ฐานการเรียนรู้เตาถ่านน้ำส้มควันไม้

คมู่ ือประจำฐำน ฐำนกำรเรียนรู้ เตำถ่ำน นำ้ สม้ ควนั ไม้ ศูนยก์ ำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศึกษำนำมอัธยำศยั อำเภอวงั น้ำเย็น สำนักงำนสง่ เสริมกำรศกึ ษำศึกษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอัธยำศัยจงั หวดั สระแกว้

คํานาํ เอกสารคู่มือการปฏิบตั งิ านเล่มน้ี เปน็ การรวบรวมความรู้จากเอกสาร ตํารา แนวปฏิบตั ิทด่ี โี ดย นาํ ความร้เู หล่านั้นมาประมวลเป็นคมู่ ือการปฏบิ ตั งิ าน เรื่อง “ฐานการเรียนรู้ เตาถา่ น น้ำส้มควันไม้” สําหรบั ให้ ผ้ทู ี่รบั ผดิ ชอบได้ ศึกษาแนวทาง สามารถปฏบิ ตั งิ านได้อย่างมีประสิทธิภาพ และประสทิ ธผิ ล ยิ่งข้ึน โดยแสดงแผนผงั เส้นทางการทํางาน ที่มจี ดุ เร่ิมตน้ และจุดสน้ิ สุดของกระบวนการ ระบถุ งึ ข้นั ตอน และรายละเอียดของกระบวนการ ทั้งนเี้ พื่ออให้การปฏิบัตงิ าน เปน็ ระบบและมีมาตรฐานเดียวกนั คณะผู้จดั ทำหวงั เป็นอย่างยย่ิงว่าเอกสารคู่มือการปฏิบัตงิ านน้ีจะเป็นประโยชน์ใช้เป็นแนวทางใน การให้ข้อมูลท่ีครบถว้ นชัดเจน และมีประสิทธิภาพยง่ิ ข้นึ ต่อไป คณะผจู้ ัดทำ มีนาคม 2565

ฐานการเรียนรู้เตาถ่านน้าส้มควนั ไม้ การประกอบอปุ กรณเ์ ตาเผาถา่ น 1. ด้านวตั ถดุ บิ และอปุ กรณ์ - ไม้ทน่ี ำมาเผาถ่าน และเชือ้ เพลงิ หนา้ เตาหาได้งา่ ย - สามารถใช้ไมท้ ่ีมีขนาดเล็กที่เกิดจากการตัดแต่งก่ิงไม้ได้ ชว่ บลดการตัดต้นไมข้ นาดใหญ่ - ใช้เชอ้ื เพลิงในการเผาถ่านน้อย - อปุ กรณ์ประกอบเตา หาซ้ือได้ตามร้านขายเคร่ืองก่อสรา้ งท่ัวไป - ตัวเตาดแู ลรักษาง่าย อายกุ ารใชง้ านนาน 2. ดา้ นกรรมวธิ กี ารผลติ - ใช้เวลาในการเผาถ่านส้ัน (ภายใน 1 วนั ) สามารถใช้แรงงานคนเดียวในการเผา - ควลคมุ อากาศในการเผาไหม้ได้ตามต้องการ - การเผาถา่ น เกดิ เป็นข้ีเถ้าน้อย 3. ดา้ นผลผลติ - ไดถ้ ่านมีคุณภาพสงู ดีต่อสุขภาพ เพราะถา่ นท่ีได้มีปริมาณนำ้ มนั ดิน (ทาร)์ นอ้ ย - ได้ปรมิ าณผลผลิตถ่าน (ประมาณ 20-22 %) - ได้ผลิตภณั ฑ์ทน่ี อกเหนือจากถา่ น คือ น้ำส้มควันไม้ 4. ดา้ นการลงทุน - ลงทุนน้อย (ไมเ่ กนิ 500 บาท) เหมาะกบั การใชง้ านในครัวเรือน วสั ดุ / สว่ นประกอบเตาเผาถ่าน 1. ถงั นำ้ มัน 200 ลติ ร 1 ถัง 2. ทอ่ ใยหิน เสน้ ผ่านศนู ย์กลาง 4 น้ิว ยาว 1 – 1.5 เมตร 1 ท่อ 3. ข้องอใยหนิ เสน้ ผา่ นศุนย์กลาง 4 นิ้ว 4. อิฐบลอ๊ ก 4 ก้อน 5. ดินเหนยี ว 6. ข้ีเถ้าแกลบ (แกลบดำ) 7. ดินหรอื ทราย (ทำฉนวนหุ้มเตา) 8. ไมไ้ ผ่ เส้นผา่ นศนู ยก์ ลางอยา่ งน้อย 3 นิ้ว เจาะทะลปุ ล้อง ความยาวอย่างน้อย 5 เมตร 9. ภาชนะใส่นำ้ สม้ ควันไม้ ควรเป็นถงั พลาสติกทรงสูง เพราะน้ำส้มควนั ไม้เปน็ กรด ถ้าหากใชภ้ าชนะรองเปน็ โลหะ กรดจะกดั โลหะทำใหน้ ้ำส้มควนั ไม้คณุ ภาพไมด่ ี 10. สายยาง

ขั้นตอนการประกอบเตาเผาถา่ น 1. นำถงั น้ำมนั 200 ลิตร ตัดฝาด้านใดด้านหนึ่งออก ให้สามารถเปิดปิดได้ นำฝาท่ีตัดออกเจาะ เปน็ รสู ่ีเหลี่ยม 20 x 20 เซนตเิ มตร ส่วนฝาอกี ดา้ นหน่ึงไม่ต้องตดั ออก แต่ให้เจาะรกู ลม เสน้ ผา่ นศูนยก์ ลาง 4 น้วิ 2. ปูพน้ื ดว้ ยทราย ใหม้ ีขนาดความกว้าง – ยาว เท่ากับถังน้ำมนั 200 ลติ ร และนำถังน้ำมันไป วางไว้ 3. ประกอบขอ้ งอและท่อใยหิน ซงึ่ ทำหนา้ ที่เป็นปล่องควนั ตอ่ เขา้ กับเตาท่ีได้เจาะรูขนาด 4 น้วิ พรอ้ มกับประสานรอยต่อโดยใชด้ นิ เหนียวผสมกับขเี้ ถ้าแกลบ 4. นำดนิ เหนยี วไปหุ้มเตาทง้ั 3 ด้าน คอื ดา้ นข้าง 2 ดา้ น และด้านบน ความหนาประมาณ 30 เซนตเิ มตร จะทำใหเ้ ก็บความร้อนภายในเตาได้ดีข้นึ (เปน็ ฉนวน) 5. ใชเ้ หลก็ เส้นความยาวประมาณ 1 ฟตุ 2 อนั วางไวภ้ ายในเตาในแนวขวาง หัว – ทา้ ย เพ่อื ให้ความร้อนหมุนเวยี นได้ดี 6. นำไม้ฟนื ตัดให้มคี วามยาว 80 เซนติเมตร (ถงั นำ้ มนั 200 ลิตร ยาว 90 ซม.)วางไปตาม ความยาวของเตาจนเตม็ ไม้ท่นี ำไปเผาไมค่ วรสด - แหง้ จนเกินไป 7. ปิดฝาถัง จากนนั้ นำอฐิ บล๊อก มาวางไว้ด้านหนา้ เตา บรเิ วณช่องทเี่ จาะไว้ และประสาน รอยต่อโดยใช้ดนิ เหนยี วกบั ข้เี ถา้ แกลบ ข้นั ตอนการเผาถา่ น ชว่ งท่ี 1 ไล่ความชน้ื หรอื คายความรอ้ น เรมิ่ จุดไฟเตา บริเวณที่อยหู่ น้าเตา ใสเ่ ชื้อเพลงิ ให้ความร้อนกระจายเข้าสู่เตาเพอ่ื ไล่อากาศ เย็นและความชื้นที่อย่ใู นเตาและในเนอ้ื ไม้ ควันท่ีออกมาจากปลอ่ งควันจะเปน็ สีขาว ควันจะมกี ลนิ่ เหม็น ซึง่ เป็นกล่นิ ของกรดประเภทเมธาทอลท่ีอยู่ในเนื้อไม้ อณุ หภมู ิบริเวณปากปลอ่ งควัน ประมาณ 70 - 75 องศาเซลเซียส อณุ หภูมภิ ายในเตาประมาณ 150 องศาเซลเซยี ส ใส่เชอ้ื เพลงิ ต่อไป ควนั สีาวตรงปล่องควนั จะเพ่ิมข้นึ อุณหภูมิบรเิ วณปากปลอ่ งควันประมาณ 70-75 องศา เซลเซยี ส อณุ หภูมภิ ายในเตาประมาณ 200-250 องศาเซลเซยี ส ควันมีกล่ินเหมน็ ฉุน ชว่ งที่ 2 เมอ่ื ไม้กลายเปน็ ถ่าน หรอื ปฏกิ ริ ิยาคลายความรอ้ น เมือ่ เผาไปอีกระยะหน่ึง ควันสีขาวจะเริม่ บางลง และเปลย่ี นเป็นสเี ทา อณุ หภมู ิบรเิ วณ ปากปล่องควนั ประมาณ 80-85 องศาเซลเซยี ส อุณหภมู ิภายในเตาประมาณ 300-400 องศา เซลเซียส ไม้ที่อย่ใู นเตาจะคายความร้อนทีส่ ะสมเอาไวเ้ พียงพอทจ่ี ะทำให้อุณหภมู ใิ นเตาจะเพ่ิม สูงขึน้ ในช่วงนี้คอ่ ยๆ ลดการป้อนเชอ้ื เพลงิ หน้าเตาจนหยุดการป้อนเชอ้ื เพลงิ และเริ่มเกบ็ น้ำสม้ ควันไม้ หลังจากการหยุดการป้อนเช้อื เพลิงหนา้ เตา จะต้องควบคมุ อากาศโดยการหร่ีหน้าเตาหรือ ลดพ้ืนที่หนา้ เตาลงให้เหลือช่องพื้นทหี่ นา้ เตาประมาณ 20-30 ตารางเซนตเิ มตร สำหรับให้อากาศ เขา้ เพ่ือรักษาระดบั ของอุณหภูมใิ นเตาไว้ให้นานทสี่ ุด และยืดระยะเวลาการเกบ็ นำ้ สม้ ควนั ไม้ให้ นานท่สี ดุ โดยช่วงทีเ่ หมาะสมกบั การเกบ็ นำ้ ส้มควนั ไมค้ วรมีอุณหภมู ิ บรเิ วณปากปลอ่ งควัน ประมาณ 85-120 องศาเซลเซียส เนือ่ งจากเปน็ ชว่ งทส่ี ารในเนือ้ ไมถ้ ูกขบั ออกมา จากนัน้ ควันก็

เปล่ยี นจากควันสเี ทาเป็นสีน้ำเงิน จึงหยุดเกบ็ น้ำส้มควนั ไม้ อณุ หภูมิบริเวณปากปล่อง ควัน ประมาณ 100-200 องศาเซลเซยี ส อุณหภูมภิ ายในเตาประมาณ 400-450 องศาเซลเซียส ชว่ งท่ี 3 ชว่ งทำถา่ นใหบ้ รสิ ทุ ธิ์ ข้นั ตอนนเ้ี ป็นช่วงที่ไม้จะเปลยี่ นเปน็ ถ่าน ตอ้ งทำการเพิม่ อุณหภูมิอยา่ งรวดเร็ว โดยการ เปดิ หน้าเตา ประมาณ 1 ใน 3 ของหน้าเตาท้ิงไว้ประมาณ 30 นาที เมื่อควนั สีน้ำเงิน เป็นเสีฟ้า แสดงว่าไมเ้ ริม่ เป็นถ่านใกล้หมดจากน้นั ควันสีฟ้าอ่อนลงและจะกลายเปน็ ควนั ใสแทน เมื่อมคี วันใส เรมิ่ ทำการปิดหน้าเตา โดยใช้ดินเหนียวปิดรอยรั่วและรอยตอ่ จากนนั้ ทำการปดิ ปล่องควันให้สนิท และอุดรูร่ัวทง้ั หมด ไม่ให้อากาศภายนอกผา่ นเข้าไปได้ ชว่ งที่ 4 ชว่ งทำการใหถ้ ่านในเตาเยน็ ลง เกล่ยี ดนิ บนเตาออกให้เห็นหลงั เตา เพ่ือระบายความร้อนในเตา จากนั้นทิ้งไวป้ ระมาณ 1 คนื หรือประมาณ 8 ชว่ั โมงเป็นอย่างน้อย เพื่อให้ถา่ นดับสนิท แลว้ จึงเร่ิมการเปิดเตาเพื่อนำถ่าน ออกจากเตา และนำไปใช้ประโยชนต์ ่อไป นำ้ ส้มควนั ไม้ น้ำส้มควันไม้ ควนั ท่ีเกิดจากการเผาถ่านในช่วงที่ไม้กำลังเปลย่ี นเปน็ ถา่ นเม่ือทำให้เย็นลง จนควบแน่นแล้วกลัน่ ตวั เป็นหยดนำ้ ของเหลวท่ีได้นเี้ รยี กว่า นำ้ ส้มควันไม้ มีกลน่ิ ไหม้ ส่วนประกอบส่วนใหญเ่ ปน็ กรดอะซติ ิกมีความเปน็ กรดต่ำ มีสนี ้ำตาลแกมแดง นำน้ำสม้ ควันไม้ที่ได้ ทงิ้ ไวใ้ นภาชนะพลาสตกิ ประมาณ 3 เดอื นในท่ีร่ม ไมส่ ่ันสะเทือนเพือ่ ให้น้ำส้มควันไมท้ ี่ได้ ตกตะกอนและแยกตวั เปน็ 3 ชั้น คอื น้ำมนั เบา (ลอยอย่ผู ิวนำ้ )น้ำสม้ ไม้ และนำ้ มันทาร์ (ตกตะกอนอยู่ด้านล่าง) แยกน้ำสม้ ควนั ไม้มาใชป้ ระโยชน์ต่อไปประโยชนแ์ ละการนำน้ำสม้ ควนั ไม้ ไปใช้ประโยชน์นำ้ ส้มควันไม้มีสารประกอบตา่ งๆ มากมาย เมอ่ื นำไปใช้ประโยชนท์ างการเกษตรจะ

มีคุณสมบัติ เช่น เปน็ สารปรับปรุงดิน สารปอ้ งกนั กำจัดศัตรูพชื และสารเรง่ การเตบิ โตของพืช นอกจากน้ี มกี ารนำน้ำสม้ ควันไมไ้ ปใช้ประโยชน์ใอตุ สาหกรรม เช่น ใช้ผลิตสารดับกล่นิ ตวั ผลติ สาร ปรับผวิ นุ่ม ใช้ผลติ ยารกั ษาโรคผวิ หนัง เปน็ ตน้ เน่ืองจากน้ำส้มควันไมม้ ีความเป็นกรดสูง ดังนน้ั กอ่ นท่ีจะนำไปใชค้ วรจะนำมาเจอื จางให้เกดิ สภาวะท่เี หมาะสมกับวัตถุประสงค์ของการใช้งาน ดังนี้ อตั ราสว่ น 1: 20 (ผสมน้ำ 20 เท่า) พน่ ลงดนิ เพ่ือฆา่ เชือ้ จลุ ินทรยี ์ทไี่ ม่เป็นประโยชน์และแมลงในดิน ซ่ึงควรทำก่อนการ เพาะปลกู 10 วัน อตั ราสว่ น 1: 50 (ผสมน้ำ 50 เท่า) พน่ ลงดนิ เพื่อฆ่าเชอื้ จุลินทรยี ท์ ่ที ำลายพืช หากใช้ความเขม้ ข้นที่ มากกว่านี้ รากพืชอาจได้รับอันตรายได้ อัตราส่วน1:100 (ผสมน้ำ100เท่า)ราดโคนตน้ ไม้รักษาโรคราและโรคเนา่ รวมทง้ั ปอ้ งกันแมลงมาวางไข่ อตั ราส่วน 1: 200 (ผสมนำ้ 200 เท่า) พน่ ใบไมร้ วมท้งั พนื้ ดินรอบๆ ต้นพืชทุกๆ 7-15 วนั เพ่ือขับ ไล่แมลงและปอ้ งกันเชือ้ รา และรดโคนตน้ ไม้เพื่อเรง่ การเจริญเตบิ โต อัตราส่วน 1: 500 (ผสมน้ำ 500 เท่า) พ่นผลอ่อนหลงั จากตดิ ผลแล้ว 15 วัน ชว่ ยขยายผลให้โตขนึ้ และพ่นอีกกอ่ นเก็บเก่ยี ว 20 วนั เพือ่ เพ่ิมน้ำตาลในผลไม้ อัตราสว่ น 1: 1,000 (ผสมน้ำ 1,000 เท่า) เป็นสารจบั ใบ เนือ่ งจากสารเคมีสามารถออกฤทธไิ์ ด้ดีใน สารละลาย ที่เป็นกรดอ่อนๆ ชว่ ยเสรมิ ประสทิ ธิภาพของสารเคมที ำให้สามารถลดการใชส้ ารเคมมี ากกว่าครึ่ง ดว้ ย ลกั ษณะสขี องนำ้ สม้ ควนั ไม้ทผี่ สมน้ำในอตั ราสว่ นตา่ งๆ

ประเดน็ ท่ี 1 เนอื้ หาทางวชิ าการ น้ำส้มควันไม้ท่ไี ด้จากการควบแนน่ จากกระบวนการผลติ ถ่านยงั ไมส่ ามารถนำมาใช้ประโยชน์ ได้ทันทีเน่ืองจากการเปล่ียนเป็นถ่านไม้ได้เกิดข้ึนพร้อมกันทั้งเตาแต่เริ่มก่อนที่หน้าเตาด้านบนแล้วแผ่ กระจายมายังหลังเตาด้านล่างดังน้ันควันท่ีออกมาจากปล่องควันจึงเป็นควันท่ีผสมกันระหว่างควัน อุณหภูมิต่ำและสูง เม่ืออุณหภูมิถึง 300 องศาเซลเซียส ลิกนิน (Lignin) จะเร่ิมสลายตัวมีน้ำมันดิน (Tar) และสารระเหย (Volatile) ปนออกมาด้วย น้ำมันดินท่ีละลายน้ำไม่ได้ (Oil Base) จะนำไปใช้ประโยชนใ์ น การเกษตรไมไ่ ดเ้ พราะจะไปปดิ ปากของใบพชื และเกาะตดิ รากพืช ทำให้พชื เตบิ โตชา้ หรือตายได้ การทำนำ้ ส้มควันไมใ้ ห้บรสิ ทุ ธ์ทิ ำได้ 3 วธิ ี คือ 1. ปล่อยให้ตกตะกอน โดยเก็บในถังทรงสูงท้ิงไว้ประมาณ 90 วนั นำ้ ส้มควันไม้จะตก ตะกอน แบง่ เปน็ 3 ช้ัน ชั้นบนสุดจะเปน็ นำ้ มันใส (Lignin) ชั้นกลางเปน็ ของเหลวใสสชี า หรือสนี ้ำตาลมี กล่ินควนั ไฟ คือ น้ำส้มควนั ไม้ และช้นั ล่างสดุ เปน็ ของเหลวขน้ สดี ำ คือนำ้ มันดิน และหากนำผงถา่ นมา ผสมในนำ้ สม้ ควนั ไม้ประมาณ 5 % โดนน้ำหนกั ผงถ่านจะดูดซบั ทงั้ นำ้ มันใสและนำ้ มันดิน ให้ตกตะกอน ลงส่ชู น้ั ล่างสุดใชเ้ วลาประมาณ 45 วัน 2. การกรอง โดยใช้ผ้ากรองหรือถังกรอง ทใี่ ช้ผงถา่ นกมั มันต์ ซ่งึ จะไดค้ ุณสมบัตทิ ีแ่ ตกต่าง กนั ไป เพราะถ่านกัมมันต์ จะลดความเปน็ กรดของน้ำสม้ ควันไม้และใชว้ ิธีนเ้ี พ่ือนำไปเป็นวัตถดุ ิบในทาง อตุ สาหกรรมต่างๆ เทา่ นั้น 3.การกลัน่ โดยกลน่ั ไดท้ ้ังในความดันบรรยากาศปกติ และการกลั่นแบบลดความดนั รวม ทัง้ การกลนั่ ลำดับส่วนเพ่อื แยกเฉพาะสารหนึ่งสารใดในนำ้ สม้ ควันไม้มาใชป้ ระโยชน์ ซง่ึ สว่ นใหญม่ กั ใช้ใน อุตสาหกรรมผลิตยา กระบวนการกล่ันน้ำส้มควันไมเ้ กดิ จากการให้ความร้อนแก่น้ำสม้ ควันไมจ้ นกลายเปน็ ไอ และไอนำ้ ท่ีออกมาเม่อื กระทบกับความเย็นในถงั น้ำจึงรวมตวั กันเปน็ หยดน้ำ เป็นการเปลีย่ นสถานะ จากก๊าซเปน็ ของเหลว ปรากฏการณท์ ี่ไอนำ้ เปลย่ี นสถานะจากก๊าซเปน็ ของเหลวเรียกวา่ การควบแนน่ นักเรยี นไดเ้ รียนรูเ้ รื่องกระบวนการกลนั่ จากการปฏบิ ัตจิ ริง โรงเรียนบา้ นหนองไผ่ไดก้ ลัน่ น้ำสม้ ควันไมโ้ ดย ใชถ้ ังควบคุมอุณหภูมิมีวิธีการดังนี้ ขนั้ ตอนท่ี 1 เตรยี มเครอื่ งกลนั่

ขน้ั ตอนท่ี 2 ใส่นำ้ สม้ ควนั ไมล้ งในถังควบคุมอุณหภมู ิ จำนวน 10 ลติ ร และจะกลนั่ ออกมาคร้งั ละ 5 ลิตร (ถา้ จะกลัน่ สมุนไพรก็นำสมุนไพร จำนวน 3 กก. ใสล่ งในตะแกรง แลว้ นำลงไปวางในถัง) ขนั้ ตอนท่ี 3 ปดิ ฝาถงั ใหแ้ นน่ ล็อคดว้ ยน็อตใชไ้ ขควงขนั ให้แนน่ ทุกตวั ขน้ั ตอนท่ี 4 ต่อสายนำ้ เข้าและเปิดน้ำเขา้ ให้เต็มถงั

ขัน้ ตอนท่ี 5 ตอ่ สายท่อนำไอนำ้ จากถังควบคมุ อุณหภูมิทเี่ ราใส่น้ำส้มควันไม้ลงไป ขนั้ ตอนที่ 6

จุดเตาแกส๊ ให้ความร้อนกบั ถังเพ่อื ต้มนำ้ สม้ ควนั ไมใ้ ชเ้ วลา ประมาณ 30-45 นาที น้ำส้มควันไม้ที่กลนั่ จะ เร่ิมหยดออกมา นำ้ ส้มควนั ไมก้ ล่ันเร่มิ หยด จะใชเ้ วลาเฉล่ยี ประมาณ 1 ช่วั โมงได้ปรมิ าตร 1 ลติ ร ขณะท่ีตม้ จะ คมุ อุณหภมู ภิ ายในถังจะคงท่รี ะหว่าง 80-95 องศาเซลเซยี ส และสงั เกตเข็มวัดความดนั ถ้าเข็มวัดความดัน เคลอ่ื นไปถึงขีดสีแดงแสดงวา่ มสี ่งิ อุดตันภายในท่อทางเดินของไอนำ้

ประเด็นท่ี 2 องค์ความรู้ แหล่งกำเนดิ ขององค์ความรู้ การเผาถ่านเพ่ือเก็บน้ำส้มควนั ไม้เกดิ จากประสบการณ์ในการเรยี นรเู้ นื่องจากโรงเรยี นมี เตาเผาถา่ น แบบ 200 ลติ ร และเตาดิน และได้ใช้แหลง่ เรียนร้นู ี้เป็นสอ่ื ในการจัดกิจกรรมการเรียนการ สอนจากนนั้ ได้รับความอนุเคราะห์จาก ลุงวนั ชัย เกิดอ้น มาให้ความรูเ้ พิ่มเติมเก่ียวกับวิธกี ารเก็บน้ำสม้ ควนั ไม้ จากนนั้ ครผู ูส้ อนได้สอดแทรกองค์ความรู้เร่ืองกระบวนการกลน่ั ใหก้ ับนักเรียน และไดศ้ ึกษา คน้ คว้าเพ่ิมเตมิ ถงึ การนำน้ำส้มควันไม้ไปใช้ประโยชน์ วิธกี ารเกบ็ นำ้ ส้มควันไม้ท่ีถูกต้อง เรยี นรดู้ ว้ ยโครงงาน จากเตาเผาขนาด 200 ลิตร จากปญั หาทพี่ บคอื ผู้ท่มี าเยยี่ มชมศกึ ษาดูงาน มักจะถามเสมอว่าไม้แต่ละชนิดให้ ปรมิ าณน้ำสม้ ควนั ไม้แตกตา่ งกนั อย่างไร และน้ำส้มควันไม้จากไม้ต่างชนดิ กันมคี ุณสมบตั ิ ประสทิ ธภิ าพ เหมือนหรอื แตกต่างกนั อยา่ งไร พวกเราได้นำปัญหาแรกมาทดลองกอ่ น คือไม้แตล่ ะชนิดให้ปรมิ าณน้ำสม้ ควันไม้แตกต่างกนั อย่างไรโดยมขี ้ันตอนการทดลองดังน้ี 1.เตรยี มเช้อื เพลิงท่มี ใี นชมุ ชน หมู่บา้ น และบรเิ วณโรงเรยี น เปน็ ไม้ 3 ประเภทได้แก่ ไม้มะมว่ งหาได้ จากการตัดแต่งกิ่งในสวนของโรงเรียน ไม้สะเดา ได้จากการตัดในสวนป่าภมู ริ ักษห์ ลงั โรงเรียน และกล่มุ ไม้ เบญจพรรณซ่ึงเปน็ ไม้รวมต่างๆทไี่ ด้จากการตัดแต่งกิ่งไมป้ ระกอบดว้ ยไม้ยูคา ไมข้ ี้เหลก็ กิ่งมะขามป้อม และอน่ื ๆ ซึ่งในการเตรียมไมน้ ้ีจะตดั และผึ่งแดดทิ้งไว้ประมาณ 15 วันเพือ่ ลดความชืน้ ใหไ้ ม้หมาดก่อน นำไปเผา การเผาไม้แต่ละชนิดใชก้ ารทดลองเผาชนดิ ละ 3 ครงั้ แตล่ ะครัง้ ใชไ้ ม้ฟืน 50 กโิ ลกรมั ขนาดของ ไม้ฟนื เสน้ ผา่ ศูนย์กลางประมาณ 1-2 นวิ้ ความยาวประมาณ 50 – 55 เซนติเมตร 2.การเผาถ่านโดยการใช้เช้อื เพลงิ แห้ง ไม้เล็กๆ จดุ ท่ีหนา้ เตาด้านบนค่อยๆเติมเชอื้ เพลงิ ทลี่ ะน้อย ให้ไอร้อนเขา้ ไปสะสมในเตาและลุกไหม้ติดกับฟืนจากน้นั สอดเหลก็ เข้าไปในทอ่ ระบายอากาศด้านบนให้ ไขว้ กันแล้ววางตะแกรงเพ่ือวางผลไมไ้ ว้ดา้ นบนปากเตา แล้วปดิ ปากเตาใหเ้ รยี บรอ้ ย ใชเ้ วลาประมาณ 45 นาที จะเริ่มเหน็ ควันบา้ ออกมาทางปลอ่ งซงึ่ เราจะยงั ไม่เก็บนำ้ สม้ ควนั ไม้ จนกวา่ ควนั จะเริม่ มีสีขาวปน นำ้ ตาล อณุ หภมู ทิ ่ปี ากปล่องประมาณ 80 -120 องศาเซลเซียสจงึ เริม่ เกบ็ น้ำสม้ ควันไม้ ระยะเวลาในการเผาใช้เวลาประมาณ 8 ชว่ั โมงโดยสงั เกตลกั ษณะของควันไฟถา้ ควันจางเกือบ หมดแลว้ จงึ อุดถังโดยใชก้ ระป๋องกาแฟครอบเขา้ ทีป่ ลายท่อแตล่ ะด้าน แลว้ ใชด้ ินเหนียวอุดอีกคร้ังหนึง่ ต้งั ทิ้งขา้ มคนื ใหเ้ ย็นประมาณ 10 ช่ัวโมง จงึ เกบ็ ถา่ นไม้ ถ่านผลไมด้ ดู กล่ินการใชน้ ้ำส้มควันไม้ในการ ใชฉ้ ีดพน่ ผักสวนครวั ไดผ้ กั ปลอดสารพิษ

2. การต่อยอดองค์ความรู้ พฒั นาการในการผลิตนำ้ ส้มควันไม้ระยะแรกของโรงเรียนเรมิ่ จากการเก็บน้ำส้มท่ีได้จากเตาเผา ถา่ นโดยตรง และนำมาเก็บไว้ให้ได้อายกุ ารใชง้ านเปน็ เวลา 90 วัน ระยะที่สอง นำมากรองด้วยเครอื่ ง กรองท่ที ำขนึ้ เอง เม่ือกรองแลว้ กต็ ้องเกบ็ ไวอ้ ีกเป็นเวลา 45 วนั สังเกตนำ้ สม้ ตอ้ งใสและเป็นสชี า จงึ นำมา ใช้ได้

จากการศึกษาเอกสารตำราต่างๆที่เก่ียวข้องพบว่าการกล่นั สามารถนำน้ำส้มควนั ไม้ไปใชไ้ ด้เลย จึง ได้ศึกษาวธิ ีการกลน่ั จากภูมิปัญญาชาวบา้ นโดยการต้มน้ำส้มควันไม้ให้เป็นไอนำ้ แลว้ นำไอน้ำผ่านความเย็น ไอน้ำท่ีได้ก็จะกลัน่ ตัวเป็นหยดน้ำ การกลัน่ นำ้ สม้ ควันไม้ของโรงเรยี นบา้ นหนองไผ่ กลนั่ โดยใชถ้ ังควบคุม ความดนั ซ่งึ ไดร้ ับความรจู้ ากภูมิปัญญาชาวบ้าน ระยะทีส่ ามารถกลั่นน้ำสม้ ควันไม้ดว้ ยเตากลน่ั แบบควบคมุ ความดนั เป็นการต่อยอดความรจู้ าก การกล่ันน้ำสมุนไพรของลุงสุ่ม ทางโรงเรยี นบา้ นหนองไผไ่ ด้ต่อยอดโดยเปลย่ี นจากการกลั่นนำ้ สมุนไพร เปน็ กลั่นนำ้ ส้มควันไม้ ได้นำ้ ส้มควันไม้ท่สี ามารถนำไปใช้ไดเ้ ลยสะอาด และมปี ระสทิ ธภิ าพสูงข้นึ นำ้ สม้ ควันไม้ที่ได้ไม่ต้องเสียเวลาในการเก็บ สามารถนำมาใชไ้ ดเ้ ลย ระยะทสี่ ตี่ อ่ ยอดและพฒั นาโดยการเพิ่มสมนุ ไพรเขา้ ไป โดยใช้อตั ราส่วน น้ำส้มควนั ไม้ 10 ลิตร ใช้สมุนไพร 3 กิโลกรัม ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของน้ำสม้ ควนั ไมท้ ่ีกลั่นได้ นำ้ สม้ ควนั ไม้ท่กี ลั่นไดก้ ็จะเพิ่ม ประสทิ ธภิ าพของสมนุ ไพรทีน่ ำมาใสล่ งไปดว้ ยเชน่ ใบสาบเสือ เมล็ดพริก หนอนตายอยาก เมลด็ สะเดา ตะไคร้หอม เป็นตน้ ซงึ่ การเลือกว่าจะใชส้ มนุ ไพรชนดิ ใดกลั่นนน้ั ได้เลอื กตามฤดูกาลท่ีมพี ืชในท้องถิ่น เช่น กลนั่ สาบเสอื เพราะขณะน้ีสาบเสือหาได้ง่ายในท้องถน่ิ และสาบเสือ มปี ระสิทธภิ าพในการกำจดั เพลี้ย กระโดด เพล้ยี จักจน่ั เพล้ยี ไฟ หนอนกระทู้ ช่วงฤดทู ีเ่ มลด็ สะเดาสุกกจ็ ะกลัน่ เมลด็ สะเดา 3. ผลทไี่ ด้จากการนำองค์ความรูไ้ ปใชป้ ระโยชน์ เม่อื นกั เรียนกลน่ั นำ้ ส้มควันไม้โดยใส่สมุนไพรเข้าไปดว้ ย ในอตั ราส่วน นำ้ ส้มควันไม้ 10 ลิตร สมุนไพร 3 กิโลกรมั กลั่นออกมาแต่ละคร้ังให้ได้ 5 ลิตร แลว้ นำน้ำสม้ ควนั ไมก้ ลั่นที่ไดส้ ามารถนำไปใช้ในการเกษตร ไดผ้ ลดีกว่าเดมิ 4. ความค้มุ ค่าทางทรัพยากร เตาเผาถา่ นนำ้ สม้ ควันไม้ สามารถเกบ็ น้ำสม้ ควันไม้ไดเ้ อง มีผลผลติ เพยี งพอที่จะนำมากล่นั และใชใ้ น แปลงผกั พืชผกั สวนครัวในคอกหมู นอกจากนี้ยงั จำหนา่ ยเพอื่ นำผลกำไรที่ได้ส่วนหนง่ึ นำเขา้ โครงการ อาหารกลางวนั การกลน่ั แต่ละครั้งได้นำ้ ส้มควนั ไมส้ มุนไพร โดยเฉลีย่ ครงั้ ละ 5 ลติ ร สามารถใชแ้ ทนสารเคมี กำจดั แมลงได้ ผูใ้ ช้ปลอดภัย และไดร้ บั ประทานผักที่ปลอดสารพิษ ช่วยรกั ษาสภาพของดิน ส่ิงแวดล้อมให้ อยู่ในสภาพสมดลุ เสมอ