สมนุ ไพรพน้ื บาน คำนำ โครง งานเรื่องการปลูกสมนุ ไพรเปนโครงงานที่บรู ณาการการเรียนรูจากสถานท่ี จริงในชมุ ชน โดยไดนอมนำปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพียงมาใชในสถานศึกษา โดย เนนผูเรียนเปนสำคญั เพือ่ มุงเนนใหนักเรียนไดรจู ักสมนุ ไพร และสามารถนำมา ประกอบยาแกโรคได นอกจากน้ันยงั มุงหวงั ทจ่ี ะกระตุนใหนักเรียน หัน มา สนใจการผลิตสมนุ ไพรในครัวเรอื นดวยตนเอง เพื่อลดคาใชจาย โดยไดเรยี นรู ดวยวธิ ีปฏบิ ตั ิจริง สามารถฝกความอดทนในการทำงาน การทำงานรวมกบั ผูอ่ืน และสามารถนำไปใชในชีวิตประจำวนั โครงงานเรื่องการปลูกสมนุ ไพร ผจู ัดทำขอขอบพระคณุ ผูบริหาร สถานศึกษา คุณครู ผใู หความรูและใหคำแนะนำในการจดั ทำขอมูล การเขยี น รายงานและการจดั ทำโครงงาน จนสำเรจ็ ลุลวงไปดวยดี ผจู ัดทำโครงงานเรือ่ งการปลูกสมุนไพร ขอขอบคุณทานที่ใหความ อนุเคราะหมา ณ โอกาสนี้ ประวัติความเปนมา สมนุ ไพรคอื อะไร คำวา สมนุ ไพร ตามพระราชบัญญัติหมายความถงึ ยาท่ไี ดจากพชื สัตว และแร ซ่งึ ยังมไิ ดมีการ ผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล
ฯลฯ ยังไมไดผานขัน้ ตอนการแปรรูปใดๆ เชน การห่ัน การบด การกลั่น การสกัดแยก รวมทง้ั การผสม กับสารอื่นๆ แตในทางการคา สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูกหั่นเปนชิ้นเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เมือ่ พูดถงึ สมนุ ไพร คนทั่วๆ ไปมักจะนึกถึง เฉพาะพืชทีน่ ำมาใชประโยชนในทางยา ทั้งนี้เพราะ สัตว และแรมกี ารใชนอย จะใชเฉพาะในโรคบาง ชนิดเทานน้ั ประวตั ขิ องการใชสมุนไพร สมุนไพร คือ ของขวญั ที่ธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมนุ ไพรในดาน การบำบัดรักษาโรค นับแตยุคนีแอนเดอรทัลในประเทศอิรักปจจุบันที่หลุมฝงศพพบวามีการใช สมนุ ไพรหลายพันปมาแลวทีช่ าวอินเดียแดงในเม็กซโิ ก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเช้ือและ รกั ษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมฤี ทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ที่ชาวสเุ ม เรียนไดเขามาต้ั งรกราก ณ บริเวณแมน้ำไทกริสและยเู ฟรติสปจจุบัน คือ ประเทศอิรัก ใชสมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบโิ ลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจากชาวสุเมเรยี น ไดแกใบมะขามแขก หญาฝรั่น ลกู ผักชี อบเชย และกระเทยี ม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซึ่งตอมาไดรับการยกยองใหเปนเทพ เจาแหงการรกั ษาโรค ของอียิปต มตี ำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซึ่งเขียนเมอ่ื 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซึ่งคนพบโดยนักอียิปตวิทยาชาวเยอรมันนี ชื่อ Georg Ebers ในตำรานี้ไดกลาวถงึ ตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วานหางจระเข เวอรมวูด (warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbaละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรียมยาในสมัยน้ัน ไดแก การตม การชง ทำเปนผง กล่ันเปนเม็ด ทำเปนยาพอก เปน ข้ีผง้ึ นอกจากน้ียังพบวาชาตติ างๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมนุ ไพร ตามลำดบั กอนหลงั ของการเร่มิ ใชสมนุ ไพร คือ หลงั จากสมุนไพรไดเจริญรุงเรืองในอียิปตแลว ก็ไดมีการสบื ทอด กันมา เชน กรีก โรมัน อาหรับ อิรัก เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนในแถบเอเซีย ตาม บันทึกประวตั ิศาสตรพบวามกี ารใชสมนุ ไพรที่อนิ เดียกอน แลวสืบทอดมาท่ีจีน มะละกา และประเทศ ไทย ประโยชนของพชื สมุนไพร
1. สามารถรักษาโรคบางชนิดได โดยไมตองใชยาแผนปจจุบัน ซง่ึ บางชนิดอาจมีราคาแพง และ ตองเสยี คาใชจายมาก อีกทั้งอาจหาซื้อไดยากในทองถน่ิ นั้น 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเคยี งกบั ยาแผนปจจบุ ัน และใหความปลอดภยั แกผใู ชมากกวาแผน ปจจุบัน 3. สามารถหาไดงายในทองถิ่นเพราะสวนใหญไดจากพชื ซ่ึงมอี ยูท่วั ไปท้งั ในเมืองและ ชนบท มรี าคาถกู สามารถประหยัดคาใชจายในการซ้อื ยาแผนปจจุบนั ท่ตี องสัง่ ซื้อจากตาง ประเทศ เปนการลดการขาดดุลทางการคา 4. ใชเปนยาบำรงุ รกั ษาใหรางกายมสี ขุ ภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกู เปนพืชผกั สวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขงิ ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกู จันทร ดอกจนั ทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กล่ิน สี รส ของอาหาร เชน ลูกจันทร ใชปรุงแตงกล่ินอาหารพวก ขนมปง เนย ไส กรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดับอาคารสถานทีต่ าง ๆ ใหสวยงาม เชน คูน ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรุงเปนเครอ่ื งสำอางเพ่ือเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดคี วาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสูบ 11. เปนพืชท่ีสามารถสงออกทำรายไดใหกบั ประเทศ เชน กระวาน ขม้ินชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รจู กั ชวยตนเองในการ นำพืชสมนุ ไพร ในทองถ่ินของตนมาใชใหเกดิ ประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเห็นคุณคาและกลับมาดำเนนิ ชวี ิตใกลชิดธรรมชาติย่ิงขน้ึ 14. ทำใหเกิดความภมู ิใจในวัฒนธรรม และคณุ คาของความเปนไทย
สรรพคุณสมุนไพรพืน้ บาน ตะไคร ชอ่ื วทิ ยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ช่อื อื่นๆ ภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai) ชวา : ซีเร (Sere) ถนิ่ กำเนิด อินโดนีเซยี ศรลี ังกา พมา อนิ เดีย อเมรกิ าใต ไทย รูปลกั ษณะ : ไมลมลกุ ทีมีอายไุ ดหลายป ชอบดินรวนซุย ปลูกได ตลอดป ใบสีเขยี วยาวแหลม ดอกฟสู ี ขาว หัวโตข้นึ จากดินเปนกอๆ กลนิ่ หอมฉุนคอนขางรอน การปลกู : ไถพรวนดนิ และตากดินไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอยดนิ ใหละเอียด ใสปยุ คอกหรือปุยหมัก คลุกเคลาใหเขากบั ดนิ ขดุ หลุมปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนตเิ มตร กอนนำตะไครไปปลูก นำพนั ธุทเี่ ตรยี ม ไวตดั ใบออก ใหเหลือตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนตเิ มตร มาแชนำ้ ประมาณ 5 - 7 วนั เพ่ือใหราก งอก รากท่แี กเต็มทีจ่ ะมีสีเหลืองเขม นำไปปลกุ ในแปลงวางตนพันธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดาน หน่งึ แลวกลบดนิ จากนัน้ รดน้ำใหชุม หลงั ปลูกไดประมาณ 30 วนั กค็ วรใสปยุ สูตร 15 - 15 - 15 หรือ 46 - 0 - 0 อตั รา 50 กิโลกรมั /ไร สรรพคุณและสวนท่ีนำมาใชเปนยา นำ้ มันจากใบและตน – แตงกลิ่นอาหาร เครื่องดืม่ สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอดื ทองเฟอ ขับปสสาวะ แกนิว่ ขบั ประจำเดอื น
ขิง ชื่อวทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ช่ือวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพ้นื เมอื ง: ขิงแกลง, ขิงแดง (จันทรบุร)ี ขงิ เผือก (เชียงใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขิงบาน ขิงแครง ขิง ปา ขงิ เขา ขิงดอกเดยี ว (ภาคกลาง) เกยี (จนี แตจ๋ิว) ลักษณะทว่ั ไป : ไมลมลุก สงู 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดิน เปลือกนอกสนี ้ำตาลแกมเหลอื ง เน้อื ในสนี วล แกมเขียว มกี ลน่ิ เฉพาะ แตกสาขา คลายนิ้วมือ ใบเดีย่ ว เรยี งสลบั รูปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลบี ดอกสเี หลืองแกมเขียว ใบประดบั สี เขียวออน ผลแหง มี 3 พสู รรพคุณเหงาแกทง้ั สดและแหงใชเปนยาขับลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แก อาเจยี น แกไอ ขบั เสมหะและขบั เหงื่อ ผงขงิ แหงมีฤทธ์ิขบั น้ำดี ชวยยอยไขมนั ลดการบีบตวั ของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง
บัวบก ช่ือวิทยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ช่อื สามัญ : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalช่ืออนื่ : ผักแวน ผกั หนอก รปู ลักษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป เลอ้ื ยแผไปตามพ้ืนดนิ ชอบทีช่ ้ืนแฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหลท่ี แผไปจะงอกใบจากขอ ชูขึ้น 3-5 ใบ ใบเดยี่ ว เรียงสลับ รูปไต เสนผาศนู ยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบหยกั กานใบยาว ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ขนาดเล็ก 2-3 ดอก กลีบดอกสีมวง ผลแหง แตกไดสรรพคุณและ สวนท่นี ำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรกั ษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอนลวก โดยใชใบ สด 1 กำมอื ลางใหสะอาด ตำละเอียด คนั้ เอานำ้ ทาบรเิ วณแผลบอย ๆ ใชกากพอกดวยก็ได แผลจะ สนิทและเกดิ แผลเปนชนดิ นนู (keloid) นอยลง สารท่ีออกฤทธค์ิ ือ กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซง่ึ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเน้อื เยื่อ ระงบั การเจรญิ เตบิ โตของเช้ือแบคทเี รีย ท่ีทำใหเกดิ หนองและลดการอักเสบ มรี ายงานการคนพบฤทธฆิ์ า เชอ้ื รา อนั เปนสาเหตุของโรคกลาก ปจจุบนั มีการพัฒนายาเตรยี มชนิดครีม ใหทารกั ษาแผลอกั เสบ จากการผาตัด น้ำตมใบสด - ดมื่ ลดไข รกั ษาโรคปากเปอย ปากเหมน็ เจบ็ คอ รอนใน
ขา ช่อื วทิ ยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ชอ่ื วงศ: ZINGIBERACEAE ชอื่ พ้ืนเมือง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กฎุ กกโรหนิ ี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะ เชย (กะเหรยี่ ง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทวั่ ไป : ไมลมลุก สูง 1.5-2 เมตร เหงามีขอและปลองชัดเจน ใบเดี่ย ใบสเี ขยี วออนสลบั กัน รปู รางรียาว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอท่ีนอ ดอกยอยขนาดเล็ก กลบี ดอกสีขาว โคนตดิ กนั เปน หลอดส้นั ๆ ปลายแยกเปน 3 กลบี กลีบใหญทส่ี ดุ มีร้ิวสแี ดง ใบประดบั รปู ไข ผลแหง แตกได รูปกลม สรรพคุณเหงาสดตำผสมกับเหลาโรง ใชทารกั ษาโรคผิวหนงั ทเ่ี กดิ จากเช้อื รา เชน กลาก เกลอ้ื น เหงา ออนตมเอาน้ำดื่ม บรรเทาอาการทองอดื ทองเฟอ และขบั ลม ขาไมมีฤทธ์ิกอกลายพันธุและไมเปนพษิ
กระชาย ชื่อวิทยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพื้นเมอื ง: ขงิ กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรงุ เทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิงทราย (มหาสารคาม) จี๊ปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหรี่ยง-แมฮองสอน) ลักษณะทั่วไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดิน มีเหงาใตดิน ซึ่งแตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกนั รูปขอบขนาน แกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบที่โคนตน กลบี ดอกสขี าวหรือชมพูออน ใบประดับรปู ใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานครั้งละ 1 ดอก ผลของกระชาย เปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขบั ปสสาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทอง ขบั ระดขู า
มะกรดู ชือ่ วทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC. ชอ่ื วงศ Rutaceac ชอื่ สามญั Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชอ่ื ทองถน่ิ ภาคเหนอื เรยี ก มะขูด, มะขนุ ภาคใต เรียก สมกรดู , สมมว่ั ผี เขมร เรียก โกรยเขยี ด กะเหรี่ยง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลกั ษณะทวั่ ไป : มะกรดู เปนไมยืนตนขนาดเล็ก แตกกิ่งกาน ลำตนและกิ่งมีหนามแขง็ ใบ เปนใบ ประกอบทม่ี ใี บยอยใบเดยี ว สีเขียวหนา มีลกั ษณะคอดกิ่วท่ีกลางใบเปนตอนๆ มกี านแผออกใหญ เทากบั แผนใบ ทำใหเห็นใบเปน 2 ตอน ใบสเี ขียวแกคอนขางหนา มีกลน่ิ หอมมากเพราะมตี อมนำ้ มัน อยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพันธุผลเลก็ เทา มะนาว ผิวขรขุ ระนอยกวาและไมมจี ุกท่หี ัว การปลูก มะกรดู ปลกู ไดดใี นดินทุกชนดิ ขยายพันธุโดยการเพาะเมลด็ สรรพคุณทางยา :ผิวผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวิงเวียน บำรุง หวั ใจ ขับลมลำไส ขับระดูผล รสเปรยี้ ว มีสรรพคุณเปนยาขบั เสมหะ แกไอ แกน้ำลายเหนียว ฟอก โลหติ ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจัดรงั แค
วานหางจระเข ชื่อวิทยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ช่อื วงศ: ALOACEAE ชื่อพ้ืนเมอื ง: วานไฟไหม (ภาคเหนือ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลักษณะทั่วไป : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สงู 0.5-1 เมตร ขอและปลองส้นั ใบเดย่ี ว เรยี งรอบตน กวาง 5- 12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สเี ขยี วออนหรือสีเขียวเขม ภายในมวี ุนใส ใตผวิ สีเขยี วมีน้ำ ยางสเี หลอื ง ใบออนมปี ระสีขาว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สสี ม บานจาก ลางข้นึ บน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวุนสดภายในใบที่ฝานออกใชปดพอกรกั ษาแผลสด แผลเรอื้ รัง แผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แผลไหมเกรยี ม กินรักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปนสวนผสมใน เครื่องสำอาง น้ำยางสีเหลืองจากใบเค่ยี วใหแหง เรยี กวา ยาดำ เปนยาระบายชนดิ เพ่มิ การบีบตัวของ ลำไสใหญ
กานพลู ชอ่ื วิทยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชื่อสามัญ : Clove ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สูง 5-10 เมตร ใบเดีย่ ว เรยี งตรงขาม รูปวงรหี รือรปู ใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลนื่ ใบออนสีแดงหรอื น้ำตาลแดง เนือ้ ใบบางคอนขางเหนยี ว ผิวมัน ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบ กลีบดอกสีขาวและรวงงาย กลบี เล้ยี งและฐานดอกสแี ดงหนาแข็ง ผลเปนผลสด รูปไข ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตูมแหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลชี ุบอุดรูฟน และใชขนาด 5-8 ดอก ชงน้ำเดอื ด ดื่มเฉพาะสวนนำ้ หรอื ใชเคยี้ วแกทองเสยี ขับลม แกทองอดื เฟอ นอกจากนใ้ี ชผสมในยาอมบวนปากดบั กลิ่นปาก พบวาในน้ำมันหอมรเหยทก่ี ลัน่ จากดอกมี สาร eugenol ซึ่งมฤี ทธิ์เปนยาชาเฉพาะท่ี จงึ ใชแกปวดฟน และมฤี ทธิล์ ดการบบี ตวั ของลำไส ทำให เกดิ อาการปวดทองลดลง ชวยขบั นำ้ ดี ลดอาการจกุ เสยี ดท่เี กิดจากการยอยไมสมบรู ณ และสามารถ ฆาเชอื้ แบคทีเรยี หลายชนิดเชน เช้อื โรคไทฟอยด บิดชนิดไมมีตัว เชอ้ื หนองเปนตน นอกจากนยี้ งั กระตนุ ใหมกี ารหล่งั เมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารด
กลวยนำ้ วา ช่อื วทิ ยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ช่อื สามัญ ; Banana ลักษณะ : ไมลมลกุ สูง 2-4.5 เมตร มลี ำตนใตดิน ลำตนเหนือดนิ เกิดจากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เด่ยี ว เรยี งสลบั ซอนกนั รอบตนทป่ี ลายยอด รูปขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผิวใบเรยี บมัน ทองใบสอี อนกวา มนี วล ดอก ชอเรยี กวา หัวปลอี อกทป่ี ลายยอด ใบประดบั หุมชอดอกสีแดงหรือมวง กลบี ดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซง่ึ มีสารแทนนินมาก รกั ษาอาการทองเสยี และบิด โดย กินครง้ั ละครง่ึ หรือหนึ่งผล มรี ายงานวา มีฤทธป์ิ องกนั การเกดิ แผลในกระเพาะอาหารของหนูขาวทถี่ กู กระตนุ ดวยยาแอสไพริน เชือ่ วาฤทธิด์ งั กลาวเกดิ จากการถกู กระตุนผนังกระเพาะอาหารใหหล่ังสาร เมอื กออกมามากขน้ึ จึงนำมาทดลองรักษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดบิ ห่นั เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กนิ วนั ละ 4 ครั้งๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน อาจทำใหเกิด อาการทองอดื ซึ่งปองกันไดโดยกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขิ
กระเทยี ม ชื่อวิทยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชอ่ื สามญั : Common Garlic , Allium ,Garlic , ชอื่ อน่ื : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนือ) หอมขาว (ภาคอสี าน) เทียม, หอมเทียม (ภาคใต) ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 2-4 เมตร กิง่ ออนมีหนาม ใบประกอบชนิดมใี บยอยใบเดยี ว เรยี งสลับ รูปไข รปู วงรหี รอื รูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนือ้ ใบมจี ดุ น้ำมันกระจาย กานใบมีครบี เลก็ ๆ ดอกเดี่ยวหรอื ชอ ออกท่ีปลายกิง่ และท่ีซอกใบ กลีบดอกสขี าว กล่นิ หอม รวงงาย ผลเปนผลสด กลมเกลย้ี ง ฉำ่ น้ำ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำมะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามนิ ซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรทใ่ี ชขับเสมหะเชน ดีปลีกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขิง
ข้เี หล็ก ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชอื่ สามัญ : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชือ่ อืน่ ขีเ้ หล็กแกน ขี้เหล็กบาน ขเี้ หล็กหลวง ขี้เหล็ก ใหญลกั ษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลบั ใบยอยรูปขอบขนาน กวาง ประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมีขนสีน้ำตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกทปี่ ลายก่งิ กลีบดอกสี เหลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลับ ลดความดนั โลหิตดอกตมู และใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดขู าว แกนิ่ว ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลับ รักษากามโรค ใบออน และแกนมีสารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จึงมฤี ทธิ์เปนยาระบายใชใบออนครง้ั ละ 2-3 กำมือ ตม กับนำ้ 1-1.5 ถวย เตมิ เกลือเลก็ นอย ดื่มกอนอาหารเชาครัง้ เดยี ว นอกจากนใ้ี นใบออนและดอกตมู ยงั พบสารซึง่ มีฤทธิก์ ดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลับโดยใชวิธดี องเหลาดืม่ กอนนอน
คูณ ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามญั : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ช่ืออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยนื ตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลับ ใบยอยรปู ไขหรือรูปวงรี กวาง 4- 8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทปี่ ลายกงิ่ หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสีเหลือง ผลเปนฝกกลม สี นำ้ ตาลเขมหรอื ดำ เปลือกแข็ง ผิวเรยี บ ภายในมผี นงั กนั้ เปนหอง แตละหองมีเมล็ด 1 เมล็ด หุมดวย เนื้อสดี ำเหนยี ว ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเนอ้ื หุมเมล็ดแกทองผูก ขบั เสมหะ ดอกแกไข เปนยาระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดือน พบวาเน้ือหุมเมลด็ มสี ารกลุมแอนทราควิโนน จงึ มสี รรพคณุ เปนยาระบาย โดย นำเนื้อหุมเมลด็ ซ่ึงมีสีดำเหนียว ขนาดกอนเทาหัวแมมือ (ประมาณ 4 กรัม) ตมกับนำ้ ใสเกลือเล็กนอย ดมื่ กอนนำ้ ดืม่ กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกบั ชุมเห็ดเทศ
ชมุ เหด็ เทศ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามญั Ringworm Bush ชอ่ื อื่น : ข้ีคาก ลับมนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเห็ดใหญ ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกก่ิงออกดสนขาง ในแนวขนานกับพน้ื ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลับ ใบยอยรูปขอบขนาน รปู วงรแี กมขอบขนาน หรอื รูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6-15 ซม. หใู บเปนรูปสามเหลยี่ ม ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบตอนปลายกิง่ กลบี ดอกสีเหลอื งทอง ใบประดบั สีน้ำตาล แกมเหลืองหุมดอกยอยเห็นชัดเจน ผลเปนฝก มคี รบี 4 ครีบ เมล็ดแบน รูปสามเหล่ยี ม ประโยชนทางสมุนไพร : รสเบื่อเอียน ใบตำทาแกกลากเกลือ้ น โรคผิวหนัง ดอกและใบตมรับประทาน แกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควโิ นน กลยั โคซายด หลายชนดิ ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบบี ตัว การทดลองในสัตว และคน พบวา ใบแกมฤี ทธ์ิ นอยกวาใบออน นอกจากนน้ี ้ำจากใบ ยังมฤี ทธิ์ฆาเชอื้ แบคทีเรยี ดวย
มะขาม ชอื่ วิทยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชอื่ สามญั : Tamarind ชื่ออ่นื : Tamarind ลกั ษณะ : มะขามเปนไมยืนตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกกิง่ กานสาขามาก เปลอื กตนขรุขระ และหนา สีน้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเล็กออกตามก่งิ กานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเลก็ ๆ ตามปลายกิ่ง หน่งึ ชอมี 10-15 ดอก ดอกยอยขนาด เล็ก กลบี ดอกสเี หลอื งและมจี ดุ ประสแี ดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รูปรางยาวหรือโคง ยาว 3- 20 ซม. ฝกออนมีเปลือกสีเขยี วอมเทา สนี ำ้ ตาลเกรียม เน้ือในตดิ กับเปลอื ก เมอ่ื แกฝกเปลี่ยนเปน เปลอื กแขง็ กรอบหักงาย สนี ้ำตาล เน้ือในกลายเปนสีนำ้ ตาลหุมเมลด็ เน้อื มรี สเปร้ียว และหวาน ประโยชนทางสมนุ ไพร : สรรพคุณทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผูก ใชมะขามเปยกรสเปรย้ี ว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรัม) จิ้มเกลอื รบั ประทาน แลวดื่มนำ้ ตามมากๆ หรอื ตมนำ้ ใสเกลอื เล็กนอยดมื่ เปนน้ำมะขาม · ขบั พยาธิไสเดือน นำเอาเมล็ดแกมาควั่ แลวกะเทาะเปลอื กออก เอาเนอื้ ในเมล็ดไปแชน้ำเกลอื จนนุม รบั ประทานครงั้ ละ 20-30 เมด็ · ขบั เสมหะ ใชเนอื้ ในฝกแกหรอื มะขามเปยกจม้ิ เกลือรับประทานพอสมควร คุณคาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมีวิตามนิ เอ มาก มะขามเปยกรสเปรย้ี ว ทำใหชุมคอ ลด ความรอนของรางกายไดดี เนอ้ื ในฝกมะขามทแ่ี กจดั เรยี กวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด
แมงลกั ช่อื วิทยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ์ : Labiatae ชื่อสามญั : Hairy Basil ช่อื อ่นื : กอมกอขาว มังลกั ลกั ษณะ : แมงลักมลี ักษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกนั ทกี่ ล่ิน ใบสเี ขยี วออนกวา กลบี ดอกสีขาวและใบประดับสเี ขียว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมักเรยี กผลแมงลักวาเมด็ แมงลัก ใชเปนยาระบายชนิดเพมิ่ กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมือกซ่งึ สามารถพองตวั ในนำ้ ได 45 เทา เหมาะสำหรบั ผูทไี่ มชอบกนิ อาหารท่ีมี กากเชน ผัก ผลไม ใชผลแมงลกั 1-2 ชอนชา แชน้ำ 1 แกว จนพองตวั เต็มที่ กินกอนนอน ถาผล แมงลกั พองตวั ไมเต็มทีจ่ ะทำใหทองอืดและอุจจาระแข็ง จากการทดลองพบวาแมงลกั ทำใหจำนวนครง้ั ในการถายและปรมิ าณอจุ จาระเพม่ิ ขนึ้ รวมทงั้ ทำใหอุจจาระออนตัวกวาปกติ นอกจากนี้ใบและตนสด มีฤทธิข์ บั ลม เน่อื งจากมีน้ำมนั หอมระเหย
ไพล ชื่อวิทยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชื่ออื่น : ปูลอย ปูเลย วานไฟ ลักษณะ : ไมลมลกุ สงู 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลอื กนอกสีน้ำตาลแกมเหลอื ง เนอ้ื ในสเี หลอื ง แกมเขียว มกี ล่ินเฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มขนึ้ เปนกอประกอบดวยกาบหรือโคน ใบหุมซอนกัน ใบ เดีย่ ว เรียงสลับ รปู ขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจาก เหงาใตดิน กลีบดอกสนี วล ใบประดบั สีมวง ผล เปนผลแหง รปู กลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขบั ลม ขบั ประจำเดอื น มีฤทธ์ริ ะบายออน ๆ แก บดิ สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคลด็ ยอก ฟกบวม เสนตงึ เมอ่ื ยขบ เหน็บชา สมาน แผล จากการวิจัยพบวาในเหงามีนำ้ มันหอมระเหยซงึ่ มคี ณุ สมบัตลิ ดอาการอักเสบและบวม จงึ มกี าร ผลิตยาข้ีผงึ้ ผสมนำ้ มนั ไพล เพ่ือใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขดั ยอก นำ้ มนั ไพลผสมแอลกอฮอล สามารถทากนั ยุงได นอกจากน้พี บวาในเหงามสี าร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซง่ึ มฤี ทธิ์ ขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กบั ผูปวยเด็กทีเ่ ปนหืด สรปุ วาใหผลดที ง้ั ในรายท่มี ีอาการหอบหดื เฉียบพลนั และเร้อื รงั
เทยี นบาน ชอ่ื วิทยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae ช่อื สามญั : Garden Balsam ชอ่ื อืน่ : เทียนดอก เทียนสวน ลักษณะ : พรรณไมพวกคลมุ ดิน ลำตนจะอุมนำ้ ลำตนจะไมต้งั ตรงข้นึ ไป จะเอยี งเลก็ นอย เปราะงาย ใบมีลกั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกน้ันจะมหี ลายสี เขน สีชมพู สแี ดง สม และขาว เปนดอกเด่ียว จะ ออกตดิ กันชอหนง่ึ อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กนั เปนวงกลม มีกลบี เลี้ยง 3 กลีบ กลีบ ดอก 5 กลีบ กลีบดานลางงอเปราะ มีจะงอยยืน่ ออกมาเปนหลอดเล็ก-ยาว ปลายโคงข้ึน ขนาด ดอก 3-6 ซม. ประโยชนทางสมุนไพร : ใชรักษาฝ แผลพพุ อง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียดพอก ฝ หรอื ค้นั น้ำทาบรเิ วณท่เี ปนฝและแผลพพุ องวนั ละ 3 คร้งั (สจี ากนำ้ ค้นั จะตดิ อยูนาน จึงควรระวงั การ เปรอะเปอนเสือ้ ผาและรางกายสวนอื่น ๆ )
กะเพรา ชื่อวทิ ยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ชือ่ อน่ื : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลกั ษณะ : กะเพรามี 3 พันธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลูกผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มลี กั ษณะท่ัวไปคลายโหระพา ตางกนั ท่ีกลิ่นและก่ิงกานซ่งึ มขี นปกคลมุ มากกวาใบ กะเพราขาวสีเขียวออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขยี วแกมมวงแดง ดอกยอยสีชมพูแกมมวง ดอกกะเพรา แดงสเี ขมกวากะเพราขาว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทัง้ ตนเปนยาขับลมแกปวดทอง ทองเสยี และคล่ืนไส อาเจยี น นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมอื ตมพอเดือด ด่มื เฉพาะสวน น้ำ พบวาฤทธิข์ ับลมเกดิ จากนำ้ มันหอมระเหย การทดลองในสตั ว แสดงวานำ้ สกัดทัง้ ตนมฤี ทธล์ิ ดการ บบี ตวั ของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรักษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมีฤทธ์ิ
ขบั ยอ ช่อื วทิ ยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ช่ือสามญั : Indian Mulberry ชอื่ อืน่ : มะตาเสอื ยอบาน ลกั ษณะ : ไมยืนตน สูง 2-6 เมตร ใบเดย่ี ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หูใบ อยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ ฐานดอกอดั กันแนนเปนรูปทรงกลม กลีบดอกสีขาว ผล เปนผลสด เชอ่ื มติดกนั เปนผลรวม ผิวเปนตุมพอง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดิบหรอื หาม ฝานเปนชนิ้ บาง ยางหรอื คว่ั ไฟออน ๆ ให เหลือง ตมหรือชงกบั น้ำ ด่ืมแกคลนื่ ไสอาเจยี น
ฟกทอง ชอ่ื วิทยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ชื่อสามญั : Pumpkin ชื่ออื่น : หมากอึ (ภาคอีสาน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะน้ำแกว หมกั อ้ือ (เลย) หมากฟก เหลือง (แมฮองสอน) นำ้ เตา ภาคใต ลักษณะ : เปนพืชลมลุก มีเถายาวเลอ้ื ยปกคลมุ ดนิ ลำตนมลี ักษณะกลมหรอื เปนเหลย่ี มมน ผิวเปนรอง ตามความยาว มขี นออน ๆ มีหนวดสำหรบั ยดึ เกาะยดึ บรเิ วณขอ ใบเปนใบเดี่ยว มีขนาดใหญ ออก เรยี งสลับกนั โคนใบเวาคลายรูปหัวใจ ขอบใบหยักเปนเหลี่ยม 5 เหล่ียม มีขนทั้ง 2 ดานของตวั ใบดอก เปนดอกเดี่ยวสีเหลอื งมีขนาดใหญ ลักษณะคลายระฆังหรอื กระดิง่ ออกบริเวณงามใบผลมีขนาดใหญ มี ลกั ษณะเปนพูเลก็ ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรุขระและแข็ง มสี เี ขยี วและจะเปล่ียนเปนสีเขยี วออนและ สีเหลอื งเขม และสีเหลืองตามลำดบั เนอื้ ภายในมสี ีเหลืองอมเขยี ว สีเหลือง และสีสม เมลด็ มจี ำนวน มากซึง่ อยูตรงกลางผลระหวางเนอ้ื ฟู ๆ มีรปู รางคลายไข แบน มขี อบนนู อยูโดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนอ้ื ฟกทองประกอบดวยแปง โปรตนี ไขมัน ฟอสฟอรสั แคลเซียม เหลก็ และ สารเบตา - แคโรทนี ซ่งึ เปนสารที่รางกายนำไปสรางวิตามนิ เอ เมล็ดมฟี อสฟอรัสในปริมาณสงู รวมท้งั แปง โปรตนี และน้ำประมาณรอยละ 40 สวนเมลด็ แหงมีสารคิวเคอรบิทีน (Cucurbitine) เปน
สารสำคัญ ซง่ึ มีฤทธฆิ์ าพยาธิไดผลดี นอกจากนน้ั ฟกทองสามารถกระตุนการ มะเกลอื ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ช่อื สามัญ : Ebony tree ช่อื อน่ื : ผเี ผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มกั เกลือ (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมตนขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรือนยอดเปนพุมกลม ผิวเปลอื กเปนรอย แตกสะเกด็ เลก็ ๆ สดี ำ เปลอื กในสเี หลือง กระพ้ีสขี าว กิง่ ออนมขี นนุมข้ึนประปราย ใบ เปนใบเด่ียว ขนาดเลก็ รปู ไขหรือรีเรยี งตวั แบบสลับ ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตัวผูมี ขนาดเลก็ สีเหลอื งออน หนง่ึ ชอมี 3 ดอก ผิวเกลย้ี ง ผลออนสเี ขียว ผลแกสีดำ ผลแกจัดจะแหง มีกลบี เล้ยี งตดิ บนผล 4 กลบี ผลแกราวเดือนมถิ นุ ายน-สงิ หาคม เมล็ด แบน สีเหลอื ง 4-5 เมล็ด ขนาด กวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด ประโยชนทางสมุนไพร : ผลดิบสด-ใชเปนยาถายพยาธไิ ดหลายชนิด ถายพยาธิปากขอไดดีทสี่ ดุ เดก็ อายุ 10 ปใช 10 ผล ผูทีอ่ ายมุ ากกวา 10 ป ใหเพม่ิ จำนวนขึ้น 1 ผลตอ 1 ป แตสูงสุดไมเกิน 25 ผล คือผูทอี่ ายุ 25 ปขนึ้ ไปกนิ 25 ผลเทาน้ัน ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะนำ้ ผสมหวั กะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลอื 1 ผล กินครั้งเดยี วใหหมดตอนเชามืด กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลังจาก นี้ 3 ชวั่ โมง ถาไมถายใหกินยาระบายดีเกลือ โดยใชผงดเี กลือ 2 ชอนโตะ ละลายนำ้ ประมาณครึ่งแกว เพื่อถายพยาธิ และตวั ยาที่เหลอื ออกมา สารทม่ี ฤี ทธคิ์ อื diospyrol diglucosideขอควรระวงั 1: ผทู ี่ หามใชมะเกลือไดแก เดก็ อายุตำ่ กวา 10 ป หญงิ มีครรภ หรอื หลังคลอดไมเกิน 6 สัปดาห ผูทเ่ี ปนโรค
กระเพาะอาหาร หรือมีอาการปวดทอง ถายอุจจาระผดิ ปกติบอยๆ และผูทีก่ ำลังเปนไข ในการเตรยี ม ยาตองใชผลดบิ สด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรยี มยาครงั้ ละมากๆ ใชเคร่อื งบดไฟฟา จะทำให ละเอียดมาก มตี วั ยาออกมามากเกนิ ไปขอควรระวัง 2 เล็บมอื นาง ชื่อวิทยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชอื่ สามญั : Rangoon Creeper ชื่ออ่นื : จะม่ัง จาม่งั มะจีมัง่ ลกั ษณะ : ไมเถาเนื้อแข็ง ตนแกมักมีกล่ินท่เี ปลีย่ นเปนหนาม ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปวงรี หรือรปู ไข แกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกท่ีปลายกิ่งและซอกใบบริเวณปลายกง่ิ กลีบดอกสแี ดงโคนกลีบเล้ยี งเปนหลอดเรียวยาว สีเขียว ผลเปนผลแหง รูปกระสวย มีเปลือกแข็งสี น้ำตาลเขม มสี นั ตามยาว 5 สัน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเนื้อในเมลด็ แหงเปนยาขับพยาธิไสเดอื น สำหรับเดก็ กินคร้งั ละ 2-3 เมลด็ และผูใหญครงั้ ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับนำ้ ผง้ึ ปนเปนยาลกู กลอน หโ
ฟาทะลายโจร ชื่อวิทยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ชือ่ อน่ื : คีปงฮี (จีน) ฟาทะลายโจร หญากันงู นำ้ ลายพังพอน ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 30-60 ซม.ทง้ั ตนมีรสขม ลำตนเปนสี่เหลี่ยม แตกกงิ่ ออกเปนพุมเลก็ ใบเดย่ี ว เรยี งตรงขาม รูปไขหรอื รปู ใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สเี ขยี วเขมเปนมัน ดอกชอ ออกที่ ปลายก่ิงและซอกใบ ดอกยอยขนาดเล็กกลีบดอกสีขาว โคนกลบี ดอกตดิ กนั ปลายแยก
ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลบี มีเสนสีแดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลีบ ผลเปนฝกสเี ขียว อมนำ้ ตาล ปลายแหลม เมื่อผลแกจะแตกเปนสองซีก ดดี เมล็ดออกมา ประโยชนทางสมุนไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนทีน่ ยิ มใชในปะเทศไทย เมือ่ ไมนานมาน้ี โดยใชเฉพาะใบหรือท้งั ตนบนดินซ่งึ เก็บกอนทีจ่ ะมดี อกเปนยาแกเจ็บคอ แกทองเสยี แกไข เปนยาขมเจรญิ อาหาร การศกึ ษาฤทธล์ิ ดไขในสตั วทดลองพบวาสารสกัดแอลกอฮอลมแี นวโนม ลดไขได รายงานการใชรักษาโรคอุจจาระรวงและบดิ ไมมตี วั แสดงวาฟา กระเจ๊ียบแดง ช่ือวทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ช่อื สามญั : Roselle ช่อื อ่นื : กระเจ๊ียบ กระเจ๊ียบเปรยี้ ผกั เกง็ เคง็ สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มหี ลายพนั ธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเดี่ยว รปู ฝามือ 3 หรอื 5 แฉก กวางและยาวใกลเคียงกนั 8-15 ซม. ดอกเดี่ยว ออกทซี่ อกใบ กลีบดอกสชี มพหู รือเหลืองบรเิ วณกลาง ดอกสมี วงแดง เกสรตัวผูเชอื่ มกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มกี ลบี เลย้ี งสแี ดงฉำ่ นำ้ หุมไว
ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซงึ่ มีรสเปรี้ยวแกไอ เมลด็ บำรงุ ธาตุ ขับ ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคนวิ่ ในทอไต ซง่ึ ดม่ื ยาชงกลบี เล้ียงแหงของผล 3 กรัมใน นำ้ 300ซีซี วันละ 3 คร้งั ทำใหถายปสสาวะสะดวกข้นึ บางรายน่วิ หลดุ ไดเอง นอกจากนี้ทำใหผปู วย กระเพาะปสสาวะอกั เสบมอี าการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง หญาหนวดแมว ชือ่ วิทยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ชื่อสามัญ : Cat's Whisker ชอ่ื อ่ืน : พยบั เมฆ ลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร ก่ิงและกานสเ่ี หลยี่ มสมี วงแดง ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขาม รปู ไขแกม สี่เหล่ียมขาวหลามตัด กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยักฟนเล่อื ย ดอก ชอ ออกที่ปลายก่ิง
มี 2 พนั ธุคอื พนั ธุดอกสขี าวและพนั ธุดอกสมี วงนำ้ เงิน เกสรตวั ผูยืน่ พนกลบี ดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รปู รีขนาดเลก็ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทง้ั ตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสันหลังและบั้นเอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขับปสสาวะ ขับกรด ยูรคิ ซ่งึ เปนสาเหตุของโรคเกาดและรกั ษาโรคน่ิวในไตกบั ผูปวยโรงพยาบาลรามาธิบดี โดยใชใบแหง ประมาณ 4 กรัม ชงกบั น้ำเดือด 750 ซซี ี ด่ืมตางนำ้ ตลอดวัน ไดผลเปนทนี่ าพอใจของแพทย พบวาใน ใบมีเกลือโปแตสเซียมสูง ผูปวยโรคหวั ใจไมควรใช หญาคา ชือ่ วิทยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae ชือ่ สามญั :
ลักษณะ : ไมลมลกุ สงู 0.3-0.9 เมตร มเี หงาใตดิน รูปรางยาวและแข็ง ใบ เดี่ยว แทงออกจากเหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถึง 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกนั แนน สีเงิน อมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขับปสสาวะ แกอาการกระเพาะปสสาวะ อักเสบ ปสสาวะแดง บำรุงไต ขบั ระดูขาว มกี ารศกึ ษาฤทธิ์ขบั ปสสาวะในสตั วทดลอง พบวาไดผล เฉพาะน้ำตมสวนราก ออยแดง ชื่อวิทยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ช่อื สามัญ : Sugar-cane ชื่ออน่ื : ออย ออยขม ออยดำ
ลกั ษณะ : ไมลมลุก สูง 2-5 เมตร ลำตนสมี วงแดง มีไขสีขาวปกคลุม ไมแตกกิง่ กาน ใบเด่ยี ว เรียงสลบั กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทีป่ ลายยอด สขี าว ผลเปนผลแหง ขนาดเล็ก ออยมี หลายพนั ธุ แตกตางกนั ทค่ี วามสูงความยาวของขอและสีของลำตน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขับปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรมั หรอื แหง 30-40 กรมั ห่ันเปนช้ิน ตมน้ำแบงดม่ื วันละ 2 ครั้ง กอนอาหาร แกไตพิการ หนองในและขับนว่ิ แพทยพืน้ บานใชขับเสมหะ มรี ายงานวาออยแดงมฤี ทธ์ิขับปสสาวะในสัตวทดลอง
ขลู ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชือ่ สามญั : Indian Marsh Fleabane ชอื่ อน่ื : ขลู หนวดง่วั หนงดงว้ิ หนวดงัว หนวดวัว ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 1-2.5 เมตร ชอบขนึ้ ในท่ีช้ืนแฉะ ใบเดีย่ ว เรยี งสลบั รปู ไขกลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยักซีฟ่ นหาง ๆ ดอกชอ ออกที่ยอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผล แหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทง้ั ตนตมกินเปนยาขับปสสาวะ แกเบาหวาน ตมนำ้ อาบแกผน่ื คัน น้ำคน้ั ใบสดรักษารดิ สีดวงทวาร การทดลองในสัตวและคนปกติ พบวายาชงทัง้ ตนมีฤทธข์ิ ับ ปสสาวะมากวายาขับปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมขี อดคี อื สญู เสียเกลอื แร นอยกวา
สบั ปะรด ชื่อวิทยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ชื่อสามญั : Pineapple ชอื่ อื่น : ขนุนทอง ยานัด ยานนดั บอนัด มะขะนัด มะนัด ลิงทอง หมากเก็ง ลกั ษณะ : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สูง 90-100 ซม. มีลำตนอยูใตดิน ใบ เดย่ี ว เรียงสลบั ซอนกันถม่ี า กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตร ไมมีกานใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มดี อกยอยจำนวน มาก ผล เปนผลรวม รูปทรงกระบอก มใี บเปนกระจุกท่ปี ลายผล ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเนอ้ื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขับปสสาวะ แกนว่ิ พบวาลำตน และผลมเี อนไซมยอยโปรตีน ชอ่ื bromelain ใชเปนยาลดการอักเสบและบวมจากการ ถูกกระแทกบาดแผล หรือการผาตัด โดยผลติ เปนยาเมด็ ชือ่ Ananase Forte Tablet
สะแก ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชื่อสามญั : ชื่ออ่ืน : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลักษณะ : ไมยืนตน สูง 5-10 เมตร กงิ่ ออนเปนรปู เหลย่ี ม ใบเดีย่ ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี หรือรปู ไข กลับ กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมขี นาดเลก็ กลบี ดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครีบ เมล็ดสีน้ำตาลแดง รูปกระสวย มี 4 สันตามยาว ประโยชนทางสมุนไพร : เมลด็ แก-ใชขับพยาธไิ สเดอื น และพยาธิเสนดายในเด็ก โดยใชขนาด 1 ชอน คาว หรอื 3 กรมั ตำผสมกับไขทอดกนิ คร้งั เดียว ขณะทองวาง พลู
ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Piper betle วงศ : Piperaceae ชื่อสามัญ : Betel Vine ลักษณะ : ไมเถาเน้อื แขง็ รากฝอยออกบรเิ วณขอใชยึดเกาะ ขอโปงนนู ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบั รปู หัวใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลน่ิ เฉพาะและมรี สเผ็ด ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยขนาดเล็กอัดแนน เปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สีขาว ผล เปนผลสด กลมเล็กเบยี ดอยูบนแกน พลูมหี ลายพันธุ เชนพลู เหลอื ง พลทู องหลาง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชนำ้ คนั้ ใบสดกนิ เปนยาขบั ลมและทาแกลมพษิ โดยใช 3-4 ใบ ขยี้หรือตำใหละเอียด ผสม เหลาโรงเลก็ นอย ทาบริเวณทีเ่ ปน ใบมนี ้ำมนั หอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซ่งึ มฤี ทธท์ิ ำใหชาเฉพาะท่ี สามารถบรรเทาอาการคนั และฆาเชื้อโรค บางชนดิ ดวย จงึ มกี ารพัฒนาตำรบั ยาขผ้ี ง้ึ ผสมสารสกดั ใบพลูข้ึนเพ่อื ใชเปนยาทารักษาโรคผวิ หนงั บาง ชนิด
ทองพันชั่ง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชื่ออืน่ : ทองคนั ช่ัง หญามันไก ลกั ษณะ : ไมพุมสงู 1-2 เมตร กง่ิ ออนมกั เปนสันสเ่ี หล่ยี ม ใบเด่ียวเรียงตรงขามรูปไขหรือรปู วงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบกลีบดอกสีขาว โดคนกลบี ติดกันเปนหลอดปลาย แยกเปน 2 ปาก ปากลางมีจดุ ประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอียด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอาน้ำทา แกกลากเกลื้อน สารสำคัญคอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone
มะหาด ชื่อวิทยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชื่ออ่ืน : หาด ขุนปา มะหาดใบใหญ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดี่ยว เรียงสลบั รปู ขอบขนานหรือรูป วงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลังใบเปนมนั สีเขียวเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ คอนขางกลม กานสนั้ แยกเพศ อยูบนตนเดียวกัน ผล เปนผลรวม สีเหลอื ง ผิวขรุขระ มีขนนุม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธิไสเดือนและพยาธิ ตัวตดื สำหรบั เด็ก สารท่อี อกฤทธิค์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศึกษาไมพบความ เปนพิษ ขนาดทใี่ ชคือ ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายนำ้ เยน็ ดมื่ ตอนเชามดื หลงั จากนั้นประมาณ 2 ชว่ั โมง ใหกินยาถาย (ดเี กลอื ) นอกจากน้ยี ังใชละลายน้ำทาแกคัน “ปวกหาด” เตรียม
พญาปลองทอง ชอื่ วิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ชื่ออื่น : ผกั มนั ไก ผกั ล้นิ เขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพังพอน เสลดพงั พอนตวั เมีย ลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สูง 1-3 เมตร ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขาม รปู ใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจุกท่ีปลายกิ่ง กลีบดอกสีแดงสม โคนกลบี สเี ขียว ตดิ กันเปน หลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรักษาแผลไฟไหมน้ำรอนลวก แมลงกดั ตอย ผื่นคัน โดย นำใบสด 5-10 ใบ ตำหรือขย้ีทา การทดลองในสตั วพบวาสารสกดั ใบสดดวย n-butanol สามารถลด การอักเสบได มกี ารเตรียมเปนทงิ เจอรเพือ่ ใชทารกั ษาอาการอกั เสบจากเริมในปาก โดยใชใบ สด 1 กก. ปนละเอยี ด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมกั 7 วนั กรอง ระเหยบนเครอ่ื งอังไอน้ำให ปรมิ าตรลดลงครง่ึ หนึง่ เติมกลเี ซอรีนเทาตวั
มะนาว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ชอื่ สามัญ : Common Lime ชื่ออน่ื : สมมะนาว มะลิว (ภาคเหนือ) ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กง่ิ ออนมีหนาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดียว เรียงสลับ รูปไข รูป วงรีหรอื รูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ นำ้ มนั กระจาย กานใบมีครีบเลก็ ๆ ดอกเดยี่ วหรือชอ ออกที่ปลายก่ิงและทซี่ อกใบ กลบี ดอกสขี าว กลิ่นหอม รวงงาย ผลเปนผลสด กลมเกลยี้ ง ฉ่ำน้ำ ประโยชนทางสมนุ ไพร : รายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมีวติ ามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมนุ ไพรทใี่ ชขบั เสมหะเชน ดีปลี
มะแวงเครอื ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ชื่ออ่ืน : แขวงเคีย ลักษณะ : ไมเลื้อย มีหนามตามก่ิงกาน ใบเด่ียว เรยี งสลับ รูปไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบใบ เวา มหี นามตามเสนใบ ดอกชอ ออกทปี่ ลายกิ่งและซอกใบ กลีบดอกสีมวง ผลเปนผลสด รปู กลม ผล ดบิ สีเขยี วมลี ายตามยาว เมอ่ื สุกสีแดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอแหลก ค้ันเอาน้ำใสเกลือเลก็ นอย จบิ บอยๆ หรอื เคีย้ วกลืนเฉพาะน้ำจนหมดรสขมเฝอน มะแวงเครอื เปน สวนผสมหลักในยาประสะมะแวงเชนกนั นอกจากน้ีใชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขมเจริญอาหาร ดวย
มะแวงตน ชื่อวทิ ยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ช่อื อืน่ : ลักษณะ : ไมพุม สงู 1-1.5 เมตร ลำตนมขี นนุม ใบเด่ียว เรียงสลบั รปู ไขหรือรูปขอบขนาน กวาง 4- 10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผิวใบมขี นนุมทงั้ สองดาน ดอกชอ ออกตามกงิ่ หรอื ที่ซอกใบ กลบี ดอกสีมวง ผลเปนผลสด รูปกลม ผลดิบสเี ขียวออน ไมมลี าย เม่อื สุกสสี ม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ รกั ษาเบาหวาน ขบั ปสสาวะ มกี าร ทดลองในสตั ว พบวาน้ำสกัดผลมฤี ทธลิ์ ดน้ำตาลในเลือด แตมฤี ทธ์ินอยและระยะเวลาการออกฤทธ์สิ ้ัน พบสเตดรอยดปรมิ าณคอนขางสงู จงึ ไมควรใชตดิ ตอกนั เปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสมหลัก ใน ยาประสะมะแวง ซึ่งองคการเภสัชกรรมผลติ ขน้ึ ตามตำรับยาสามญั ประจำบานแผนโบราณ
แหวหมู ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear ชือ่ สามญั : Nutgrass ชื่ออ่ืน : หญาขนหมู ลกั ษณะ : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สงู 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหวั คลายหวั แหวไทย แตกแขนงลำ ตนเปนเสนแข็งเหนยี วอยูใตดนิ และงอกเปนหัวใหมได ใบเดีย่ ว จำนวนมาก แทงออกจากหวั กวาง 2- 6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีน้ำตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กงิ่ กานชอดอกเปน สามเหลย่ี มตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดนิ เปนยาบำรุงหวั ใจ ขับเหง่อื และขับปสสาวะ การ ทดลองในสตั วพบฤทธข์ิ ับปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหติ และลดการอักเสบ ซ่ึงเชือ่ วาเกิดจาก a- cyperone นอกจากนพ้ี บฤทธิย์ บั ยงั้ การเจรญิ เตบิ โตของเช้อื มาลาเรยี ชนิดฟลซิพารัมในหลอดทดลอง ดวย
เรว ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่อื สามัญ : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ชอ่ื อ่นื : หมากแหนง (สระบรุ )ี หมากเนงิ (อีสาน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอี้ (เชียงใหม) หนอเนง (ชัยภูม)ิ ลกั ษณะ : เรวเปนพชื ลมลกุ มีเหงาหรอื ลำตนอยูในดิน จดั เปนพืชสกลุ เดียวกบั กระวาน ขา ขิง ใบมีลักษณะยาว เรยี ว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดทีแ่ ทงขน้ึ มาจากเหงา ดอกมสี ขี าวกานชอดอกสั้น ผลมีขนสีแดงปกคลมุ เมล็ดมีสนี ำ้ ตาล เรวมีหลายชนดิ เชน เรวหอม เรว ชาง เรวกอ ซึง่ เรวเหลานมี้ ีลกั ษณะตนแตกตางกนั ไป ประโยชนทางสมนุ ไพร : น้ำมนั หอมระเหยในเมล็ดเรวมฤี ทธ์เิ ปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอืดทองเฟอ แนน จกุ เสยี ด โดย
ดีปลี ช่อื วิทยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ช่ือสามญั : Long Pepper ลกั ษณะ : ไมเถารากฝอยออกบริเวณขอเพื่อใชยึดเกาะ ใบ เดย่ี วรปู ไขแกมขอบขนาน กวาง 3-5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขยี วเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกทีซ่ อกใบ ดอกยอยอดั กันแนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มีสเี ขียว เมอ่ื สกุ จะเปลยี่ นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอน ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจัดแตยงั ไมสกุ ตากแหงเปนยาขบั ลม บำรุงธาตุ แก ทองเสยี ขับรกหลังคลอด โดยใชผล 1 กำมือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอาน้ำด่ืม นอกจากนี้ใชเปนยา แกไอ โดยเอาผลแหงคร่งึ ผลฝนกับมะนาวแทรกเกลอื ใชกวาดคอหรือจิบบอยๆ ฤทธ์ิขับลมและแกไอ เกดิ จากนำ้ มันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกดั เมทานอลมีผลยบั ยั้งการบบี ตัวของลำไส เลก็ และสารสกดั ปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสัตวทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรมี คี รรภ
นอยหนา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Annona squamosa L. วงศ : Annonaceae ชื่อสามญั : Sugar Apple ชอ่ื อนื่ : นอยแน นะนอแน หมกั เขียบ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเดยี่ ว เรยี งสลบั รูปใบหอกหรอื รูปใบหอกแกมขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเดยี่ ว ออกที่ซอกใบ หอยลง กลบี ดอกสเี หลืองแกมเขยี ว 6 กลีบ เรยี ง 2 ช้ันๆ ละ 3 กลีบ หนาอวบน้ำ มเี กสรตัวผูและรงั ไขจำนวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขางกลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและเมลด็ ฆาเหา โดยใชเมล็ดประมาณ 10 เมลด็ หรอื ใบ สดประมาณ 1 กำมอื (15 กรัม) ตำใหละเอียด ผสมกับนำ้ มนั มะพราวพอแฉะ ขยี้ใหทั่วศีรษะ ใชผา คลุมโพกไวประมาณ 10 นาทถี งึ คร่งึ ชว่ั โมง ใชหวสี างเหาออก สระผมใหสะอาด (ระวังอยาใหเขาตา เพราะจะทำใหตาอกั เสบและแสบได) มีรายงานยนื ยันวาน้ำยาทคี่ ้นั จากเมล็ดบดกบั น้ำมันมะพราวใน อตั ราสวน 1:2 สามารถฆาเหาไดดีทส่ี ดุ คือฆาไดถึง 98% ใน 2 ชัว่ โมง ใชรกั ษาหดิ กลากและเกลือ้ น ดวย
ยานาง ช่อื วิทยาศาสตร : Tiliacora triandra Diels วงศ : Menisspermaceae ลกั ษณะ : ไมเถา ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รูปไขแกมใบหอก กวาง 2-4 ซม. ยาว 5-12 ซม. ดอกชอ ออก ตามเถาและท่ีซอกใบ แยกเพศอยูคนละตน ไมมีกลีบดอก ผลเปนผลกลุม ผลยอย รปู วงรปี ระโยชน ทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากตมกบั นำ้ ด่ืมเปนยาแกไขทุกชนิด การทดลองพบวาสารสกัดรากมีฤทธ์ิตานเชอ้ื มาลาเรียชนดิ ฟลซิพารัมในหลอดทดลอง
ปลาไหลเผือก ช่อื วิทยาศาสตร : Eurycoma longifolia Jack วงศ : Simaroubaceae ชือ่ อ่นื : กรงุ บาดาล คะนาง ชะนาง ตรงึ บาดาล ตงุ สอ แฮพันชน้ั เพยี ก หยิกบอถอง หยกิ ไมถึง เอียน ดอน ไหลเผอื กลักษณะ : ไมยนื คน สงู 4-6 เมตร ลำตนตรง ไมคอยแตกกงิ่ กาน ใบประกอบแบบขน นก เรียงสลับ ออกเปนกระจกุ บรเิ วณปลายก่งิ ใบยอยรปู ไขแกมวงรี กวาง 2-3 ซม. ยาว 5-7 ซม. สี เขยี วเขม ยอดและใบออนมีขนสนี ้ำตาลแดง ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสีมวง แดง ผลเปนผลสด รูปยาวรปี ระโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชรากเปนยาแกไขทกุ ชนิดรวมท้ังไข จบั สนั่ พบวาสารท่ีออกฤทธิเ์ ปนสารทม่ี ีรสขมไดแก eurycomalactone eurycomanol และ eurycomanone สารทง้ั สามมฤี ทธิย์ ับยง้ั การเจรญิ เติบโตของเชื้อมาเลเรียชนิด ฟลซพิ ารัมในหลอดทดลองได จดั เปนสมุนไพรท่ีมีศักยภาพ ควรศึกษาวิจัยตอไป
บอระเพ็ด ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Tinospora crispa ( L.) Miers ex Hook.f. & Thoms วงศ : Menisspermaceae ชือ่ อืน่ : เครอื เขาฮอ จุงจงิ เจตมูลหนาม เจตมูลยาน เถาหวั ดวน หางหนู ลกั ษณะ : ไมเถาเล้อื ยพนั มีลกั ษณะคลายชิงชามาก ตางกันท่ีเถามีขนาดใหญกวา มีปุมปมมากกวา มี รสขมกวาและไมมปี ุมใกลฐานใบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเถาเปนยาแกไข ขับเหง่อื แกกระหายน้ำ แกรอนใน โดยนำเถา สดขนาดยาว 2 คบื คร่ึง (30-40 กรัม) ตมคนั้ เอาน้ำด่มื หรอื ตมเคีย่ วกบั น้ำ 3 สวนจนเหลือ 1 สวน ดม่ื กอนอาหารวนั ละ 2 ครั้งเชาเยน็ หรอื เมอ่ื มไี ข นอกจากนี้ใชเปนยาขมเจรญิ อาหารดวย ปจจบุ นั องคการเภสัชกรรมผลิตทิงเจอรบอระเพด็ เพ่ือใชแทน Tincture Gentian ซง่ึ เปนสวนผสมของยาธาตุ ทต่ี องนำเขาจากตางประเทศ การทดลองในสตั วพบวานำ้ สกัดเถาสามารถลดไขได
มงั คุด ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Garcinia mangostana L. วงศ : Guttiferae ชื่อสามญั : Mangosteen ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 10-12 เมตร ทุกสวนมยี างสีเหลือง ใบเดย่ี ว เรียงตรงขาม รปู ไขหรอื รูปวงรี แกมขอบขนาน กวาง 6-11 ซม. ยาว 15-25 ซม. เนอ้ื ใบหนาและคอนขางเหนียวคลายหนัง หลังใบสี เขยี วเขมเปนมัน ทองใบสีออนกวา ดอกเดี่ยวหรอื เปนคูออกท่ีซอกใบใกลปลายกิง่ สมบรู ณเพศหรอื แยกเพศ กลบี เลี้ยงสเี ขยี วอมเหลอื ง กลีบดอกสีแดง ฉ่ำน้ำ ผลเปนผลสด คอนขางกลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเปลอื กผลแหงซ่ึงมสี ารแทนนินเปนยาฝาดสมาน แกโรค ทองรวง ทองเสยี เรอ้ื รังและโรคเก่ียวกบั ลำไส พบสาร xanthone ในเปลอื กผลมีฤทธ์ฆิ าเช้อื แบคทเี รยี
Search
