สมาส

สมาส

สมาส (การยอ่ ) นามศพั ท ์ ตง้ั แต่ ๒ ขนึ้ ไป ทา่ นยอ่ เขา้ เป็ นบทเดยี วกนั ชอื่ วา่ สมาส. บทหนา้ บทหลงั = บทปลง หรอื บทสมาส. มหนโฺ ต ปุรโโ ส = มหาปุรโโ ส

สมาส วา่ โดยชอื่ ๖ อย่าง๑. กมั มธารโย ๒. ทคโ ุ๓. ตปั ปุรโโ ส ๔. ทวนั ทโว๕. อพั ยยภี าโว ๖. พหพุ พหโ โ

๑. กมั มธารยสมาส นามศพั ท ์ ๒ บท มวี ภโ ตั ตแโ ละวจนะเป็ นอย่างเดยี วกนั บทหนึ่งเป็ นประธาน คอื เป็ นนามนาม บทหนึ่งเป็ นวเโ สสนะ คอื เป็ นคณุ นาม หรอื เป็ นคณุ นามทงั้ สองบท มบี ทอนื่ เป็ นประธาน ทที่ า่ นยอ่ เขา้ เป็ นบทเดยี วกนั ชอื่ วา่ กมั มธารยสมาส

กมั มธารยสมาส มี ๖ อย่าง๑. วเโ สสนบพุ พบท ๒. วเโ สสนุตตรบท๓. วเโ สสโนภยบท ๔. วเโ สสโนปมบท๕. สมั ภาวนบพุ พบท ๖. อวธารณบพุ พบท

๑. วเโ สสนบุพพบท กมั มธารยสมาส▪ มบี ทวเโ สสนะอยหู่ นา้ บทประธานอยหู่ ลงั .▪ วเโ สสนะ + ประธาน = วเโ สสนบพุ พบท กมั มธารยสมาส.มหนโฺ ต ปุรโโ ส = มหาปุรโโ ส. อ.บุรษุ ใหญ.่ขตตฺ ยโ า กญญฺ า = ขตตฺ ยโ กญญฺ า. อ.นางกษตั รยโ .์นีลํ อปุ ปฺ ลํ = นีลปุ ปฺ ล.ํ อ.ดอกอบุ ลเขยี ว.

๑. วเโ สสนบพุ พบท กมั มธารยสมาส บางทที า่ นยอ่ บทวเโ สสนะ เหลอื ไวแ้ ตอ่ กั ษรตวั หนา้ ปธานํ วจนํ = ปาวจนํ. คาํ เป็ นประธาน. สนโฺ ต ปุรโโ ส = สปปฺ ุรโโ ส. บุรษุ ระงบั แลว้

๒. วเโ สสนุตตรบท กมั มธารยสมาส บทวเโ สสนะอยหู่ ลงั บทประธานอยหู่ นา้ ประธาน + วเโ สสนะ = วเโ สสนุตตรบท กมั มธารยสมาส.สตโฺ ต วเโ สโส = สตตฺ วเโ สโส. อ.สตั วว์ เโ ศษ.นโร วโร = นรวโร. อ.นระประเสรฐโ .มนุสโฺ ส ทลทโ โฺ ท = มนุสสฺ ทลทโ โฺ ท. อ.มนุษยข์ ดั สน

๓. วเโ สสโนภยบท กมั มธารยสมาส บททง้ั ๒ เป็ นวเโ สสนะ มบี ทอนื่ เป็ นประธาน วเโ สสนะ + วเโ สสนะ = วเโ สสนุตตรบท กมั มธารยสมาส (ประธาน). อนโฺ ธ จ วธโโ ร จ = อนฺธวธโโ ร (ปุรโโ ส) อ.บรุ ษุ ทงั้ บอด ทง้ั หนวก.

๔. วเโ สสโนปมบท กมั มธารยสมาส มบี ทวเโ สสนะเป็ นอปุ มา (อวโ เพยี งดงั ) มี ๒ คอื๑. อปุ มาอยหู่ นา้ เชน่ กาโก อวโ สโู ร = กากสโู ร (นโร) อ.คน กลา้ เพยี งดงั กา.๒. อปุ มาอยหู่ ลงั เชน่ นโร สโี ห อวโ = นรสโี ห. อ.นระเพยี งดงั สหี ะ.

๕. สมั ภาวนบพุ พบท กมั มธารยสมาส มบี ทหนา้ ประกอบดว้ ย อตโ โ ศพั ท ์ บทหลงั เป็ นประธาน บทหนา้ +อตโ +โ ประธาน = สมั ภาวนบพุ พบท กมั มธารยสมาส. สตโฺ ต อตโ โ สญญฺ า = สตตฺ สญญฺ า. ความสาํ คญั วา่ สตั ว.์ ขตตฺ โโ ย (อหํ) อตโ โ มาโน = ขตตฺ ยโ มาโน. อ.มานะวา่ เราเป็ น กษตั รยโ .์

๖.อวธารณบพุ พบท กมั มธารยสมาส มบี ทหนา้ ประกอบดว้ ย เอว ศพั ท ์ บทหลงั เป็ นประธาน บทหนา้ +เอว+ประธาน = สมั ภาวนบพุ พบท กมั มธารยสมาส. พุทโฺ ธ เอว รตนํ = พุทธรตนํ. อ.รตั นะคอื พระพุทธเจา้ . สทธฺ า เอว ธนํ = สทธฺ าธนํ. อ.ทรพั ยค์ อื ศรทั ธา. ▪ (สรปุ ผู.้ .. ทงั้ ..ทง้ั .. เพยี งดงั .. วา่ .. คอื ..)

๒. ทคโ สุ มาส กมั มธารยสมาสทมี่ สี งั ขยาอยขู่ า้ งหนา้ ชอื่ วา่ ทคโ สุ มาส ทคโ สุ มาส มี ๒ อย่าง คอื สมาหาโร ๑ อสมาหาโร ๑๑. ทคโ สุ มาสทที่ า่ นรวมนามศพั ท ์ มเี นือ้ ความเป็ นพหวุ จนะ ทาํ ใหเ้ ป็ นเอกวจนะ นปงุ สกลงโ ค ์ ชอื่ วา่ สมาหารทคโ ุ เชน่ ตโย โลกา = ตโโ ลก.ํ อ.โลก ๓.

๒. ทคโ สุ มาส๒. ทคโ สุ มาสทที่ า่ นไม่ไดท้ าํ อยา่ งนี้ ชอื่ วา่ อสมาหารทคโ ุ เอโก ปคุ คฺ โล = เอกปคุ คฺ โล. อ.บคุ คลผูเ้ ดยี ว. จตสโฺ ส ทสโ า = จตทุ ทฺ สโ า. อ.ทศโ ๔ ท. ปญจฺ พลานโ = ปญจฺ พลานโ. อ.กาํ ลงั ๕ ท.

๓. ตปั ปุรสโ สมาส นามศพั ทท์ มี่ ี อํ วภโ ตั ตเโ ป็ นตน้ ในทสี่ ดุ ทา่ นยอ่ เขา้ ดว้ ยบทเบอื้ งปลาย๑. นามศพั ท ์ (อ)ํ + นามศพั ท ์ (ส)โ = ทตุ ยโ าตปั ปุรสโ สมาส.๒. นามศพั ท ์ (นา) + นามศพั ท ์ (ส)โ = ตตยโ าตปั ปุรสโ สมาส.๓. นามศพั ท ์ (ส)+ นามศพั ท ์ (ส)โ = จตตุ ถตี ปั ปุรสโ สมาส.๔. นามศพั ท ์ (สมฺ า)+ นามศพั ท ์ (ส)โ = ปัญจมตี ปั ปุรสโ สมาส.๕. นามศพั ท ์ (ส) + นามศพั ท ์ (ส)โ = ฉัฏฐตี ปั ปุรสโ สมาส.๖. นามศพั ท ์ (สมฺ )ึ + นามศพั ท ์ (ส)โ = สตั ตมตี ปั ปุรสโ สมาส.

๓. ตปั ปุรสโ สมาส๑. สขุ ํ ปตโฺ ต = สขุ ปปฺ ตโฺ ต (ปุรโโ ส) อ.บรุ ษุ ผูถงึ แลว้ ซงึ่ ความสขุ .๒. อสเฺ สน (ยตุ โฺ ต) รโถ = อสสฺ รโถ. อ.รถเทยี มแลว้ ดว้ ยมา้ .๓. กฐนโ สสฺ ทสุ สฺ ํ = กฐนโ ทสุ สฺ ํ. อ.ผา้ เพอื่ กฐนโ .๔. โจรมหฺ า ภยํ = โจรภย.ํ อ.ภยั แตโ่ จร.๕. รญโฺ ญ ปตุ โฺ ต = ราชปตุ โฺ ต. อ.บตุ รแห่งพระราชา.๖. รเู ป สญญฺ า = รปู สญญฺ า. อ.ความสาํ คญั ในรปู .

สมาสมี น อยหู่ นา้▪ น พฺราหมฺ โณ = อพฺราหมฺ โณ (อยํ ชโน) อ.ชนนี้ มใโ ชพ่ ราหมณ์▪ น วสโล = อวสโล (อยํ ชโน) อ.ชนนี้ มใโ ชค่ นถอ่ ย▪ น อสโฺ ส = อนสโฺ ส (อยํ สตโฺ ต) อ.สตั วน์ ี้ มใโ ชม่ า้▪ น อรโโ ย = อนรโโ ย (อยํ ชโน) อ.ชนนี้ มใโ ชพ่ ระอรยโ เจา้

๔. ทวนั ทวสมาส นามนามตง้ั แต่ ๒ ศพั ทข์ นึ้ ไปทา่ นยอ่ เขา้ เป็ นบทเดยี วกนั๑. สมาหารทวนั ทวสมาส ปตโฺ ต จ จวี รญจฺ = ปตตฺ จวี รํ อ.บาตร ดว้ ย อ.จวี ร ดว้ ย ชอื่ วา่ อ.บาตรและจวี ร.๒. อสมาหารทวนั ทวสมาส จนฺทมโ า จ สรุ โโ ย = จนฺทมโ สรุ ยโ า อ.พระจนั ทร ์ดว้ ย อ.พระอาทตโ ย ์ ดว้ ย ชอื่ วา่ อ.พระจนั ทรแ์ ละ พระอาทตโ ย ์ ท.

๕. อพั ยยภี าวสมาส สมาสทมี่ อี ปุ สคั หรอื นโบาตอย่หู นา้ ชอื่ วา่ อพั ยยภี าวสมาส๑. อปุ สคั คปพุ พกะ มอี ปุ สคั อยหู่ นา้ นครสสฺ สมปี ํ = อปุ นครํ (ทใี่ กลแ้ หง่ เมอื ง)๒. นโปาตปพุ พกะ มนี โบาตอยหู่ นา้ นครสสฺ พหโ = พหนโ ครํ (ภายนอกแหง่ เมอื ง) ภตตฺ สสฺ ปจฉฺ า = ปจฉฺ าภตตฺ ํ (ภายหลงั แหง่ ภตั ร)

๖. พหพุ พหโ สโ มาส สมาสอยา่ งหนึ่ง มบี ทอนื่ เป็ นประธาน มี ๖ อยา่ ง ๑. ทตุ ยโ าพหพุ พหโ สโ มาส ๒. ตตยโ าพหพุ พหโ สโ มาส ๓. จตตุ ถพี หพุ พหโ สโ มาส ๔. ปัญจมพี หพุ พหโ สโ มาส ๕. ฉัฏฐพี หพุ พหโ สโ มาส ๖. สตั ตมพี หพุ พหโ สโ มาส

๑. ทตุ ยโ าพหุพพหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบททตุ ยโ าวภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแหง่ บทสมาส อยา่ งนี้ อาคตา สมณา ยํ โส อาคตสมโณ (อาราโม) อ.สมณะ ท. มาแลว้ สอู่ ารามใด อ.อารามน้ัน ชอื่ วา่ มสี มณะมาแลว้

๒. ตตยโ าพหพุ พหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบทตตยโ าวภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแห่ง บทสมาส อยา่ งนี้ กตํ ปญุ ญฺ ํ เยน โส กตปญุ โฺ ญ (ปุรโโ ส) อ.บญุ อนั บรุ ษุ ใด กระทาํ แลว้ อ.บรุ ษุ น้ัน ชอื่ วา่ มบี ญุ อนั กระทําแลว้

๓. จตตุ ถพี หพุ พหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบทจตตุ ถวี ภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแห่ง บทสมาส อยา่ งนี้ สญชฺ าโต สเํ วโค ยสสฺ โส สญชฺ าตสเํ วโค (ชโน) อ.ความสงั เวช เกดโ พรอ้ มแลว้ แกช่ นใด อ.ชนนั้น ชอื่ วา่ ผูม้ คี วามสงั เวชเกดโ พรอ้ มแลว้

๔. ปัญจมพี หุพพหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบทปัญจมวี ภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแหง่ บทสมาส อยา่ งนี้ วโี ต ราโค ยสมฺ า โส วตี ราโค (ภกโ ขฺ )ุ อ.ราคะ ไปปราศแลว้ จากภกโ ษใุ ด อ.ภกโ ษุนั้น ชอื่ วา่ มรี าคะไปปราศแลว้

๕. ฉัฏฐพี หพุ พหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบทฉัฏฐวี ภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแหง่ บทสมาส อยา่ งนี้ ขณี า อาสวา ยสสฺ โส ขณี าสโว (ภกโ ขฺ )ุ อ.อาสวะ ท. ของภกโ ษใุ ด สนโ้ แลว้ อ.ภกโ ษุน้ัน ชอื่ วา่ มอี าสวะสนโ้ แลว้

๖. สตั ตมพี หพุ พหโ สโ มาส สมาสทเี่ อาบทสตั ตมวี ภโ ตั ตใโ นวเโ คราะหม์ าเป็ นบทประธานแห่ง บทสมาส อยา่ งนี้ สมปฺ นฺนานโ สสสฺ านโ ยสมฺ ึ โส สมปฺ นฺนสสโฺ ส (ชนปโท) อ.ขา้ วกลา้ ท. ในชนบทใด ถงึ พรอ้ มแลว้ อ.ชนบทน้ัน ชอื่ วา่ มขี า้ วกลา้ ถงึ พรอ้ มแลว้

พหุพพหโ สโ มาส แบง่ ตามลกั ษณะมี ๕๑. ตลุ ยาธกโ รณพหุพพหโ สโ มาส๒. ฉัฏฐอี ปุ มาพหพุ พหโ สโ มาส๓. น บพุ พบทพหพุ พหโ สโ มาส๔. ภนโ นาธกโ รณพหพุ พหโ สโ มาส๕. สหบพุ พบทพหพุ พหโ สโ มาส

ฉัฏฐอี ปุ มาพหุพพหโ สโ มาส๑. สวุ ณฺณสสฺ วณโฺ ณ อวโ วณโฺ ณ ยสสฺ โส สวุ ณฺณวณโฺ ณ (ภควา)๒. แอห.ว่งรทรอณงะอข.พอรงพะผรูม้ะผพี ูม้รพะี ภราะคภเาจคา้ เนจั้นา้ ใชดอื่ เวพา่ ยี มงดวี งรั รอณ.วะรเรพณยี งะดงั - วรรณะแห่งทอง

น บพุ พบทพหุพพหโ สโ มาส๑. สมาสมี น แปลงเป็ น อ อยหู่ นา้๒. นตถฺ โ ตสสฺ ปตุ ตฺ าตโ อปตุ ตฺ โก (ชโน)๓. อ.บตุ ร ท. ของชนน้ัน ยอ่ มไม่มี เหตนุ ้ัน อ.ชนนั้น ชอื่ วา่ มบี ตุ รหามไโ ด ้ หรอื ไม่มบี ตุ ร

ภนโ นาธกโ รณพหุพพหโ สโ มาส๑. บททงั้ หลาย ในวเโ คราะห ์ มวี ภโ ตั ตตโ า่ งกนั๒. เอกรตตฺ ึ วาโส อสสฺ าตโ เอกรตตฺ วโ าโส (ชโน)๓. อช.อื่คววา่ ามมอคี ยวู่าขมอองยชสู่ นนโ้ นคั้นนื เสดนโ้ ยี ควนื. เดยี ว เพราะเหตนุ ้ัน อ.ชนนั้น

สหบพุ พบทพหุพพหโ สโ มาส๑. สมาสมี สห เป็ นบทหนา้ เมอื่ สาํ เรจ็ เป็ นบทสมาสแลว้ เหลอื ไว ้ แต่ ส แปลวา่ เป็ นไปกบั ดว้ ย๒. สห ปตุ เฺ ตน โย วตตฺ ตตี โ สปตุ โฺ ต (ชโน)๓. อ.ชนใด ยอ่ มเป็ นไป กบั ดว้ ยบตุ ร เหตนุ ้ัน อ.ชนน้ัน ชอื่ วา่ เป็ นไปกบั ดว้ ยบตุ ร