การเพาะเลี้ยงไส้เดือนดิน

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -1- การเพาะเล้ ยี งไสเ้ ดือนดิน โดยทวั่ ไปในธรรมชาติ เพอ่ื ผลิตป๋ ุยอินทรีย์ ไส้เดือนดิน มีอายุที่ คณุ ภาพสูง ยาวนาน ต้งั แต่ 4 - 10 ปี ข้ ึนอยู่กบั ชนิด ของไส้เดื อนดิน แต่ เมือ่ นามาเพาะเล้ ียงมกั พบว่าไส้เดื อนดิ นมี อายุส้นั ลง โดยทวั่ ไปจะ มีอายุเฉลี่ยไมเ่ กิน 2 ปี ภาพท่ี 1 ทมี ยทู ูทสี ้าน เพาะเลยี้ งไส้เดอื น ดิน จดั อยูใ่ นกลุ่มผูย้ อ่ ย ภาพที่ 2 กะละมงั สาหรับเพาะเลยี ้ ง สลายซากอินทรียใ์ นระบบนิเวศ แบง่ ออกเป็ น 2 กลุม่ ใหญ่ ตามที่อยอู่ าศยั วั ส ดุ อุ ป ก ร ณ์ ท่ี ต้ อ ง และนิสยั ในการกินอาหารคือ ไสเ้ ดือน ดินที่อาศยั อยูต่ ามผิวดินหรือ ใตซ้ าก จดั เตรียม อินทรียแ์ ละไสเ้ ดือนดิน ท่ีอาศยั อยใู่ ต้ ดินโดยการขุดรูอยู่ โดยไสเ้ ดือนดินที่ วงบ่อ หรอื อยตู่ ามผิวดินหรือใตซ้ ากอินทรียจ์ ะมี กะละมงั - ประสิทธิภาพในการย่อยสารอินทรีย์ พลาสติก ในดิน ไดด้ ีกวา่ และมีการขยายพนั ธุ์ ท่อนไมไ้ ผ่ ที่รวดเร็วกวา่ ดว้ ย บวั รดน้า มูลววั ตะกรา้

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -2- ภาพท่ี 3 กะละมังเจาะรูแล้ว ข้ันตอนท่ี 1 การเตรียมสถานท่ีและ อุปกรณเ์ ล้ ียง สถานท่ีเล้ ียง ตอ้ งเป็ นท่ีร่ม ไม่โดนแดดแรง อุปกรณ์เป็ นวงบ่อท่ีมีรู ระบายน้าออก 80-100 เซนติเมตร ถา้ เป็ นกะละมงั ใชข้ นาด 50 เซนติเมตร เจาะ รปู ระมาณ 20-30 รู เพื่อระบายน้าออก ข้นั ตอนที่ 2 การเตรียมเบดด้ ิง หรือเรียกวา่ ที่นอน เพ่ือไวเ้ ล้ ียงไสเ้ ดือน โดย การนาข้ ีววั มาแช่น้า 1-2 คืน แลว้ ถ่ายน้าท้งั หมด 3 คร้งั รวมระยะเวลา เตรียมเบดด้ ิงอยูท่ ่ีประมาณ 7 วนั วตั ถุประสงคข์ องการแช่ข้ ีววั เพ่ือทาใหข้ ้ ีววั เย็นลงและเหมาะสมต่อการ อยู่อาศัย ของไสเ้ ดือน หลังจากท่ีแช่ข้ ีววั ครบตาม กาหนดแล้ว จึงปล่อยน้าออกให้ข้ ีวัว หมาดๆ แล้วตักใส่กะละมัง ให้ระดับ ค ว า ม สู ง ข อ ง ข้ ี วั ว อ ยู่ ที่ 15-20 เซนติเมตร เพื่อเตรียมปล่อยตวั ไสเ้ ดือน ภาพท่ี 4 เบดดงิ้ ลงไปเล้ ียง

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -3- ข้นั ตอนท่ี 3 ช่วงปลอ่ ยตวั ไสเ้ ดือน เมอ่ื ไดต้ วั พ่อแมพ่ นั ธุแ์ ลว้ ก็ปล่อย ตัวไสเ้ ดือนลงไปบนเบดด้ ิง ในภาชนะท่ีเตรียมไว้ ในกะละมังปล่อยตัว ไสเ้ ดือนท่ี 2.5-3 ขีด ต่อกะละมัง หลังจากปล่อยเสร็จใหส้ ังเกตดูว่าตัว ไสเ้ ดือนมุดลงไปใน เบดด้ ิงท่ีเตรียมไวห้ รือไม่ ถา้ ไม่มุดลงไปแสดงว่าเบดด้ ิง ท่ีเตรียมไวม้ ีปัญหา “ปัญหาท่ีไสเ้ ดือนไม่มุดเพราะข้ ีววั แช่ไม่ดี แช่ไม่ครบ กาหนด หรือข้ ีววั มีการลา้ งคอกดว้ ยโซดาไฟ เน้นย้าข้ ีววั ยิ่งเย็นจะเหมาะสม กบั การปล่อยไสเ้ ดือน ถา้ ไมค่ รบกาหนดหรือ ข้ ีววั ใหมๆ่ จะมีความรอ้ นและ แกส๊ มากทาใหไ้ สเ้ ดือนอยไู่ มไ่ ด้ ” ภาพท่ี 5 เบดดงิ้ ภาพท่ี 6 เบดดงิ้

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -4- ข้นั ตอนที่ 4 การควบคุมความช้ ืน ใหส้ เปรยน์ ้าใหค้ วามช้ ืนเมื่อหนา้ เบดด้ ิง แหง้ ระยะเวลาที่ 1-2 วนั ต่อ คร้งั ข้ ึนอยูก่ บั สภาพอากาศ และตามความ เหมาะสม พยายามอย่ารดน้าใหแ้ ฉะ เพราะจะทาใหไ้ สเ้ ดือนหนีออกจาก ภาชนะที่เล้ ียง ควรระวงั เร่ืองศตั รู เช่น มด อ่ึงอ่าง จ้ ิงจก จ้ ิงเหลน ที่จะมากิน ตวั เพราะไสเ้ ดือนพวกน้ ีเป็ นไสเ้ ดือน ผิวดิน จะทาใหพ้ วกสตั วเ์ หลา่ น้ันมา รบกวนไดง้ ่าย ภาพท่ี 7 ภาชนะเลีย้ งวางบนชัน้ แบบถาวร ภาพท่ี 8 ภาชนะเลีย้ ง วางแบบง่ายๆ ข้นั ตอนท่ี 5 การใหอ้ าหาร ใช้ เศษผักสีเขียว และวัชพืช โรยไปตาม หนา้ วสั ดุรองพ้ ืนในอตั รา 120 - 150 กรัม ต่อน้าหนักตัว 1กิโลกรัม ต่อวัน ภาพท่ี 9 เศษวัชพชื (12-15เปอร์เซ็นต์ของน้ าหนักตัว) แ ต่ ถ้า เ ป็ น ไ ส้เ ดื อ น ดิ น ส า ย พั น ธุ์ ต่างประเทศจะตอ้ งใหอ้ าหารเป็ น 2 เท่า ใชเ้ วลาประมาณ 4 – 6 สปั ดาห์ จะมีปริมาณไสเ้ ดือนดินเพ่ิมข้ นึ ประมาณเท่าตวั ของจานวนที่ปล่อย

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -5- ข้นั ตอนท่ี 6 การแยกตวั ไสเ้ ดือนกบั มูล หลงั จากเล้ ียงไดป้ ระมาณ 45 วนั ใชว้ ิธีสงั เกตดูเบดด้ ิงในภาชนะ เปล่ียนจากข้ ีววั เป็ นมูลไสเ้ ดือน จนหมดแลว้ (มูลไส้เดือนมีลักษณะเป็ นเม็ดรีๆ คลา้ ยลูกรักบ้ ี)ก่อนจะแยกตัว งดให้ น้า7วนั เพื่อใหม้ ูลไส้ -เดือนแหง้ และ ง่ายต่อการคดั แยกตวั เม่ือมูลไสเ้ ดือน พรอ้ มแยกตวั แลว้ ภาพท่ี 10 ภาชนะสาหรับคดั แยกไส้เดอื น ภาพท่ี 11 มลู ไส้เดือน ท่ีแยกออกมาแล้ว ให้ตักใส่เครื่องร่อน ถ้าหากผู้เร่ิมต้น เล้ ียง ควรมีอุปกรณ์การแยก เช่น ตะกรา้ รูเล็กท่ีมูลไสเ้ ดือนรอดออกได้ แต่ตัวไสเ้ ดือนยงั ติดอยู่ นามาร่อนแยก ไดเ้ ช่นกนั สาหรับการเล้ ียงไสเ้ ดือนแบบใส่กะละมังกับวงบ่อ จะใหผ้ ลผลิตท่ีเป็ นมูล เหมือนกนั แต่จะต่างเร่ืองการจดั การ เพราะถา้ เล้ ียงวงบ่อเม่ือไดม้ ลู ตอ้ งกม้ ๆ เงยๆ ขนยา้ ยมาใส่เคร่ืองร่อนลาบาก ใชแ้ รงงานมากข้ ึน แต่ตวั ไสเ้ ดือนจะ อวบกว่า ส่วนการเล้ ียงในกะละมงั จะจดั การง่ายกวา่ แต่ตัวไสเ้ ดือนจะขนาด เล็กกวา่ เล็กนอ้ ย สภาพแวดลอ้ มที่มีผลต่อการเจริญเติบโตของไสเ้ ดือนดิน

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -6- 1. ดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม เปลี่ยนขยะอินทรียเ์ ป็ นป๋ ุย 2. หมกั ลดการฝังกลบขยะ ไสเ้ ดือนชว่ ยพลิกกลบั ดินโดยการกินดินทาให้ แรธ่ าตุในดินผสมคลุกเคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั ชว่ ยทาลายชน้ั ดิน 3. ด้านการเกษตร ผลิตป๋ ุยหมักจากไส้เดือนและน้าสกัดชีวภาพใช้ใน การเกษตรอินทรีย์ ช่วยใหก้ ารย่อย สลายสารอินทรียท์ ี่รวมถึงซากพืชสัตว์ และอินทรียวัตถุต่างๆ ผลิตป๋ ุยหมัก (vermicomposting) และน้าสกัด ชีวภาพจากไสเ้ ดือน (worm tea) นาน้าหมกั มูลไสเ้ ดือนดินท่ีรวบรวมไดม้ า เติมอากาศเพื่อช่วยในการเจริญเติบโต ของเช้ ือจุลินทรียจ์ ากน้ันนาน้าหมกั มูลไสเ้ ดือน 1 ส่วน ผสมน้า 20 ส่วน ใชร้ ด พืชผัก ไมผ้ ล ไมด้ อกเพ่ือช่วย ในการ เจริญเติบโต ภาพท่ี 12 การทาป๋ ุยหมักจากมลู ไส้เดอื น ภาพท่ี 13 ผสมนา้ กับมูลไส้เดือน

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -7- ภาพท่ี 12 กรอกนา้ หมักมลู ไส้เดือนใส่ภาชนะ ภาพท่ี 13 นา้ หมักมลู ไส้เดือนใช้เป็ นป๋ ุย 4. สง่ เสริมการละลายธาตุอาหารพืชท่ีอยใู่ นรปู อนินทรีย์ สารท่ีพืชใช้ ประโยชน์ไมไ่ ดไ้ ปอยใู่ นรูปที่พืช นามาใชป้ ระโยชน์ได้ 5. ช่วยในการปรบั ปรุงโครงสรา้ งของดินเพ่ือรกั ษาสภาพแวดลอ้ ม โดยการ เปล่ียนของอินทรียเ์ ป็ นป๋ ุยหมกั 6. ใชเ้ ล้ ียงสตั วเ์ ศรษฐกิจ ผลิตไสเ้ ดือนเป็ นอาหารโปรตีน (vermiculture) เน่ืองจากไสเ้ ดือนมโี ปรตีนสูง อาจใชเ้ ล้ ียงปลา ใชเ้ ป็ นเหย่ือ ตกปลา ดา้ นอาหารสตั วใ์ ชเ้ ป็ น อาหารโปรตีนท้งั ในรปู ไสเ้ ดือน เป็ นและผง หรือไสเ้ ดือนสด สาหรบั เล้ ียงเป็ ด หรือกบก็ได้ ภาพท่ี 14 ไส้เดอื นใช้เป็ นอาหารสัตว์ 7. ดา้ นการแพทย์ รกั ษาโรคขอ้ อกั เสบ แผลอกั เสบ โรคผิวหนัง และสลาย ล่ิมเลือดในหลอดเลือด

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวยี งสำ จงั หวดั น่ำน -8- ส่ิงท่ีควรคำนึงในกำรเลีย้ งไส้เดือน 1. กองเพาะเล้ ียงหรือกระบะตอ้ งทาในท่รี ่มเพือ่ ป้องกนั แสงแดดและฝน 2. จะตอ้ งรดน้าอย่างสมา่ เสมอ 3. ไม่ควรใชป้ ๋ ุยคอกใหม่ ควรตากใหแ้ หง้ และควรบดก่อนนามาใช้ 4. การใชม้ ูลสตั วช์ นิดอ่นื ๆ ควรมีการผสมกบั มูลววั ก่อน 5. ไสเ้ ดือน 1 กิโลกรมั มีจานวนประมาณ 1,000 ตวั จะกินอาหารได้ 5 กก. ตอ่ วนั 6. ไสเ้ ดอื น 10 กิโลกรมั จะกินอาหารได้ 1 ตนั ตอ่ เดือน 7. ไสเ้ ดือน 1,000 ตวั สามารถเล้ ียงในพ้ นื ท่ขี นาด 1 ตารางเมตร 8. ควรใชไ้ สเ้ ดือนสเี ขม้ ที่พบบริเวณผิวหนา้ ดนิ ลกึ 25 เซนตเิ มตร สาหรบั เล้ ียง ทาป๋ ุยมูลไสเ้ ดือน 9. ระหว่างฝนตกใหน้ ามูลววั วางตามยาวของกองเพาะเล้ ียงเพอื่ ป้องกนั ไสเ้ ดือนหลบหนี 10.ศตั รูของไสเ้ ดอื นดนิ เช่น ไร แดง มด หนู นก กบ ก้ ิงกือ ตะขาบ หอย งู ตวั ออ่ น แมลงปี กแข็ง จ้ งิ จก ตกุ๊ แก แมงกระชอน จ้ งิ หรีด ดงั น้นั ในการเล้ ียงจงึ จาเป็ นตอ้ งมีตาข่ายป้องกนั แมลงและสตั วต์ า่ งๆ เขา้ ไป กินไสเ้ ดือน

U2T ตำบลสำ้ น อำเภอเวียงสำ จงั หวดั น่ำน -9- บรรณานุกรม  http://www.mnre.go.th/attachment/iu/download.php?WP=rUIjnJ 0jqmEZZz1CM5O0hJatr  https://www.technologychaoban.com/agricultural- technology/article_28412  http://fws.cc/aggri4/index.php?PHPSESSID=bdb985dd0f2718f28 4daf371812a522e&topic  https://farmchannelthailand.com  ศูนย์การอบรมการเพาะเลยี้ งไส้เดือนธีธัชฟาร์ม และบ้านสวนพอเพยี ง

จดั ทาโดย ทีมที่ปรึกษาโครงการ มหาวทิ ยาลยั แม่โจ-้ แพร่ เฉลิมพระเกียรติ ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ตะวนั ฉตั รสูงเนิน ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.วรศิลป์ มาลยั ทอง อาจารย์ ดร.เกษราพร ทิราวงศ์ อาจารย์ ดร.อานวยพร ใหญ่ยิ่ง นายสิทิไวกูล ทิราวงศ์ นายกิติพงษ์ วุฒิญาณ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตาบลสา้ น นายด่านชยั ด่านธนะทรพั ย์ นายชิน พฒั นา นางสาวบุศราภรณ์ สมบตั ิปัน นางสาววชั รี วรรณภพ นายสมชาย สิทธิกา ทมี U2T สา้ น นางธนันธรณ์ วฒุ ิญาณ หงั หนา้ โครงการ 1 ตาบล 1 มหาวิทยาลยั พ้ นื ท่ีตาบลสา้ น นางแอน สสี วรรค์ นางสาวกมลนิตย์ บุรนิ รมั ย์ นางสาวอภสิ รา สุคา นายเนติพงศ์ ต่างใจ นางสาวสุภาลกั ษณ์ เตชา นางสาวสุตาภทั ร วงคก์ องแกว้ นางสาวขวญั ฤทยั กนั ใจ นายเสกสิทธ์ิ แกว้ ใส นางเพยี รจติ ทานะ นางสาวกญั ญารตั น์ ป้องตนั นายกษิดิศ กองตานพคุณ วา่ ที่รอ้ ยตรีหญิงปรางทิพย์ นรินทรส์ กุล นายปรมนิ ทร์ วงศก์ องแกว้ นายรชั พล ดอนจนั ทร์ ขอขอบคณุ วสิ าหกิจชุมชนสา้ นสรา้ งสุข Smart Tamboon San และผูม้ ีส่วนเก่ียวขอ้ งทุกท่าน