ธรรมะและวิญญาณ

อาโปธาตุ เรียกวา คารบ อนไดซลั ไฟด เปน ตนทาํ ใหเกดิ กล่ินเหม็นท่ีเราพบในการเนา แมธ าตอุ ยา ง เดียว ๆ ก็อาจแปรสภาพเปนธาตอุ ืน่ ได ถา ไดร บั การกระทาํ บางอยา ง เชนการใชความรอนทําให อาโปธาตุ คอื น้าํ กลายเปน วาโยธาตคุ อื ไอนํา้ หรือการใชท าํ ลังอดั ทําใหว าโยธาตคุ ารบ อนไดออกไซด กลายเปน อาโปธาตุ คอื คารบอนไดออกไซด เหลว และอาจทาํ ใหแ ปรตอไปทลายเปนปฐวธี าตุ คารบ อนไดออ กไซดแข็ง หรือนาํ้ แขง็ แหงกไ็ ด ดงั นี้ จงึ เปน การสมจริงตามพระพทุ ธวจั นะทีว่ า “ธาตุ ไมเท่ยี ง”. ความวนเวียนไปมาแหงธาตุ พจิ ารณาเหน็ ไดจ ากเหตุการณซ ง่ึ อาจเรียกไดวา “วฏั ฏะแหงธาต”ุ คอื การท่สี ารตา ง ๆ โยกยา ยออกไปจากรา งกายของเรา แลว กเ็ วยี นกลบั เขา มาใหม เขา ๆ ออก ๆ อยู เชน น้ีเรอ่ื ยไป ตัวอยางเชน เนอื้ หนังของเรา ประกอบขนึ้ ดวยวัตถุประเภทเนือ้ เปนสวนใหญ สงิ่ สาํ คญั ในวัตถปุ ระเภทนค้ี ือ มูลสารไนโตรเจน ซง่ึ ประกอบเปน เกือบทัง้ หมดของเนอ้ื นอกเหนอื ไปจากนํ้า เราไดมลู สารไนโตรเจนน้โี ดยกนิ เน้อื สัตวห รอื กนิ ถัว่ สัตวไ ดไนโตรเจนโดยกนิ หญา หญา หรอื ตน ถ่วั ก็ ไดไนโตรเจนจากดิน ดินไดไ นโตรเจน จากอากาศ จากอุจจาระหรอื ปส สาวะ หรอื จากทรากของคน และสตั ว ดังนน้ั มลู สารไนโตรเจนทอ่ี ยูในรางกายของเราในขณะน้นั อาจเคยอยมู ากอ นหลายตอ หลายคร้งั แลว และอาจเคยอยมู านบั ครง้ั ไมถว นแลว ในตวั ของวัว หรือควาย หรอื หมู หรอื สัตวอ ื่น หรือในตน ผัก ตน หญา นานาชนดิ หรอื แมเ คยอยูในตวั ของคนทเี่ ปน เพ่อื นเรา เปนศตั รขู องเรา หรอื ท่ี เราไมเคยรจู กั หนาคา ตาเลยก็ได. เหน็ ไดว าธาตทุ ปี่ ระกอบเปน รางกายของเราก็ดี ของคนอืน่ หรอื สัตวอื่นก็ดี หรอื เปน สิง่ ของท้ังหลายก็ ดี ลว นแตไมใ ชของคงท่หี รือคงทนถาวร แตเ ปลี่ยนแปรไปตามกฎแหง ไตรลักษณ คอื อนจิ จัง ทกุ ขงั อนตั ตา ธาตเุ ปน อนจิ จังเพราะไมค งที่ ประเดี๋ยวมาก ประเด๋ยี วนอยประเดยี๋ วมี ประเดย๋ี วไมม ี ธาตุ เปนทุกขัง เพราะทนอยไู มได ตอ งผนั แปรเปลยี่ นไป ประเดย๋ี วเปน รปู นน้ั ประเค่ียวเปน รปู น้ี ไมม ี ความถาวร.ธาตเุ ปนอนัตตาเพราะมิใชเปน ของเฉพาะตัวตนของผใู ด ประเดยี๋ วอยใู นตัวเรา ประเด๋ยี วอยู มนตวั เขา ไมเ ปน ไปโดยประสงค เลอื กไมได บังคบั ไมไ ด หมนุ เวยี นไปตามหลกั ของ ธรรมชาติโดยสนิ้ เชงิ . พระสมั มาสมั พทุ ธเจาทรงเทศนโ ปรดพระปุกกุสาตดิ ว ยธาตวุ ภิ ังคสตู รกเ็ พ่ือใหพจิ ารณาเหน็ วา สิง่ ท้งั หลายทั้งปวง ตลอดจนรางกายของเรา น้เี ปน อนจิ จงั ทกุ ขัง อนตั ตา มธี รรมชาตไิ มเทย่ี ง ทนอยู ไมไ ด ไมใชต วั เรา จึงไมพงึ ยดึ ถอื พระปกุ กสุ าติ ซง่ึ มีศรทั ธาแกกลา ในพระสมั มาสัมโพธญิ าณของ พระพุทธเจาอยูแลว กไ็ ดค วามรแู จงเหน็ จรงิ ในธรรมชาติของโลก บรรลธุ รรมะชนั้ สงู ส้ินสญั โญชน อนั เปน สว นตาํ่ เมอ่ื ถงึ กาลกริ ยิ าเพราะถูกวัวชน จงึ ไดเ ขาสูฐานะอปุ ปาตีกเพศ ไดปรนิ พิ พานในโลก นน้ั โดยไมต องกลบั มาเกิดในโลกมนษุ ยอีก นบั วาพระสูตรนม้ี ีอานสิ งสส ูงอยูม าก จึงเปน การสมควรที่ ทานธรรมกามกชนท้ังหลายผูมงุ ผลในทางสงู กวา โลกปจ จบุ นั พงึ เอาใจใสศึกษาและพจิ ารณาเพ่ือให ไดผ ลตามสมควรแกอ ินทรยี แ หง ตน. ................................... 201

มายาแหง อายตนะ โดย ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห (บรรยายทพี่ ทุ ธสมาคมแหงประเทศไทย พ.ศ.๒๕๐๖) อายตนะเปน ของรอ น ตาเปน ของรอ น รูปเปนของรอ น ความเหน็ รปู เปนของรอน จกั ษสุ ัมผสั เปน ของรอ น หูเปน ของรอ น เสียงเปน ของรอ น ความไดยนิ เสียงเปน ของรอ น โสตสัมผัสเปนของรอ น จมูกเปนของรอน กลน่ิ เปน ของรอ น ความรูก ลนิ่ เปน ของรอ น ฆานสมั ผสั เปน ของรอ น ลนิ้ เปน ของรอ น รสเปน ของรอ น ควานรรู สเปน ของรอ น ชิวหาสมั ผสั เปน ของรอ น กายเปน ของรอ น สิง่ อนั รสู ึกดว ยกายเปน ของรอน ความรูส กึ ทางกายเปนของรอน กายสัมผัสเปนของรอ น ใจ เปน ของรอน อารมณท ี่เกิดกบั ใจเปนของ รอ น ความรอู ารมณเ ปน ของรอ น มโนสัมผสั เปนของรอน สิง่ ทงั้ หลายเหลาน้ีเปนของรอ น เพราะนําใหเกิดความหลงในเมือ่ ประสบสิง่ สวยงามยั่วยวน นําให เกิดความโลภในเม่อื ประสบสงิ่ ถูกใจ นาํ ใหเกดิ ความโกรธในเม่ือประสบส่งิ ไมถ กู ใจ ความโลภ ความโกรธ ความหลงเปนกิเลส เคร่อื งยอ มจิตใหเศรา หมอง และยงั ใหเ กดิ ความขอ ง พระบรมศาสดาทรงเห็นโทษแหงอกุศลธรรมเหลานจี้ ึงทรงสง่ั สอนพทุ ธบรษิ ทั ใหเพยี รพยายามละ เสยี ในทหี่ ลายแหง ไดทรงแสดงโทษแหง อายตนะและทรงสอนใหส าํ รวมอินทรยี เ พื่อประโยชนในการ รกั ษาสติ อายตนะเปน เรือ่ งของการกระตุน โลกของเราเตม็ ไปดว ย “ตัวกระตุน” ซ่งึ ไดแ กอ ายตนะภายนอก ตวั กระตนุ มที ั้งคณุ และโทษ มคี ณุ คือชวยบอกใหรางกายรูเ หตแุ หงอันตราย เชนความรอ นความ หนาว หรอื เครือ่ งทมิ่ แทงหรอื ศัตรู มีโทษคอื การกระตนุ บอ ย ๆ ทาํ ใหเกดิ ปฏกิ ิริยาทางอารมณ ซึง่ อาจแสดงออกเปน ผลของการย่ัวยุ การยับยงั้ หรือการย่วั ยวน แลวแตภาวะแวดลอ ม ภาวะของอารมณท เี่ ปน อยูในขณะ และพนื้ เพของ จติ ใจ ตวั กระตุนอยา งเดียวกันอาจกอปฏิกริ ยิ าไดตาง ๆ ในคนๆ เดยี วกัน ที่เปนเชน น้กี ็เพราะ ลําพงั อายตนะหรอื อวัยวะสัมผสั ไมไดย ังใหเ กดิ การสาํ เร็จผลแตอยา งใด ตอ งอาศัยจิตเปนสวนท่ยี ังผล ผลจึงขนึ้ อยกู บั ภาวะของจิต แตแ ทจ ริง อายตนะเองนนั้ กม็ ใิ ชเ ปน เคร่อื งมอื หรืออวยั วะทเี่ ทย่ี งตรง หรอื ซ่อื สัตยส กั เพียงใดนัก หากเปน แตเพียงอุปกรณท ่ีครา วและหลอกลวงเกงไมน อ ย ดงั จะเห็นได จากคําบรรยายตอไปน้ี 202

กอ นอ่ืนพึงทราบวา ตามที่กลา วกันทว่ั ๆ ไปวา “ตาเห็นรปู ” “หไู ดย นิ เสยี ง” ฯลฯ นน้ั เปน การไมต รง กบั ความจรงิ ท่ถี ูกน้นั ตากด็ ี หูก็ดี อวัยวะสมั ผสั หรอื อายตนะภายในอนื่ ๆ ก็ดี เปน แตเพียง “เครอ่ื งรบั ” อายตนะภายนอก ไมไ ดเ ปน “เครอ่ื งร”ู ดวย “เครือ่ งร”ู หรอื สวนรนู น้ั อยูในสมอง ตา หูและอวยั วะสมั ผสั อน่ื ๆ มีปลายประสาทชนดิ พิเศษ ซ่งึ ธรรมชาติไดดดั แปลงขนึ้ มา สาํ หรับการ กระตนุ โดยเฉพาะอยาง เชน นยั นตามปี ลายประสาทสาํ หรบั รบั แสง หูมสี าํ หรบั รับเสียง เปน ตน ปลายประสาทเชน นบี้ างพวกก็ฝงอยใู นเนอื้ อยา งงา ย ๆ เชน ปลายประสาทสําหรบั รบั กล่นิ และ สาํ หรบั รบั ความเจบ็ บางพวกกป็ ระกอบเปน สวนของอวัยวะท่ีสรางขน้ึ มาโดยเฉพาะใหเหมาะกบั หนาท่ี เชน ปลายประสาทรบั แสงทีอ่ ยูใน “อวยั วะรปู ดอกบวั ” และ “อวยั วะรปู แทง ” และปลาย ประสาทรบั เสียงซึ่งอยใู น “เซลลขน” ภายในอวยั วะรปู หอยโขง เปน ตน วิทยาศาสตรเ รียกอวยั วะพิเศษทม่ี ปี ลายประสาทเชน น้ีวา “อวยั วะปลาย” อวัยวะปลายทําหนา ท่ใี ห เกิดความรสู กึ ไดด ตี อเฉพาะเม่อื ไดร บั การกระตุนจากตัวกระตุน หรืออายตนะภายนอกที่เหมาะกนั ถาถูกกระตนุ ดว ยตัวกระตนุ ทไ่ี มใ ชคกู นั กอ็ าจไมทาํ ใหม คี วามรสู ึก หรือรูส ึกอยา งคลมุ เครือ ขอนีต้ รงกบั ทีแ่ สดงไวในทางพระพทุ ธศาสนาวา อายตนะภายในกบั ภายนอก มีอยูเปน คกู นั อายตนะภายในอยางหน่ึงกร็ บั อายตนะภายนอกอยางหนึ่ง เชนนยั นต าก็ เปน ใหญ (อนิ ทรีย) สาํ หรบั การเห็นรปู หูเปน ใหญสาํ หรบั การไดยนิ เสยี ง นอกจากน้นั ในพระบาลียงั แสดงลกั ษณะบาง ประการของอวัยวะหลายสวนทเี่ ล็กจนมองดวยตาเปลาไมเหน็ ไดอ ยางถกู ตองแมน ยาํ อีกดวย เปน ท่ี นา พศิ วงในพระสพั พญั ุตญาณอยางยิ่ง เมื่ออายตนะภายนอก “กระทบ” อายตนะภายใน เกิดการกระตนุ อวยั วะปลาย จะมี “พลังประสาท” แลนไปตาม “ประสาทนําเขา” ผา นสว นตาง ๆ ของระบบประสาทกลาง ไปจนถงึ สมองสวนทท่ี ําหนาทร่ี อู ายตนะนนั้ ๆ ทําใหเ กดิ ความรสู ึกขน้ึ ยกตวั อยา งเชน เมื่อภาพปรากฏขน้ึ ทหี่ นา นัยนตา สว นของนยั นต าท่ีทําหนาท่ีหกั แสง เชน กระจกตา และแกวตา จะทําใหเ กิดภาพเงาขน้ึ บนจอตา (เรตนิ า ) ภาพนัน้ กระตนุ ปลายจกั ขปุ ระสาท (ประสาท ออปตคิ ) เกดิ พลงั ประสาทแลน ตามจกั ขปุ ระสาทไปถึงสมองใหญก ลบี ทา ยทอย กระตนุ “ศูนยก าร เหน็ ” ทาํ ใหร สู ึกเหน็ ภาพ ถา มีอะไรกีดกน้ั พลงั ประสาทในจกั ขุประสาทไมใ หไ ปถึงศนู ยก ารเหน็ ความรสู กึ เห็นกจ็ ะไมม ี ถา ศนู ยก ารเหน็ ไมทาํ งาน ดวยเหตใุ ดก็ตาม ผลก็จะเปน เชน เดยี วกนั ตรงกนั ขาม ถามอี ะไรไปกระตนุ ศนู ยการเหน็ โดยไมม พี ลงั ประสาทมาทางจกั ขุประสาท ก็อาจเกิด ความรูสกึ ได แตเ ปน เพยี งแสงสวาง ไมเปน รูปรา งชดั เจนอยางใด อยางเชนที่ “เห็นดาว” เวลาศีรษะ ถูกตีหรอื กระแทกแรง ๆ เปน ตน 203

การรบั เสียงหรือโสตสมั ผัส มกี ลไกการทาํ งานสลบั ซบั ซอ นยิง่ กวาการเหน็ ขน้ึ ไปอีก อวัยวะที่ เก่ียวขอ งกม็ มี ากกวา เร่มิ ตน ดวยใบหูซึ่งทําหนา ที่รวมคลน่ื เสยี งใหห นกั แนน ข้นึ และชว ยบอกทศิ ทาง ที่มาของเสียง ตอ ไปเปน “หลอดห”ู หรอื “หอ งหชู น้ั นอก” ซงึ่ มขี นกนั้ ปากรูเพื่อปอ งกนั ฝนุ ผงและมขี ห้ี ูปองกนั แมลง ที่กนของหลอดหมู ี “เย่ือแกวหู” ขงึ ขวางอยู ทําหนาทเ่ี หมอื นหนังกลอง รบั ความสะเทอื นทเ่ี กิดจาก การกระทบของคลืน่ เสียงจากภายนอก ถายทอดไปถึง “กระดกู เยือ่ แกวห”ู ซ่งึ ติดอยูกบั ดานในของ เย่อื กระดกู นมี้ ขี นาดเลก็ มาก สว นโตทส่ี ดุ ประมาณเทา หัวไมข ีดไฟ มสี ามทอ นเรียงติดตอ กนั ถายทอดความสะเทอื นจากเยือ่ แกว หผู า น “หอ งหชู ้ันกลาง” ไปถงึ เยื่อทขี่ ึงปด “ชอ งรปู ไข” ของ “หองหชู ้นั ใน” ซ่ึงฝง อยูใ นสวนฐานของกระดูกขมับ การสะเทอื นของเยอื่ ทาํ ใหนํา้ ใสในหลอดโคง ของ “อวัยวะรปู หอยโขง” กระเพื่อมและ “เซลลม ีขน” กระทบหรอื ถูไถกบั เยื่อทขี่ งึ ปดอยู “เซลลม ขี น” หรือ “เซลลของ คอรต ”ิ นีเ้ ปน อวัยวะปลายของการ รับเสียง มปี ลายประสาทตดิ ตอกบั เสน ขน เม่ือเสน ขนถกู ถไู ถ ก็เกดิ พลงั ประสาทข้ึน ซึ่งแลน ไปตาม โสตประสาท ผานสวนลางของสมองใหญไปจนถงึ “ศูนยรบั เสียง” ซึง่ อยูท ผ่ี ิวของสมองกลบี ขมบั ทํา ใหไดยนิ เสียง ถา ศูนยประสาทนเี้ สยี หนาทไ่ี ปดวยเหตใุ ดกต็ าม หูขา งที่เกยี่ วขอ งกจ็ ะหนวกไป ความจริงหูไมไ ด หนวก แตก ารหนวกเกิดท่สี มอง อยางน้ใี นทางแพทยเ รยี กวา “หูหนวกเนือ่ งจากศนู ย” อาการหู หนวกอาจเกิดจากความพิการของโสตประสาทกไ็ ด เรียกวา “หหู นวกเพราะประสาท” และอาจเกิด จากความผดิ ปกติในสว นอื่น ๆ กไ็ ด ซงึ่ มีชื่อไปตามสว นทีพ่ กิ าร อวยั วะสมั ผสั อนื่ ๆ นอกจากนัยนตาและหทู ่ีไดบ รรยายมาโดยละเอยี ดแลวนี้ มีสวนสรา งอยางงา ย กวา มาก บางอยา งมบี ริเวณเฉพาะอยทู ่ีเปลอื กสมองสําหรบั ทาํ หนา ทร่ี บั รู บางอยา งมสี วนทีท่ ํา หนา ท่ีเชน น้ีกระจายอยหู ลายแหง ดว ยกัน ขอ ที่เหมือนกนั สาํ หรบั สมั ผัสทกุ อยางคือ ความรูสกึ นนั้ สาํ เรจ็ ไดด วยสมอง ถึงแมส วนอนื่ ๆ จะทาํ หนา ท่ไี ดอ ยา งปกติ ถา หากสมองไมท าํ งานหรอื ไมย อมรบั การกระตนุ ท่ไี ปถึง ความรสู กึ สัมผสั กไ็ ม บงั เกดิ ขนึ้ ขอ นีม้ คี วามสําคญั มากในชวี ติ ประจาํ วันและในการปฏบิ ัตอิ บรมทางจติ ดงั จะไดก ลาวใน ภายหลงั อีกขอ หน่งึ ท่ีพงึ สงั เกตคอื ตามธรรมดาของคน เมอ่ื ความรสู ึกสมั ผัสเกดิ ขนึ้ แลว เรือ่ งไมไดจ บแคน ั้น เมือ่ พลังประสาทแลน ไปถงึ ศนู ยประสาท ทําใหเ กดิ ความรสู ึกขึน้ เปนอยา ง ๆ ตามแตเ หตุ เชน สวาง หรือมีสมี รี ปู ไดยินเสยี ง หรอื เจบ็ รอน เยน็ ความรสู ึกน้ี (คอื เวทนาในคาํ บาล)ี ถูกนําสง ตอไปยัง สมองสวนทที่ าํ หนาทแ่ี ปล ซง่ึ ตองอาศยั ความจดจาํ หรอื ประสบการณในอดตี (สญั ญา) ประกอบกบั 204

ปฏิกิรยิ าของจติ ใจในปจจบุ ัน (สังขาร) จึงสามารถรวู า เหน็ แสงไฟฉายสแี ดง หรอื เสียงปน กล หรือ ถูกตะปตู ํา ถกู ไฟลน ถูกตองนา้ํ แขง็ เปน ตน ทมี่ คี วามสาํ คญั เปน พิเศษคอื ปฏกิ ิรยิ าของจติ ใจหรอื สงั ขารเพราะเปน เหตขุ องอารมณ ซึ่งอาจเปน ตน เหตุของกเิ ลส เชน โลภ โทสะ หรอื โมหะตอ ไปอีก เม่อื ไดท ราบวธิ ีการทาํ งานของอายตนะหรือการรบั สมั ผสั แลว กจ็ ะเขา ใจไดโดยงายพอควรวา อายตนะจะทําใหเ กิดความเขา ใจผิด หรอื หลงผดิ ไดอยางไร ตนเหตอุ ยางหนึ่งของโทษของอายตนะน้ี กค็ ือความไมสมบรู ณแหงระบบอวัยวะ อกี อยา งหนึ่งกค็ อื บทบาทของสมอง ดังจะแสดงโดยสังเขป พรอมดว ยตวั อยา งตอ ไปนี้ ๑. อวัยวะปลายมคี วามละเอียดไมพอ ถาใชด นิ สอดาํ ขดี เสน ยาวประมาณ ๓ ซ.ม. หา งกันประมาณ ๑ ม.ม. บนกระดาษสขี าว แลวมองดูเสน ท่สี องจากระยะใกล เราจะสามารถเหน็ เสนทง้ั สองได ชดั เจน ถา คอ ย ๆ ถอยหา งออกไปเรื่อย ๆ ถงึ ระยะประมาณ ๓ เมตร จะมองเหน็ เสน ทงั้ สองรวมกนั เปน เสนเดียว ขอ น้ีเปนเพราะเมอ่ื ถอยหางออกไป ภาพเงาของเสน ท้ังสองทปี่ รากฏบนจอตาคอย ๆ ชดิ กนั เขาไปทกุ ที ๆ จนปลายประสาทในจอตาไมสามารถจะแยกเสนท้ังสองได จึงทาํ ใหเกดิ ความรสู กึ เห็นเปน เสน เดยี ว เรือ่ งเชนเดยี วกันน้ีเกิดขนึ้ ทุกครัง้ ทีเ่ ราดรู ูปในหนงั สอื พิมพ สวนที่เห็นเปน แผน สดี ํานน้ั ถา สองดดู ว ย แวน ขยายแรงพอควร จะเหน็ วาแทท ่จี ริงประกอบขน้ึ ดวยจุดสดี ําเรียงอยูใกลเคยี งกัน แตอ ยูชดิ กนั มาก จนกระทง่ั เม่ือดดู วยตาเปลา ปลายประสาทของตาไมส ามารถจะแยกจุดเหลา นน้ั ออกจากกัน ได จงึ เหน็ เปน แผน สีดาํ ๒. อวัยวะปลายมีความสามารถจาํ กัด อวยั วะปลายทกุ อยาง ตอ งไดร บั การกระตนุ ทแี่ รงพอ จึงจะ ทําใหเกดิ ความรสู ึกได ถา การกระตนุ ออ นเกินไป กไ็ มท าํ ใหเ กิดความรูสึก มีตัวอยางทป่ี ระสบอยทู ุก ๆ วนั เกย่ี วกบั รสและกลนิ่ สาํ หรบั นัยนต ายงั มขี อ จํากัดพเิ ศษยงิ่ ขน้ึ ไปอีก เกย่ี วกบั การดสู ี ถา หาก แสงสวางมไี มพอ นยั นต าจะ “เหน็ ส”ี ผดิ ไปหมด เชน ในเวลากลางคนื ใบไมสีเขยี ว หรอื ดอกไมส ี แดงหรือสีมว ง จะดเู หมือนสดี ําสว นสเี หลอื งจะดเู หมอื นสีขาว ๓. เมอื่ เก่ียวกับความแรง อายตนะบอกการเปลีย่ นแปลงไดดีกวาบอกความแรงทค่ี งที่ อาจกลาวได อีกอยา งหน่งึ วาอายตนะบอกผลของการเปรยี บเทยี บมากกวาบอกความจรงิ ตัวอยา งเชน ถาอยูใน หองทค่ี อนขา งเย็นเปน เวลาพอสมควร แลวผานเขา ไปในหอ งทค่ี อนขา งรอ น ในขณะแรกจะรูสึกรอ น มาก แลว ก็คอ ย ๆ รูสึกรอนนอยลงจนรูสึกวา รอ นไมมากนกั ถา หากอยูในหอ งทรี่ อนมาก แลว ผา น เขาไปในหอ งทรี่ อนนอ ยกวา คอื หองเดยี วกับท่กี ลา วถึงมาแลว ในขณะแรกท่เี ขา ไปจะรสู ึกเย็น เพราะฉะนนั้ หองเดยี วกันอาจทาํ ใหร สู ึกกวารอนหรอื เยน็ กไ็ ด แลวแตวาเปรียบกบั หองท่ีอยูกอนหนา นั้น หองใหมน ้ีรอ นกวา หรอื เย็นกวา เกี่ยวกับสมั ผัสอน่ื ๆ ก็มีตวั อยา งมากมาย 205

๔. เกี่ยวกับระยะเวลาของการกระตนุ อายตนะมักทําใหม ีความรสู ึกอยนู านกวา ความจริง ตวั อยา งเชน ถาในทมี่ ดื มีใครฉายไฟเขา ตาเราชั่วแวบเดยี ว เรามักรสู ึกวา สวางและตาพรา อยูเปน เวลานาน ในเวลาฟา แลบกเ็ ชน เดียวกัน เรายังรูส ึกวา เหน็ สายฟา อยูตอ ไปอกี ระยะหนง่ึ หลงั จากที่ แสงสวางไดห ายไปหมดแลว ความรูลึกทเ่ี นน่ิ นานกวา ความจรงิ เชนนี้ เปน ผลของความบกพรอ งของอวยั วะปลาย ทคี่ นื รูปไมทนั กับการสดุ สนิ้ ของการกระตนุ ถาเอาสายยางรดั แขนหรือขาไวครหู น่ึง แลว เอาออก จะรสู ึกเหมอื นวา ยางยังรัดอยูตอ ไปอกี หลายนาที ทัง้ นก้ี เ็ นือ่ งดว ยการรดั ไดบ บี ใหสวนหน่งึ ของนาํ้ ทอ่ี ยใู นเนอื้ ที่ถกู รัด น้ัน ยา ยที่ออกไปอยรู อบ ๆ พรอมกบั การกดปลายประสาท เม่ือเอาสายยางออกแลว นา้ํ ยงั ไหล กลบั คืนท่ไี มท ัน เนอ้ื ในสวนนน้ั ยงั ผิดรูปอยู ความรสู ึกวาถกู รัดจึงยังคงอยตู อ ไป การทค่ี วามรสู ึกมีอยนู านกวาการกระตนุ น้ี วิทยาศาสตรเ รยี กวา “สัมผัสตกคา ง” ไดม กี ารเอา ปรากฏการณนมี้ าใชป ระโยชนใ นการภาพยนตร ซึ่งเกิดจากกรฉายภาพเด่ียว ๆ ตดิ ตามกนั ใหภาพ หลังปรากฏขนึ้ บนจอระหวางที่สมั ผสั ตกคางหรือภาพคา งจากภาพกอนนัน้ ยงั ไมห มดไป คนดจู ึงไม เห็นภาพขาดเปนตอน ๆ กลบั รูสกึ เสมอื นวาการเคลื่อนไหวเปน ไปอยา งราบรน่ื ดังธรรมชาติ ถาหาก ฉายภาพใหช าคือใหภ าพหา งกนั มาก ๆ ก็จะเหน็ ภาพแยกกันและการเคลอ่ื นไหวเปน ไปอยางขาดเปน ตอน ๆ ๕. ความไมแนวแนใ นการทํางานของสมอง สมองในหนาทสี่ ัมผัสมกั มอี าการ “ลา” หรือ “เบื่อ หนา ย” งา ยมาก ทําใหความรสู กึ ท่ีเกิดข้นึ จากการกระตุนในระยะยาวคอ ย ๆ ออนลงหรือหมดสนิ้ ไป ตวั อยา งเชน ถา เขาไปในหองท่ีมกี ลน่ิ เหมน็ ในขณะแรกอาจรูสกึ เหมน็ จดั มาก พออยไู ปสักครหู นึ่ง อาจรูสกึ วา เหมน็ นอยลง ถา อยูไปนานๆ อาจไมร สู ึกเหมน็ ตอไป (เพราะเหตนุ ี้ผทู ่ีปากเหมน็ จึงไม คอยรูตวั ) ถาเขา ไปในทที่ มี่ เี สยี งดงั ในตอนแรกอาจจะหนวกหจู นรสู กึ ราํ คาญ แตอ ยูไป ๆ ก็รําคาญ นอ ยลง จนในที่สุดอาจจะลมื ไปกไ็ ดว ามีเสียงดังอยตู ลอดเวลา ดว ยเหตผุ ลเชนเดยี วกันน้ี ผทู ี่ยา ย จากบานในสวนไปอยขู า งถนนใหญ ในตอนแรก ๆ นอนไมค อยหลบั เพราะหนวกหเู สียงรถ แตพ ออยู ไป ๆ หลาย ๆ วนั ก็นอนหลบั สบาย การเปลี่ยนแปลงในเชงิ ลดนอ ยลงเชน นีเ้ ปน ผลของการท่ีสมอง “ไมเ อาใจใส” ตอ การกระตนุ ทมี่ อี ยู เรือ่ ย ๆ และตดิ ตอกนั เปน เวลานาน ทาํ ใหมผี ลเปน “ความเคยชนิ ” ขน้ึ การเปลีย่ นแปลงทาํ นองน้ี นบั วา มีความสําคญั มากสําหรบั การครองชีพของคนและสตั ว เพราะชวยลดความรําคาญไปไดม าก และทําใหช วี ิตทนไดง ายขึ้น ถาสมองไมส ามารถแกไขดังน้ีได เรากจ็ ะตอ งทนทกุ ขอ ีกมากมายหลาย อยา งจากการกระตนุ ทม่ี อี ยูเปน ประจาํ ตวั อยางเชน ตลอดเวลาทเ่ี ราอยูใ นโลกนเ้ี ราถูกอากาศที่ หอ หมุ โลกกดไวโ ดยรอบ แตเ ราไมร ูสึกหนกั และไมร ูสกึ วาถกู กดเสยี ดว ยชํา้ ๖. อทิ ธพิ ลของ “อารมณ” เน่อื งดว ยสมองมหี นา ทีแ่ ปลหรือตัดสินความบอกเลาทอ่ี วัยวะปลายสง มาถงึ การทาํ งานนขี้ องสมองจึงเปน สว นทส่ี ําคญั ท่สี ุด ถา สมองกวดั แกวงเพราะมีเหตรุ บกวน การ 206

ตดั สินกม็ ีโอกาสมากทีจ่ ะผิดเพยี้ นไปจากความจริง ตามปกตกิ ารตดั สินของสมอง ตอ งอาศยั การ เปรยี บเทียบดงั กลาวแลวขางตน ประกอบกบั ประสบการณในอดีต (สญั ญา) ดังนั้นสภาพเปน อยู ของสมองเองจงึ มีสวนสาํ คัญมาก นอกจากนน้ั สภาพแวดลอ มของอายตนะ หรอื ตัวกระตนุ กม็ คี วามสาํ คญั ดว ย ถา มสี ง่ิ ของหลายสงิ่ หรือเหตกุ ารณห ลายอยา ง ทจ่ี ะตอ งรบั รใู นขณะเดียวกนั กเ็ กดิ “การแขงขนั ” ขึ้นระหวางตัวกระตนุ เหลานน้ั ความรสู ึกทเี่ กดิ จากการตดั สนิ ของสมองก็อาจเพยี้ นไปจากความจรงิ ตวั อยา งท่ีเห็นบอ ยๆ กม็ ี เชน เอาผา สี “ขาวหมน ” วางเทยี บกบั ผา “ขาวสะอาด” จะเหน็ ผาสีคลํา้ มาก ถา หากเอาไปวาง เทยี บกบั ผา สดี าํ จะเหน็ ผาขาวมากขน้ึ เชนน้ีกลา วไดว า สแี ตละสที ําใหเกิด “อารมณ” ขึ้น เมอื่ อารมณแตกตา งเปนคนละทาง กท็ ําใหค วามรูส ึกท่ีเกิดขนึ้ นน้ั แรงขนึ้ โดยทํานองเดยี วกัน ถาฟง ดนตรคี ึกคักในระหวา งทใี่ จคอสนุกสนาน กม็ กั จะรสู กึ วา “เพราะ” แตถ าฟงสงิ่ เดยี วกันในเวลาที่ จิตใจเศรา ซึม ก็รูส กึ วาหนวกหนู า รําคาญ อายตนะมโี ทษทง้ั ทางตรง คือชวนใหเ กิดกเิ ลส และทางออ ม คอื ชวนใหห ลงผิด ดงั แสดงมานี้ พระ พทุ ธองคจงึ ทรงสอนใหพจิ ารณาใหเ ห็นวา อารมณท่เี กดิ ขน้ึ จากการทาํ งานของอายตนะตาง ๆ เปน ของไมเที่ยง ไมพ งึ ยดึ ถอื ทรงเปรียบเทยี บอายตนะภายในเปน ประหนงึ่ ประตสู าํ หรบั เปดใหอารมณ เขา กระทบจติ และชวนใหแ กวง ไกว เปน อนั ตรายแหงพรหมจรรย ทรงแนะนําใหปดประตทู ้ังหกเสีย เพ่ือความสงบแหง จติ และเพอ่ื สกัดกนั้ ตน เหตแุ หงกเิ ลส ทรงสอนใหใชอายตนะพรอ มดว ยสติ ในท่ี อน่ื ทรงแสดงวา อุปาทานขนั ธเ ปน เหตแุ หง ทกุ ข ไดแกรปู อปุ าทาน เวทนาอุปาทาน ฯลฯ เปนตน ให พิจารณาวา รปู กส็ ักแตว า รปู เวทนาก็สกั แตวาเวทนา ฯลฯ มใิ ชต วั ตนเราเขา ถาตดั อปุ าทานขนั ธ เสียได ก็จะดําเนนิ ไปสคู วามพน ทกุ ข “อายตนะเปน ของรอ น” นีเ้ ปนแกน ของอาทิตตปริยายสูตรซึ่งพระพุทธเจา ทรงเทศน เพ่ือโปรดชฎิล หนึ่งพนั องค ท่ีคยาสีสะในปฐมสมยั แหงพระพทุ ธศาสนา ยังใหชฎิลท้งั นนั้ ไดบรรลุอรหตั ตผลในวาระ นน้ั เอง ท้ังน้กี เ็ พราะทา นเหลา นนั้ มีพนื้ เพทางจิตสกุ งอมอยแู ลว หากแตม งุ ผลผดิ ทางไปหวังอมต สภาพ เม่อื พระบรมศาสดาทรงชท้ี างที่ถกู เทากับสะกิดผลไมท ขี่ ว้ั ทานท้ังนัน้ จงึ บรรลธุ รรมสูงสดุ ได โดยงา ย สาํ หรบั เราทา นทั้งหลายที่อนิ ทรยี ยงั ไมแกก ลา ในทางธรรม ศรทั ธาปสาทะในความเทีย่ งแทแ หง พระ สพั พัญตุ ญาณและความวิเศษแหงพระคุณของพระบรมศาสดายอมจะสง เสริมใหธ รรมปฏิบตั ิ เปนไปดวยอทิ ธบิ าทอยางแนว แนและนาํ ไปสปู รมตั ถประโยชนในทส่ี ุด. ...................................... 207

เวชศาสตรป ระยกุ ตใ นพระวนิ ยั โดย ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห (บรรยาย ณ สํานักธรรมวิจัย วัดมหาธาตุ พระนคร) วนั ท่ี ๒๕ ธนั วาคม ๒๕๐๙ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา พระบรมศาสดาของเราทง้ั หลาย ทรงเปน พระสัพพญั ูผรู อบรใู น วชิ าตา ง ๆ ดงั ปรากฏในพระบาลี มีความรบู รรจอุ ยูมากมาย ทรงแสดงดว ยพระองคเ องวา ความรทู ่ี ทรงเปด เผยแกพุทธบรษิ ัทนน้ั เปรยี บเหมอื นกบั ใบไมในกาํ มือ สว นความรทู พ่ี ระองคท รงมอี ยูน น้ั เปรียบเหมอื นกบั ใบไมท ตี่ ดิ อยบู นตน ในปา ขอ ทที่ รงแสดงนีถ้ าหากศกึ ษาพระไตรปฎ กโดยละเอียด จะเหน็ วา เปน ความจรงิ เพราะในนน้ั มกี ลา วถงึ ความรหู ลายสาขา แมก ระท่งั ที่เรยี กกนั ในสมยั นีว้ า “วทิ ยาศาสตร” (ดเู รื่องธาตุวภิ งั คแ ผนใหม ในธรรมจักษุ พ.ศ.๒๕๐๙) ท้ังนปี้ รากฏในพระพุทธประวตั ิวา พระพทุ ธเจาในสมยั ที่ยงั ทรงเปน เจา ชายสทิ ธตั ถะ ไดท รงศึกษา ศลิ ปศาสตรต าง ๆ อยางครบถว น แมก ระทงั่ วิชาเวชศาสตร สาํ หรบั ความรปู ระการหลงั นี้ก็มี หลกั ฐานอยูในพระคัมภีร ซง่ึ มีแสดงเกย่ี วกบั เรอ่ื งของรา งกายและจิตใจโดยพสิ ดาร เชน ทท่ี รง บรรยาย “อาการสามสบิ สอง” มีเรื่องอวัยวะทั้งภายในและภายนอกอยา งละเอยี ด หรอื ทท่ี รงแสดง เรอ่ื งอายตนะภายนอกภายใน ซ่งึ เปน เรอื่ งของสรรี วิทยาอยา งถกู ตอ ง ความรูเหลา น้ี อาจอางไดว า เกดิ จากการท่ีไดท รงพจิ ารณาซากศพ แตก ม็ บี างขอ ที่เรารแู นวา จะ ทรงรเู พราะไดเ หน็ จากซากศพนั้นไมไ ด เชน ทท่ี รงแสดงไวว าอวัยวะสาํ หรบั เสียงนน้ั มีลกั ษณะเปน โพรงและภายในมขี นสีแดง ส่ิงน้ตี รงกับท่ีทางวทิ ยาศาสตรเ รียกวา “อวัยวะหอยโขง ” (โคเฆลยี ) มี ลักษณะเปน หลอดเลก็ ๆ ขดเปน รูปกน หอย ฝงอยใู นกระดกู ขมบั ในสว นทีป่ ระกอบเปนชอ งหูชนั้ ใน ไมส ามารถจะมองเหน็ ไดน อกจากจะผาตัดกระดกู และภายในอวัยวะหอยโขง นนั้ กม็ ี “เซลลเ สน ผม” (แฮรเ ซลล) ที่เรียกวา “อวยั วะของ คอรต ”ิ เปน ตวั สําคัญในการรบั คลน่ื เสยี งแตเ สนขนหรือ เสนผมนี้เลก็ มากจนตองดูดว ยกลองจลุ ทรรศน ปญ หาจงึ มขี ึน้ มาวา พระพุทธเจา ทรงทราบไดอยางไร มหิ นาํ ซํ้ายังทรงแสดงไวดว ยวา “ขนสแี ดง” ซง่ึ ฝายวิทยาศาสตรเองยังไมเ คยเหน็ สขี องเสน ขนน้ัน ตามธรรมชาติ เหน็ แตท ่ียอ มสตี ามเทคนิคของจุลกายวภิ าควิทยาเทานนั้ แตท น่ี า พิศวงยิ่งกวา นอี้ กี คอื ที่ทรงแสดงถึงกําเนดิ ของมนุษยใ นครรโภทรของมารดา นบั ตั้งแต ระยะแรกปฏิสนธิ เรมิ่ ดว ยสภาพ “กลละ” ตรงกบั เซลลใ นสมยั นนี้ น้ั ทรงแสดงวา มขี นาดเทากบั หยดนํ้ามนั ซง่ึ เหลือติดอยูท ปี่ ลายขนจามรี ที่ไดเอาจุมลงในน้ํามนั งาแลว สลดั ทงิ้ เสยี เจด็ คร้งั ทรง บรรยายการคล่คี ลายเปน ขน้ั ๆ ตามระยะเวลาท่ผี า นไป มีระยะ “หา ปุม ” เปนตน ซ่งึ ตรงกับศรี ษะ และแขนขา ตลอดจนถงึ ระยะคลอด เรอ่ื งน้ีคณุ หลวงสรุ ิยพงศพิสทุ ธแิ์ พทย ไดแ ปลพระบาลี 208

เปรยี บเทยี บกบั ความรูสมัยปจจบุ นั ตีพิมพไ วในหนงั สอื จดหมายเหตุ ฯ ของแพทยส มาคมแหง ประเทศไทยเม่ือหลายปม าแลว และยังหาไดในหอสมุด ขอ ทตี่ องยอมรบั ก็คอื วา พระพทุ ธองคท รงมีพระญาณวิเศษจงึ สามารถทรงเห็นเหตุการณท ีเ่ กดิ ขนึ้ ภายในรา งกายของมนษุ ย และทรงเหน็ วตั ถุท่ีมขี นาดเล็กละเอยี ดจนมองดว ยตาเปลาไมเหน็ ได เร่อื งที่จะบรรยายตอไปนเ้ี ปนการรวบรวมความรเู กย่ี วกับวชิ าแพทยท ีม่ ีปรากฏอยใู นพระวนิ ัยปฎ ก ซ่งึ สว นใหญเ ปนความรูท างดา นเวชศาสตรปองกนั แตกม็ เี ร่อื งทางผายเวชศาสตรร ักษาอยดู ว ย เหมอื นกัน นอกจากเรือ่ งนี้จะแสดงใหเหน็ เหตผุ ลวา ทําไมจึงทรงบญั ญตั หิ า มการกระทํานน้ั ๆ และ ทรงอนญุ าตการกระทาํ อนื่ ๆ แลว ยังจะแสดงใหเ หน็ สวนหนง่ึ แหงพระปญ ญาคุณอนั พงึ พศิ วงและ ยกยอ งเทิดทนู เปนอยา งยิง่ อกี ดวย ความรูทางเวชศาสตรป อ งกนั ท่ีมปี รากฏอยูใ นพระวินยั และกระจดั กระจายอยใู นท่ีตาง ๆ กนั นนั้ เปน เร่อื งทล่ี ะเอยี ดมาก และมีบางเร่ืองที่แมใ นสมัยปจจบุ นั ก็ยงั มีแพทยเ พยี งสว นนอยเทานนั้ ท่จี ะ นึกถึง เชน เรอื่ งอทิ ธพิ ลของลมฟาอากาศตอ รา งกาย และจติ วทิ ยาในดานปอ งกนั เปนตน ในการบรรยายน้จี ะไดจ าํ แนกเรอื่ งเปน หัวขอ ตา ง ๆ คอื เกย่ี วกับที่อยูอาศัยหรอื เสนาสนะ เกย่ี วกับ เครื่องแตง กายคือจวี ร เก่ียวกับอาหาร เกยี่ วกบั การปอ งกันโรคตดิ ตอ เกยี่ วกับการบริหารกาย เก่ียวกบั การปองกนั อุบตั ิเหตุ เกยี่ วกบั ลมฟา อากาศ เก่ียวกับสังคม เก่ียวกบั จติ วทิ ยา ซ่ึงจะบรรยาย โดยลําดับไป ขอ แรกเกยี่ วกับท่ีอยอู าศยั ในพระวนิ ัยมบี ทบญั ญตั ิละเอยี ด ในดานความปลอดภยั และความ สะอาด มกี ําหนดไวว า เสนาสนะจะตองมีความสงู เพียงนน้ั ๆ สูงเกนิ ไปไมได ถาขืนทําเปน อาบัติ ผนงั ก็จะตองสรา งดวยวตั ถนุ น้ั ๆ ใหม คี วามหนาเทา นน้ั ๆ หนาเกนิ ไปกไ็ มไ ด บางเกนิ ไปก็ไมได ท้ังยงั มี กาํ หนดขนาดกวางยาวอกี ดว ย เชนถามีเฉลียงหรอื ระเบียงตองไมกวา งเกนิ เทา นนั้ ๆ ทั้งหมดนก้ี ็เพื่อ ความปลอดภัย พงึ สงั เกตวา ในสมัยพทุ ธกาลนน้ั ส่ิงกอ สรางที่ประชาชนทว่ั ไปอาจหามาใชไดน นั้ ยงั ไมมคี วามแข็งแรง เหมือนในสมัยนี้ เชน ผนังบานก็ตอ งใชด ินหรอื อิฐดบิ ถา ถกู ฝนชะหรอื สาดมากๆ กอ็ าจพังลงมาได จึงจาํ ตอ งมีกําหนดกฎเกณฑอ ยางละเอยี ดมากเพ่อื ปอ งกันอบุ ติเหตุ นอกจากน้นั ก็คงตองการ ประหยดั ดวย เพราะชาวบา นจะตอ งเปน ผสู รางเสนาสนะหรือถวายส่ิงของใหแกพระ ในดา นการรักษาความสะอาด มีการหา มทําเปรอะเปอ นในเสนาสนะ เชน หา มสวมรองเทาเขา ใน อาคาร หามบวนนาํ้ ลายเลอะเทอะ หามทงิ้ สงิ่ ของในเสนาสนะ หา มรื้อส่ิงของออกมาใหเ ปน ที่เกะกะ รุงรัง ถาจาํ เปน ตองรอ้ื ออกมาก็กําหนดใหเ กบ็ เขาท่ีโดยเรยี บรอ ย 209

แมภ ายนอกก็ยังมีพระวนิ ัยเกยี่ วกบั การรกั ษาความสะอาด เชน หา มทง้ิ ขยะกองไวขางกฏุ ิ เปนตน ขอทแ่ี ปลกก็คือ หา มไมใหน ั่งหรือนอนโดยเปลอื ยกาย เรอื่ งนีอ้ าจจะมเี หตผุ ลเก่ียวกบั ลมฟาอากาศ กับสุขภาพ ซ่งึ จะไดกลาวตอ ไป แตเ ขา ใจวาคงจะเก่ยี วกบั ความประสงคท จี่ ะปองกนั ไมใ หเหง่อื ไหล ไปทําความสกปรกแกเครอื่ งปลู าดดวย พึงสงั เกตวา ขอหามท่อี างมาน้ี ลวนตรงตามหลกั สขุ ศาสตร ทสี่ อนกนั อยูในสมัยนท้ี ัง้ นัน้ และแมใน ปจ จบุ นั กย็ งั มีคนไมป ฏบิ ัตติ ามอยเู ปน สว นมาก เชน ในการบวนนํา้ ลาย หรือการทิง้ ขยะเปน ตน แต พระพทุ ธองคสอนสาวกของพระองคไ วแลว ตั้งแตเ มื่อสองพนั หารอ ยปก อ นโนน ขอ ทส่ี อง เก่ียวกับเครอื่ งแตง กาย คือ จีวร มกี ารบรรยายประโยชนข องไตรจวี รไวว า สําหรบั ปอ งกนั ความรอ นความเยน็ และการกระทบกระทั่งตาง ๆ และกาํ หนดวิธรี กั ษาความสะอาดไวอยา ง ละเอียดลออมาก บางขอ ก็เหน็ เร่ืองที่คนธรรมดาอาจนึกไมถ งึ เชนในการใชน ้ําฝาดจากเปลอื กไมม า ยอ มจวี ร สารประเภทแทนนินส ทมี่ อี ยใู นน้ําฝาด อาจใหป ระโยชนใ นทางระงบั การเจรญิ ของเชอื้ โรค บางอยา งได และปองกันโรคไดด ว ย ในดานทเี่ กีย่ วกับเครือ่ งนุงหม นี้ กลา วไดว า มีการปอ งกันตัง้ แตเรม่ิ ตน ทเี ดยี ว คือพระบวชใหม จะตองทาํ วิกปั จวี ร โดยทาํ พนิ ทุไวท ม่ี ุม (แทนการเขยี นชอ่ื ) ใหเปน ท่ีรูวา ผาน้นั เปนของตน การทาํ พนิ ทนุ ้ีอาจเปน การปอ งกนั การสบั เปลี่ยนหรือลกั ขโมยกนั กไ็ ด แตกใ็ หผลในดา นเวชศาสตรป องกนั ดว ย คอื ไมป ลอ ยใหใชผ ารวมกนั ซึง่ อาจเปน ทางนําโรคตดิ ตอไดห ลายอยา ง เชน โรคผวิ หนงั ตาง ๆ โรคตดิ เชอื้ หนอง โรคริดสีดวงตา เปน ตน ทง้ั ปอ งกันการถา ยเทสตั วทเี่ ปน พาหะของโรค เชน หมดั หรอื ไร จากคนหนง่ึ ไปสูอีกคนหนึง่ ดวย ในทางปฏบิ ัตพิ ระภิกษุจะตอ งผ่ึงผาใหแหง หลังจากใช และ จะตอ งซักตอ งยอมสที บั ตามวาระ เปน การบองกนั ความหมกั หมมของเหงื่อไคลและส่งิ สกปรกอนื่ ๆ เร่ืองทแ่ี ยบคายคอื การบงั คับวา เวลาจะเขาสวมหามไมใหสวมจีวรเขา ไปขางใน ใหเ ปลอ้ื งออกพาดไว ทห่ี นา ประตู ขอนค้ี งมคี วามประสงคจ ะปอ งกนั ความเปรอะเปอนซ่ึงอาจเกิดจากการที่จวี รไป กระทบกระทง่ั กบั สง่ิ สกปรกภายในสว ม ตลอดจนการดูดเอากลนิ่ ไอภายในนน้ั ตดิ ออกมาดวย เพราะสว มในสมัยนั้นนาจะเปน ประเภทสว มหลมุ คงจะไมส ะอาดสะอานนกั และคงจะมกี ล่ินอยไู ม นอย ขอ ทส่ี าม เก่ียวกบั เร่อื งอาหาร ในพระวนิ ยั มบี ทบญั ญัตหิ ลายขอ ทแ่ี สดงวา พระสมั มาสัมพุทธเจา ทรงมคี วามรอบรูใ นเรื่องอาหารเปน อยา งดี ทง้ั ในดา นคณุ คา ของอาหารแตล ะประเภท และในดา น ความจาํ เปน ของรางกาย ทจี่ ะตองไดร ับอาหารเขา ไปอยา งเพยี งพอและครบถวน ในดา นปรมิ าณนนั้ พระภกิ ษมุ ีความลําบาก เพราะตอ งอาศัยทายกทายิกา เพราะฉะนนั้ ก็อาจเกดิ ไดร ับอาหารไมพ อและมอี าการอาพาธขนึ้ ในกรณเี ชนนท้ี รงอนญุ าตใหฉนั อาหารพเิ ศษได แมใน เวลาวิกาล ไดแกน ้ําตาล นํา้ ผึง้ เนยใส เนยขน 210

นํา้ ตาลและนํ้าผงึ้ เปน อาหารทยี่ อยงา ยและใหป ระโยชนร วดเร็ว เหมาะสาํ หรับในรายท่ตี อ งการผล ดว น สวนอีกสองอยา งเปนอาหารทม่ี คี า สงู ในดา นพลงั งาน ท้ังยังมีวติ ามนิ เปนพิเศษอีกดวย แตเปน สงิ่ ทย่ี อยคอนขา งยาก ตอ งใชเ วลามาก เหมาะสาํ หรบั รายทพี่ ักฟน หรืออยรู ะหวา งบาํ รุงรางกาย นอกจากนี้ก็มีอนญุ าตใหเ กบ็ รักษาอาหารไวเ ปน ระยะเวลาตา ง ๆ กนั ซ่งึ แสดงวา ทรงทราบถงึ เรอ่ื ง การบดู เนาและการถนอมอาหารเปน อยางดี ทรงแยกอาหารไวเปน สามประเภท ประเภททห่ี น่ึงใหเกบ็ ไดเ พียงคร่งึ วัน คือ ตอ งใชห มดกายในเชา ชวั่ เทีย่ ง ไดแ ก ยาวกาลกิ อาหารสด เชน ขาวหรอื ขนมเปน ตน ประเภทท่สี อง ใหเกบ็ ไวไดคนื หนึง่ คอื ท่เี รียกวา ยามกาลกิ ไดแกน ้าํ ปานะหรือน้ําค้นั จากผลไม นา้ํ พวกน้ี ถาเกบ็ ไวน านไปกจ็ ะกลายเปน บดู แลว มรี สเปร้ยี ว เพราะมีกรดบางอยา งเกดิ ขน้ึ ถาดื่มเขาไป กท็ าํ ใหท องเสีย ถา เก็บไวน านตอ ไปอกี ก็อาจกลายเปน เมรยั ซึ่งเปนของตอ งหาม มขี อ สังเกตวา ใน การทาํ นาํ้ ปานะนน้ั หา มตม ทงั้ นีก้ เ็ พราะถา ตมสารจาํ พวกแปงจะละลายออกมาดวย กลายเปนแปง เปย ก ซึ่งเปน ของฉันไมไดในเวลาวิกาล ประเภทท่ีสาม ใหเกบ็ ไวไ ดถึงเจด็ วนั คอื ลตั ตาหกาลิก ไดแ ก เนยใส เนยขน นํ้ามนั น้าํ ผ้งึ น้ําออ ย นํ้ามนั นั้นทรงอนญุ าตเฉพาะเปลวหมี เปลวปลา เปลวปลาฉลาม เปลวหมู เปลวลา เปลวสตั วอ นื่ ๆ ไมท รงอนญุ าต รวมท้งั เปลวมนุษยด ว ย ของในประเภทนเี้ ปน สงิ่ ท่เี กบ็ ไวไดน านไมเ สยี งาย จึงทรง อนุญาตไวถ ึงเจ็ดวนั พงึ สงั เกตวา “น้ําออ ย” ในท่นี ห้ี มายถงึ นา้ํ ออ ยงบ (เรียกวา ผาณิต) ไมใ ชนํา้ ออ ยสด ซึง่ เสยี เพราะ บดู ภายในไมก ช่ี ่ัวโมง อนง่ึ ถาหากอาหารอยางใดมขี องหลายประเภทปนกนั อยู เชน มขี องบร ะเภทยาวกาลิกปนกับ สัตตาหกาลิก ทรงกาํ หนดใหถ อื เอาระยะอนญุ าตของส่ิงทอี่ ายสุ ัน้ กวาเปน เกณฑ ขอน้ยี อ มแสดงถงึ ความละเอียดรอบคอบอยา งดียิง่ เพราะอาหารทปี่ นกนั นน้ั เม่อื สง่ิ หน่ึงเสยี ไปกอน สง่ิ ทยี่ ังเหลืออยูก็ จะพลอยไรป ระโยชนไ ปดว ย เก่ียวกบั เร่อื งเนอื้ สตั ว พระวนิ ัยหา มพระภกิ ษฉุ ันเนื้อมนุษย ถา ฝา ฝนปรบั อาบตั ิถุลลัจจยั ท้ังยงั หา ม ฉันเนอื้ ชา ง มา สนุ ขั งู สงิ โต เสอื โครง เสือเหลือง เสอื ดาว และหมอี ีกดวย ถาฝา ผนื ปรบั อาบตั ทิ กุ กฎ สําหรบั เนอ้ื มนษุ ยน ้ัน เหตผุ ลทหี่ ามยอมเหน็ ไดโ ดยงาย แตส ัตวอ น่ื ๆ ทห่ี า มนนั้ สวนมากกม็ ผี ูกนิ อยูเปน ธรรมดา เหตุผลทที่ รงหา มนน้ั เขาใจวาเพอื่ ปอ งกนั อันตราย เชน ทีอ่ าจเกดิ จากภมู แิ พ (แอล เลอรยยี ) เพราะเนือ้ สตั วน ัน้ ๆ ไมค อ ยไดเคยกนิ หรืออาจเกดิ จากส่ิงมพี ษิ เชน ซากสัตวเ นาที่สตั ว นนั้ ๆ ไดก ินเขา ไปมากอ นท่ีมนั เองจะถูกฆา ปญ หาเรอ่ื งเนือ้ เกา มกี ารบดู เนา กน็ า จะมมี ากขนึ้ สาํ หรบั เนอื้ สัตวแ ปลก ๆ เหลานเ้ี พราะอาจถกู ฆาที่ในปา กวาจะถูกนํามาถงึ ผบู รโิ ภคกอ็ าจเสยี เวลามาก 211

เนอื้ สัตวด บิ ๆ กท็ รงหามไมใ หพ ระภิกษุฉนั เหตผุ ลก็คงจะเปน การปองกันการถกู พษิ ประกอบกับ ความจรงิ ที่วาเนอ้ื สตั วด บิ ๆ นน้ั ระบบยอยอาหารของมนุษยยอ ยไมไดดีเหมือนเนือ้ ทหี่ ุงตมแลว ยอ มมีโอกาสท่จี ะทําใหโ อกาสท่จี ะทองเสียมมี ากกวาธรรมดา ขอทสี่ ี่ เกย่ี วกบั การบองกันโรคตดิ ตอ เรอื่ งนม้ี ปี รากฏในพระวินยั ในทหี่ ลายแหง มาก เรมิ่ ตน ตง้ั แต อันตรายกิ ธรรมในขอหามบวชคนทม่ี โี รคประจาํ ตัวบางอยาง โรคท่ีสําคญั ทส่ี ุดท่เี ปน แลว หามบวช คือ โรคเร้อื น ในสมยั นั้นยังไมมวี ธิ รี กั ษาโรคนี้ และโรคบางระยะ หรอื บางชนดิ ทําใหห นาตาบดิ เบีย้ ว เปน ท่ีนา รงั เกียจ ทงั้ ยงั เปน โรคตดิ ตอ อกี ดวย โรคทเี่ บากวาเพ่อื นคอื “โรคฝ” (คันโท) เขา ใจวา หมายความถงึ ฝท เี่ ปน เรอ้ื รงั และรกั ษายาก อาจมีเลอื ดหนองหรอื น้าํ เหลืองไหลเปน ทน่ี า รังเกียจ และอาจเปนเหตุการติดตอไปยงั ผอู ่ืนได ในสมยั นนั้ ยังไมม โี รงพยาบาลสงฆ พระภกิ ษรุ ปู ใดอาพาธ กต็ อ งอาศัยเพื่อนภกิ ษุดว ยกันชว ย รกั ษาพยาบาล จึงไดท รงภาษิตไวว า ผใู ดใหการบริบาลแกพ ระภิกษอุ าพาธ ยอ มไดก ุศลเสมอกับ ถวายการบริบาลแกพระพุทธองค หากผูใดปว ยเปน โรคเรอ้ื รัง กค็ วรจะรกั ษาตัวเสียใหหายกอนที่จะ บวช เพราะบวชแลวหาโอกาสรกั ษาพยาบาลไดยาก และยงั อาจแพรโ รคใหภ กิ ษุอน่ื ๆ อีกดว ย สว นโรคอกี หลายโรคท่ีปรากฏอยใู นอันตรายิกธรรมน้ัน จะไดก ลาวถึงในแงส งั คมในตอนหลงั ในพระ วินยั มีบญั ญตั ิ ไมใ หอ ยูรวมกนั เปน เวลานาน ๆ อนญุ าตเพียงวันสองวนั เทานัน้ เขาใจวา เหตุผล ประการหนึ่งคอื เพื่อปองกันความแออดั ตามธรรมดากฏุ พิ ระทา นทําขนาดจาํ กัด ไมใ หญโตนัก ใน สมัยพุทธกาลยงิ่ คอ นขางจะแคบ ทีป่ รากฏซากกฏุ ิที่สารนาถและราชคฤหก ม็ ขี นาดเลก็ มาก แมซาก ท่วี าเปน คันธกฎุ ที ่อี าศัยของพระพทุ ธองคบ นยอดเขาคชิ ฌกูฏ กม็ ขี นาดกวางประมาณสามศอกและ ยาวประมาณส่ศี อกเทา นัน้ ถา กุฏิสวนมากมขี นาดเทา นี้ การทคี่ นมากกวา หนง่ึ คนอาศัยนอนอยู ดวยกนั เปน ประจาํ กจ็ ะเปน การผิดหลกั อนามยั มาก นอกจากอากาศจะไมเ พียงพอแลว ยังมโี อกาส มากอีกดว ยทจ่ี ะถายเทโรคใหแกกนั และกนั เก่ียวกับโรคตดิ ตอ เร่อื งสาํ คญั อีกเรอ่ื งหนงึ่ คอื สว ม ในพระวินัยมบี ทบญั ญตั ลิ ะเอยี ดลออมาก แสดง วาพระพทุ ธเจาทรงตระหนักถงึ ความสาํ คญั ของสว ม มีการหา มถา ยอจุ จาระเปรอะเปอ น กําชบั ให ถา ยใหล งชอ ง ใหร กั ษาสว มใหสะอาด ใหร ะวงั ใหม นี ้าํ อยูในสวมเสมอ ผูใดใชน ้ําหมดแลว ไมห ามา เติมกถ็ ูกปรบั อาบตั ิ ทงั้ นกี้ เ็ พราะนํา้ เปนอปุ กรณส ําคญั ในการทาํ ความสะอาด ทั้งแกร างกายและแก สถานที่ สําหรบั การถา ยปส สาวะ ก็มขี อกําหนดแบบของทถ่ี า ยปส สาวะ ตอ งทําใหม ที ว่ี างเทา เวลาจะถา ย และมชี องนาํ ปส สาวะท่ีถายลงไปในหลมุ โดยเรยี บรอ ย บงั คับใหน ัง่ ลงถา ยปส สาวะ ไมใ หย นื ถา ย คง จะเปน เพราะเกรงจะกระเดน็ เปรอะเบ้อื นพื้นทแ่ี ละจีวร 212

สรปุ วาเรื่องเก่ียวกับการถา ยน้ี มกี ารกาํ หนดพระวนิ ัยไวล ะเอยี ดลออ สมกบั ความสําคญั แมในสมัย ปจ จบุ นั นี้ การสาธารณะสขุ กเ็ นน เรอ่ื งสว มและนาํ้ ดื่มเปน พเิ ศษ เพราะสองเรอื่ งน้ี ถา หากบกพรอ ง ก็ อาจกอ เหตุโรคตดิ ตอ อนั ตรายไดงาย ในพระวนิ ัยก็วา เรอ่ื งเกี่ยวกบั นาํ้ ดมื่ คือบญั ญตั ใิ หก รองนํ้ากอนด่มื จนถงึ กับมบี ง เปนพิเศษวา หาก พระภิกษไุ มม ีเคร่ืองกรองน้ํา หามมใิ หเ ดนิ ทางไกลเกนิ กวาก่งึ โยชน (๒๐๐ เสน หรอื ๘ กโิ ลเมตร) ทงั้ น้ีก็เพราะเกรงวา จะตอ งไปดม่ื นํ้าโดยไมไดกรอง การกรองนํ้านอี้ าจ๓ะมคี วามมุงหมายไมใ ห กลนื กินตวั สตั วเ ลก็ ๆ ท่อี ยูใ นนา้ํ เขา ไปก็ได ซ่งึ เปน การ ทาํ ใหส ตั วตาย แตค งจะไมใ ชเหตผุ ลอยา งเดียว เพราะมอี นุญาตใหใ ชเครอ่ื งกรองน้ําบางอยาง ซ่ึงถา มสี ตั วตดิ อยใู นน้าํ ท่ตี กั ขน้ึ มา สตั วนน้ั กไ็ มมที างรอด สมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส ไดแ สดงพระมติวาการใหกรองน้ํา คงจะมี ความมุงหมายปองกนั โรคอยูด วย จริงอยู ตามความในปจจบุ นั นี้ การกรองน้าํ ดว ยผา นนั้ มีประโยชน นอ ย แตก็เปน สง่ิ ที่ดที สี่ ดุ สําหรบั สมยั นน้ั และเปน สิ่งทพี่ ระภิกษุพอจะหาใชได ถึงแมวาผาจะไม สามารถก้ันเช้ือโรคตัวเลก็ ๆ เชน แบคทีเรยี ไวไ ด กย็ ังสามารถกัน้ สง่ิ ท่ีมีขนาดโตพอสมควร และอาจ กอ โรคหรืออาการไมส บายขน้ึ ได ถา หากกลนื กนิ เขาไป เชน ซากสตั วเล็ก ๆ หรอื เศษของพชื ทม่ี ีพษิ เปน ตน ในทน่ี ้ี ทา นผรู ูบ างทา น อาจตง้ั ขอแยงวา ตามท่ีพระวนิ ยั หา มมิใหภกิ ษุสวมรองเทา เขา ในเขตบานนน้ั ยอมผดิ หลักวชิ าอนามัย เพราะเปนการเปดโอกาสใหเช้อื พยาธิปากขอท่มี อี ยูตามพนื้ ดิน ชอนไชทะลุ ผิวหนงั ท่ีเทาเขา ไปสูรางกายและกอใหเ กิดโรคขน้ึ ได ขอนอ้ี าจแกไ ดวา เชื้อพยาธปิ ากขอ มีอยกู ็แตใ นดนิ ท่ีมีอจุ จาระถา ยทิ้งเอาไว ตามธรรมดาคนยอม ไมถา ยอจุ จาระไวบ นพืน้ ดนิ ในเขตบา น แมใ นชนบทท่ียากจน หรอื หา งความเจรญิ มาก ไมม สี วมใช ชาวบานก็พากันออกไบถายอจุ จาระท่ใี น “ทงุ ” ไมถา ยไวในบา น เพราะฉะนน้ั ดนิ ในบา นจงึ นา จะไมมี พยาธปิ ากขอ และการไมสวมรองเทา ในบรเิ วณเชน นยี้ อ มเปน การเส่ยี งภยั นอ ย สว นในทอ งทงุ หรอื ทางเดนิ นอกเขตบา นซง่ึ อาจมอี ันตรายนนั้ ทรงอนญุ าตใหส วมรองเทา ได ขอทหี่ า เกี่ยวกบั การบรหิ ารกายในการปองกนั โรค มพี ระวินัยบัญญัติเรื่องการชาํ ระปากและฟน พระภกิ ษุตองจม้ิ หรอื สฟี น และบว นปากหลงั จากฉนั อาหารเพลแลวทกุ คร้ัง เปน การรักษาอนามยั ชองปากอยา งดยี ง่ิ พระภิกษใุ นสมัยกอนตอ งเรียนวิธที ําไมส ฟี นจากก่งิ ไมบ างชนิด เชน ไมข อ ย ซึง่ มี สารฝาดอยูในเนอ้ื เวลาสฟี น กเ็ คย้ี วไมส วนท่เี ปน ฝอยของไมส ี ไดยารักษาเหงอื กและฟน ไปในตวั ดว ย บทบัญญัติเก่ยี วกบั อนามยั ในสวนอน่ื ๆ ของรา งกายอยูอ กี หลายประการ เชน จะเขาบานหรือ เสนาสนะตองลา งเทา หามไวเ ลบ็ ยาว เปน ตน เกย่ี วกับการถา ยมขี อปฏบิ ัตบิ ง ไวละเอยี ดลออเปน 213

พเิ ศษ ไมแ พตําราสขุ ศาสตรท ่ีดี ๆ ในปจ จุบนั มกี ารหา มยืนถา ยอุจจาระและปส สาวะ เวลาถาย อจุ จาระหามไมใ หเ บง แรง หา มไมใหใชไ มม คี มเชด็ ทวารหนัก ใหใ ชลางดว ยนา้ํ ขอ หา มเหลา น้ลี วน แตถ กู ตอ งตามเหตผุ ลในทางวชิ าแพทย เชน การเบง อจุ จาระแรง ๆ อาจเปน เหตุใหห ลอดโลหติ แตก ในผสู ูงอายุ หรอื เกดิ อนั ตรายในผทู ่ีเปนไสเ ล่อื นอยูแลว หรอื มคี วามโนมเอยี งที่จะเปน การเชด็ กน ดว ยไมคม ๆ อาจทําใหเกดิ แผลบาดซง่ึ รักษาไดย าก และไมท ําใหส ะอาดดีเทา กบั ลางดว ยนาํ้ ซ่ึงเปน วิธที ่ปี ลอดภัยกวา การออกกําลงั กายเปนการสง เสรมิ สขุ ภาพวธิ หี น่ึง ซงึ่ มีความสําคัญมาก โดยทวั่ ไป มีคนจาํ นวนไม นอยซึง่ ออกกําลังไมเ พียงพอ ทําใหร า งกายไมแ ขง็ แรง และยงั มีอาการผดิ ปกตติ า ง ๆ เชน ทอ งผูก ออนแอ ข้ีโรค ใจคอหงดุ หงดิ ฯลฯ อกี ดว ย พระพทุ ธเจา ทรงอนญุ าตกิจวตั รไวห ลายอยา งซ่งึ นบั เนื่องเขา ในการออกกาํ ลังกายเพื่อสขุ ภาพ ท่ีมี ประโยชนม ากออื การออกเดนิ บณิ ฑบาต ซงึ่ แทจ ริงเปน การโปรดตัวพระภิกษเุ องไมน อยกวา โปรด สตั ว เพราะการเดนิ เปน การออกกําลงั ทด่ี ที สี่ ดุ และปลอดภยั ที่สุด อยางหนง่ึ ยงิ่ การเดินในเวลา เชาตรู อากาศยังสะอาด ไมมฝี นุ ละอองปะปน และถนนหนทางยังสงบเงียบ ไมม เี ครอ่ื งรบกวน สมาธิ ผูเ ดนิ ยอมไดประโยชนท งั้ ในทางบรหิ ารกายและบริหารใจ เพราะเหตนุ ้ีแหละ พระภิกษทุ ี่ สงู อายุซงึ่ เคยบณิ ฑบาตทุก ๆ เชามาต้ังแตหนมุ ๆ จงึ ไมค อ ยยอมเลิกบณิ ฑบาต เพราะรสู าํ นึกใน ประโยชนท างกายและใจของการเดนิ และถา หากมีความจาํ เปนตอ งเลกิ บิณฑบาตโดยเดด็ ขาด รางกายกม็ กั จะทรดุ โทรมรวดเร็วเหน็ ทนั ตา กจิ วตั รอกี อยา งหนึ่งซึ่งสมัยนเ้ี ลิกราไปเกอื บหมดแลว ในทอ งถ่นิ ทเ่ี จรญิ แบบสมัยใหม คอื การกวาด ลานวดั ซ่ึงเปนการออกกําลังอยา งดอี กี วิธีหนง่ึ วธิ นี ้ีเปน การออกกําลงั มากกวาการเดินบณิ ฑบาต และพระภิกษบุ างองคอ าจทาํ ไมไ ด แตถา หากทําไดก ็จะไดป ระโยชนม าก เพราะมีการออกกําลังของ สว นแขนและสว นอก สวนเอว อกี ดวย ถา ถอื หลกั แรงนอ ย ทาํ นอย กน็ าจะไมม ขี อ ขดั ขอ ง ในวดั ตามตา งจงั หวดั บางแหงทเ่ี คยเหน็ พอถงึ เวลากําหนด พระเณรทุกรูป รวมทั้งเจา อาวาสดว ย ตางก็ จับไมกวาดขึน้ กวาดในสว นกาํ หนดของตน เปน ทั้งการบรหิ ารกายและปลกู สามัคคธี รรมไปพรอมกนั รูสึกวาไดป ระโยชนมาก การเดินจงกรมแบบที่ใชอยูในบางลํานกั ไมใ ชท ่ีเดนิ อยา งยอ งยา ง แตแ บบท่เี ดนิ เรว็ ก็เปน การออก กําลังทด่ี ีย่งิ ในสมัยพทุ ธกาล พระภกิ ษคุ งจะไดใ ชวิธีนที้ ุกองค เพราะทุกองคตอ งปฏบิ ตั ิกมั มัฏฐาน โรคทองผูก เมอื่ ยขบขัดขอ และอารมณก วดั แกวง ตลอดจนทเ่ี รียกกนั วา โรคเสน ประสาทคงจะมี นอ ยกวา ในสมยั นี้ ขอทหี่ ก เกยี่ วกบั การปอ งกนั อบุ ตั ิเหตุ แมจ ะเปน เรอื่ งทไ่ี มส ลักสําคัญนกั แตก็เปน เร่อื งทแ่ี สดงถึง ความรอบรู และรอบคอบ อันเปน สวนหนงึ่ ของพระปญ ญาคุณ 214

ในสมัยปจ จบุ นั นก้ี ารปอ งกนั อบุ ัติเหตุ เปน หวั ขอ อบรมท่ีทนั สมัยทีส่ ุดขอ หนึ่ง ซึง่ เพิ่งปรากฏ ความสาํ คญั ข้ึนมาเมอื่ ไมกป่ี ม าน้เี อง ในพระวนิ ัยมขี อหา มซง่ึ มจี ุดมงหมายโดยเฉพาะในเรอื่ งนอี้ ยู หลายขอ ขอ หน่งึ หา มมิใหนง่ั ลงในท่ใี ด โดยมิไดพิจารณาเสียกอ นและไมใหน ง่ั โดยไมม สี ติ ขอ น้ีก็เพ่ือปอ งกนั อนั ตรายทีอ่ าจเกิดจากการนงั่ ทับสง่ิ ของที่มผี ูวางไวกอ น มกี ารหา มนัง่ บนมาทไี่ มแข็งแรง มา สูงทไ่ี ม มีพนัก หา มนอนบนเตยี งท่ตี งั้ ในทหี่ มน่ิ เหมซงึ่ มโี อกาสทจ่ี ะพลดั ตกลงมา หามสรา งกุฏทิ ่ีสงู หรือกวาง ใหญเ กนิ ขนาด หรือมหี ลังคาหนักหรอื ผนงั หนาเกนิ ควร หา มไมใ หเ ลนน้ําหรือหยอกลอ กนั ในนํ้า หามพดู ขณะทอี่ มอาหารไวในปาก หามโกนขนในทแี่ คบ ซึ่งหมายความถงึ รักแรและบริเวณขาหนบี หา มผงิ ไฟ หามขนึ้ ตน ไมส งู ขอหา มเหลา น้ีแสดงใหเหน็ ความละเอียดรอบคอบ ในขัน้ สงู แตใ น ขณะเดยี วกันกม็ ขี อยกเวน ซง่ึ แสดงถึงความมีเหตุผล เชนถาเปนไขก อ็ นญุ าตใหผงิ ไฟได ถาหลงทาง ใหข น้ึ ตน ไมส ูงไดไ มเ กนิ สศ่ี อก คอื พอมองหาทางได แตถ า หนเี สอื ก็ยอมใหข นึ้ สูงกวานนั้ ไดอีก พระ วินยั มที ้งั ความละเอียดรอบคอบและความสมเหตุสมผลดงั นี้ ขอ ท่เี จด็ เกีย่ วกับลมฟาอากาศ ซ่งึ คนสว นมากไมไ ดน ึกถงึ วาจะมีผลกระทบกระเทือนถงึ สุขภาพ แต พระพทุ ธองกทรงบญั ญตั ขิ อ หา มและขออนญุ าตไวใ นเรอื่ งนหี้ ลายประการ เร่ิมดวยทรงแสดง ประโยชนข องเครือ่ งนุงหมดังทกี่ ลา วแลว ในตอนตน วา ใชป อ งกนั รางทายจากความรอนความหนาว และการเสียดสตี าง ๆ ทรงแสดงประโยชนของท่ีอยูอาศัยในทาํ นองเดยี วกนั ทรงกําหนดการปด เปด หนาตา งและประตูตามฤดูกาล เพอ่ื ใหอากาศในกุฏมิ ีลกั ษณะทพี่ อสบาย และทรงอนุญาตใหใ ชเตียง และต่ังเพอื่ ใหพ น จากความชน้ื ทีอ่ ยูตามพนื้ ดนิ การกําหนดใหพระภกิ ษุอยจู าํ พรรษาเปน หลกั แหลง ซึ่งตามตํานานวา เกดิ จากการทชี่ าวบานรอง ทกุ ขว า พระภกิ ษุเหยียบยํา่ ขา วกลาใหเสยี หายนัน้ แทจ ริงก็มผี ลในทางปอ งกนั โรคอันอาจจะเกิดจาก การถูกฝนเปยกปอนอีกทางหน่ึงดวย ทง้ั นี้เพราะในสมัยกอ นนน้ั พระภิกษสุ วนใหญถือธุดงคอ าศยั ตามโคนไม ในฤดฝู นการปฏบิ ตั ิเชน นี้ ยอมเสยี่ งตอโรคภยั ท่เี กิดจากความชนื้ ความเปยกและความ เปลยี่ นไปมาของอณุ หภูมมิ ากกวา ธรรมดา การกาํ หนดใหอยอู าศัยในทเ่ี ปน หลักแหลงยอมเปน การลดอันตรายในดานนีล้ ง ขอ ทแ่ี ปด เกย่ี วกับสงั คมในดานเวชศาสตรปอ งกัน ในพระวินยั มขี อบญั ญตั ลิ ะเอยี ดลออมากมาย เปน ทีน่ า พิศวงทพ่ี ระสัมมาสมั พทุ ธเจา ไดท รงเหน็ ความสาํ คญั ของการอยรู ว มกนั มาตงั้ นมนานแลว ท้งั ๆ ทว่ี ทิ ยาศาสตรและการแพทยแ ผนปจ จบุ นั เพงิ่ สาํ นึกถงึ และเพง่ิ จะเรม่ิ ทาํ การศกึ ษาอยา งเปน เรื่องเปน ราว ในพระวนิ ัยมีขอบง ชัดวา หามบวช “ผูใหโ ทษแกส งั คม” (ปรสิ ทสู โก) คอื ผทู ี่จะทาํ ใหหมู คณะเสื่อมเสีย เชน คนฆา บดิ าหรอื มารดา ฆาพระอรหนั ต คนลกั เพศ คนตองปาราชิก และคนท่ี บกพรองในทางเพศ ซ่ึงเรียกตามภาษาบาลวี า “บณั เฑาะก” หรอื “บณั ฑกะ” (สมเด็จพระมหาสมณ 215

เจา กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส ทรงแปลวา ผปู ระพฤตนิ อกจารีตในทางเสพกาม ชายผูถกู ตอน และกะเทยโดยกําเนดิ ) นอกจากนี้กห็ ามบวชคนทม่ี ีโรคบางชนดิ ท่ีอาจติดตอ กนั หรอื เปน เรื้อรงั รักษาไมห าย เชนโรคเรอื้ น โรคฝ (ท่ีไดก ลา วถึงแลว) โรคมองครอ (คือโรคหลอดลมพอง) โรคลมบา หมู และโรคกลาก การท่ี จะรบั คนเปน โรคเหลา นัน้ เขามาสบู รษิ ัท ยอมเปนการเสยี่ งภยั ตอการตดิ โรค หรอื ตอ การถูกรบกวน ความสงบ เชนพวกเปนโรคหลอดลมพองมักจะไอหนกั ในตอนดึกหรือเชามืด ซ่งึ เปนเวลาปฏบิ ัติ กัมมฏั ฐาน และพวกทเ่ี ปน ลมบาหมูก็อาจจะลม ลงชกั ดนิ้ ชักงอขนึ้ เมอ่ื ใดก็ได ผเู ปน อมั พาต งอ ย เปลยี้ เสียขา ตอ งหา มบวช เพราะจะเปนภาระแกภ ิกษุ ทีจ่ ะตองคอยปรนนิบัติ แตถ ารกั ษาหายแลว กบ็ วชได ขอน้กี ็เปน ไปตามเหตผุ ลทีด่ ี เก่ียวกับสังคมยงั มีอีกแงห นง่ึ ทีพ่ ระพทุ ธองค ไดท รงเอาพระทัยใสในการกําหนดพระวินยั คอื แงท ่ี เกี่ยวกับความไววางใจของประชาชน ประการแรกเกีย่ วกับพธิ กี ารบวช จะตอ งใหคณะสงฆยอมรับ ท่ีเรยี กวาใหญ ัตติ จงึ จะถอื วา บวช สําเร็จ นก่ี ห็ มายความวาใหบ ุคคลจํานวนมากรบั รองวา เปน ผทู ส่ี มควร เปน เสมือนวฒุ บิ ัตรรบั รอง ความประพฤตอิ ยางหนึง่ ประการทส่ี อง มีการจํากดั ความสมั พันธก บั สถานท่ีและบคุ คลบางประเภท ทเ่ี รยี กวา เปน “อโคจร” คือทไ่ี มส มควรจะไป ไดแ กสํานักโสเภณี บานหญงิ หมาย บา นสาวทึนทึก สํานกั ภกิ ษุณี และรา นสรุ า สถานที่เหลาน้ีไมไ ดห า มเดด็ ขาด เปน แตกาํ หนดวา ไมควรจะไป ถา มเี หตุจําเปนกไ็ ปได แตถา ไปบอ ย ก็คงจะไมด ี เพราะคณะสงฆอ าจตงั้ กองรงั เกยี จไดเ หตุผลทที่ รงหามคงเหน็ ไดโ ดยงา ย นอกจากนี้ ยงั มบี ทบัญญัตทิ ห่ี ามรบกวนสงั คมโดยไมส มควร ไดแกเลอื กอาหารท่ีรบั บณิ ฑบาต สง่ั ให ทาํ อาหารอยา งโนนอยางน้ี และขอสิง่ ของพรา่ํ เพรื่อ เปน ตน ขอ ท่เี กา เก่ียวกบั จติ วทิ ยา มพี ระวนิ ยั หลายตอหลายขอ ทกี่ าํ หนดข้ึนโดยอาศยั เหตผุ ลในทางวิชานนั้ ขอนีไ้ มพ งึ สงสัย ในเมอื่ นักจิตวทิ ยาทวั่ โลก ยอมรบั นับถอื วา พระสมั มาสมั พทุ ธเจาของเราน้ัน เปน นักจิตวทิ ยายอดเยยี่ ม ไมมผี ูใ ดเสมอเหมอื น และเปน เรอื่ งของธรรมชาตใิ นเม่ือพระพุทธองคท รง สาํ เร็จพระโพธญิ าณ ก็โดยใชว ธิ ีภาวนาทางจิต และการสอนของพระองกกล็ ว นแตเปน เรื่องของจติ ทั้งนนั้ การอบรมในพระพุทธศาสนานน้ั เปน การมุง สรางสติ ใหมคี วามระลกึ ไดอยูตลอดเวลา จะไดไมท ํา อะไรผดิ พลาด เพราะฉะนน้ั พระวนิ ัยทั้งสนิ้ จึงมีจดุ ประสงค ทจ่ี ะฝกหัดเก่ยี วกับสติ คอื เปน การ ปอ งกันไมใหท ําผดิ พระวนิ ัยทกุ ขอมเี หตมุ ีผล แมจ ะละเอียดลออ แตก พ็ อปฏบิ ตั ิตามได ไมถ ึงกบั อึด 216

อดั ขัดขอ ง การปรับอาบตั เิ มอื่ ทําผดิ กม็ ลี ดหลนั่ เปน หลายข้นั อาศัยความต้งั เจและความรนุ แรงของ ผลเปน หลัก ในการปองกันกระทําผิดนั้น บางทีกม็ แี นวซบั ซอนลกึ ซงึ้ บางทีกต็ รงไปตรงมา ตวั อยางเชน การหา ม ฟง ดนตรี หา มดนู าฏศิลป และหา มใชเครื่องหอม กม็ ีจดุ มงหมายจะปอ งกันความเยา ยวนในทาง กามารมณ การหามถูกตองอสิ ตรที ้ังทางตรงและทางออ ม การหา มอยสู องตอสอง และหามอยาง อนื่ ๆ ทเี่ กยี่ วกบั สตรี ก็มคี วามมุงหมายอยางเดียวกัน พระภกิ ษุบางองค อาจถอื ตนวา จติ ใจเขม แข็ง ระวังตวั ได แตพระพทุ ธเจาทา นทรงช่าํ ชองเรอ่ื งอสิ ตรี มาแลวกอนที่จะเสดจ็ ออกปฏบิ ตั ิพรหมจรรย ยอ มจะทราบอันตรายไดด ี จงึ ทรงต้งั บทบญั ญตั ิไว อยา งรอบคอบ อนึง่ อาจจะทรงนึกถึงประชาชน พระภิกษอุ าจเชอ่ื ใจตนเอง แตป ระชาชนอาจไมเ ชือ่ ดว ยกไ็ ด พระวินัยนอกจากจะแสดงถึงพระปญ ญาคณุ แลว ยังแสดงถงึ พระกรณุ าคณุ ทท่ี รงมอี ยู คอื ภิกษสุ งฆ ของพระองคด ว ย เห็นไดจ ากการทท่ี รงหา มบวชบคุ คลที่สงั คมรังเกยี จ และทนี่ ารงั เกยี จโดยตนเอง เชน คนทมี่ ีบร ะวัตใิ นทางชั่วรา ย หรือคนทรี่ างกายพิกลพกิ ารเปน ตน ในบางกรณอี าจจะดูประหนงึ่ วา เปนการหา มหยมุ หยมิ เชน คนตนี ปกุ คนมมี อื เปน แผน คนหขู าด ฯลฯ และเปน การตัดประโยชน ของคนบางคนท่พี ิการเพราะเคราะหร า ยหรอื เพราะกรรมเกา อาจดูเปน การ “เห็นแกพวก” มาก เกนิ ไป แตค วามจรงิ นนั้ มีความจาํ เปน ท่ี “พวกภิกษ”ุ หรือคณะสงฆจ ะตอ งเปน คณะที่บริสทุ ธผิ์ ุดผอ ง และนา เคารพนับถอื เพราะพระจะตองกระจดั กระจายไปทวั่ ทุกหนทกุ แหง ถาหากบงั เอญิ กลมุ ใดมี ภกิ ษุท่ีไมสมประกอบเปน สวนมาก ประชาชนก็อาจรงั เกยี จและเสอ่ื มศรัทธา เหน็ เหตเุ สียหายถงึ คณะสงฆโดยสวนรวมได การปอ งกนั ไวกอ นจงึ เปน กศุ โลบายที่สมควร นอกจากนนั้ พงึ สังเกตวา ทรงหา มบวชเทา นน้ั ไมไ ดท รงหามการท่ีจะปฏบิ ัติกจิ ทางศาสนาอน่ื ๆ เพราะฉะน้นั ผทู ีไ่ มไดบ วชเหลา น้ี กย็ งั มที างทจ่ี ะชวยตนเองใหพน ทุกขไ ด โดยการปฏบิ ตั ใิ นแนวของ คฤหสั ถ ไมใ ชถูก “ปดประตสู วรรค” เสียเลยทีเดยี ว กอนที่จะเลยไปถงึ เรอ่ื งเวชศาสตรร ักษา ผมใครกลาวถึงเรอื่ งโรคของพระภกิ ษสุ กั เลก็ นอ ย มผี กู ลาว เสมอ ๆ วา พระเปน โรคเสน ประสาทมากกวา คนธรรมดา เพราะฝน ธรรมชาติ คือไมแตงงาน และ ยงั ตอ งคอยบงั คับตนเองตามพระวินยั อยา งเครง ครดั อยตู ลอดเวลาอีกดว ย เรอ่ื งน้พี จิ ารณาไดในหลายแง ประการหนง่ึ คาํ วา “โรคเสนประสาท” เปน ทย่ี อมรบั กันในหมูแพทยทั่วไปวา มีความหมายใกลเคียง มาก กับคาํ วา “ไมแ นวาโรคอะไร” ไมวาใครถามอี าการหลายอยา งคลุมเครอื หรือแพทยต รวจแลว 217

หาสาเหตทุ แ่ี นน อนไมไ ด กม็ กั จะไดร บั การวนิ จิ ฉัยวา “โรคเสนประสาท” ยงิ่ ถาเปน พระภิกษดุ วย ก็ ยง่ิ มีโอกาสมากข้ึน เพราะแพทยห ลายคนมอี ปุ าทานอยูแ ลว วา พระมกั เปน โรคเสน ประสาท ประการทสี่ อง การไมแตง งานเปน เหตขุ องโรคเสน ประสาทหรอื ไม พวกทเี่ ชอ่ื วาเปน นน้ั สว นใหญ เปนลูกศิษยข องนายแพทยฟ รอยด ซึ่งสรปุ ความเห็นของทานเองลงไดว า มนษุ ยแ ละสัตว เกิดมา เพือ่ กามารมณเ ทา น้ัน แมแ ตอ าการของเด็กเกิดใหมบ างอยาง เชน ดดู นว้ิ มือ ทานก็บอกวาเปน การ แสดงออกของกามารมณ พฤติการณท ง้ั หลายของคนและสัตวเ ปน ผลของกามารมณแ ละเกี่ยวเนื่อง กับกามารมณ เพราะฉะน้ันตามทฤษฎขี องทา นผนู ี้ คนทไี่ มแ ตงงานจงึ ฝน ธรรมชาติ และเมอ่ื มีอาการไมสบาย ขน้ึ มากต็ อ งสงสัยวา เพราะความบกพรอ งในแนวนั้น ผมไมใ ชเปนลกู ศษิ ยของฟรอยด และไมไ ดร บั การศึกษาทางจิตวทิ ยา แตค วามรทู างสรีรวทิ ยาทผี่ มมีอยบู า งนนั้ สอนวา พฤติกรรมของคนและ สัตว อยใู นความควบคมุ ของฮอรโมน ซ่งึ มีอยหู ลายอยางดว ยกัน ไมเฉพาะแตฮอรโมนเพศเทานนั้ เพราะฉะนั้นผมจึงไมเ ชอ่ื วา คนและสตั วท ําอะไร ๆ ท้งั ทปี่ รกติและผดิ ปรกตนิ นั้ เปน เพราะเหตุทาง กามารมณไปท้งั หมด อยางไรก็ดี โดยประสบการณ ผมเช่อื วา การปฏบิ ตั กิ มั มฏั ฐาน โดยเฉพาะสมถกัมมฏั ฐาน มผี ล ในทางระงบั ความรสู กึ และความคิดนึกในทางกามารมณไ ดอ ยา งศักดส์ิ ทิ ธิ์ และผลในทางระงบั นี้ เปนไปเอง เปนผลของการปฏบิ ตั ิกัมมฏั ฐานโดยตรง ไมตอ งไปนั่งเพงใหเกดิ ผล ไมมเี หตุ ความเครียด เพราะฉะนั้น ผมเชื่อวา พระภิกษทุ ปี่ ฏิบตั กิ ัมมัฏฐานทุกองค ถา ปฏบิ ตั ิในชน้ั ดีพอสมควร จะไมถ ูก รบกวนจากกามารมณ นอกจากนน้ั การปฏิบตั ิกมั มฏั ฐานจะทําใหเ กดิ ความสงบทางจิตใจและเกดิ สติ ชวยใหร กั ษาพระวินยั อยางเครงครัดไดโ ดยไมต อ งเดือดเนอ้ื รอ นใจ ผทู ่ีจะเดอื ดรอนจากกามารมณ และจากความเครียดทางใจเพราะตองคอยระวงั ตัวเร่อื งพระวินัยก็มีแตพระภิกษทุ ไี่ มป ฏิบัติ กัมมฏั ฐานเลยเทานนั้ คงจะเปนเพราะเหตนุ ี้ เมอ่ื บุคคลบวชเขา เปนพระภิกษุ พระอปุ ชฌายาจารยก ็ สอนพระกมั มฏั ฐานใหเ สียเลยทเี ดียว เพือ่ จะไดไมตอ งเดือดรอนเพราะไมแ ตง งาน เหตอุ กี ประการหน่งึ ท่อี าจสง เสรมิ ใหม คี นไขโรคประสาทจรงิ ๆ ในหมูพ ระภกิ ษมุ ากกวาทคี่ วรเปน คอื การทนี่ ยิ มผลกั ไสเอาผทู ่ีจติ ใจไมคอ ยจะปรกติอยแู ลว เขา ไปบวช เพราะเขาใจวาจะทําใหห าย จากโรคนนั้ ๆ ได วิธนี บ้ี างทีกไ็ ดผล แตสวนมากไมไ ด ทําใหม ีพระภิกษุอยูจ าํ นวนหน่งึ ซ่งึ จิตใจไมคอ ยปรกติ แตทาน พวกนี้ไมไ ดผ ิดปรกตเิ พราะตอ งถือพระวนิ ยั มากหรือเพราะไมไ ดแ ตงงาน ทา นผดิ ปรกติของทานเอง อยกู อนแลว การบวชอาจทาํ ใหโรคมากขึน้ ก็ได หรอื นอ ยลงก็ได แตก ารบวชไมใ ชเ หตขุ องโรค แนนอน 218

ตามสถติ ิของโรงพยาบาลสงฆท ี่ผมเคยอา น สงั เกตวามพี ระภิกษุเปน โรคเสน ประสาทมากเปน ท่ีหน่ึง ตอ ไปเปน วณั โรค โรคขาดอาหารและโรคเก่ยี วกับระบบทางเดินอาหาร เชน ทอ งเสียหรือเปน บิด การ ที่พระภิกษเุ ปนวณั โรคมากนน้ั นา จะอธบิ ายไดว า เปนเพราะอยใู นท่อี บั อากาศมาก เชน กุฏิทอี่ ดุ อู เรื่องขาดอาหารนนั้ ก็เปน ธรรมดา ถา ไมม ีผจู ดั ถวายเพยี งพอและอยางถกู ตอ ง ก็มคี วามขาดแคลน เพราะพระไมอ าจซ้อื หาเองได สวนโรคเกย่ี วกับทอ งเสยี หรือเปน บดิ น้นั กเ็ ก่ยี วกบั อาหารท่ีมผี ูถวาย พระไมม ที างเลอื ก ใครเขา ถวายอยางไรกต็ อ งฉนั อยางนน้ั แมบ างคร้งั จะรวู าแสลงกบั ธรรมชาตขิ องตนกต็ องทนฉนั เพราะฉะนั้น ทายก-ทายิกา พึงสังเกตขอ นีไ้ ว และเลอื กถวายอาหารแกพ ระภิกษแุ ตท่เี ห็นวาดแี ละ ปลอดภัยพอสมควร สําหรบั วณั โรคนน้ั สังเกตวาตามความรูในปจ จบุ นั นี้ เราอาจปอ งกนั ไดมากโดยการปฏบิ ตั ติ ัวทถี่ ูกตอง เชนกนิ อาหารท่ดี ี อยูในทอ่ี ากาศโปรง รบั แสงแดดใหมาก ออกกําลังพอสมควรและพักผอ นให พอเหมาะ การปฏบิ ัติเหลานท้ี จ่ี ริงเปน ขอ ปฎิบตั ขิ องพระภกิ ษุดวย ยกเวน แตเรื่องอาหารซึ่งเลอื ก ไมได การอยูอ ดุ อูใ นกุฏิทม่ี ดื ครม้ึ นนั้ เปน ผลของการทีพ่ ระภกิ ษแุ ปรสภาพจาก “พระปา” มาเปน “พระ บา น” และจาก “พระปฏบิ ัต”ิ มาเปน “พระปริยัต”ิ พระท่ีอยูตามโคนไม ทอ งเที่ยวไปตามปาตามเขา ยอ มไดอากาศดี ไดแ สงแดดเพียงพอ และไดออก กาํ ลงั มาก ไมค อยไดคลุกคลีกับคนคงไมค อ ยเปน วณั โรค สวนพระท่เี ลาเรยี นตํารา น่ังนอนทอง หนงั สอื อยูแตใ นหอ ง ไมไ ดเปล่ียนอากาศ ไมไดถ ูกแดด ไมไ ดอ อกกําลัง ท้ังยงั คลุกคลีกบั คนทอี่ าจ สะสมเชอ้ื โรคไว ยอมมีโอกาสเปน วณั โรคมากกวา พระพวกแรก ถา หากวาเดินสายกลางตามหลกั ของพระพทุ ธเจา เรียนหนงั สอื บาง ออกกําลงั บา ง ออกธดุ งคเสีย บา ง ทาํ กมั มัฏฐานบา ง เปนการปฏบิ ตั ยิ ามพระวนิ ัย อาจจะมสี ขุ ภาพดีขนึ้ และลดสถติ ิวัณโรคในพระ ลงบา งกไ็ ด เพราะพระวนิ ยั นน้ั ใหผ ลในทางปองกันโรค และวัณโรคนัน้ ปองกนั ได ในพระวนิ ยั นอกจากมขี อหามตาง ๆ ซึง่ มงุ ไปในทางปองกนั โรคแลว ยงั มขี ออนุญาตในดา นการ รักษาโรคอีกดวย แตมนี อยกวา ในดานปอ งกัน อาจจะเปน เพราะพระในสมัยโนน ไมคอ ยเจ็บไข เพราะปฏบิ ตั ติ นถูกตองครบถว น ไดผ ลในเชงิ ปอ งกนั โรคดังกลาวแลว พระพทุ ธองคค งจะทรงทราบดี ถงึ ความสําคัญของอาหารประเภทตา ง ๆ จงึ ไดท รงอนญุ าตใหพระภิกษุฉันอาหารพเิ ศษไดใ นเวลา วิกาล เรยี กวา ยาวชีวิก มีเนยใส เนยขน น้าํ มนั น้าํ ผงึ้ น้ําออ ย ในพระคมั ภรี บ ง วา อาหารเหลา นี้ “แกกษยั ” ซึง่ แปลกันวา โรคผอมแหง ก็ดเู หมาะสมอยูทจี่ ะรักษา ดว ยอาหารดังกลาว นอกจากนม้ี ีกลาวถึงยาประเภทสมนุ ไพรไวหกพวก ไดแก 219

๑. มลู เภสชั คือ รากไม มีขมนิ้ วา นนา้ํ วานเปราะ รากแฝก หัวแหวหมู พวกนม้ี ีฤทธขิ์ บั ลม แกท อ ง ขึน้ ทองเฟอ และชว ยยอ ยอาหาร ๒. กสาวเภสัช คอื ยารสฝาดขม มไี มส ะเดา บอระเพด็ พญามือเหล็ก กระถนิ พมิ าน พวกนเ้ี ปน ยา เจรญิ อาหารและแกไข ๓. ปณณเภสชั ยาพวกใบไม มใี บสะเดา เจรญิ อาหารและแกไ ข ใบแมงลกั และใบกะเพรา ขบั ลม ใบ มูกมนั และใบฝา ย ไมท ราบวา ใชป ระโยชนอ ะไร ๔. ผลเภสชั คือ ผลไมตา ง ๆ มี ดปี ลี พรกิ โกฐ มีฤทธขิ์ ับลม สมอไทย สมอพเิ ภก ระบายและแกผ ูก มะขามปอ มรสฝาด สมาน ๕. ชตเุ ภลชั คอื ยางไม มมี หาหิงคุ ใชขบั ลม แกทอ งขนึ้ ทอ งเฟอ ๖. โลณเภสชั คอื เกลอื มีเกลือสมุทรและเกลือสนิ เธาว ใหค วามชุมชืน้ และระบาย พึงสงั เกตวา เภสัชที่ทรงอนุญาตไวน้ี เปน ยาทีพ่ ระคงจะตอ งใชบ อย ๆ และเปน สง่ิ ที่พอจะหาไดใ น สวนหรอื ปา ตามธรรมชาติ เปนการอนญุ าตทมี่ ีประโยชนจ รงิ จัง ไมใ ชอนญุ าตไวเ พ่ือหรู ๆ ท้ังนไ้ี มใช เพราะความรูท างแพทยในสมัยพทุ ธกาลมจี ํากัดเพียงเทา นี้ เพราะอายรุ เวทของอนิ เดยี นั้นเจรญิ มา นมนานแลว และในสมัยของพระพทุ ธองคก ม็ แี พทยท ี่เกง ๆ เชน ทา นชวี กโกมารภจั เปน ตน เพราะฉะนั้น การทท่ี รงอนญุ าตแตข องงา ย ๆ ก็เพราะทรงเพงเลง็ ถงึ ประโยชนใ นทางปฏิบตั ิจรงิ ๆ พระภิกษุในสมยั นน้ั สว นใหญบ าํ เพญ็ ภาวนาอยูในปา ในเขา จึงมโี อกาสทีจ่ ะใชย าสมุนไพรท่หี างาย ๆ มากกวา ท่ีอืน่ ยาสว นมากใชร กั ษาเก่ียวกับเร่อื งอาหาร เชนเบื่อยาหาร ทอ งเฟอ ทอ งผกู ทองเสยี ซึ่งคงเปน โรคท่ี พระภกิ ษมุ ีบอ ยกวา โรคอน่ื ๆ ไมต องสงสยั วา เภสชั เหลานใี้ ชไ ดประโยชนจ ริงจัง เพราะในตาํ รายา โบราณทั้งของไทยและของอินเดยี กย็ งั มใี ชอยู ในเรอื่ งการรักษาโรค มขี อสงั เกตสําคญั อยู คอื การทที่ รงหามมใิ หพระภิกษทุ ําการรกั ษาโรคให คฤหัสถ นอกจากในกรณที จ่ี าํ เปน และรบี ดว น เชนพระมียาอยูและไมม ีหมอในท่ใี กลเ คียงเปน ตน บางทานอาจสงสัยวาทาํ ไมพระพทุ ธเจาจึงไมทรงอนุญาตใหพ ระภกิ ษทุ าํ การรกั ษาท้ัง ๆ ทีม่ ีความ รอู ยู ซึ่งอาจจะนบั วา เปนการแสดงเมตตาอยา งหนึง่ ผมเขา ใจวาคงจะเปน เพราะทรงเกรงผลแทรก ซอนท่อี าจจะตามมา เชน พระรกั ษาเกง คนกม็ ารมุ ใหช วยเหลือ จนพระไมม ีเวลาจะปฏบิ ัตศิ าสนกจิ 220

หรอื พระเกดิ พลัง้ พลาดหรือเคราะหร า ย รักษาเขาตายไป ก็อาจถกู อาฆาตมาดรา ยหรอื เกดิ เปน โทษ ทางบานเมืองขึ้นมา ทง้ั สองอยา งยอ มขัดตอ การทพี่ ระภกิ ษจุ ะปฏบิ ัตเิ พอ่ื การหลุดพนท้งั นนั้ สมัยพุทธกาลน้นั รูกนั อยวู า คนเขา ไปบวชก็เพราะอยากหลดุ พน จึงไมเ ปน การสมควรท่จี ะไป เสยี เวลาเพราะเหตชุ วยรักษาโรค คงมแี พทยท ําหนา ทอี่ ยแู ลว สาํ หรบั บานเมืองในปจจบุ นั นี้ มี กฎหมายหามผทู ีไ่ มไดร บั อนุญาตประกอบโรคศลิ ป ทาํ การรกั ษาโรค แมวาจะอางวาเพอ่ื การกศุ ล เพราะฉะน้นั แมพ ระภิกษุจะทาํ การรักษาโรคโดยไมค ิดคาตอบแทน ถาหากไมมใี บอนญุ าต ก็มี ความผิดท้ังน้ัน ผมเองไมม ีความรใู นทางภาษาบาลี ในการศกึ ษาพระวนิ ยั ทีไ่ ดก ระทาํ เพอื่ ใชเขียนคําบรรยายนี้ได อาศยั หนงั สือ วนิ ยั มขุ พระนพิ นธข องสมเดจ็ พระเจาบรมวงศเ ธอ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส พระ มหาสมณเจาท้งั สามเลม เปน หลัก กุศลใด ๆ ทีเ่ กิดจากการบรรยายนี้ผมขอถวายแดสมเด็จพระมหา สมณเจา พระองคน นั้ ทั้งสิน้ ผมหวงั วา การบรรยายนี้จะทาํ ใหทานไดท ราบวาพระวนิ ยั นนั้ ไมไ ดเปน แตบ ทบญั ญัตสิ ําหรบั ความ ประพฤติแตอยางเดียว แตเ ปน บทบญั ญตั สิ ําหรบั การรกั ษาสุขภาพและอนามยั ตลอดจนการรกั ษา โรคอีกดวย ผมเขา ใจวา ในโลกนม้ี ีศาสนาของเราเทาน้ันท่มี พี ระคมั ภีรเชน น้ี ที่เปน ไปไดก็ เพราะพระ บรมศาสดาของเรามไิ ดท รงเปนแตเ พยี งปรัชญาเมธหี รอื วาสนาในทางจรยิ ศาสตรอ ยา งที่คนตาง ศาสนามกั จะกลา วทบั ถม แตท รงเปน พระพทุ ธเจา พระองคผ ูตน่ื และสวา งไสวดว ยพระปญ ญาคุณ พระกรณุ าและพระบริสทุ ธิคณุ จงึ ทรงเปน พระสัพพัญู รอบรใู นศาสตรและศิลปทงั้ ปวง ไมมีผดิ ไม มพี ลาด ไมม ีผเู สมอเหมอื น ทง้ั พระธรรมของพระองคนน้ั ก็เปน อกาลิโก ไมมคี วามจํากัดดว ย กาลเวลาเปนสจั จะความจรงิ แทไมวาในสมัยใด. ........................................ 221

ความตายและการตาย วทิ ยาศาสตรศ กึ ษาพระพทุ ธศาสนา โดย ศจ.นพ.อวย เกตสุ งิ ห อนจิ จฺ า วตสงขฺ รา สงั ขารทงั้ หลายไมเ ท่ยี งหนอ อุปาทวยธมมฺ ิโน มคี วามเกดิ ขนึ้ และมคี วามเสือ่ มไปเปนธรรมดา อุปปฺ ชฺชติ ฺวา นริ ชุ ฌฺ นฺติ เกดิ ข้ึนแลว ยอมดบั ไป เตสํ วปู สโม สุโข ความสงบระงบั แหงสงั ขารเหลานั้นเปน สขุ คนสว นมากกลวั ตาย ทั้ง ๆ ทร่ี ูแนวา ทุกคนตองตาย แตกย็ ังกลัว คนท่ีไมกลัวจรงิ ๆ นน้ั มี นอย คนหลายคนอวดวาไมก ลัว แตพ อภัยราย ๆ ใกลเขามากเ็ สียขวัญหมด แมน ักรบทเ่ี กง กลา ฆา ศตั รูเสียนกั ตอนัก พอถึงคราวตัวจะตายเขา ก็ยังอดหวนั่ ไหวไมได ความกลวั ตายเปน ความรสู กึ พื้นฐานอยางหนง่ึ เชน เดยี วกับความหวิ และความรกั มีอยใู นสตั วทุกชนดิ ถา จะพิจารณาหาเหตทุ ีค่ น กลวั ตายอาจจะแยกออกไดเ ปน สามขอ : ๑. คนสวนมากกลวั ลําบากตอนท่ีกําลงั จะตาย เพราะเขา ใจวาจะตอ งเจบ็ ปวดรวดรา ว ทน ทกุ ข ทรมานมาก ๒. คนท่เี ชอื่ วาตายแลวสญู กลัววา จะตอ งละท้งิ สิ่งท้ังหลายท้ังปวงทีต่ นมีและไมไ ดก ลับมาพบมาเหน็ อกี ๓. คนท่ีเชื่อวา ตายแลวจักตอ งเกิด กลวั วาจะไปเกิดในทคุ ติ คอื ทลี่ าํ บาก ถาเชอื่ แนว า จะไปเกิดในที่ สคุ ติคอื ท่ีดี คงจะไมก ลัวหรอื กลัวเพียงแตน อ ย นกั วิทยาศาสตรสวนมากเห็นผูไมมศี าสนาและเช่ือวา ตายแลวสญู คือเมอื่ ใครตาย ผนู นั้ กเ็ ปน อัน หมดสน้ิ ไมม ีอะไรเหลืออยแู ละไมไปเกดิ ทไี่ หนอีก พวกนนี้ กึ ถึงแตป จจบุ ัน และศึกษาเรือ่ งตาย กเ็ พอ่ื หาทางทําใหค นไมต ายหรอื ตายชา ทสี่ ุด ตามสถิติ คนสมยั นอี้ ายยุ นื กวา เมือ่ รอยปก อ น เรอ่ื งนเี้ ปน ผลของความกา วหนา ทางวิทยาศาสตรแต ความกาวหนา น้ยี งั ไมส ามารถทําใหค นไมต อ งตาย พุทธศาสนิกเหน็ วา ความพยายามเชน นีไ้ มม ีทาง สําเรจ็ เพราะเปนการคา นกบั หลกั ธรรม คอื กฎธรรมชาตนิ อกจากนัน้ คนทไี่ มตายอาจจะตองทนทกุ ข อยา งไมม ที สี่ ้นิ สดุ ก็ได 222

สาํ หรบั คนจํานวนไมนอ ย ความตายหมายถงึ ความพนทุกข อยางนอ ยก็ช่ัวระยะหนึง่ หรอื เปลย่ี น จากทุกขท จี่ ําเจไปเปน ทุกขอยางอนื่ ทาํ ไมคนจงึ ตอ งตาย? ปญ หาขอ นฝ้ี า ยวทิ ยาศาสตรแ ละฝา ยพทุ ธศาสนาตา งกม็ คี าํ ตอบ กลาวตามวทิ ยาศาสตร คนตองตายเพราะรางกายชํารดุ จนทํางานตอ ไปไมไ ด แบบเดียวกับ เครอ่ื งยนตหยุดเดนิ เพราะสายพานขาดหรอื ตัวจักรหัก เพราะเหตุนจ้ี ึงมกี ารพยายามจะตอ ชวี ติ ของ คนดวยการเปลี่ยนอวยั วะเชน หวั ใจหรอื ไต ความพกิ ารของรา งกายอาจเกิดโดยทัว่ ไป เชน หลอด โลหติ แขง็ ในคนแก หรอื อาจเกิดแกอ วยั วะอยางใดอยา งหน่ึง เชน ตับแข็ง ล้ินหวั ใจรว่ั สมองเปน ฝ ตราบใดแพทยส ามารถเยียวยาแกความพิการได ตราบนนั้ บคุ คลกย็ งั มชี ีวิตอยตู อ ไป เมอื่ ใดแพทย หมดความสามารถ คนนน้ั ก็ตอ งตาย เพราะฉะนั้นดเู หมอื นวา คนจะเปนหรอื ตายข้นึ อยกู ับแพทย เทา นนั้ ขอ น้ไี มจ ริงเสมอไป คนไขบ างคนอาการหนักจนแพทยยอมแพแลว แตก ลับฟน และหาย บาง คนเปน โรคงาย ๆ อาการไมม าก แตแ พทยร กั ษาไป ๆ ก็ตายได ฝา ยพทุ ธศาสนาแสดงวาสงั ขารท้ังหลายเปน อนจิ จงั ไมยง่ั ยนื ถาวร ชวี ิตเปน สงั ขารเพราะเกิดจาก การรวมของธาตุ เพราะฉะนั้นจึงเปน อนจิ จงั เม่ือมกี ารรวมกต็ องมีการแยกไมวนั ใดก็วนั หนง่ึ เพราะฉะนัน้ คนจะอยูตลอดไปไมได คนเกดิ จากการประชมุ ของธาตุคอื ดนิ นาํ้ ลม ไฟ กบั ธาตุรูห รือจติ หรอื วิญญาณ ( คําหลงั น้ีมี ความหมายหลายอยาง ตามแตท่ีใช ) ธาตรุ ูหรอื จติ มคี วามสาํ คญั พเิ ศษ แมธ าตอุ นื่ ทง้ั ส่อี ยาง รวมกนั แลว ถา ธาตรุ ไู มเ ขา มาผสม ความเกดิ ก็ไมม ี ถา ธาตทุ ้ังสร่ี วมกนและธาตรุ ูก ็อยดู ว ย แลว เกดิ ธาตุรูแยกออกไป การรวมกส็ ลาย ชีวติ ก็สนิ้ สุด แตธาตรุ ูก็ตองอาศัยธาตอุ น่ื อีกสอ่ี ยางเหมอื นกนั คือถา ธาตุส่ีเกิดแตกแยก ธาตรุ กู อ็ ยูไ มไ ด ตองออกไปหาทีอ่ ยูใหม ความตายก็เกดิ ขน้ึ เชน กนั การ แตกแยกของธาตสุ เี่ กดิ ขนึ้ เมอ่ื มอี ะไรมากวนหรอื กระทบกระเทือนอยางรนแรง ตัวอยา งเชน โรคใด ทาํ ใหธาตสุ ่เี กิดผนั ผวนรุนแรงจนถึงแยกจากกนั กท็ ําใหต ายได ธาตุปน ปว นคอื การงานของอวัยวะ ปน ปว น ธาตุแตกคือการงานของอวยั วะตา ง ๆ ลมเหลวนน่ั เอง เพราะฉะนน้ั ในขอน้พี ทุ ธศาสนากบั วทิ ยาศาสตรต รงกนั แตก ารตายเพราะธาตุรหู ลบล้ีแยกออกไปนนั้ ฝายวิทยาศาสตรไ มม ีอะไรจะเปรียบเทยี บ เพราะมี ความรเู รอ่ื งจติ นอ ยกวาพุทธศาสนา ในกรณที คี่ นอยูดี ๆ ตายไปโดยไมม อี าการของโรคหรอื ความ ผิดปกตใิ ด ๆทางวิทยาศาสตรจ ะบอกไดแตเ พยี งวา “ตายเพราะการหนา ท่ีลม เหลว” หรือ “ตาย เพราะจิตถูกกระทบกระเทือนอยางรนุ แรง” เทานน้ั เอง ท่จี ะอธบิ ายวาตายเพราะจิตทอดท้งิ รางกาย ไปนน้ั ทาํ ไมไ ด เพราะวทิ ยาศาสตรย งั ไมส ามารถแยกจติ จากกาย ยังคงถือวา จติ เปน สว นหนง่ึ ของ กาย 223

สาเหตขุ องความตายมอี ะไรบา ง ทางวทิ ยาศาสตรม ีการจําแนกหลายแบบ แบบหนงึ่ แยกออกเปน ๖ ขอ ไดแ ก (๑) โรคมีเชอื้ เชน วณั โรค โรคคอตบี โรคอหวิ าต (๒) โรคไมมเี ชือ้ เชน มะเร็ง เบาหวาน คอพอกเปนพษิ (๓) โรคจากสารเคมี เชน ถกู ยาพษิ ใชย าผดิ ถกู พิษตะก่วั (๔) โรคจากเหตุทางกายภาพ เชน ถกู รอ นจัดหรอื หนาวจดั ความกดอากาศสูงไปหรอื ต่ําไป (๕) โรคเกดิ จากการขาดแคลน เชน ขาดอาหาร ขาดวิตามนิ ขาดธาตุเหลก็ และ (๖) อบุ ตั ิเหตุ เชน รถชน จมนํ้า ถกู ฟาผา สาเหตจุ ะเปน อยางไหนกต็ าม ความตายเกดิ ขนึ้ เพราะความผดิ ปกตใิ นอวยั วะอยา งใดอยางหนึ่ง หรอื หลายอยาง ทาํ ใหก ลไกการประสานงานในสวนตา ง ๆ ของรา งกายเสียไป การทํางานโดย สว นรวมลม เหลว ในที่สดุ ความตายกม็ าถงึ ฝา ยพุทธศาสนาจาํ แนกสาเหตุของการตายไว ๔ ประการ คอื (๑) อายุขยั หมดอายุ (๒) กรรมขัย หมดกรรม (๓) อุภยขยั ความชรา และ (๔) อปุ จเฉทกรรมขยั การถกู อนั ตรายตา ง ๆ เหน็ ไดวา การจําแนกนมี้ ีรากฐานแตกตา งจากฝาย วทิ ยาศาสตรเ พราะฝา ยนั้นมงุ แกไ ขหรอื ปองกนั สวนฝา ยพทุ ธมุงความเขาใจเหตผุ ล ตามพทุ ธศาสนาความตายเปน เรอ่ื งท่ีหลีกเลย่ี งไมไ ด เม่ือถงึ คราวจะเกิดกต็ อ งเกดิ ดูเผนิ ๆ เหน็ วา สอนใหป ลอ ยไปตามเรอ่ื ง แทท จ่ี ริงทางพุทธถอื หลกั กรรม ใครจะตายหรือไมต าย กแ็ ลวแตก รรม ของเขา กรรมปจ จบุ ันอาจแกไ ขกรรมเกา ได ดังนั้นการหมดอายจุ งึ ไมใ ชเรอื่ งแกไขไมไ ด พระพทุ ธเจา ทรงสอนวาการชวยชีวิตสัตวช วยใหอ ายยุ นื การฆา สตั วท ําใหอ ายุสนั้ ท้งั สองอยางอาจใหผ ลในชาตนิ ้ี ดังนั้นคนจงึ ทาํ บญุ ดวยการปลอยสตั วท ีก่ าํ ลงั จะถูกฆา เพ่ือใหตัวเองอายยุ นื พระพทุ ธเจาเคยตรัสกับพระอานนทวา ผปู ฏบิ ตั ิอิทธบิ าท อาจมอี ายุยนื ถงึ หนง่ึ กปั ป ตามเรือ่ งน้นั วา พระพทุ ธเจา ทรงตรสั เพอ่ื บอกใบแ กพ ระอานนท ใหท ลู ขอใหพระองคอยูจนถงึ กัปป แตพ ระอานนท ไหวไมท นั ไมไ ดท ลู ขอ และพระพทุ ธเจาก็นพิ พานหลงั จากนั้นไมน าน เรือ่ งนแ้ี สดงวา อายุขัยน้ัน เปล่ยี นแปลงไดดวยกรรม กรรมขยั คอื การหมดกรรมทส่ี งใหม าเกดิ ในชาตนิ ้ี ขอ นกี้ ต็ องขนึ้ กับกรรม ในปจ จบุ นั ดวย ถากรรมในปจจบุ นั น้สี งเสรมิ การมอี ายุยนื กรรมขัยกอ็ าจจะไมมคี วามหมายเพราะ ตอ งพา ยแพไป ตรงกนั ขา ม ถากรรมในชาตนิ หี้ นกั ไปในทางไมด ี อายกุ ็อาจจะสน้ั กวา กาํ หนดเดมิ ได กก 224

การแกตายเปน เร่อื งที่ถอื วา เปนธรรมดา ถามขี าวใครตาย มกั จะถามวา อายุเทา ใด พอไดยนิ วาอายุ เจด็ สิบแปดสบิ ป กม็ กั จะบอกวา อายกุ ็พอสมควรแลว หมายความวาพออายมุ ากถงึ ระดบั หนึ่งก็ควร จะตายไดแลว พระพทุ ธศาสนาสอนวา เม่อื เกิดแลวกต็ องแก ตองเจบ็ และตองตาย ทางวทิ ยาศาสตรพบวาเมือ่ คนอายุมากขนึ้ อวยั วะและเนอ้ื ตาง ๆ ก็คอ ย ๆ เสอ่ื มสภาพลงไป จนในทส่ี ดุ ถึงสภาพทาํ งานตอ ไป ไมไ ด อยา งนค้ี อื การแกตายอยางแทจริง แตในสว นมากนั้น เมอ่ื แกเ ขา ความแขง็ แรงนอ ยลง ก็ มักจะมีโรคแทรกเขา มา ทาํ ใหต ายไปกอนทจี่ ะแกถงึ วัยทค่ี วรตาย ฝา ยพทุ ธศาสนาอธิบายเร่อื งแก ตายตามหลักไตรลกั ษณ อนิจจงั ทกุ ขงั อนัตตา คือเปลย่ี นแปลงอยเู สมอ ทนไดยาก หามไมได บงั คับไมได รา งกายของคนก็เปน ไปตามน้ัน คือเปลี่ยนไปเรอ่ื ย ๆ หยดุ ไมไ ด ในวยั เดก็ เหตปุ จจยั ในรา งกายสง เสรมิ ใหการเปลยี่ นนน้ั ไปทางการเจรญิ ขน้ึ มากกวาเสอื่ มลง ในวยั ผูใ หญต รงกนั ขา ม ดังน้ันรางกายจงึ ทรุดโทรม แตกรรมปจ จุบนั กม็ ีทางท่ีจะถวงการเปล่ยี นแปลงให ดาํ เนินไปชา ลง เชน โดยบํารงุ และบรหิ ารกายดว ยวธิ ตี าง ๆ ดงั นน้ั คนท่ีกระทํากรรมเหมาะสมตาม หลักอทิ ธบิ าท (ฉนั ทะ วริ ยิ ะ จติ ตะ วมิ ังสา) จงึ อาจจะมีอายุยนื นานได แมถ งึ รอ ยป อุปจ เฉทกรรมขัย การตายเพราะบาดเจบ็ เปน ขอทมี่ ีพลงั มากกวา ขอ อน่ื ๆ เพราะอาจทาํ ใหค นตาย โดยยังไมหมดอายุ ยังไมห มดกรรม หรือยงั ไมทนั แก ทเี่ ปนดงั นก้ี ็เพราะการตายโดยบาดเจบ็ เปน การตายราย อนโุ ลมเขา ในประเภทตายโหง หมายความวา กรรมท่ีสง ผลขอน้ี ตองเปน กรรมทแ่ี รง มาก จงึ เอาชนะอยางอนื่ ๆ ไดหมด ดังนนั้ การตายเพราะบาดเจบ็ เชน จากอบุ ตั เิ หตุ จึงอาจเกิดขนึ้ เมื่อไรก็ได นาสังเกตวา พุทธศาสนาไมไ ดถ ือเอาโรคเปน เหตแุ หงการตาย ทงั้ นเ้ี พราะการเจบ็ ไขเ ปน เพยี งเหตุ ประกอบและมบี ทบาทเปน ขน้ั รอง บางคนเปนโรครา ยแรง แตไมต าย เพราะยังไมห มดอายุหรือยัง ไมหมดกรรม บางคนเปน โรคเบา ๆ แตกลบั ตายเพราะถึงอายขุ ัยหรอื กรรมขยั พอดี ความตายเกดิ ขน้ึ โดยอยา งไร วทิ ยาศาสตรถ อื เอาการท่ีเลอื ดหยดุ เดนิ หรือหยดุ ไหลเปน สาํ คญั เม่อื เลอื ดหยุดไหล อวยั วะตา ง ๆ กท็ าํ งานไมได คนจงึ ตาย ตามธรรมดาเราตัดสนิ การตายจากการท่ี หัวใจหยดุ เตน หรอื คลาํ ชีพจรไมพ บ เนอ่ื งจากลกั ษณะทัง้ สองนีแ้ สดงวา เลอื ดหยุดไหลแลว แตตาม เหตผุ ลทางวิชาการ ลักษณะทัง้ สองท่ีกลา วนีย้ ังไมใชหลกั ฐานท่เี ดด็ ขาดทเี ดียว เพราะบางครงั้ หวั ใจ หยุดไปตั้งนาน แตค นนน้ั กย็ ังฟน ขนึ้ มาได ดงั ที่มขี า วบอ ย ๆ วา ตายไปต้ังนานแลว กลบั ฟน ตามธรรมดาเมอ่ื หัวใจหยดุ แลว ไมช าสมองกห็ ยุดทํางานหรือตายไปดว ย คน ๆ น้นั กไ็ มม ีทางจะฟน ข้นึ มาไดอ ีก แตถาสมองยงั ไมต าย ยอมหวงั วา จะฟน ขนึ้ มาไดอีกเพราะหัวใจอาจจะกลบั เตน ใหมไ ด แมหยดุ ไปแลวนาน ๆ ในสมัยนถี้ ือเอาการหยดุ ทํางานหรอื ตายของสมองเปนหลักฐานแนน อนของ การตาย การตายของสมองแสดงไดโ ดยการบันทึกคลน่ื ไฟฟา สมอง เน่ืองจากมีการฟองรองกนั บอ ย 225

ๆ วา หมอผา ตัดเปลี่ยนหัวใจ ไดต ัดหัวใจออกไปจากผบู รจิ าคหัวใจกอนท่คี นนนั้ จะตายจรงิ ๆ จงึ มี ขอบงั คบั วางไววากอ นจะตดั หวั ใจออก ตอ งบนั ทึกคลนื่ ไฟฟา สมองใหร แู นว า คนนั้นตายแลว จรงิ ๆ. .......................................... 226

ประวตั ิ ศาสตราจารยน ายแพทยอ วย เกตสุ งิ ห ผกู อ ตง้ั มูลนธิ ฟิ น ฟู สง เสรมิ การแพทยไทยเดมิ และอายรุ เวทวิทยาลยั (ชวี กโกมารภจั จ) พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๓๓ ขอ มลู จาก http://www.thaiherbclub.com/ ศาสตราจารยน ายแพทยอ วย เกตสุ งิ ห ไดร ับการยกยอ งและนับถืออยางสงู จากบรรดา ศิษยท้ังหลายวา เปน บรมครูและปชู นียบคุ คล ทา นเปนผปู ระสทิ ธ์ปิ ระสาทวิชาหลายแขนงในหลาย สถาบนั ไมว าจะเปน แพทยแผนปจ จุบนั แผนโบราณ พยาบาล เภสชั กรรม ทนั ตแพทย พลศึกษา กฬี า ศีลธรรมและสังคม จนมลี กู ศิษยอยทู ่ัวไป ทา นเปนผมู ีอัจฉรยิ ะผูม คี วามรเิ ร่ิมหลากหลาย ประดิษฐเ ครอ่ื งมือเครอื่ งใชท างการแพทย และอปุ กรณการทดสอบกาํ ลงั มงี านศกึ ษา คน ควา วจิ ัย เขียนบทความทางวิชาการ การศาสนา และความรทู ัว่ ไปไวอยางมากมาย ตลอดจนมงี านสง เสรมิ สงั คมซง่ึ เปน ประโยชนต อ ประเทศชาติเปน อยางย่ิง อาจารยเกดิ ทต่ี ําบลรังสติ อําเภอรังสติ จงั หวัดพระนคร เมือ่ วันท่ี ๓ กนั ยายน พ.ศ.๒๔๕๑ ตรงกบั วนั พฤหัสบดี ขึน้ ๘ คํ่า เดอื น ๑๐ ปวอก เปน บตุ รคนท่ีสองของรองอาํ มาตยเอก หลวงศรีนาวาพล (อู เกตสุ ิงห) และนางลกู จนั ทร (งามเจรญิ ) ศรนี าวาพล มพี น่ี องรวม ๗ คน คอื ๑. นางเอ้อื เจยี มประเสริฐ ๒. ศาสตราจารยนายแพทยอวย เกตสุ ิงห ๓. นายออ เกตุสงิ ห ๔. นางออมสขุ มุกตะพนั ธ ๕. นางสาวเอนิ ศรี เกตุสิงห ๖. นายแพทยอ ัฐ เกตสุ งิ ห ๗. นางพนอศรี สนุ ทรานนท ทานไดร บั การหลอ หลอมอปุ นิสัยในเชิงความดีงามทุกอยา งจากทานบิดา ซึ่งเปน อาจารยค นแรก สาํ หรบั ภาษาไทย ภาษาอังกฤษ กวีนพิ นธ ตงั้ แตกอ นเขาโรงเรียน และมคี ณุ ยาย (เปา งามเจรญิ ) เปนครเู คหะศลิ ปแ ละผสู อนใหร จู ักความเสยี สละ กตัญรู คู ุณ การมภี มู หิ ลังตงั้ แตเ ยาววยั มาดงั นี้ ทา นจึงมีประวตั กิ ารศกึ ษาท่ดี ีเดน โดยตลอด ทานเริม่ เรียนท่โี รงเรยี นประถมจักวรรดิ ประถม ๑-๓ พ.ศ.๒๔๕๘-๒๔๖๐, มัธยม ๑-๕ พ.ศ.๒๔๖๑-๒๔๖๓ ทีโ่ รงเรยี นมัธยมวัดบพติ รภมิ ขุ (เพยี ง ๓ ป ทา นเรียนได ๕ ชนั้ ) ยายมาเรยี นท่โี รงเรียนสวนกุหลาบวทิ ยาลัย พ.ศ.๒๔๖๔-๒๔๖๘ ช้ันมธั ยม ๖- ๘ , ชวี ประวัตทิ อ่ี าจารยเขยี นไวเองน้นั กลา วไดวา เรยี นมธั ยม ๘ อยถู ึง ๓ ป เพราะรอสอบชิงทนุ เลา เรียนหลวงเพ่อื ไปศึกษาตา งประเทศ ปแ รกทานสอบไดท ่ี ๔ (มที นุ ๓ ทนุ ) ปท ่ี ๒ สอบไดท ่ี ๓ (มที นุ ๒ ทุน) ปท ่ี ๓ สอบซ้ําอกี ไดท ่ี ๓ อาจารยจงึ เปลีย่ นความมุง หมายมาเรยี นแพทย ผเู ขยี นเห็นวา ถา 227

ทา นสอบชงิ ทนุ ไดคงเปน นายพลไปนานแลว แตเ ปน โชคของโรงเรียนแพทยม ากกวา ท่ีไดบคุ คลอยาง ทานมาเปน \"ครู\" อาจารยเ ขาเรียนเตรยี มแพทยที่จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลยั ในคณะอกั ษรศาสตรและวทิ ยาศาสตร เมื่ออายุ ๑๘ ป (ทง้ั ทีเ่ รยี นมธั ยม ๘ อยถู ึง ๓ ป) ใน พ.ศ.๒๔๙๖-๒๔๗๐, ในป พ.ศ.๒๔๗๐ เปน นกั เรียนผชู ว ยอาจารยในแผนกเคมี ตอมาเรียนทคี่ ณะแพทยศาสตร จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั พ.ศ.๒๔๗๑-๒๔๗๕ , โดยขา มฟากมาเรยี นทศ่ี ริ ิราช เปน นักเรยี นผูชว ยอาจารยใ นแผนก สรรี วทิ ยา (สมยั น้นั รวมชีวเคมีและเภสชั วิทยาดว ย) ในขณะท่ีเรียนป ๒,๓,๔ ไดร ับทนุ ของพระยาอเุ ทนเทพ โกสินทร สําหรบั การสอบไดเปนท่หี นง่ึ ตอ มาไดฟ น ฟรู ะบบนักเรยี นผชู ว ยขน้ึ มาอีกหลายรนุ อาจารยเ รียนจบไดร บั พระราชทานปริญญา พ.ศ.๒๔๗๕ เมอ่ื อายุ ๒๔ ป (สมยั น้ันเรียกเวชบณั ฑิตย ตรี ตอ มาจงึ เปล่ียนเปน แพทยศ าสตรบณั ฑิตย) ไดร บั รางวลั เหรยี ญทอง สําหรับการเรยี นยอดเย่ยี ม ตลอดหลกั สูตร และรางวลั เหรยี ญทองแดงสําหรบั ความเปน เยยี่ มในวิชาสรรี วิทยา พยาธวิ ิทยา อายุรศาสตร ศลั ยศาตร และสตู ิศาสตร- นรเี วชวทิ ยา (สมัยน้นั มี ๖ แผนกวิชา อาจารยไดรบั เหรียญ ๕ เหรยี ญ) ทง้ั ๆ ทไี่ ดคะแนนเปน เยย่ี มในวชิ าทางคลินกิ ทุกวิชาทานกย็ งั มาเปน อาจารยอยู ในปรคี ลนิ กิ ตง้ั แต พ.ศ.๒๔๗๖ หลงั เรยี นจบ โดยศาสตราจารยอ ลั บรติ ตนั หัวหนาแผนกสรรี วทิ ยา ในสมัยน้นั เปน ผหู นั เหเขม็ ทศิ วิชาชพี เม่อื รบั ราชการเปนอาจารยแลว ทานกท็ าํ งานพรอ มกบั ศึกษาตอในคณะแพทยศ าสตรแ ละศิรริ าช พยาบาล และสอบไดปรญิ ญาแพทยศาสตรดุษฎบี ณั ฑิตยใน พ.ศ.๒๔๗๘ (อายุ ๒๗ ป) เปน พ.ด. คนท่ี ๔ ของไทย โดยเสนอวทิ ยานิพนธเปนภาษาองั กฤษเรื่อง \"The Reaction of Pinchax - Pinchax Hamilton to Lethal Dose of digitalis\" (ปฏกิ ิริยาของปลาหัวตะกั่วตอ ขนาดตายของ ดจิ ดิ ตาลิส) พ.ศ.๒๔๗๙ (อายุ ๒๘ ป) สอบไดท นุ อเล็กซานเดอร ฟอน ฮมุ โบลท ไปเรยี นเพิ่มเติมในวชิ า สรีรวทิ ยา เภสชั วิทยา และเคมี ณ มหาวทิ ยาลยั ฮมั เบิรก ประเทศเยอรมนี ทา นไดร บั ทนุ ทง้ั ประกาศนียบตั รโรคเมอื งรอ นและปาราสติ วทิ ยา (จากสถาบันโรคเมืองรอ น) ใน พ.ศ.๒๔๘๐ และใน พ.ศ.๒๔๘๒ ไดรบั ปริญญาวิทยาศาสตรดษุ ฎบี ณั ฑิตย (Dr.rer.nat.) สาขาอนิ ทรยี เคมี ดวยเกยี รติ นิยมดีมากอาจารยไ ดบ นั ทึกไววา ศาสตราจารย ชลบู ัฆ แหงสถาบนั เคมฮี ัมเบริ ก เปน ผูเปดทางแหง วชิ าชีพท่สี อง คอื ทางเคมีและอนิ ทรียเ คมี การรบั ราชการ (การประกอบอาชพี ) \"คร\"ู พ.ศ.๒๔๗๖ อาจารยตรแี ผนกสรรี วทิ ยา คณะแพทยศ าสตร และศริ ริ าชพยาบาล จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย กรมมหาวิทยาลยั กระทรวงธรรมการ (กระทรวงศกึ ษาธกิ ารในปจ จุบนั ) 228

พ.ศ.๒๔๗๙ อาจารยโท พ.ศ.๒๔๘๖ อาจารยเอก แผนกสรรี วทิ ยา คณะแพทยศาสตร และศริ ริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั แพทยศ าสตร กระทรวงสาธารณสขุ พ.ศ.๒๔๘๙ หัวหนา แผนกสรรี วทิ ยา (ระยะนน้ั ยังรวมเภสชั วทิ ยา และชวี เคมอี ยูด วย) พ.ศ.๒๔๙๔ อาจารยช ัน้ พเิ ศษ พ.ศ.๒๔๙๕ ศาสตราจารย พ.ศ.๒๕๐๘ รองอธิการบดี มหาวทิ ยาลยั แพทยศาสตร สาํ นักนายกรัฐมนตรี พ.ศ.๒๕๐๙ หัวหนาแผนกเภสชั วทิ ยาคณะแพทยศ าสตร และศริ ิราชพยาบาล มหาวิทยาลัยแพทย ศาสตร (ธันวาคม พ.ศ.๒๕๐๘ ไดแ ยกแผนกสรรี วทิ ยา เปน ๓ แผนก คอื สรรี วิทยา เภสชั วทิ ยา และชวี เคมี อาจารยไดด ํารงตําแหนง หัวหนาแผนกเภสชั วิทยา) พ.ศ.๒๕๑๑ เกษียณอายรุ าชการ ราชการทหาร พ.ศ.๒๔๘๖ นายทหารนอกกอง ยศเรอื โทสงั กัดกรมแพทยท หารเรือ กองทัพเรอื ปฏบิ ัตริ าชการที่ โรงพยาบาลทหารเรือสตั หบี พ.ศ. (๒๔๘๔-๒๔๘๕) บตั รทหารผา นศกึ เลขที่ ๒๕๙๐/๒๕๑๘ หนา ทพ่ี เิ ศษในทางราชการ พ.ศ.๒๔๘๓-๒๔๘๖ คณบดคี ณะเภสชั ศาสตร มหาวิทยาลยั แพทยศาสตร พ.ศ.๒๕๑๐-๒๕๑๑ รกั ษาการผูอาํ นวยการศนู ยว ิทยาศาสตรก ารกฬี า องคการสง เสรมิ กีฬาแหง ประเทศไทย หลงั จากเกษยี ณอายรุ าชการแลว ทานไดร บั ตาํ แหนง ผอู าํ นวยการศนู ยฯ พ.ศ.๒๕๑๖ เกษียณอายคุ รง้ั ที่ ๒ (อายุ ๖๕ ป) ไดร ับแตงตงั้ จากคณะกรรมการองคการสงเสรมิ การ กฬี าแหงแระเทศไทย เปน ทป่ี รึกษาพิเศษของศนู ยว ทิ ยาศาสตรการกฬี า กจิ การลกู เสอื พ.ศ.๒๕๐๙-๒๕๑๘ กรรมการบรหิ าร คณะลกู เสอื แหง ชาติ 229

พ.ศ.๒๕๑๙ กรรมการผูทรงคณุ วุฒิ สภาลูกเสอื แหง ชาติ ผตู รวจการลกู เสอื พ.ศ.๒๕๑๙ ลูกเสอื ชาวบา น เลขท่ี ๒๘๗ รนุ ๙๙๗/๒/ช.ม. ๗๕ การสมรส ๘ สงิ หาคม พ.ศ.๒๔๘๖ สมรสกบั แพทยห ญงิ หมอ มราชวงศส งศรี เกษมศรี (ตอ มาดาํ รงตําแหนง ศาสตราจารย หัวหนาภาควิชาสตู ิศาสตร- นรเี วชวิทยา คณะแพทยศ าสตรศ ริ ริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล) ธิดาหมอ มเจา ปฏิพทั ธ เกษมศรี (อดีตเทศาภบิ าลมณฑลราชบรุ )ี และหมอม เนือ่ ง (ปน ยารชนุ ) เกษมศรี (ไมม ีบตุ ร) ระหวา ง พ.ศ.๒๔๙๘-๒๕๑๑ (อายุ ๔๗-๖๑ ป) อาจารยไ ดทนุ ตางประเทศอกี หลายทนุ เชน เอ.ซ.ี เอ.,โคลอมโบ , รัฐบาลฝร่งั เศส , ไชนาเมดคิ ัลบอรดแหงนวิ ยอรค , ฮุมโบลท , เนชชะนั่ลสติติวท ออฟเฮลทซ , ทุนของสถาบันเวชศาสตรป ระสทิ ธิภาพ (มหาวทิ ยาลัยเบอรล นิ ) การดูงานและ การศกึ ษาในตางประเทศในแตล ะครั้ง ทา นไดอ ะไรใหม ๆ มานาํ เสนอสาํ หรบั โรงเรยี นแพทย และ การกฬี าของประเทศไทย ไมใชไปเพื่อความรคู วามชาํ นาญของตนเอง หลังจากเกษยี ณอายุราชการ แลว อาจารยห ันเขม็ ไปทางกีฬาเวชศาสตร กย็ งั ไปดงู าน และประชุมในตา งประเทศอกี หลายตอ หลายครั้ง นบั ไดวา อาจารยเปน ผูใฝใ จการเรียนตลอดชีวติ เกยี รตพิ เิ ศษทางวชิ าการทไี่ ดร บั ภายในประเทศและตา งประเทศ ๑. แพทยศาสตรดษุ ฎีบณั ฑติ ยก ติ ติมหาศักดิ์ (มหาวทิ ยาลยั แพทยศ าสตรม หิดล) ๒. เภสชั ศาสตรดุษฎีบณั ฑติ ยกิตติมหาศักด์ิ (มหาวิทยาลยั แพทยศ าสตรม หดิ ล) ๓. ราชบัณฑติ ยใ นราชศาสตรประยุกต หลังเกษียณอายรุ าชการ ๔. วทิ ยาศาสตรด ุษฎบี ณั ฑติ ย (ศกึ ษาศาสตร) กิตตมิ ศักดิ์ (มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร) ๕. ครุศาสตรด ษุ ฎบี ณั ฑติ ยก ติ ตมิ ศักด์ิ (คณะครุศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั ) ๖. ศาสตราจารยกติ ตมิ ศกั ดิ์ (คณะครุศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั ) ๗. วทิ ยาศาสตรดษุ ฎบี ณั ฑติ ยกิตติมศักด์ิ (พลศึกษา) มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวโิ รฒ (พ.ศ.๒๕๒๘ อายุ ๗๗ ป) ๘. Fellow , member , guest professor , invited panelist , invited speaker , consultant ของ สถาบนั ตางประเทศไมน อ ยกวา ๑๐ แหง ราชการพเิ ศษและกจิ กรรมพเิ ศษบางอยา ง กรรมการสภาวจิ ัยแหง ชาติสาขาแพทย, สาขาเคมีและเภสชั ; กรรมการฝายแพทยในกรณีสวรรคต พระเจา อยหู ัวรชั กาลท่ี ๘, กรรมการแพทยสภา, กรรมการบญั ญตั ศิ พั ทภ าษาไทย (ผแู ทนกระทรวง 230

สาธารณสุข), กรรมการมหาวทิ ยาลยั ผูทรงคณุ วฒุ ,ิ อาจารยพ เิ ศษ จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั , มหาวิทยาลัยขอนแกน , วิทยาลยั แพทยศาสตรม งกฎุ เกลา, อาจารยทปี่ รกึ ษากลมุ อาสา มหาวิทยาลยั มหิดล, นายกสมาคมเวชศาสตรแ หง ประเทศไทย, นายกสมาคมไทย-เยอรมนั , นายกสมาคมอาศรมวฒั นธรรมไทย-ภารต, อปุ นายกสมาคมนักว่ิงเพ่อื สขุ ภาพแหงประเทศไทย, กรรมการวจิ ัยกติ ติมศกั ด์ิ สหพนั ธกีฬาเวชศาสตรแหง เอเชยี เปนตน ตําแหนงตาง ๆ เหลา นร้ี วมกัน แลว ไมนอยกวา ๒๐ ตาํ แหนง สญั ลกั ษณแ หง เกยี รตยิ ศสงู สดุ สาํ หรบั ชวี ติ ราชการ - เครื่องราชอสิ รยิ าภรณ มหาวชริ มงกฎุ (อายุ ๕๘ ป) - มหาปรมาภรณช า งเผอื ก (อายุ ๗๔ ป) สงู สดุ สาํ หรบั นกั วชิ าการและนกั วจิ ยั - เหรยี ญดษุ ฎมี าลาเขม็ ศลิ ปวทิ ยา (อายุ ๔๘ ป) สาํ หรบั ราชการในพระองค - ทตุ ิจุลจอมเกลาวิเศษ (อายุ ๖๒ ป) - อสิ รยิ าภรณช นั้ สงู (ตา งประเทศ) สาธารณรัฐเยอรมันตะวนั ตก (อายุ ๖๒ ป) ลกั ษณะแหง การเปน ผใู ห นอกจากอาจารยจ ะเปนผูใหท างวิชาการจรยิ ธรรม และในสงั คมแกศษิ ยทง้ั หลายแลว ทา นยงั เปนผทู ่ี มจี ิตใจเปนกุศล ไดบ รจิ าคโลหิตเปน ครงั้ คราวแกสภากาชาด ไดรบั พระราชทานเขม็ สละโลหติ ๗ ครัง้ จากสมเด็จฯ พระบรมราชินนี าถ เมอื่ พ.ศ.๒๕๐๙ (อายุ ๕๘ ป) และเมื่อครบรอบวนั เกดิ ๖๐ ป อาจารยไดบ ริจาคโลหิตเปน ครั้งท่ี ๑๗ ผลงานของอาจารยน น้ั อาจารยไดส รา งสรรคขนึ้ ในหลายสาขา ทงั้ ดา นวิชาการ งานวิจัย เสนอ บทความ สารคดคี วามรทู ว่ั ไปในทางสรางสรรค กลา วโดยยอไดแ ก ๑. งานนพิ นธ ในระหวางทอ่ี ยใู นราชการ อาจารยมีผลการวิจัยและบทความที่เสนอในประเทศรวม ๔๒ เรอื่ ง มี รายงานบทความทตี่ ีพิมพ หรือเสนอในตางประเทศ ๑๖ เรื่อง ซ่งึ ในจํานวนน้ี ๑๐ เรอ่ื ง ไดนาํ เสนอ 231

ในทป่ี ระชมุ นานาชาติ ยอเอกสารและบนั ทกึ สนั้ ใน \"สารศริ ริ าช\" ๔๕ เร่ือง เสนอศพั ทแ พทยองั กฤษ- ไทย ตีพมิ พใ นสารศริ ริ าช ๕๐ เร่อื ง รวมคําศัพท ๑๐,๖๐๐ คํา และธาตุ (รากศพั ท) ๔๗๓ คํา บท บรรณาธิการ เรื่องจงู ใจ บันทกึ ประวตั ิเก่ยี วกบั สถาบนั และบุคคลทน่ี ารู ความเหน็ ความรเู บ็ดเตล็ด ๑๘๖ เร่อื ง เรอ่ื งเบด็ เตล็ดอน่ื ๆ เปน บทความตีพมิ พใ นสารศิริราช ๖๓ เรื่อง บทความตีพมิ พในท่อี น่ื ๆ ๒๙ เรอ่ื ง คําขวัญและขอ ความสนั้ ๆ ๓๑ เร่อื ง รวมทง้ั สิน้ ๑๒๓ เร่ือง งานนิพนธของอาจารยน ั้นจะตองมีขอ คดิ ของทานแทรกดวยเสมอ เชนการศึกษาสมุนไพรทีใ่ ชรักษา มาลาเรีย (รวมทัง้ ในวาระท่ที านปฏบิ ตั ริ าชการในกองทพั เรอื แมเ พยี งประมาณ ๑ ป ) อาจารยไ ด ใหขอ คิดไววา การศึกษาเร่อื งยาตานมาลาเรียจาํ ตอ งคํานงึ ดว ยวาโรคนอี้ าจหายเองไดช ั่วคราว (ไมใชจากยา) ในการเสนอเร่ือง \" โรคหมอทาํ \" (latrogenic diseease) ทานไดใ หข อ คดิ ไววา แพทย ทุกคนควรระลึกวา ทุกครัง้ ที่เกดิ \"โรคหมอทาํ \" ขึ้นแพทยม สี ว นรบั ผดิ ชอบดว ยไมม ากกน็ อ ยแลวแต กรณี เม่ืออาจารยอายใุ กลค รบ ๖๐ ป แมวาทานจะเปน หัวหนา แผนกวชิ า และใกลเกษยี ณอายุราชการ ทานก็ไป \"อุดร\" ในหนวย ชว ยเหลอื การแพทยภ าคตะวันออกเฉยี งเหนอื พวกลูกศิษยฟงเร่อื งผปู วย บนเรอื่ ง \"วน้ิ \" กเ็ อามาพูดลอ กันเองสนกุ สนาน แตอ าจารยทาํ การศึกษาเร่อื งนี้อยา งจรงิ จงั และ เขียนเรอ่ื ง \"อาการวนิ้ -การศึกษาทางคลินิก\" (ทง้ั ๆ ทอ่ี าจารยอ ยูใ นแผนกปรคี ลนิ ิก) ตพี มิ พใ น สารศิรริ าช บทบรรณการในสารศริ ิราชนนั้ มคี วามหลากหลายสงิ่ สําคญั อยา งย่ิงตอ ชาวศิรริ าชก็คอื อาจารยทาํ ใหศิษยไดรจู กั ผมู ีพระเดชพระคณุ ตอศริ ริ าช ทานไดเขียนถงึ \"ทูลกระหมอ ม\" รอคคเิ ฟลเลอรม ูลนิธิ กับโรงเรยี นแพทย หลกั หนิ ในความกา วหนา ของศริ ิราช เชน พระพทุ ธเจาหลวง, พระองคเ จา ศรี เสาวภางค, กรมพระยาชยั นาทนเรนทร, หมอ มเจาพนู ศรเี กษม เกษมศร,ี พระอาจวทิ ยาคม เปน ตน อาจารยน ิพนธ ชุด โดยพระยคุ ลบาท ไมน อ ยกวา ๑๔-๑๕ เรอ่ื งลว นเปน พระราชกรณยี กจิ ของ สมเดจ็ พระบรมราชชนก ซง่ึ ชาวศริ ริ าชควรยึดถือเปนแบบฉบับ อาจารยเขยี นบทความภาษาองั กฤษเร่อื ง \"The Man who deserves a monument\" ในหนงั สอื ฉลองครบรอบ ๕๐ ป จุฬาลงกรณ มหาวทิ ยาลัย กลา วถึงหมอมเจาพูนศรเี กษม เกษมศรี ผูเรมิ่ ประวตั ิศาสตรของสหศึกษาในตอนตน ของ พ.ศ.๒๔๗๐ มนี กั เรยี นเตรียมแพทยหญงิ ๘ คน (หนง่ึ ใน กลมุ นี้ คอื ม.ร.ว.หญิงสง ศรี เกษมศรี) เรือ่ งนี้ไมไดม ีใครกลาวถงึ เลยเปนเวลานานถึง ๔๐ ป หลงั จากอาจารยเกษียณอายุราชการใน พ.ศ.๒๕๑๑ งานนพิ นธส ว นใหญเปน เรือ่ งของการกฬี าเวช ศาสตรม ที ้ังรายงาน การบรรยาย ปาฐกถารับเชิญในการประชุมนานาชาตใิ นตา งประเทศ เร่อื ง ปาฐกถาในประเทศ ๑๔ เรอ่ื ง บทความตีพมิ พในประเทศ ๗ เรอ่ื ง เอกสารบรรยายเผยแพรความรู 232

เขียนในศนู ยวทิ ยาศาสตรก ารกีฬา และการอบรมดานวชิ าการไมนอยกวา ๑๕ เรอื่ ง เปน ทป่ี รึกษา และผคู วบคุมงานวจิ ยั และวิทยานพิ นธ ครุศาสตรมหาบณั ฑิต(พลศกึ ษา) จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย ๒๑ เรือ่ ง ผลงานนรี้ วมท้ังการสอนบรรยายแกน ิสิต อาจารย จึงไดรบั การแตงต้ังเปนศาสตราจารย กิตตมิ ศักดิ์ ของคณะครศุ าสตร จฬุ าฯ ๒. ความเชย่ี วชาญในดา นภาษา ๒.๑ ภาษาไทย อาจารยเ ปนแพทย เปน นกั วิทยาศาสตร แตทา นก็เปนผรู ูใ นภาษาไทยอยางดีเยีย่ ม ไดร บั เชญิ ใหบ รรยาย \"เร่อื งภาวะภาษาไทยในสายตาของผูใช\" ในการประชมุ ชมุ นมุ ภาษาไทย ณ หอ งประชุม คณะอักษรศาสตร จฬุ าฯ เมอ่ื วันท่ี ๓๐ มกราคม ๒๕๐๓ อาจารยไ ดกลา วถึงความวปิ รติ ของภาษา ๖ ประการ - ภาษาคลาดเคลอ่ื น เชน ใชกันสับสนระหวาง คาํ เรย่ี ราย-เรีย่ ไร - ภาษาฟุงเฟอ ปจจบุ นั นีค้ งเทียบไดก ับอภิมหาเศรษฐี อภมิ หาอมตะนริ นั ดรกาล - ภาษากุดดวน อาจารย-จาน, กโิ ลกรมั -โล - ภาษาหยอนสติ เชน รายไดท วีคณู ข้นึ หลายสิบเทา ธนาคารเลือด ธนาคารกระดกู ธนาคาร นัยนตา - ภาษาแผลง เชน ดิฉนั -อะฮั้น เวลานาน-เวลายาว ขอบคุณอยางมาก ขอบคณุ อยางสงู - ภาษาหยาบคาย ในคาํ บรรยายเร่ือง \"สมเดจ็ พระราชบดิ าฯ กบั ดานการคนควา ทางการแพทยข องไทย\" หนาพระทนี่ งั่ ในวโรกาสเสดจ็ พระราชดาํ เนนิ เปดสํานกั งานมูลนธิ ิวจิ ยั ประสาท ในพระบรมราชปู ถมั ภ ณ โรงพยาบาลประสาท พญาไท เม่ือ ๑๖ มนี าคม ๒๕๐๗ นนั้ แมจะประกอบดวยคําราชาศพั ท คอนขา งมาก แตก ็ไดค วามรนื่ หไู มติดขัด เมื่ออาจารยน พิ นธเรอื่ งเปน ภาษาไทย ก็จะใชภาษาไทย ลว น ๆ และเขียนภาษาไทยทบั ศัพทภาษาองั กฤษอยา งถูกตอง ทา นมักจะติงพวกลูกศษิ ยเ สมอ ๆ เม่อื ใชภ าษาผดิ พลาด และใชความบกพรอ งในภาษาไทยทมี่ ผี ใู ชผดิ ๆ เสมอ ๒.๒ ภาษาองั กฤษ อาจารยเปนผรู ใู นภาษาองั กฤษอยา งดเี ยี่ยม บทความทที่ า นเขยี นเปน ภาษาองั กฤษน้นั แมแ ตฝรงั่ แท ๆ กย็ ังชมเชย เม่ือนติ ยสารโคโรเนท็ ตีพิมพเ รื่อง Medical Ambassador to Thailand ฉบับเดอื น มี.ค. ๑๙๕๒ (พ.ศ.๒๔๙๕) อาจารยกเ็ ขียนประทว งเปน ภาษาอังกฤษโดยทันที และตพี ิมพในสารศริ ริ าชฉบบั เดอื น เม.ย. ๒๔๙๕ วาเปน Super- imaginative report (ทานแปลเปน ภาษาไทยวา รายงานแบบเพอ เจอ) และไดสงใหศาสตราจารย อัลบรติ ตนั อดีตหัวหนาแผนกสรรี วิทยาเมอื่ สมยั อาจารยเ ปน นกั เรียนแพทย ซึง่ ทา นไดม จี ดหมาย ชมเชยวาอาจารยเขียนไดเ ปนอยางดีย่งิ เมือ่ มีผถู ามอาจารยวา เปนนักเรียนเยอรมันทาํ ไมจึงคลอง ภาษาองั กฤษ ทา นตอบวา เพราะสนใจและชอบก็เลยทําได 233

บทความภาษาอังกฤษเรอื่ ง Lord of Life of the Thais and His Subjects เฉลิมฉลองพระชนมายุ ครบ ๕ รอบ ของพระบาทสมเด็จพระเจา อยหู วั และเรอื่ ง Nehru as Father ท่ีอาจารยไดรบั เชิญให กลาวทีอ่ าศรมวฒั นธรรมไทย-ภารต เนอื่ งในวาระครบรอบวนั เกิดปท ี่ ๗๘ ของทา นเนหร ู เมื่อวนั ที่ ๑๔ พ.ย. ๒๕๑๐ ทง้ั สองเร่ืองที่ยกตัวอยา งมานีเ้ ปน ภาษาองั กฤษทไ่ี พเราะและตรึงใจอยางมาก ๒.๓ ภาษาเยอรมนั ไมน า ตอ งสงสยั ในเรอื่ งความเชีย่ วชาญในภาษาเยอรมนั ของอาจารย เพราะ เพียงแตไ ดเรยี น ๒ ป อาจารยกแ็ ตงเรียงความภาษาเยอรมันประกวดท่ัวโลก ไดรบั รางวลั สําหรบั ประเทศไทย เมอื่ พ.ศ.๒๔๗๘ (อายุ ๒๗ ป) และไดร บั \"เหรียญฮมุ โบลท\" และทนุ พิเศษไปเรียน วชิ าการสอนภาษาเยอรมนั ทอ่ี คาเดมเี มอื งนวิ มคิ ประเทศเยอรมนั เปน เวลา ๖ สปั ดาห ใน พ.ศ. ๒๔๘๐ ซ่ึงชวงน้ันอยรู ะหวา งการไปเรยี นเพิ่มเตมิ ทม่ี หาวิทยาลยั อมั เบอรก ดังไดกลาว บทความ ภาษาเยอรมันท่ที า นไดเคยเขยี นไวน น้ั นายกสมาคมนักเรียนเกาไทยในเยอรมนั และเลขาธกิ าร สมาคมไทยเยอรมนั ไดเ ขียนไววา \"ขอแปลบางตอนเปน ภาษาไทยอยางกระทอ นกระแทน เพราะ ไมส ามารถถอดความหมาย ที่ลึกซึง้ และเพราะพร้ิง ในภาษาเยอรมนั ออกเปน ภาษาไทยไดอ ยา ง สมบรู ณ\" นอกจากความรูอยางดียงิ่ ในภาษาเยอรมนั แลว ตองกลา วเพ่ิมเติมไวดว ยวา อาจารยไ ด ทาํ หนา ท่เี สริมสรา งสัมพนั ธร ะหวา งประเทศไทยและประเทศเยอรมนี และระหวางชาวไทยกับชาว เยอรมนั จนไดรบั เครื่องราชอสิ รยิ าภรณช น้ั สงู จากประธานาธบิ ดสี าธารณรัฐเยอรมันตะวนั ตก ๓. กจิ กรรมทางศาสนา อาจารยอ ปุ สมบทครั้งแรก อายุ ๔๙ ป (๗ ก.ค. - ๗ พ.ย. ๒๕๐๐ ) ท่วี ัดบวรนเิ วศวหิ าร สมเดจ็ พระสังฆราชเจา กรมหลวงวชริ ญาณวงศ ทรงเปน พระอปุ ชฌาย พระพรหมมนุ ี (ผนิ สุวจเถระ) และ พระมงคลรตั นมนุ ี (แกว ) เปน พระกรรมวาจาจารย และพระธรรมวราภรณ (เจรญิ สวุ ัฑฒโน) เปน พระอนศุ าสนาจารย สอบนกั ธรรมตรี (สนามวดั ) ไดท ่ี ๑ ในภาคพระวนิ ัย แมข ณะอยใู นสมณเพศ ศึกษาธรรมะแตอ าจารยก็ยังเปน หวงในหนา ทก่ี ารงาน อาจารยม บี นั ทกึ สงั่ งานไปใหแ ผนกสรรี วทิ ยา เปนครงั้ คราว อปุ สมบทคร้ังทส่ี อง อายุ ๗๗ ป เมอื่ วันท่ี ๒๗ ก.ค. ๒๕๒๘ ทว่ี ดั บวรนิเวศวหิ าร สมเดจ็ พระญาณ สังวรเปน อปุ ชฌาย เจาคุณพระธรรมดิลกเปนพระกรรมวาจาจารย วันท่ี ๓๑ ก.ค. ๒๕๒๘ ไปจํา พรรษาทว่ี ัดปาบานตาด จงั หวัดอดุ รธานี จนตลอดพรรษา ในการอบรมสงั่ สอนของ \"พระอาจารย มหาบวั ญาณสมั ปน โน \" อาจารยกัมมฏั ฐานชนั้ ยอด หลังออกพรรษาในวนั ท่ี ๒๙ ต.ค. ไปรกุ ขมลู อยใู นปา ภายในเขตวัดถ้ํากลองเพล ในความดแู ลของพระอาจารยบญุ เพ็งเปน เวลา ๕ คนื วนั ท่ี ๖ เดนิ ทางกลับกรงุ เทพฯ และทําพธิ ลี าสกิ ขาท่วี ดั บวรนิเวศวหิ าร ในวันที่ ๘ พ.ย. โดยมีเจา คณุ พระ ธรรมดลิ กเปนประธาน 234

ในการบวชครั้งทส่ี องนี้ ไดม ีโอกาสศึกษาแบบพระธุดงคก มั มฏั ฐานโดยตรงกบั พระอาจารยม หาบัว ไดมโี อกาสปฏบิ ัตอิ ยางอุกฤษฏ และตอ งเหนด็ เหนอื่ ยตรากตรํามาก แตป รากฏอานิสงส หลังจาก สึกออกมาแลวสขุ ภาพซึ่งเสื่อมโทรมในตน ป ๒๕๒๔ ไดกลบั ดขี ้นึ อยาชดั เจน ญาตมิ ติ รและลูกศษิ ยก ไ็ ดร บั ฟง บอ ย ๆ วาถามีโอกาสจะบวชครั้งท่สี าม และขอตายในผาเหลืองแต อาจารยก ไ็ มมีโอกาสเสยี แลว อาจารยเ ขยี นบทความเกีย่ วกบั ศาสนา และธรรมะไวห ลายเรื่อง ระหวาง พ.ศ.๒๕๐๑-๒๕๑๑ มีท้ัง ปาฐกถา และตพี มิ พ ๒๓ เรอ่ื ง แตละเรอื่ งลว นนา อานเขา ใจงายชวนใหต ิดตาม อาจารยศ ึกษาอยา ง จริงจังในดานศาสนา มีศรทั ธาแกกลา และวริ ยิ ะเยีย่ มยอด ไดสลัก \"พระพทุ ธบัณฑูรนิมติ ร\" เปน พระพทุ ธรปู ปางลลี า สูง ๓.๓๕ เมตร ทหี่ นาผาวดั ถ้ํากลองเพล อุดรธานี สาํ เรจ็ เม่อื วันที่ ๓ ก.ย. ๒๕๑๑ เมอ่ื อาจารยอายุครบ ๖๐ ป ทา นใชเ วลาเฉพาะวนั หยดุ ราชการ ขบั รถเองทงั้ ไปและกลบั ใช เวลาแกะสลกั อยปู ระมาณ ๙ เดือน ทงั้ น้แี สดงถึงอจั ฉริยะและความเพยี รชอบในทางหนึ่งของทาน เคยมีผถู ามวาทาํ ไมจึงทําเปน ทานบอกวา มเี พอื่ นเยอรมนั เปน นักสลักหนิ ชว ยแนะนํา เมือ่ ถาม อาจารยว าเอาเวลาท่ีไหนไปฝก ทา นบอกวา “เวลา” นั้นมอี ยูเสมอถารูจักหา ๔. งานเกยี่ วกบั การศกึ ษา อาจารยไดทํางานดานการศกึ ษาไวห ลายดา น บางดา นกแ็ ปลกกวา ของใคร ๆ ทั้งนน้ั กลาวโดยยอได ดังน้ี ๔.๑ งานดา นสามญั ศกึ ษา ไดต ้งั โรงเรยี นสวนบัวขึ้นมาใน พ.ศ.๒๕๐๑ เรม่ิ ดว ยกิจการอนุบาลแลว ขยายข้ึนโดยลาํ ดบั กจิ การเจรญิ และมนั่ คงแข็งแรง อาจารยมุงหมายใหก ารอบรมดานศลี ธรรม และวัฒนธรรม โรงเรียนมีกิจกรรมพเิ ศษหลายอยา ง เนน เรอื่ งกจิ การลกู เสอื และเนตรนารี ตวั ทาน เองก็เขารบั การอบรมขน้ั ผชู วยผฝู ก สอนในประเทศ และไปรบั การอบรมในตา งประเทศดวย ใน วงการลกู เสือแหงชาตเิ ปน ทที่ ราบกันดีวา อาจารยสงเสรมิ ในทกุ ๆ ทาง นอกจากนนั้ ยงั เนน เรอ่ื งพทุ ธศาสนา มีการบวชสามเณร และบวชผา ขาว (บวชชพี ราหมณ) การจดั งานการกุศลตามกาลสมัย และการสง เสรมิ การทําบญุ ของนักเรียน ๔.๒ งานดา นอดุ มศกึ ษา ตลอดชีวติ ราชการ ๓๕ ป ไดอุทศิ เวลาการเรียนการสอนใหแกศริ ริ าช ทัง้ หมด และยังทาํ หนาทอ่ี าจารยพ ิเศษใหแกส ถาบนั อน่ื หลงั จากที่เกษียณอายรุ าชการแลว รวมท้งั หนั ความสนใจไปสูก ฬี าเวชศาสตร และพลศกึ ษา เปนอาจารยส อนใหแ กภ าควชิ าพลศึกษาของคณะ ครุศาสตร จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย, มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร, มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ, วิทยาลัยแพทยศาสตรพระมงกฎุ เกลา อาจารยจงึ มลี ูกศษิ ยล กู หาในวงการกฬี า และพลศึกษาอีก ดวย 235

๔.๓ งานอาสาพฒั นาเกย่ี วกบั การศกึ ษา บทบาทการพฒั นาชนบทโดยชาวมหาวทิ ยาลยั ทน่ี ักศกึ ษา คิดวา ไมมใี ครทํามากอ นนน้ั อาจารยก ็เปน ผดู ําเนินการมากอ นตุลาคม ๒๕๑๖ เปนไหน ๆ งานคาย อาสาพัฒนาชนบท นํานักศึกษาชว ยสรางโรงเรยี นในถิน่ ไกล กเ็ รม่ิ โดยอาจารย ทา นตอ งใหน ักศึกษา ฝกหดั ฝมอื กอสรางกอ นทจี่ ะลงมอื ปฏิบตั จิ รงิ ๆ ทา นเปนผทู าํ ใหน กั ศกึ ษารูจักการทาํ งานรวมกัน คายอาสาพัฒนาของมหาวทิ ยาลัยแพทยศาสตรไ ด เรม่ิ มาตั้งแต พ.ศ.๒๕๑๐ และตอ มากเ็ ปน คา ย อาสาฯ มหาวิทยาลัยมหดิ ล (ตง้ั แต พ.ศ.๒๕๑๒) ไดช ว ยสรางบคุ ลิกภาพและเจตคติแหงความเปน สาธารณชนใหแ กน ักศกึ ษาชายหญงิ ของมหาวทิ ยาลัยมหิดล และมหาวทิ ยาลัยอ่ืน ๆ ทมี่ าสมทบนบั จํานวนเปน พนั คน อาจารยไดไ ปนอนกลางดนิ กนิ กลางทราย และรวมงานกับนกั ศกึ ษาทกุ คา ย แตง เพลงปลกุ ใจ รวมทงั้ เพลงประจาํ กลมุ อาสาชาวคา ยทกุ รนุ สามคั คีกลมเกลยี วกนั เปนอนั ดี กลาวได อีกวา ชาวคายอาสาฯ ไมม ผี ูใดรงั เกียจท่ีจะไปรับราชการตา งจงั หวัด แมช าวคายหญิงหลายคนกย็ งั อาสาไปทาํ งานในอาํ เภอทีห่ า งไกลความเจริญ นบั วา กจิ การกลมุ อาสาฯ ไดม สี ว นชวยพัฒนา บา นเมอื งดว ย แมโ ดยสวนนอ ยกต็ าม ๔.๔ งานฟน ฟวู ชิ าแพทยไ ทย ขอนีน้ บั เปนงานพิเศษสุดของอาจารย ทานไดป รารภไวต ง้ั แตเมอ่ื มอี ายุ ๖ รอบ เกย่ี วกับ \"โครงการฟน ฟสู ง เสริมการแพทยอายรุ เวท\" ทา นคดิ วา ในปจ จุบนั การแพทยไ ทย (ไทยเดิม) ไดเส่ือมโทรมลงมาก หมอแผนโบราณทด่ี ีมแี ตจะหมดไป หมอทีเ่ กดิ ขึ้นใหมก ห็ าคนเกง ได ยาก ถาปลอ ยเชน นตี้ อ ไป ไมช า การแพทยไ ทยเดมิ ซึ่งเปนสมบตั อิ ยา งหนึง่ ของชาตกิ ็จะสน้ิ สญู ไป สมนุ ไพรไทยกจ็ ะรจู ักกนั นอ ยลง หลักการของทานคอื ตอ งการใหเปน \"หมอไทย\" ปองกนั ไมให กลายเปน แผนปจ จบุ นั ใหใ ชยาแบบไทย และใหศกึ ษาสรรพคุณยาไทย อดุ มคตินเ้ี ปน จดุ เรม่ิ ตน ท่ี ทันสมัยเพราะในปจจบุ นั น้ี \"ประเทศทเ่ี จรญิ แลว หนั มาสนใจ สรรพคณุ และฤทธิ์ของสมนุ ไพรท่ัวโลก\" อาจารยไดป ระกาศความตัง้ ใจท่ีจะฟนฟวู ชิ าแพทยไ ทย กระทรวงสาธารณสขุ ไดใ หค วามสนบั สนนุ หลงั จากทต่ี อสูกับมรสุมทางการเมอื งผา นมาเปน ผลสําเรจ็ ขณะนอี้ ายรุ เวทวยิ าลัยฯ อยูใ นสภาพ เสรมิ สรางสถานภาพ อาจารยเ ปนผมู ีบารมีมาก จะคดิ อะไรกม็ ผี ูร วมดาํ เนนิ การสนับสนนุ หวงั วา แพทยอายุรเวทของวทิ ยาลยั นี้ จะสามารถทําคณุ ประโยชนใ หแ กประเทศชาติสมความม่ันหมายของ อาจารย ๕. การกฬี าของชาติ - กฬี าเวชศาสตร อาจารยเปน คนแรก ท่ีนาํ เอาวทิ ยาศาสตรแ ละการแพทย มาชวยพัฒนามาตรฐานการกีฬาของชาติ ไดเ สนอใหจ ดั ต้งั ศนู ยว ิทยาศาสตรก ารกีฬาขน้ึ ในองคการสง เสริมกฬี าแหงประเทศไทย เมื่อเดอื น เมษายน พ.ศ.๒๕๐๙ ทานไดสละกําลังกาย กาํ ลงั ใจ และแมก ําลังทรพั ย เพื่อดาํ เนินกจิ การของ ศนู ยฯ สนบั สนนุ งานวิจยั และไดเ สนอผลงานวิจัยในท่ีประชุมนานาชาตไิ มน อ ยวา ๑๐ เรอื่ ง จดั ประชุมวชิ าการทางกีฬาเวชศาสตรนานาชาติในประเทศไทย และไดร ับตาํ แหนง เกยี รตยิ ศทงั้ ในและ นอกประเทศหลายตาํ แหนง สนบั สนุนแพทยแ ละนกั วทิ ยาศาสตรข องศนู ยไปศกึ ษาอบรมในประเทศ เยอรมนจี นถึงระดบั ปรญิ ญาเอก ซึ่งตอ มาบุคคลเหลานไี้ ดเ ปนกําลังสําคัญในการพฒั นา วิทยาศาสตรการกฬี า หากไมมที า น วงการกีฬาของไทยคงไมมกี ีฬาเวชศาสตรท แ่ี ทจ รงิ 236

นอกจากนน้ั ทา นไดประดษิ ฐอ ปุ กรณท ดสอบกําลงั หลายชน้ิ เชน เครอ่ื งวดั ความสูงของการกระโดด, เครอ่ื งวดั การงอตวั , เครื่องวดั ความแมนตรงของเครอ่ื งวดั กลามเน้อื และเครือ่ งทดสอบการดงึ ขอ แบบเคลื่อนท่ี เปน ตน นับไดวา ทา นเปน \"บดิ าแหงการกฬี าสมยั ใหมข องไทย\" ไดทําคณุ ประโยชนแกว งการกฬี าของชาติ อยกู วา ๒๐ ป เปนความโชคดขี องทุกผทู เ่ี กี่ยวของกบั วงการกีฬาเวชศาสตร ท่ีมบี ิดาทีป่ ระเสรฐิ เชน ทาน เปน ศรแี กป ระเทศชาติทบี่ คุ คลเชน ทา น สมควรไดร บั การยกยอ งเปน ปชู นียบคุ คลของชาติ และ เปนบุคคลตวั อยางของผูประกอบคณุ ความดีตอ คณุ โดยแท ความคดิ รเิ รม่ิ อาจารยม นี สิ ยั ชอบหางานใหม ๆ อยูเสมอ ความสนใจหลายดา น จงึ มีงานหลายอยางท่ไี ดร บั ตง้ั ตน ไวหลายอยา งยังคงดาํ เนินตอ ไปและทําประโยชนใ หแกศ ริ ิราชหรอื แกส งั คมในทางตา ง ๆ กนั ความคิดเหลา น้พี อจะแบง เปน กลุม ๆ ได คอื ๑. พธิ แี ละระเบียบ ๒. การวิจยั และส่ิงประดิษฐเ ครอ่ื งมอื แพทยและวิทยาศาสตร ๓. งานนพิ นธ ๔. การสงเสรมิ จริยธรรม ๕. การศึกษา ๖. การกฬี า ๑. พธิ แี ละระเบยี บ ๑.๑ พธิ รี บั นอ งใหม จะมใี ครสักคนทรี่ ูวา อาจารยเปนผูเรม่ิ พิธนี ้ีเปนคร้ังแรก ใน พ.ศ.๒๔๗๕ โดยนิสติ เตรียมแพทยบ าง คนที่จะขามฟาก (จฬุ า ฯ มาศริ ริ าช ) ในป ๒๔๗๕ รนุ พ่ีก็เตรยี มจะ \"ตอบแทน\" ตอ อาจารยไมอ ยาก ใหเ กิดการแตกแยกในคณะ จงึ เสนอสโมสรนสิ ติ แพทยใ หย กโทษเสีย และแสดงความเมตตาตอ รุน นอ ง โดยการจดั การตอ นรบั บํารุงขวญั ในสมยั นน้ั ตอนรับโดยนาํ เรือเอ้ยี มจนุ ไปรับจากทาพระจันทร มาศริ ริ าช คกู รณีจบั มอื กนั กอดคอกันรวมรองเพลง \" ศิรริ าชสามคั คี \" หลังจากนนั้ ก็มกี ารจดั งานตอมาเปนประจาํ จนกลายเปน ประเพณีและกระจายไปทัว่ ทกุ แหง นา เสียดายท่ีงานตอ นรบั นองใหม ในบางสถาบนั ดําเนินไปคอ นขา งรุนแรงจนถงึ มีการเสนอใหยกเลิกก็มี แตงานตอ นรบั นอ งใหมของชาวศริ ิราชกม็ สี วนทงี่ ดงามตามแบบฉบบั ทอี่ าจารยไ ดเ รมิ่ ไว 237

๑.๒ ระเบยี บสมนาคณุ ผอู ปุ การะคณะแพทยศาสตรศ ริ ริ าชพยาบาล (๒๔๙๐) แตเดิมประชาชนมักบรจิ าคเงนิ ใหก บั โรงพยาบาลอืน่ ซงึ่ มรี ะเบียบตอบแทนดวยเครื่องประดบั และ ใหสิทธิบางอยาง แตเวลาเจบ็ ปวยชอบมารกั ษาท่ีโรงพยาบาลศริ ิราชทอ่ี าจารยเ ปน กรรมการคณะได เสนอระเบียบสมนาคณุ ผอู ปุ การะทใี่ หเ งนิ แกคณะ ฯ หรือโรงพยาบาลศริ ริ าช โดยแบงเปน อปุ การะ กติ ตมิ ศักดิ์ และผูอปุ การะวิสามญั มเี ข็มเครื่องหมาย กิตตบิ ตั ร และไดส ทิ ธิเกี่ยวกับรกั ษาพยาบาล ๑.๓ งานฉลอง ๖๐ ป ศริ ริ าช (๒๔๙๓) และงานฉลอง ๗๒ ป (๒๕๐๕) อาจารยม ีสวนเสนอแนะการจดั งานท้งั สอง ในการสรา งถาวรวตั ถเุ พ่อื เปน ทรี่ ะลกึ ทง้ั สองวาระกอ น หนาศริ ิราชจะมีอายคุ รบ ๖๐ ป คณะฯ พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั เสดจ็ พระราชดําเนนิ เปด อนุสาวรยี  และทรงเปดงานคณะฯ ใชช อื่ วา \"ราชแพทยาลยั \" ซงึ่ ตอ งมาใชประโยชนจากหอประชุมน้ี อยา งคมุ คา งานฉลองครั้งน้ีเปนท่ีสนใจของประชาชนอยางมาก จนตอ งเพม่ิ การจัดงานจาก ๕ วนั เปน ๗ วนั และหลังจากนนั้ มาก็ไดจ ัดงาน \"วนั มหดิ ล\" เปน การประจาํ ในวนั ที่ ๒๔ กนั ยายน ซ่งึ ตรง กับวนั สน้ิ พระชนมของสมเด็จพระบรมราชชนก และสถาบนั การแพทยแหงอน่ื ก็ไดถือเปนแบบฉบับ จดั งานเชน เดียวกนั ๑.๔ พธิ ไี หวค รู (เรมิ่ ครง้ั แรก ๙ ม.ิ ย. ๒๕๐๓) การแพทยไ ทยเดมิ นน้ั การไหวค รเู ปนของสําคญั มาก การไหวค รูเปนวธิ ขี องชาวตะวนั ออก โดยเฉพาะ ในหมชู าวตะวนั ตกไมป รากฏวธิ เี ชน น้ี คณะฯ เหน็ ดวยกับอาจารยท ี่ไดเสนอพิธนี ีข้ นึ้ ไดจ ัด พิธไี หวครเู ปน ครง้ั แรกเมอื่ ๙ มิ.ย. ๒๕๐๓ เพือ่ เปน ที่ระลกึ ถึงบุญคณุ ของอาจารยท ย่ี ังมชี ีวติ อยแู ละ ลวงลบั ไปแลว พิธนี ้ีปรากฏขนึ้ ในสถาบนั อ่ืน ๆ ในภายหลงั ทาํ นองเดียวกันกับพิธรี ับนอ งใหม ๑.๕ ระเบยี บการสอบไลร วม (๒๕๐๖) เพ่อื ใหเกิดความยุตธิ รรม การคมุ สอบอยา งรดั กุมและเครง ครัด อาจารยไ ดรา ง \"ระเบียบการสอบ ไลป ระจาํ ป\" เสนอ ตอ คณะกรรมการประจําคณะฯ หลกั การเชน ใหสอบไล พรอ มกนั ทุกชน้ั ป กรรมการกลางคมุ สอบนักศกึ ษาหมดทกุ คนในหอ งสอบ จดั ทนี่ ่ังไมเหมาะสมปอ งกันการไมซอ่ื เปน ตน คณะฯ เหน็ ชอบดวย และแตง ตง้ั ใหอ าจารยเปนกรรมการคนแรก อาจารยก ําหนดเอาหอสมดุ ราชแพทยาวทิ ยาลัยเปน สถานท่สี อบ ผลการดาํ เนินการเปน ทน่ี า พอใจทั้งสองฝายอาจารยแ ละ นักศึกษา และไดใ ชร ะเบียบน้เี ปน ประจําตลอดมา ทั้งน้ียกเวน นักศึกษาปส ดุ ทา ยซงึ่ สอบเพอื่ ปรญิ ญา ไดจ ดั สอบโดยเฉพาะเพอื่ ศักด์ศิ รแี หง ปริญญา ก 238

๒. การวจิ ยั และสงิ่ ประดษิ ฐเ ครอื่ งมอื แพทยแ ละวทิ ยาศาสตร ๒.๑ การวจิ ยั สมนุ ไพร อาจารยเรมิ่ งานวจิ ัยตัง้ แตก อ น พ.ศ.๒๔๘๑ ความมงุ หมายเพอ่ื อยา งนอ ยใหรูฤทธสิ์ ําคญั ของยาแต ละอยา ง สําหรบั เปน แนวทางของนักวจิ ัยอ่นื ๆ ตอ ไปไดร บั รองสรรพคณุ ของเมยี่ ง (๒๔๘๑) , พษิ ใน หัวกวาวขาว (๒๔๘๔) , พิษของกลอย (๒๔๘๕) , สรรพคณุ ระบายของชมุ เหด็ เทศ (๒๔๘๔) สําหรบั สมุนไพรรกั ษาไขจ บั สนั่ ไดศึกษาผลทางคลนิ ิกของยาพน้ื เมอื ง ๓๐ ขนานท่ีอางอิงวา มสี รรพคณุ รักษาไขจ ับสน่ั พบวามเี พยี ง ๗ ขนานที่ใหผ ลลการรักษามากกวา ๕๐% และพอจะช้ีไดว า ภมู ิคมุ กัน มีสว นชวยอยา งมาก ในชวงป ๒๔๘๔ ที่ไปปฏบิ ัตริ าชการท่ีโรงพยาบาลทหารเรือสตั หบี กไ็ ดใ ช สมนุ ไพรรักษาไขจ บั สน่ั และโรคบอดในกลุม ทหาร เพราะในระยะนนั้ มีการขาดแคลนยาอยางมาก อาจารยเปน ผรู ิเรมิ่ การสอนและการวจิ ยั ทางดา นเภสชั วทิ ยา ไดสนบั สนนุ ใหม กี ารกอ ต้ัง \"ชมรมนัก เภสัชวทิ ยา\" ซ่งึ ตอ มากค็ อื \"สมาคมเภสชั วิทยาแหง ประเทศไทย\" นกั เภสชั วทิ ยาทง้ั หลายเหน็ พอง ตองกนั วาอาจารยเ ปรียบเสมอื น \"บดิ าแหงนักเภสชั วิทยาไทย\" ๒.๒ การผลติ นา้ํ เกลอื ฉดี เขา หลอดเลอื ดใชเ อง เรมิ่ ทดลองใช พ.ศ.๒๔๘๙ แตเ ดิมน้ันประเทศไทยทาํ ยาฉดี ไมไดเ ลย ทกุ อยางตองสง่ั จากตางประเทศ รวมทัง้ น้ําเกลือที่ใช สําหรบั ฉีดเขาทางหลอดเลอื ด ระหวา งสงครามโลกครงั้ ที่สอง ยาทกุ อยา งรวมทงั้ นา้ํ เกลอื ขาดแคลน และราคากแ็ พงมาก แผนกศลั ยศาสตรซ ง่ึ มคี วามตอ งการนา้ํ เกลอื มากกวาผูอ ื่น ไดเสนอคณะให มอบหมายอาจารยศึกษาหาวิธผี ลิตนํ้าเกลอื ใหใชได (โดยฉีดใหผูปวยแลว ไมม ีอาการหนาวส่นั ) อาจารยเรม่ิ ตนดว ยเคร่ืองกล่ันนา้ํ เลก็ ๆ ทปี่ รบั ปรงุ ขน้ึ ตอ มาไดส รางเครอ่ื งกล่ันขนาดใหญ ปรบั ปรุง ขึ้นเองตามหลักวิชาและความชํานาญภายใน ๓ ป ผลติ เพม่ิ จากวนั ละ ๔-๕ ลิตร จนถึง ๑๐๐ ลิตร และผลติ \"นา้ํ ยาฉดี \" อน่ื ๆ เพมิ่ ขึ้น ออกแบบสรางตอู บฆา เช้ือดวยความรอนขนาดใหญ และ เครอื่ งมอื อดั (autoclave) ใชบ คุ ลากรเพียง ๘ คน ภายใน \"โรงงาน\" เนื้อทร่ี วมประมาณ ๖๐ ตาราง เมตร พบวาตัง้ แต พ.ศ.๒๔๘๙-๒๕๐๐ \"หนว ยนํา้ เกลือ \" ประหยัดรายจา ยใหศริ ริ าชไมน อยกวา ๔ ลา นบาท ซงึ่ เปน เงนิ มใิ ชนอ ยเมือ่ สามสบิ กวา ปม าแลว เม่อื เกดิ การระบาดของอหวิ าตกโรคครง้ั ใหญใ น พ.ศ.๒๕๐๑ หนวยน้าํ เกลอื ไดเรงการผลติ จนพอ ความตอ งการ และยังมเี หลือใชจนไดส ง ไปถวายพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั เพือ่ พระราชทานแก กระทรวงสาธารณสุข ไดร ับพระราชทานเงินหนง่ึ หมน่ื บาทมาชวยสรางเคร่อื งกลนั่ อาจารยว าครง้ั นั้นเปนครง้ั แรกและครง้ั เดียวที่ไดรบั \"รางวัล\" สาํ หรบั การผลิตนํ้าเกลือ เมอ่ื อาจารยไ ดเ ผยแพรท ฤษฎกี ารผลติ นาํ้ กลนั่ ไรพ ัยโรเจน็ พรอมท้ังโครงสรา งเครื่องกลนั่ อยาง ละเอยี ดในสารศิรริ าช (โดยไมมกี ารสงวนลิขสทิ ธิ์) ก็ไดมโี รงงานสรางเครอื่ งกล่ันจาํ หนายแก 239

โรงพยาบาลหลายแหงทัง้ ในกรุงและตา งจงั หวัดไดใ ชกนั ท่วั ไป โดยอาจารยไมไ ดรบั ส่ิงตอบแทนแต อยา งใด ทน่ี าสังเกตก็คือ เมอ่ื ศริ ริ าชไดป รึกษาไปทางสถาบนั เทคโนโลยีพระจอมเกลา ใหช ว ยปรบั ปรงุ เครอื่ ง กลน่ั นํา้ สถาบนั ไดส งอาจารยผใู หญมาศกึ ษา และไดร ายงานวา เครือ่ งท่ีใชอยปู จ จุบนั นน้ั เหมาะสมดี แลว เพราะมีโครงสรางงา ย สรางเองได ซอมแซมและตรวจสอบงาย และมปี ระสทิ ธภิ าพสูง ไม จาํ เปน ตอ งสรา งใหม ในปจ จบุ นั นแ้ี มเ ครื่องกลน่ั จะดูสวยงามข้นึ เพราะชุบโครเมยี มสะอาด แต ภายในนน้ั ก็ยงั เปน เครอ่ื งแบบเดมิ ทอี่ าจารยไดอ อกแบบไวเ มอื่ ๓๐ กวา ป กอ นน้ี ๒.๓ การประดษิ ฐห รอื ดดั แปลงอปุ กรณว ทิ ยาศาสตร (ประมาณ พ.ศ. ๒๔๙๐-๒๕๑๑) ปจจบุ นั นที้ ชี่ น้ั ใตดิน อาคารสรรี ศาสตรศริ ิราช มศี นู ยนทิ รรศการอปุ กรณการแพทย เก็บรวบรวม อปุ กรณการแพทย ซงึ่ สว นใหญเ ปน อปุ กรณทเ่ี คยใชใ นโรงพยาบาลศริ ริ าชท้ังสมยั ใหม และสมัยนาน มาแลว นอกจากนน้ั ยงั มีอปุ กรณท อี่ าจารยป ระดษิ ฐข นึ้ ในชว งระหวางสงครามโลกครัง้ ทส่ี อง เพือ่ สอนนกั ศกึ ษาแพทย สว นมากเปน อุปกรณท างสรรี วิทยา สว นไมน อ ยสรางโดยฝม อื ชางคนไทยใน หอ งเล็กๆ ซึ่งใชเปน โรงงานของแผนก งานดานน้เี ปนที่ประทับใจของผูแทนจากไชนา เมดิคลั บอรด แหงนิวยอรค สหรฐั อเมรกิ า และจงู ใจใหอ งคการนนั้ ใหการสนบั สนนุ หนวยงานน้อี ยางเตม็ ท่ี ใน ปจจบุ ันหนว ยนม้ี ีเครอื่ งมอื ทที่ นั สมยั ทสี่ ามารถใหบ ริการไดอ ยา งดี อปุ กรณท อี่ าจารยไดค ดิ ผลิตขึน้ มหี ลายตอ หลายอยา ง เชน เครอ่ื งสกดั ยาขนาดใหญ, Percolator แบบสตั หบี , เครือ่ งสกดั ทาํ นองเดียวกบั เครอ่ื ง Soxhlet extractor, Spinning Kymograph (ใชแทน Shooting plate Kymograph บนั ทึกระยะการหดตัวและคลายตัวของกลา มเนื้อ, ใบพดั Kymograph, เครอ่ื งวิเคราะหแ กสแบบ O.K. ใชแทนเครอ่ื ง Haldane gas analyzer, เครือ่ งวดั แบบเมตะบอลสิ มห นูพกุ , เคร่อื งตรงึ เตาแบบศริ ริ าช, เครือ่ งกลนั่ น้าํ ไรพ ยั โรเจน็ , ตูอบความรอ น แหง , สาแหรกแขวนน้าํ เกลอื , เครือ่ งดูดไปเปตตก ึง่ อัตโนมตั ิ เปน ตน อุปกรณเ หลา นมี้ รี าคายอ มเยา กวาการซอ้ื ตา งประเทศ แมจ ะใหป ระโยชนน อ ยในสมยั น้ี แตก็แสดงใหเ หน็ วา เราอาจชว ยตนเองได ถา พยายามคดิ นอกจากนน้ั อาจารยย ังคดิ วิธีการงายๆ แตใ หความสะดวกในการปฏิบตั ิ เชน การฉดี ยาเขา หลอด เลอื ดดาํ ทห่ี างหนูพกุ จบั หนูใหอ ยูนงิ่ มนั ยากนกั ก็คิดกระบอกทองเหลอื งใหห นวู ง่ิ เขาไป จะออกไมได เพราะปลายปด (มรี ูเจาะไวสําหรบั หายใจ) นักศกึ ษาก็ฉีดยาเขาหางหนไู ดงาย หรอื การกรอกยาหนู (การทดลองทางเภสชั วิทยา) คนหนง่ึ จบั หนอู กี คนสอดสายยาง อาจารยเหน็ ทลุ ักทะเลนกั กข็ อเข็ม ฉีดยาเขาไขสนั หลงั ทฝ่ี ายรกั ษาใชแลวเพราะไมค ม เอามาตัดปลายทําใหห ายคม ใชค วามรอ นชวย งอเขา ใหถกู สวน ใชผา หอตวั หนู จับคอหงาย กก็ รอกยาเขา กระเพาะไดโดยทาํ คนเดียว ของท่ีใชแ ลว จะทิง้ อาจารยก ็เอามาใชป ระโยชนไ ด นก่ี ็คอื ความประหยดั ของอาจารย 240

๓. งานนพิ นธ ๓.๑ ออกวารสาร \"สารศริ ริ าช\" ของคณะฯ ศริ ริ าช (พ.ศ.๒๔๙๑) เพ่ือสง เสรมิ ใหชาวศริ ิราชทาํ การวิจยั ไดม เี รอื่ งทจ่ี ะเขยี นและไดมแี หลง ตพี ิมพเปน การเผยแพรกิตติ คุณของศริ ริ าช เปนสือ่ สมั พนั ธกับศษิ ยเกา และเผยแพรค วามรูในหมูแพทย โดยเฉพาะแพทย ตา งจงั หวดั เมอ่ื เสนอแผนการตอคณะฯ กไ็ ดร บั อนมุ ตั ิ อาจารยไ ดร บั หมอบหมายใหเปน บรรณาธิการ และผจู ดั ทาํ เองวางแผนท่ีจะทาํ ใหส ารศิรริ าชเปน อสิ ระในดานการเงนิ จึงไมไดใ ชเงนิ ของคณะฯ เลย หารายไดจากคาสมาชิก (ซง่ึ ถกู มาก) และคาแจงความเทา นน้ั อาจารยรบั หนา ทอ่ี ยู จนเกษียณอายุ เมอ่ื ต.ค. ๒๕๑๑ และยงั รบั ทาํ ตอ ไปอีก ๖ เดอื น เพอ่ื ใหครบ ๒๐ ป ๓.๒ จดั ตง้ั มลู นธิ สิ ารศริ ริ าช (พ.ศ.๒๕๑๑) ดว ยความเปน หวงวานานไปสารศริ ิราชอาจขดั ขอ งเรอ่ื งการเงนิ อาจารยไดอ อกเงนิ สวนตัว ๕,๐๐๐ บาท เปน ทนุ ริเรม่ิ จัดต้ังมูลนธิ สิ ารศริ ริ าช ไวชว ยเหลอื ไดอ าศยั ผรู วมงานหลายคนชวยรวบรวมทนุ ปจ จบุ ันน้มี ูลนิธิสารศิรริ าช มที นุ ไมนอ ยกวา ๒ ลา นบาท สามารถใชดอกผลสง เสริมการเงนิ ของ สารศิรริ าช ชว ยใหว ารสารนที้ ําหนาทไี่ ดตามจุดประสงค โดยราบรนื่ มาจนปจ จุบนั ซ่งึ เปน ปท ่ี ๔๔ แลว ๓.๓ รเิ รมิ่ เสนอศพั ทแ พทย พจนานกุ รมศพั ทแ พทย องั กฤษ-ไทย ในการจัดทาํ สารศริ ริ าช อาจารยป ระสงคจะสงเสริม การใชภ าษาไทยในการเขยี นเรอื่ งวิชาการ คอยๆ คิดคาํ ไทยเขามาแทนภาษาอังกฤษ เขยี นทบั ศัพทภ าษาอังกฤษในคาํ ทีแ่ ปลไดยาก เพือ่ ไมใ ห ติดตวั หนังสือภาษาอังกฤษในบทความภาษาไทย ตอ ไปก็นําเคร่อื งหมายวรรคตอนมาใชเพอ่ื กระชบั ความ ตอนแรกๆ มคี นรําคาญมาก แตอ าจารยก ็ \"เดนิ ทางสายกลาง\" คอ ยทาํ คอ ยไปจนผูอา นคนุ ข้นึ เสียงบน นอยลง อาจารยค รนุ คดิ เร่อื ง \"ศัพทแ พทย\" มานานแลว เมื่อโอกาสเออ้ื อํานวยกเ็ ปด การ \"เสนอศพั ทแพทย- การเลอื กใช\" สามคําหลงั นี้ดมี ากเพราะอาจารยเ หน็ วา การใชภ าษาไทยไม ควรบงั คับ อาจารยไดเสนอคําศัพทล งพมิ พเปน ตอนๆ ในวารสารสารศริ ริ าช ตอ มาภายหลังราช บณั ฑิตสถานไดจ ัดพมิ พ \"พจนานกุ รมศพั ทแ พทยองั กฤษ-ไทย\" ฉบบั แรก เมือ่ พ.ศ.๒๕๐๙ ๔. การสง เสรมิ จรยิ ธรรม ๔.๑ ชมุ ชนศกึ ษาพทุ ธธรรม ศริ ริ าช (พ.ศ.๒๕๐๒ ) เม่อื อาจารยอปุ สมบท (ครง้ั ท่ี ๑ ใน พ.ศ.๒๕๐๐) ระหวา งนน้ั ไดป ฏบิ ตั ทิ างจติ อยางแข็งขนั และมี ประสบการณห ลายอยา ง ทาํ ใหเหน็ คณุ คา ท่แี ทจรงิ ของพระพทุ ธศาสนา อาจารยไดพ ยายาม 241

เผยแพรค วามเหน็ ในทกุ โอกาส โดยเฉพาะภายในศริ ริ าช ซงึ่ ทานเห็นวา มคี วามตอ งการศาสนาเปน อยางยิ่ง อาจารย (รว มกับอกี ๒ ทาน คอื ศ.นพ.โรจน สวุ รรณสทุ ธิ และ ศ.นพ.ประพนั ธ อารีย มติ ร ) ไดเสนอในที่ประชุมกรรมการคณะฯ ขอจัดตั้ง \"ชุมนุมศึกษาพทุ ธธรรม\" (ศริ ริ าช) และไดร บั อนญุ าต อาจารยป ระเดมิ กิจกรรมโดยบรรยายเรอ่ื ง \"ความเขา ใจผิดบางประการเกีย่ วกับพทุ ธ ศาสนา\" ในทีป่ ระชมุ วชิ าการประจาํ สัปดาหข องคณะฯ เปน ครง้ั แรกที่มกี ารบรรยายเก่ยี วกบั พระพุทธศาสนาในศริ ริ าช หลังจากนนั้ ผทู ส่ี นใจไดร ว มกนั จดั ตง้ั \"ชมุ นมุ ศึกษาพทุ ธธรรม\" ข้ึน ไดเ ชิญ บุคคลและอาราธนาพระภิกษมุ าบรรยายและเทศน มผี อู ยภู ายนอกศริ ริ าชมารว มงานดวยเสมอ ตอ มาเมื่อมงี านสําคญั ใด เชน วันมหดิ ล, วันปใ หม, ไดมีการทาํ บญุ ตักบาตรและพธิ สี งฆเปน ประจาํ ซ่ึงเปน กิจกรรมทีไ่ มเ คยมีมากอน ชมรมไดเ ปน ปก แผน มาจนทุกวนั นี้ เปน สวนหนึง่ ที่ใหช าวศริ ริ าชใช ธรรมะประจําใจในการทาํ งานควบคไู ปกบั การใชความรูท างวิชาการ ๔.๒ กลมุ อาสาพฒั นา มหาวทิ ยาลยั แพทยศ าสตรม หดิ ล (พ.ศ.๒๕๑๐) ไดกลาวมาแลวในขอ ๔.๓ ของงานเกยี่ วกบั การศึกษา ๕. การศกึ ษา ๕.๑ โรงเรยี นพฒั นาวทิ ยาศาสตรก ารแพทย (พ.ศ.๒๕๐๘) โครงการนีเ้ ดิมเรยี กวา \"การอบรมผชู ว ยวชิ าการ\" วตั ถปุ ระสงค เพื่อใหไดพ นักงานวทิ ยาศาสตรท ม่ี ี คณุ ภาพขน้ึ แทนพยาบาลท่ฝี ก ข้นึ มาทําหนา ทีพ่ นักงานวทิ ยาศาสตร ใหหองปฏบิ ตั ิการของแตล ะ หนวยในศิรริ าช ผลเปน ทน่ี า พอใจของฝายผใู ช ตอ มาไดม ีโรงเรียนทาํ นองน้เี กิดข้ึนอีกหลายสถาบนั ๕.๒ ปรญิ ญาวทิ ยาศาสตรบ ณั ฑติ สาํ หรบั นกั ศกึ ษาแพทย (พ.ศ.๒๕๐๘) จดุ ประสงค เพอ่ื ใหน ักศกึ ษาแพทยท ี่ไมสามารถเรียนจบหลักสตู รแพทย ไดป รญิ ญาทจ่ี ะประกอบ อาชีพได นกั ศกึ ษาแพทยศริ ราช ตางกบั โรงเรียนแพทยอ ่นื ๆ ทไ่ี ดร บั ปริญญา วท.บ. ไปโดยอตั โนมตั ิ เม่อื เรียนจบปรีคลนิ ิก) ตองทาํ งานวิจัยและสงวทิ ยานพิ นธเ พื่อปรญิ ญา วท.บ. เปน การปลกู ฝง ใหร ู แนวทางในการวจิ ยั และเขียนวทิ ยานพิ นธ อาจารยเ องไมไ ดเ หน็ ผลที่อาจารยร เิ รมิ่ ไว เพราะทาน เกษียณอายไุ ปเสียกอนทน่ี กั ศึกษารนุ แรกจะไดรบั พระราชทานปรญิ ญาบัตร เมอ่ื มกี ารปรบั ปรุง หลักสตู รแพทยศาสตรบ ณั ฑิต และนักศกึ ษาแพทยไ มมเี วลาศึกษาวิชาบงั คบั ตามหลักสูตร โครงการ นจ้ี ึงเลกิ ไป ก 242

๕.๓ พพิ ธิ ภณั ฑป ระวตั กิ ารแพทยไ ทย \"อวย เกตสุ งิ ห \" (พ.ศ.๒๕๐๔) เพ่ืออนรุ กั ษป ระวตั กิ ารแพทยไทย อาจารยริเรม่ิ ดวยการเกบ็ รวบรวมสง่ิ ของ ประวตั ติ ํารา เอกสาร ตางๆ โดยรบั บริจาค หรอื หาซอ้ื ดวยทุนทรพั ยส ว นตัว และดว ยความอนเุ คราะหจ ากทานผมู ใี จเปน กุศล ซ่งึ เหน็ ความสาํ คญั ของประวตั กิ ารแพทยไทย พิพธิ ภณั ฑน อี้ ยทู ี่ อาคารสรรี ศาสตร ศริ ริ าช เรม่ิ เปน ทรี่ ูจ ักของปวงชนเพราะไดจดั แสดงในงานฉลอง ๗๒ ป (พ.ศ.๒๕๐๕) และ ๘๔ ป (พ.ศ.๒๕๑๗) ของศริ ริ าช คณะกรรมการประจาํ คณะแพทยฯ ไดล ง มติใหตอ เติมช่ือพิพิธภณั ฑเ ปน \"พิพธิ ภณั ฑป ระวตั กิ ารแพทยไ ทย อวย เกตสุ งิ ห\" และในวนั ที่ ๑ ต.ค. พ.ศ.๒๕๒๒ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ ฯ ทรงเปด พพิ ิธภัณฑ ฯ และนับจากนนั้ คณะฯ ไดเปด ใหผสู นใจเขาชมทกุ วันพธุ ในเวลาราชการ นอกจากประวัติการแพทยไ ทยแลว ยงั มแี สดงตวั อยา งยาสมนุ ไพรไทยทเ่ี พอ่ื นชาวเยอรมนั ของ อาจารยไ ดร วบรวมไวใ น \"มุมชลั เลอร \" ๕.๔ พพิ ธิ ภณั ฑก มั มฏั ฐาน (พ.ศ.๒๕๑๗) เพือ่ แสดงสง่ิ ทใ่ี ชสาํ หรบั เจรญิ กัมมฏั ฐาน และหลกั การอบรมในพระพุทธศาสนา พิพธิ ภณั ฑน อี้ ยบู น อาคารชนั้ สองของอาคาร ภ.ป.ร. วัดบวรนิเวศวหิ าร เปน ผลงานของอาจารยทไี่ ดจ ดั แสดงไว พรอ ม ดวยคําอธบิ ายทเ่ี ขา ใจไดง ายควรแกศกึ ษาของนักศึกษา และสาธชุ นทัว่ ไป อาจารยไ ดเคยถวายคําอธบิ ายพพิ ิธภัณฑน แ้ี ดสมเดจ็ พระนางเจาฯ พระบรมราชนิ นี าถ และสมเด็จ พระเทพรตั นราชสดุ า สยามบรมราชกุมารี ๖. การกฬี า อาจารยเ ปน ผูกาํ เนดิ วิชาสรรี วทิ ยาการออกกาํ ลงั กาย และวชิ าวทิ ยาศาสตรก ารกีฬาของประเทศ ไทย ทานไดเร่มิ คน ควาผลการออกกําลงั กายในขนาดและปรมิ าณตา ง ๆ เพ่อื นาํ การประยุกตกบั วชิ า พลศกึ ษา ทําใหม ีการเรียนการสอนถกู ตอ งตามหลักวชิ าการและใหป ระโยชนอ ยา งแทจริงไดร เิ ร่ิม และเสนอการจัดตงั้ \"ศนู ยวทิ ยาศาสตรการกฬี า\" ขนึ้ เปน ครั้งแรกในประเทศไทย ไดลงมือทดสอบ สมรรถภาพนกั กีฬาเปน ครงั้ แรกในวนั ท่ี ๖ ธนั วาคม ๒๕๐๙ ซงึ่ ถอื วาเปน วนั กาํ เนดิ ของกีฬาเวช ศาสตรใ นประเทศไทย อาจารยไ ดท มุ เทกาํ ลงั กายกาํ ลงั ใจและกาํ ลังความคิด ปรบั ปรุงศนู ย ท้งั ในดา นสถานท,ี่ บุคลากร, อุปกรณ จัดหาผูเ ชย่ี วชาญจากตา งประเทศ ชว ยเหลอื ใหค ําแนะนาํ ทั้งในดา นการออกกําลงั กาย, การฝกกฬี า และการจดั พลศึกษาใหถูกตอ ง สมบรู ณต ามหลักวิชาการและสนั ทนาการแหงประเทศ 243

ไทย และไดสนบั สนนุ อยางดียง่ิ ทัง้ ดานการใหคําปรกึ ษาในการดําเนนิ กิจการของสมาคม โดยท่ัวไป เปนวทิ ยากรในการประชุมทางวิชาแหงชาติประจาํ ป ในการประชมุ วิชาการระหวางชาติ ทา นก็เปนท่ี เชือ่ ถือของนักวชิ าการจากตางประเทศทใ่ี หเกียรตมิ าเปน วทิ ยากร และเขารว มประชมุ ทา นไดร บั การประกาศเกยี รตคิ ุณในฐานท่ีมผี ลงานดเี ดน ทางพลศกึ ษา ในโอกาสการประชมุ ทางวชิ าการสุข ศกึ ษาพลศกึ ษาและสนั ทนาการแหงชาติ ครั้งที่ ๓ เดอื น ธนั วาคม พ.ศ.๒๕๒๒ อาจารยค รนุ คดิ อยูเสมอ ทจี่ ะชกั จูงใหป ระชาชนสนใจในการสรา งเสริมสขุ ภาพตนเอง ดวยการออก กําลงั กาย นอยคนทจ่ี ะรวู า การวงิ่ -เดนิ การกุศลนน้ั อาจารยเปน ผรู เิ ร่ิมข้ึน โดยไมไดห วงั ชอ่ื เสยี งแต อยางไร การนไี้ ดเ ร่มิ เปน ครงั้ แรกเมือ่ วนั ที่ ๒๕ ธนั วาคม ๒๕๑๔ (เพอ่ื เปนการเผยแพรก ารออกกําลัง กายแกประชาชน และไดกศุ ลในการนําเงินบรจิ าคเพอื่ สาธารณประโยชน) มผี ูรว มว่ิงหนึง่ รอ ยเศษ ไดเ งิน ๕๘,๒๐๐ บาท นาํ ขน้ึ ทลู เกลาฯ ถวายเพอ่ื โดยเสดจ็ พระราชกศุ ล อาจารยไ ดเ ร่มิ เผยแพร ออกไปยังตา งจงั หวดั จนเปน ทร่ี ูจักกนั ทัว่ ไป นา เสียดายท่ใี นปจจบุ นั น้บี างครั้งไดก ลายเปน การ แขงขนั ซ่ึงไมต รงกับวตั ถปุ ระสงคเ ดิมของอาจารย เพราะถา เปน การแขงขนั เพอื่ เอาชนะอาจเปน อนั ตรายสําหรบั ผทู ไ่ี มเคยฝก มากอน หรอื ฝกซอมไมส ม่าํ เสมอ ความเปน ครู และความเปน หวั หนา ตลอดชวี ติ การทํางานของทานศาสตราจารยนายแพทย อวย เกตุสงิ ห นนั้ ไมวา จะอยใู นราชการหรือ หลงั จากเกษยี ณอายแุ ลว ทานคงความเปนครอู ยตู ลอดในดา นการสอน ทา นจะตอ งคํานงึ วามี ผูเรียนเปน ระดับใด ควรสอนลึกซ้ึงเพยี งไร การสอนนักศกึ ษาทานสอนแตเพยี งพอความตอ งการ สั้นงาย ไมตองลงรายละเอียดมาก แตก็ไดป ระโยชนเพียงพอ กอนการบรรยาย ทานจะเขียนหัวขอ สาํ คญั ไวใ นกระดานดาํ กอน (คงจะเชยสําหรบั สมัยน)ี้ นักศกึ ษา ตอ งมาแตเชา คดั ลอกลงสมดุ ไว กอน ตางคนตางทํากนั เอง ไมตองมี \"ฝา ยวชิ าการ\" มาทาํ ใหอยางสมยั นี้ พอ ๘.๐๐ น. ทา นเขา มา บรรยาย นกั ศกึ ษากไ็ มต อ งจดตามกนั ทกุ คาํ เพราะการคดั ลอกไวกอนกท็ ําใหร ูเรอื่ งไปครึง่ หนงึ่ แลว อาจารยบ อกวา คนเราตอ งลงมือทาํ เอง นัยนตาดู มอื จด หัวคิดตาม พอฟงคาํ บรรยาย กไ็ ดสมั ผสั ทางหู กจ็ ะไดป ระโยชนก วา การได \"Sheet\" ไปงา ย ๆ และยงั ทําใหท กุ คนตองมาเชา ใหท นั เวลา อาจารยบ อกวา คนจะเปน แพทยตอ งหดั ทําตัวใหต รงตอเวลา ถาสอน \"พวกครนู อยในแผนก\" ทานจะใหท ํางานตง้ั แตเ บอ้ื งตน ขนั้ ตาํ่ สุด เพราะทานบอกวาถา ทํางานตง้ั แตร ะดบั ลา งไมเปน จะเปน \"นาย\" เขาไดอ ยา งไร เม่ือเริม่ จะทําให \"ครนู อ ย\" เปน ผูบรรยาย แกน กั ศึกษา ทา นก็ฟง บรรยายดว ย แตเ พือ่ ปองกันไมใหผูเ รมิ่ สอนใหม ๆ รสู ึกประหมา ทา นกจ็ ะยอ งมาตอนหลัง โดยทผี่ สู อนจะไมคอ ยรูวา อาจารยใ หญแอบเขา มาฟงเมื่อไร ความประหยดั ของอาจารยน นั้ เปนท่ีรูกนั ดี การเล้ียงปใหมแ กนกั ศึกษา ทานเกบ็ เงนิ นกั ศึกษาคนละ ๑ บาท เพียงเพื่อใหส ํานึกวามสี ว นในการจัดงาน พวกครนู อยก็แลว แตจะให ไมตอ งกะเกณฑต าม เปอรเ ซน็ ตเงนิ เดอื น อาหารมขี าวราดแกง ใครกนิ เผด็ ไมไ ด ก็มีไขพ ะโล น้าํ หวานเขียว-แดง โอเลีย้ ง 244

ชงกนั เอง น้ําหวานขวดไมมีและแพงไป ใชก ระทงใบตองแหง (ราคาถกู มาก สมยั น้ีคงไมม ีแลว) ขนาดเลก็ เพราะถาขนาดใหญตักอาหารไปกนิ ไมห มดเสยี ของ เลย้ี งเสร็จชว ยกนั เก็บทาํ ความสะอาด เรียบรอย ไมต อ งจางคนงานใหเสยี เงนิ นกึ ถึงงานเลย้ี งปใ หมเด๋ยี วน้หี มดเปลืองกวามาก เตรยี มงาน กนั โกลาหล แตก็สนกุ เทากนั แพทยร นุ นองในสมยั นน้ั บอกวาเหน็ กระทงใบตองแหง ทีไร นึกถึง อาจารยห มออวย ทุกที! อาจารยเ ปน หวั หนา ทด่ี ี จดั การสมานสามัคคใี นแผนกโดย \"นาํ เที่ยว\" เม่ือมโี อกาส ความเปน นกั กวี ของทานเปนทีร่ ูกนั ดี ทง้ั โคลงกลอน กวีนิพนธ ทา น \"นาํ เทีย่ ว\" ครงั้ ใดตอ งไดบ ทนิราศไวท ุกครง้ั ใน เรอื่ งบทเพลงแมจะไมไ ดแตง ทาํ นองเพลง แตก็นิพนธคาํ รอ งไวไมใชน อ ย เพลงหนงึ่ ที่รจู กั กันดีและยัง รองกันอยูเสมอในศริ ิราช คือ \"เพลงสรรเสรญิ ศิรริ าช\" คนรนุ หลงั นคี้ งไมคิดวาอาจารยไ ดเปน ผปู ระพนั ธ เพลงปลุกใจเกีย่ วกบั ความสามคั คีในศริ ริ าชก็มี เชน เพลงศริ ริ าชสามัคคี (ทํานองโอลด แลงชัยน) , เพลงศริ ิราชรวมกาํ ลัง (ทํานองเขมรไลควาย) , เพลงศิรริ าชเฮฮา (ทํานองเงย้ี ว) และ เพลงสรรี ศาสตรสามัคคี (ทาํ นองชางประสานงา) เพลงเหลานีอ้ าจจะเส่อื มจากความทรงจาํ ถาไมม ี ผูใดใหค วามสนใจสืบตอไป อาจารยเปน ผรู เู รอื่ งสมนุ ไพร ทงั้ สรรพคณุ และโทษ จากนริ าศรายทางทา นสนุ ทรภเู ขยี นไว อาจารย ไดนํามาเรียบเรียงเปน คาํ กลอน \"สุนทรภูรสู มุนไพร\" ถึงสมนุ ไพรกวารอ ยชนิด ในโอกาสสองรอยป แหง ทา นสนุ ทรภู และเพ่อื ระลกึ ถงึ อาจารยใหญท านชีวก ผเู ปน ตนความรฝู า ยแพทยสมนุ ไพร (อวย นิมิตร ๓ หนา ๘๗-๑๐๑) อาจารยเ ปน ผูมคี วามคิดรอบคอบ รูวธิ แี กป ญ หาทเี่ กิดขนึ้ รวมทงั้ แนะนาํ แกผ ทู ีม่ าปรึกษาเมื่อมี ปญหาใด ๆ ในการทาํ งาน โดยทา นแนะนาํ ใหถอื หลกั ดังนี้ ศษิ ยม คี รู หากเกดิ ความรสู ึกวางานนีย้ ากนัก งานนี้หนกั นกั ปญ หานี้ใหญห ลวงนัก เรานา จะทาํ ไมไ ด เรานาจะทําไมไ หว เรานา จะแกไมต ก พงึ บอกแกตนวา \"เราเปน ศิษยม คี ร\"ู แลวการนนั้ เราจกั ทาํ ได แลวการนนั้ เราจักทาํ ไหว แลวปญ หาเรานน้ั เราจักแกตก หากเกิดความรสู ึกวากรรมชั่วนี้เยายวนนัก เรานาจะเล่ยี งไมพน พงึ บอกแกตนวา \"เราเปน ศษิ ยม ี คร\"ู แลวความเยา ยวนนน้ั เราจกั เล่ยี งพน จะอยูในทใี่ ด ทุกเมอื่ พงึ ระลกึ คําน้ี \"ศษิ ยมีครู\" อาจารยท าํ หนา ท่ี \"คร\"ู ตลอดชีวติ การทาํ งานในความคิดของทาน ครคู วรตอ งเปน ผูทยี่ ัว่ แหยย ุยงให ศษิ ยเกิดความมานะ บากบ่นั หาความรใู สต ัวจนเปน ผลสําเรจ็ ครคู นใดมีปากนอ ย ปากท่ือปลอ ยลูก ศษิ ยตามสบาย ไมค อ ยแคะสะกิดสะเกา หรอื ทิม่ แทงเอาไวบาง ครูคนนนั้ ลูกศษิ ยอ าจจะรกั ใน ระหวางเรยี น วาใจดี แตเมอื่ เขาเรียนจบไปแลว คงจําไดไ มแ มน และไมเ คารพนบั ถือ เทา ครทู เ่ี คยทาํ ใหเ ขาเกรงใจ และกลัว หรอื แมบ างคร้ังเกลียด อาจารยถอื วา \"ครูดตี เี กง\" นาจะเปน คติเหมาะสม 245

สาํ หรบั ทกุ คน \"ครแู ท\" ตอ งทําใหศษิ ยเกดิ ความรชู นิดดี ชนดิ ถกู ตอง ครตู องเปน ผมู พี รหมวหิ าร ๔ ใหความรแู กศ ษิ ยอยา งสนิ้ เชิงโดยไมป ดบงั และใหการสนบั สนนุ ศษิ ยโ ดยสมควรแกก รณี โดยปกตอิ าจารยเปนผมู สี ขุ ภาพดี แตมโี รคประจําอยูอ ยางหนึ่ง คอื ความดนั โลหิตคอนขา งสงู ทาน มวี ธิ ีออกกาํ ลังกายเพอ่ื บาํ รุงสขุ ภาพอยเู ปน ประจํา บรรดาศิษยก ม็ คี วามเปน หว งในเรื่องน้ี ไดขอให ทานเพลางานลง และพกั ผอนเสยี บา ง แตท านก็คงทาํ งานตอ ไปเชน เดมิ ทานใหต รวจรา งกายเปน ครั้งคราว รบั ยาตามความจําเปน ทาํ สมาธิโดยสม่ําเสมอ แตทา นกเ็ ห็นชวี ิตเปนอนจิ จงั ทา นสนใจ สขุ ภาพอนามัยของคนอน่ื แตเ อาใจใสตนเองนอ ยกวา การทาํ งานอยา งตอเนอื่ งเปนเวลาเกอื บ ๖๐ ป คงทาํ ใหรางกายทานลา ทานลม ปว ยลงดว ยเสน เลอื ดแตกในสมอง หมดสติ ไดเ ขา รบั การรักษาที่ โรงพยาบาลศริ ิราช ไดร ับการผาตดั โดยลกู ศษิ ยของทา นเอง ทุกคนเปนหวงใหค วามดแู ลทานอยาง ใกลชดิ ตลอดเวลา ทกุ คนเปน กาํ ลงั ใจให อาการมีแตท รงกบั ทรุด และหลงั จากเขารบั การรักษาทศ่ี ริ ิ ราชนาน ๑๙ วนั ทานกจ็ ากไปโดยสงบ เมอ่ื วันท่ี ๒๐ ธนั วาคม พ.ศ.๒๕๓๓ สริ ริ วมอายุได ๘๒ ป ๓ เดือน ๑๗ วนั การจดั งานศพของทานไดร บั พระมหากรุณา รบั ไวใ นพระบรมราชานเุ คราะห เมื่อบรรดาศษิ ยจ ัดงานฉลองครบอายคุ รบ ๘๐ ป อาจารยห วังที่จะลงมอื \"โครงการอนามัย\" เปน การกศุ ลใหญยง่ิ ทสี่ ุด โดยหวังวาโครงการนีจ้ ะสงผลไปถึงประชาชนสว นใหญ ทานก็ไดเพียงเรมิ่ ตนไว ในวาระนน้ั ดวยความเปน คนอารมณข ัน อาจารยไดป รารภวา ถามีอายุครบ ๑๐๐ ป จะมใี ครชว ย จัดงานใหอ กี หรอื เปลา ทา นก็ไมตอ งรอจนถึงวนั น้ันอกี แลว คณะแพทยศาสตรศ ริ ริ าชพยาบาล ได จัดใหมีการบรรยายระลึกถงึ \"งาน-ชวี ิตจติ ใจของทานหมออวย\" ในการประชมุ ใหญท างวิชาการ ประจําป ในเดือนมนี าคม พ.ศ.๒๕๓๔ และใน พ.ศ.๒๕๔๑ ซึ่งครบ ๙๐ ป ของอาจารย กระทรวงศึกษาธิการตน สังกัดแรกของอาจารยก จ็ ะจัดทาํ \"ประวตั ิคร\"ู เผยแพรเกยี รติประวตั ิ และ ยกยองเทดิ ทนู ประกอบคณุ งามความดเี ปน แบบอยางสาํ หรบั ครปู จจบุ ันไดยดึ ถือปฏิบตั ิ อาจารยไ ดป รารภทําตวั ใหสมช่ือ \"อวย\" ดังทท่ี า นไดป ระพนั ธโคลงสสี่ ุภาพเองวา อวย ทรัพยจ บั จายเกอื้ กลู ชน ยากแฮ อวย นิวาสไวคน คฤหไร อวย สตแิ กผูมล โมหะ อวย วทิ ยศลิ ปะให โลกรู เจริญศลิ ป ....................................................................................................................... ผเู ขยี นประวตั ิ : ศาสตราจารยแ พทยห ญงิ นันทา ตติ ถะสริ ิ รองศาสตราจารยน ายแพทยกรงุ ไกร เจนพานชิ ย ตน ฉบบั บทความ จาก : ศาสตราจารยนายแพทยน รา แววศร 246

เอกสารอา งองิ : ๑. ประวตั ิขาราชการ มหาวิทยาลยั ๒. หนังสือ อวยนมิ ติ ๑ ๖๐ (พ.ศ.๒๕๑๑) ๓. หนังสือ อวยนิมิต ๒ ๖๑-๗๒ (พ.ศ.๒๕๑๑-๒๕๓๓) โรงพิมพไทยเขษม ถนนเฟอ งนคร กทม. ๔. หนงั สือ อวยนิมิต ๓ ๗๓-๘๐ (พ.ศ.๒๕๒๔-๒๕๓๐) ไทยมิตรการพมิ พ ปทมุ วัน กทม. ขอขอบคณุ : เนริศา เอกปช ชา ป ๒ โปรแกรมสุขศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏบา นสมเดจ็ เจา พระยา ซ่ึงเปน ผพู ิมพต นฉบับ ....................................................................................................................... เกรด็ ประวตั ใิ นสว นทเี่ กยี่ วกบั ทา นอาจารยข าว อนาลโย โพสทในลานธรรมเสวนา กระททู ี่ ๐๐๕๕๘๘ โดยคณุ : ยุ [๒๕ มิ.ย. ๒๕๔๕] เนอ้ื ความ : คดั มาจากหนงั สอื ของคณุ ทองทวิ สวุ รรณทตั ทานศาสตราจารยน ายแพทยอวย เกตุสงิ ห เปน นายแพทยผ ทู รงวฒุ เิ ปน เย่ียมดว ยการจบ วิชาเคมชี นั้ สูงจากเยอรมนั ทานเคยดูแลรกั ษาพยาบาลทา นอาจารยฝน อาจาโร และหลวงปูขาว อนาลโย อยางใกลช ิด จวบจนทา นถึงแกมรณภาพ อยางหาศษิ ยผ ใู ดจะมีโอกาสไดร บั ใชปรนนบิ ัติ พยาบาลพระอริยเจา เสมอเหมอื นไม อันถือวา เปนมหาบญุ มหากุศลอยา งทสี่ ดุ แลว และดวยความกรณุ า ทที่ านเคยเลาใหผเู ขียนฟง ถึงประสบการณต อนหนงึ่ ที่ทา นพบเหน็ มาจาก ปฏิปทาของ หลวงปขู าว อนาลโย ผเู ขียนจงึ ขอนํามาเผยแพรต อ เพ่ือเปนทร่ี ะลึกดวยความเคารพรกั และอาลยั จากผเู ขียนทมี่ ีตอ ทา นศาสตราจารยน ายแพทยอ วย เกตุสิงห หรอื พหี่ มอ ของผูเขียน ณ โอกาสนี้ ทา นเลาใหผ เู ขยี นฟง ถึงการไดเขา นมัสการหลวงปขู าวครง้ั แรกที่วดั ถํา้ กลองเพล วาประทับใจเปน อยา งมาก หนา ตาของหลวงปเู ปยมไปดว ยความเมตตา นา เคารพกราบไหวเ หลอื เกนิ \"เสียอยางเดยี วเราฟงหลวงปูพูดไมคอ ยจะรูเรอ่ื ง ทานพดู โอภาปราศรยั เปนคําพน้ื เมอื งเสยี มาก ไม คอยพดู ภาษากลาง\" ก 247

พีห่ มอบอกตอมาอกี ๔-๕ ป หลังจากพห่ี มอกับคณะขนึ้ ไปเยย่ี มทา นเปน คร้งั ทส่ี องแลว พหี่ มอกบั คณะไดจ ดั กฐนิ ไปทอดทีว่ ัดปาบา นตาด ในครั้งนีม้ ที านเจาคณุ ธรรมจินดาภรณ (สมณศักดิ์ในสมัย น้นั ) วดั ราชบพธิ ฯ ทานสนใจในธรรมและคุนเคยกบั พีห่ มอมากไดขอไปดวย ทา นอยากจะพบทาน อาจารยข าว เพราะไดย นิ ชอ่ื มานาน แตไ มเ คยพบปะสนทนากัน พรอ มกนั นน้ั ก็มแี หมม ชาวอังกฤษผู หนึง่ ซึง่ กาํ ลังเรียนภาษาไทยที่ วาย.เอม็ .ซ.ี เอ แตพูดภาษาไทยไมไ ดเลย ขอติดตามไปดว ย พหี่ มอยินดที ี่จะพาทา นเจา คณุ ธรรมจนิ ดาภรณ และแหมม ไปทอดกฐนิ ท่วี ัดปา บานตาดแลว จะนําไป นมสั การหลวงปขู าวตามความประสงค แตไ ดบ อกกลา วไวล วงหนา วา หลวงปทู านพูดภาษาพ้นื เมือง ไมคอยพูดภาษากลางเกรงจะฟง ไมร เู ร่ือง เมอ่ื คณะของพห่ี มอทอดกฐินเรียบรอย ไดออกเดนิ ทางไป ยังวดั ถํ้ากลองเพลทนั ที และแลวพห่ี มอกบั คณะก็ไดพ บสง่ิ มหศั จรรยไมคาดฝน นนั่ กค็ ือ หลวงปขู าว ไดอ อกมาตอ นรบั เปน อันดดี วยการพดู จาปราศรยั เปนภาษาไทยภาคกลางอยา งชดั เจน ไมผ ิดไมเ พย้ี นแมแ ตคาํ เดียว นอกจากนน้ั หลวงปูย งั ไดแ สดงธรรมสอนเรอื่ งสติ เปน เวลานานประมาณ ๒๐ นาที ทานเร่มิ ตน วา \"โดยทาํ นองเดยี วกนั ทรี่ อยเทาของบรรดาสัตวทงั้ หลายท้ังปวงในโลกน้ี อาจจะรวมลงไปในรอยเทา ของชา ง พระธรรมคาํ ส่งั สอนของพระสมั มาสัมพุทธเจา ทง้ั ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนั ธก็อาจรวมลงได ในธรรมขอ เดยี วคือ สต!ิ \" จนพหี่ มอกลา ววา \"ธรรมนนั้ ชางซาบซ้งึ จนนํา้ ตาไหล มนั กระจางไปหมด\" ท่นี าอศั จรรยยงิ่ ไปกวานน้ั กค็ ือแหมม ชาวอังกฤษทีพ่ ูดไทยไมไ ดเ ลย บอกพ่ีหมออวยวา เธอเขา ใจใน ธรรมทห่ี ลวงปแู สดงโดยตลอด! อยูมาวนั หนึง่ มโี ทรศพั ทท างไกลจากอุดรฯ แจง วาหลวงปอู าพาธ หลายวนั แลวไมมใี ครรักษา พีห่ มอทราบดงั นน้ั กร็ บี โทรศัพททางไกล ติดตอ กบั หัวหนา หนว ยแพทย ศิรริ าชที่ไปปฏิบัตริ าชการทหี่ นองบัวลาํ ภู ขอใหชวยไปดูอาการของหลวงปดู ว ย และในตอนเย็นวนั นั้น พห่ี มอนึกสงั หรณใจอยา งไรไมท ราบ จงึ ปุบปบ ขนึ้ รถไฟไปอดุ รฯ ทนั ที และความสงั หรณใจของพ่ีหมอในครงั้ น้ันไดช วยชีวิตหลวงปขู าวไวไดอยา งหวุดหวดิ เตม็ ที เพราะเมื่อ ไปถึงอุดรฯ กป็ รากฏวา มลี ูกศษิ ยผูมฐี านะม่งั ค่งั คนหนึ่งของหลวงปู กาํ ลงั จะพาไปรกั ษาทหี่ นองคาย ซึ่งหา งออกไปถงึ ๑๐๐ กิโลเมตร ท้งั เปน ระยะทางทข่ี รขุ ระ เกินกวาทหี่ ลวงปจู ะทนทานไดแ ละคง มรณภาพกลางทางเปน แนแท 248

พ่หี มอจงึ คดั คา นและอาสาจะอยรู กั ษาหลวงปทู ีถ่ า้ํ กลองเพลเอง ในการรักษาหลวงปขู าวที่อาพาธหนกั ครง้ั นี้ พห่ี มออวยไดส ละเลอื ดของทา นเปน จํานวน ๓๕๐ ซี.ซ.ี ใหหลวงปทู นั ที เพราะหลวงปูก าํ ลังซดี มาก ทัง้ เลอื ดของทา นอยใู นกรปุ โอ ไมส ามารถจะรบั การถาย เลอื ดจากกรปุ อนื่ ๆ ไดนอกจากกรปุ โอดวยกนั และจําเพาะพีห่ มอเองก็มเี ลือดกรปุ โอ เชน เดียวกับ หลวงปู ทา นจงึ คอ ยยงั ชั่วจากการอาพาธ แตก ย็ ังไมหายทเี ดยี ว พ่หี มอตอ งเทียวไป-มาระหวา งกรุงเทพฯ-อุดรฯ มิไดข าด จนอยมู าวนั หน่งึ พีห่ มอเดินไปเที่ยวบน ภูเขาหลงั วัด แลวเผอิญเหลอื บไปเหน็ หินกอ นใหญตั้งอยูโดดเดย่ี วกอ นหน่ึง มตี น ไมปกคลุมอยู ทาน จงึ บกุ เขาไปใกลๆ ใหถนัดตา จึงเหน็ หนิ กอนบนชะเงือ้ มออกมา ในใจนกึ วา จะทําพระฉาย และใน ทีส่ ดุ เมอ่ื ตกลงใจจะทาํ พระฉายบนหนิ กอนนนั้ อยา งแนนอนแลว พห่ี มอจงึ พนมมอื อธษิ ฐานตอ เทพยดา และสงิ่ ศกั ดิ์สทิ ธทิ์ งั้ หลาย ขอใหหลวงปขู าวหายจากอาพาธในครงั้ นี้ แลว จะมาสรางพระ ฉายบนกอ นหินใหญใ หส ําเร็จดวยมอื ของตนเอง! อีกไมกว่ี นั ตอมาหลวงปขู าวกห็ ายจากอาพาธ พอดกี ับพห่ี มอตองไปประชุมทปี่ ระเทศเยอรมนั จงึ ไป แวะหาเพอ่ื นคนหนึ่งซ่งึ เปนศลิ ปน จบการสลกั หนิ ไดป รึกษาและขอใหเ ขาชว ยสอนใหท งั้ ๆ ทม่ี ีเวลา เหลอื เพยี งสามวนั เทา นนั้ เพ่อื นชาวเยอรมนั ผูนน้ั หยิบเอาดนิ เหนยี วกอนหนงึ่ มาแผใ หเปน แผน แลว บอกใหพ ห่ี มอลองทาํ รปู พระท่ีจะปน ใหเขาดู พหี่ มอกเ็ อาดนิ เหนียวมาทํารูปพระ เขาดู ๆ แลว บอกวา ได! ทง้ั สอนวา ถาจะทํารูปอะไรใหท าํ แบบเล็ก ๆ ไวก อน แลว ขยายไปทาํ ท่กี อ น หิน และเพือ่ นชาวเยอรมนั ยังไดซอ้ื เครอ่ื งมือสลักหนิ สง มาใหชุดหน่ึงในภายหลงั ดว ยเจตนาอนั แนวแนท ่จี ะสรา งพระฉายตามคําทอ่ี ธษิ ฐานไว พหี่ มอไดไปสมคั รทาํ งานในหนวย แพทยเคลอื่ นทข่ี องศิรริ าช ทหี่ นองบวั ลําภู มีกาํ หนดเวลาปฏิบตั ริ าชการ ๑๕ วนั ครนั้ ใกลวนั วสิ าขบชู า พ่ีหมอตง้ั ใจจะลงมอื ในวันนั้น จึงกราบเรียนหลวงปขู าว ขออนุญาตอกี คร้งั หนึ่ง และพอวนั วสิ าขะมาถึง พหี่ มอกล็ งมือโดยมพี ระชว ยกนั สรา งน่ังรา นใหเ ทานัน้ ทา มกลางแสงแดดท่แี ผดเผาในยามบา ย สภุ าพบรุ ษุ ผจู บวชิ าแพทยข องประเทศไทย และวิชาเคมี ช้ันสงู จากเยอรมนั นี ผซู ง่ึ ไมเ คยมีความรทู างสลักหนิ มากอ น ปน ขึน้ ไปยนื บนน่ังรา นทีม่ ีโครงสราง ประกอบดวยไมไ ผ ลงมือตอกสลักบนเนอื้ หนิ ทแี่ ขง็ แกรง ตามหนาผาแตละชิน้ ดวยขอลําของตนเอง ทกุ วัน อยา งไมเห็นแกความเหนด็ เหนอ่ื ยเมื่อยลา รวมเปน เวลาทาํ งานท้งั หมด ๑๒๕ ช่ัวโมง จึงได พระฉายทง่ี ดงาม สลกั เสลาอยบู นหนิ กอ นนน้ั สมดังคาํ อธษิ ฐาน พระลูกศษิ ยข องหลวงปูแ อบมาเลาใหพหี่ มอฟง วา ระหวา งท่พี ีห่ มอกําลงั ดําเนนิ งานการสรา งพระได คร่งึ ๆ กลาง ๆ หลวงปขู าว จะออกมานั่งสมาธเิ บือ้ งหนา หนิ กอนที่พห่ี มอจะสลักเปน ประจํา! 249

ชวี ิตของผูใหญท านหนึง่ ซึ่งอทุ ศิ เวลาใหแ กป ระเทศชาติศาสนามาคอ นชวี ิต อันควรแกการคารวะจาก ชนทุกชนั้ ไดจ บสน้ิ แลว ในคนื วนั ท่ี ๒๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๓๓ จึงไมแ ปลกอะไรเลยทเี่ มอื่ ทา น ศาสตราจารยน ายแพทยอวย เกตุสงิ ห ใกลห มดลม ไดม ผี ูป ฏบิ ัติธรรมทานหน่งึ ทาํ สมาธิแลว เห็น พระอาจารยฝน อาจาโร กบั หลวงปขู าว อนาลโย มายืนใกล ๆ เตียงคนไข ! พระอรยิ เจาทงั้ สอง ทา นมาคอยรบั ลูกศษิ ยข องทานเพอ่ื พาไปสสู รวงสวรรคเบอื้ งบนนน่ั เอง ! * ชอ่ื พระพทุ ธฉายองคน ัน้ คอื พระพทุ ธบณั ฑรนมิ ติ ....................................................................................................................... ผลแหง บญุ (หลวงปขู าว) คดั จากหนงั สือของ คณุ ทองทวิ สวุ รรณทัต หนังสอื “อนาลโยวาท” อันเปน หนงั สอื รวมคาํ สง่ั สอนของหลวงปขู าว นน้ั มคี า ทส่ี ดุ และท่ี หาอา นไดย ากคือ ภาคผนวก ทเี่ ขยี นเปน บทสง ทา ยโดยทานศาสตราจารยน ายแพทยอวย ผลู วงลบั ไปแลว จากการทพ่ี หี่ มออวยไดใกลช ดิ กบั หลวงปูเปน พเิ ศษเนอ่ื งจากเปน “หมอประจาํ พระอาจารย ขาว” ทา นจึงมีเร่ืองของหลวงปขู าวทย่ี ังไมม ีใครทราบอยหู ลายเรอื่ งมาเลา ใหฟง ดงั จะขอถา ยทอด แกทานผอู า นทงั้ หลาย ดงั ตอ ไปนี้ พหี่ มออวย (ขอเขยี นตามสรรพนามทผี่ เู ขียนเรยี กทาน) กบั คณะไดเ ดินทางไปศึกษา “ชีวติ พระปา “เมอ่ื พ.ศ.๒๕๐๕ และไดม ีโอกาสไปนมัสการหลวงปขู าว ทวี่ ดั ถา้ํ กลองเพล จังหวัดอุดรธานี โดยคาํ แนะของ คณุ สริ ี อง้ึ ตระกลู แลว ไดฟ ง เทศนเปน ธรรมะสน้ั ๆ จากหลวงปู แตเพราะทา นพูดคาํ พ้ืนเมอื งเปนสว นมาก พหี่ มอกบั คณะ จงึ ฟงออกบา งไมออกบางในครง้ั แรก หลงั จากนน้ั ถา พีห่ มอไปปฏบิ ัติธรรมทว่ี ัดปา บานตาด กจ็ ะตองเลยไปนมสั การหลวงปูขาวดว ยทกุ ครงั้ และทานเทศนโปรดพ่ีหมอกับคณะทกุ คร้งั จนกระทัง่ ถงึ พ.ศ.๒๕๐๙ พ่ีหมอกับคณะไป ทอดกฐนิ ทีว่ ดั หนองแซง ของพระอาจารยบ ัว โดยมที า นเจา คณุ พระธรรมจนิ ดาภรณ (สมณศักด์ใิ น สมัยนน้ั ) รวมไปดว ย ทานเจาคณุ ทานอยากไปนมัสการหลวงปขู าวเพราะยงั ไมเ คยพบ จึงขอใหพี่ หมอพาไปวัดถ้าํ กลองเพล พห่ี มอกต็ กลงไป ภายหลงั ที่ทอดกฐินแลว ทัง้ นี้มีสภุ าพสตรชี าวอังกฤษผู หนงึ่ อยูใ นคณะ ในระหวา งเดินทาง พ่ีหมอไดก ราบเรียนทานเจาคณุ วา “ทา นอาจารยท านมีเมตตามาก เราไปนมัสการทานทีไ่ ร ทา นก็เทศนใหฟ ง ทกุ ครง้ั เสียแตท า นพูด ภาษาอีสาน พวกเราฟงไมใ ครอ อก” 250