3. ทฤษฎีการพัฒนาการเกษตร ท.

แนวคิดและทฤษฎี เหตผุ ลและความจําเป็ นของ ในการพฒั นาการเกษตร การพฒั นาการเกษตร 1 สาขาเกษตรเป็ นแหลง่ ผลิตอาหารและเป็ นสิงจําเป็ น พืนฐานในการดาํ รงชีวิต 2 ประชากรส่วนใหญ่ยงั ประกอบอาชีพการเกษตร 3 ปัญหาความยากจน และการกระจายรายไดข้ อง เกษตรกร 4 สา ข า เ ก ษ ตร เ ป็ น แ ห ล่ง แ ร ง ง า นเ พื อ พัฒ น า อตุ สาหกรรม เหตผุ ลและความจําเป็ นของ ประเทศไทย เกษตรกรรม อาชีพของคนไทย การพฒั นาการเกษตร 5 สินคา้ เกษตรเป็ นแหล่งนําเขา้ การเปลยี นแปลง การพฒั นาประเทศ ดา้ นเศรษฐกจิ และสงั คม ประสบความสําเรจ็ / ลม้ เหลว เงินตราต่างประเทศ 6 เป็ นตลาดสาํ หรบั สนิ คา้ อืนๆ 7 เป็ นแหล่งวตั ถดุ ิบสําหรบั ดงั นนั การพฒั นาการเกษตร หวั ใจใน ภาคอตุ สาหกรรม 8 เป็ นตวั กาํ หนดภาวะทางเศรษฐกจิ การพฒั นาชมุ ชน การพฒั นาประเทศ ของประเทศ 1

การพฒั นาการเกษตรมสี ว่ นเกียวพนั สอดคลอ้ ง แนวคิดในการพฒั นาการเกษตร กบั การพฒั นาในสาขาอืนๆ ดว้ ย การพฒั นา 2) ระบบการเมืองการปกครอง ก า ร เ ป ลี ย น แ ป ล ง ไ ป ใ น ท า ง ที ดี ขึ น โ ด ย มี 3) ระบบสงั คมและ 1) ระบบเศรษฐกจิ การระดมทรพั ยากรและเทคนิควิธีการต่างๆ มาใช้ วฒั นธรรม และเทคโนโลยี ร่วมกันเป็ นระบบ ทําให้เกิดความเจริญเติบโต งอกงาม หรือมีสภาพดขี ึน ซงึ สามารถสงั เกต หรอื วดั 4) ระบบการศึกษาและ ความเปลยี นแปลงไดช้ ดั เจน สาธารณสขุ แนวคิดในการพฒั นาการเกษตร แนวคิดในการพฒั นาการเกษตร การพฒั นาการเกษตร การเกษตร การดําเนินงานต่างๆ รวมถึงการวางแผน การใชศ้ ิลปะและวิทยาการในการปฏิบตั ิกบั ทีดิน เพือทีจะทําให้การเกษตรของประเทศดีขึน โดยมี เพอื ใหเ้ กดิ ผลผลติ จดุ ม่งุ หมาย (Goal) ทีจะยกระดับรายได้ และความ เป็ นอยขู่ องเกษตรกรใหด้ ขี นึ กระบวนการผลิตชนิดพิเศษชนิดหนึง ทีอาศยั การเจริญเติบโตของพืชและสตั วเ์ ป็ นพืนฐาน โดยมี ทีมา : ดเิ รก ฤกษห์ รา่ ย (2518) เกษตรกรเป็ นผดู้ ําเนินการ และเร่งเรา้ ให้ทงั พืชและ สตั วไ์ ดม้ ีการเจริญเติบโตขนึ 2

แนวคิดในการพฒั นาการเกษตร ความสาํ คญั ของการพฒั นาการเกษตร การพฒั นาการเกษตร 1) เป็ นพืนฐานของการพฒั นาประเทศในสาขาอืนๆ การปรบั ปรงุ เปลียนแปลง แกไ้ ข ตลอดจนการ 2) ช่วยสรา้ งความมนั คงั และมงั คงใหแ้ กร่ ฐั ใช้ศิลปะวิทยาการในการนําแนวทางใหม่ และ 3) สามารถช่วยลดช่องว่างในสงั คมทงั ในดา้ นเศรษฐกิจและสงั คม เหมาะสมมาใชใ้ นการใชท้ ีดิน แรงงาน ทนุ ดําเนินการ 4) ชว่ ยใหเ้ กดิ การกระจายความเจรญิ จากเมืองส่ชู นบท ใหเ้ กดิ การผลติ ในรปู ของธรุ กิจ เพอื ใหไ้ ดผ้ ลกําไร 5) เกษตรกร ผเู้ กียวขอ้ งทกุ สว่ น มคี วามมนั ใจในการประกอบการ 6) แกไ้ ขปัญหาการว่างงาน และผลกระทบตอ่ เนืองอืนๆ ทีมา : จินดา ขลบิ ทอง (2551) 7) ก่อใหเ้ กดิ การพฒั นาสงั คมและสาขาอืนๆ ไมห่ ยดุ นิง การกาํ หนดทิศทางการพฒั นาการเกษตร รฐั บาลจึงไดม้ ีการกาํ หนดแผนพฒั นาในระดบั ชาติ โดยกําหนดแนวทางการพฒั นาการเกษตรไว้พอสงั เขป ระดบั นโยบาย การพฒั นา ระดบั ปฏิบตั ิการ ดงั นี การเกษตร 1) การพฒั นาการเกษตรถือว่ามีความสาํ คญั เป็ นอนั ดบั แรก 1) กาํ หนดการขยายตวั ทางการเกษตร 1) ทาํ ความเขา้ ใจสภาพแวดลอ้ ม ตอ้ งทําควบค่กู บั การพฒั นาชนบท โดยการสนบั สนนุ เศรษฐกิจและสงั คมในพืนที 2) การรกั ษาเสถียรภาพทางการเกษตร สถาบันเกษตรกร ป้ องกนั กรรมสิทธิทีถือครองเพือการเกษตร ใหม้ นั คง 2) วางแผนพฒั นาแกไ้ ขปัญหาและ พฒั นาบริการของรฐั และเพิมความเสมอภาคระหว่างเมืองกบั ความตอ้ งการ ชนบท 3) การจดั การทรพั ยากรและสงิ แวดลอ้ มใหย้ งั ยืน 3) เรมิ ตน้ แกไ้ ขปัญหาจากเกษตรกรที 3 4) การกระจายรายไดท้ ีเป็ นธรรม ปฏิบตั ิอยจู่ ริง 4) เกษตรกรหรือประชาชนมรสว่ นรว่ ม ในการพฒั นา 5) การพฒั นาตอ้ งตอ่ เนือง

2) ตงั เขตส่งเสรมิ และวางแผนในระดบั ทอ้ งที 3) กระจายการผลติ และปรบั ปรงุ ระบบการผลิต โดยคํานึงถึงสภาพดิน ฟ้ า อากาศ ลักษณะ เร่งรดั การเกษตรชลประทาน ส่งเสรมิ บทบาทของเอกชน ทรพั ยากรธรรมชาติ และความตอ้ งการของตลาดเป็ นหลกั ยึด อตุ สาหกรรม และพาณิชยกรรมทีใชผ้ ลิตผลการเกษตร เพิม เป้ าหมายในการจําหน่าย ตงั หน่วยงานดแู ลการตลาดระหว่าง ปัจจยั ในการผลิต เชน่ ทีดิน ป๋ ยุ อปุ กรณ์ และสนิ เชือแกเ่ กษตรกร เกษตรกรกบั ผรู้ บั ซือผลิตผลการเกษตร ประสานมาตรการการ ผลิต การจําหน่าย การใหส้ ินเชือ และบริการแก่เกษตรกร โดย ผ่านสถาบนั เกษตรกรเองเป็ นสว่ นใหญ่ 4) การอนรุ กั ษท์ รพั ยากรธรรมชาติ การพฒั นาการเกษตรในปัจจบุ นั เพือประโยชนแ์ กก่ ารเกษตรในอนาคต ส่งเสรมิ การศึกษา พฒั นาเทคโนโลยี และฝึ กอบรมในชนบท และปรบั ปรงุ การบริหารของรฐั ในดา้ น สง่ ตอ่ เทคโนโลยี การเกษตร เช่น การประสานงาน การปรบั ปรงุ กฎหมาย ขอ้ บังคบั ระเบียบวิธีบริหารทังของราชการและรฐั วิสาหกิจที นาํ ไปปฏิบตั ิ เจา้ หนา้ ทีสง่ เสรมิ เกียวขอ้ งกบั การเกษตรและเกษตรกร นกั วจิ ยั 1) เกษตรกร ไมย่ อมรบั ช่วยเหลอื ยอมรบั 2) หน่วยงานราชการ ผลติ เอง เขา้ รว่ มโครงการ 3) เอกชน จําหน่าย ผขู้ ายปัจจยั การผลติ โรงงาน ผรู้ บั ซือผลผลิต “การพฒั นาการเกษตรแบบครบวงจร” 4

การพฒั นาการเกษตรแบบครบวงจร องคป์ ระกอบใน การพฒั นาการเกษตร กอ่ ใหเ้ กดิ การพฒั นาในสาขาอืนๆทีเกียวขอ้ ง อาทิ สาขา อตุ สาหกรรมเกษตร ป๋ ุยเคมี สารเคมี วิทยาการเมล็ดพันธ์ุ 1) ตวั เกษตรกร และครอบครวั (Farmers and family) เครืองจกั รกลเกษตร ฯลฯ  หนา้ ทีเป็ นผผู้ ลติ อาหาร  หนา้ ทีฐานะผจู้ ดั การ หรือดําเนินงานฟารม์ เพือผลติ อาหาร ตัว เ ก ษ ต ร ก ร มี ค ว า ม ม ัน ใ จ ใ น ก า ร  ซือวตั ถดุ ิบมาเพือการผลิต ผลิตเพิมมากขึน ทําให้เกิดความมันใจในการลงทนุ และ  การขายผลผลิต ประกอบการ ตลอดจนพัฒนาตนเอง สงั คม ยกระดับความ  การจดั การฟารม์ เป็ นอยใู่ หด้ ีขึน 5 องคป์ ระกอบทีสําคญั ของการพฒั นาการเกษตร โมเชอร์ (Mosher, 1966) ไดก้ ลา่ วไวว้ ่า การเกษตร (Agriculture) เป็ นกระบวนการผลิตอยา่ งหนึง ซึงมีองคป์ ระกอบที สําคญั อยู่ 4 ประการ คอื การจดั การฟารม์ หรือธรุ กิจฟารม์ (Farm Business) ตวั เกษตรกรและครอบครวั (Farmer and Family) ไรน่ า (Farm) กระบวนการผลิต (Production Process)

2) ไร่นา (Farm) 4) กระบวนการผลิต (Production process) 3) การจดั การฟารม์ หรือธรุ กิจการฟารม์ (Farm business) ดาํ นา ดแู ลรกั ษา เก็บเกยี วขา้ ว ปัจจยั ทีเกยี วขอ้ งกบั การพฒั นาการเกษตร ปัจจยั ทีเกยี วขอ้ งกบั การพฒั นาการเกษตร โมเชอร์ (Mosher, 1978) กล่าวว่ามปี ัจจยั ทีจําเป็ น 5 ประการ ปัจจยั ทีจําเป็ น 5 ประการ ปัจจยั ทีจะ ขาดมิได้ ในการพฒั นาการเกษตร และปัจจยั ตวั เรง่ อีก 5 ประการ ในการพฒั นาการเกษตร ดงั นี (Essential Factor) ปัจจยั ทีสําคญั 1) การตลาดสาํ หรบั ผลผลิตการเกษตร (Markets for Farm Products) ปัจจยั ทีจาํ เป็ น ปัจจยั ทีเป็ นตวั เรง่ ไมม่ ีประเทศใดทีสามารถผลิตสนิ คา้ ไดเ้ พียงพอกบั ความตอ้ งการ 5 ประการ 5 ประการ เกษตรกร ผลิตพืช & สตั ว์ โรงงานผลติ อาหาร ผบู้ ริโภค 6

1) การตลาดสาํ หรบั ผลผลติ การเกษตร (Markets for Farm Products) 2) เทคโนโลยีทีเหมาะสม (Constantly Changing Technology) สภาพการตลาดสินคา้ เกษตรบางชนิดยงั ไมพ่ ฒั นาเทา่ ทีควร การเพิมผลผลติ ทางการเกษตร จําเป็ นตอ้ งใชเ้ ทคโนโลยี คือ “อยใู่ นลกั ษณะซือมาขายไป” หรือ กรรมวิธีใหม่ๆ ทีเหมาะสมเขา้ ช่วยในการดําเนินงาน ไม่มีการเพิมคณุ คา่ สินคา้ + การตลาดทีมีประสิทธิภาพ ลกั ษณะการพฒั นาดา้ นเทคโนโลยสี าํ หรบั การพฒั นาการเกษตร การพฒั นาการเกษตร เป็ นไปไดอ้ ยา่ งลา่ ชา้ 2.1) เนน้ การรวมเทคนิคต่างๆใชใ้ นเวลาเดยี วกนั (packages of practices) 1) การพฒั นาระบบการตลาด 2) การบรกิ ารดา้ นขา่ วสารการตลาดแก่เกษตรกร การปลกู ถวั เหลอื ง 1) เลอื กถวั เหลอื งพนั ธด์ุ ี ถกู ตอ้ ง 3) การคมนาคมขนสง่ ผลิตผลการเกษตร 2) การคลกุ เชือไรโซเบียมกอ่ นปลกู ตาม 4) การบรกิ ารการเงินของตลาด 5) การแปรรปู ผลผลติ 3) ระยะปลกู และอตั ราเมลด็ พนั ธ์ุ หลกั 4) การป้ องกนั และควบคมุ โรค วิชาการ 2.2) เทคนิคใหม่ๆ จะตอ้ งใหค้ วามมนั ใจในผลตอบแทนทีเพิมขึน แก่เกษตรกรผปู้ ฏิบตั ิตาม 3) วสั ดอุ ปุ กรณแ์ ละเครืองมอื ทีมีบริการแกเ่ กษตรกรในทอ้ งถิน (Local Availability of Supplies and Equipment) 2.3) แหลง่ ของเทคนิคและวิธีการ (Source of new technology) เทคนิคหรอื วิธีการใหม่ๆ ทีจะนํามาใชใ้ นการเพิมผลผลิตนนั จําเป็ น เพอื นบา้ น สถานวี ิจยั สถาบนั การศึกษา เอกชน จะตอ้ งใชร้ ่วมกบั เครอื งมือ อปุ กรณท์ ีทนั สมยั และมีความเหมาะสมต่อทอ้ งถิน การศึกษา ลองผดิ ลองถกู การสงั เกต ดว้ ยตวั ของเกษตรกรเอง (รวมถึงเมล็ดพนั ธ์ุ /พนั ธส์ุ ตั วป์ ๋ ยุ สารเคมีกาํ จดั ศตั รพู ืช อาหารสตั ว์ ฯลฯ) อย่างไรกต็ าม การใชเ้ ทคโนโลยีจะตอ้ งดคู วามเหมาะสม และ ลกั ษณะทีดีของวสั ดอุ ปุ กรณท์ างการเกษตรทีจะใชใ้ นการเกษตร ความเป็ นไปไดข้ องแต่ละเทคโนโลยี ทีจะนาํ ไปส่กู ารพฒั นาการเกษตร ทีถกู ทาง และเกิดผลดีดว้ ย 1) สามารถนําไปใชอ้ ยา่ งไดผ้ ล คมุ้ ค่ากบั การลงทนุ 2) คณุ ภาพดี 4) สามารถจดั ซือมาใชไ้ ดง้ า่ ยเมอื มีความตอ้ งการ 3) ราคา 5) ขนาดของหบี หอ่ ทีใชบ้ รรจปุ ัจจยั การผลติ บรรจใุ นปรมิ าณทเี หมาะสมกบั กาํ ลงั เงิน และ ความตอ้ งการใชข้ องเกษตรกรเป็ นสาํ คญั 7

4) สิงจงู ใจในการผลิตสาํ หรบั เกษตรกร (Production Incentives for Farmers) สงิ กระตนุ้ ใหเ้ กษตรกรเพิมผลผลติ (ต่อ) ธรรมชาติของเกษตรกร มีความปรารถนาทีจะจดั การ 3) การจดั สินคา้ และบรกิ ารสาํ หรบั ครอบครวั เกษตรกร และดาํ เนินธรุ กจิ ดว้ ยตนเอง ตอ้ งการใหค้ รอบครวั มีความสขุ ถา้ ครอบครวั เกษตรกรสามารถซือหาสนิ คา้ ทีจําเป็ นและการบรกิ าร สงิ กระตนุ้ ใหเ้ กษตรกรเพิมผลผลิต ต่างๆทีเขาปรารถนาในทอ้ งถิน เกษตรกรเหล่านันจะไดร้ บั แรง กระตนุ้ ใหม้ ีการผลติ เพอื จําหน่ายสตู่ ลาดเชน่ กนั 1) ราคาผลผลิตทีนา่ พอใจ ชว่ ยตดั สนิ ใจเลอื กชนดิ พชื /ชนิดสตั ว์ ช่วยตดั สินใจปรมิ าณการผลิต เป็ นตน้ 5) การคมนาคมขนส่ง (Transportation) 2) การจดั สรรและแบง่ ปันผลผลติ ทางการเกษตร ถา้ การคมนาคมขนสง่ ไม่มีประสิทธิภาพ ปัจจยั ทีกล่าวมาทงั 4 ขอ้ จะไม่สามารถดําเนินการได้ เพราะผลผลติ ทางการเกษตร จะตอ้ ง เกษตรกรบางสว่ นทาํ การเกษตรบนพืนทีเชา่ ผลตอบแทนทไี ดจ้ ึงไม่ ถกู นําไปจําหนา่ ยแก่ผบู้ รโิ ภคทีอาศยั ในพืนทตี ่างๆ อยา่ งกวา้ งขวาง เตม็ ที ดงั นนั ตอ้ งจดั สรรแบ่งปันผลผลติ /ผลตอบแทนทีเป็ นธรรม 3) การจดั สินคา้ และบริการสําหรบั ครอบครวั เกษตรกร 5) การคมนาคมขนสง่ (ต่อ) ปัจจยั ทีเกียวขอ้ งกบั การพฒั นาการเกษตร สิงทีตอ้ งคํานงึ ถึง กค็ อื “ตน้ ทนุ ของการขนสง่ ” ปัจจยั ตวั เรง่ 5 ประการ การพฒั นาการเกษตรจะใหผ้ ลดีตอ้ งมปี ัจจยั (ถา้ เกษตรกรจา่ ยค่าขนสง่ ถกู ทีสดุ ก็จะเป็ นแรงจงู ใจในการพฒั นาต่อไป) (Accelerated Factor) เสรมิ ทีเป็ นตวั เรง่ ทีจะพฒั นาใหไ้ ปถึงเป้ าหมาย ตน้ ทนุ ของการขนส่ง 1) การศึกษาวิจยั เพือการพฒั นา (Education for Development) 1) ระยะทางทีขนสง่ การศึกษาวิจยั ดา้ นการเกษตรนี จะตอ้ งเป็ นลกั ษณะทีชีแนะและชกั นํา 2) ปรมิ าณผลผลติ ทีสามารถบรรทกุ ไดใ้ นการขนส่งแต่ละครงั ใหเ้ กษตรกรไดร้ บั รถู้ ึงความรู้ ทกั ษะ ประสบการณ์ และแนวทางหรอื 3) ประเภทของการคมนาคมขนสง่ ทีใช้ วิธีการใหมๆ่ เพือนําไปปรบั ใชใ้ หเ้ กดิ การพฒั นาต่อไป 8

ลกั ษณะการใหก้ ารศึกษากบั เกษตรกร จะตอ้ งมีลกั ษณะทีประกอบดว้ ย ลกั ษณะการใหก้ ารศึกษากบั เกษตรกร จะตอ้ งมีลกั ษณะทีประกอบดว้ ย 1) ตอ้ งเป็ นการนาํ การศกึ ษาไปใหถ้ ึงเกษตรกรทกุ ทอ้ งที 2) ตอ้ งเป็ นการศกึ ษาทีมเี รอื งหรอื เนือหาสาระทีมลี กั ษณะเฉพาะ ตรงตาม 5) เนือหาสาระจะตอ้ งเฉพาะเจาะจงถึงการเปลยี นแปลงในวิธีการปฏิบตั ิ อยา่ งใดอยา่ งหนึงเท่านนั หรอื เป็ นเรอื งใหมโ่ ดยเฉพาะ ปัญหาและความตอ้ งการของเกษตรกรในพืนทีนนั ๆ 3) ตอ้ งเป็ นการศกึ ษาทีเหมาะสมกบั วยั เกษตรกร (ซึงส่วนใหญ่เป็ นวยั ผใู้ หญ่) 6) ตอ้ งเป็ นเทคนิคหรอื วธิ ีการใหม่ๆ ทีเปิ ดโอกาสใหเ้ กษตรกรผรู้ บั การ 4) ตอ้ งเหมาะสมกบั เวลาของเกษตรกร และไม่ใชเ้ วลายาวนานเกินไป อบรมไดท้ ดลองปฏบิ ตั ไิ ดท้ นั ที 2) สินเชือเพือการผลิต (Production Credit) 7) เรือง วิธีการ และเนือหา ทีจะเสนอกบั เกษตรกร จะตอ้ งมีความถกู ตอ้ ง ในเชงิ วิชาการ ประหยดั ในการลงทนุ และไดผ้ ลตอบแทนสงู การผลิตเพอื ใหไ้ ดผ้ ลผลิตมากขนึ เกษตรกรกย็ อ่ มลงทนุ มากขนึ การบรกิ ารสนิ เชอื เพอื การผลติ ทีมกี ารบริหารงานอยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ 8) ควรสนบั สนนุ เปิ ดโอกาสใหเ้ กษตรกรไดม้ กี ารทดลองเพือเสรมิ สรา้ ง นบั ว่าเป็ นตวั เรง่ ทีสาํ คญั อยา่ งหนงึ ทกั ษะ และความชํานาญใหมๆ่ การใหส้ ินเชือในแง่ปัจจยั การผลิต จําเป็ นทีจะตอ้ งมกี ารติดตาม และให้ คําแนะนําทีถกู ตอ้ งเหมาะสม จึงจะกอ่ ใหเ้ กิดการพฒั นาการเกษตรแทจ้ รงิ 3) การรวมกลม่ ุ ของเกษตรกร (Group Action for Farmers) เกษตรกรส่วนใหญ่ตดั สนิ ใจทาํ การเกษตรดว้ ยตวั เอง ไม่มกี ารรวมกลม่ ุ ทํากจิ กรรม (ทางการและไมเ่ ป็ นทางการ) ทําใหข้ าดพลงั ตอ่ รอง การรวมกลม่ ุ กนั ของเกษตรกรทีเป็ นองคก์ าร จะดําเนินกิจกรรมบางอยา่ ง ไม่นอ้ ยกว่า 1 ใน 4 ในการเรง่ ใหเ้ กดิ การพฒั นาการเกษตร คอื 1) การขายผลติ ผลการเกษตร เกษตรกรตอ้ ง 2) การซือขายปัจจยั การผลติ มีความสมคั รใจ 3) การจดั หาทนุ ใหเ้ กษตรกรแต่ละคน เขา้ รว่ มกลม่ ุ 4) การดาํ เนนิ งานผลติ รว่ มกนั ของสมาชิก แกป้ ัญหา & พฒั นาตนเอง 9

4) การปรบั ปรงุ และขยายพืนทีการเกษตร 5) การวางแผนพฒั นาการเกษตรระดบั ชาติ (National Planning for Agricultural Development) (Improvement and Expanding Agricultural Land) ขนาดของแปลงเพาะปลกู ของเกษตรกรโดยเฉลยี นบั วนั จะยิงลดลง นโยบายและการดําเนินงานตา่ งๆของรฐั บาล ลว้ นมผี ลเป็ นอยา่ งมากตอ่ เนอื งจากการเพิมขนึ ของประชากรในครวั เรอื น (จดั สรรทีดินใหบ้ ตุ ร) อตั ราการพฒั นาการเกษตร (ทดี ิน ภาษีอากร ราคาและตลาด การลงทนุ ของรฐั ) การวางแผนดา้ นการพฒั นาการเกษตร จะตอ้ งเรยี งลําดบั ก่อน-หลงั ของ มที ีดิน 70 ไร่ มีทีดินเท่ากบั หรือมากกว่า 70 ไร่ แจกใหบ้ ตุ ร 7 คน ความสําคญั ของปัญหา ความตอ้ งการ และนโยบาย/โครงการต่างๆ ทีมี เฉลียคนละ 10 ไร่ ความจําเป็ นและจําตอ้ งมีการเปลยี นแปลงอยเู่ สมอ ดงั นนั การวางแผนระดบั ชาติจึงตอ้ งดําเนินอย่เู รือยไป เพือใหส้ อดคลอ้ ง เกษตรกรรายยอ่ ย กบั ความเปลยี นแปลงทจี าํ เป็ นของการพฒั นาการเกษตรต่อไป ทาํ ใหก้ ารลงทนุ ดา้ นเทคโนโลยใี หมๆ่ เครอื งจกั ร เครอื งมือ ปัจจยั ทีเกยี วขอ้ งกบั การพฒั นาการเกษตร และปัจจยั การผลติ ต่างๆ ลดนอ้ ยลงดว้ ยเชน่ กนั (ไม่คมุ้ กบั การลงทนุ ) วงลอ้ ของการพฒั นาการเกษตร ปัจจยั ทีเกียวขอ้ งกบั การพฒั นาการเกษตร 10 โมเชอร์ (1978) : วงลอ้ ของการพฒั นาการเกษตร ไดเ้ ปรียบเทียบปัจจยั ในการพฒั นาการเกษตรเหมอื นวงลอ้ ทีประกอบดว้ ย ปัจจยั จาํ เป็ น ปัจจยั ตวั เรง่ 1) ตลาดผลผลิต เคลือนทดี ว้ ยเครอื งช่วยเรง่ 2) เทคโนโลยีทีเหมาะสม -การบรกิ ารสนิ เชอื เกษตร 3) สิงจงู ใจในการผลิต - การรวมกลม่ ุ ของเกษตรกร 4) วสั ดอุ ปุ กรณแ์ ละเครืองมือ - การปรบั ปรงุ /ขยายพืนทีการเกษตร - การวางแผนพฒั นาการเกษตร ทีมีในทอ้ งถิน 5) การคมนาคม ระดบั ชาติ

ทฤษฎีการพฒั นาการเกษตร ปัจจยั ทีจําเป็ น (Essential factors) (ลอ้ รถยนต)์ 1)ตลาดสาํ หรบั ผลติ ผลทางการเกษตร 2) เทคโนโลยที ีเหมาะสม 1. การพฒั นาชนบทโดยเนน้ การพฒั นาการเกษตร (Rural Development as Agricultural Development) 3) เครอื งมือและวสั ดอุ ปุ กรณท์ สี ามารถหาไดใ้ นทอ้ งถิน 4) สิงจูงใจในการผลติ สาํ หรับเกษตรกร และ 5) การคมนาคมขนส่ง เชอื วา่ การเกษตรเป็ นสาขาหลกั ของชนบท หากมกี ารพฒั นาการเกษตร กย็ ่อมทําใหป้ ระชาชนในชนบทมรี ายได้ และมาตรฐานความเป็ นอย่ดู ีขนึ การเกษตร (Agriculture) เป็ นแนวคิดของ A.T. Mosher (1978) กลา่ วไวว้ า่ ปัจจยั ทีมีผลตอ่ การ พฒั นาแบง่ ออกเป็ น 2 สว่ น คอื ปัจจยั ทเี ป็ นตวั เรง่ (Accelerator Factors) : ถนนทรี าบเรยี บปราศจากหลมุ บ่อ 1) ปัจจยั ทีจําเป็ น (Essential Factor) 2) ปัจจยั ตวั เรง่ (Accelerated Factor) 1) การศกึ ษาวจิ ัยเพอื การพฒั นา กระทรวงเกษตรฯ ไดน้ าํ แนวคดิ นีมาใช้ โดยการสนบั สนนุ ใหเ้ กดิ ปัจจยั ทงั 2 สว่ นในพืนทีผลิตการเกษตรมาอยา่ งสมาํ เสมอ 2) สนิ เชอื เพอื การผลติ 3) การรวมกล่มุ ของเกษตรกร 2. การพฒั นาชนบทโดยเนน้ การพฒั นาชมุ ชน 4) การปรบั ปรงุ และขยายพืนทที างการเกษตร (Rural Development as Community Development) 5) การวางแผนการพฒั นาการเกษตรระดบั ชาติ 42 เป็ นแนวคิดทีเกดิ ขึนในปี ค.ศ.1948 ทปี ระเทศองั กฤษ เพอื กระตนุ้ ให้ ประเทศอาณานิคมพฒั นาตนเองในดา้ นเศรษฐกิจและการปกครอง เพือรองรบั หลกั การสาํ คญั 6 ประการ คือ การเป็ นเอกราช 1 การช่วยเหลอื ตนเอง เพือสรา้ งความเขม้ แข็งในชมุ ชน ประเทศอินเดีย เป็ นประเทศแรกทีนํามาใช้ 2 การมีส่วนรว่ มของชมุ ชน 3 การใชห้ ลกั ประชาธิปไตยเป็ นแนวทางในการทํางาน ไทย กรมพฒั นาชมุ ชน กระทรวงมหาดไทย ไดจ้ ดั ส่งเจา้ หนา้ ทีลง 4 การสรา้ งและพฒั นาผนู้ ําชมุ ชน 5 การเขา้ ถึงวฒั นธรรมและภมู ิปัญญาทอ้ งถิน ปฏิบตั ิงานร่วมกบั ชมุ ชน โดยกระตนุ้ ใหช้ มุ ชนรว่ มกนั หาปัญหา 6 การติดตามและประเมินงาน เพือปรบั ปรงุ แกไ้ ข หาวธิ ีแกไ้ ขปัญหา และลงมอื ปฏบิ ตั ิการแกป้ ัญหาดว้ ยตนเอง 11

3. การพฒั นาชนบทแบบผสมผสานหรือบรู ณาการ เป้ าหมายของการพฒั นาชนบทตามแนวคดิ นี คอื (Integrated Rural Development) 1) เป็ นการเพิมแรงจงู ใจใหค้ นในชนบทพฒั นาตนเอง เป็ นการนาํ การพฒั นาหลายๆสาขา มาทาํ งานรว่ มกนั ภายใต้ และปรบั ตนเพือรว่ มมอื หรือทํางานกบั ผอู้ ืน การบริหารงานของหน่วยงานเดียว หลกั การสําคญั ของการพฒั นาชนบทแบบนี ในทกุ ประเทศจะมี 4 ประการ 2) เป็ นการระดมใหเ้ กดิ ความรว่ มมือ เพือการพฒั นา ดงั นี 1) การประสานความรว่ มมือในระดบั ทอ้ งถิน ชนบท 2) การวางแผนแบบสหสาขา 3) เป็ นการเพิมพนู ความสามารถในการพฒั นาชนบท 3) การเลือกพืนทเี ฉพาะ เพือไดร้ บั การพฒั นาทกุ ดา้ น ของคนในชนบท 4) การกระจายอํานาจการบรหิ ารและการตดั สินใจ เป้ าหมายเฉพาะ กค็ ือ เพือเพิมผลผลิตทางเศรษฐกิจการเกษตร และ ไปสรู่ ะดบั ภมู ภิ าคและทอ้ งถิน อตุ สาหกรรมชนบท ให้มีงานทํา และมีการกระจายรายได้เท่าเทียมกัน เพิม ความสามารถของคนในชนบทในการปกครอง กระจายอํานาจส่ทู อ้ งถินมากขึน 4. การพฒั นาชนบทตามความจาํ เป็ นพืนฐาน (Rural Development as Basic Needs Strategy) เกณฑค์ วามจําเป็ นพืนฐาน 5 ประการ ในปี ค.ศ.1979 Blaiide, Cameron และ Seddon ไดเ้ สนอแนวคิด Abraham H. Maslow ผคู้ ิดคน้ การพฒั นาชนบทตามความจําเป็ นพืนฐานในการประชมุ สมั มนาของ มลู นิธิเยอรมัน เพือการพัฒนาระหว่างประเทศ เรือง “Basic Needs 5. ความเชือมนั ในความสามารถของตนเอง Strategy as Planning Parameter” โดยไดเ้ สนอยทุ ธวิธีในการใชค้ วาม 4. ความตอ้ งการความเคารพนบั ถือ / หนา้ ทีการงาน จําเป็ นเพอื การพฒั นาชนบทไวว้ า่ 3. ความภาคภมู ิใจ และความหวงั ในชีวิต “ความจําเป็ นพืนฐานถือเป็ นยทุ ธวิธีช่วยเหลือและปรบั ปรุงสภาพความ 2. ความตอ้ งการทางความมนั คงในชวี ติ เป็ นอยขู่ องคนชนบท คนวา่ งงาน ผูด้ อ้ ยการศึกษา ผูเ้ จ็บป่ วย เป็ นตน้ ซึง 1. ความตอ้ งการทางดา้ นกายภาพ (สาํ คญั ทสี ดุ ) ถือเป็ นแนวทางการทํางานของแนวคิดสงั คมนยิ ม” Hierarchy of Needs 12

5. การพฒั นาชนบทแนววฒั นธรรมชมุ ชน วฒั นธรรม สามารถแบ่งออกเป็ น (Rural Development Culture) 1) วฒั นธรรมทีแสดงความสมั พนั ธร์ ะหว่างคนกบั คน หมายถึง การพฒั นาทีอาศัยมิติทางวัฒนธรรมมาใช้ใน การศึกษา ภาษา กีฬา ศิลปะ ดนตรี เรอื งเล่า กิจกรรมการพฒั นาด้านสงั คม เศรษฐกิจ และการเมือง จะตอ้ ง สอดคลอ้ งและเกือกลู กบั พืนฐานทางวฒั นธรรมของชาวบา้ นทีแทรก 2) วฒั นธรรมทีแสดงความสมั พนั ธร์ ะหว่างคนกบั ธรรมชาติ อยใู่ นวิถีการดาํ เนนิ ชีวิต ทีมรี ปู รา่ งหรอื เทคโนโลยี “การพฒั นาจากภายในชมุ ชน และ เป็ นการพฒั นาจากเบืองล่าง” เครืองมือการเกษตร การหงุ หาอาหาร การสรา้ งบา้ น การคมนาคม แนวทางการพฒั นาทีใกลเ้ คียงหลกั การพึงตนเอง 3) วฒั นธรรมทีแสดงความสมั พนั ธร์ ะหว่างคนกบั สิงทีเหนือธรรมชาติ วิธีการทํางานพัฒนา ตอ้ งมีการเลือกใชว้ ัฒนธรรมที เป็ นประโยชนต์ อ่ งานพฒั นาชนบทมากทีสดุ พิธีกรรมต่างๆ ความเชือ แนวทางการทํางานพฒั นาแนววฒั นธรรมชมุ ชน 6. การพฒั นาชนบททียงั ยืน (Sustainable Development) 1) วิธีการนําเอาวฒั นธรรมดงั เดิม ทงั ในดา้ นรปู แบบและเนือหา หมายถึง การพฒั นาชนบททีคาํ นึงถึงความตอ้ งการของชมุ ชน มาใชใ้ นงานพฒั นา เชน่ การทอดผา้ ป่ าเพือระดมทนุ ควบค่ไู ปกบั การรกั ษาสมดลุ ของทรพั ยากรธรรมชาติและสิงแวดลอ้ ม เพือใหก้ ารพฒั นานนั สามารถดําเนินไปไดอ้ ย่างยาวนานจนถึงชวั ลกู 2) วิธีการทีถือวฒั นธรรมเป็ นเป้ าหมายในตวั เอง เช่น การเกบ็ ชวั หลาน บนั ทึกนิทานคํากลอนของชาวเผ่ากระเหรียง การทาํ ไร่นาสวนผสม (Integrated Farming or Mixed Farming) 3) วิธีการทําโครงการพฒั นาทีมมี ติ ิของวฒั นธรรมสอดแทรก วนเกษตร (Agroforestry) เช่น กจิ กรรมของหน่วยงานพฒั นาเอกชนของสภาคาทอลกิ แห่งประเทศไทย เกษตรอินทรีย์ (Organic Agriculture) ไทยได้เริมแนวคิดการพฒั นาชนบทอย่างยงั ยืนมาใช้ ตงั แต่แผนพฒั นาฯฉบบั ที 7 (พ.ศ.2535 – 2539) เป็ นตน้ มา 13

แนวทางและทางเลือกของการพฒั นาแบบยงั ยืน กระบวนการพฒั นาการเกษตร 1 สิงแวดลอ้ มยงั ยืน (Environmental Sustainability) 1. การศึกษาสภาพการเกษตรในชมุ ชน 2. การวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นการเกษตรทีเกดิ ขึนในชมุ ชน 2 เศรษฐกจิ ยงั ยืน (Economic Sustainability) 3. การจดั ลาํ ดบั ปัญหา และความตอ้ งการของเกษตรกร 4. การวางแผนและโครงการ เพือการพฒั นาการเกษตร 3 วฒั นธรรมยงั ยนื (Culture Sustainability) 5. การดาํ เนินงานตามแผนทีกําหนดไว้ 6. การติดตามและประเมินผล 4 สงั คมยงั ยนื (Social Sustainability) 5 การเมืองยงั ยนื (Political Sustainability) 14