คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู (DQ Digital Intelligence Quotient)

คู่มือทักษะ ความฉลาดทาง ดิจิทัลสำหรับครู (DIGITAL INTELLIGENCE QUOTIENT : DQ) LEARN MORE

คู่มือทักษะ ความ ฉลาดทาง ดิจิทัล สำหรับครู (DIG ITAL INTELLIGENCE QUOTIENT : DQ) เสนอ อาจารย์ ดร.สุจิตตรา จันทร์ลอย อาจารย์ ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ จัดทำโดย นางสาวกนกพร วงศ์วีระไพบูลย์ รหัสนักศึกษา 647190313 รายงานนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชา การพัฒนาความเป็นครู หลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพ สาขาวิชาชีพครู ปีการศึกษา 2564 มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง LEARN MORE

คำนำ รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชาการพัฒนาความเป็นครู (รหัสวิชา GD58201) ระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพ สาขาวิชาชีพครู โดยมีจุดประสงค์ เพื่อการศึกษาความรู้ที่ได้จากเรื่องทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู ทั้งนี้ ในรายงานนี้มีเนื้อหาประกอบด้วยความรู้เกี่ยวกับ 8 ทักษะความฉลาดทาง ดิจิทัล ซึ่งได้จากการศึกษาและรวบรวมข้อมูลต่าง ๆ จากเอกสาร บทความ งานวิจัย และเว็บไซต์ต่าง ๆ ผู้จัดทำได้เลือกหัวข้อนี้ในการทำรายงาน เนื่องมาจากเป็นเรื่องที่น่าสนใจ รวมทั้งแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ผู้จัดทำ ต้องขอขอบคุณอาจารย์ ดร.สุจิตตรา จันทร์ลอย และ อาจารย์ ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ ผู้ให้ความรู้ และแนวทางการศึกษา หวังว่ารายงานฉบับนี้จะให้ความ รู้ และเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่านทุก ๆ ท่าน หากมีข้อเสนอแนะประการใด ผู้จัดทำ ขอรับไว้ด้วยความขอบพระคุณยิ่ง กนกพร วงศ์วีระไพบูลย์ ผู้จัดทำ ก

CONTENTS ก คำนำ ข สารบัญ 8 SKILLS OF DIGITAL 1 INTELLIGENCE QUOTIENT (8 ทักษะความฉลากทางดิจิทัล) 3 ความฉลาดทางดิจิทัลคืออะไร? 13 บทสรุป 4 ทักษะที่ 1 เอกลักษณ์พลเมืองดิจิทัล (DIGITAL CITIZEN IDENTITY) 14 บรรณานุกรม 15 ประวัติผู้จัดทำ 5 ทักษะที่ 2 การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล (SCREEN TIME MANAGEMENT) ข 6 ทักษะที่ 3 การจัดการการกลั่นแกล้งบน ไซเบอร์ (CYBERBULLYING MANAGEMENT) 8 ทักษะที่ 4 การจัดการความปลอดภัยบนระบบ เครือข่าย (CYBERSECURITY MANAGEMENT) ทักษะที่ 5 การจัดการความเป็นส่วนตัว 9 (PRIVACY MANAGEMENT) 10 ทักษะที่ 6 การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (CRITICAL THINKING) 11 ทักษะที่ 7 ร่องรอยทางดิจิทัล (DIGITAL FOOTPRINTS) 12 ทักษะที่ 8 ความเห็นอกเห็นใจและสร้าง สัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล (DIGITAL EMPATHY)

DQ 8 Skills of Digital Intelligence Quotient 8 ทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย ทั ก ษ ะ 8 ด้ า น ๅ

8 ทักษะ ความฉลาดทาง ดิจิทัล 8 Skills of Digital Intelligence Quotient LET'S START! 2

ความฉลาด DIGITAL INTELLIGENCE ทางดิจิทัล คืออะไร ? QUOTIENT ความฉลาดทางดิจิทัล เป็นผลจากศึกษาและพัฒนาของ DQ institute หน่วยงานที่เกิดจากความร่วมมือกันของภาครัฐและเอกชนทั่วโลกประสานงาน ร่วมกับเวิลด์อีโคโนมิกฟอรั่ม (World Economic Forum) ที่มุ่งมั่นให้เด็ก ๆ ทุกประเทศได้รับการศึกษาด้านทักษะพลเมืองดิจิทัลที่มีคุณภาพและใช้ชีวิตบน โลกออนไลน์อย่างปลอดภัยด้วยความก้าวหน้าของเทคโนโลยีสมัยใหม่ ความฉลาดทางดิจิทัล เป็นกรอบแนวคิดที่ครอบคลุมของความสามารถ ทางเทคนิคความรู้ความเข้าใจและความคิดทางสังคมที่มีพื้นฐานอยู่ในค่านิยม ทางศีลธรรมที่ช่วยให้บุคคลที่จะเผชิญกับความท้าทายทางดิจิทัล ความฉลาดทางดิจิทัล มีทั้งหมดสามระดับ 8 ด้าน และ 24 สมรรถนะที่ ประกอบด้วย ความรู้ ทักษะ ทัศนคติและค่านิยม 3

ทักษะที่ 1 เอกลักษณ์พลเมืองดิจิทัล (DIGITAL CITIZEN IDENTITY) เอกลักษณ์พลเมืองดิจิทัล เป็นความ ออนไลน์ ซึ่งเรียกได้ว่าเป็นโลกแห่งออนไลน์ โดย สามารถสร้างและบริหารจัดการอัตลักษณ์ที่ดีของ เฉพาะการใช้ Facebook, Twitter, Instagram ตนเองไว้ได้อย่างดีทั้งในโลกออนไลน์และโลกความ ที่มีผู้ใช้งานเป็นจำนวนมาก นอกจากใช้ในการ จริงอัตลักษณ์ที่ดีคือ การที่ผู้ใช้สื่อดิจิทัลสร้างภาพ ติดต่อแล้วยังสามารถแชร์เรื่องราวได้ทั้งในแบบ ลักษณ์ในโลกออนไลน์ของตนเองในแง่บวก ทั้งใน สาธารณะและไม่สาธารณะ ดังนั้น ในการโพสต์หรือ ด้านความคิดความรู้สึกและการกระทำ โดยมี การแชร์สิ่งต่าง ๆ ผู้ใช้งานควรมีวิจารณญาณ วิจารณญาณในการรับส่งข่าวสารและแสดงความ คิดก่อนโพสต์ ก่อนแชร์และก่อนแสดงความคิด คิดเห็น มีความเห็นอกเห็นใจแก่ผู้ร่วมใช้งานใน เห็น มีอิสระในการแสดงออก โดยรับผิดชอบการก สังคมออนไลน์ และรู้จักรับผิดชอบต่อการกระทำ ระทำของตนเอง หากเรามีการโพสต์แต่ในเรื่องที่ ไม่กระทำการที่ผิดกฎหมายและจริยธรรมในโลก ไม่ดี หรือมีการใช้แต่คำหยาบคาบ ก็จะส่งผลทำให้ ออนไลน์ เช่น การละเมิดลิขสิทธิ์ การกลั่นแกล้ง มีภาพลักษณ์ที่ไม่ดี ซึ่งหากเราไปสมัครงาน ก็อาจ หรือการใช้วาจาที่สร้างความเกลียดชังผู้อื่ นทางสื่ อ มีฝ่ายบุคลากรมาเช็คประวัติเราจากการโพสต์ใน ออนไลน์ โลกออนไลน์ เช่น Facebook ได้เช่นกัน นอกจาก นี้เรายังต้องดูแลตนเองจากโรคถัยที่อาจเกิดจาก ตัวอย่าง ปัจจุบันเทคโนโลยีดิจิทัลได้สร้าง เทคโนโลยี เช่น การใช้งานหน้าจอมากเกินไป ทำให้ เครื่องมือและทรัพยากรที่สามารถทำให้เราได้รับ สายตาสั้นลง หรือ อาจทำให้เป็นสาเหตุของโรค ข้อมูลที่เป็นประโยชน์และข่าวสารต่าง ๆ มากมาย office syndrome และการรู้จักปกป้องข้อมูล จากเว็บไซต์และแอปพลิเคชันต่าง ๆ ในการสืบค้น ส่วนตัวของตนเอง เช่น การไม่บันทึกรหัสผ่าน ข้อมูลการเรียนรู้ การรับรู้ข่าวสารที่ค้นหาหรือจาก ค้างไว้ ซึ่งเป็นสิ่งที่เราสามารถสร้างและบริหาร การแชร์ข้อมูล รวมถึงทำให้เราสามารถติดต่อและ จัดการ แชร์เรื่องราวต่าง ๆ กันได้อย่างง่ายมากขึ้นจาก การใช้เทคโนโลยีหรือสื่อ อีกทั้ง เราสามารถสร้างและบริหารจัดการ อัตลักษณ์ ที่ดีได้ด้วยวิธีอื่น ๆ ดังภาพ 4

ทักษะที่ 2 การบริหารจัดการเวลาบนโลก ดิจิทัล (SCREEN TIME MANAGEMENT) การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล ตัวอย่าง การเข้าสู่ยุคประเทศไทย 4.0 เป็นความสามารถควบคุมตนเอง ความสามารถใน เป็นยุคที่มุ่งให้มีการใช้นวัตกรรมและนำเทคโนโลยี การจัดสรรเวลาในการใช้งานอุปกรณ์ดิจิทัลและ ที่ทันสมัยมาช่วยการพัฒนาประเทศ ทำให้ผู้คนมี อุปกรณ์เทคโนโลยีได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึง พฤติกรรมการใช้เทคโนโลยีมากขึ้นและใช้งานเป็น การใช้งานสื่อสังคม (Social Media) และเกม เวลาหลายชั่วโมงในหนึ่งวัน ทั้งการใช้งานหน้าจอ ออนไลน์ (Online Games) ด้วยความรับผิดชอบ คอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต โทรศัพท์มือถือในการ ต่อตนเอง สามารถบริหารเวลาที่ใช้อุปกรณ์ยุค ทำงาน การอ่านหรือดูข้อมูลมากเกินไป รวมถึง ดิจิทัล รวมไปถึงการควบคุมเพื่อให้เกิดสมดุล การใช้งานสื่อสังคม (Social Media) ทำให้ส่งผล ระหว่างโลกออนไลน์ และโลกความเป็นจริง อีกทั้ง ต่อสุขภาพของผู้ใช้งาน เช่น สายตาสั้นลง มีอาการ ตระหนักถึงอันตราย และสุขภาพจากการใช้เวลา ปวดหลัง หรือ อาจทำให้เป็นสาเหตุของโรค office หน้าจอนานเกินไป และผลเสียของการเสพติดสื่อ syndrome ไม่เพียงแต่เด็กเท่านั้น ผู้ใหญ่และวัย ดิจิทัล ทำงานก็จำเป็นต้องรู้จักการบริหารจัดการเวลา หน้าจอ โดยมีวิธีง่าย ๆ ดังภาพ 5

ทักษะที่ 3 การจัดการการกลั่นแกล้งบไซเบอร์ (CYBERBULLYING MANAGEMENT) การจัดการการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์ ตัวอย่าง ปัจจุบันผู้คนสามารถแสดง เป็นความสามารถในการป้องกันตนเอง การมีภูมิ ความคิดเห็นต่อบุคคลอื่น เรื่องราว หรือสิ่งต่าง ๆ คุ้มกันในการรับมือและจัดการกับสถานการณ์ ได้อย่างอิสระในโลกออนไลน์ แต่อาจมีบางคนที่ การกลั่นแกล้งบนอินเทอร์เน็ตได้อย่างชาญฉลาด แสดงความคิดเห็นในแง่ลบ การต่อว่า การดูถูก การใช้อินเทอร์เน็ตเป็นเครื่องมือหรือช่องทางเพื่อ การกล่าวหาหรือการทำร้ายจิตใจผู้อื่ นเพราะความ ก่อให้เกิดการคุกคามล่อลวงและการ กลั่นแกล้ง ไม่ชอบหน้ากัน ไม่ชอบความคิดเห็น ความคิดเห็น บนโลกอินเทอร์เน็ตและสื่อสังคมออนไลน์ โดย ไม่ตรงกัน หรือหรือร้ายไปกว่านั้นใช้ในการกลั่น กลุ่มเป้าหมายมักจะเป็นกลุ่มเด็กจนถึง เด็กวัยรุ่น แกล้ง ทำร้ายผู้อื่น ซึ่งอาจส่งผล กระทบด้านจิตใจ การกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์คล้ายกันกับการกลั่น หากบุคคลนั้นมีโรคประจำตัว เช่น ภาวะของซึม แกล้งในรูปแบบอื่น หากแต่การกลั่นแกล้งประเภท เศร้า วิตกกังวล แล้วได้รับการแสดงความคิดเห็น นี้จะกระทำผ่านสื่อออนไลน์หรือสื่อดิจิทัล เช่น ที่ไม่ดี การดูถูก การกล่าวหา ฯลฯ อาจทำให้บุคคล การส่งข้อความทางโทรศัพท์ ผู้กลั่นแกล้งอาจจะ นั้นคิดมาก สะสมความเครียด จนอาจคิดสั้นได้ เป็นเพื่อนร่วมชั้น คนรู้จักในสื่อสังคมออนไลน์ ซึ่งเหตุการณ์ในลักษณะนี้ยังเกิดขึ้นอยู่ในสังคม หรืออาจจะเป็นคนแปลกหน้าก็ได้ แต่ส่วนใหญ่ผู้ที่ และเห็นได้ชัดจากกรณีของนักร้องในประเทศ กระทำจะรู้จักผู้ที่ถูกกลั่นแกล้งรูปแบบของการ เกาหลีใต้ ที่ถูกชาวเน็ตแสดงความคิดเห็นเกลียด กลั่นแกล้งมักจะเป็นการว่าร้าย ใส่ความ การขู่ ชังเป็นเวลานาน บวกกับภาวะซึมเศร้า จึงทำให้ ทำร้าย หรือการใช้ถ้อยคำหยาบคาย การคุกคาม ประชาชนในเกาหลีใต้ตระหนักถึงเรื่องนี้มากยิ่งขึ้น ทางเพศผ่านสื่อออนไลน์ การแอบอ้างตัวตนของ ผู้อื่น การแบล็กเมล์ การหลอกลวง การสร้างกลุ่ม ในโซเชียลเพื่อโจมตีโดยเฉพาะ 6

การป้องกันการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์ การป้องกันการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์นั้น ทางกรมสุขภาพจิต ได้เสนอแนะวิธีการป้องกันตัว เองในเบื้องตัน คือถ้าหากพบเจอเหตุการณ์กลั่น แกล้งบนโลกไซเบอร์ อย่าตอบสนองข้อความกลั่นแกล้ง ไม่ว่า ข้อความนั้นจะรุนแรงต่อเราขนาดไหน อย่าเขียนตอบโต้เพราะจำทำให้สถานการณ์ แย่ลงและนั่นเป็นสิ่งที่ผู้ที่ต้องการที่จะระราน เราต้องการให้เกิดขึ้น ไม่เอาคืน การแก้แค้นหรือตอบโต้ด้วยวิธี เดียวกันจะทำให้ไม่ต่างจากคนที่มากลั่นแกล้ง เราอาจทำให้เรากระทำความผิดและเป็นจำเลย สังคมแทน เก็บหลักฐาน ให้บันทึกภาพและข้อความที่ทำร้าย เรา เพื่อที่จะรายงานให้กับผู้ปกครอง หรือไว้ใช้ ในการดำเนินคดีทางกฎหมายในข้อหาหมิ่น ประมาท รายงานความรุนแรง ส่งข้อมูลรายงาน หรือ report กับทางโซเซียลมีเดีย ซึ่งในบางครั้งอาจ จะมีการสร้างบัญชีปลอมขึ้นมา ตัดช่องทางการติดต่อ ลบ แบน ล๊อคทุกช่อง ทางการเชื่อมต่อกับคนที่ระรานเรา หรือใน ระหว่างนี้งดการเข้าโลกโซเซียลสักพักหา กิจกรรมอย่างอื่ นทำ 7

ทักษะที่ 4 การจัดการความปลอดภัยบน ระบบเครือข่าย (CYBERSECURITY MANAGEMENT) การจัดการความปลอดภัยบนระบบเครือ หรือ Email Phishing จากมิจฉาชีพ หลอกให้ ข่าย เป็นความสามารถในการสำรวจ ตรวจสอบ ทำการอัปเดตข้อมูลบัตรเครดิตและถูกนำไปใช้เข้า การป้องกัน และการรักษาความปลอดภัยของ ระบบและทำรายการธุรกรรมโดยไม่ได้รับอนุญาต ข้อมูลในระบบเครือข่าย ป้องกันข้อมูลด้วยการ สร้างระบบความปลอดภัยที่เข้มแข็ง และป้องกัน นพรัตน์ สุริยา ผู้จัดการ-ควบคุมและ การโจรกรรมข้อมูลหรือการถูกโจมตีออนไลน์ได้ ป้องกันการทุจริต KTC กล่าวว่า การรับมือในยุค มีทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองใน สังคมไร้เงินสดว่า ผู้บริโภคสามารถร่วมป้องกัน โลกออนไลน์การรักษาความปลอดภัยของตนเอง ตนเองเบื้องต้นได้ง่ายๆ ดังนี้ ในโลกไซเบอร์ คือ การปกป้องอุปกรณ์ดิจิทัล ข้อมูลที่จัดเก็บและข้อมูลส่วนตัวไม่ให้เสียหาย 1. ระมัดระวัง ไม่หลงเชื่ออีเมลลวง ทุก สูญหาย หรือถูกโจรกรรมจากผู้ไม่หวังดีในโลก ธนาคารและสถาบันการเงินไม่มีนโยบายแจ้งให้ ไซเบอร์ ลูกค้าเข้าใช้บัญชีผ่านทางอีเมล ตัวอย่าง นับตั้งแต่มีการแพร่ระบาดของ 2. ติดตั้งโปรแกรมป้องกันไวรัสที่น่าเชื่อถือ เชื่อไวรัสโควิด-19 พบว่า มีการชำระค่าสินค้าและ 3. ตั้งการแจ้งเตือนเมื่อมีการทำธุรกรรม บริการเพื่อการอุปโภคบริโภคผ่านออนไลน์มากขึ้น ผ่าน SMS หรือให้อีเมลกับธนาคารและสถาบันการ และอีกหนึ่งบริการที่มีแนวโน้มเติบโตสูงขึ้น คือ เงิน การซื้อขายสินทรัพย์เพื่อการลงทุนออนไลน์ อาทิ 4. ล็อกเอาต์ออกจากระบบทุกครั้งเมื่อเลิก บิตคอยน์ หุ้น และกองทุนรวม จากสถิติลักษณะ ใช้งาน การทุจริตบนระบบการชำระออนไลน์ในปัจจุบัน สำหรับการป้องกันความเสี่ยงจาก มีหลายรูปแบบ ดังนี้ QR Code ปลอมนั้น ควรปฏิบัติดังนี้ - ตรวจสอบความเรียบร้อย 1. Friendly Fraud หรือการทุจริตจากคน สมบูรณ์ถูกต้องของ QR Code ใช้สแกนเนอร์ แวดล้อมใกล้ตัว ที่มีความปลอดภัย และมีฟังก์ชันเตือนเมื่อ เป็น QR Code ปลอม 2. Fake Website หรือเว็บไซต์ปลอม - ระมัดระวังการสแกน QR Code 3. Bin Attack หรือการสุ่มเลขบัตร และ ที่ติดตั้งในที่สาธารณะ โดยเฉพาะ Social Engineering - ไม่พิมพ์ข้อมูลส่วนตัวหลังจาก 4. การหลอกโอนขอ OTP หรือ One สแกน QR Code Time Password และหลอกโอนเงินจากแก๊งคอล - ตรวจสอบชื่อเว็บไซต์ หรือ URL เซ็นเตอร์ หรือแอบอ้างเป็นหน่วยงานราชการ หลังการสแกน QR Code เพราะมิจฉาชีพ ต่างๆ เช่น ตำรวจ หรือไปรษณีย์ เป็นต้น โดย มักใช้ชื่อคล้ายคลึงกัน ตัวอย่างเหตุการณ์ที่พบ ได้แก่ ผู้ทุจริตส่ง QR - หลีกเลี่ยงการดาวน์โหลดแอปฯ Code ปลอม หลอกให้ลูกค้าสแกนทำรายการ จาก QR Code และควรดาวน์โหลดจาก ลูกค้าได้รับอีเมลหลอกลวง หรือหน้าเว็บไซต์ปลอม Apple Store หรือ Google Play แทน 8

ทักษะที่ 5 การจัดการความเป็นส่วนตัว (PRIVACY MANAGEMENT) การจัดการความเป็นส่วนตัว เป็นความ 3. บล็อก ปิดการเข้าถึง ข้อมูล Cookie สามารถในการจัดการกับความเป็นส่วนตัวของ จาก 3rd-Party เพราะอาจมีการเก็บข้อมูลส่วน ตนเองและของผู้อื่น การใช้ข้อมูลออนไลน์ร่วมกัน ตัวไปใช้งานในการตลาดบนโลกออนไลน์ การแบ่งปันผ่านสื่อดิจิทัล ซึ่งรวมถึงการบริหาร จัดการ รู้จักป้องกันข้อมูลส่วนบุคคลของตนเอง 4. เลือกใช้ Search Engine ที่ไม่เก็บ เช่น การแชร์ข้อมูลต่าง ๆ ด้วยเครื่องมือดิจิทัล ข้อมูล การขโมยข้อมูลอัตลักษณ์ เป็นต้น โดยต้องมี ความสามารถในการฝึกฝนใช้เครื่องมือ หรือวิธี 5. ป้องกันรหัสผ่าน Password การในการป้องกันข้อมูลตนเองได้เป็นอย่างดี สำหรับระบบที่ช่วยในการจัดเก็บข้อมูล ID และ รวมไปถึงปกปิดการสืบค้นข้อมูลต่างๆ ในเว็บไซต์ Password ผ่าน Chrome Password Manager เพื่อรักษาความเป็นส่วนตัวความเป็นส่วนตัวในโลก ช่วยในการจัดการรหัสผ่านในแต่ละเว็บไซต์ได้เป็น ออนไลน์ คือสิทธิการปกป้องข้อมูลความส่วนตัวใน อย่างดี แต่หากลืมล็อกเครื่องหรือมือถือที่คุณใช้ โลกออนไลน์ของผู้ใช้งานที่บุคคลหรือการบริหาร งานอยู่ ไม่ว่าใครก็สามารถเข้าถึงข้อมูลของคุณได้ จัดการข้อมูลส่วนตัว รวมถึงการใช้ดุลยพินิจ หมดเลย ซึ่งทำให้มีความอันตรายมาก หากคุณลืม ปกป้อง ข้อมูลส่วนบุคคลและข้อมูลที่เป็นความลับ ล็อกเครื่อง หรือการใช้โปรแกรมเก็บข้อมูลและ ของผู้อื่ น พาสเวิร์ดแบบ Offline อย่าง โปรแกรม KeePass และ โปรแกรม 1Password ก็เป็นอีกทางเลือกนึง ตัวอย่าง การป้องกันความเป็นส่วนตัว ที่ช่วยในการเก็บข้อมูลสำคัญต่าง ๆ ทั้งรหัสผ่าน และความปลอดภัย บน Google Chrome ซึ่งเป็น ID และ Password ข้อมูลส่วนตัวและที่อยู่ ลงใน หนึ่งในเว็บเบราว์เซอร์ที่มีผู้ใช้งานกันเป็นจำนวน โปรแกรมก็สามารถล็อกรหัสผ่านอีกชั้นนึงได้ ช่วย มากในปัจจุบัน แต่เมื่อใดที่เราใช้งานอินเทอร์เน็ต ให้ข้อมูลปลอดภัยจากโลกออนไลน์ได้ ท่องเว็บไซต์ต่าง ๆ เราก็อาจจะพบเจอกับปัญหา เรื่องความเป็นส่วนตัวและความปลอดภัย อยู่บ่อย 6. หยุดผู้ติดตามจากการติด ๆ ยกตัวอย่างเช่น ปัญหาจากไวรัสบนอินเทอร์เน็ต ตามบน Gmail เราสามารถเช็คการติดตามได้ด้วย หรือ ข้อมูลส่วนตัว เช่น ประวัติ หรือ แอคเคาท์ วิธีการดาวน์โหลดส่วนเสริมบน Google Chrome รหัสผ่าน ที่เราใช้งานอยู่เป็นประจำ จู่ ๆ ก็มีผู้ไม่ อย่าง Ugly Email มาติดตั้ง เมื่อเราใช้งาน ประสงค์ดีมาขโมยข้อมูลนำไปใช้งานในทางที่ผิด ส่วนเสริมนี้จะแสดงสัญลักษณ์รูปตาใน อีเมล์ของเราก็จะรู้ว่ามีอีเมล์ไหนบ้างที่ได้ 7 เทคนิค วิธีที่จะทำให้การท่องเว็บของ ฝังโค้ด Pixel เพื่อติดตามเราอยู่ เรานั้นปลอดภัยและเป็นส่วนตัวมากยิ่งขึ้น ได้แก่ 7. ปิดการซิงค์ Sync ข้อมูลต่าง ๆ 1. หยุดเว็บไซต์ที่ส่องข้อมูลสถานที่ ปิดการ Sync ทั้งหมด รวมทั้งการซิงค์ Location ของคุณ บางกรณีก็เป็นผลดีที่จะช่วย ข้อมูลต่าง ๆ ยกตัวอย่างเช่น ข้อมูล เก็บข้อมูลสถานที่ (Location) ไปประมวลผลใช้ใน Cookie, ประวัตการค้นหา, และ รหัสผ่าน การแนะนำสถานที่หรือนำไปใช้ร่วมกับข้อมูลส่วน ข้อมูล บัตรเครดิต กับทุกๆ เครื่องที่ใช้งาน อื่น ๆ ให้เกิดประโยชน์ แต่บางเว็บไซต์อาจจะนำ ข้อมูลของเราไปใช้งานในทางที่ไม่ดีได้ เราสามารถ เลือกป้องกันการเข้าถึงข้อมูลสถานที่ของเราได้ โดยเข้าไปที่การตั้งค่า 2. ตั้งค่าไม่ให้ติดตาม Do No Track จาก เว็บไซต์ต่างๆ เพราะเว็บไซต์ต่าง ๆ ที่เราเข้าไปดู นั้นสามารถติดตามว่าเราค้นหาอะไร สนใจสิ่งไหน อยู่ได้ และจะทำการแสดงโฆษณาและสิ่งต่าง ๆ ที่ เราสนใจให้เราได้ดู ในทุก ๆ ที่ที่เราเข้าไป 9

ทักษะที่ 6 การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (CRITICAL THINKING) การคิดอย่างมีวิจารณญาณ หมายถึง ความสามารถในการตัดสินของบุคคลว่าควรเชื่อ ไม่ควรเชื่อ ควรทำ หรือไม่ควรทำบนความคิดเชิง เหตุและผล มีความสามารถในการวิเคราะห์ แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลที่มีเนื้อหาเป็นประโยชน์และข้อมูลที่เข้าข่าย อันตราย ข้อมูลติดต่อทางออนไลน์ที่น่าตั้งข้อ สงสัยและน่าเชื่อถือได้ เมื่อใช้อินเทอร์เน็ต ทราบว่า เนื้อหาใดมีประโยชน์ รู้เท่าทันสื่อและสารสนเทศ สามารถวิเคราะห์และประเมิน ข้อมูลจากแหล่ง ข้อมูลที่หลากหลายได้ เข้าใจรูปแบบการหลอกลวง ต่าง ๆ ในสื่อดิจิทัล เช่น ข่าวปลอม เว็บไซต์ปลอม ภาพตัดต่อ ข้อมูลอันที่เท็จ เป็นต้น ตัวอย่าง ในปัจจุบันเนื่องจากเป็นยุคที่เราสามารถใช้ประโยชน์จากอินเทอร์เน็ตในการรับ ข้อมูลข่าวสาร การทำธุรกรรมทางการเงิน และอื่น ๆ ได้อย่างง่ายดาย ทั้งจากคอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต โทรศัพท์มือถือ ฯลฯ แต่ก็ทำให้เราอาจถูกหลอกลวงได้ง่ายจากข่าวปลอม จึงทำให้หลาย คนกลายเป็นเหยื่อที่หลงเชื่อข้อมูลข่าวปลอมไปแบบไม่รู้ตัว วิธีเสพข่าวให้ไกลจาก “ข่าวปลอม” โดยที่ไม่ตกข่าว ข่าวออนไลน์บางส่วนไม่ได้รับการกลั่น กรองคุณภาพและความถูกต้อง ดังนั้น จึงอยู่ที่การพิจารณาส่วนบุคคล และไม่ควรนำข้อมูลที่รับ มาไปกระจายต่อในลักษณะบิดเบือน ควรตรวจสอบข้อมูลข่าว และต้องไม่ผูกขาดการรับข่าวสาร จากแหล่งใดแหล่งหนึ่ง หาแหล่งที่มา หาข้อมูลเพิ่มเติมของข่าวหรือภาพก่อนว่ามาจากแหล่งไหน เป็นเว็บปลอม เว็บเลียนแบบหรือไม่ น่าเชื่อถือเพียงใด ใครเขียนข่าว ระบุวันเวลา หรือสถานที่ไว้ ชัดเจนหรือไม่ ซึ่งสามารถเช็กได้ง่ายมากโดยการหาข้อมูลจากเว็บไซต์ที่เป็นสำนักข่าวหนังสือพิมพ์ เว็บไซต์ที่มีความน่าเชื่อถือ วิธีสังเกตข่าวปลอมเบื้องต้นมีดังนี้ ตรวจสอบว่ามีเว็บไซต์หรือแหล่งข่าวอื่นที่เผยแพร่ข่าวเดียวกันหรือไม่ หากมีเพียงแหล่งเดียว ข่าวดังกล่าวอาจเป็นข่าวที่ไม่น่าเชื่อถือ อาจตรวจสอบที่มาของภาพที่ในโลกออนไลน์ว่ามาจากไหน เป็นภาพเก่า ภาพใหม่ หรือภาพตัด ต่อ ใครเป็นเจ้าของภาพ สามารถทำได้โดยคลิกขวาที่ภาพ เลือกคำว่า “ค้นหาภาพนี้ใน Google” หรือ “Search Google for image” ระบบจะทำการค้นหาที่มาของภาพให้ทันที นำชื่อข่าวหรือเนื้อหาบางส่วนในข่าว มาตรวจสอบใน Google ผู้ใช้อาจพบเว็บไซต์แจ้งเตือนว่า ข่าวดังกล่าวเป็นข่าวปลอม หรืออาจพบว่าข่าวดังกล่าวเป็นข่าวจริง ที่ถูกเผยแพร่ในอดีต สังเกตและตรวจสอบให้ชัวร์ก่อนเชื่อและก่อนแชร์ต่อ เพราะการเสพข่าวในยุคนี้ไม่ได้จบที่ การอ่านและวิพากษณ์วิจารณ์กันปากต่อปาก แต่เป็นการถกเถียงกันในโลกออนไลน์ ซึ่งเป็น แพลตฟอร์มที่กระจายออกไปอย่างรวดเร็ว บ่อยครั้งที่เราเห็นว่าการถกเถียงนั้นไร้ตรรกะ ใช้แต่ อารมณ์ใช้ถ้อยคำหยาบคาย และไม่สนใจด้วยซ้ำว่าเรื่องที่ถกเถียงเป็นเรื่องจริงหรือไม่จริง 10

ทักษะที่ 7 ร่องรอยทางดิจิทัล (DIGITAL FOOTPRINTS) ร่องรอยทางดิจิทัล เป็นความสามารถใน 8. อัปเดตระบบปฏิบัติการอยู่เสมอ การเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวิตในโลกดิจิทัลว่า ทั้งระบบปฏิบัติการของอุปกรณ์ ดิจิทัล โปรแกรม จะหลงเหลือร่องรอยข้อมูลทิ้งไว้เสมอ ร่องรอย และแอปพลิเคชันที่ติดตั้งในอุปกรณ์นั้น เพื่อที่จะ ทางดิจิทัล อาจจะส่งผลกระทบในชีวิตจริง ที่เกิด รับบริการด้านความปลอดภัย และซ่อมแซมข้อ จากร่องรอยทางดิจิทัลเข้าใจผลลัพธ์ที่อาจเกิดขึ้น บกพร่องของรุ่นเก่า ๆ เพื่อนำมาใช้ในการจัดการกับชีวิตบทโลกดิจิทัล ด้วยความรับผิดชอบ ข้อมูลร่องรอยทางดิจิทัล 9. ระมัดระวังการใช้ไวไฟ อุปกรณ์ไวไฟที่ใช้ เช่น การลงทะเบียน อีเมล การโพสต์ข้อความหรือ ควรจะมีความปลอดภัย ควรตั้งรหัสผ่านไว้ตลอด รูปภาพ ไฟล์งานต่าง ๆ เมื่อถูกส่งเข้าโลกอินเทอร์- เวลา และไม่ใช้ไวไฟสาธารณะ เมื่อต้องเปิดเผย เน็ตแล้ว จะทิ้งร่องรอยข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งาน Wi-Fi ข้อมูลส่วนตัวหรือทำธุรกรรม ไว้ให้ผู้อื่นสามารถติดตามได้ และจะเป็นข้อมูลที่ระบุ ตัวบุคคลได้อย่างง่ายดาย 10. ลบข้อมูลหรือโปรแกรมที่ไม่ได้ใช้งาน แล้ว หากมีโปรแกรม หรือแอปที่ไม่ได้ใช้งานหลาย ตัวอย่าง 12 ข้อควรรู้ เพื่อควาปลอดภัย เดือนแล้ว เช่นเดียวกับข้อมูลที่ไม่ได้ใช้แล้ว ควรจะ บนโลกไซเบอร์ ได้แก่ ลบออก หรือควรเก็บข้อมูลเหล่านั้น ในฮาร์ดไดร์ฟ ต่างหาก หรือเก็บไว้ในลักษณะออฟไลน์ เพื่อที่จะ 1. ไม่ตั้งรหัสผ่านที่ง่ายเกินไป ควรตั้ง ปกป้องข้อมูลส่วนตัว ในกรณีที่ผู้ใช้งานอาจจะลืม รหัสที่ยาก ซับซ้อน และไม่ควรบันทึกรหัสผ่านไว้ใน อุปกรณ์ดิจิทัล 11. ระมัดระวังการหลอกลวงให้กรอก ข้อมูล (Phishing) มิจฉาชีพจะปลอมตัวเป็น 2. ใส่ใจกับการตั้งค่าความเป็นส่วนตัวบน องค์กรที่เป็นที่รู้จัก และหลอกล่อให้ผู้ใช้งานเปิด แอปพลิเคชัน ทางที่ดีควรจะเลือกตั้งค่าให้มีความ เผยข้อมูลส่วนตัว เพื่อจะเข้ารหัสผ่านหรือเพื่อ เป็นส่วนตัวให้มากที่สุด ระมัดระวังในการเปิดเผย ติดตั้งมัลแวร์ ควรสังเกต URL ของเว็บไซต์ให้ ชื่อและที่ตั้งของเรา และปฏิเสธแอปที่พยายามจะ ชัดเจนและอย่ากดลิ้งก์ หรือเปิดไฟล์ที่แนบเข้ามา เข้าถึงกล้องถ่ายรูปของเรา ระมัดระวังการหลอกลวงของแก๊งค์คอลเซ็นเตอร์ ที่พยายามล้วงข้อมูลส่วนตัว และนำไปเปิด 3. ใส่ใจรอยเท้าดิจิทัล สิ่งที่โพสต์ลงโลก บัญชีอินเทอร์เน็ตแบงกิ้งที่สามารถโอน ออนไลน์แล้ว สิ่งนั้นจะคงอยู่ตลอดไป แม้ว่าโพสต์ เงินจากบัญชีธนาคารของผู้ใช้งานออก ต้นทางจะลบแล้ว คนอื่นก็จะตามร่องรอยเราจนได้ ไปได้ เมื่อคิดจะโพสต์ ควรโพสต์แต่เรื่องที่ดี ๆ และระมัด ระวังการเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว 12. ใช้สื่อสังคมออนไลน์อย่าง ระมัดระวัง ไม่ควรรับคนที่ไม่รู้จักเป็น 4. ควรติดตั้งโปรแกรมรักษาความ เพื่อน หลีกเลี่ยงการแชตกับที่ไม่รู้จัก ปลอดภัยให้กับอุปกรณ์ดิจิทัลทุกตัว รวมถึง คนแปลกหน้า และไม่เปิดเผยข้อมูล โทรศัพท์ด้วย เพื่อที่จะปกป้องอุปกรณ์เหล่านั้น ส่วนตัวในโหมดสาธารณะ รวมถึงลบ จากภัยคุกคามในโลกไซเบอร์ บัญชีสื่อสังคมออนไลน์ที่ไม่ได้ใช้แล้ว 5. สำรองข้อมูลไว้เสมอ ซึ่งเป็นเรื่อง สำคัญที่จะปกป้องข้อมูลที่สำคัญ 6. ติดตั้งเครื่องมือติดตามอุปกรณ์หรือ ล็อคหน้าจอ ในกรณีที่ทำหาย เพื่อป้องกันไม่ให้ผู้ที่ เอาไปเข้าถึงข้อมูลในเครื่องได้ 7. ระมัดระวังการใช้บลูทูธ แม้ว่าจะสะดวก สบาย แต่บลูทูธก็ยังมีความเสี่ยงความปลอดภัย ควรจะปิดโหมดบริการนี้ไว้เสมอ เมื่อไม่ได้ใช้งาน 11

ทักษะที่ 8 ความเห็นอกเห็นใจและสร้าง สัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล (DIGITAL EMPATHY) ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพันธภาพ ซึ่งเห็นได้ว่าจากความแบ่งปันของ ผู้ใช้ ที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล เป็นความสามารถในการ TikTok ชื่อ micnoynaruk ที่ได้มอบข้าวมอบน้ำ เข้าใจผู้อื่น การตอบสนองความต้องการของผู้อื่น ให้ชายเร่ร่อน และได้มีการโพสต์ลงใน TikTok การแสดง ความเห็นใจและการแสดงน้ำใจต่อผู้อื่น จนทำให้ผู้คนในโลกออนไลน์แชร์คลิปต่อกันไป บนโลกดิจิทัลได้อย่างเหมาะสม มีปฏิสัมพันธ์อันดี เพราะความประทับใจจากความมีน้ำใจของผู้ใช้ ต่อคนรอบข้าง ไม่ว่าพ่อแม่ ครู เพื่อนทั้งในโลก และความเห็นใจแก่เพื่อนมนุษย์ จนกลายเป็น ออนไลน์และในชีวิตจริง ไม่ด่วนตัดสินผู้อื่นจาก เหมือนกระบอกเสียงให้ลูกสาวได้เจอพ่อของ ข้อมูลออนไลน์แต่เพียงอย่างเดียว และจะเป็น ตนเองได้อย่างปาฏิหาริย์อย่างไม่คาดฝัน กระบอกเสียงให้ผู้ที่ต้องการความช่วยเหลือในโลก ออนไลน์ ตัวอย่าง หากเราเห็นเพื่อนโพสต์ข้อความ เศร้า อาจจะแสดงความเห็นใจโดยการแสดงความ คิดเห็นให้กำลังใจหรือการกดปุ่มห่วงใย เพื่อเป็น กำลังใจและแสดงความห่วงใยแก่ผู้โพสต์้เป็นต้น เป็นต้น จากข่าวในสังคมออนไลน์ มีการแชร์คลิปโซ เชียลสุดประทับใจ ลูกสาวเจอพ่อที่พลัดพรากกัน 20 ปี กลายเป็นคนเร่ร่อน หลังพลเมืองดี มอบข้าว มอบน้ำ โพสต์ลงใน TikTok ผู้ใช้ TikTok ชื่อ micnoynaruk ได้โพสต์ คลิปที่เจ้าตัวเจอชายเร่ร่อน นั่งตรงทางเท้า และได้ มอบข้าวมอบน้ำให้ จนกลายเป็นไวรัล มีผู้คนดู จำนวนมาก จนเกิดเป็น ปาฏิหาริย์ เมื่อลูกสาวของ ชายเร่ร่อนคนนี้ได้เห็นคลิปและจำได้ว่าเป็นพ่อของ เขา จึงติดต่อไปหาสาวพลเมืองดีที่โพสต์คลิป ทำให้พ่อกับลูกที่พลัดพรากกันมา 20 ปีได้คุยกัน จากนั้นลูกสาวจึงได้นัดวันไปรับพ่อ และวันที่รอ คอยก็มาถึง 20 ปี ที่ไม่ได้เจอกัน วันนี้คุณลงกลับ ไปอยู่กับลูก ๆ แล้ว (Springnews : 2564) 12

GET STARTED บทสรุป ความฉลาดทางดิจิทัลเป็นทักษะที่สำคัญสำหรับครู รวมถึง ทุกคนที่มีการใช้การสื่อออนไลน์และการสื่อสารในโลกออนไลน์ โดย 8 ทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ได้แก่ เอกลักษณ์พลเมืองดิจิทัล การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล การจัดการการกลั่นแกล้งบน ไซเบอร์ การจัดการความปลอดภัยบนระบบเครือข่าย การจัดการ ความเป็นส่วนตัว การคิดอย่างมีวิจารณญาณ ร่องรอยทางดิจิทัล ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล ซึ่ง เป็นทักษะที่ทำให้มีความสามารถในการใช้สื่อดิจิทัลได้อย่างฉลาด รู้เท่าทัน และปลอดภัย 13

8 SKILLS “DIGITAL INTELLIGENCE QUOTIENT” บรรณานุกรม สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล. (2564). ความฉลาดทางดิจิทัล DQ (Digital Intelligence) ที่คนรุ่นใหม่ต้องมี. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.dga.or.th/document-sharing/infographic/49422/ ฉัตรพงศ์ ชูแสงนิล. (2562). ความฉลาดทางดิจิทัล (Digital intelligence). สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.scimath.org/article-technology/item/10611-digital-intelligence ForexFund. (2562). DQ : ความฉลาดทางดิจิทัล. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.blockdit.com/posts/5d4f0de6e1f1ea2296433481 NUTTAPUTCH.COM. (2563). รู้จัก 8 กลุ่มสำคัญของ DQ – DIGITAL INTELLIGENCE. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.nuttaputch.com/dq-digital-intelligence/ สรานนท์ อินทนนท์. (2563). ความฉลาดทางดิจิทัล. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/dq_FINAL.pdf สรานนท์ อินทนนท์. (2563). การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล (Screen Time Management). สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก http://cclickthailand.com/fact-sheet- %E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0 %B8%94%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%9A/ ไอที 24 ชั่วโมง. (2562).วิธีจัดการกับ Cyberbullying การกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.it24hrs.com/2019/cyberbullying-savebullying-social/ ไทยรัฐออนไลน์. (2565). KTC แนะวิธีรับมือความเสี่ยงโลกออนไลน์ ทำอย่างไรไม่ตกเป็นเหยื่อโจรไซเบอร์. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.thairath.co.th/business/feature/2379015 สำนักสารสนเทศ มหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย. (2561). 7 เทคนิค ป้องกันความเป็นส่วนตัว และ ความปลอดภัย บน Google Chrome. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://eau-eastern.asia/ict/2018/02/22/14/29/26/1683/ กมลวรรณ วิชัยรัตน์. (2564). วิธีเสพข่าวให้ไกลจาก “ข่าวปลอม” โดยที่ไม่ตกข่าว. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://tonkit360.com/84902 Panjawara Boonsrangsom. (2565). 12 ข้อควรรู้ เพื่อความปลอดภัยบนโลกไซเบอร์. สืบค้นเมื่อ 4 พฤษภาคม 2565, จาก https://www.thaihealth.or.th/Content/55896- 12%20%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%89%20%E0%B9%80%E0 %B8%9E%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B 8%94%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B9% 80%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B9%8C.html Springnews. (2564). คลิปโซเชียล สุดประทับใจ ลูกสาวเจอพ่อที่พลัดพรากกัน 20 ปี ใน TikTok. https://www.springnews.co.th/news/813593 14

นางสาวกนกพร วงศ์วีระไพบูลย์ ประวัติการศึกษา ปริญญาตรี : คณะวิทยาการจัดการ สาขาการจัดการธุรกิจและภาษาอังกฤษ มหาวิทยาลัยศิลปากร ประวัติการทำงาน : ตำแหน่ง : ครูพิเศษสอน หมวดวิชาภาษาอังกฤษ แผนกวิชาสามัญ วิทยาลัยเทคนิคราชบุรี (ปัจจุบัน) CONTACT 097-123-8828 [email protected] 15

8 Skills \"Digital Intelligence Quotient\"