KARŞILAŞTIRMALI DİLBİLGİSİ

İNGİLİZCE - TÜRKÇE KARŞILAŞTIRMALI DİL BİLGİSİ Dr. Ali IŞIK Dr. Ertan EROL

İNGİLİZCE - TÜRKÇE KARŞILAŞTIRMALI DİL BİLGİSİ Dr. Ali IŞIK Dr. Ertan EROL Kütüphane Bilgisi: Dil Eğitim Akademik ISBN : 978-605-4664-05-4 Yayıncı Sertifika No : 22736 Black Swan Publishing House .İngilizce-Türkçe Karşılaştırmalı Dil Bilgisi . Yayın Yönetmeni . Ali Cevat Paloğlu Kapak Tasarımı: Duysal Tuncer . Grafik: Samet Zeydan . Baskı: Ümit Ofset +90 312.384 26 27 www.blackswan.com.tr

ÖN SÖZ İngilizce öğrenmenin nedenleri düşünüldüğünde, birey sayısı kadar farklı sebeplerin olabileceği söylene- bilir. Ancak bu nedenlerin arasında çağdaş dünya ile iletişim içinde olmak belki de en önemli gerekçe- lerden biridir. Bu çalışma, günümüzde bu kadar önem verilen İngilizcenin özelliklerine genel bir bakış açısıyla ışık tutmakta ve bu özellikleri ana dilimiz Türkçe ile karşılaştırarak sunmaktadır. Kitabın hazırlanma biçimi öğrenenlerin işini kolaylaştırmak üzere düzenlendi. İngilizce ve Türkçe dil bilgisi konuları karşılıklı sayfalarda verildi. Kitabın sola sayfaında Türkçe bölümü, sağ sayfasında ise İngilizce bölümü yer almaktadır. Türkçe bölümünde verilen konu başlığıyla ilgili ayrıntılı, akademik incelikler- de konuyu boğmadan, herkesin kolaylıkla anlayabileceği bilgi verilmiştir. Ayrıca kitabın hazırlanması aşamasında Türkçede yaygın olarak kullanılan terimler, kolay anlaşılır olabilmesi için özel bir seçime tabi tutulmuştur. İngilizce bölümünde ise İngilizcede bu konunun nasıl olduğu ile birlikte Türkçe ve İngilizce- deki karşılaştırması verilmiştir. Uzun ve yorucu bir çalışmanın ürünü olan eserimizin öncelikle İngilizce öğrenenlere ve öğretenlere yardımcı ve destek olabilmesi, daha sonra da ülkemizin çağdaş dünyada yerini alabilmesine katkıda bulunması dilekleriyle... Dr. Ali IŞIK Dr. Ertan EROL Ankara, 2012

4 Karşılaştırmalı Dil bilgisi İÇİNDEKİLER Türkçe 1. BÖLÜM: Türk Dili Tarihi .................... 6 Zarflar ..................................................... 80 Türkçenin Genel Özellikleri.................... 10 Zarf Çeşitleri .......................................... 82 Edatlar .................................................... 88 2. BÖLÜM: SES BİLGİSİ..................... 16 Edat Çeşitleri ......................................... 90 Ünlüler .................................................. 16 Fiiller ...................................................... 98 Seslerin Sınıflandırılması ........................ 16 Fiillerin Yapısı ......................................... 98 Ünsüzler ................................................. 20 Ek-Fiil................................................... 110 Sessizlerin Sınıflandırılması .................... 22 Fiillerin Çatısı........................................ 112 Türkçede Ses Olayları ............................. 24 Fiillerin Çekimi ..................................... 120 Fiil Çekim Ekleri................................... 136 3. BÖLÜM: VURGU VE TONLAMA. 36 Türkçede Kelime Türetme ..................... 142 Vurgu....................................................... 36 Öbek Vurgusu ......................................... 42 5. BÖLÜM: CÜMLE BİLGİSİ........... 150 Cümle Vurgusu ....................................... 44 Sözcük Grupları .................................... 150 Cümlede Tonlama .................................. 46 Cümlenin Ögeleri.................................. 160 Cümle Çeşitleri ..................................... 168 4. BÖLÜM: KELİME BİLGİSİ ............ 50 İsimler ..................................................... 50 6. BÖLÜM: NOKTALAMA Sıfat ......................................................... 62 İŞARETLERİ....................................... 178 Sıfat Türleri ............................................. 62 Noktalama İşaretleri .............................. 178 Sıfat Tamlaması ....................................... 68 Kaynakça .............................................. 196 Zamirler ................................................. 72

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: İNGİLİZCENİN TARİHİ Zarflar .......................................................... 81 İngilizce (HISTORY OF THE ENGLISH LANGUAGE) ........... 7 Zarf Çeşitleri ................................................. 81 Dünya Dil Ailesi Açısından Edatlar ......................................................... 89 Türkçe ve İngilizcenin Karşılaştırılması ............ 11 Edat Çeşitleri ................................................ 89 Fiiller ............................................................ 99 2. BÖLÜM: SES BİLGİSİ (PHONOLOGY) ............ 17 Fiillerin Yapısı ................................................ 99 Sesliler ......................................................... 17 Ek-Fiil ......................................................... 111 Seslilerin Sınıflandırılması ............................... 17 Fiillerin Çatısı .............................................. 113 Sessizler........................................................ 21 Fiillerin Çekimi ............................................ 121 Sessizlerin Sınıflandırılması ............................ 23 İngilizcede ve Türkçede Fiil Çekim Ekleri ....... 137 Türkçe ve İngilizcedeki Sessizlerin İngilizcede Kelime Türetme .......................... 143 Karşılaştırmalı Tablosu ................................... 29 İngilizce Öğrenen Türklerin İngilizcedeki 5. BÖLÜM: CÜMLE BİLGİSİ (SYNTAX) ............. 151 Seslerle İlgili Yaşadıkları Yaygın Sorunlar ......... 33 Tamlamalar ................................................. 151 Cümlenin Ögeleri ......................................... 161 3. BÖLÜM: VURGU VE TONLAMA Cümle Çeşitleri ............................................ 167 (STRESS AND INTONATION) ............................ 37 Kelime Vurgusu ............................................. 37 6. BÖLÜM: NOKTALAMA İŞARETLERİ Öbek Vurgusu ............................................... 37 (PUNCTUATION) ........................................... 179 Cümle Vurgusu ............................................. 45 Noktalama İşaretleri .................................... 179 Cümlenin Tonlanması .................................... 47 Kaynakça .................................................. 197 4. BÖLÜM: KELİME BİLGİSİ (MORPHOLOGY) .... 51 İsimler .......................................................... 51 Yapıları Bakımından İsimler ............................ 55 Sıfatlar ......................................................... 63 İngilizcede Sıfat Çeşitleri ................................ 63 Sıfat Tamlamaları .......................................... 69 Zamirler ....................................................... 73

Türkçe 6 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 1. BÖLÜM TÜRK DİLİ TARİHİ Türk dili bugün batıda Balkanlardan doğuda Büyük Okyanus’a, kuzeyde Kuzey Buz Denizinden, güneyde Afrika içlerine kadar geniş bir coğrafyada kullanılan bir dildir. Türk yazı dilinin bilinen ilk örnekleri Orhun Kitabeleri’dir. Fakat bu kitabelerde kullanılan dil çok işlenmiş, geçmişi olan bir yazı dili olarak karşımıza çıktığı için Türkçenin ilk örnekleri olduğunu ileri sürmek mümkün de¬ğildir. Ancak ne yazık ki bu kitabelerden daha eski, Türk yazı diline ait örnekler bugüne kadar elimize geç- memiştir. Aslında Göktürk Kitabelerinde kullanılan dilin gelişmişlik düzeyi Türkçenin yazı dili olarak çok daha eski dönemlere kadar uzandığını işaret etmektedir. 8. yüzyılda yazıya geçirilen Göktürk Kitabeleri, 550-745 yılları arasında hüküm süren Göktürkler tarafından yazıldığından 6. yüzyıldaki Türk dilinin belgeleri olarak kabul etmek mümkündür. Genellikle Türkçe tarihî dönemlerine şu şekilde ayrılmıştır: a. Altay Dönemi b. En Eski Türkçe Dönemi c. İlk Türkçe Dönemi d. Eski Türkçe Dönemi e. Orta Türkçe Dönemi f. Yeni Türkçe Dönemi g. Modern Türkçe Dönemi A. Altay Dönemi: Dil bilimciler tarafından yapılan çeşitli araştırmalar Altay döneminde Türkçenin bağımsız bir dil olarak varlığını ortaya koyamadığını göstermiştir. Moğolca, Mançu-Tunguz dili, Korece ve Japoncanın Türk diliyle birlikte eski dönemlerde Altay adı verilen bir dilden ortaya çıktıkları varsayılmaktadır. Bu döneme ilişkin yazılı belge olmadı- ğından ileri sürülen görüşler, birer tezden ileri gidememektedir. Altay dil grubunun belirli özellikleri vardır. Bunlar ses uyumları, cinsiyetsizlik, eylem çekiminin zengin, eklemeli dil olmasıdır. B. En Eski Türkçe Dönemi: Türkçenin Altaycadan ayrılarak bağımsız bir dil hâline geldiği dönemdir. Bazı kaynaklarda bu döneme Türk-Çuvaş dil birliği adı da verilmektedir. C. İlk Türkçe Dönemi: Türklerin bir millet olarak ilk devletlerini kurduğu Hunlar döne- minde gelişen dildir. Bu dönemde de Türkçe varlığını sözlü olarak sürdürmüştür. Bu devrin

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 7 İngilizce 1. BÖLÜM 1. İNGİLİZCENİN TARİHİ İngilizcenin tarihi İngiltere’nin tarihi ile başlar. Britanya’da tarihi bilinen en eski topluluk Keltlerdir. MÖ 55 yılında Britanya, Romalılar tarafından işgal edildi ve MS 410 yılına kadar süren bu işgal ile Keltler Romalıların egemenliği altına girdiler. MS 5’inci yüzyıla kadar süren bu süre içinde Britanya’da bugünkü İngilizlerin ataları henüz yoktur; ama bu süre İngilizcenin gelişimine kelime açısından büyük katkıda bu- lunmuştur. Örneğin Keltler’den özellikle yer adları ve coğrafi olaylarla ilgili “Kent, Cumberland, London, York, Lincoln, Aberdeen, Combe. Chester, Vinchester, Brill, Breedon Brewood, Pensax, Hay Tor, Hound Tor, Thames, Yare” vb. kelimeler İngilizceye girdi. Bunların yanı sıra “truant slogan, bucket, car, bog, crockery, flannel, gob” gibi günlük hayatta kullanılan kelimeler de İngilizcede yer aldı. MS 5’inci yüzyılda bugünkü İngilizlerin ataları olan Germen kavimleri Avrupa’dan Britanya’ya göç etmeye ve yerleşmeye başlarlar. Jutes, Angles ve Saxons adlı bu üç Germen kavmi kısa sürede adada hâkimiyeti ele geçirdiler ve zamanla bu üç grup “Angles” adı altında toplanmaya başladılar. Böylece adada İngiliz- cenin de “Eski İngilizce” (Old English) denilen dönemi başladı. Bu üç Germen kavmi önceleri Germen dilini (eski Almanca) konuşmaktaydılar. Fakat zamanla Britanya’daki Germen kavimlerinin konuştukları dil Avrupa’daki aslından farklılaşmaya başladı. Bu farklılaşma ilk önce kelimelerle geldi. Keltler’den yukarıda örnekleri verilen kelimelerin yanı sıra, Romalılardan da “arrow, wind, window” vb. 800 kadar kelime İngilizceye girdi. Daha sonra MS 7’nci yüzyılda misyonerlik faaliyetleri sonucu Hristiyanlaşan Germenler, bu yolla Latin- cenin, özellikle kelime açısından, sürekli etkisinde kaldılar. İngilizcenin Avrupa’daki Germen dillerinden farklılaşarak başlı başına bir dil hâline gelmesinin en büyük sebebi ise 9-11’inci yüzyıllar arasında meydana gelen İskandinav istilası olmuştur. Bu ana kadar İngilizlerin, konuştukları Eski İngilizce özellikle yapı bakımından Avrupa’daki Germen dillerinden farklı değildi. Kelime sonlarına ekler getirilerek kişi, zaman ve diğer çekimler (tekil, çoğul, isim hâl ekleri) yapılıyor, dişilik ve erkeklik (nötr, dişi, erkek) ayrımı yapılıyordu. Çekim ekleri kullanıldığı için cümlede kelime sırası önemli değildi. Çünkü çekim ekleri hangi kelimenin özne, nesne, fiil olduğunu açıkça göstermekteydi. Britanya’yı işgal eden İskandinavlar zamanla adaya yerleştiler, İngilizlerle kaynaştılar ve İngilizleştiler. İskandinavlar da İngilizler gibi Germen kökenliydiler ve İngilizlerle birbirlerini anlayabiliyorlardı. Yalnız İskandinavyalıların ve İngilizlerin kullandıkları çekim ekleri karışıklık yaratıyordu. Çünkü İskandinavlar ile İngilizler aynı çekim eklerini farklı çekimlerde ve anlamlarda kulla- nıyorlardı. Bunun sonucunda dilde kargaşa ortaya çıkıyordu. Bu yüzden çekim ekleri yavaş yavaş terk edilmeye başlandı. Cümlede kelimelerin işlevleri kelimelerin cümle içindeki yeri ve sırasına göre ayırt edilmeye başlandı. Çekim ekleri terk edilince “özne, yüklem, nesne” gibi ögelerin cümle içindeki diziliş sırası önem kazandı. Böylece İngilizce yapı bakımından Germen geçmişinden farklılaşarak kendi başına bağımsız bir dil olma yolunda çok büyük bir adım attı.

Türkçe 8 Karşılaştırmalı Dil bilgisi milattan önce ve sonraki ilk yüzyıllara tekabül ettiği sanılmaktadır. Bugün varlığını devam ettiren tüm Türk lehçelerinin bu dönemde kullanılan Hun dilinden ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Ç. Eski Türkçe Dönemi: 8. yüzyılda Türkçenin ilk yazılı kaynakları ortaya konmuştur. Bundan sonraki dönemde artık Türkçenin yazılı kaynakları artarak devam etmiştir. 6. ve 10. yüzyıllar arasında gelişen Türkçeye Eski Türkçe Dönemi adı verilmektedir. Bu dönemdeki en önemli yazılı kaynak Göktürk Kitabeleridir. Göktürk Kitabeleri, Orhun Yazıtları olarak da adlandırılmıştır. Bu yazıtlar, Tonyukuk Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı, Kültigin Yazıtı’dır. Ton- yukuk Yazıtı 724, Bilge Kağan Yazıtı 735, Kültigin Yazıtı ise 732 yılında dikilmiştir. Eski Türkçe Döneminde 742 yılında Göktürk hakimiyetine son veren Uygurların oluşturduğu yazıtlar da önemli bir yer tutmaktadır. Uygur Yazıtları; Taryat, Tes, Şine-Usu, Kara Balasagun, Gurbalcin, Somon-Tes, Somon-Sevrey adlı yazıtlardan oluşur. D. Orta Türkçe Dönemi: Türkçenin 11. ve 15. yüzyıllar arasındaki dönemini kapsar. 11. yüzyılda İslamiyet’in etkisiyle Türkçenin söz varlığında önemli değişiklikler meydana gelir. Bir başka önemli gelişme ise Türkçe yazı dilinin bu dönem içinde üç farklı coğrafya varlı- ğını sürdürmesi ve bu coğrafi konumlara göre kollara ayrılmasıdır. Orta Türkçe yazı dilinde Çağatayca Türkçenin Doğu kolunu, Kıpçak yazı dili Türkçenin Kuzey kolunu ve Oğuz dili ise Batı kolunu oluşturur. E. Yeni Türkçe Dönemi: Türkçenin 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki dönemini kapsar. Bu dönemde Batı Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Azeri Türkçesi olmak üzere iki ayrı kolda varlığını sürdürür. Kuzey-Doğu Türkçesi ise Çağatayca adıyla gelişmesini devam ettirir. Orta Asya’da Türkçe, daha önce var olan Kıpçak Türkçesi ortadan kaybolur ve Çağatayca olarak devam eder. F. Modern Türkçe Dönemi: Modern Türkçe Döneminin başlangıcı, genel anlamda 20. yüzyılın başı olarak kabul görmüştür. Günümüzde kullanılan Türkçe de bu dönem içinde değerlendirilmektedir. Günümüzde Türk dili, yaklaşık 12 milyon kilometre karelik bir coğrafyada yaklaşık 220 milyon nüfus tarafından konuşulan, yüz kadar ülkede öğretimi yapılan, tarihin eski devirlerinden beri varlığını sürdüren, 600 binden fazla sözcük dağarcığına sa- hip dünyanın önemli dillerinden biridir. Tarihte Çince, Arapça, Farsça, Macarca gibi dillerle sözcük alışverişine giren Türkçenin Türkiye Türkçesi kolu, dünyada var olan diğer dillere de sözcükler vermiştir. Bunların sayısı 11 bin civarındadır. Diğer lehçe ve kollarıyla birlikte Türk dilinin genel anlamda diğer dillere verdiği sözcük sayısı ise 20 bin civarındadır.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 9 İngilizce Daha sonra 1066 yılında bugünün Fransa’sından gelen Normanlar Britanya’yı işgal ettiler. Böylece İngilizcenin ve Latincenin yanında bir de Fransızcanın Britanya’ya girmesiyle aynı ülkede üç dilin değişik yer ve şekillerde kullanıldığı bir durum ortaya çıktı: Latince bilimde, eğitimde, dinde; Fransızca hükûmet ve devlet kademelerinde, hukukta, eğitimde, edebiyatta; İngilizce ise sıradan halk arasında kullanılmaya başlandı. Norman istilasıyla İngilizcenin de Orta İngilizce (Middle English) denilen dönemi başladı. Bu dönemde çekim ekleri ve erkek dişi ayrımı tamamen kayboldu. Normanlar kelime bakımından da “İngilizce’’yi zen- ginleştirdiler. 1Bir çok kelimenin yanında çeşitli ön ekler ile son ekler de Fransızcadan İngilizceye girdi. Bu arada, diğer dört büyük lehçe arasında East Midland ya da Londra lehçesi standart İngilizce hâline geldi. Bu gelişme de dilde birlik ve beraberliğin sağlanması açısından İngilizcenin gelişmesinde faydalı oldu. Normanlar 13’üncü yüzyılda Fransa’da hâkimiyeti kaybettiler. Dolayısıyla Fransa ile bağlantıları kopan Normanlar İngilizleştiler. Böylece İngiltere’nin bağımsız hâle gelmesiyle İngilizce de bağımsız hâle gelerek her alanda her tabaka tarafından kullanılan bir dil hâline geldi. Bundan sonra İngilizceyi zenginleştirme çabaları başladı. Her alanda İngilizcenin ifade gücünü artırmak için başta Latince ve Fransızca olmak üzere diğer dillerden binlerce kelime İngilizceye alındı. Bu gelişmeler de Modern İngilizce dönemini beraberinde getirdi. İngilizcenin dünyaya yayılması ise keşifler ve sanayi devriminin getirdiği kolonileşme (sömürgecilik) ile başlar. Sanayi devriminin sonucu olarak bu devrimin önde gelen ülkelerinden İngiltere, yeni coğrafi keşifler ve keşif yollarından faydalanarak hem hammadde hem de pazar arayışı içinde Afrika, Amerika ve Asya’da koloniler (sömürgeler) kurdu. Bu yerlere kendi yönetimini de taşıdı. Dolayısıyla İngilizce oralarda resmî dil durumuna geldi. Bu arada, edebiyat, teknik, sanat, bilim vb. alanlardaki İngilizler tarafından yapılan yenilik ve gelişmeler de İngilizcenin diğer ülkelerde yayılmasına sebep oldu. 1’inci ve 2’nci Dünya Savaşları sonucunda Amerika’nın süper güç hâline gelmesi, bilim, teknik, müzik vb. alanlarda söz sahibi olması İngilizceyi iyice güçlendirdi. Neredeyse bu alanlarda ortak dil durumuna getirdi. Günümüzde artık İngilizce çeşitli milletlerin hatta aynı ülkede (Pakistan, Hindistan vb.) içerisinde farklı dilleri konuşan değişik grupların ortak dili hâline geldi. İngilizce, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Liberya, Güney Afrika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Atlas Okyanusu’ndaki diğer bazı adalarda ana dil olarak kullanılmaktadır. Bu ülkelerin her biri kendi lehçeleri ile konuşmaktadırlar. Fakat bunlardan dünyada en yaygın ve en çok konuşulanları Amerikan ve İngiliz İngilizcesidir.

Türkçe 10 Karşılaştırmalı Dil bilgisi TÜRKÇENİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1. Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay kolundandır. 2. Türkiye Türkçesi, Türkçenin Batı grubunda yer alır. 3. Türkiye Türkçesi konuşma dilinde Anadolu’da çeşitli farklılıklara dayanan ağızlara ayrılır. (İzmir, İstanbul ağzı gibi) 4. Türkiye Türkçesinin yazı dili İstanbul ağzıdır. 5. Türkçe eklemeli diller arasında, sondan eklemeli diller sınıfına girer. (Çalış- ma-nız, Yap-ma-malı-sınız vb.) 6. Türkçede yapım ve çekim eki olmak üzere iki tür ek bulunur; bir sözcük önce yapım eki, ardından çekim eki alır. Ayaş-lı-lar-dan sözcüğünde “-lı“ yapım eki; “-lar“ ile “-dan“ çekim ekidir. 7. Türkçede 8 ünlü, 21 ünsüz olmak üzere 29 ses vardır. 8. Türkçede ünlü ve ünsüz uyumları vardır. Türkçe bir sözcük kalın ünlüyle başlar ve kalın ünlüyle; ince ünlüyle başlamışsa ince ünlü ile devam eder. Bu kura- la büyük ünlü uyumu kuralı adı verilir. 9. Türkçe bir sözcük düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlamışsa düz ünlü ile devam eder; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlamışsa ya dar geniş ünlü (a, e) veya düz yuvarlak ünlü (u, ü) ile devam eder. Bu kurala küçük ünlü uyumu denir. 10. Türkçe bir sözcük sert sessiz ile sona erer, yumuşak ünsüzle başlayan ek sert sessize dönüşür. Buna ünsüz uyumu denir. 11. Türkçede iki sesli arasındaki sert sessizler yumuşar: genç+i genci, güç+ü gücü vb. 12. Türkçe sözcüklerin sonunda “b, c, d, g” sesleri yer almaz. Bu seslerle sona eren ve yabancı dillerden Türkçeye geçen sözcüklerde de bu kural geçerlidir: Arab- Arap, şarab, şarap. 13. Türkçe sözcüklerde yalnız ilk hecede “o, ö” ünlüleri yer alır; bundan sonraki hecelerde yer almaz. 14. Türkçe sözcükler genellikle “c, ğ, l, m, n, r, v, z” ünsüzleriyle başlamaz. Tabiat taklidi sözcükler bu konuda istisna oluşturur: mışıl, cıvıltı, vızır. 15. Türkçede “j, f, h” sesleri bulunmaz. Tabiat taklidi veya başka dillerden gelen sözcüklerde bulunur: jandarma, üflemek. Türkçe olan hani, hangi, öfke, ufak söz- cükleri zamanla ses değişimine uğrayarak bu şekle dönüşmüşlerdir. 16. Türkçede iki heceli ve ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcükler, ünlü ile başlayan ek aldıklarında, ikinci hecede yer alan dar ünlü düşer: omuz+u omzu, alın+ı alnı. 17. Türkçe hece ve sözcüklerin sonunda sadece şu çift ünsüzler bulunabilir: lç, lk, lp, lt; nç, nk, nt; rç, rk, rp, rs, rt; st; şt.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 11 İngilizce 2. DÜNYA DİL AİLESİ AÇISINDAN TÜRKÇE ve İNGİLİZCENİN KARŞILAŞ- TIRILMASI Yandaki tabloda görüldüğü gibi dil aileleri bakımından İngilizce ile Türkçe arasında hiçbir benzerlik yoktur. İngilizce Hint-Avrupa dil grubundan Germen dillerinin güney kanadından bir dil iken Türkçe Ural-Altay dil grubunun Altay koluna bağlı bir dildir. TÜRKÇE İLE İNGİLİZCENİN GENEL ÖZELLİKLERİ Türkçe ile İngilizce yapısal olarak farklı dillerdir. Diller yapısal olarak üç gruba ayrılır: a. Tek heceli diller (Çince) b. Eklemeli diller (Türkçe) c. Çekimli diller (İngilizce) Türkçe eklemeli bir dildir. Eklemeli dillerde genellikle kelime kökleri değişmez, onlara türlü ekler getirile- rek yeni kelimeler türetilir ya da çekimler yapılır. Kökler ve ekler birbirlerinden kolaylıkla ayrılır. ek-mek ek-en çöp-çü gel-di çocuk-lar İngilizce ise çekimli bir dildir. Bu dillerde kelime kökleri de türlü şekillere girerek çekim değişiklikleri ve kelime türetme sağlanır. Bu dillerde kökler ve ekler birbirlerinden her zaman kolaylıkla ayrılamaz. İngiliz- ce de çekimli diller grubunda kabul edilmesine rağmen kök ve ekler genellikle kolayca ayırt edilebilir: “rain”/ reIn /“yağmur (isim) ” “rainy”/ reɪni /“yağmurlu” (sıfat) “noise”/ nɔɪz /“ses, gürültü” (isim) “noisy”/ nɔɪzi /“gürültülü” (sıfat) “teach”/ ti:tʃ /“öğretmek” (fiil) “teacher”/ ti:tʃər /“öğretmen” (isim) “sing”/ sɪŋ /“şarkı söylemek” (fiil) “singer”/ sɪŋər /“şarkıcı” (isim) “work”/ wɜrk /“çalışmak” (fiil yalın hâli) “worked”/ wɜrkt /“çalışmak” (fiilin geçmiş ve perfect zaman çekimi) “dance”/ dæns /“dans etmek” fiil yalın hâli) “danced”/ dænst /“dans etmek” (fiilin geçmiş ve “perfect” zaman çekimi)

12 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 18. Türkçe sözcüklerin başında çift ünsüz yer almaz: tren, kral, grup. 19. Türkçe cümle yapısına göre, cümlenin önemli ögesi sonda yer alır. Önem svrasına göre ögeler yükleme yaklaştırılır. Cümlede vurgulanmak istenen öge yük- leme en yakın olan ögedir. 20. Türkçede ğ ünsüzü ile başlayan sözcük yoktur. 22. Türkçede sayı sıfatlarından sonra gelen adlar çoğul eki almaz: dört çocuk- lar değil, dört çocuk. Türkçe http://www.edebiyatogretmeni.org/2010/11/dillerin-siniflandirilmasi.html

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 13 Fakat her zaman kök-ek ilişkisi yukarıdaki örneklerde olduğu gibi belirgin olmayabilir. Bu durumda her çekimi ayrı ayrı bilmek gerekir: “sing”/ sɪŋ /“şarkı söylemek” fiili yalın hâli” “sang”/ sæŋ /“şarkı söylemek” (fiilin geçmiş zaman çekimi) “sung”/ sʌŋ /“şarkı söylemek” (fiilin perfect zaman çekimi) “theft”/ θɛft /“hırsızlık” “isim” thief / θif /“hırsız” hırsız Türkçe ile İngilizce arasındaki diğer bir fark da cümle yapısıdır. Türkçede cümle yapısı İngilizcedeki cümle İngilizce yapısından farklıdır. Türkçede cümle yapısı “özne-nesne-yüklem” şeklindedir ve cümledeki kelime sırası o kadar önemli değildir, değişebilir. “Ali okula gitti.” “Okula gitti Ali.” “Gitti okula Ali.” Örneklerinde olduğu gibi, kelimelerin cümle içerisinde yer değiştirmesi mümkündür; bu farklı yapılarda cümlenin anlamı değişmez. İngilizcede ise, “özne-yüklem-nesne” sırası cümle yapısını oluşturur ve hiçbir zaman bu yapı bo- zulmaz. Sadece “Ali went to the school.” “Ali okula gitti.” kelime dizilişi doğrudur. Farklı bir sıralanış mümkün değildir. Türkçe ile İngilizce, eklerin kelimedeki yeri konusunda da farklılık gösterir. Türkçe sondan eklemeli bir dildir ve bazı yabancı kökenli kelimeler dışında ön ek almaz: ev-de okul-da koşu-cu ev-ler İngilizce ise hem ön ekli hem de son ekli bir dildir. Yapım ekleri kelimelerin sonuna gelir. Çekim ekleri ile ilgili bir genelleme yapmak güçtür: teach - er color-ful un-happy dis-satisfaction book-s Yan yana gelebilecek sessiz harfler konusunda da Türkçe ile İngilizce arasında belirgin bir fark vardır. Türkçede en fazla iki tane sessiz harf sadece hece sonunda yan yana gelebilir: Mart Türk sarp İngilizcede ise yan yana gelebilecek sessiz harflerin sayısı ve hecenin neresinde gelebilecekleri konusun- da bir kural yoktur. Birkaç sessiz harf kelimenin herhangi bir yerinde yan yana gelebilirler: encyclopedia prudently roughness psychology

Türkçe 14 Karşılaştırmalı Dil bilgisi http://www.isa-sari.com/turk-yazi-dilinin-tarihi-gelisim-agaci/ internet adresinden alnmştr.

İNGİLİZCE KİaNrGşıİlLaİşZtCırEm–aTlıÜDRilKBÇiElgKisAiRŞIL1A5ŞTIRMALI DİL BİLGİSİ Türkçede, İngilizcede olmayan sesli uyumu vardr. Seslilerden sonra Türkbçeedlier,liİnsgeilsizlcileedregoelmleabyailnirs.eİsnliguilyiuzmceudveardisıre. Sbesöliylelerdebnirskonurraabl emlirelivscesulitledregğelieldbiilri,r. İngilizcede ise böyle bir kuralTmüerkvcçuetddeeğild-iyr,abanc kökenli istisna ekler hariç- hiç ön edat Türk(çperdeep-oyasbitainocnı )k*ö(kienn,lioisnti,snaat,ekalerrohuanridç,- ohfiçvöbn.)edyaot k(ptruerp.oİsnitgioinli)z1 c(ine,doen,iaste, abrouundla,roçf ovbk.ç) a yoktkuur. lİlnagnilizlcre.de ise bunlar çokça kullanılır. Türkçede son Tekür(pkoçsetpdoesitisono)n2 (geökre,(kpaodasrt,piloe,shitaioriçn,)i†çin(gvbö.r)eva, rdkıar. dİnagril,izcieled,e ihsearsioçn, eidçaint yovkbtu.r). vardr. İngilizcede ise son edat yoktur. Icelandic Swedish Celtic Faroese Danish Italic Norwegian Balto–Slavic Albanian North GERMANIC West East Greek Gothic Anatolian English Flemish German Armenian Frisian Dutch Yiddish Tocharian Afrikaans Indo–Iranian hhtttptp:/://w/wwwww.e.enngglilsishhcclulubb..ccoomm//eenngglilsishh--lalanngguuaaggee--hhiissttoorryy..hhttmm İngilizce * preposition = İsmin önüne gelen edatlardr. on mountain, at the airport † postposition= İsmin sonuna gelen edatlardr. Ali için, dev kadar 1 preposition = İsmin önüne gelen edatlardır. on mountain, at the airport 2 postposition= İsmin sonuna gelen edatlardır.1A3li için, dev kadar

16 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 2. BÖLÜM SES BİLGİSİ Ses, dilin en küçük birimdir. Ses bilgisi, dil bilgisinin bir bölümüdür ve dilde var olan sesleri ve bunların özelliklerini inceler. Sesleri yazıda karşılayan işaretlere harf; harflerden oluşan bu ses dizgisine de alfabe denir. Türkçede 29 harf vardır. Bunlar ünlü (sesli) ve ünsüz (sessiz) olmak üzere ikiye ayrılır. İnsan ihtiyaç duyduğu havayı teneffüs edip bu havayı karbondioksit olarak dışarı verir. Bu karbondioksit olarak verilen hava seslerin üretilmesinde kullanılır. Sesin üretilmesi için çıkışı akciğerden başlar. Nefes borusuyla devam eder. Gırtlakta bulunan ses tellerinden geçer. Ağız boşluğunda dil yardımıyla şekil alır. Dudaklarımızın yardımıyla dışarı çıkar. A. ÜNLÜLER (SESLİ HARFLER) Türkçe Ses yolundan gelen havanın ağız boşluğunda hiçbir engelle karşılaşmadan çıkmasıyla oluşan seslere ünlü adı verilir. 1. Seslerin Sınıflandırılması a) Ünlüler, ağız boşluğunun ön tarafında veya arka tarafında oluşur. Buna göre ünlüler iki gruba ayrılır: KALIN ÜNLÜLER A I O U İNCE ÜNLÜLER E İ ÖÜ b) Ünlüler, ağız boşluğundan çıkarken dudaklar değişik şekiller alır. Bazı sesler çıkar- ken dudaklar yuvarlak, bazı sesler çıkarken de dudaklar düz durumdadır. Buna göre ünlüler, çıkışları sırasında dudakların düz veya yuvarlak oluşlarına göre ikiye ayrılır: DÜZ ÜNLÜLER AEI İ YUVARLAK OÖU Ü ÜNLÜLER c) Ünlüler, ağız boşluğundan çıkarken ağzın durumu bazen geniş bazen de dar olur. Buna göre ünlüler oluşurken ağzın geniş veya dar açılmasına göre ikiye ayrılır: GENİŞ ÜNLÜLER AE OÖ DAR ÜNLÜLER I İ UÜ

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 17 İngilizce 2. BÖLÜM SES BİLGİSİ (PHONOLOGY) SES: Dilin en küçük parçasıdır. Sesler dilin malzemesidir. En küçüğünden en büyüğüne kadar, hece- den cümleye kadar bütün dil birlikleri seslerden oluşur. Sesler fonetik olarak / / işaretiyle gösterilir. Biçimdeş sesler ise köşeli parantez ile [ ] gösterilir. Türkçede olduğu gibi İngilizcede de sesler iki genel gruba ayrılır: Sesliler (Ünlüler), Sessizler (Ünsüzler) 1. SESLİLER (ÜNLÜLER) : İngilizcedeki sesliler şunlardır: http://www.metrocollege.edu.au/old%20website/ENG_Intermediate%20(Site)/glossary/phonemic/pho- nemic.htm Seslilerin sınıflandırılması: Sesli, oluşumları sırasında ses geçidinde belirli hiçbir engellemeye uğramayan seslere denir. Sesliler üç kritere göre sınıflandırılır: a. Dilin Yüksekliği (yüksek, normal, alçak) b. Sesin Ağız Boşluğunun Hangi Bölümünde Üretildiği (ön, orta, arka) c. Dudakların Pozisyonu (yuvarlak, düz)

Türkçe 18 Karşılaştırmalı Dil bilgisi Türkçede ünlülerin yan yana gelmeleri, sözcük içinde kullanılmaları rastgele olmaz. Bunlarla ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe sözcüklerde ünlülerle ilgili iki önemli kural vardır. Bunlar- dan biri büyük ünlü uyumu kuralıdır: 1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Bir sözcükte yer alan ünlülerin tamamının ince veya tamamının kalın olmasıyla ilgilidir. Bu kurala göre bir sözcükte yer alan ünlülerin ya hepsi kalın ya da hepsi ince olmalıdır. Eğer bir sözcük kalın ünlüyle başlamışsa, kalın ünlüyle devam etmeli; eğer bir sözcük, ince ünlüyle başlamışsa, ince ünlüyle devam etmelidir: ÖRNEKLER ordu, sevgi, gençlik, karanlık Türkçede bazı sözcükler köken olarak Türkçe olmalarına rağmen zamanla ses değişimi- ne uğrayarak büyük ünlü uyumu kuralı dışına çıkmıştır: elma<alma, anne<ana, dahi<takı, hangi<kangı Türkçede bazı ekler de önceki hâlleri ayrı birer sözcük olması ve zamanla ek olarak görev al- maları nedeniyle köken olarak Türkçe olmalarına rağmen büyük ünlü uyumuna uymaz: -daş, -ken, -ki, -leyin, -mtırak, -yor, -gil, -gen (ülküdaş, uyurken, altıgen, amcamgil, geliyor) 2. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU Küçük Ünlü Uyumu kuralını, ünlülerin düzlük-yuvarlaklık açısından birbiriyle uyum içinde kullanılması olarak tanımlamak mümkündür.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 19 Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi, Türkçedeki / ü / ve kısmen / ö / seslileri İngilizcede mevcut değildir. Yalnız İngilizcede / 3: / sesi vardır. Bu ses aşağı yukarı Türkçedeki / ö / sesine karşılık gelir. girl / gɜ:rl / purse / pɜ:rs / Türkçede ise İngilizcede olan / ɑ: / sesi bulunmaz. Ayrıca sesliler Türkçe ve İngilizcede üretiliş yerleri ba- kımından ufak tefek farklılıklar gösterir. Türkçede dil normal pozisyonda iken üretilen sesli yok denilebilir. İngilizcede ise bu tür sesliler mevcuttur. Türkçedeki / e / sesi İngilizcedeki / e / sesine göre dilin biraz daha yükseltilmesiyle üretilir. Türkçedeki / u / ve / o / sesleri ise İngilizcedeki / u / ve / o / seslerine göre dilin biraz daha yükseltilmesiyle üretilir. Türkçede / e / , / æ / ve / ə / sesleri aynı ses (biçimdeş) sayılır yani birbirlerinin yerine gelse dahi anlam değişikliğine yol açmaz. Bu seslerden / æ / “gel, sen” kelimelerinde olduğu gibi daha çok / m / , / n / , / r / , / l / sesleri ile biten hecelerde, / e / ise “tek, seç” kelimelerinde olduğu gibi açık hecelerde ve sert ünsüzlerle biten hecelerde kullanılır. Yukarda belirtilen farkların dışında İngilizcede, Türkçede bir seslinin / v / ya da / y / ile birleşmesiyle oluşan “diphthong” denilen sesliler vardır. İNGİLİZCEDE ÖN ORTA ARKA İngilizce SESLER Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak Düz v Yüksek i:* i ü ı u:* u Alçak Yüksek ı* e Ʊ* e* ö ɘ* 3:* o Yüksek Orta ˄* a Ɔ:* ɑ:* þ* Alçak Orta Alçak æ* * İngilizcedeki sestir

20 Karşılaştırmalı Dil bilgisi KURAL 1 Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlü (a,e,ı,i) var ise, sonraki hecelerde de düz ünlü yer almalıdır. (a,e,ı,i) → (a,e,ı,i) ÖRNEKLER Türkçe kara, anne, masa, yazı, çalışma KURAL 2 Türkçe bir sözcük yuvarlak ünlüyle (o,ö,u,ü) başlamışsa, bu sözcükte diğer ünlüler ya dar yuvarlak (u,ü) ya da düz geniş ünlü (a,e) olmalıdır. Bir başka deyişle “o,ö,u,ü” ünlülerinden birinin kullanıldığı hecelerden sonra “u,ü,a,e” ünlülerinden biri bulunabilir. Başka dillerden Türkçeye geçmiş sözcükler bu kurala uymaz. Önceki çağlarda tek başına bir sözcük olarak kullanılan ve günümüzde ek olarak işlev üstlenen “-yor” bu kurala uymaz. Tek heceden oluşan Türkçe sözcüklerde bu kural aranmaz. (o,ö,u,ü)→ (u,ü) (o,ö,u,ü)→ (a,e) ÖRNEKLER gözlük, kopuz, dolap, kova B. ÜNSÜZLER (SESSİZ HARFLER) Akciğerden gelen havanın gırtlaktan geçerek ağız boşluğunda dil yardımıyla bir engele çar- parak çıkan seslere ünsüz denir. Ünsüzler, diş, dudak, damak, diş eti, ses telleri gibi bir engele takılır ve bu takılmayla meydana gelen sürtünme veya çarpma sonucunda oluşur. Ünsüzler söyleyiş özelliğine göre ikiye ayrılır:

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 21 3. İNGİLİZCEDE DİFTONGLAR İNGİLİZCEDE ÖN Orta Arka DİFTONGLAR Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak Yüksek ӏɘ ɑӏ ɑʊ ʊǝ Orta eӏ ɘʊ ɔӏ Alçak Türkçede, “askerî, âmâ (kör)” kelimelerinde olduğu gibi yabancı kelimeler hariç bütün sesliler neredeyse her zaman kısadır. Tabloda da görüldüğü gibi, İngilizcede ise bazı seslilerin diftonglar yoluyla uzun okun- ma durumu vardır. Ayrıca / i:/ , / u: / , / ɔ: / ve / ɑ: / seslilerinin uzunluk ve kısalık özelliği İngilizce- de anlam ayırıcıdır. Örneğin “pool” / pu:l / kelimesi “yüzme havuzu” manasına gelir. Eğer ortadaki / u: / sesi kısa olarak / ʊ / şeklinde okunacak olursa / pʊl / yani “çekmek, koparmak” manasına gelen “pull” kelimesi söylenmiş olur ve anlam değişir. Yine “sit” / sɪt / kelimesi “oturmak” manasına gelir. Eğer / i / uzun olarak / si:t / diye söylenirse “oturak, sıra” manasına gelen “seat” / si:t / kelimesi söylenmiş olur ve başka bir anlam kazanır. 2. SESLİLERİN KELİME İÇİNDEKİ DAĞILIMLARI: Türkçede sesler sesli uyumuna göre kelime içinde sıralanır. Türkçede /o/ ve /ö/ seslileri birkaç istisna İngilizce hariç yalnız ilk hecelerde bulunur. İngilizcede ise / ı / , / e / , / æ / , / ʌ / , / ʊ / , / ɑ: / seslileri kelime sonunda bulunmazlar. B. SESSİZLER (Ünsüzler) Seslilerin (ünlülerin) dışındaki bütün sesler “sessizler” sınıfına girerler. Sessizlerin üretimi sırasında ses yolunda bir noktada belirgin bir engelleme (boğulma) söz konusudur. Onları seslilerden ayıran özellik, teşekkül noktasındaki bu engellemedir. İngilizcedeki bu sesler şunlardır:

22 Karşılaştırmalı Dil bilgisi Sessizlerin (ünsüzlerin) Sınıflandırılması SERT ÜNSÜZLER F,S,T,K,Ç,Ş,H,P B,C,D,G,Ğ,J,L,M,N,R,Y,V,Z YUMUŞAK ÜNSÜZ- LER 1. Titreşim Bakımından Sessizler Ünsüzler ses tellerini titreştirip titreştirmeme durumlarına göre de birbirlerinden ayrılır. Ün- süzlerden bazıları ses tellerinden geçerken ses tellerini titreştirir; bazıları titreştirmez. Çıkışı sırasında bazı ünsüzlerin (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z) ses tellerini titreştirmesi, yumu- şak / sedalı / tonlu olmasına yol açar. Oluşumu sırasında bazı ünsüzlerin (f, h, s, ş, p, ç, t, k) ses tellerini titreştirmemesi sert / tonsuz / sedasız olmasına neden olur. Türkçe TİTREŞİMLİ B, C, D, G, Ğ, J, L, M, N, R, V, Y, Z ÜNSÜZLER TİTREŞİMSİZ F, H, S, Ş, P, Ç, T, K ÜNSÜZLER 2. Oluşum Noktası (Çıkak) Bakımından Sessizler: Ünsüzler oluşum noktalarına göre çeşitli sınıflara ayrılır. Ünsüzler iki dudak arasında çıkan ünsüzler çift dudak ünsüzü (b,p,m,); üst ön dişlerle alt dudak arasından çıkan ünsüzlere diş-dudak ünsüzü (f,v); dil ucunun ön üst dişlere temasıyla oluşan ünsüzlere diş ünsüzü (d,n,s,t,z); dil ucunun ön üst diş etine değmesiyle oluşan ünsüzlere diş eti-damak ünsüzü (c,ç,j,ş); dil ortasının yumuşak ön damağa temasıyla oluşan ünsüzlere ön damak ünsüzü (g,k,l,r,); dil arkasının yumuşak ön damağa dokunmasıyla meydana gelen ünsüzlere art damak ünsü- zü (g,ğ); gırtlaktan ses tellerinin arasından çıkan ünsüze gırtlak ünsüzü (h) denir.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 23 İngilizce http://www.metrocollege.edu.au/old%20website/ENG_Intermediate%20(Site)/glossary/phonemic/pho- nemic.htm SESSİZLERİN (ÜNSÜZLERİN) SINIFLANDIRILMASI Sessizler dört kritere göre sınıflandırılırlar: - Titreşim bakımından - Oluşum noktası bakımından - Temas derecesi ve nasıl üretildikleri bakımından - Hava yolu bakımından 1. Titreşim Bakımından: Titreşimli (yumuşak) - Titreşimsiz (sert) El ile gırtlak tutulup /b/ ve /p/ sesleri ayrı ayrı çıkarılırsa, /b/ sesini çıkarırken gırtlakta bir titreme, sürtünme hissedilir. Akciğerlerden gelen hava akımı gırtlaktan geçerken eğer ses telleri (kirişleri) iyice daralmışsa, hava akımı onlara çarpar ve içlerinden geçmek için onları zorlar. Bu da ses tellerinin titreş- melerine sebep olur. Böylece /b/ sesinde olduğu gibi, titreşimli sessizler oluşur. İngilizce ve Türkçedeki /b, /d/, /g/, / c(dʒ)/, /v/, /z/, /l/, /m/,/n/ ve İngilizcedeki /ŋ/ ve /ð/ sessizleri titreşimlidir. Eğer ses telleri birbirinden uzaksa ve aralarında yeteri kadar boşluk varsa ciğerlerden, gelen; hava akımı zorlanmadan ses telleri arasından geçer. /p/ sesinde olduğu gibi ses tellerinde titremeye sebep olmaz. Böylece titreşimsiz sessizler oluşur. Türkçe ve İngilizcedeki /p/, /t/, /k/, /ç(tʃ)/, /f/, /s/, /ş (ʃ)/, /h/ ve İngilizcedeki /θ/ sesleri titreşimsizdir. 2. Oluşum Noktası (Çıkak) Bakımından: a. Dudak Sessizleri: Bunlar iki dudağın teması ile dudaklarda oluşan sessizlerdir. Türkçe ve İngilizcedeki /p/, /m/, /b/ sessizleri dudak sessizleridir. b. Diş-Dudak Sessizleri: Bunlar alt dudağın üst ön dişlere temas etmesiyle veya yaklaşmasıyla oluşan sessizlerdir. İngilizce ve Türkçedeki /f/ ve /v/ sessizleri diş-dudak sessizleridir.

24 Karşılaştırmalı Dil bilgisi Türkçede oluşum noktalarına göre ünsüzlerin sınıflandırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir: Çift Dudak Ünsüzleri B,P,M Diş-Dudak Ünsüzleri F,V Diş Ünsüzleri D,N,S,T,Z Diş Eti-Damak Ünsüzleri C,Ç,J,Ş Ön Damak Ünsüzleri G,K,L,R,Y Art Damak Ünsüzleri G,Ğ Gırtlak Ünsüzü H c. Temas Derecesi Bakımından Sessizler Türkçe Bazı ünsüzler meydana gelirken havanın bir organla sıkıştırılıp serbest bırakılması sonucun- da patlama suretinde ses çıkar. Bu tür seslere patlayıcı/süreksiz ünsüzler denir ve bu ünsüzler b,c,ç,d,g,k,p,t’dir. Bazı ünsüzler oluşurken organlar arasında havanın geçebilmesi için aralık bırakılır ve hava buradan sızarken ses çıkar. Bu tür ünsüzlere sürekli/sızıcı ünsüz adı verilir ve bu ünsüzler f,ğ,h,j,l,m,n,r,s,ş,v,y,z’dir. Patlayıcı/ Süreksiz Ünsüzler B,C,Ç,D,G,K,P,T Sürekli/ Sızıcı Ünsüzler F,Ğ,H,J,L,M,N,R,S,Ş,V,Y,Z C. TÜRKÇEDE SES OLAYLARI Dil yaşayan canlı bir organizma gibidir. Kullanıldığı coğrafyaya ve döneme göre zamanla bazı farklılıklar oluşabilir. Bu farklılıklar bazı seslerin düşmesi, ses türemesi, seslerin yer değiştirmesi biçiminde gerçekleşir. Ses olayları kurallı veya kuralsız olarak meydana gelebilir. Dildeki bu olaylar en az çaba yasası gereği ortaya çıkar. 1. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) Türkçede sert ünsüzle (f,s,t,k,ç,ş,h,p) biten sözcükten sonra “c,d,g” ile başlayan bir ek gelirse, bu eklerin başındaki c, ç’ye; d, t’ye; g, k’ye dönüşür. Bu dönüşüme ünsüz benzeşmesi denir.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 25 İngilizce c. Diş Sessizleri: Bunlar dilin ucunun veya ön tarafının, üst ön dişlerin arkasına veya diş yuvalarına temas etmesiyle, yaklaşmasıyla oluşan sessizlerdir. Türkçedeki /t/, /d/, /n/ bu gruba girer. İngilizcede bu tür sesler mevcut değildir. ç. Dişler Arası Sessizler: Alt ve üst dişlerin kapanarak ortalarındaki dilin ucuyla temas etmeleri sonucun- da oluşan sessizlerdir. İngilizcedeki / θ / ve / ð / sessizleri bu gruba girer. Türkçede bu tür ses bulunmaz. d. Diş Sessizleri: Dilin ucunun ön damağa teması veya yaklaşmasıyla oluşan sessizlerdir. İngilizcedeki /t/, /d/, /n/ ile Türkçe ve İngilizcedeki /s/, /z/, /ç(tʃ)/, /c(dʒ)/, /r/ bu gruba girer. e. Ön Damak Sessizleri: Dilin ucunun veya orta kısmının sert damağa yaklaşması ya da teması ile oluşan sessizlerdir. Türkçe ve İngilizcedeki /ş (ʃ)/, /j(ʒ)/, /y/ bu gruba girer. f. Damak: Dilin damağa teması veya yaklaşmasıyla oluşan sessizlerdir. Türkçedeki /s/, /ʒ/, /I/, /y/ ingiliz- cedeki /s/, /ʒ/, /tʃ/ bu gruba girer. g. Arka Damak (yumuşak damak) Sessizleri: Dilin arka tarafının yumuşak damağa teması veya yaklaşma- sı ile oluşan sessizlerdir. Türkçe ve İngilizcedeki /k/, /g/ ve İngilizcedeki /ŋ/ ve /w/ sesleri bu gruba girer. ğ. Gırtlak Sessizi: İngilizce ve Türkçede / h / sesi bu grupta yer alır. 3. Temas Derecesi ve Nasıl Üretildikleri Bakımından: a. Patlamalı (duraklı) Sessizler: Bu sesler üretilirken hava akımı kısa bir süre için tamamen durdurulur. İngilizce ve Türkçedeki /p/, /b/, /t/, /d/,/k/, /g/, /m/, /n/ ve İngilizcedeki /ŋ/ sessizleri bu gruba girer. b. Hırıltılı Sessizler: Bu sesler üretilirken hava akımı tamamen durdurulmaz, fakat kolayca çıkıp gitmesi önlenir. Türkçe ve İngilizcedeki /s/, /z/, /f/, /v/, /ş (ʃ)/, /j(ʒ)/ ve İngilizcedeki /θ/ ve /ð/ sessizleri bu gruba girer. c. Patlamalı+Hırıltılı Sessizler: Bu sesler üretilirken patlamalı seslerde olduğu gibi hava akımı önce tama- men durdurulurken, hırıltılı bir sessiz ile sonra yavaşça, salınır. Türkçe ve İngilizcedeki /ç(tʃ)/, /c(dʒ)/ bu gruba girer. ç. Geniz Sessizleri: Ağız yolunun, kapatılıp, hava akımının genizden geçmesiyle oluşan sessizlerdir. Türk- çe ve İngilizcedeki /m/, /n/ ve İngilizcedeki /ŋ/ sessizleri bu gruba girer. d. Yanal Sessizler: Dilin ucu ön damağa temas ederken dilin yanları aşağıya doğru alçalarak dilin yanla- rından hava akımının geçmesini sağlar. Türkçe ve İngilizcedeki /l/ sesi bu gruptandır. e. Yarı Ünlü Sessizler: Bunlar hem seslilere hem de sessizlere benzeyen seslerdir. Hava akımının çok az ya da hiç engellenmeden geçmesiyle üretilir. Türkçe ve İngilizcedeki /r/, /y/ ve İngilizcedeki /w/ bu gruba girer.

26 Karşılaştırmalı Dil bilgisi ÖRNEKLER ayak-da………ayak-ta seç-gin……….seç-kin yavaş-ca…….yavaş-ça 2. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Türkçede p,ç,t,k süreksiz sert ünsüzlerinden biriyle biten bir sözcük, ünlüyle başlayan ek aldığında bu ünsüzler yumuşar ve p, b’ye; ç, c’ye; t, d’ye; k, g veya ğ’ye dönüşür. p → b ç → c t → d k → g,ğ Türkçe ÖRNEKLER ahenk-in → ahengin sağlık-ı → sağlığı genç-i → genci kanat-ı → kanadı dolap-a → dolaba Tek heceli bazı Türkçe sözcükler ünsüz yumuşaması kuralına uymaz: ipi, içi, atı. “Yanıt” sözcüğü ve yabancı kökenli bazı sözcükler bu kurala uymaz: hukuku, milleti, cumhu- riyeti. Not: Özel isimlerde ünsüz yumuşaması okunuşta gerçekleşir; ancak yazılışta bu yumuşama göste- rilmez: “Zonguldak’a” yazılır ve “Zonguldağa” okunur.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 27 http://www.dilbilimi.net/sesbilgisi.htm İngilizce BAZI SESSİZLER ÇIKARILIRKEN ORGANLARIN POZİSYONU Titreşimsiz Titreşimli http://www.gosh.nhs.uk/gosh_families/information_sheets/encouraging_healthy_voice/encouraging_ healthy_voice_children.html SES TELLERİNİN TİTREŞİMLİ / TİTREŞİMSİZ SESLERDEKİ POZİSYONU 4. Hava Yolu Bakımından: Yumuşak damağın uç kısmı gırtlağa değerse geniz yolu kapanır ve hava akımı ancak ağız yoluyla dışarı- ya çıkabilir. Bu yolla üretilen sessizlere “ağız sessizleri” denir. Fakat yumuşak damağın uç kısmı gırtlaktan uzaklaştırılınca gırtlakla olan teması kesilir; böylece hava akımı genizden ve burundan çıkmaya başlar.

28 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 3. SES DÜŞMESİ Türkçede bazı sözcükler ek alırken ya da başka sözcüklerle birleşirken ses kaybeder. Bu ses kaybına ses düşmesi denir. Eğer düşen ses ünlü ise buna ünlü düşmesi; düşen ses ünsüz ise bu ses olayına ünsüz düşmesi adı verilir. 4. ÜNLÜ DÜŞMESİ Türkçede ikinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan sözcükler, ünlüyle başlayan ek aldıkla- rında, ikinci hecede yer alan bu dar ünlü düşer. Buna ünlü düşmesi adı verilir. ÖRNEKLER Türkçe sabır-ım → sabrım gönül-üm → gönlüm sıyır-ık → sıyrık ne-asıl → nasıl cuma-ertesi → cumartesi omuz-um → omzum burun → burnum ağız → ağzım nesil → nesli şükür-etmek → şükretmek kayıp-olmak → kaybolmak 5. ÜNSÜZ DÜŞMESİ Türkçede sözcük sonunda “k” bulunuyorsa ve bu sözcük küçültme eki (-cik,-cek) alırsa, sözcüğün sonunda bulunan “k” ünsüzü düşer. Bu ses olayına ünsüz düşmesi denir.

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 29 Bu seslere de geniz sessizleri denir. Türkçe ve İngilizcedeki /m/, /n/ ve İngilizcedeki / ŋ / sessizleri geniz sessizleridir. Bunların dışındaki bütün sessizler ağız sessizleridir. TÜRKÇE VE İNGİLİZCEDEKİ SESSİZLERİN KARŞILAŞTIRMALI TABLOSU OLUŞUM NOKTASI BAKIMINDAN (ÇIKAKLARINA GÖRE) ÇIKAKLARINA GÖRE EKLEMLEME Titreşim DUDAK DİŞ-DUDAK DİŞLER DİŞ ÖN DAMAK YUMUŞAK GIRTLAK BİÇİMİ (ARKA) ARASI DAMAK DAMAK PATLAMALI Titreşmsiz p p* t k t* k* SIZMALI Titreşimli b b* d g d* g* PATLAMALI - HIRILTILI Titreşimsiz f f* Ө* s s* ʃ ʃ* h h* GENİZ v* YANAL Titreşimli v Ồ* z z* ʒ ʒ* YARI-ÜNLÜ ÜST DAMAKSIL Titreşimsiz tʃ tʃ* Titreşimli dʒ dʒ* m m* n n* ŋ* İngilizce l* l r y y* w* r** * İngilizcedeki sestir. ** Dilin ucunun geriye kıvrılarak üst damağa değmesiyle oluşan ingilizce sestir. Tabloda görüldüğü gibi Türkçe ve İngilizcedeki ortak sesler hemen hemen aynı yerlerde üretildikleri ve ayı özelliklere sahip oldukları hâlde Türkçedeki /t/, /d/, /n/ sesleri diş sessizleri iken, aynı sesler İngilizce- de ön damak sessizleridir. Aynı şekilde İngilizce ve Türkçedeki / k / , / g / ve / l / sesleri ayrı oluşum noktalarında üretilmektedirler. Ayrıca İngilizcedeki /w/, /ŋ/, /θ/ ve /ð/ sesleri Türkçede yoktur. İngilizcedeki /w/ sesi, Türkçede de vardır; ama bu ses /v/ sesinin alomorfu (biçimdeş) olup anlam farkı yaratmaz. Yuvarlak ünlülerden (/u, ü, o, ö/) önce ve sonra kullanıldıklarında İngilizcedeki /w/ sesi gibi çıkarılır. “Tavuk, kov, vurmak, vali, sev” kelimeleri söylendiğinde /v/ sesi çıkartılırken, dudakların durumu söyleyiş farkını açık- ça ortaya koymaktadır. “Tavuk, kov, vurmak” kelimeleri söylenirken, dudakların yuvarlatılarak “v” sesini / w / olarak, “vali, sev” kelimelerinde ise üst dişlerin alt dudakların üzerine gelerek /v/ sesi olarak üretilir. / ŋ / sesi Türkçede bazı yöresel ağızlarda kullanılır ama standart sesletimde bu sese rastlanmaz.

30 Karşılaştırmalı Dil bilgisi ÖRNEKLER yumuşak-cık → yumuşacık büyük-cek → büyücek seyrek-lmek → seyrelmek üst-teğmen → üsteğmen küçük-cek → küçücük ad-daş → adaş yüksek-olmak → yükselmek ast-teğmen → asteğmen alçak-cık → alçacık Türkçe 6. SES TÜREMESİ Türkçede bazı sözcükler birleşirken, yapım veya çekim eki alırken yeni bir ses ortaya çıkar. Bu ses olayına ses türemesi adı verilir. Ses türemesi, ortaya çıkan yeni sesin özelliğine göre iki şekilde adlandırılır: Ünsüz Türemesi, Ünlü Türemesi 7. ÜNSÜZ TÜREMESİ Türkçeye yabancı dillerden geçmiş bazı sözcüklerin etmek, olmak yardımcı eylemlerini ala- rak birleşik eylem oluşturmaları sırasında fazladan ses ortaya çıkar. Bu olaya ünsüz türemesi adı verilir. ÖRNEKLER his-etmek hissetmek red-etmek reddetmek şık-ı şıkkı zan-etmek zannetmek af-etmek affetmek sır-ı sırrı hat-ı hattı

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 31 5. İNGİLİZCEDEKİ SESLERİN KELİMELERDE GÖSTERİLMESİ İngilizcedeki seslerin kelime içerisinde kullanımları aşağıdaki “http://www.antimoon.com/how/pronunc- soundsipa.htm” adresinden alınan tabloda gösterilmiştir. Ayrıca aynı sitede internette seslerin çıkarılışı da dinlenebilir ve pratik yapılabilir. /ʃ/ sembolü Türkçede “ş” harfine, /ʒ/ “j” harfine, /tʃ/ “ç” harfine, /dʒ / “c harfine” karşılık gelmektedir. Vowels (Sesliler) Consonants (Sessizler) IPA examples IPA examples ʌ cup, luck b bad, lab İngilizce ɑ: arm, father d did, lady æ cat, blac f find, if e met, bed g give, flag ə away, cinema h how, hello ɜ:ʳ turn, learn j yes, yellow ɪ hit, sitting k cat, back i: see, heat l leg, little ɒ hot, rock m man, lemon ɔ: call, four n no, ten ʊ put, could ŋ sing, finger u: blue, food p pet, m p aɪ five, eye r red, try aʊ now, out s sun, miss eɪ say, eight ʃ she, crash oʊ go, home t tea, getting ɔɪ boy, join tʃ check, church eəʳ where, air θ think, both ɪəʳ near, here ð this, mother ʊəʳ pure, tourist v voice, five wet, window w zoo, lazy pleasure, vision z just, large ʒ dʒ http://www.antimoon.com/how/pronounc-soundsipa.htm

32 Karşılaştırmalı Dil bilgisi 8. ÜNLÜ TÜREMESİ Türkçede “-cık, -cik” ekiyle sözcük türetirken, sözcükte ve ekte bulunmayan fazladan bir ünlü ortaya çıkar. Bu olaya ünlü türemesi adı verilir. ÖRNEKLER Türkçe genç-cik gencecik gül-cük gülücük dar-cık daracık bir-cik biricik az-cık azıcık sap-sağlam sapasağlam güp-gündüz güpegündüz yap-yalnız yapayalnız çep-çevre çepeçevre 9. KAYNAŞTIRMA Türkçenin ses özelliklerine göre iki ünlü yan yana gelemez. Bundan dolayı ünlü ile biten sözcüklere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde araya “y,ş,s,n” seslerinden biri girer. Araya giren bu seslere kaynaştırma ünsüzleri denir. ÖRNEKLER Bora-ın Bora’nın kova-ın kovanın bahçe-e bahçeye anne-i annesi çanta-ı çantası iki-er ikişer kapıcı-ın kapıcının araba-ı arabayı

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 33 6. İNGİLİZCE ÖĞRENEN TÜRKLERİN İNGİLİZCEDEKİ SESLERLE İLGİLİ YAŞADIKLARI YAYGIN SORUNLAR İngilizcede olup Türkçede olmayan bazı sesler ya da her iki dilde olup da çıkakları (üretim yerleri) farklı olan sesler, İngilizce öğrenen Türkler için sorun oluşturmaktadır. Türkler bu tür sesleri Türkçe sesletime (fonetik) göre çıkarmakta ve bazı durumlarda Türkçe sesletilme konuşulan İngilizce, anlam değişiklikleri- ne yol açabilmektedir. Örneğin; /t/ - /θ/ tin /tın/ “teneke, konserve” thin /θɪn/ “ince, zayıf” /d/ - /ð/ day /deɪ/ “gün” they /ðeɪ/ “onlar” /θ/ - /ð/ ether /i:θər/ “eter” either /aɪðər / “ya” Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi Türkler, İngilizce deki /θ/ sesini /t/, /ð/ sesini /d/ gibi çıkarma eği- limdedirler. Ayrıca /θ/ ve /ð/ sesleri arasındaki farkı konuşmalarda atlayabilmektedirler. Benzer şekilde, /n/ - /ŋ/ thin /θɪn/ “ince zayıf” thing /θɪŋ/ “şey” İngilizce /v/ - /w/ vine /vaɪn/ “asma (ağaç)” wine /waɪn/ “şarap” /n/ sesi ile /ŋ/ sesi, /v/ sesi ile /w/ sesi karıştırılmakta, sesletimde istenilmeyen anlam farkı yaratılmak- tadır. Türkçedeki titreşimli /b/, /c/, /d/, /g/ sesleri kelime sonlarında genellikle titreşimsiz olarak /p/, /ç/, /d/, /k/ olarak söylenir. İngilizcede ise bu sesleri birbiri yerine söylemek anlam farkı yaratır. İngilizce öğrenen Türkler farkında olmadan Türkçedeki alışkanlıklarını İngilizceye taşımakta, amaçladıkları kelimelerden farklı anlam taşıyan kelimeler üretebilmektedirler: /b/ - /p/ lab /læb/ “laboratuar” lap /læp/ “tur, kucak” /ç(tʃ)/ - /c(dʒ)/ ridge /rɪdʒ/ “kenar” rich /rɪtʃ/ “zengin” /d/ - /t/ bad /bæd/ “kötü” bat /bæt/ “yarasa” /g/ - /k/ bag /bæg/ “çanta” back /bæk/ ”arka”

34 Karşılaştırmalı Dil bilgisi Türkçede kullanılan bazı sözcüklerde iki ünlünün yan yana geldiği görülür. Ancak bunlar yabancı dillerden Türkçeye geçmiştir; Türkçe kökenli değildir: şair, zanaat, vaat. 10. ÜNLÜ DARALMASI Türkçede düz-geniş ünlülerle (e,a) biten eylemlere “-yor” eki eklenirse, “-yor” ekinden önce gelen geniş ünlü, dar ünlülerden (ı,i,u,ü) birine dönüşür. Bu ses olayına ünlü daralması adı verilir. ÖRNEKLER gözle-yor gözlüyor sakla-yor saklıyor suçla-yor suçluyor yapma-yor yapmıyor Türkçe taşla-yor taşlıyor tara-yor tarıyor görmeyor görmüyor başlayor başlıyor gizleyor gizliyor bekleyor bekliyor 11. ULAMA Türkçe bir cümlede ünsüzle biten sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük gelirse, ilk sözcüğün son ünsüzüyle, sonraki sözcüğün ilk ünlüsünün birlikte okunmasına ulama adı verilir. Ulama, konuşma diline özgü bir kuraldır. Yazı dilini etkileme özelliği yoktur. Dolayı- sıyla ulama yazı dilinde değil, konuşma dilinde gerçekleşen bir olaydır. ÖRNEKLER Demir almak günü gelmişse zamandan Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al ulama sancak Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış ulama ulama ulama Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul! ulama ulama Sallanmaz o kalkışta ne bir el ne de bir kol ulama ulama

Karşılaştırmalı Dil Bilgisi 35 Türkler için sorun yaratan diğer bir ses konusu ise sessiz harflerin yan yana gelmesidir. Türkçede birden fazla sessiz harfler hece sonları hariç yan yana gelmezler. İngilizcede ise birkaç sessiz harf hecenin herhangi bir yerinde biri ardına gelebilirler: /pt/ kept /kept/ /vd/ saved /seɪvd/ / tʃt/ matched /mætʃt/ /zd/ buzzed /bʌzd/ /bd/ robbed /rɑ:bd/ /skr/ screen /skri:n/ /gd/ begged /begd/ /str/ string /strɪŋ / / dʒd/ judged /dʒʌdʒd/ /spl/ splash /splæʃ/ Örneğin matched /mætʃt/ kelimesini / mætʃıt/ olarak yani /tʃ/ ve /t/ sesleri arasına /ı/ sesi getirerek hatalı sesletim yapabilmektedirler. Diğer önemli bir sorun da, İngilizcedeki / ʌ /, / ɒ /, / ɑ: / seslilerinin, Türk öğrenciler tarafından Türkçe- deki / a / sesi ile üretilmesidir. Benzer şekilde / æ / ve / e / seslilerinin, tek ses / e / ile seslendirilmesidir. İngilizcedeki farklı seslerin, Türk öğrenciler tarafından Türkeçedeki tek bir sesle üretilmesi anlam farkı oluşturmaktadır. hot / hɒt / = sıcak task / ta:sk / = filin İngilizce hut / hʌ / = kulübe tusk / tʌsk / = görev sand /sænd / =kum send / send / = göndermek Türkler için İngilizceyi öğrenirken karşılaşılan diğer bir farklılık ya da zorluk da, İngilizcede bir harfin her zaman aynı sese karşılık gelmemesidir. Hâlbuki Türkçede her harf, her zaman aynı sese karşılık gelir. Örneğin İngilizcede “c” harfi “cinema” kelimesinde /s/, “can” kelimesinde /k/ olarak söylenir. “a” harfi, “dame” kelimesinde /eɪ/, “man” kelimesinde /æ/, “father” kelimesinde /ɑ:/, “village” kelimesinde /ɪ/, “many” kelimesinde /e/ olarak söylenir. Bu farklılık da özellikle İngilizcede yeni kelimelerin söylenişini öğrenmede zorluk oluşturabilir. İngilizcede bazen birkaç harf bir araya gelerek bir tek sese karşılık gelir. “Shoot” kelimesindeki “sh” harfleri /ʃ/ sesine, “either” kelimesindeki “th” harfleri /ð/ sesine, “rough” kelimesindeki “gh” harfleri /f/ sesine karşılık gelir. Bazen İngilizcede bazı harfler yazıldıkları hâlde okunmaz veya hiçbir sese karşılık gelmez. “Mnemonic” /nımɑ:nɪk/ kelimesindeki “m” harfi, “psychology” /saɪkɑ:lədʒi/ kelimesindeki “p” harfi, “lamb” / læm/ kelimesindeki “b” harfi, “sword” / sɔ:rd/ kelimesindeki “w” harfi, “knife” / naɪf/ kelimesindeki “k” harfi yazıldıkları hâlde söylenmezler. İngilizcede bazen bazı sesler kelimede yazılmadıkları hâlde okunurken söylenir. “Utility” kelimesi /yu:tılıti/ diye, /y/ sesiyle okunur.