การเพาะเลี้ยงไส้เดือนดิน ปรับปรุง

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -1- การเพาะเล้ ยี งไสเ้ ดือนดิน โดยทวั่ ไปในธรรมชาติ เพอ่ื ผลิตป๋ ุยอินทรีย์ ไส้เดือนดิน มีอายุท่ี คณุ ภาพสูง ยาวนาน ต้ังแต่ 4 - 10 ปี ข้ ึนอยู่กับชนิ ด ของไส้เดื อน ดิ น แต่ เมือ่ นามาเพาะเล้ ียงมกั พ บ ว่าไส้เดื อน ดิ น มี อายุส้นั ลง โดยทวั่ ไปจะ มีอายุเฉลี่ยไมเ่ กิน 2 ปี ภาพท่ี 1 ทมี ยทู ูทสี ้าน เพาะเลีย้ งไส้เดอื น ดิน จดั อยูใ่ นกลุม่ ผูย้ อ่ ย ภาพท่ี 2 กะละมงั สาหรบั เพาะเลยี้ ง สลายซากอินทรียใ์ นระบบนิเวศ แบง่ ออกเป็ น 2 กลุม่ ใหญ่ ตามที่อยอู่ าศยั วั ส ดุ อุ ป ก ร ณ์ ท่ี ต้ อ ง และนิสยั ในการกินอาหารคือ ไสเ้ ดือน ดินที่อาศยั อยูต่ ามผิวดินหรือ ใตซ้ าก จดั เตรยี ม อินทรียแ์ ละไสเ้ ดือนดิน ท่ีอาศยั อยใู่ ต้ ดินโดยการขุดรูอยู่ โดยไสเ้ ดือนดินท่ี วงบ่อ หรอื อยตู่ ามผิวดินหรือใตซ้ ากอินทรียจ์ ะมี กะละมงั - ประสิทธิภาพในการย่อยสารอินทรีย์ พลาสติก ในดิน ไดด้ ีกวา่ และมีการขยายพนั ธุ์ ท่อนไมไ้ ผ่ ที่รวดเร็วกวา่ ดว้ ย บวั รดน้า มลู ววั ตะกรา้

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -2- ภาพที่ 3 กะละมังเจาะรูแล้ว ข้ัน ต อน ท่ี 1 การเตรียม สถาน ท่ี และ อุปกรณ์เล้ ียง สถานท่ีเล้ ียง ตอ้ งเป็ นที่ร่ม ไม่โดนแดดแรง อุปกรณ์เป็ นวงบ่อที่มีรู ระบายน้าออก 80-100 เซนติเมตร ถ้า เป็ นกะละมงั ใชข้ นาด 50 เซนติเมตร เจาะ รูประมาณ 20-30 รู เพ่ือระบายน้าออก ข้นั ตอนท่ี 2 การเตรียมเบดด้ ิง หรือเรียกวา่ ท่ีนอน เพ่ือไวเ้ ล้ ียงไสเ้ ดือน โดย การนาข้ ีววั มาแช่น้า 1-2 คืน แลว้ ถ่ายน้าท้ังหมด 3 คร้ัง รวมระยะเวลา เตรียมเบดด้ ิงอยู่ที่ประมาณ 7 วนั วตั ถุประสงคข์ องการแช่ข้ วี วั เพื่อทาใหข้ ้ วี วั เย็นลงและเหมาะสมต่อการ อยู่อาศัย ของไสเ้ ดือน หลังจากท่ีแช่ข้ ีววั ครบตาม กาหนดแล้ว จึงปล่อยน้ าออกให้ข้ ีวัว หมาดๆ แล้วตักใส่กะละมัง ให้ระดับ ค ว า ม สู ง ข อ ง ข้ ี วั ว อ ยู่ ที่ 15-20 เซนติเมตร เพ่ือเตรียมปล่อยตวั ไสเ้ ดือน ภาพที่ 4 เบดดิง้ ลงไปเล้ ียง

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -3- ข้นั ตอนท่ี 3 ชว่ งปล่อยตวั ไสเ้ ดือน เมื่อไดต้ วั พ่อแมพ่ นั ธุแ์ ลว้ ก็ปลอ่ ย ตัวไส้เดือนลงไปบนเบดด้ ิง ในภาชนะท่ีเตรียมไว้ ในกะละมังปล่อยตัว ไสเ้ ดือนที่ 2.5-3 ขีด ต่อกะละมัง หลังจากปล่อยเสร็จให้สังเกตดูว่าตัว ไสเ้ ดือนมุดลงไปใน เบดด้ ิงที่เตรียมไวห้ รือไม่ ถา้ ไม่มุดลงไปแสดงวา่ เบดด้ ิง ที่เตรียมไวม้ ีปัญหา “ปัญหาที่ไสเ้ ดือนไม่มุดเพราะข้ ีวัวแช่ไม่ดี แช่ไม่ครบ กาหนด หรือข้ ีววั มีการลา้ งคอกดว้ ยโซดาไฟ เน้นย้าข้ ีววั ย่ิงเย็นจะเหมาะสม กบั การปล่อยไสเ้ ดือน ถา้ ไม่ครบกาหนดหรือ ข้ ีววั ใหม่ๆ จะมีความรอ้ นและ แกส๊ มากทาใหไ้ สเ้ ดือนอยไู่ มไ่ ด้ ” ภาพที่ 5 เบดดงิ้ ภาพที่ 6 เบดดงิ้

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -4- ข้นั ตอนท่ี 4 การควบคุมความช้ ืน ใหส้ เปรยน์ ้าใหค้ วามช้ ืนเมื่อหน้าเบดด้ ิง แหง้ ระยะเวลาท่ี 1-2 วนั ต่อ คร้งั ข้ ึนอยู่กับสภาพอากาศ และตามความ เหมาะสม พยายามอย่ารดน้าใหแ้ ฉะ เพราะจะทาใหไ้ สเ้ ดือนหนีออกจาก ภาชนะท่ีเล้ ียง ควรระวงั เร่ืองศตั รู เช่น มด อ่ึงอ่าง จ้ ิงจก จ้ ิงเหลน ท่ีจะมากิน ตวั เพราะไสเ้ ดือนพวกน้ ีเป็ นไสเ้ ดือน ผิวดิน จะทาใหพ้ วกสตั วเ์ หล่าน้ันมา รบกวนไดง้ า่ ย ภาพที่ 7 ภาชนะเลีย้ งวางบนชั้นแบบถาวร ภาพที่ 8 ภาชนะเลยี้ ง วางแบบง่ายๆ ข้นั ตอนที่ 5 การใหอ้ าหาร ใช้ เศษผักสีเขียว และวัชพืช โรยไปตาม หน้าวสั ดุรองพ้ ืนในอัตรา 120 - 150 กรัม ต่อน้าหนักตัว 1กิโลกรัม ต่อวัน ภาพท่ี 9 เศษวชั พชื (12-15เปอร์เซ็นต์ของน้ าหนักตัว) แ ต่ ถ้า เป็ น ไส้เดื อ น ดิ น ส า ย พั น ธุ์ ต่างประเทศจะตอ้ งใหอ้ าหารเป็ น 2 เท่า ใชเ้ วลาประมาณ 4 – 6 สปั ดาห์ จะมปี ริมาณไสเ้ ดือนดินเพ่ิมข้ นึ ประมาณเท่าตวั ของจานวนท่ีปลอ่ ย

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -5- ข้ันตอนที่ 6 การแยกตัวไสเ้ ดือนกับมูล หลงั จากเล้ ียงไดป้ ระมาณ 45 วนั ใชว้ ิธีสงั เกตดูเบดด้ ิงในภาชนะ เปลี่ยนจากข้ ีววั เป็ นมลู ไสเ้ ดือน จนหมดแลว้ (มูลไส้เดือนมีลักษณะเป็ นเม็ดรีๆ คล้ายลูกรักบ้ ี) ก่อนจะแยกตัว งด ให้น้ า7วัน เพื่อให้มูลไส้เดือนแห้ง และง่ายต่อการคัดแยกตัว เม่ือมูล ไสเ้ ดือนพรอ้ มแยกตวั แลว้ ภาพท่ี 10 ภาชนะสาหรับคดั แยกไส้เดอื น ภาพท่ี 11 มลู ไส้เดอื น ทแ่ี ยกออกมาแล้ว ให้ตักใส่เคร่ืองร่อน ถ้าหากผู้เริ่มต้น เล้ ียง ควรมีอุปกรณ์การแยก เช่น ตะกรา้ รูเล็กที่มูลไสเ้ ดือนรอดออกได้ แต่ตัวไสเ้ ดือนยงั ติดอยู่ นามาร่อนแยก ไดเ้ ชน่ กนั สาหรับการเล้ ียงไสเ้ ดือนแบบใส่กะละมังกับวงบ่อ จะใหผ้ ลผลิตที่เป็ นมูล เหมือนกนั แต่จะต่างเร่ืองการจดั การ เพราะถา้ เล้ ียงวงบ่อเม่ือไดม้ ูลตอ้ งกม้ ๆ เงยๆ ขนยา้ ยมาใส่เครื่องร่อนลาบาก ใชแ้ รงงานมากข้ ึน แต่ตัว ไสเ้ ดือนจะ อวบกว่า ส่วนการเล้ ียงในกะละมงั จะจดั การง่ายกวา่ แต่ตวั ไสเ้ ดือนจะขนาด เล็กกวา่ เล็กนอ้ ย สภาพแวดลอ้ มที่มผี ลต่อการเจริญเติบโตของไสเ้ ดือนดิน

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -6- 1. ดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม เปล่ียนขยะอินทรียเ์ ป็ นป๋ ุย 2. หมกั ลดการฝังกลบขยะ ไสเ้ ดือนช่วยพลิกกลบั ดินโดยการกินดินทาให้ แร่ธาตุในดินผสมคลุกเคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั ช่วยทาลายชน้ั ดิน 3. ด้านการเกษตร ผลิตป๋ ุยหมักจากไสเ้ ดือนและน้าสกัดชีวภาพใช้ใน การเกษตรอินทรีย์ ช่วยใหก้ ารย่อย สลายสารอินทรียท์ ่ีรวมถึงซากพืชสตั ว์ และอินทรียวัตถุต่างๆ ผลิตป๋ ุยหมัก (vermicomposting) และน้าสกัด ชีวภาพจากไสเ้ ดือน (worm tea) นาน้าหมกั มูลไสเ้ ดือนดินท่ีรวบรวมไดม้ า เติมอากาศเพื่อช่วยในการเจริญเติบโต ของเช้ ือจุลินทรียจ์ ากน้ันนาน้าหมกั มูลไสเ้ ดือน 1 ส่วน ผสมน้า 20 ส่วน ใชร้ ด พืชผัก ไมผ้ ล ไมด้ อกเพ่ือช่วย- ในการ เจริญเติบโต ภาพท่ี 12 การทาป๋ ุยหมักจากมลู ไสเ้ ดอื น ภาพท่ี 13 ผสมนา้ กับมลู ไส้เดอื น

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -7- ภาพท่ี 12 กรอกนา้ หมักมูลไส้เดอื นใสภ่ าชนะ ภาพท่ี 13 นา้ หมักมูลไส้เดอื นใช้เป็ นป๋ ุย 4. สง่ เสริมการละลายธาตุอาหารพืชท่ีอยใู่ นรปู อนินทรีย์ สารที่พืชใช้ ประโยชน์ไมไ่ ดไ้ ปอยใู่ นรูปที่พืช นามาใชป้ ระโยชน์ได้ 5. ชว่ ยในการปรบั ปรุงโครงสรา้ งของดินเพ่ือรกั ษาสภาพแวดลอ้ ม โดยการ เปลี่ยนของอินทรียเ์ ป็ นป๋ ุยหมกั - 6. ใชเ้ ล้ ียงสตั วเ์ ศรษฐกิจ ผลิตไสเ้ ดือนเป็ นอาหารโปรตีน (vermiculture) เน่ืองจากไสเ้ ดือนมโี ปรตีนสูง อาจใชเ้ ล้ ียงปลา ใชเ้ ป็ นเหย่ือ ตกปลา ดา้ นอาหารสตั วใ์ ชเ้ ป็ น อาหารโปรตีนท้งั ในรูปไสเ้ ดือน เป็ นและผง หรือไสเ้ ดือนสด สาหรบั เล้ ียงเป็ ด หรือกบก็ได้ ภาพท่ี 14 ไส้เดอื นใช้เป็ นอาหารสัตว์ 7. ดา้ นการแพทย์ รกั ษาโรคขอ้ อกั เสบ แผลอกั เสบ โรคผิวหนัง และสลาย ล่ิมเลือดในหลอดเลือด

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -8- ส่ิงท่ีควรคำนึงในกำรเลีย้ งไส้เดือน 1. กองเพาะเล้ ียงหรือกระบะตอ้ งทาในทีร่ ่มเพือ่ ป้องกนั แสงแดดและฝน 2. จะตอ้ งรดน้าอย่างสมา่ เสมอ 3. ไม่ควรใชป้ ๋ ุยคอกใหม่ ควรตากใหแ้ หง้ และควรบดก่อนนามาใช้ 4. การใชม้ ูลสตั วช์ นิดอ่ืนๆ ควรมีการผสมกบั มูลววั ก่อน 5. ไสเ้ ดือน 1 กิโลกรมั มีจานวนประมาณ 1,000 ตวั จะกินอาหารได้ 5 กก. ตอ่ วนั 6. ไสเ้ ดือน 10 กิโลกรมั จะกินอาหารได้ 1 ตนั ตอ่ เดือน 7. ไสเ้ ดอื น 1,000 ตวั สามารถเล้ ียงในพ้ นื ที่ขนาด 1 ตารางเมตร 8. ควรใชไ้ สเ้ ดือนสีเขม้ ท่ีพบบริเวณผิวหนา้ ดิน ลึก 25 เซนตเิ มตร สาหรบั เล้ ียง ทาป๋ ุยมูลไสเ้ ดอื น - 9. ระหว่างฝนตกใหน้ ามูลววั วางตามยาวของกองเพาะเล้ ียงเพอ่ื ป้องกนั ไสเ้ ดือนหลบหนี 10.ศตั รูของไสเ้ ดอื นดนิ เช่น ไร แดง มด หนู นก กบ ก้ ิงกือ ตะขาบ หอย งู ตวั ออ่ น แมลงปี กแข็ง จ้ งิ จก ตกุ๊ แก แมงกระชอน จ้ งิ หรดี ดงั น้นั ในการเล้ ียงจงึ จาเป็ นตอ้ งมีตาข่ายป้องกนั แมลงและสตั วต์ า่ งๆ เขา้ ไป กินไสเ้ ดอื น

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -9- บรรณานุกรม  http://www.mnre.go.th/attachment/iu/download.php?WP=rUIjnJ 0jqmEZZz1CM5O0hJatr  https://www.technologychaoban.com/agricultural- technology/article_28412  http://fws.cc/aggri4/index.php?PHPSESSID=bdb985dd0f2718f28 4daf371812a522e&topic  https://farmchannelthailand.com  ศูนย์การอบรมการเพาะเลยี้ งไส้เดือนธีธัชฟาร์ม และบ้านสวนพอเพ-ยี ง

จดั ทาโดย ทีมที่ปรึกษาโครงการ มหาวทิ ยาลยั แม่โจ-้ แพร่ เฉลิมพระเกียรติ ผูช้ ่วยศาสตราจารย์ ดร.ตะวนั ฉตั รสูงเนิน ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.วรศิลป์ มาลยั ทอง อาจารย์ ดร.เกษราพร ทิราวงศ์ อาจารย์ ดร.อานวยพร ใหญ่ยิ่ง นายสิทิไวกูล ทิราวงศ์ นายกิติพงษ์ วุฒิญาณ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตาบลสา้ น นายด่านชยั ด่านธนะทรพั ย์ นายชิน พฒั นา นางสาวบุศราภรณ์ สมบตั ิปัน นางสาววชั รี วรรณภพ นายสมชาย สิทธิกา ทีม U2T สา้ น นางธนันธรณ์ วฒุ ิญาณ หงั หน้าโครงการ 1 ตาบล 1 มหาวิทยาลยั พ้ นื ท่ีตาบลสา้ น นางแอน สสี วรรค์ นางสาวกมลนิตย์ บุรนิ รมั ย์ นางสาวอภสิ รา สุคา นายเนติพงศ์ ต่างใจ นางสาวสุภาลกั ษณ์ เตชา นางสาวสุตาภทั ร วงคก์ องแกว้ นางสาวขวญั ฤทยั กนั ใจ นายเสกสิทธ์ิ แกว้ ใส นางเพยี รจติ ทานะ นางสาวกญั ญารตั น์ ป้องตนั นายกษิดิศ กองตานพคุณ วา่ ที่รอ้ ยตรีหญิงปรางทิพย์ นรินทรส์ กุล นายปรมนิ ทร์ วงศก์ องแกว้ นายรชั พล ดอนจนั ทร์ ขอขอบคณุ วสิ าหกิจชุมชนสา้ นสรา้ งสุข Smart Tamboon San และผูม้ ีส่วนเก่ียวขอ้ งทุกท่าน