บรรยากาศภาค

ก ค�ำ น�ำ เอกสารประกอบการเรียนที่ท่านกำ� ลงั ศึกษาอยนู่ ้ีเป็นเล่มท่ี 5 เรื่อง บรรยากาศภาค สำ� หรับนกั เรียนโรงเรียนบุญวาทยว์ ทิ ยาลยั อำ� เภอเมือง จงั หวดั ลำ� ปาง โดยมีเป้าหมายเพอ่ื ใหน้ กั เรียนไดเ้ รียนรู้ลกั ษณะทางบรรยากาศภาคและการปรากฎการณ์ต่างๆท่ีเกิดข้ึน บริเวณช้นั บรรยากาศท่ีส่งผลต่อการดำ� เนินชีวติ ของมนุษย์ โดยผจู้ ดั ทำ� หวงั วา่ จะช่วยพฒั นาการเรียนรู้ของนกั เรียนใหม้ ีประสิทธิภาพสอดคลอ้ ง กบั หลกั สูตรแกนกลางการศึกษาข้นั พ้นื ฐาน พ.ศ. 2551 และหลกั สูตรภูมิศาสตร์โอลิมปิ ก ของ มูลนิธิส่งเสริ มโอลิมปิ กวิชาการ และพัฒนามาตรฐานวิทยาศาสตร์ศึกษา ในพระอุปถมั ภส์ มเด็จพระเจา้ พ่ีนางเธอ เจา้ ฟ้ากลั ยาณิวฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราช นครินทร์ ช่วยส่งเสริมการเรียนการสอนของครูใหส้ มั ฤทธ์ิผลมากยงิ่ ข้นึ สอดคลอ้ ง กบั ปรัชญาการเรียนรู้ที่ใหน้ กั เรียนสามารถเรียนรู้ไดต้ ลอดชีวิต และเพ่ิมประสิทธิภาพ ของนกั เรียนใหม้ ีศกั ยภาพในระดบั ชาติและระดบั นานาชาติสืบไป นายพิภพภทั ร์ มดั ฉิมา ตำ� แหน่งครู วทิ ยฐานะ ชำ� นาญการ โรงเรียนบุญวาทยว์ ทิ ยาลยั อำ� เภอเมือง จงั หวดั ลำ� ปาง

ข สารบญั เร่ือง หนา้ ค�ำน�ำ ก สารบญั ข สารบญั รูปภาพ ค ค�ำแนะน�ำส�ำหรบั ครู ง ค�ำแนะน�ำส�ำหรบั นกั เรียน จ โครงสรา้ งของเอกสารประกอบการเรียน ฉ ค�ำช้ีแจงการใชเ้ อกสารประกอบการเรียน ช แผนผงั แสดงข้นั ตอนการเรียนโดยใชเ้ อกสารประกอบการเรียน ซ แบบทดสอบกอ่ นเรียน ณ เลม่ ท่ี 5 เร่ือง บรรยากาศภาค 1 ความหมายของบรรยากาศภาค 2 โครงสรา้ งของบรรยากาศภาค 2 ปรากฏการณท์ างบรรยากาศภาค 4 สภาพอากาศทเี่ ลวรา้ ย 12 แบบฝึกหดั ท่ี 5.1 17 แบบฝึกหดั ท่ี 5.2 18 แบบฝึกหดั ที่ 5.3 19 แบบทดสอบหลงั เรียน 20 แบบบนั ทกึ คะแนน 23 ภาคผนวก 24 เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน 26 เฉลยแบบฝึกหดั ที่ 5.1 27 เฉลยแบบฝึกหดั ที่ 5.2 28 เฉลยแบบฝึกหดั ที่ 5.3 28 เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน 29 บรรณานกุ รม 30 ประวตั ผิ เู้ขยี น 32

ค สารบญั ภาพ เรื่อง หนา้ ภาพท่ี 1 ช้นั บรรยากาศ 3 ภาพท่ี 2 การเกดิ กลางวนั กลางคนื 4 ภาพท่ี 3 การโคจรของโลกรอบดวงอาทติ ย ์ 5 ภาพท่ี 4 ขา้ งข้นึ ขา้ งแรม 6 ภาพท่ี 5 การเกดิ สุริยปุ ราคา 7 ภาพที่ 6 การเกดิ จนั ทรุปราคา 7 ภาพท่ี 7 ลมประจ�ำปี 8 ภาพที่ 8 ลมประจ�ำฤดู 9 ภาพท่ี 9 ลมบก ลมทะเล 10 ภาพท่ี 10 ลมหุบเขา ลมภเู ขา 10 ภาพที่ 11 บริเวณเกดิ พายหุ มนุ เขตรอ้ น 12 ภาพท่ี 12 การเกดิ พายงุ วงชา้ ง 13 ภาพท่ี 13 พายฤุ ดหู นาว 14 ภาพที่ 14 Polar vortex 15 ภาพที่ 15 การเกดิ พายหุ มนุ 19

ง คำ� แนะนำ� ส�ำหรับครู การใชเ้ อกสารประกอบการเรียน เร่ือง บา้ นของฉนั โลกของเรา รายวชิ าสงั คมศึกษา ส�ำหรับนกั เรียนช้นั มธั ยมศึกษาปี ท่ี 5 เอกสารประกอบการเรียนท่ี 5 เร่ืองบรรยากาศภาค ใชป้ ระกอบแผนจดั การเรียนรู้ท่ี 5 เวลาเรียนจ�ำนวน 1 ชว่ั โมง มีจุดมุ่งหมายเพื่อใหก้ ารด�ำเนินกิจกรรมการเรียนไดบ้ รรลุตามมาตรฐาน ตวั ช้ีวดั และจุดมุ่งหมายของการเรียนและมีประสิทธิภาพ โดยใช้เอกสารประกอบการเรียน เพ่ือให้นกั เรียนไดศ้ ึกษาและท�ำกิจกรรม เพื่อตรวจสอบความกา้ วหนา้ ของนกั เรียนโดย ผสู้ อนควรเตรียมความพร้อมและปฏิบตั ิตามค�ำแนะน�ำดงั ต่อไปน้ี 1. ศึกษารายละเอียดเกี่ยวกบั แผนจดั การเรียนรู้ เน้ือหาท่ีสอน เอกสารประกอบ การเรียน และค�ำช้ีแจงต่างๆ ใหเ้ ขา้ ใจก่อนด�ำเนินกิจกรรมการเรียนรู้ 2. เตรียมเอกสารประกอบการเรียนใหพ้ ร้อมและครบจ�ำนวนนกั เรียนในช้นั เรียน 3. ก่อนจดั กิจกรรมการเรียนรู้ครูควรช้ีแจงให้นกั เรียนเขา้ ใจบทบาทของตนเอง แนะน�ำข้นั ตอนการใชเ้ อกสารประกอบการเรียนแนวปฏิบตั ิในระหวา่ งการด�ำเนินกิจกรรม การเรียนรู้แลว้ จึงใหท้ �ำแบบทดสอบก่อนเรียน 4. ขณะที่นกั เรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนครูคอยใหค้ วามช่วยเหลือ แนะน�ำ กระตุน้ ให้ศึกษาเอกสารประกอบการเรียนอย่างกระตือรือร้นและตอบขอ้ สงสัยต่าง ๆ ระหวา่ งเรียน พร้อมท้งั สงั เกต และประเมินพฤติกรรมการเรียนรู้ของนกั เรียน 5. เม่ือนกั เรียนศึกษาเอกสารประกอบการเรียนครบถว้ นใหน้ กั เรียนท�ำแบบทดสอบ หลงั เรียนแลว้ น�ำผลการทดสอบกอ่ นเรียนและหลงั เรียนแจง้ ใหน้ กั เรียนทราบความกา้ วหนา้ ทางการเรียน พร้อมท้งั เฉลยและอธิบายสรุปความรู้ 6. การวดั และประเมินผลประเมินจากแบบทดสอบก่อนเรียนและหลงั เรียน สงั เกตพฤติกรรมการเรียนรู้ และประเมินผลการท�ำแบบฝึกหดั 7. เมื่อสิ้นสุดการปฏิบตั ิกิจกรรมการเรียนรู้ผูส้ อนให้ผูเ้ รียนร่วมตรวจสอบและ เกบ็ เอกสารประกอบการเรียนใหเ้ รียบร้อยเพอื่ สะดวกในการน�ำไปใชค้ ร้ังต่อไป

จ คำ� แนะนำ� ส�ำหรับนกั เรียน เอกสารประกอบการเรี ยนฉบับน้่ีประกอบด้วยค�ำแนะน�ำส�ำหรับครู , ค�ำแนะน�ำส�ำหรับนักเรี ยน,โครงสร้างเอกสารประกอบการเรี ยน,ค�ำช้ีแจงใน การศึกษา,แผนผงั ของเอกสารประกอบการเรียน,แบบทดสอบก่อนเรียน,เน้ือหา, แบบฝึกหดั และแบบทดสอบหลงั เรียนใหน้ กั เรียนปฏิบตั ิตามค�ำแนะน�ำดงั ต่อไปน้ี คำ� แนะน�ำส�ำหรับหัวหน้ากล่มุ 1. เป็นผนู้ �ำในการปฏิบตั ิกิจกรรม โดยน�ำเอกสารประกอบการเรียนใหส้ มาชิกทุก คนปฏิบตั ิตามค�ำแนะน�ำ ใหเ้ ป็นไปตามข้นั ตอน 2. ควบคุมดูแลการท�ำงานของสมาชิกใหเ้ รียบร้อยไม่ส่งเสียงดงั รบกวนกลุ่มอื่น 3. ติดต่อประสานงานกบั ครูผสู้ อนเม่ือพบปัญหาภายในกลุ่ม 4. เป็นผเู้ ฉลยกิจกรรมและตรวจค�ำตอบ คำ� แนะน�ำส�ำหรับเลขานุการกล่มุ 1. เป็นผชู้ ่วยหวั หนา้ กลุ่มในการด�ำเนินกิจกรรม 2. เป็นผดู้ �ำเนินการแทนหวั หนา้ กลุ่มหากหวั หนา้ กลุ่มมีภาระกิจอื่น คำ� แนะน�ำส�ำหรับสมาชิก 1. อ่านค�ำช้ีแจง ค�ำแนะน�ำการใชเ้ อกสารประกอบการเรียน ข้นั ตอนการเรียนโดย ใชเ้ อกสารประกอบการเรียนใหเ้ ขา้ ใจก่อนลงมือศึกษาเอกสารประกอบการเรียน 2. ศึกษาขอ้ มลู พน้ื ฐานประกอบดว้ ยมาตรฐานการเรียนรู,้ ตวั ช้วี ดั จดุ ประสงคก์ ารเรียน รู้ สาระการเรียนรู้ และสาระส�ำคญั 3. ท�ำแบบทดสอบก่อนเรียนที่ก�ำหนดไว้ จ�ำนวน 10 ขอ้ เพอื่ ตรวจสอบความรู้พ้ืนฐาน 4. ศึกษาส่วนเน้ือหาไวต้ ามล�ำดบั ที่ก�ำหนดไวใ้ นเอกสารประกอบการเรียน 5. เม่ือศึกษาเอกสารประกอบการเรียนเสร็จเรียบร้อยแลว้ ใหท้ �ำแบบฝึ กหดั แลว้ ตรวจสอบค�ำตอบไดจ้ ากเฉลยทา้ ยภาคผนวก 6. ท�ำแบบทดสอบหลงั เรียนจ�ำนวน 10 ขอ้ 7. ตรวจค�ำตอบจากเฉลยแบบทดสอบหลงั เรียนในทา้ ยภาคผนวก พร้อมบนั ทึก ผลคะแนนลงแบบบนั ทึกคะแนนเพื่อตรวจสอบความกา้ วหนา้ ทางการเรียน หากไม่ผา่ น เกณฑท์ ่ีก�ำหนดใหท้ บทวนเน้ือหาแลว้ ใหท้ �ำแบบทดสอบหลงั เรียนอีกคร้ังหากผา่ นเกณฑ์ การประเมินใหศ้ ึกษาเอกสารประกอบการเรียน เล่มท่ี 2 สณั ฐานและภูมิประเทศ 8. หากมีขอ้ สงสยั ใหข้ อค�ำอธิบายหรือถามครูผสู้ อนเพอ่ื ร่วมกนั สรุปขอ้ สงสยั น้นั ๆ

ฉ โครงสร้างของเอกสารประกอบการเรียน ขมท จชภาีอวูมาากตงติงิศกกสราาาฐสรยรารตมตตภกนพรววาััารก์ตใสชชพะนาร้้ีีิ่ววงทหรฐกดดซััเ�รารำา่ททึขงือนีรยมี่อ่ีภคสสกนีผงยนัา้ร55ธลรพู้ ห..ร ตเ11ิบสรรา่อีมมยวาตัมกนรเิิท44ชคนะัร--าาร6ทู6้ทแงตา//ี่ธลี่42ะิแส5 ระห ลวกภ5รกเิ์ะา.คูมมส1นักรริศชรเเใาขาปุปาารนะสาต้ลกหรใแิใตี่ยรจะลน์อนระลบะิท์ปทแกัใบธรปษช�ำขิพะขลณข้ อเอลงทอ้ะงทงขมศขธมอาไูลอรงนงทภรงธสุษโมยูมรภลยแชริสาก์ลมาาพซทตะรช่ึงภภิสาาสใูงมูมตนช่กงิศิทิภเผาแ้ทาา่ีเยลผสกคศภกนิดตตอารขรท่พายะ้์งึนา่่ีซ ท ๆงแแบ่ึงมบลลทขนีปะะกอ�โำคเราใงคลระวหโรกกสาลเ้่ือเมกาิปทกงริสด็นธมดปมั ิภผือ�ัพญำาเลทนพนัหมาิน ธง าา ์ บ จ ุดรปรยราะกส เด ดดา ม งาาา้้้ศ ่ือ- คนนน--ไ น ์กคคทดอกใกัาุณวก้ธรัชรเาะิบษร้เลเมครีตยะากัีรยรนือยษู้่ืนอครปณือรวงฏู้มาระิบม้นอือตัหนัใทิกนมพาิจกางงึ กยภาปรแรูมรรลทิะศมะ�สำาตงปสงาารคนมตา์เกรอ์เฎกพกสื่อาารรระณปบ์ตรุก่าะงากๆรอเบใกนิดกบปารรรเรรายียกานฎกนกา้ศีแารลณว้ น์ตกั่างเรๆียในนสทามางาชร้ถนั ส มรรถน ะ213ผ... ้คทคูเรววกัียาาษนมมะสสกาาามมราาใรรชถถช้ ใใีวนนติ กกาารรคสิด่ือสาร ค ุณ ล กั ษ ณ 132ะ...อ ม ในัคฝีววพ่ เนิ รางึีมยยั ปนใมรนรุ่งะูก้ มส านั่ งรใคทน์ �ำกงาานรท�ำงาน สาระกา231ร...เรปโคียควรนราามกงรสู้หฎรกม้าาางรยขณขออ์ตงง่าชชง้นั ้ๆนั บบใรนรรรบยยารากรกายาศาศกาศภาค บเ สแชตาร่นรร่ละยะไสานชก�ำบ้ันโคาตศรญัมรตรีคยเ่าจุณางนกๆสาศอเมชเอบป่นก็ตันซขิแสิาเ้ จต่วงนขนก้ึนตขอ่ขอาางาง้รงกอ์กแนัาอรกแนมาตศสเกทปุรต็ี่มนิย่าีโตปุ งคน้รกรานังคโสอดา รอยจ้าชกนัง้นัปไทบปรระุรปกอรรอยีกาาบคทกาด้งัา ว้แยศยลงัมกมะีกลกีปาุ่มารรรแราเกวปกมส๊ ลฏกป่ียกลรนาุ่มะรแเเณภปปท็ลน์ใงตนชข่า้ชนั งอ้ันๆๆง สภาพอากาศ เป็นตน้

ช คำ� ชีแ้ จงการใช้เอกสารประกอบการเรียน 1. เอกสารประกอบการเรียน เรื่อง “บา้ นของฉนั โลกของเรา” เลม่ ท่ี 5 เรื่อง บรรยากาศ ภาค ใชเ้ วลาเรียน 1 ชวั่ โมง มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอื่ ใชเ้ ป็นเอกสารประกอบการเรียนทเ่ี นน้ ใหน้ กั เรียน ไจดดั ศก้ ึการษเราียแนละรใู้ทน�ำแกติจล่กะรแรมผทนาจ้ ยดั เกนา้ือรหเราียนน้นั รูแ้ ซล่ึงะมยีเงันใ้ือชหเ้ ปา็นอสยาื่่องปลระะเอกยีอดบมกหีารวั จขดั อ้ กสรอะดบควลนอ้ กงากรบัเรแียผนนรู้ เอกสารประกอบการเรียนรูเ้ ลม่ น้ปี ระกอบดว้ ยเน้อื หาโครงสรา้ งของโลกมเี วลาเรียน 1 ชวั่ โมง 2. ส่วนประกอบของเอกสารประกอบการเรียน ประกอบดว้ ย 2.1 ส่วนน�ำของเอกสารประกอบการเรียน ค�ำน�ำ สารบญั ค�ำแนะน�ำส�ำหรับ ครู ค�ำแนะน�ำส�ำหรับนกั เรียนมาตรฐานการเรียนรู้ ตวั ช้ีวดั จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ สมรรถนะ คุณลกั ษณะอนั พึงประสงค ์ สาระการเรียนรู้ สาระส�ำคญั และแบบทดสอบก่อนเรียน 2.2 ขอ้ มูลพ้ืนฐาน ประกอบดว้ ยมาตรฐานการเรียนรู้ ตวั ช้ีวดั และจุด ประสงค ก์ ารเรีย2น.3รู้ทแบ้งั ดบา้ทนดคสวอามบรกู้ ่อทนกั เษรีะยนและคุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ 2.4 ส่วนเน้ือหา 2.5 แบบฝึกหดั ประจ�ำบท 2.6 แบบทดสอบหลงั เรียน 2.7 เกณฑก์ ารประเมิน 2.8 ภาคผนวก ประกอบดว้ ยเฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน เฉลยแบบทดสอบ หลงั เรียนและเฉลยแบบฝึกหดั 2.9 บรรณานุกรม 3. ผใู้ ชเ้ อกสารประกอบการเรียนรู้น้ีควรศึกษาค�ำแนะน�ำในการใชเ้ อกสารประกอบ การเรียนก่อนใชอ้ ยา่ งละเอียดด

ซ

ฌ แบบทดสอบกอ่ นเรียน เร่ือง บรรยากาศภาค รายวชิ า สงั คมศกึ ษาฯ ส 32101 ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีที่ 5 จ�ำนวน 10 ขอ้ คะแนนเตม็ 10 คะแนน คำ� ชแี้ จง ใหน้ กั เรียนเลอื กค�ำตอบทถี่ กู ตอ้ งทส่ี ดุ เพยี งค�ำตอบเดยี ว โดยท�ำเคร่ืองหมายกากบาท (x) ลงในกระดาษค�ำตอบ 1. บรรยากาศภาคเป็นการศกึ ษาทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั ส่วนใดของโลก 1. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ 2. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ กบั สิ่งไมม่ ชี ีวติ 3. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ กบั สิ่งไมม่ ชี ีวติ รวมท้งั ปรากฏการณ์ ตา่ งๆ 4. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั สงิ่ มชี วี ติ กบั สงิ่ ไมม่ ชี วี ติ และส่วน อวกาศภายนอกรวมท้งั ปรากฏการณต์ า่ งๆ 2. ช้นั บรรยากาศใดมคี วามส�ำคญั อยา่ งมากในการกกั เกบ็ ความรอ้ นจากภายนอกโลก 1. ช้นั โทรโพสเฟียร์ 2. ช้นั สตารโ์ ตสเฟียร์ 3. ช้นั เมโสสเฟียร์ 4. ช้นั เทอรโ์ มสเฟียร์ 3. ปัจจยั ใดทที่ �ำใหเ้ กดิ ปรากฎการณ์ Polar vortex 1. ลมเจท็ 2. ลมสินคา้ 3. ลมประจ�ำถนิ่ 4. ลมประจ�ำฤดู 4. ช่วงเวลาใดทส่ี ง่ ผลใหเ้ กดิ การกดั เซาะชายฝัง่ มากทส่ี ุด 1. น้ำ� ข้นึ 2. น้ำ� ตาย 3. น้ำ� ลง 4. น้ำ� เกดิ 5. ปรากฏการณท์ างช้นั บรรยากาศใดเกย่ี วขอ้ งกบั การเกดิ วนั ครีษมายนั ในซีกโลกใต้ 1. แสงอาทติ ยต์ ้งั ฉากทเี่ สน้ ศูนยส์ ูตร 2. แกนโลกทางเหนอื หนั เขา้ ออกดวงอาทติ ย์ 3. แสงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ทรอปิก ออฟ แคนเซอร์ 4. เกดิ พระอาทติ ยเ์ทย่ี งคนื ในซีกโลกเหนอื เช่น นอรเ์ วยห์ รือสวเี ดน 6. ลมใดทม่ี คี วามส�ำคญั ของการเดนิ เรือส�ำเภาบริเวณละตจิ ดู กลางมากทสี่ ุด 1. ลมตะวนั ตก 2. ลมข้วั โลก 3. ลมคา้ 4. ลมเจต็ 7. การเคลอ่ื นทข่ี องกระแสอากาศมกั เกยี่ วขอ้ งกบั การกอ่ ตวั ของเมฆประเภทใด 1. ควิ มลู สั 2. สเตรตสั 3. นมิ โบสเตรตสั 4. ควิ มโู ลนมิ บสั

ฎ 8. ในช่วงเดอื นมกราคมของทกุ ปีประเทศไทยจะมอี ากาศคอ่ นขา้ งเยน็ ยกเวน้ พน้ื ทใ่ี ด 1. ภาคเหนอื 2. ภาคตะวนั ตก 3. ภาคใตฝ้ ัง่ อา่ วไทย 4. ภาคตะวนั ออก 9. จาก “รายงานขา่ วพบวา่ มพี ายเุ ฮอริเคนแคทรินาก�ำลงั ข้นึ ฝง่ั ” จากขอ้ ความดงั กลา่ วเป็นการ น�ำเสนอขา่ วในภมู ภิ าคใด 1. อเมริกาเหนอื 2. ออสเตรเลยี 3. เอเชีย 4. แอฟริกา 10. ขอ้ ใดผดิ 1. ขา้ งข้นึ เป็นปรากฏการณท์ เี่ หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรแ์ ละคอ่ ยๆ เพมิ่ ข้นึ ต้งั แตล่ ะ คนื เริ่มต้งั แต่ วนั ข้นึ 1 คำ่� ถงึ วนั ข้นึ 15 คำ่� 2. ขา้ งแรมเป็นปรากฏการณท์ เี่ หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรค์ อ่ ยๆ ลดลงในแตล่ ะคนื เร่ิมต้งั แตว่ นั แรม1 คำ่� ถงึ ช่วง 14 คำ่� หรือ 15 คำ่� 3. สุริยปุ ราคาเป็นปรากฏการณท์ เ่ี กดิ ข้นึ ในเวลากลางวนั เมอื่ ดวงอาทติ ยจ์ ะโคจรเขา้ มา บงั ดวงจนั ทร์ ท�ำใหเ้งาของดวงจนั ทรท์ เี่ กดิ ข้นึ ตกลงมายงั โลกเกดิ ความมดื ข้นึ บนพน้ื โลกในชว่ ง ระยะเวลาหน่งึ 4. จนั ทรุปราคาเป็นปรากฏการณท์ เ่ี กดิ ข้นึ ในเวลากลางคนื เมอ่ื แสงอาทติ ยท์ สี่ ่องกระทบ โลกท�ำให้เกดิ เงาทอดไปในอากาศเมอ่ื ดวงจนั ทรโ์ คจรเขา้ มาอยใู่ นเงาของโลกดวงจนั ทรจ์ ะคอ่ ยๆ มดื ลง

ฏ กรเะลด่มาทษ่ี ค5ำ� เตร่ือองบทบดรรสยอาบกกา่ศอนภาเรคียน ช่ือ-สกลุ ............................................................................ช้นั ................เลขที่................. ค�ำ ชแี้ จง ใหน้ กั เรยี นเลอื กคำ�ตอบที่ถกู ตอ้ งท่ีสดุ เพยี งคำ�ตอบเดียว โดยเขียนเคร่ืองหมาย กากบาท X ลงในชอ่ งวา่ งท่ีถกู ตอ้ ง ขอ้ ที่ 1 2 3 4 คะแนนเตม็ ........................... 1 คะแนนทไี่ ด ้ ........................... ผลการประเมนิ 2 ........... ดมี าก 3 ........... ดี 4 ........... พอใช้ 5 ........... ควรปรบั ปรุง ลงช่ือ.................................ผปู้ ระเมนิ 6 (.............................................................) 7 8 9 10 สรุปคะแนน เกณฑก์ ารประเมนิ คะแนนระหวา่ ง 8- 10 ระดบั เกณฑด์ มี าก คะแนนระหวา่ ง 6-7 ระดบั เกณฑด์ ี คะแนนระหวา่ ง 4-5 ระดบั เกณฑพ์ อใช้ คะแนนระหวา่ ง 0-3 ระดบั เกณฑค์ วรปรบั ปรุง



เลม่ ท่ี 5 เร่ือง บรรยากาศภาค มาตรฐานการเรียนรู้ สาระที่ 5 ภูมิศาสตร์ มาตรฐานการเรียนรู้ที่ ส 5.1 เขา้ ใจลกั ษณะของโลกทางกายภาพ และความสมั พนั ธ์ ของสรรพสิ่งซ่ึงมีผลต่อกนั และกนั ในระบบของธรรมชาติ ใชแ้ ผนท่ี และเครื่องมือทาง ภูมิศาสตร์ในการคน้ หาวเิ คราะห์ สรุป และใชข้ อ้ มูลภูมิสารสนเทศอยา่ งมีประสิทธิภาพ ตวั ช้ีวดั ท่ี ส 5.1 ม 4-6/2 วเิ คราะห์อิทธิพลของสภาพภูมิศาสตร์ ซ่ึงทำ� ใหเ้ กิดปัญหา ทางกายภาพหรือภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาติในประเทศไทยและภูมิภาคต่างๆ ของโลก ตวั ช้ีวดั ที่ ส 5.1 ม 4-6/4 การเปล่ียนแปลงทางธรรมชาติท่ีเกิดข้ึนบนโลกเป็นผลมา จากการกระทำ� ของธรรมชาติและการกระทำ� ของมนุษย์ ซ่ึงส่งผลกระทบการการดำ� เนิน ชีวติ จุดประสงค์การเรียนรู้ เม่ือนกั เรียนปฏิบตั ิกิจกรรมตามเอกสารประกอบการเรียนน้ีแลว้ นกั เรียนสามารถ ดา้ นความรู้ - อธิบายความหมายและปรากฎการณ์ต่างๆ ในบรรยากาศ

1 ดา้ นทกั ษะ - ใชเ้ คร่ืองมือทางภูมิศาสตร์เพื่อระบุการเกิดปรากฎการณ์ต่างๆในทางช้นั บรรยากาศได้ ดา้ นคุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ สมรรถนะ-ผกู้เรรียะนตือรือร้นในการทำ� งาน 1. ความสามารถในการสื่อสาร 2. ความสามารถในการคิด 3. ทกั ษะการใชช้ ีวติ คุณลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ 1. มีวนิ ยั ในการทำ� งาน 2. ใฝ่ เรียนรู้ ส าระการเร3ีย. นครวู้ ามมุ่งมนั่ ในการทำ� งาน 1. ความหมายของช้นั บรรยากาศ 2. โครงสร้างของช้นั บรรยากาศ สาระส�ำ3ค.ญั ปรากฎการณ์ต่างๆ ในบรรยากาศภาค บรรยากาศเป็ นส่วนของอากาศที่มีโครงสร้างประกอบดว้ ยกลุ่มแก๊สประเภท ต่างๆ เช่น ไนโตรเจน ออกซิเจน อาร์กอน เป็นตน้ โดยช้นั บรรยากาศมีการรวมกลุ่มเป็น ช้นั ๆ แต่ละช้นั มีคุณสมบตั ิแตกต่างกนั แตกต่างกนั ออกไป อีกท้งั ยงั มีปรากฏการณ์ในช้นั บรรยากาศต่างๆ เช่น ขา้ งข้ึนขา้ งแรม สุริยปุ ราคา จนั ทรุปราคา และการเปลี่ยนแปลงของ สภาพอากาศ เป็นตน้

2 1. ความหมายของบรรยากาศ บรรยากาศ หมายถงึ ส่วนของกา๊ ซทห่ี ่อหุม้ โลกซ่ึงไดร้ บั ความรอ้ นความช้ืนจากพน้ื ผวิ โลก และจะกระจายสง่ กลบั ความรอ้ นบางส่วน และความช้ืนมายงั พน้ื ผวิ โลกช้นั บรรยากาศยงั ใหธ้ าตทุ สี่ ำ� คญั คอื ไฮโดรเจน ออกซิเจน และไนโตรเจน ซ่ึงมคี วามสำ� คญั ตอ่ ส่ิงมชี ีวติ บนโลก 2. โครงสร้างของช้ันบรรยากาศ ตามทอี่ งคก์ ารอตุ นุ ิยมวทิ ยาโลกไดก้ ำ� หนดช้นั บรรยากาศทห่ี ่อหุม้ โลกออกเป็น 4 ช้นั โดยแตล่ ะช้นั มอี ทิ ธิพล และสง่ ผลกระทบตอ่ ภมู อิ ากาศของโลก ประกอบดว้ ย 2.1 ช้นั โทรโพสเฟียร์ เป็นช้นั บรรยากาศทอี่ ยถู่ ดั จากผวิ โลกข้นึ ไปมคี วามสงู จากพน้ื โลก ประมาณ 17-18 กโิ ลเมตร และบริเวณข้วั โลกจะอยสู่ งู ประมาณ 8-10 กโิ ลเมตร เป็นช้นั ทม่ี คี วาม หนาแนน่ ของอากาศและไอน้ำ� มากทส่ี ุด มกี ารเปลยี่ นแปลงของลมฟ้าอากาศ และเกิดปรากฎ การณต์ า่ งๆ เช่น มเี มฆฝน พายุ ฟา้ แลบ ฟา้ รอ้ ง เป็นตน้ อณุ หภมู ขิ องอากาศจะลดลงตามระดบั ความสงู โดยจะลดลง 6-8 องศาเซลเซียสตอ่ 1 กโิ ลเมตร สง่ ผลใหข้ อบดา้ นบนของบรรยากาศ ช้นั น้มี อี ณุ หภมู ปิ ระมาณ -50 ถงึ -60 องศาเซลเซียส 2.2 ช้นั สตราโตสเฟียร์ เป็นช้นั บรรยากาศทอี่ ยถู่ ดั จากช้นั โทรโพสเฟียร์ข้นึ ไปถงึ ระดบั ความสงู ประมาณ 50 กโิ ลเมตรจากพน้ื โลก บรรยากาศช้นั นไ้ี มม่ ไี อน้ำ� จงึ ปราศจากเมฆหมอก และ ฝนอากาศไมแ่ ปรปรวนจงึ เป็นช้นั บรรยากาศทเ่ี หมาะตอ่ การบนิ โดยเฉพาะ เครื่องบนิ พาณชิ ยส์ ่วน ใหญม่ กั จะใชเ้ สน้ ทางบนิ อยใู่ นระดบั ช้นั น้ี และยงั พบวา่ บรรยากาศในระดบั ช้นั น้จี ะมแี กส๊ โอโซน อยมู่ าก จงึ เป็นช้นั ทช่ี ว่ ยดดู กลนื รงั สีอลั ตราไวโอเลตจากดวงอาทติ ย์และชว่ ยลดอนั ตรายจากรงั สี ทมี่ ผี ลตอ่ มนษุ ย์ และสิ่งมชี ีวติ ตา่ งๆ ได ้ 2.3 ช้นั เมโซสเฟียร์ เป็นช้นั บรรยากาศทอี่ ยถู่ ดั จากช้นั สตราโตสเฟียร์ข้นึ ไปถงึ ระดบั ประมาณ 80 กโิ ลเมตร จากพน้ื โลกอณุ หภมู ขิ องบรรยากาศในช้นั น้จี ะลดลงตามระดบั ความสงู โดยบริเวณทส่ี งู สุดของบรรยากาศช้นั น้จี ะมอี ณุ หภมู ลิ ดตำ่� ถงึ -120 องศาเซลเซียส และวตั ถนุ อก โลกทถ่ี กู แรงโนม้ ถว่ งของโลกดงึ ดดู เขา้ สู่บรรยากาศของโลกจะถกู เผาไหมใ้ นบรรยากาศช้นั น้ี 2.4 ช้นั เทอร์มอสเฟี ยร์ เป็นช้นั บรรยากาศท่ีอยถู่ ดั ไปจากช้นั เมโซสเฟี ยรไ์ ปถงึ ระดบั ประมาณ 600 กโิ ลเมตรจากพน้ื โลก อณุ หภมู ขิ องบรรยากาศช้นั น้ปี ระมาณ 1,500 องศาเซลเซียส เน่ืองจากแรงดึงดูดของโลกมีนอ้ ยและแสงอาทิตยท์ ี่ส่องมายงั ช้นั น้ียงั มีความเขม้ มาก ทำ� ให้ โมเลกลุ ของกา๊ ซตา่ งๆ แตกตวั เป็นไอออน และเกดิ ประจไุ ฟฟา้ ข้นึ บรรยากาศช้นั น้ี จงึ มชี ่ือเรียก อกี อยา่ งหน่งึ วา่ ไอโอโนสเฟียร์ (ionosphere) ซ่ึงบรรยากาศช้นั น้สี ามารถสะทอ้ นระบบคลนื่ วทิ ยุ ได้ และบรรยากาศช้นั น้ียงั มปี ระจไุ ฟฟ้าจงึ ทำ� ใหเ้ กิดปรากฏการณต์ า่ งๆ ของแสงเกิดข้นึ เช่น ปรากฏการณก์ ารเกดิ แสงเหนอื ในซีกโลกเหนอื (aurona borealis) และแสงใต้(auronaaustralis) ในซีกโลกใต้และนอกจากน้นี กั วทิ ยาศาสตรย์ งั ไดแ้ บง่ ช้นั บรรยากาศของโลกออกไปอกี หน่งึ ช้นั เรียกวา่ ช้นั เอกโชสเฟียร์ (exosphere) ซ่ึงเป็นบรรยากาศช้นั นอกสุด

3 2.5 ช้นั เอกโซสเฟียร์ บรรยากาศช้นั น้ีเป็นบรรยากาศช้นั นอกสุด ซ่ึงจะมอี ณุ หภมู เิ พม่ิ ข้นึ ตามระดบั ความสงู โดยปกตจิ ะมอี ณุ หภมู สิ งู กวา่ 2,200 องศาเซลเซียส บรรยากาศช้นั น้ปี ระกอบ ดว้ ยแก๊สท่ีมีน้ำ� หนกั เบา และส่วนมากอยใู่ นรูปของไอออนบวก (โปรตอน) และไอออนลบ (อเิ ลก็ ตรอน) ซ่ึงการกำ� หนดขอบเขตของบรรยากาศช้นั น้มี กั จะไมเ่ ดน่ ชดั นกั แตน่ กั วทิ ยาศาสตร์ ประมาณกนั วา่ อยสู่ งู จากพน้ื โลกประมาณ 2,400 กโิ ลเมตร (พวงเพชร ธนสิน ,2548, น.86) ภาพประกอบท่ี 1 : ช้นั บรรยากาศ (วกิ ิพีเดีย,2553).

4 3. ปรากฎการณ์ในช้ันบรรยากาศ 3.1 กลางวนั กลางคนื เป็นปรากฏการณท์ เ่ี กดิ จากการทโ่ี ลกหมนุ รอบตวั เองในระยะเวลา 1 วนั โดยโลกจะหมนุ รอบตวั เองเอยี งทำ� มมุ 23.5 องศาทำ� ใหส้ ่วนไดร้ บั แสงอาทติ ยไ์ มเ่ ทา่ กนั ใน การหมนุ รอบตวั เองโดยส่วนทรี่ บั แสงอาทติ ยเ์ รียกวา่ กลางวนั และส่วนทไ่ี มไ่ ดร้ บั แสงอาทติ ย์ เรียกวา่ กลางคนื ภาพประกอบท่ี 2 : การเกดิ กลางวนั กลางคนื (ศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร,์ 2558) 3.2. ฤดกู าล การเกดิ ฤดกู าลเกดิ จากการทโี่ ลกหมนุ รอบดวงอาทติ ยใ์ นระยะเวลา 1 ปี โดย ระนาบการทำ� มมุ กบั ดวงอาทติ ยไ์ มเ่ ทา่ กนั ในแตล่ ะวนั ของปีทำ� ใหเ้ กดิ ฤดกู าลสำ� คญั ตามตำ� แหนง่ การโคจรของโลกคอื 3.2.1 วนั ที่ 21 มนี าคม (Vernal Equinox) เป็นวนั ทแ่ี สงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ศนู ยส์ ูตร ทำ� ใหซ้ กี โลกเหนอื กบั ซกี โลกใตม้ เี วลากลางวนั เทา่ กบั กลางคนื เป็นวนั เขา้ สู่ฤดใู บไมผ้ ลใิ นซกี โลก เหนอื และใบไมร้ ่วงในซีกโลกใต้ เรียกวนั ดงั กลา่ ววา่ “วสนั ตวษิ วุ ตั ” จากภาพประกอบท่ี 3 คอื หมายเลข 4 3.2.2 วนั ท่ี 21 มถิ นุ ายน (Summer Solstice) เป็นวนั ทแี่ สงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ทรอ ปิก ออฟแคนเซอร์ ทำ� ใหซ้ ีกโลกเหนือไดร้ บั แสงอาทติ ยม์ ากกวา่ ซีกโลกใตม้ กี ลางวนั มากกวา่ กลางคืนเป็นวนั เขา้ สู่ฤดูรอ้ นในซีกโลกเหนือและฤดูหนาวในซีกโลกใต้ เรียกวนั น้ีวา่ “วนั ครีษมายนั ” จากภาพประกอบที่ 3 คอื หมายเลข 1

5 3.2.3 วนั ท่ี 23 กนั ยายน (Autumnal Equinox) เป็นวนั ทแ่ี สงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ศนู ยส์ ตู รทำ� ใหซ้ ีกโลกเหนอื กบั ซีกโลกใตม้ เี วลากลางวนั เทา่ กบั กลางคนื เป็นวนั เขา้ สู่ฤดใู บไม้ ร่วงในซีกโลกเหนือ และฤดใู บไมผ้ ลใิ นซีกโลกใต้ เรียกวนั ดงั กลา่ ววา่ “ศารทวษิ วุ ตั ” จากภาพ ประกอบที่ 3 คอื หมายเลข 2 3.2.4 วนั ที่ 22 ธนั วาคม (Winter Solstices) เป็นวนั ทแ่ี สงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ทรอ ปิก ออฟแคปริคอรน์ ทำ� ใหซ้ ีกโลกเหนอื ไดร้ บั แสงอาทติ ยน์ อ้ ยกวา่ ซีกโลกใต้มกี ลางวนั นอ้ ยกวา่ กลางคนื เป็นวนั เขา้ สฤู่ ดหู นาวในซกี โลกเหนอื และฤดรู อ้ นในซกี โลกใตเ้รียกวนั น้วี า่ “วนั เหมายนั ” จากภาพประกอบท่ี 2 คอื หมายเลข 3 ภาพประกอบที่ 3 : การโคจรของโลกรอบดวงอาทติ ย์ (ศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร,์ 2558) เพมิ่ เตมิ ปรากฏการณพ์ ระอาทติ ยเ์ ทย่ี งคนื เป็นปรากฏการณท์ ี่เกิดข้นึ ในบริเวณข้วั โลก คอื ในชว่ งฤดหู นาว ข้วั โลกจะหนั ออกจากดวงอาทติ ยท์ ำ� ใหเ้กดิ ชว่ งเวลากลางคนื ตลอด 24 ชวั่ โมง และในช่วงกลางฤดรู อ้ นข้วั โลกจะเอยี งเขา้ หาดวงอาทติ ย์จงึ มแี สงสวา่ งตอ่ เนอ่ื งตลอดท้งั วนั โดย ตอนเยน็ พระอาทติ ยค์ ลอ้ ยลงตำ่� ราวกบั จะตกแตย่ งั คงปรากฏทขี่ อบฟา้ จนกระทงั่ เทย่ี งคนื จงึ เร่ิม สงู ข้นึ ใหมอ่ กี คร้งั (พวงเพชร ธนสิน , 2548, น.90)

6 3.3 ขา้ งข้นึ ขา้ งแรม เป็นปรากฏการณบ์ นผวิ โลกอนั เนอื่ งมาจากการโคจรของดวงจนั ทร์ รอบโลกในลกั ษณะทวนเขม็ นาฬกิ า เป็นผลใหด้ วงจนั ทรเ์ ปลยี่ นตำ� แหนง่ ไปจากวงโคจรเดมิ ทำ� ให้ ดวงจนั ทร์หนั ส่วนทไ่ี ดร้ บั แสงอาทติ ยส์ ะทอ้ นมายงั โลกจงึ มองเหน็ ดวงจนั ทรใ์ นรูปร่างแตกตา่ ง กนั ไป ดงั น้ี 3.3.1 ขา้ งข้นึ เป็นปรากฏการณท์ เ่ี หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรค์ อ่ ยๆ เพม่ิ ข้นึ ต้งั แตว่ นั ข้นึ 1 คำ่� ถงึ วนั ข้นึ 15 คำ่� โดยวนั ข้นึ 8 คำ่� (First Quarter) ดวงจนั ทรจ์ ะอยใู่ นตำ� แหนง่ มมุ ฉาก ระหวา่ งโลกกบั ดวงอาทติ ย์ทำ� ใหเ้ รามองเหน็ ดา้ นสวา่ งและดา้ นมดื ของดวงจนั ทรม์ ขี นาดเทา่ กนั และในวนั ข้นึ 15 คำ่� หรือ วนั เพญ็ (Full Moon) ดวงจนั ทรจ์ ะโคจรมาอยใู่ นตำ� แหนง่ ตรงขา้ มกบั ดวงอาทติ ย์ ดวงจนั ทรจ์ ะหนั ดา้ นทไี่ ดร้ บั แสงอาทติ ยเ์ขา้ หาโลก ทำ� ใหเ้ รามองเหน็ ดวงจนั ทรเ์ ตม็ ดวง 3.3.2 ขา้ งแรม เป็นปรากฏการณท์ เ่ี หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรค์ อ่ ยๆ ลดลงต้งั แตว่ นั แรม 1 คำ่� ถงึ ชว่ ง 14 คำ่� หรือ 15 คำ่� โดยวนั แรม 8 คำ่� (Third Quarter) ดวงจนั ทรจ์ ะอยใู่ นตำ� แหนง่ มมุ ฉากระหวา่ งโลกกบั ดวงอาทติ ย์ทำ� ใหเ้รามองเหน็ ดา้ นสวา่ งและดา้ นมดื ของดวงจนั ทรม์ ขี นาด เทา่ กนั และในวนั แรม 15 คำ่� (New Moon) ดวงจนั ทรจ์ ะโคจรมาอยใู่ นตำ� แหนง่ เดยี วกนั กบั ดวง อาทติ ย์ดวงจนั ทรจ์ ะหนั ดา้ นมดื เขา้ หาโลก ตำ� แหนง่ ปรากฏของดวงจนั ทรอ์ ยใู่ กลก้ บั ดวงอาทติ ย์ แสงสวา่ งของดวงอาทติ ย์ ทำ� ใหเ้ ราไมส่ ามารถมองเหน็ ดวงจนั ทรไ์ ดเ้ ลย ภาพประกอบที่ 4 : ขา้ งข้นึ ขา้ งแรม (ศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร,์ 2558

7 3.4 สุริยปุ ราคา เป็นปรากฏการณท์ เี่ กดิ ข้นึ ในเวลากลางวนั เนอื่ งจากดวงจนั ทรโ์ คจรมา อยใู่ นตำ� แหนง่ ระหวา่ งโลก และดวงอาทติ ยใ์ นแนวเสน้ ตรงหรือในวนั แรม 14 - 15 คำ่� และวนั ข้นึ 1 คำ่� ดวงจนั ทรจ์ ะโคจรเขา้ มาบงั แสงอาทติ ย์ทำ� ใหเ้ งาของดวงจนั ทร์ทเี่ กดิ ข้นึ ตกลงมายงั โลกเกดิ ความมดื ข้นึ บนพน้ื โลกในช่วงระยะเวลาหน่งึ ภาพประกอบท่ี 5 : การเกดิ สุริยปุ ราคา (ศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร,์ 2558) 3.5 จนั ทรุปราคา เป็นปรากฏการณท์ เ่ี กดิ ข้นึ ในเวลากลางคนื เนอ่ื งจากโลกโคจรมาอยใู่ น ตำ� แหนง่ ระหวา่ งดวงจนั ทรก์ บั ดวงอาทติ ยใ์ นแนวเสน้ ตรงหรือในวนั ท่ี 14 - 15 คำ่� และวนั แรม 1 คำ่� แสงอาทติ ยท์ ส่ี ่องกระทบโลกทำ� ใหเ้ กดิ เงาทอดไปในอากาศเมอื่ ดวงจนั ทรโ์ คจรเขา้ มาอยใู่ นเงา ของโลกดวงจนั ทร์จะค่อยๆ มืดลง (คณะกรรมการศูนยก์ ารเรียนรู้วิทยาศาสตรโ์ ลกและ ดาราศาสตร,์ 2558, น.1) ภาพประกอบท่ี 6 : การเกิดจนั ทรุปราคา (ศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร,์ 2558)

8 3.6 การเคลอื่ นทขี่ องอากาศ อากาศมคี วามกดอากาศและน้ำ� หนกั อากาศแตกตา่ งกนั เนอื่ งจากอณุ หภมู แิ ละการหมนุ ของโลกทำ� ใหอ้ ากาศเคลอ่ื นท่ี แบง่ ได้ 2 ประเภท ดงั น้ี 3.6.1 กระแสอากาศ (current) คอื การเคลอื่ นทข่ี องอากาศในแนวดง่ิ หรือแนวต้งั เกดิ จากอากาศทอี่ ยบู่ นพน้ื ผวิ โลกไดร้ บั ความรอ้ นจากการนำ� หรือแผร่ งั สีทำ� ใหข้ ยายตวั และลอยตวั ข้นึ จากพน้ื ผวิ โลกเมอื่ อณุ หภมู ลิ ดลงอากาศจะจมตวั ลง 3.6.2 ลม (wind) คอื การเคลอ่ื นทขี่ องอากาศในแนวนอนขนานกบั พน้ื โลก เกดิ จาก ความกดอากาศแตกตา่ งกนั มี 2 ระดบั คอื 1. ลมระดบั สงู จะเคลอ่ื นทดี่ ว้ ยความเรว็ สงู อยสู่ งู จาก พน้ื ผวิ โลกมากกวา่ 1,000 เมตร เช่น ลมเจท็ (Jet Stream) และ 2. ลมผวิ โลกเป็นลมทพ่ี ดั อยู่ บริเวณพน้ื ผวิ โลกและสงู ไมเ่ กนิ 1,000 เมตร จะพดั จากหยอ่ มความกดอากาศสงู H ไปบริเวณ หยอ่ มความกดอากาศตำ่� L ในลกั ษณะทพ่ี ดั ออกจากศูนยก์ ลาง (แอนตไ้ี ซโคลน) และพดั เขา้ หา ศูนยก์ ลาง (ไซโคลน) ส่วนความเรว็ น้นั ข้นึ อยกู่ บั ความแตกตา่ งของความกดอากาศโดยวดั จาก แอนโี มมเิ ตอรเ์ ป็นเครื่องมอื วดั ความเรว็ ของลมโดยมหี นว่ ยเป็นนอ็ ต (Knot) หรือไมลท์ ะเลตอ่ ชวั่ โมง โดยลมสามารถแบง่ ได้ 5 ประเภท ดงั น้ี 1) ลมประจำ� ปี เป็นลมทพี่ ดั ตลอดท้งั ปี โดยเคลอ่ื นทต่ี ามแนวความกดอากาศ โลก ทตี่ า่ งกนั สามารถจำ� แนกลมประจำ� ปีได้ 3 ประเภท คอื 1.1) เขตรอ้ น คอื ลมคา้ ตะวนั ออกเฉียงเหนอื ลมคา้ ตะวนั ออกเฉียงใต้ 1.2) เขตอบอนุ่ คอื ลมตะวนั ตกเฉียงเหนอื ลมตะวนั ตกเฉียงใต้ 1.3) เขตหนาว คอื ลมข้วั โลกเหนอื ลมข้วั โลกใต้ ดงั ภาพประกอบที่ 7 ภาพประกอบท่ี 7 : ลมประจำ� ปี (TLG educates businesses,2016)

9 2) ลมประจำ� ฤดู คอื ลมทพ่ี ดั ในช่วงฤดกู าลตา่ งๆของทวปี เอเชียคอื ลมมรสุมฤดู รอ้ นหรือลมมรสุมตะวนั ตกเฉียงใต้ และมรสุมฤดหู นาวหรือลมมรสุมตะวนั ออกเฉียงเหนอื 2.1) ในช่วงเดอื นมนี าคม – ตลุ าคม อากาศบริเวณตอนกลางทวปี มอี ณุ หภมู ิ สงู กวา่ อากาศเหนอื มหาสมทุ รอนิ เดยี กระแสลมเคลอ่ื นทจี่ ากหยอ่ มความกดอากาศสงู (H) ใน มหาสมทุ รอนิ เดยี มายงั หยอ่ มอากาศตำ่� (L) ใจกลางทวปี ทำ� ใหเ้ กดิ “ลมมรสุมตะวนั ตกเฉียงใต”้ เมอื่ อากาศช้ืนปะทะเขา้ กบั ชายฝงั่ และภมู ปิ ระเทศซ่งึ เป็นภเู ขาจะยกตวั อยา่ งรวดเรว็ และควบแนน่ ทำ� ใหเ้ กดิ เมฆและพายฝุ นฟา้ คะนอง 2.2 ) ในชว่ งเดอื นพฤศจกิ ายน – กมุ ภาพนั ธ์ อากาศแหง้ บริเวณตอนกลางของ ทวปี มอี ณุ หภมู ติ ำ่� กวา่ อากาศช้ืนเหนอื มหาสมทุ รอนิ เดยี กระแสลมเคลอื่ นทจ่ี ากหยอ่ มความกด อากาศสงู (H) ในเขตไซบเี รียมายงั หยอ่ มอากาศตำ่� (L) ในมหาสมทุ รอนิ เดยี ทำ� ใหเ้ กดิ “ลมมรสุม ตะวนั ออกเฉียงเหนอื ” พดั ผา่ นประเทศไทย ทำ� ใหอ้ ากาศหนาวเยน็ และแหง้ แลง้ ทอ้ งฟา้ สดใส ภาพประกอบที่ 8 : ลมประจำ� ฤดู (กรมอตุ นุ ิยมวทิ ยา,2551)

10 3) ลมประจำ� ถนิ่ เป็นลมทเี่ กดิ ในแตล่ ะทอ้ งถนิ่ ตามลกั ษณะภมู ปิ ระเทศโดยเฉพาะ จะมชี ื่อเรียกตามสถานทเี่ กดิ บริเวณน้นั เช่น ลมตะเภา ลมบา้ หมู ลมทะเลทราย (Desert Winds) เป็ นตน้ 4) ลมประจำ� เวลา เป็นลมทพ่ี ดั ในช่วงเวลากลางวนั และกลางคนื เนอื่ งจากพน้ื ผวิ โลกเกบ็ ความรอ้ นในเวลากลางวนั และคลายความรอ้ นในเวลากลางคนื ทำ� ใหอ้ ณุ หภมู ขิ องอากาศ เหนอื พน้ื ผวิ โลกทเ่ี ป็นพน้ื ดนิ ผวิ น้ำ� หรือภเู ขา หบุ เขามอี ณุ หภมู ติ า่ งกนั เกดิ เป็นลมบก ลมทะเล หรือ ลมหบุ เขา ลมภเู ขากไ็ ดข้ ้นึ อยกู่ บั ภมู ปิ ระเทศ (กลมุ่ สาระการเรียนรู้สงั คมศึกษาฯ, 2557, น.38-40) ลมบกและลมทะเล ลมบก ลมทะเล ภาพประกอบที่ 9 : ลมบก ลมทะเล (กรมอตุ นุ ิยมวทิ ยา,2551) ลมหุบเขาและลมภเู ขา ภาพประกอบที่ 10 : ลมหุบเขา ลมภเู ขา (กรมอตุ นุ ิยมวทิ ยา,2551)

11 5) ลมพายุ เป็นลมทพี่ ดั แรงและความเรว็ สงู แบง่ ไดเ้ป็น 2 ชนดิ คอื พายฟุ า้ คะนอง กบั พายหุ มนุ 5.1) พายฟุ า้ คะนอง/พายฤุ ดรู อ้ น (Thunder Storm) เป็นพายทุ มี่ ลี มพดั กระโชก แรงในบริเวณแคบๆ มกั เกดิ ในวนั ทมี่ อี ากาศรอ้ นอบอา้ ว ทำ� ใหเ้ กดิ ฝนตก มฟี า้ แลบ ฟา้ รอ้ ง ฟา้ ผา่ และลกู เหบ็ ตกสรา้ งความเสียหายตอ่ ส่ิงกอ่ สรา้ งตา่ งๆ ได้ 5.2) พายหุ มนุ (Cyclone) พายหุ มนุ เป็นลมทพ่ี ดั มกี ำ� ลงั แรงปานกลางถงึ แรง จดั มลี กั ษณะพเิ ศษคอื ลมพดั หมนุ เขา้ หาศูนยก์ ลางซ่ึงมคี วามกดอากาศตำ่� ถา้ ซีกโลกเหนอื จะ พดั ทวนเขม็ นาฬิกา และซีกโลกใตจ้ ะพดั ตามเขม็ นาฬิกาจงึ คลา้ ยกบั น้ำ� วนในแมน่ ้ำ� ลำ� ธาร พายุ หมนุ มกั เกดิ ข้นึ ในทะเลประมาณละตจิ ดู ท่ี 8° - 15° ท้งั ซีกโลกเหนอื และซีกโลกใต้โดยพายหุ มนุ ในเขตรอ้ นมชี ื่อเรียกตามความเรว็ ณ จดุ ศูนยก์ ลางหยอ่ มความกดอากาศตำ่� ตา่ งกนั จะมกี ารเรียก ชื่อพายตุ า่ งกนั เช่น - พายดุ เี ปรสชนั่ (Depression) ความเรว็ ณ จดุ ศูนยก์ ลางท่ี 50-61 กโิ ลเมตรตอ่ ชวั่ โมง - พายโุ ซนรอ้ น (Tropical Storm) ความเรว็ ณ จดุ ศนู ยก์ ลางท่ี 62-117 กโิ ลเมตรตอ่ ชวั่ โมง - พายไุ ตฝ้ ่นุ (Typhoon) ความเรว็ ณ จดุ ศูนยก์ ลางที่ 118 กโิ ลเมตรตอ่ ชวั่ โมงข้นึ ไป โดยสถานทเี่ กิดของพายหุ มนุ ทที่ มี่ คี วามเร็วมากกวา่ 118 กโิ ลเมตรตอ่ ชว่ั โมงข้นึ ไปจะ เรียกช่ือตา่ งกนั ดงั น้ี - พายไุ ซโคลน (Cyclone) เมอ่ื เกดิ ในทะเลอาหรบั - มหาสมทุ รอนิ เดยี - พายไุ ตฝ้ ่นุ (Typhoon) เมอ่ื เกดิ ในทะเลจนี ของมหาสมทุ รแปซิฟิก - พายบุ าเกยี ว (Baguio) เมอื่ เกดิ ในบริเวณหมเู่ กาะฟิลปิ ปินส์ - พายเุ ฮอริเคน (Hericane) เมอื่ เกดิ ในทะเลคาริบเบยี นและทวปี อเมริกา - พายวุ ลิ ลว่ี ลิ ล่ี (Willy Willy) เมอื่ เกดิ ในบริเวณตอนเหนอื ของออสเตรเลยี โดยการเปลี่ยนแปลงของลม หรือกระแสอากาศในช้นั บรรยากาศมกั ส่งผลต่อการ เปลย่ี นแปลง ลมฟา้ อากาศ (Weather) คอื สภาพของอากาศทปี่ รากฏในบริเวณใดบริเวณหน่งึ และเวลาใดเวลาหน่งึ ลกั ษณะเช่นน้จี ะมกี ารเปลย่ี นแปลงตลอดเวลา

12 4. สภาพอากาศทเ่ี ลวร้าย เป็นสภาวะของอากาศทไี่ มป่ กตแิ ละสง่ ผลกระทบตอ่ ประชาชน เช่น พายหุ มนุ เขตรอ้ น (Tropical cyclone) พายฝุ นฟา้ คะนอง (Thunderstorm) พายฤุ ดหู นาว (Winter Storm) ซ่ึงมี ลกั ษณะการเกดิ และผลกระทบดงั น้ี 4.1 ปจั จยั ทท่ี ำ� ใหเ้กดิ สภาพอากาศทเี่ ลวรา้ ย มสี าเหตจุ ากปรากฎการณต์ ามธรรมชาติ ดงั น้ี 4.1.1 พายหุ มนุ เขตรอ้ น เป็นพายทุ เี่ กดิ เหนอื ทะเลและมหาสมทุ ร พายหุ มนุ มกั เกดิ ข้นึ ในทะเลประมาณละตจิ ดู ท่ี 8° - 15° ท้งั ซีกโลกเหนอื และซีกโลก ดงั ทก่ี ลา่ วไวข้ า้ งตน้ ภาพประกอบที่ 11 : บริเวณเกดิ พายหุ มนุ เขตรอ้ น (Metoffice,2013)

13 4.1.2 ลมงวง หรือพายทุ อรน์ าโด เป็นพายหุ มนุ รุนแรงขนาดเลก็ ทเี่ กดิ จากการหมนุ เวยี น ของลมภายใตเ้ มฆทกี่ อ่ ตวั ในแนวต้งั เรียกวา่ เมฆควิ มโู ลนมิ บสั ทมี่ ฐี านเมฆตำ่� และหมนุ วนบดิ เป็นเกลยี ว มเี สน้ ผา่ นศูนยก์ ลางของลำ� เลก็ มากคอื ประมาณ 1,000 ฟตุ ลกั ษณะเป็นลำ� พงุ่ ข้นึ สู่ ช้นั บรรยากาศ บางคร้งั ยอ้ ยลงมาจากฐานเมฆควิ มโู ลนิมบสั คลา้ ยกบั งว่ งหรือทอ่ ยน่ื ลงพน้ื ดนิ หากปรากฎบริเวณผวิ น้ำ� เรียกวา่ พวยน้ำ� หรือนาคเลน่ น้ำ� ภาพประกอบที่ 12 : การเกดิ พายงุ วงชา้ ง (มติ รเฮริ ธ์ ,ม.ป.ป.). 4.1.3 พายฤุ ดรู อ้ น เป็นพายทุ เ่ี กดิ ในฤดรู อ้ นน ในประเทศไทยส่วนมากเกดิ ในช่วงเดอื น มนี าคมถงึ เมษายน โดยมกั เกดิ บริเวณภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื โดยมกั เกดิ ในชว่ ง ทอ่ี ากาศรอ้ นอบอา้ วตดิ ตอ่ กนั หลายวนั ทำ� ใหค้ วามกดอากาศสงู เขา้ มาแทนทก่ี ดแนวปะทะอากาศ เยน็ สง่ ผลใหเ้ กดิ พายฝุ นฟา้ คะนอง

14 4.1.4 พายฤุ ดหู นาว ประกอบดว้ ยหิมะตกหนกั พายหุ ิมะ ฝนแขง็ ฝนน้ำ� แขง็ พายนุ ้ำ� แขง็ ท้งั น้สี ามารถเกดิ ร่วมกนั และมผี ลใหส้ ภาพอากาศหนาวเยน็ อยา่ งมากปริมาณของหิมะทต่ี ก สะสมต้งั แต่ 4 นวิ้ ข้นั ไปนาน 12 ชว่ั โมง หรือสะสมประมาณ 6 นวิ้ หรือมากกวา่ ภายใน 24 ชวั่ โมง สง่ ผลใหเ้ กดิ ความแปรปราวนในอากาศ แหลง่ น้ำ� มสี ภาพเป็นน้ำ� แขง็ เมอ่ื หิมะตกหนกั มากๆ และละลายทำ� ใหเ้ กดิ น้ำ� ทว่ ม น้ำ� ทว่ มชายฝ่งั หรือการกดั เซาะชายฝั่งได้ (ปัญญา จารุศิริ และคณะ, 2558, น.137-141) ภาพประกอบท่ี 13 : พายฤุ ดหู นาว (The wall street jounal,2015). 4.1.5 ปรากฎการณ์ Polar Vortex ปรากฏการณ์ Polar Vortex (โพลาร์ วอรเ์ ทก็ ซ)์ หรือ ลมวนข้วั โลก เป็นปรากฏการณท์ ่ี มวลความกดอากาศตำ่� และมวลอากาศเยน็ ขนาดใหญ่ บริเวณข้วั โลกเหนอื และใต้ โดยมที ศิ ทาง การหมนุ ของกำ� ลงั ลมซ่ึงไหลรวมกนั ในทศิ ทางทวนเขม็ นาฬกิ า สงู ข้นึ ไปถงึ ระดบั กลางจนถงึ ช้นั บนของบรรยากาศช้นั โทรโพสเฟียร์ (Troposphere) ซ่ึงเป็นบรรยากาศช้นั ลา่ งสุดของโลก และ ทะลขุ ้นึ ไปถงึ ระดบั สตารโ์ ตสเฟียร์ (Startosphere) บรรยากาศช้นั ท่ี 2 ของโลก สาเหตกุ ารเกดิ Polar Vortex เกดิ จากกระแสลมกรดเขตข้วั โลกมกี ารหมนุ เวยี นเคลอ่ื นท่ี เปลย่ี นทศิ เช่นน้ี เป็นผลมาจากการทโ่ี ลกของเราเผชิญอยกู่ บั ภาวะโลกรอ้ น ซ่ึงมาจากช้นั โอโซน บริเวณช้นั บรรยากาศทข่ี ้วั โลกถกู ทำ� ลาย เกดิ ชอ่ งโหว่เนอื่ งจากการใชส้ าร CFC ทอี่ ยใู่ นผลติ ภณั ฑ์ ตา่ ง ๆ เช่น สเปรย์น้ำ� ยาแอร์ ซ่ึงเป็นสงิ่ ทม่ี นษุ ยใ์ ชก้ นั นน่ั เอง ดว้ ยเหตนุ ้ที ำ� ใหแ้ สงอาทติ ยเ์ขา้ มายงั โลกไดม้ ากยง่ิ ข้นึ ทำ� ใหอ้ ณุ หภมู ขิ องโลกสงู ข้นึ (ทกั ษณิ า ขา่ ยแกว้ , 2557, น.1)

15 ภาพประกอบท่ี 14 : Polar vortex (ทกั ษณิ า ขา่ ยแกว้ ,2557) ความรุนแรง และอนั ตรายทเี่ กดิ ข้นึ จากโพลาร์ วอรเ์ ทกซน์ ้นั จะมรี ะดบั ทแ่ี ตกตา่ งกนั ออกไป ข้นึ อยกู่ บั วา่ ลมวนจากข้วั โลกดงั กลา่ ว กนิ พน้ื ทก่ี วา้ งขวางแคไ่ หน และเกดิ ข้นึ เป็นระยะ เวลานานเทา่ ใด และหากพบวา่ โพลาร์ วอรเ์ ทกซเ์ คลอื่ นไปเจอกบั พน้ื ท่ี ทม่ี อี ากาศอบอนุ่ หรือ อากาศทร่ี อ้ น กอ็ าจส่งผลใหเ้ กิดความรุนแรงจากพายลุ กู อน่ื ๆได้ ส่วนบริเวณทมี่ กี ารไหลเวยี น ของอากาศหนาวอาจทำ� ใหเ้ กิดพายหุ ิมะขนาดใหญ่ อณุ หภมู ลิ ดตำ่� ลงจนเกิดภาวะกลายเป็นน้ำ� แขง็ ได้ 4.2 ผลกระทบจากสภาพอากาศทเ่ี ลวรา้ ย 4.2.1 บนบก ตน้ ไมถ้ อนรากถอนโคน ตน้ ไมท้ บั บา้ นเรือนพงั ผคู้ นไดร้ บั บาดเจบ็ จนอาจ เสียชีวติ เรือกสวนไร่นาเสียหายหนกั มาก บา้ นเรือนทไี่ มแ่ ขง็ แรงไมส่ ามารถตา้ นทานความ รุนแรงของลมจะพงั นะเรระนาดหลงั คาบา้ นเรือนผคู้ นทอี่ ยบู่ ริเวณชายฝั่งทะเลอาจถกู คลน่ื ซดั ฝัง่ สรา้ งความเสียหาย สง่ ผลใหเ้ กดิ อทุ กภยั ไดห้ ากเกดิ เป็นเวลานาน 4.2.2 ในทะเล มลี มพดั แรง คลนื่ ซดั ฝง่ั สงู ไดถ้ งึ 5 เมตร สรา้ งความเสียหายกบั ชายฝง่ั รุนแรง เรือขนาดเลก็ ไดร้ บั ความเสียหาย จงึ ควรงดออกจากฝั่งขณะ เกดิ พายุ

16 4.3 การระวงั ภยั จากวาตภยั สามารถทำ� ได้ ดงั น้ี 4.3.1 ตดิ ตามขา่ วสารและประกาศคำ� เตอื นลกั ษระอากาศจากอตุ นุ ยิ มวทิ ยา 4.3.2 เตรียมวทิ ยแุ ละอปุ กรณส์ ่ือสาร ชนดิ ใชถ้ า่ นแบตเตอร่ี เพอ่ื ตดิ ตามขา่ วสารกรณี ไฟฟา้ ขดั ขอ้ ง 4.3.3 ตดั หรือริดกง่ิ ไมท้ อี่ าจหกั ไดจ้ ากลมพายุ โดยเฉพาะบริเวณทใี่ กลก้ บั บา้ นหรือสาย ไฟฟา้ 4.3.4 ตรวจอปุ กรณไ์ ฟฟา้ เสาหรือสายไฟท้งั ภายในและภายนอกใหเ้ รียบรอ้ ย 4.3.5พกั ในอาคารทมี่ คี วามมนั่ คงตลอดเวลาขฯะเกดิ วาตภยั อยา่ ออกมาในบริเวณทโ่ี ลง่ หรือใตต้ น้ ไม้ อาจเกดิ อนั ตรายได้ 4.3.6 ปิดประตหู นา้ ตา่ งทกุ บาน รวมถงึ ยดึ อปุ กรณใ์ หม้ น่ั คง 4.3.7 เตรียมตะเกยี ง ไฟฉาย และไมข้ ้ดี ไฟใหพ้ รอ้ ม เมอ่ื เกดิ กรณไี ฟฟา้ ดบั กระทนั หนั 4.3.8 เตรียมอาหารสำ� รอง อาหารกระป๋ องไวบ้ า้ งสำ� หรบั การยงั ชีพในระยะเวลา 2 -3 วนั รวมถงึ น้ำ� สะอาด และอปุ กรณเ์ ครื่องหงุ ต้ ม ใหเ้ รียบรอ้ ย 4.3.9 เตรียมเคร่ืองเวชภณั ฑ์ อปุ กรณด์ งั เตาไฟหรือดงั เพลงิ ไว้ 4.3.10 ควรยดึ อปุ กรณ์ เฟอร์นิเจอรใ์ หแ้ นน่ ยหนาและไมค่ วรวางบนทสี่ งู อาจหลน่ ทบั ได้ 4.4 เมอื่ พายสุ งบแลว้ ควรปฏบิ ตั ิ ดงั น้ี 4.4.1 เมอ่ื ไดร้ บั บาดเจบ็ ตอ้ งนำ� สง่ โรงพยาบาลทใี่ กลเ้ คยี งใหเ้ รว็ ทส่ี ุด 4.4.2 ใหจ้ ดั การโคน่ ลม้ ตน้ ไมใ้ หเ้ รียบรอ้ ย 4.4.3 ถา้ มเี สาไฟฟา้ ลม้ หรือสายไฟขาด อยา่ เขา้ ใกลแ้ ตะตอ้ งโลหะทเ่ี ป็นส่ือนำ� ไฟฟา้ เป็น อนั ขาด ใหท้ ำ� 4.4.4 เคร่ืองหมายแสดงอนั ตรายไว้ รีบแจง้ ช่างจดั การโดยดว่ น 4.4.5 คหวากรจพดั บกวาา่รมทที ำ� คอ่ ปวารมะสปะาอแาตดกพอน้่ื ยทา่ เเ่ี พสีงย่ิ นหำา� มยใาหใชเ้ ร้ คียบวรรใอ้ หนช้ ซ่า่ึงงอเขาา้จไกปลจาดั ยกเปา็รนใแหหเ้ รลียง่บเพรอ้าะยเช้ือ 4.4.6 โรคได้ (กวี วรกวนิ , 2559, น. 115-117) อาจสรุปไดว้ า่ ปรากฎการณบ์ นช้นั บรรยากาศมคี วามหลากหลายและสง่ ผลตอ่ ส่ิงมชี ีวติ ท้งั การหมนุ รอบตวั เองทำ� ใหเ้ กดิ กลางวนั กลางคนื การหมนุ รอบดวงอาทติ ยท์ ำ� ใหเ้ กดิ ฤดกู าล อกี ท้งั ลมในช้นั บรรยากาศทมี่ กี ารเคลอ่ื นอยบู่ ริเวณผวิ โลกสง่ ผลตอ่ การดำ� รงอยขู่ องช้นั บรรยากาศ จงึ มคี วามสำ� คญั อยา่ งมาก โดยเฉพาะในชว่ งสภาพอากาศทมี่ คี วามเลวรา้ ยเช่น พายหุ มนุ เขตรอ้ น สภาพอากาศทแี่ ปรปรวนสง่ ผลตอ่ การปรบั ตวั ของสิ่งมชี ีวติ บนโลกในสามารถดำ� รงอยไู่ ด้แตใ่ น ปัจจบุ นั จะพบวา่ มกี ารปรากฎการณท์ างธรรมชาตทิ ร่ี ุนแรงข้นึ ปัจจยั หน่งึ มาจากการกระทำ� ของ มนษุ ยท์ ที่ ำ� ลายสภาพแวดลอ้ มจากการดำ� เนนิ กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ประเภทตา่ งๆ เพราะฉะน้นั การดำ� รงอยขู่ องช้ึนบรรยากาศจงึ มคี วามสำ� คญั อยา่ งมากตอ่ ส่ิงมชี ีวติ บนโลกใบน้ี

17 แบบฝึกหดั ท่ี 5.1 ชื่อ-สกลุ .........................................................................ช้นั ................เลขที่................. คำ� ช้ีแจง : ใหน้ กั เรียนจบั คู่ปรากฎการณ์ดงั ต่อไปน้ีกบั ลกั ษณะการเกิดใหถ้ ูกตอ้ ง (10 คะแนน) 1. น้ำ� ข้ึนและลงสูงสุด ก. ลมบก 2. เป็นบรรยากาศท่ีเหมาะกบั การบิน ข. เมฆคิวมูโลนิมบสั 3. ลมท่ีพบบริเวณละติจูดสูง ค. ลมข้วั โลก 4. เกิดจากเงาของโลกที่บดบงั ดวงจนั ทร์ ง. น้ำ� เกิด 5. เป็นพายหุ มุนเขตร้อนที่มี จ. โทรโพสเฟี ยร์ ความเร็วอยทู่ ี่ 61-118 กิโลเมตรต่อชวั่ โมง 6. ช้นั บรรยากาศที่มีความสำ� คญั กบั ส่ิงมีชีวติ ฉ. ลมเจต็ 7. ส่งผลต่อปรากฎการณ์น้ำ� ข้ึนน้ำ� ลง ช. สตราโตสเฟี ยร์ 8. เป็นสาเหตุท่ีทำ� ใหเ้ กิดการก่อตวั ของพายทุ อร์นาโด ซ. พายโุ ซนร้อน 9. ลมที่เกิดในเวลากลางคืน ฌ.แรงดึงดูดจากดวงจนั ทร์ 10. เป็นสาเหตุสำ� คญั ที่ทำ� ใหเ้ กิด polar vortax ญ. จนั ทรุปราคา

18 แบบฝึกหดั ท่ี 5.2 ชื่อ-สกลุ .........................................................................ช้นั ................เลขท่ี................. คำ� ช้ีแจง : ใหน้ กั เรียนพจิ ารณาขอ้ ความดงั ตอ่ ไปน้ีและตอบ ถกู หากเป็นขอ้ ความทถ่ี กู ตอ้ ง หรือ ผดิ หากเป็นขอ้ ความทผ่ี ดิ จากความเป็นจริง พรอ้ มแกไ้ ขขอ้ ความใหเ้ ป็นจริง (10 คะแนน) 1 ................. ช้นั บรรยากาศทมี่ กี ารเปลย่ี นแปลงสภาพอากาศคอื ช้นั โทโพสเฟียร์ 2 ................. ช้นั สตาโตสเฟียร์ประกอบดว้ ยโอโซนทม่ี คี ณุ สมบตั เิ กบ็ ความรอ้ นไดด้ ี 3 ................. ช้นั เมโสสเฟียร์มกี ารเปลย่ี นแปลงอณุ หภมู ทิ ลี่ ดลงตามความสงู 4 ................. ช้นั เทอรโ์ มสเฟียรเ์ รียกอกี ชื่อหน่งึ วา่ ช้นั โฮโมสเฟียร์ 5 ................. Aช้ันurเoทrอaรโ์ bมoสreเaฟlีiยsรแ์มลกัะเกAิดurแoสraงเAหuนsือtrแalสisงใต้ โดยแสงเหนือเรียกว่า 6 ................. ลมประจำ� ปีมปี ัจจยั สำ� คญั คอื ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ 7 ................. เขตลมสงบอยบู่ ริเวณใกลก้ บั ข้วั โลก 8 ................. พายหุ มนุ เขตรอ้ นทป่ี รากฏในทะเลแคริเบยี นเรียกวา่ ทอร์นาโด 9 ................. พชวั่าโยมทุ งพี่ ดั เขา้ มาในประเทศไทยมกั มคี วามเรว็ มากกวา่ 118 กโิ ลเมตรตอ่ 10 ................. การเคลอ่ื นทข่ี องอากาศในแนวต้งั เรียกวา่ “ลม”

19 แบบฝึกหดั ที่ 5.3 ชื่อ-สกลุ .........................................................................ช้นั ................เลขท่ี................. คำ� ช้ีแจง : ใหน้ กั เรียนพจิ ารณาภาพดงั ตอ่ ไปน้ี และวเิ คราะหก์ ระบวนการเกดิ พายดุ งั ตอ่ ไปน้ี ( 5 คะแนน) ภาพประกอบท่ี 15 : การเกดิ พายหุ มนุ (The International Geography Olympiad,2016) จากภาพจดั เป็นพายปุ ระเภทใด เกดิ ในซีกโลกใด และมที ศิ ทางการเคลอื่ นทอี่ ยา่ งไร ........................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................................................

20 แบบทดสอบหลงั เรียน เรื่อง บรรยากาศภาค รายวชิ า สงั คมศกึ ษาฯ ส 32101 ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 5 จำ� นวน 10 ขอ้ คะแนนเตม็ 10 คะแนน คำ� ช้ีแจง ใหน้ กั เรียนเลอื กคำ� ตอบทถี่ กู ตอ้ งทส่ี ุดเพยี งคำ� ตอบเดยี วโดยทำ� เครื่องหมาย กากบาท (x) ลงในกระดาษคำ� ตอบ (10 คะแนน) 1. การเคลอื่ นทขี่ องกระแสอากาศมกั เกยี่ วขอ้ งกบั การกอ่ ตวั ของเมฆประเภทใด 1. ควิ มลู สั 2. สเตรตสั 3. นมิ โบสเตรตสั 4. ควิ มโู ลนมิ บสั 2. บรรยากาศภาคเป็นการศกึ ษาทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั ส่วนใดของโลก 1. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ 2. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ กบั สิ่งไมม่ ชี ีวติ 3. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั สิ่งมชี ีวติ กบั สิ่งไมม่ ชี ีวติ รวมท้งั ปรากฏการณต์ า่ งๆ 4. ส่วนอากาศต้งั แตผ่ วิ โลกถงึ บรรยากาศทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั สงิ่ มชี วี ติ กบั สงิ่ ไมม่ ชี วี ติ และส่วน อวกาศภายนอกรวมท้งั ปรากฏการณต์ า่ งๆ 3. ขอ้ ใดผดิ 1. ขา้ งข้นึ เป็นปรากฏการณท์ เี่ หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรแ์ ละคอ่ ยๆ เพมิ่ ข้นึ ต้งั แตล่ ะคนื เร่ิมต้งั แตว่ นั ข้นึ 1 คำ่� ถงึ วนั ข้นึ 15 คำ่� 2. สุริยปุ ราคาเป็นปรากฏการณท์ ี่เกดิ ข้นึ ในเวลากลางวนั เมอ่ื ดวงอาทติ ยจ์ ะโคจรเขา้ มา บงั ดวงจนั ทร์ทำ� ใหเ้ งาของดวงจนั ทร์ทเ่ี กดิ ข้นึ ตกลงมายงั โลกเกดิ ความมดื ข้นึ บนพน้ื โลกในช่วง ระยะเวลาหน่งึ 3. ขา้ งแรมเป็นปรากฏการณท์ เ่ี หน็ ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรค์ อ่ ยๆ ลดลงในแตล่ ะคนื เร่ิม ต้งั แตว่ นั แรม 1 คำ่� ถงึ ช่วง 14 คำ่� หรือ 15 คำ่� 4. จนั ทรุปราคาเป็นปรากฏการณท์ เี่ กดิ ข้นึ ในเวลากลางคนื เมอ่ื แสงอาทติ ยท์ ส่ี ่องกระทบ โลกทำ� ให้ เกดิ เงาทอดไปในอากาศเมอื่ ดวงจนั ทรโ์ คจรเขา้ มาอยใู่ นเงาของโลกดวงจนั ทรจ์ ะคอ่ ยๆ มดื ลง 4. ปรากฏการณท์ างช้นั บรรยากาศใดเกย่ี วขอ้ งกบั การเกดิ วนั ครีษมายนั ในซีกโลกใต้ 1. แสงอาทติ ยต์ ้งั ฉากทเี่ สน้ ศูนยส์ ูตร 2. แกนโลกทางเหนอื หนั เขา้ ออกดวงอาทติ ย์ 3. แสงอาทติ ยต์ ้งั ฉากกบั เสน้ ทรอปิก ออฟ แคนเซอร์ 4. เกดิ พระอาทติ ยเ์ทยี่ งคนื ในซีกโลกเหนอื เช่น นอรเ์ วยห์ รือสวเี ดน

21 5. ปัจจยั ใดทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ ปรากฎการณ์ Polar vortex 1. ลมเจท็ 2. ลมสินคา้ 3. ลมประจำ� ถนิ่ 4. ลมประจำ� ฤดู 6. ช้นั บรรยากาศใดมคี วามสำ� คญั อยา่ งมากในการกกั เกบ็ ความรอ้ นจากภายนอกโลก 1. ช้นั โทรโพสเฟียร์ 2. ช้นั สตารโ์ ตสเฟียร์ 3. ช้นั เมโสสเฟียร์ 4. ช้นั เทอรโ์ มสเฟียร์ 7. ช่วงเวลาใดทส่ี ง่ ผลใหเ้ กดิ การกดั เซาะชายฝั่งมากทส่ี ุด 1. น้ำ� ข้นึ 2. น้ำ� ตาย 3. น้ำ� ลง 4. น้ำ� เกดิ 8. ลมใดทม่ี คี วามสำ� คญั ของการเดนิ เรือสำ� เภาบริเวณละตจิ ดู กลางมากทส่ี ุด 1. ลมตะวนั ตก 2. ลมข้วั โลก 3. ลมคา้ 4. ลมเจต็ 9. ในช่วงเดอื นมกราคมของทกุ ปีประเทศไทยจะมอี ากาศคอ่ นขา้ งเยน็ ยกเวน้ พน้ื ทใ่ี ด 1. ภาคเหนอื 2. ภาคตะวนั ตก 3. ภาคใตฝ้ ่งั อา่ วไทย 4. ภาคตะวนั ออก 10. จาก “รายงานขา่ วพบวา่ มพี ายเุ ฮอริเคนแคทรินากำ� ลงั ข้นึ ฝั่ง” จากขอ้ ความดงั กลา่ ว เป็นการนำ� เสนอขา่ วในภมู ภิ าคใด 1. อเมริกาเหนอื 2. ออสเตรเลยี 3. เอเชีย 4. แอฟริกา

22 กระดาษคำ� ตอบหลงั เรียน เล่มท่ี 5 เร่ืองบรรยากาศภาค ชื่อ-สกลุ .........................................................................ช้นั ................เลขท่ี................. คำ� ช้ีแจง ใหน้ กั เรียนเลือกคำ� ตอบที่ถูกตอ้ งท่ีสุดเพียงคำ� ตอบเดียว โดยเขียนเคร่ืองหมาย กากบาท X ลงในช่องวา่ งท่ีถูกตอ้ ง ขอ้ ที่ 1 2 3 4 คะแนนเตม็ ........................... 1 คะแนนทไ่ี ด ้ ........................... ผลการประเมนิ 2 ........... ดมี าก 3 ........... ดี 4 ........... พอใช้ 5 ........... ควรปรบั ปรุง 6 7 8 9 ลงช่ือ.................................ผปู้ ระเมนิ 10 สรุปคะแนน เกณฑก์ ารประเมนิ คะแนนระหวา่ ง 8- 10 อยใู่ นเกณฑด์ มี าก คะแนนระหวา่ ง 6-7 อยใู่ นเกณฑด์ ี คะแนนระหวา่ ง 4-5 อยใู่ นเกณฑพ์ อใช้ คะแนนระหวา่ ง 0-3 อยใู่ นเกณฑค์ วรปรบั ปรุง

23 แบบบนั ทกึ คะแนน ชื่อ-สกลุ .........................................................................ช้นั ................เลขท่ี................. แบบทดสอบ/แบบฝึ กหัด คะแนนเตม็ คะแนนทไี่ ด้ หมายเหตุ แบบทดสอบก่อนเรียน 10 เล่มท่ี 5 10 แบบฝึกหดั ท่ี 5.1 10 แบบฝึกหดั ท่ี 5.2 5 แบบฝึกหดั ที่ 5.3 25 รวมแบบฝึ กหดั 10 แบบทดสอบหลงั เรียน 35 รวมแบบฝึกหดั + แบบทดสอบหลงั เรียน ลงชื่อ.............................................................ผลู้ งคะแนน เกณฑก์ ารประเม นิ 31-35 อยใู่ นระดบั ดมี าก คะแนนระหวา่ ง 26-30 อยใู่ นระดบั ด ี คะแนนระหวา่ ง 21-25 อยใู่ นระดบั ปานกลาง คะแนนระหวา่ ง 16-20 อยใู่ นระดบั พอใช ้ คะแนนระหวา่ ง 0 -15 อยใู่ นระดบั ควรปรบั ปรงุ คะแนนระหวา่ ง

24 ภาคผนวก

25 ประกอบดว้ ย เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน เฉลยแบบฝึกหดั ท่ี 5.1 เฉลยแบบฝึกหดั ท่ี 5.2 เฉลยแบบฝึกหดั ที่ 5.3 เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน

26 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน เล่มที่ 5 เรื่องบรรยากาศภาค ขอ้ ท่ี 1 2 3 4 1X 2X 3X 4X 5X 6X 7X 8X 9X 10 X สรุปคะแนน

1 27 เฉลยแบบฝึกหดั ที่ 5.1 คำ� ช้ีแจง : ใหน้ กั เรียนจบั คู่ปรากฎการณ์ดงั ต่อไปน้ีกบั ลกั ษณะการเกิดใหถ้ ูกตอ้ ง (10 คะแนน) 1. น้ำ� ข้ึนและลงสูงสุด ง. . 2. เป็นบรรยากาศท่ีเหมาะกบั การบิน ช. 3. ลมที่พบบริเวณละติจูดสูง ค. 4. เกิดจากเงาของโลกท่ีบดบงั ดวงจนั ทร์ ญ. 5. เป็นพายหุ มุนเขตร้อนที่มี ซ. ความเร็วอยทู่ ่ี 61-118 กิโลเมตรต่อชวั่ โมง 6. ช้นั บรรยากาศท่ีมีความสำ� คญั กบั ส่ิงมีชีวติ จ. 7. ส่งผลต่อปรากฎการณ์น้ำ� ข้ึนน้ำ� ลง ฌ. 8. เป็นสาเหตุที่ทำ� ใหเ้ กิดการก่อตวั ของพายทุ อร์นาโด ข. 9. ลมท่ีเกิดในเวลากลางคืน ก. 10. เป็นสาเหตุสำ� คญั ที่ทำ� ใหเ้ กิด polar vortax ฉ.

28 เฉลยแบบฝึกหดั ท่ี 5.2 1. ตอบ / 2. ตอบ / 3. ตอบ X 4. ตอบ X 5. ตอบ / 6. ตอบ X 7. ตอบ / 8. ตอบ X 9. ตอบ / 10. ตอบ / เฉลยแบบฝึกหดั ท่ี 5.3 จากภาพจดั เป็นพายปุ ระเภทใด เกดิ ในซีกโลกใด อยใู่ นระดบั ใด มชี ่ือเรียกพายรุ ะดบั น้วี า่ อยา่ งไร . พายไุ ตฝ้ ่ ุนท่ีมีถ่ินกำ� เนิดบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิ กและกำ� ลงั พดั พาเขา้ สู่ประเทศ ฟิลปิ ปินสด์ ว้ ย\\ความเรว็ สงู และลดลงเมอ่ื ข้นึ สู่พน้ื ดนิ

1 29 เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน 4 เล่มท่ี 5 เรื่องบรรยากาศภาค ขอ้ ท่ี 1 2 3 X 1 X 2X 3X 4X 5X 6X 7 8X 9X 10 X สรุปคะแนน

30 1 บรรณานกุ รม กวี วรกวนิ .(2559). ภมู ิศาสตร์ ม.4-6. (พิมพค์ ร้ังที่ 3) กรุงเทพมหานคร : พฒั นาคุณภาพ วชิ าการ กลุ่มสาระการเรียนรู้สงั คมศึกษาฯ.(2557). เอกสารประกอบการเรียนเพ่ิมเติมรายวิชา ส32101 ภูมิศาสตร์ ระดับช้ันมัธยมศึกษาปี ที่5. (พิมพค์ ร้ังท่ี 1). กรุงเทพฯ : โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา. คณะกรรมการศูนยก์ ารเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร.์ (2558). ปรากฎการณ์ทาง บรรยากาศ. สืบคน้ 1 มนี าคม 2559, จาก http://www.lesa.biz/earth/atmosphere ปัญญา จารุศิริและคณะ. (2558). ภูมิศาสตร์ กายภาพ. (พิมพค์ ร้ังท่ี 1). กรุงเทพฯ: ด่านสุธาการพิมพ.์ พวงเพชร์ ธนสิน.(2554). ภมู ิศาสตร์กายภาพแนวบูรณาการ. (พิมพค์ ร้ังที่ 1). เชียงใหม่ : คณะสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่.. แหล่งทม่ี าของภาพ กรมอุตุนิยมวิทยา. (2551). แผนที่ลมประจำ� ฤดู. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558, จาก https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=52 กรมอุตุนิยมวิทยา. (2551). ลมบก ลมทะเล. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธันวาคม 2558, จาก https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=52 กรมอุตุนิยมวิทยา. (2551). ลมหุบเขา ลมภูเขา. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558, จาก https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=52 ทกั ษณิ า ขา่ ยแกว้ . (2557) Polar vortex สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558, จาก https://www. voathai.com/a/big-chill-tk/4197629.html มิตรเฮิร์ธ. (ม.ป.ป.). การเกิดพายงุ วงช้าง สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558, จาก http://www. mitrearth.org/22-6-tornado/ วิกิพีเดีย. (2553). ช้ันบรรยากาศ. [รูปภาพ]. สืบคน้ 2 ธนั วาคม 2558, จาก https:// en.wikipedia.org/wiki/asmospere ศูนยก์ ารเรียนรู้วิทยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). การเกิดกลางวัน กลางคืน.. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/astronomy/astro-

11 31 ศูนยก์ ารเรียนรู้วิทยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). การเกิดจันทรุปราคา. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/astronomy/astro- events/day-night ศูนยก์ ารเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). การเกิดสุริยปุ ราคา. [รูปภาพ]. สืบค้น 1 ธันวาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/astronomy/astro- events/day-night ศูนยก์ ารเรียนรู้วิทยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). การโคจรของโลกรอบดวง อาทิตย์. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/astronomy/ astro-events/day-night ศูนย์การเรี ยนรู้วิทยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). ข้างขึ้น ข้างแรม. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/astronomy/astro- events/day-night ศูนยก์ ารเรียนรู้วิทยาศาสตร์โลกและดาราศาสตร์. (2558). อากาศ. [รูปภาพ]. สืบคน้ 1 ธนั วาคม 2558 จาก http://www.lesa.biz/earth/hydrosphere/ocean-circulation Creative Commons. (2009). The Weather channel. [Image]. 1 December 2015, Retrieved from https://en.climate-data.org/ The International Geography Olympiad.(2016) natural disaster. [Image]. 1 December 2015, Retrieved from http://www.geoolympiad.org/ The wall street jounal. (2015). Winterstorm (มปป). [Image]. 1 December 2015, Retrieved from https://www.wsj.com/articles/boston-new-england-pre pare-for-more-snow-1423426517 TLG educates businesses.(2016). Year wind. [Image]. 1 febuary 2016, Retrieved from http://theliquidgrid.com/the-tech-pool/offshore-wind/understanding-wind/ Metoffice. (2013) Tropical storm [Image]. 1 December 2015, Retrieved from https://www.metoffice.gov.uk/weather/learn-about/weather/types-of- weather/hurricanes/location Wallpaper safari. (2011). Cover. [Image]. 5 march 2016, Retrieved from https://wallpapersafari.com/night-sky-wallpaper-for-computer/

32 ประวตั ผิ ้จู ดั ทำ� รูป ช่ือ- สกลุ นายพภิ พภทั ร์ มดั ฉิมา วนั เดอื น ปีเกดิ 3 สิงหาคม 2530 ท ต่ี ้งั ปัจจ บุ นั 230 ถนนพหลโยธิน ตำ� บลหวั เวยี ง อำ� เภอเมอื ง ประวตั กิ ารศกึ ษา จงั หวดั ลำ� ปาง ปี 2554 ศกึ ษาศาสตรบณั ฑติ (สงั คมศกึ ษา) มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ ปี 2560 ศกึ ษาศาสตรมหาบณั ฑติ (การศกึ ษา) มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ สถานทที่ ำ� งาน โรงเรียนบญุ วาทยว์ ทิ ยาลยั ลำ� ปาง ประวตั กิ ารทำ� งาน 2554-2560 ครู โรงเรียนบญุ วาทยว์ ทิ ยาลยั