ธนวัฒน์ พินทอง

การสืบคนขอ มูลสารสนเทศ นาย ธนวฒั น พินทอง ปวส.1 คอมพวิ เตอรธรุ กิจ

การสืบคน ขอมูลสารสนเทศ การสืบคน ขอมลู สารสนเทศ การสบื คนสารสนเทศ จากระบบอิเลก็ ทรอนกิ สทกุ ระบบในปจ จุบัน ควรมีค วามรู พน้ื ฐานเกีย่ วกับการสบื คน ขอ มูลและฐาน ขอมูลกอน รวมทงั้ การสืบคน ขอ มูลจากคอมพิวเตอร ในรูปแบบอ่ืนๆ ไดอ ยา งมปี ระสิทธภิ าพ การสืบคน สารสนเทศ หมายถงึ กระบวนการในการคน หา สารสนเทศทตี่ อ งการ โดยใช เครอื่ งมอื สบื คนรปู แบบตา งๆ การสบื คนสารสนเทศ แบงออกเปน 2 วิธี คือ 1. การสบื คน สารสนเทศดว ยระบบมอื (Manual System) เชน บัตรรายการ บัตรดรรชนวี ารสาร 2. การสบื คน สารสนเทศดว ยระบบคอมพิวเตอร (Computer System) เปน การสบื คน ทีส่ ามารถกระท าไดโ ดยผา นอปุ กรณคอมพิวเตอร ไดแก ฐานขอ มูล หนงั สอื อเิ ลก็ ทรอนิกส วารสารอเิ ล็กทรอนกิ ส และ การสบื คนสารสนเทศบนอนิ เทอรเน็ต เปน ตน

เครอื่ งมือการสืบคน ขอ มูลสารสนเทศ เครอื่ งมือ คอื อุปกรณทใี่ ชใ นการคน หาหนงั สือที่มี อยใู นหองสมุด เพอ่ื น ามาใช ประกอบการเรยี นรู ไดแ ก คอมพิวเตอร การสืบคน คอื การคน หาขอ มูล เก่ียวกบั หนังสอื ในหองสมดุ โรงเรียนวา มีหนังสอื ท่ี ผู เรียนตอ งการหรอื ไม หากมีจะปรากฏอยใู นหมวด หมูใด ขอ มลู คอื สัญญาณที่มนุษยรับรแู ละนํามา บันทึกในรูปสัญลักษณเมอื่ ขอมูลมกี ารจดั ความ หมายหรอื เน้ือหา จึงเปลยี่ นเปนระดับสารสนเทศ สารสนเทศ คือ ขอ เทจ็ จริง เหตกุ ารณ ท่ถี ายทอด และบนั ทกึ ไวใ นรปู แบบตา ง ๆ เชน หนังสอื วารสาร หนงั สอื พิมพ โสตทศั นวสั ดุ คอมพิวเตอร และค าพดู เปน ตน เพอ่ื น าไปใชใ นการตัดสนิ ใจหรือตอบ ปญ หาตา ง ๆ ได (ประภาวดสี ืบสนธ, 2543, หนา 6)

สว นประกอบของเครื่องมือในการสบื คน ขอ มลู สารสนเทศ ประกอบดว ย 1. หนาจอ คือ อปุ กรณสงออกขอ มลู (Output devices) หรือหนว ย แสดงผลประเภท หนึง่ ของคอมพวิ เตอรโ ดยขอ มลู ทจี่ อภาพแสดงผล นน้ั มกั จะประกอบดวยขอมูลทง้ั ที่เปน ตวั หนังสือ และภาพกราฟก 2. แปน พิมพคอื อุปกรณน าเขาขอมูล (Input devices) เปนอุปกรณ หลกั ที่ใชในการ น าขอมูลลงในเคร่อื งคอมพิวเตอรโ ดยปกตมิ ักจะมี ลักษณะเปน สีเ่ หล่ยี มผนื ผา หรอื ใกลเ คยี ง มแี ปนตาง ๆ ประมาณรอ ย แปนอยูบนคียบ อรด (ขึน้ อยูก บั ผงั แปน พมิ พ) ซง่ึ ถอดแบบมาจาก เครอื่ งพมิ พดีด เพ่ือใหก ารปอนขอ มลู ทเี่ ปน อักขระและตวั เลขท าได งายและสะดวกขึ้น แปน พมิ พจ งึ แยกแผงทเี่ ปน แปนอักขระกบั แปน ตัวเลขแยกไวตา งหาก 3. เมาสคือ อุปกรณน าเขาขอมูล (Input devices) ที่ใชใ นการควบคุม การใชง านใน คอมพวิ เตอร ซ่งึ ออกแบบ เพื่อใหพ อดกี ับการใชง าน โดยสว นโคงและสว นเวาจะโคง เขา ตามอุง มอื ของผใู ช โดยดานใต ของเมาสจ ะมอี ุปกรณ ซ่ึงตรวจจบั การเคลื่อนไหวของเมาส โดยสง สัญญาณ ไปที่คอมพวิ เตอร

3. เมาสค อื อปุ กรณน าเขา ขอ มูล (Input devices) ท่ี ใชใ นการควบคมุ การใชง านใน คอมพิวเตอร ซง่ึ ออกแบบ เพ่ือใหพ อดกี บั การใชงานโดยสวนโคง และสวนเวาจะโคงเขา ตามองุ มือของผูใช โดยดา น ใตข องเมาสจ ะมอี ปุ กรณ ซงึ่ ตรวจจบั การเคล่อื นไหว ของเมาส โดยสง สญั ญาณ ไปทค่ี อมพิวเตอร 4. เคส คอื กลอ งส าหรบั บรรจุอปุ กรณท่ีใชประมวล ผลและหนวยความจ าของ คอมพิวเตอรเ อาไวข า ง ใน เพอ่ื ประโยชนในการยดึ อุปกรณต า ง ๆ ใหม ีค วามมัน่ คง กะทดั รดั เคลื่อนยา ยได ขณะเดียวกนั ก็ เพือ่ ความปลอดภยั เชน ปองกันไฟดูด ปอ งกนั อปุ กรณสูญหาย และการปอ งกนั การสง คลน่ื รบกวน การท างานของอปุ กรณอ เิ ลก็ ทรอนกิ สอ น่ื ๆ

5. ซอฟตแวร(Software) เกีย่ ว กับงานของหองสมดุ คอื โปรแกรมสบื คน สารสนเทศ คมู อื เตรยี มสอบ ลง ฐานขอ มลู CDS/ISIS เพ่ือน าขอ มลู สง่ิ พิมพเหลานน้ั ออกบริการ และ อ านวยความสะดวก ในการคนหา หนังสือใหก บั ผใู ชซึง่ ผูใ ชสามารถสง ประมวลผล ผาน ทางเลอื กตา ง ๆ ไดต ามตองการ จากระบบเมนู

การสืบคน ขอ มูลสารสนเทศจากอิน เทอรเน็ต ความหมายของอินเทอรเนต็ อินเทอรเนต็ คอื ระบบ เครือขายนานาชาตเิ กดิ จากเครอื ขายยอย ๆ มี บรกิ ารมากมาย ส าหรบั ทุกคนท่ตี ิดตอ อนิ เทอรเ น็ต สามารถใชอ นิ เทอรเน็ตสงจดหมายคยุ กบั เพ่อื น ๆ คดั ลอกแฟม ขอ มูล และโปรแกรมจากคอมพวิ เตอร เครอื่ งอืน่ รวมทง้ั คนหาขอมูลสารสนเทศ จากแหลง ขอ มูลทวั่ โลก (เครเบรินส, แอนนา, 2540, หนา 42) ประโยชนของอินเทอรเนต็

1. ท าใหสามารถบริการคน หาและเขาถึงขอ มลู โดย ผา น World Wide Web (WWW) หรอื ทีเ่ รยี กกนั ยอ ๆ วา เว็บ (Web) 2. สามารถบรกิ ารแลกเปลย่ี น ขา วสารขอมูล เชน จดหมายอิเลก็ ทรอนกิ ส (E-mail / Electronic mail) การสนทนาทางเครอื ขาย (Chat rooms) หรอื ฟอรม่ั (Forum3. สามารถใชบ ริการการ ใชค อมพิวเตอรท างไกล เชน Telnet (ส านกั งาน คณะกรรมการ การศึกษาแหงชาติ, 2544, หนา 5) คุณธรรมและจริยธรรมในการใชอ นิ เทอรเ น็ต 1. ไม ใชอ นิ เทอรเ นต็ ทางลามกอนาจาร เชน ดูเว็บไซ ตลามก สง E-mail ลามก 2. ไมใชอินเทอรเนต็ ใน การละเมดิ สิทธ์ิของผอู ืน่ เชน พยายามเขาถงึ ขอมลู ของผูอ่นื โดย ไมไดรบั อนุญาต 3. ไมใชอนิ เทอรเน็ต ท าลายผูอ่ืน เชน ปลอยไวรสั 4. ไมใชอินเทอรเนต็ หลอกลวงผูอ นื่ เชน การสนทนาผา นเครอื ขายเพอื่ การหลอกลวงผอู น่ื 5. ไมใ ชอ ินเทอรเ น็ตในการกระ ท าการทจุ รติ เชน ขโมยขอมูลเร่อื งการเงนิ ของ ธนาคาร ขายของที่ผิดกฎหมา

ระเบยี บและมารยาทในการใชห อง สมุดดิจิตอล 1. ระเบียบการใชหองสมดุ ดจิ ติ อล 1.1 ใชเ พือ่ การ สบื คนขอมูลประกอบการเรียนเทา นน้ั 1.2 ลง ทะเบียนจองการใชเครอื่ งกอ นทกุ ครง้ั 1.3 หากไมมา ใชบ ริการตามทจ่ี องจะใหผ ูจองล าดับตอไปใชส บื คน ทันที 1.4 ไมน าแผน ซีดี มาใชในหอ งสมุด ดิจติ อล 1.5 ผูทส่ี บื คนไมเ ปน ใหแ จง เจาหนา ทเ่ี พ่อื รบั ค าแนะน ากอ นสืบคน 1.6 ลา งมอื ใหสะอาดและเชด็ ใหแ หง กอ นสืบคน ทกุ คร้งั 1.7 ตองเสยี คาบรกิ ารใน

การส่งั พมิ พขอ มูลทุกครัง้ ตามท่หี องสมุดก าหนด 1.8 ไมน าอาหาร เคร่ืองดม่ื มารับประทานในขณะสืบคน ขอมลู สารสนเทศ 2. มารยาทการใชหอ งสมุดดจิ ติ อล 2.1 ไมสงเสียงดังคุยกนั ในขณะสบื คนขอ มลู 2.2 ไม สืบคน ขอ มูลสารสนเทศนานเกนิ ไปท าใหผูอ่ืนไมมี โอกาสสบื คน 2.3 เกบ็ เมาสและแปนพมิ พให เรียบรอ ยตามเดมิ 2.4 เกบ็ เกาอีใ้ หเรียบรอ ยทกุ คร้ังที่ เลกิ สืบคนขอ มลู สารสนเทศแลว 2.5 ไมข ดี เขียน ขอ ความใด ๆ ลงบนโตะหรอื เกา อตี้ ลอดจนอุปกรณ ตาง ๆ ใน หอ งสมุดดิจิตอล

วิธีการเขาถึงและสืบคน ขอมูลสารสนเทศ จากเครอื ขายอินเทอรเ นต็ การเขาถึง การสืบคนขอ มูลสารสนเทศทีม่ ี ประสิทธภิ าพ สนองตอบความตอ งการของ ผูสืบคน หรือผเู รียน แหลงขอมลู สารสนเทศบนอนิ เทอรเ นต็ เปนแหลง ขอ มลู ทาง อเิ ลก็ ทรอนกิ สที่ส าคัญ และ ใหญท ีส่ ดุ มกี ารเปลย่ี นแปลงอยูตลอดเวลาแทบทุก วินาทีดังนัน้ ใน การสืบคน ขอมูลสารสนเทศบนอนิ เทอรเนต็

ขอ จาํ กัดของการสบื คนขอ มลู สารสนเทศ ทางอินเทอรเน็ต ถงึ แมว า การสืบคนขอ มูลสารสนเทศทางอนิ เทอรเนต็ จะมขี อ ดอี ยางเหน็ ไดชดั การสืบคน ขอ มูล สารสนเทศทางอนิ เทอรเน็ตกม็ ขี อจ ากดั หรือขอเสีย อยบู า ง ดงั น้ี 1. ขอมลู สารสนเทศท่ีมอี ยูในอิน เทอรเน็ตมคี วามครอบคลมุ กวา งขวางมาก มคี วาม หลากหลาย ไรพ รมแดน จงึ ท าใหผใู ชท ่ีไมม ีทกั ษะ การสืบคนอาจเกิดปญหาเนืองจากไดข อมูล สารสนเทศทไ่ี มต รงตามความตอ งการเปนจ านวน มากท าใหเ สยี เวลา 2. ขอ มลู สารสนเทศบนอิน เทอรเ น็ตถูกปรบั ปรุงแกไ ขไดอ ยา งรวดเรว็ ท า ใหก ารอางอิง เอกสารท าไดล าบากเพราะการ เขา ไปสืบคน เอกสารอกี คร้ังหน่งึ ในวนั ขา งหนา เอกสารดังกลา ว อาจจะไมอยแู ลว หรือเน้ือหา ขอ ความอาจถูกปรับเปล่ียนไปแลวกไ็ ด 3. ขอ มลู สารสนเทศบนอินเทอรเ นต็ ที่ไดมาจะตอ งตรวจสอบ ความนาเชือ่ ถือของ แหลงขอมูลที่ไดม าดวยวามคี วามนา เช่อื ถอื มากแคไ หน

การประเมนิ ความนาเชื่อถือของแหลง ขอ มลู เพ่ือเปน การตรวจสอบความนา เชอ่ื ของแหลงขอมลู สารสนเทศทส่ี ืบคนมาไดผูสบื คน สามารถประเมิน ความนาเชอื่ ถอื ของแหลง ขอ มลู ไดจาก 12 องคป ระกอบ (สุกญั ญา ประจุ ศลิ ปะและคณะ, 2547) ดงั นี้ 1. บอกวตั ถุประสงคใ นการสรางหรอื เผยแพร ขอ มลู ไวใ นเว็บไซต 2. การเสนอเน้ือหาตรงตามวตั ถุ ประสงคในการสรางหรือเผยแพรข อมูลของเวบ็ ไซต 3. เนอ้ื หาเวบ็ ไซตไมขดั ตอกฎหมาย ศลี ธรรม และ จริยธรรม 4. มกี ารระบชุ อ่ื ผเู ขยี นบทความหรือผใู ห ขอ มลู บนเวบ็ ไซต 5. มีการใหที่อยู (e-mail address) ท่ีผูอา นสามารถติดตอผดู แู ลเว็บไซตไ ด 6. มีการ อา งองิ หรอื ระบแุ หลง ทม่ี าของขอ มูลของเนอ้ื หาที่ ปรากฏบนเวบ็ ไซต

7. สามารถเช่ือมโยง (link)ไปเวบ็ ไซตอ่ืนทอี่ างถงึ ได 8. มกี ารระบุวนั เวลาในการเผยแพรข อมูลบนเว็บ ไซต 9. มกี ารระบุวันเวลาในการปรบั ปรงุ ขอมลู คร้งั ลาสดุ 10. มีชอ งทางใหผูอานแสดงความคดิ เหน็ 11. มีขอ ความเตือนผูอา นใหใ ชว จิ ารณญาณในการ ตดั สนิ ใจใชข อ มูลท่ปี รากฏบนเว็บไซต 12. มีการ ระบวุ า เปนเว็บไซตสวนตวั หรอื ระบุแหลงท่ีใหก าร สนับสนุนในการสรา งเวบ็ ไซต

การสบื คนขอมูลดว ย Search Engine เสิรช เอนจิน (search engine) หรอื โปรแกรมคน หา และคือ โปรแกรมท่ีชวยในการ สืบคนหาขอ มูล โดย เฉพาะขอมูลบนอินเทอรเ นต็ โดยครอบคลุมทัง้ ขอ ความ รูปภาพ ภาพเคล่อื นไหว เพลง ซอฟตแวร แผนท่ี ขอมูลบคุ คล กลุม ขาว และอ่ืน ๆ ซงึ่ แตกตาง กันไป แลว แตโปรแกรมหรือผใู หบ รกิ ารแตล ะราย เสิรชเอนจนิ สวนใหญจ ะคนหาขอมลู จากค าส าคัญ (คียเ วิรด ) ทผ่ี ูใชปอ นเขา ไป จากนั้นก็จะแสดง รายการผลลพั ธที่มนั คิดวาผใู ชนาจะตองการ ขึ้นมา ในปจ จบุ ัน เสริ ชเอนจินบางตวั เชน กเู กลิ จะบันทึก ประวตั ิการคน หาและการเลือก ผลลัพธข องผูใ ชไ ว ดว ย และจะน าประวตั ิที่บนั ทกึ ไวน นั้ มาชวยกรอง ผลลัพธใ นการคน หาครั้ง ตอ ๆ ไป

ความหมายของการจดั เก็บและการคน คนื สารสนเทศ การจัดเก็บและการคนคืนสารสนเทศ (Information Storage and Retrieval – ISR) มกี ารก าหนดความ หมายไวหลากหลาย โดยแบง ออกเปนสองสวน คอื การจดั เกบ็ สารสนเทศ (Information storage) และ การคน คืนสารสนเทศ (information retrieval) การ จัดเกบ็ สารสนเทศเปน ค าที่เกิดขน้ึ ควบคกู ับสถาบัน บรกิ ารสารสนเทศในอดีต มี ความหมายครอบคลุม การจดั ท าโครงสรา งและควบคุมบรรณานกุ รม เปนการจัดระบบโดย วิเคราะหทรัพยากรสารสนเทศ จัดหมวดหมแู ละท าบัตรรายการ บรรณานกุ รม ดรรชนี สาระสงั เขป ควบคุมบรรณานกุ รม การคน คืนสารสนเทศในอดีตเปน งานบรกิ ารชวยผูใชคน หา ทรพั ยากรสารสนเทศ (information search) หรอื บอกใหผ ใู ชร แู หลง จัดเก็บสารสนเทศ งาน คนคืน สารสนเทศจึงเปนงานคนหาและชว ยผใู ชคน แนะน าและสอนผใู ช อ านวยความสะดวก ตางๆ ใหผ ู ใชไดรบั ทรัพยากรสารสนเทศตามความตอ งการ

ทฤษฎพี ้ืนฐานและการประเมินระบบจดั เก็บและการคน คืนสารสนเทศ ทฤษฎพี ้นื ฐานในการจดั เกบ็ และคนคืนสารสนเทศ ใหค วามรูเ กีย่ วกบั แนวคิดพ้ืนฐาน เกย่ี วกับระบบจดั เก็บและคน คนื สารสนเทศและตัวแบบพฤติกรรม สารสนเทศ แนวคดิ พนื้ ฐาน พจิ ารณาการจัดเก็บและ การคน คนื สารสนเทศในเชงิ ระบบ กลา วถงึ องคป ระกอบส าคัญของ ระบบจดั เกบ็ และคน คนื สารสนเทศ ไดแ ก ทรัพยากรสารสนเทศ ฐานขอมูล และผูใช ตัวแบบ พนื้ ฐานในการจดั เก็บและคนคืน สารสนเทศ การจัดเก็บและการคนคนื เปน ระบบใน เชิงจุลภาค คือระบบคน คืนสารสนเทศ ประกอบดวย ขอมูลน าเขา การประมวลผล ผลลพั ธ และขอ มูล ปอนกลบั ท าหนาที่ส าคญั คอื วเิ คราะหเ นอ้ื หา เอกสาร วิเคราะหความตอ งการของผูใชและ จบั คู โดยมรี ะบบยอย 6 ระบบรว มกันท างานตางๆ ตวั แบบ พฤตกิ รรมสารสนเทศเปน ตวั แบบที่ อธบิ าย พฤตกิ รรมสารสนเทศทงั้ ในเชงิ ท่ีมา

เทคโนโลยี และมาตรฐานในการจดั เกบ็ และการคน คืนสารสนเทศ เทคโนโลยีทใี่ ชใ นการจดั เกบ็ และการคน คนื สารสนเทศ คอื ฮารด แวร ซอฟตแวร ฐานขอมลู และ การส่อื สาร จ าแนกเปนเทคโนโลยีท่ใี ชใ นการ บนั ทกึ จดั เกบ็ และแสดงผล เทคโนโลยีในการคน คืนสารสนเทศเกยี่ วกบั ดรรชนีค าคน เทคนิคการคน คนื และการเลอื ก ฐานขอ มูล เครอื ขายอนิ เทอรเนต็ และการคนคนื สารสนเทศ การประยกุ ตเทคโนโลยี ไฮเปอร มเี ดียในการคน คืนสารสนเทศ มาตรฐานส าคญั ในการจัดเก็บและการคน คืนสารสนเทศ เปน เรื่องเกีย่ วกับประเภท ความส าคัญและองคการที่ เก่ยี วกับมาตรฐานในการจดั เก็บและการคน คืน สารสนเทศ ประเภท ของมาตรฐานมงุ เนนมาตรฐาน ทนี่ ามาใชในการท างานดา นตา งๆ ทัง้ ในการ สื่อสารขอมูล การ จัดเก็บและการคน คืนรูปแบบ ตา งๆ และมาตรฐานเฉพาะแตละงาน

การคนหาและคน คนื สารสนเทศ การคน หาและคน คืนสารสนเทศมพี ฒั นาการการคน หาดว ยระบบมอื มาเปน คน คนื สารสนเทศดวย คอมพิวเตอรก ระบวนการคนหาสารสนเทศมขี ัน้ ตอน ตา งๆ ต้งั แตท าความ เขา ใจความตอ งการของผใู ช จนถงึ คน หาและพมิ พผ ลลพั ธ กลยทุ ธในการคน คืน สารสนเทศที่ ส าคัญคือการสัมภาษณ การวิเคราะห ค าถาม และใชก ารเทคนคิ การคนคนื ใชศ พั ทบังคบั ศัพทไ มควบคุมหรอื ภาษาธรรมชาติ และค าสง่ั ท่จี า เปนตางๆ ตัวแบบการคน คืนสารนเทศ เชน ตัวแบบ บูเลียน ตวั แบบความเปนไปได และตวั แบบอ่นื ๆ การ คนคืนสารสนเทศออนไลนแ ละการคน คนื

สารสนเทศจากมัลตมิ เี ดีย เปน การคน คืนจากฐาน ขอมูลดจิ ทิ ลั โดยใชเทคโนโลยคี อมพิวเตอรและ เทคโนโลยโี ทรคมนาคมเปน อปุ กรณช วยการคน มี พัฒนาการ และองคประกอบของการคนคนื จากฐาน ขอมูลออนไลน ฐานขอ มูลออนไลนนอกจากให ขอ มลู บรรณานุกรม ยังใหบ ริการขอมลู เนือ้ หาเต็ม ตลอดจน ภาพกราฟก สว นฐานขอมูลมัลตมิ เี ดีย สารสนเทศท่เี ปน ภาพ เสียง ภาพเคล่อื นไหว และ เปน การคน คืนสารสนเทศไฮเปอรเ ทก็ ซท

การคน คนื สารสนเทศในยุคดิจทิ ัล มีการศกึ ษาวจิ ยั เพอื่ พัฒนาระบบคน คนื สารสนเทศ โดยประยุกต ศาสตรดานปญ ญาประดษิ ฐ การรวบรวม ถา ยทอด ความรแู ละประสบการณ การ แทนความรูแ ละ ประสบการณเพื่อน าไปประมวลเพื่อท างานลกั ษณะ ใชปญ ญาเพอ่ื แกปญ หาได ใกลเคยี งกับมนษุ ยม าก ท่สี ดุ ขอบเขตงานวจิ ัยเกย่ี วกบั ระบบผูเชย่ี วชาญ ระบบประมวล ภาษาธรรมชาติ โปรแกรมตัวแทน อจั ฉรยิ ะ โดยเฉพาะที่ใชใ นงานคนคืนสารนเทศ งานวจิ ัย ระบบการคนคืนสารสนเทศหลายภาษา ระบบคนคืนสารสนเทศจากการอางองิ การคนคนื สารสนเทศทผี่ นวกผลปอ นกลับดานความสมั พนั ธ กับเนือ้ หาและสว นตอ ประสานผใู ชแบบ วชิ วลไลเซ ชันในระบบคน คืนสารสนเทศ