้อมในปีงบประมาณ 2558 หน่วยงานท่ีขอรับการสนับสนุนเงินทุน ได้แก่ บริษัท เอส พี เอ็ม อาหารสัตว์ จากัด ภายใตว้ งเงนิ อนมุ ตั ิ 63.0 ล้านบาท วตั ถปุ ระสงค์โครงกำร 1. ปรับปรุงประสิทธิภาพในการย่อยสลายของเสยี และผลิตกา๊ ซชีวภาพ ชนดิ UASB เดิมที่ มอี ยู่ จานวน 11 ระบบ ให้มรี ะดบั ความสามารถสูงข้ึน และคุณภาพของน้าเสียที่ปล่อยออก จากระบบมคี ณุ ภาพตามมาตรฐานทก่ี าหนด 2. เปล่ียนเครื่องผลิตกระแสไฟฟ้ากาลังการผลิต 100 KVA จานวน 2 ชุด เป็นเคร่ืองผลิต กระแสไฟฟ้ากาลังการผลิต 500 KVA จานวน 2 ชุด ซงึ่ เดมิ มีสภาพทรุดโทรมมาก เพือ่ ผลิต พลังงานทดแทนหมุนเวียนภายในฟารม์ ภำพกำรดำเนินโครงกำร สรุปกำรประเมนิ ผลโครงกำร กำรประเมินผล รำยละเอยี ด ผลกำรประเมนิ การประเมินความสอดคลอ้ ง สอดคล้องกบั เปา้ หมาย/ตวั ชว้ี ดั กบั ยอมรบั ได้ (Relevance Evaluation) แผนจดั การคุณภาพสง่ิ แวดล้อม 1 ประเด็น เชอ่ื มโยงนอ้ ย การประเมนิ ความเชื่อมโยงกัน (Coherence Measuring) - 21

กำรประเมินผล รำยละเอียด ผลกำรประเมิน การประเมนิ ประสทิ ธผิ ลดา้ น ปริมาณน้าเสียท่ไี ดร้ ับการบาบดั ต้องปรับปรุง ผลผลติ (Output 9,344,000 ลบ.ม./ปี จากค่า Effectiveness Evaluation) เป้าหมาย 13,140,000 ลบ.ม./ปี ดีเยี่ยม การประเมนิ ประสิทธผิ ล นา้ เสียที่ถูกเปลย่ี นจากการปลอ่ ยลงสู่ ผลลพั ธ์ขน้ั ต้น (Immediate แหลง่ นา้ สาธารณะไปใชป้ ระโยชน์ ใน - Outcome Effectiveness) การผลิตกา๊ ซชวี ภาพ 9,344,000 ลบ. ม./ปี เป็นไปตามเปา้ หมายทีก่ าหนด - การประเมนิ ประสทิ ธผิ ล ไม่สามารถประเมนิ ได้ (เนอ่ื งจากไม่ได้ ผลลัพธข์ ั้นกลาง มี ก า ร เ ก็ บ ข้ อ มู ล ก่ อ น แ ล ะ ห ลั ง ที่ ต้องปรบั ปรงุ เรง่ ด่วน (Intermediate Outcome ชัดเจน) (เนอ่ื งจากปรมิ าณนา้ เสีย Effectiveness) บาบดั มีปรมิ าณนอ้ ยกว่า การประเมินประสทิ ธผิ ล ไม่สามารถประเมินได้ (เนื่องจาก ทีต่ ้งั เป้าหมายไว้ ซ่งึ เปน็ ผลลพั ธข์ น้ั ปลาย (Evaluation ไม่ได้มีการเก็บข้อมูลก่อนและหลังท่ี of Final Outcome ชัดเจน) ปจั จยั จากภายนอก) Effectiveness) ดี การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพ มีต้นทนุ ต่อหนว่ ย 6.76 ล้านบาท จาก ตน้ ทุนตอ่ หนว่ ย (Unit-Cost ค่าเป้าหมาย 4.81 ล้านบาท Efficiency) ระยะเวลาเป็นไปตามแผนงาน การประเมินประสิทธภิ าพดา้ น เวลา (Time Efficiency) 22

ผลตอบแทนทำงสังคมจำกกำรลงทุน รำยกำร 2558 2559 2560 2561 2562 2563 คา่ ไฟฟา้ ที่ 48,000,000 48,000,000 48,000,000 48,000,000 48,000,000 ใช้ในฟารม์ ลดลง (บาท) รายไดจ้ าก 480,000 480,000 การขาย ไฟฟา้ (บาท) รวม 48,480,000 48,480,000 48,000,000 48,000,000 48,000,000 ผลตอบแทน อตั รา ดอกเบ้ยี คิด ลด 3% มลู คา่ 117,560,602.54 ปัจจุบนั เงนิ ลงทุน 63,000,000.00 โครงการ (บาท) ผลตอบแทน 1.87 ทางสังคม หมายเหต:ุ การประเมินผลตอบแทนตงั้ สมมตุ ฐิ านวา่ โครงการนา่ จะมผี ลตอบแทนเท่ากันทกุ ปีจนถึงปี 2563 สรปุ ผลจากการลงทนุ 1 บาท จะไดผ้ ลตอบแทนทางสังคม 1.84 บาท (เปน็ คา่ โดยประมาณ การณ์ในผลลัพธ์ขั้นต้นเท่านั้น ทั้งนี้ โครงการควรมีการติดตามและเก็บข้อมูลถึง ผลประโยชน์ท่ไี ด้รบั อื่นๆ เนอื่ งจากมีข้อจากัดท่ีไมไ่ ด้มีการเก็บข้อมูลก่อนและหลังโครงการ ไว้ 23

4. โครงกำรวิจัยกำรสร้ำงกระบวนกำรเรียนรู้และถอดบทเรียนจำกกำรจัดกำรไฟป่ำ เพอ่ื แก้ไขปญั หำหมอกควนั โดยกำรมีส่วนรว่ มของภำคีเครอื ข่ำยในตำบลสบเตี๊ย แม่ สอย และบำ้ นแปะ อำเภอจอมทอง จังหวดั เชียงใหม่ โครงการวิจัยการสร้างกระบวนการเรยี นรู้และถอดบทเรยี นจากการจัดการไฟป่า เพ่ือแก้ไข ปัญหาหมอกควันโดยการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในตาบลสบเตี๊ย แม่สอย และบ้าน แปะ อาเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่หน่วยงานท่ีขอรับการสนับสนุนเงินทุน ดาเนินการ โดย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ วงเงินสนับสนุน 4.955 ล้านบาท โดยมีระยะเวลาดาเนินงาน โครงการฯ ต้งั แตว่ ันที่ 1 มกราคม 2557 ถึงวันท่ี 31 สิงหาคม 2559 วตั ถุประสงค์โครงกำร 1) เพ่ือสร้างกระบวนการเรียนรูใ้ นการจัดการไฟในเขตป่าผลดั ใบเพ่ือแกไ้ ขปญั หาหมอกควัน โดยการปฏบิ ัตกิ ารอย่างมสี ่วนรว่ มของภาคีเครือข่าย 2) เพื่อประเมินความคุ้มค่าทางเศรษฐศาสตรจ์ ากวิธีการจัดการไฟแบบตา่ งๆ ในเขตปา่ ผลัด ใบของภาคีเครือขา่ ย และ 3) เพ่ือถอดบทเรียนและองค์ความรู้จากการบูรณาการการจัดการไฟป่าแบบมีส่วนร่วม ที่ สามารถนาไปขยายผลและเผยแพร่ให้แก่ชุมชนต่างๆ ในเขตพ้ืนท่ีป่าผลัดใบ และนาเสนอ เปน็ นโยบายสาธารณะตอ่ การจัดการไฟป่าในเขตปา่ ผลดั ใบ สรปุ กำรประเมินผลโครงกำร กำรประเมนิ ผล รำยละเอียด ผลกำรประเมิน การประเมนิ ความสอดคลอ้ ง สอดคล้องกับเปา้ หมาย/ตัวชวี้ ดั กบั ยอมรบั ได้ (Relevance Evaluation) แผนจัดการคุณภาพส่งิ แวดลอ้ ม 1 ประเด็น เชื่อมโยงปานกลาง การประเมินความเชือ่ มโยงกนั ระดบั ความเช่ือมโยงกบั โครงการอน่ื ดีเยี่ยม (Coherence Measuring) ในจงั หวดั เดียวกนั 43.59% การประเมนิ ประสิทธผิ ลดา้ น มีกระบวนการเรยี นรู้ในการจดั การไฟ ผลผลติ (Output ในเขตปา่ ฯอย่างมสี ่วนร่วมและผล Effectiveness Evaluation) การประเมินความคุ้มคา่ ทาง 24

กำรประเมินผล รำยละเอยี ด ผลกำรประเมิน เศรษฐศาสตรจ์ ากวธิ กี ารจดั การไฟ การประเมินประสิทธผิ ล แบบต่างๆ และมบี ทเรยี นและองค์ ดีเยี่ยม ผลลัพธ์ขน้ั ต้น (Immediate ความรจู้ ากการบูรณาการการจดั การ ดเี ยยี่ ม Outcome Effectiveness) ไฟปา่ แบบมสี ว่ นร่วม ท่สี ามารถนาไป ดเี ย่ียม ขยายผลและเผยแพร่และนาเสนอ ยอมรบั ได้ การประเมินประสิทธผิ ล เป็นนโยบายสาธารณะตอ่ การจดั การ ผลลัพธ์ข้นั กลาง ไฟปา่ ฯ เป็นไปตามเป้าหมายท่ี ดี (Intermediate Outcome กาหนด Effectiveness) มีการนากระบวนการเรียนรูใ้ นการ การประเมนิ ประสทิ ธผิ ล จัดการไฟปา่ อยา่ งมสี ว่ นรว่ มไปใช้ ผลลัพธข์ นั้ ปลาย (Evaluation ประโยชน์ 21 หมูบ่ า้ น เปน็ ไปตาม of Final Outcome เป้าหมายท่กี าหนด Effectiveness) มีสถานการณไ์ ฟป่าดีข้ึน จานวน 21 การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพ ชมุ ชน เป็นไปตามเป้าหมายท่กี าหนด ต้นทนุ ต่อหนว่ ย (Unit-Cost Efficiency) มสี ถานการณ์ดา้ นหมอกควันดขี น้ึ การประเมนิ ประสทิ ธภิ าพด้าน จานวน หมู่บา้ น 21 แห่ง ในอาเภอ เวลา (Time Efficiency) จอมทอง เป็นไปตามเป้าหมายที่ กาหนด มีต้นทุนต่อหน่วย 4,994,939.00 บาท จากค่าเป้าหมาย 4,995,000.00 บาท ระยะเวลาเป็นไปตามแผนงาน 25

ผลตอบแทนทำงสังคมจำกกำรลงทนุ รำยกำร 2558-59 2560 2561 2562 2563 มลู คา่ 15,671,649.28 15,671,649.28 15,671,649.28 15,671,649.28 คาร์บอนท่ี สูญเสยี จาก การเกิดไฟ ปา่ (บาท) ลด 1,040,000.00 1,040,000.00 1,040,000.00 1,040,000.00 งบประมาณ แก้ไขปญั หา หมอกควัน (บาท) รวม 16,711,649.28 16,711,649.28 16,711,649.28 16,711,649.28 ผลตอบแทน จากโครงการ (บาท) อตั รา ดอกเบ้ยี คิด ลด 3% มูลค่า 36,201,454.47 ปจั จบุ นั ของ ผลตอบแทน เงินลงทนุ 4,955,000.00 โครงการ (บาท) ผลตอบแทน 7.3 ทางสงั คม หมายเหต:ุ การประเมนิ ผลตอบแทนต้งั สมมตุ ิฐานวา่ โครงการน่าจะมผี ลตอบแทนเท่ากันทุกปจี นถงึ ปี 2563 สรุปผลจากการลงทุน 1 บาท จะได้ผลตอบแทนทางสังคม 7.3 บาท เป็นค่าโดยประมาณ การณ์ โดยอา้ งอิงกบั โครงการทีม่ ีลักษณะคล้ายกนั มาช่วยการประเมิน 26

เอกสารอา้ งองิ กัญจน์ชญา เม้าสิว, กณิตา ธนเจริญชณภาส, & จรัณธร บุญญานุภาพ. (2562). การประเมิน มูลค่าการกักเก็บคาร์บอนของป่าธรรมชาติและระบบวนเกษตรแบบสวนไมผ้ ลผสมท่ไี ม่ ถกู รบกวนจากดินถล่มและที่มกี ารทดแทนตามธรรมชาต.ิ วารสารวนศาสตร์, 38(1), 81- 95. โชติกา ภาษีผล. (2560). การประเมินผลตอบแทนทางสังคม. วารสารครุศาสตร์, 45(4 (ตุลาคม- ธันวาคม)), 343-353. ประชาชาติธุรกิจออนไลน์. (2562). วิกฤต “หมอกควัน” เชียงใหม่ ยิ่งแก้ ! ยิ่งหนัก ! “ศก.- ท่องเที่ยว-สุขภาพ” สูญหม่ืนล้าน. ค้นหาจาก https://www.prachachat.net/local- economy/news-308189 เมอ่ื วันที่ 25 กันยายน 2564 พ ล า ย ภิ ร ม ย์ . ( 2020) . ไ ฟ ป่ า แ ล ะ อ น า ค ต . . วิ ก ฤ ต ที่ เ กิ น ค ว บ คุ ม ? ค้ น หา จ า ก https://www.wwf.or.th/?364616/--- เม่ือวันที่ 25 กนั ยายน 2564 นิตยา จันตา และ โสมสกาว เพชรานนท์. (2559). การประเมินผลกระทบต่อสุขภาพจาก สถานการณ์หมอกควันในจังหวัดเชียงใหม่. ใน เรื่องเต็มการประชุมวิชาการระดับชาติ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกาแพงแสน คร้ังที่ 13: ตามรอยพระยุคลบาท เกษตรศาสตร์กาแพงแสน (น. 1164-1174). นครปฐม: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกา้ แพงแสน สา้ นกั งานวิทยาเขตก้าแพงแสน กองบรหิ ารวิชาการและนิสติ . มูลนิธิสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย. (2563). การประเมินผลตอบแทนทางสังคมของ โครงการฟืน้ ฟภู มู ิทศั น์ป่าและการสง่ เสริมการผลติ อาหารอย่างย่ังยนื . กรงุ เทพมหานคร. สุชาติ เอกไพฑูรย์. (2554). การศึกษาการประเมินผลด้วยเคร่ืองมือวัดผลตอบแทนทางสังคม. วารสารบรหิ ารธรุ กิจ, 34(131), 61-79. ส้านักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. (2560). รายงานการประเมิน ความคุ้มค่าการปฏิบัติภารกิจของกองทุนสิ่งแวดล้อม โครงการ วิจัยการสร้าง กระบวนการเรียนรู้และถอดบทเรียนจากการจัดการไฟป่า เพื่อแก้ไขปัญหาหมอกควัน โดยการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในต้าบลสบเต๊ียะ แม่สอย และบ้านแปะ อ้าเภอ จอมทอง จังหวัดเชยี งใหม่ Jeremy Nicholls, Eilis Lawlor, Eva Neitzert, & Goodspeed, T. ( 2012) . A guide to Social Return on Investment 27