Ginsenoside

สรรสสราระสาระ หากห้องปฏิบัติการใด สนใจที่จะเข้าร่วมกิจกรรม ทดสอบความชำ� นาญหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร สามารถตดิ ตอ่ ไดท้ ก่ี ลมุ่ ทดสอบความช�ำนาญห้องปฏิบัติการ 2 กองความสามารถ หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารและรบั รองผลติ ภณั ฑ์ กรมวทิ ยาศาสตรบ์ รกิ าร ทง้ั ทางอเิ ลก็ ทรอนกิ เมล์ [email protected] หรอื ทางโทรศพั ท์ จนิ เซโนไซด์02201-7331-3 เสริมแกร่ง สรา้ งสุขภาพ นฤรัชน์ ชัยแจ้ง, มนัสวรี ์ เหลอื งสขุ ฤกษ์ นกั วทิ ยาศาสตร์ปฏบิ ตั กิ าร ดงั จะเหน็ ไดจ้ ากผลติ ภณั ฑม์ ากมายในทอ้ งตลาดทม่ี กี าร กองผลติ ภณั ฑ์อาหารและวัสดสุ มั ผัสอาหาร เตมิ โสมหรอื สารสกดั จากโสม เชน่ เครอ่ื งดม่ื รงั นกผสมโสม ซปุ ไกส่ กดั ผสมโสม เครอื่ งดม่ื ชกู ำ� ลงั ผสมโสม กาแฟผสมโสม เครอ่ื งดม่ื สมนุ ไพรและชาผสมโสม เปน็ ตน้ ซงึ่ โสมทนี่ ำ� มาใชใ้ นการพฒั นา ผลิตภัณฑ์น้ันมีหลายชนิด โดยแต่ละชนิดก็มีสมบัติต่างกันข้ึน อยู่กับชนิดและปริมาณของสารออกฤทธ์ิท่ีมีอยู่ในโสมแต่ละ นโยบาย “ไทยแลนด์ 4.0” เป็นนโยบายของรัฐบาล สายพนั ธุ์ โดยเฉพาะสารออกฤทธ์สิ �ำคญั ทม่ี ชี ือ่ ว่า จินเซโนไซด์ ปจั จบุ นั ทต่ี อ้ งการใหป้ ระเทศไทยเปลย่ี นจากเศรษฐกจิ แบบเดมิ (ginsenoside) ไปสเู่ ศรษฐกจิ แบบใหมท่ ขี่ บั เคลอ่ื นดว้ ยนวตั กรรม โดย 1 ใน 10 ปจั จบุ นั โสมทเ่ี ปน็ ทรี่ จู้ กั มหี ลายสายพนั ธ์ุ เชน่ โสมเกาหลี อุตสาหกรรมเป้าหมายที่มีศักยภาพและเป็นปัจจัยในการ (Panax ginseng) หรือโสมเอเชีย (Asian ginseng) โสม ขบั เคลอื่ นเศรษฐกจิ (New - growth engine) ของประเทศไทย อเมรกิ า (P. quinquefolius) โสมญป่ี นุ่ (P. japonicus) โสมจนี คอื อตุ สาหกรรมการแปรรปู อาหาร (Food for the future) ซงึ่ (P. notoginseng) โสมเนปาลหรอื โสมหมิ าลายา (P. pseudo- จะมงุ่ เนน้ การเพมิ่ มลู คา่ อาหารแปรรปู ทำ� ใหเ้ กดิ กลมุ่ อตุ สาหกรรม ginseng) โสมเวยี ดนาม (P. vietnamensis) และโสมไซบเี รยี วจิ ยั และผลติ โภชนาการเพอ่ื สขุ ภาพ เชน่ การพฒั นาผลติ ภณั ฑ์ (Eleutherococcus senticosus) เปน็ ตน้ (Smith, 2016) โสม อาหารท่มี กี ารเติมสารอาหาร (Fortified Foods) (สำ� นักงาน เป็นสมุนไพรท่ีมีประวัติการใช้มาอย่างยาวนาน โดยทั่วไปทาง เศรษฐกจิ อตุ สาหกรรม, 2560) หรอื อาหารฟงั กช์ นั (Functional แพทย์แผนจีนจะน�ำโสมมาใช้ในสรรพคุณด้านการรักษาความ food) โดยอาจน�ำวัตถุดิบที่มีคุณค่าสูงมาเติมลงในผลิตภัณฑ์ สมดลุ ของรา่ งกาย ฟน้ื ฟพู ลงั ชวี ติ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ กบั ผสู้ งู อายุ เพื่อเพ่ิมคุณประโยชนใ์ หก้ ับผลิตภณั ฑ ์ และผทู้ อ่ี อ่ นแอจากความเจบ็ ปว่ ย ทำ� ใหม้ สี ขุ ภาพดขี น้ึ มขี อ้ บง่ ใช้ โสมจัดเป็นวัตถุดิบธรรมชาติท่ีมีสรรพคุณด้านการ หลากหลายและจดั ว่า มคี วามปลอดภัย มงี านวิจัยมากมายท่มี ี บำ� รงุ สขุ ภาพ รกั ษาความสมดลุ ของรา่ งกาย และเพม่ิ ระบบไหล การนำ� โสมมาใชร้ กั ษาความผดิ ปกตขิ องรา่ งกาย เชน่ เสรมิ สรา้ ง เวียนโลหิต โดยสมบัติดังกล่าวเป็นที่ยอมรับมาอย่างช้านาน ภมู ิคุ้มกนั และลดการอกั เสบ ชว่ ยปกปอ้ งตบั เสริมการทำ� งาน และเป็นท่ีนิยมในกลุ่มผู้บริโภคที่รักสุขภาพทั้งในเอเชียและ ของระบบประสาท ปอ้ งกนั โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด โรคมะเรง็ อเมริกา ผู้ผลิตตั้งแต่ระดับชุมชน SMEs จนถึงระดับ โรคเบาหวาน ลดความเม่ือยล้า ภาวะในวัยหมดประจ�ำเดือน อุตสาหกรรมจงึ นยิ มนำ� โสมมาใชเ้ พ่มิ มลู คา่ ของผลติ ภณั ฑ์ การหยอ่ นสมรรถภาพทางเพศ และลดความเครยี ด เป็นตน้ 17วารสารกรมวทิ ยาศาสตรบ์ รกิ าร

สรรสาระ รปู ท่ี 1 โครงสรา้ งของจินเซโนไซดก์ ลมุ่ protopanaxadiol (PPD) จากการวเิ คราะหโ์ สมพบวา่ โสมประกอบดว้ สารประกอบ (PPT) เช่น Rg1 Rg2 Rh1 Re Rf (รปู ท่ี 2) โดยทง้ั 2 กลุ่มต่าง หลายชนดิ อาทิ กรดอนิ ทรีย์ วติ ามิน เช่น วติ ามนิ เอ วติ ามนิ บี กนั ทหี่ มคู่ ารบ์ อกซลิ ทม่ี าเกาะตำ� แหนง่ C-6 ของ PPT (Mackova, หน่ึง วิตามนิ บสี อง วิตามินบสี ิบสอง วติ ามินซี และกรดโฟลิก 2014; So และคณะ, 2018) น้�ำตาล เช่น กลูโคส ฟรุกโทส แร่ธาตุ เช่น โพแทสเซียม ฟอสฟอรสั แคลเซยี ม แมกนเี ซยี ม ซีลีเนยี ม โซเดยี ม และวานา เดียม เป็นตน้ รวมถงึ สารประกอบเชิงซ้อน เช่น สเตอรอล โอลิ โกเปปไทด์ โอลโิ กแซคคาไรด์ พอลแิ ซคคาไรด์ พอลิอะเซทิลนี รูปท่ี 2 โครงสรา้ งของจนิ เซโนไซด์กล่มุ protopanaxatriol กรดอะมโิ นมากกวา่ 21 ชนิด และซาโปนิน (saponin) ซึง่ ถือ (PPT) : ทีม่ า : Mackova, 2014 เปน็ สารประกอบหลกั ทปี ระโยชนต์ อ่ สขุ ภาพ (Mackova, 2014; So และคณะ, 2018) จากรายงานการพบสารจนิ เซโนไซด์ สามารถจำ� แนกจนิ ซาโปนนิ ของโสมแตกตา่ งจากซาโปนนิ ชนดิ อน่ื ๆ ตรงทเ่ี ปน็ เซโนไซดท์ เี่ ปน็ องคป์ ระกอบหลกั ในโสมได้ 6 ชนดิ คอื Rb1 Rb2 ไตรเทอพนี ซาโปนนิ (triterpene saponin) ทเ่ี รยี กวา่ จนิ เซโนไซด์ Rc Rd Re และ Rg1 ซง่ึ คดิ เปน็ ปรมิ าณรอ้ ยละ 70-90 ของปรมิ าณ ซง่ึ พบเฉพาะในโสมสกลุ Panax เทา่ นน้ั ซาโปนนิ ของโสมมีพิษต่�ำ จินเซโนไซด์ทั้งหมดในโสม ในขณะท่ีจินเซโนไซด์ท่ีพบปริมาณ มฤี ทธทิ์ ำ� ใหเ้ มด็ เลอื ดแดงแตก (hemolysis) นอ้ ยโครงสรา้ งหลกั เพยี งเล็กน้อย ไดแ้ ก่ Rg2 Rg3 Rg5 Rf และ Rh1 (Mohanan ของจินเซโนไซด์เป็นสเตอรอยด์ (steroid) ท่ีประกอบด้วย และคณะ, 2018) ท้งั นี้มกี ารน�ำจินเซโนไซดเ์ หลา่ น้มี าศึกษาผล คารบ์ อน 17 อะตอม จดั เรยี งตวั เปน็ วง 4 วง และความแตกตา่ ง ดา้ นการออกฤทธ์ติ อ่ รา่ งกาย ซึ่งสามารถสรุปไดด้ ังตาราง ของชนิด ต�ำแหน่ง จ�ำนวนของโมเลกุลของน�้ำตาลท่ีมาสร้าง พนั ธะไกลโคซดิ กิ (glycosidic bond) ทตี่ ำ� แหนง่ C-3 และ C-6 มผี ลใหจ้ ินเซโนไซด์แต่ละชนดิ ออกฤทธ์ิแตกต่างกันซงึ่ ชนดิ และ ปรมิ าณของจินเซโนไซด์จะแตกต่างกนั ขึน้ กับสปชี ีส์ อายุ ส่วน ของพชื ช่วงเวลาทเ่ี กบ็ เกีย่ ว กรรมวธิ กี ารผลติ และวิธีการสกดั เป็นต้น (เพ็ญพรรณ, 2555) ปัจจุบันสามารถจ�ำแนกจินเซโนไซด์ในโสมได้มากกว่า 150 ชนิด โดยจะแบ่งตามลักษณะโครงสรา้ งออกเปน็ 2 กลมุ่ หลัก คอื 20(S)-protopanaxadiol (PPD) เชน่ Rb1 Rb2 Rb3 Rg3 Rh2 Rc Rd Rs1 (รปู ที่ 1) และ 20 (S)-protopanaxatriol 18 วารสารกรมวิทยาศาสตรบ์ รกิ าร

สรรสาระ การออกฤทธ์ิตอ่ ร่างกาย ชนิดของจนิ เซโนไซด์ Rb1 Rb2 Rc Re Rd Rg1 Rg2 Rg3 Rg5 Rf Rh1 เสรมิ การทำ�งานของระบบประสาทสว่ นกลาง (CNS)1), 2), 3), 4) ü ü ü ü ü ü ü ü ช่วยป้องกนั และรกั ษาโรคหลอดเลอื ดหัวใจ1), 3) ü üüü ü ü ช่วยป้องกันและรกั ษาโรคเบาหวาน2), 3) üü ü ชว่ ยปอ้ งกันและรกั ษาโรคมะเรง็ 2), 3) ü ü üü ü เสริมสรา้ งระบบภูมิคุม้ กนั และลดการอักเสบ1), 2) üü üüü ü ü เพม่ิ การไหลเวียนของเลือด5) üü üü ลดความเมอื่ ยล้า และชว่ ยในการนอนหลบั 5) ü เสริมการทำ�งานของระบบต่อมไร้ท่อ5) ü üüü หมายเหตุ 1) Kim และคณะ (2017) 2) Mackova (2014) 3) Mohanan และคณะ (2018) 4) Smith และคณะ (2016) 5) So และคณะ (2018) ถงึ แมโ้ สมจะมคี ณุ ประโยชนแ์ ละสรรพคณุ ทางยามากมาย ความแกรง่ ใหก้ บั ภาคชมุ ชนและอตุ สาหกรรมของประเทศ โดยเฉพาะ แต่ควรบริโภคในปริมาณที่เหมาะสม โดยมีปริมาณที่แนะน�ำใน การพฒั นาวธิ ที ดสอบทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั ดา้ นคณุ ภาพอาหารและความ การบริโภคอย่างปลอดภัย คอื โสม 2.7-4.5 กรัมตอ่ วัน หรือโสม ปลอดภยั ของผบู้ รโิ ภค และในอนาคตจะเปดิ ใหบ้ รกิ ารทดสอบสาร สกดั ไมเ่ กนิ 80 มลิ ลกิ รมั ตอ่ วนั และรบั ประทานตอ่ เนอื่ งเปน็ เวลา ฟงั กช์ น่ั ในอาหาร เชน่ สารจนิ เซโนไซด์ รวมทงั้ สารสำ� คญั อน่ื ๆ เพอ่ื นอ้ ยกวา่ 12 สปั ดาห์ (So และคณะ, 2018) ซง่ึ ควรบริโภคตาม เป็นส่วนหนึ่งในการรองรับการเปลี่ยนแปลงด้านพฤติกรรมของ คำ� แนะน�ำของแพทย ์ ผบู้ รโิ ภคทส่ี นใจทางดา้ นสุขภาพ และเพอ่ื รองรบั การระบุปรมิ าณ กองผลติ ภณั ฑอ์ าหารและวสั ดสุ มั ผสั อาหาร กรมวทิ ยาศาสตร์ ของสารฟงั กช์ นั ในการกลา่ วอา้ งการเตมิ สารหรอื มสี ารทม่ี คี ณุ สมบตั ิ บรกิ าร เป็นหน่วยงานหลกั ทมี่ บี ทบาทในการศึกษา คน้ ควา้ วิจยั ดงั กลา่ วจากการพฒั นาผลติ ภณั ฑข์ องภาคเอกชน เพอ่ื ตอบสนอง และพฒั นางานดา้ นวทิ ยาศาสตรป์ ฏบิ ตั กิ ารดา้ นอาหารและเครอ่ื งดม่ื ความต้องการของผู้บริโภค ให้มีความปลอดภัย มีประโยชน์ต่อ ตลอดจนการประยกุ ต์หลักวชิ าการและเทคโนโลยี มาใชเ้ พอ่ื เสรมิ สขุ ภาพ และเพอื่ สนบั สนนุ การมคี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ขี องผบู้ รโิ ภคตอ่ ไป เอกสารอ้างอิง เพญ็ พรรณ เวชวิทยาขลงั . ฤทธ์ติ า้ นการอักเสบของโสม. วารสารไทยไภษชั ยนพิ นธ์ [ออนไลน]์ . มหาวิทยาลับศิลปากร. มกราคม-ธันวาคม 2555, ปีที่ 7, ฉบบั ท่ี 1, 1-16. อ้างถงึ วนั ที่ 8 มถิ ุนายน 2561]. เขา้ ถงึ จาก: http://www.prachanath.su.ac.th/tbps/tbps2012_1/tbps2012_1_41-55.pdf สำ� นกั งานเศรษฐกจิ อตุ สาหกรรม. 10 อตุ สาหกรรมเปา้ หมาย กลไกขบั เคลอื่ นเศรษฐกจิ เพอ่ื อนาคต. [ออนไลน]์ . [อา้ งถงึ วนั ท่ี 19 มถิ นุ ายน 2561]. เขา้ ถงึ จาก : http://www.oie.go.th/sites/default/files/ attachments/publications/newengineofgrowth.pdf KIM, J.H., Y.S. YI., M.Y. KIM., and J.Y. CHO. Role of ginsenosides, the main active components of Panax ginseng, in inflammatory responses and diseases. Journal of Ginseng Research 2017. 41, 435-443. MACKOVA, A. Ginseng as Panacea: its Chemical Composition and Physiological Influence. International E – Publication. 2014. [online]. [viewed 15 June 2018]. Avialable from : www.isca.co.in/BIO_SCI/research/Ginseng%20as%20Panacea.pdf MOHANAN, P., S. SUBRAMANIYAM., R. MATHIYALAGAN., and D.C. YANG. Molecular signaling of ginsenosides Rb1 Rg1 and Rg3 and their mode of actions. Journal of Ginseng Research. 2018. 42. 123-132. SMITH, I., E.M. WILLAMSON, S. PUTNAM., J. FARRIMOND., and B.J. WHALLEY. Effects and mechanisms of ginseng and ginsenosides on cognition. Nutrition Reviews. 2016. 72(5). 319–333. SO, S-H., J.W. LEE, Y-S. KIM., S. H. HYUN., and C-K. HAN. Red Ginseng Monograph. Journal of Ginseng Research, In press. [online]. 26 May 2018. [viewed 10 June 2018]. Avialable from : https://www.ginsengres.org/ article/S1226-8453(17)30345-7/pdf 19วารสารกรมวิทยาศาสตร์บริการ