Ons Eie - Jun-Jul 2019 Digitaal

JUNIE/JULIE ‘19 | Jaargang 54 • 3 Miltsiekte 08 -uitbraak bevestig CASEIH AFS 14 - vir beter presisieboerdery Toekoms vir Landbou 47 - Nampo gee insig

Ons ondersteun boere al meer as 50 jaar lank. Dit verg tyd om ’n deeglike begrip van die landbousektor op te bou. By Total het ons meer as ’n halfeeu gehad om ’n deeglike begrip van die landbousektor te kry. Hierdie kennis en ervaring het ons gehelp om innoverende oplossings te ontwikkel en deurentyd sterk te fokus op ons belangrikste kliënte, die boere. 2 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

Jun/Jul 2019 Jaargang 54 • 3 Ons Eie word deur Suidwes Beleggings (Edms) INHOUDSOPGAWE 06 Beperk uitgegee. 22 RUBRIEKE 32 Algemene kontaknommers vir Suidwes Groep 44 3Jun | Jul ‘19 Hoofkantoor: 018 581 1000 5 Op die Geestelike Akker 14 Klimaatverslag Ons Eie word ses keer per jaar na al sy lede en ander 19 Farmers giving pork the cold shoulder belangegroepe versprei. ARTIKELS Redakteur: Johan van Zyl 6 110 jaar van Suidwes E-posadres: [email protected] 8 Uitbreking van miltsiekte bevestig Selnommer: 084 504 3544 18 Gebruik kalk en gips tot jou voordeel 20 Die belangrikheid van Grafiese Ontwerper: Edward Adendorff chemiese grondopnames E-posadres: [email protected] 22 Markvooruitsigte vir 2019 seisoen Telefoonnommer: 018 581 1193 28 Oesversekering – noodsaaklik of nie? 31 Nuwe vaderskapverlof – wat behels dit? Advertensiewerwing: Ruth Schultz NUUS E-posadres: [email protected] Selnommer: 081 480 6413 16 Omnia neem reuse tree 16 Senior aanstelling by Suidwes Die inligting hierin, hoewel dit met sorg saamgestel 20 Kynoch kondig aankoop van word, word verskaf sonder enige waarborge hoegenaamd en Suidwes of die redakteur sal geen aanspreeklikheid twee maatskappye aan ten opsigte daarvan aanvaar nie. Dit staan outeurs vry 32 Animal diseases Act om menings te lug, maar geen artikel verteenwoordig 44 Jag genereer meeste wins noodwendig die mening van die uitgewer, die direksie 47 Nampo wys landbou se toekoms of hoofbestuur van Suidwes Beleggings (Edms) Beperk 48 Suidwes by Nampo 2019 nie. Behalwe in uitsonderlike gevalle, behou die uitgewer die reg voor om die nodige veranderinge aan te bring LEEFSTYL aan enige bydrae wat vir publikasie voorgelê word. 35 Bloemhof hou sportdag Daar bestaan outeursreg in hierdie werk. Enige 36 Gebruik van mis in jou tuin ongemagtigde aanhaling of reproduksie van die werk, 38 Tuinkalender of enige gedeelte daarvan, sonder die vooraf verkreë 40 Suidwes Plaaskombuis toestemming van die redakteur, is handelinge wat 42 Suidwes Boekrak outeursreg skaad en wat die oortreder regsaanspreeklik kan maak. PRODUKNUUS Geen gratis plasings of krediet sal gegee word vir 14 CASEIH AFS presisieboerdery geringe tipografiese foute wat nie die waarde van ‘n 17 Puik trekkers vir graanboere advertensie verminder nie. 24 Willard’s limited edition batteries 34 Nutrient deficiencies in vegetable plants Kennisgewing: Betaal u maandrekening 50 Gebruikte goedere met ʼn EFT-oorplasing Geagte Suidwes-lid Suidwes versoek u vriendelik om nie voortaan u maandrekening met ʼn kredietkaart te vereffen nie, maar eerder ʼn EFT-oorplasing te doen. Kredietkaart- betalings kos die maatskappy geweldig baie in terme van bankkoste. Help ons om Suidwes te verbeter. Bankbesonderhede vir die betaling van maandrekeninge: Kontak Suidwes vir die bankbesonderhede vir elke spesifieke bank by: 018 581 1000. www.suidwes.co.za

RUBRIEKE redakteursbrief So uit die perd se bek Suidwes Landbou het in Mei vanjaar sy 110de die hekke wat meer as 770 uitstallers besoek bestaansjaar gevier. Dit is ʼn reuse mylpaal vir het. Suidwes Landbou se uitstalling het weer- enige onderneming om te haal. Ten spyte van eens uit sy nate gebars. Lees meer hieroor op huidige ekonomiese omstandighede wat nie bladsy 47. noodwendig bydra tot die vooruitgang van ʼn onderneming nie, is Suidwes se personeel Dit is kommerwekkend dat die uitbreek van en bestuur gefokus om u as klant te dien miltsiekte in die Vrystaat/Lesotho-omgewing met akkurate advies, kwaliteit produkte en bevestig is. Risiko’s hieraan gekoppel kan vir dienste van hoogstaande gehalte. Lees gerus mens en dier op grootskaal benadeel. Verge- in hierdie uitgawe verder oor die ontstaan en wis uself asseblief met die feite oor hierdie ontwikkeling van Suidwes Landbou. siekte soos op bladsy 8 in hierdie uitgawe. Dit was weereens vanjaar so Die Suid-Afrikaanse landboubedryf het lekker om te sien hoe die boere- die afgelope paar produksieseisoene baie gemeenskap en die algemene wisselende klimaatstoestande ervaar, wat tot geweldige wisselings in produksie sowel as publiek die landbousektor kommoditeitspryse aanleiding gegee het. Dit tydens die 2019 Nampo het tot gevolg dat produsente se kontantreser- wes onder druk kom, oorlaatskuld raak al hoe Oesdag ondersteun. groter en produsente het al hoe minder finan- sieringsopsies. Lees in hierdie uitgawe meer Dit was weereens vanjaar so lekker om te sien oor hoe Suidwes Landbou u kan bystaan met hoe die boere-gemeenskap en die algemene ʼn pasmaak plan om vooruitgang te verseker. publiek die landbousektor tydens die 2019 Nampo Oesdag ondersteun. Volgens Graan Mooi loop! Johan van Z yl SA, is ‘n rekord aantal besoekers vanjaar deur Stuur jou brief vir ons Een van die maniere wat ons in plek stel om lesers van die Ons Eie die geleentheid bied om ook hul stempel in die tydskrif af te druk, is om ‘n brieweblad te begin. Lesers word uitgenooi om vir ons te skryf oor ‘n betrokke kwessie of onderwerp waarby mede-lesers sal baat vind. Ons sien uit om u brief in die Ons Eie te publiseer. Stuur briewe per e-pos na [email protected] 4AdresverJaunnde|rJinugl-‘1e9n verspreiding-navrae kan geriwgwwwor.sduaidawn:eSsu.cnoe.lzlea by 018 581 1002 of [email protected].

RUBRIEKE Op die geestelike akker KYK ANDERS! deur Ds Jackie van Zyl, goeie gesondheid en stabiele omstan- Ons sal eendag die ewige lewe be- ons die waarde daarvan besef om dighede vir ons kinders hê, maar erwe en in die volmaakte, heilige eerder skatte in die hemel bymekaar NG Kerk, Leeudoringstad alles op aarde gaan verby. teenwoordigheid van ons Here wees, te maak, as hier op aarde. Dan is Sy waar ons vol lof voor Hom sal buig! koninkryk my eerste prioriteit, en nie Een van die lesse wat ’n mens Swaarkry en vrees, dit wat ek het, my eie welvaart nie. vroeg in jou lewe leer, is dat hier waar ek bly, dit waarvoor ek Maar ook nou, hier op aarde, verander die aardse lewe maar net nie werk, dit wat ek bymekaarmaak, dit hoe ons leef. Ons hou ons oog So, kind van die Here, sit weer jou wil wees wat ons wil dit wil hê nie... dit waarvoor ek my hier afsloof, gerig op die onsigbare, en nie die geloofsbril op! Kom ons kyk vir Dinge werk ongelukkig nie altyd misdaad, is alles tydelik. Dit wat sigbare nie, en ons noem dit geloof. ’n slag weer anders na onsself, na soos ons dit beplan nie. ek elke dag om my sien, hou nie Geloof verander die manier hoe ons kyk! ons omstandighede, na die wêreld. vir ewig nie. Niks op hierdie aarde Ons kyk anders en dink anders as Mag die Heilige Gees ons negatiewe Maar wat sê Paulus oor hierdie is seker en vir altyd gewaarborg mense sonder geloof en sonder die patrone van kyk verander. Oefen jou dinge wat ons so beplan en waaraan nie. Alles in hierdie lewe het ’n Here en sonder ’n ewige toekoms! oog om die onsigbare dinge te sien, ons so hard werk? 2 Kor 4:18: “Ons vervaldatum. en weet dat niemand jou ooit kan oog is nie op die sigbare dinge gerig God se liefde vir my, sy teenwoordig- beroof van jou hemelse erfenis nie! nie, maar op die onsigbare; want die Maar waarvoor leef en werk ons heid in my lewe, die troos van sy sigbare dinge is tydelik, maar die dan? Dit wat God vir ons gee in Gees, verander my prioriteite. onsigbare, ewig”. Jesus Christus is ewig! Dan begin ons anders leef, omdat Ons wil so graag vastigheid hê, ’n huis besit, ’n vaste beroep beoefen en finansiële sekuriteit hê. Ons wil KONTAKBLOK: Suidwes Handelstakke: Bloemhof Kingswood 053 433 2141 Bamboesspruit Leeudoringstad 018 581 3301 Bloemhof 018 571 0182 Onderdele 053 433 0274 Makwassie 018 065 0014 Boshof 053 433 1348 Migdol 053 965 0730 Bothaville 053 541 0050 Christiana Schweixer-Reneke 053 963 1041 Bultfontein 056 515 4576 Strydpoort 018 065 0012 Christiana 051 853 1747 Onderdele 053 441 2235 Vryburg 053 927 2264 Delmas 053 441 3302 Wolmaransstad 018 596 1300 Hertzogville 013 665 0500 Hertzogville Hoopstad 053 421 9008 Leeudoringstad 053 444 1907 Onderdele 053 421 9218 Louwna 018 581 2022 Makwassie 053 970 4007 Hoopstad Migdol 018 597 4104 Reivilo 053 965 0610 Onderdele 053 444 1419 Schweizer-Reneke 053 953 0233 Stella 053 963 1294 Werkswinkel 053 444 1312 Tosca 053 983 0025 Vryburg 053 933 0012 Migdol Africum: Wesselsbron 053 927 2218 Commodities Wolmaransstad 057 899 2137 Onderdele 053 965 0608 Logistics 018 581 1000 018 596 1076 Mills 018 581 1000 Schweizer-Reneke 018 596 1065 Onderdele 053 963 1316 Werkswinkel 053 963 2200 Stella Terratek, Raddix, Nvirotek & Wynland: Onderdele 053 983 0194 Terratek 018 581 1000 Vryburg Raddix 018 468 8660 Onderdele 053 927 4033 Nvirotek 012 252 7588 Werkswinkel 053 927 4033 Wynland 021 873 3514 Wesselsbron Onderdele 057 899 1977 AgriCapital Hooftakke: Bethlehem Agrifriend Equipment Handelstakke: Graan Silo’s: Bothaville 058 303 1363 Amalia Christiana 056 515 1094 Bothaville Bamboesspruit 053 964 0620 Delmas 053 441 2232 Bloemhof 018 571 0261 Hoopstad 013 665 0500 Onderdele 056 515 4576 Christiana 053 433 1002 Lichtenburg 053 444 1023 Hallatshope 053 441 2211 Schweizer-Reneke 018 632 0730 Werkswinkel 056 515 4576 Hertzogville 018 065 0013 Vryburg 053 963 2145 Hoopstad 053 421 9158 Wesselsbron 053 927 5681 Wolmaransstad Kameel 053 444 1012 Leeudoringstad 057 899 1381 053 989 0005 018 581 1072 Onderdele 018 596 1098 Werkswinkel 018 596 2212 Leeudoringstad Onderdele 018 581 2066 www.suidwes.co.za Jun | Jul ‘19 5

ARTIKELS 110 jaar van suidwes 1909 - 2019 Suidwes Landbou vier vanjaar sy wees nie. In September 1942 is genotu- is die onderneming gereorganiseer om by 110de bestaansjaar. Om 110 jaar leer dat die depressiejare van 1933 en die problematiese situasie aan te pas en te bestaan is ‘n geweldige mylpaal daarna verby was, stabiliteit toegeneem het hy ’n tydperk van aanpassing en kon- vir enige organisasie. Ons gaan in elke het en boere al meer selfstandig geword solidasie tegemoet gegaan. In 1948/1949 uitgawe van die Ons Eie vir u ‘n oorsig oor het. In dié voorspoedige tyd het Vryburg is grondbone vir die eerste keer in die die geskiedenis en grootste mylpale van ook ’n selfstandige wyk met sy eie direk- Suidwes-gebied verbou. Suidwes gee. Nie net is die geskiedenis in- teur geword. teressant nie, maar dit gee ook ‘n bepaalde Die Koöperasie is op 18 Augustus 1950 as oorsig oor die belangrikheid en kultuur van In 1943 het lede oor die hoë pryse van ’n beperkte besigheid geregistreer, nadat die organisasie. sakke, ander landbougoedere, die grade- 71% van die lede ten gunste daarvan ring van mielies en direkte verkope van gestem het. Baie bedankings van dié wat Op 29 Mei 1909 het 20 boere in ’n klein graansorghum deur van die lede gekla. daarmee verskil het, het daarna gevolg. Die geboutjie te Wolmaransstad vergader en Militêre voertuie is gebruik om mielies te besigheid het van toe af as Suid-Westelike besluit om ’n koöperasie te stig. Hierdie vervoer as gevolg van ’n geweldige tekort Transvaalse Landboukoöperasie Beperk besluit was die gevolg van ’n behoefte aan aan transportvoertuie. Met die ledeverga- bekend gestaan. Die Landbank het in die samewerking onder boere na die verarming dering te Schweizer-Reneke, is besluit dat vyftigjarige herdenkingsboek van Suidwes en verwarring wat deur die Anglo Boere- aandag gegee sal word aan die oprigting genoem dat die onderneming, vandat oorlog veroorsaak is. Die boere het ’n van ’n mieliemeule. In Maart 1944 was daar dit ’n beperkte besigheid geword het, sy behoefte gehad aan ’n gesagsliggaam wat ’n poging om die Koöperasie in ’n maats- aandelekapitaal gereeld in verhouding na hulle belange kon omsien deur, onder kappy te omskep. Dit is egter deur die lede tot die omvang van sy sake vergroot het. andere, spekulante en uitbuiters, wat uit verwerp. ’n Oeslening van meer as £1 000 Na die totstandkoming van die beperkte die plaasboer se wins ryk geword het, uit te 000 is in 1945 aangevra – wat as ’n groot besigheid, het ’n tydperk van meganisasie skakel. Dit moes gedoen word sonder om mylpaal beskou is. In 1946 is genotuleer gevolg met ’n fenomenale uitbreiding van die verbruiker uit te buit – ’n benadering dat daar, as gevolg van die Tweede Wêreld- boerderye. wat tot van dag toe nog een van Suidwes oorlog, nie voldoende brood of mielies te se prioriteite is. koop was vir gesinne nie. Voorsiening van In April 1953 wou die Bestuur ’n Opel-motor sakke was swak, terwyl kwotastelsels, die teen £809 aankoop. Dit is aangeteken dat In die vorige uitgawe van die Ons Eie, het inkorting van krediet en probleme met die ’n nuwe motor te duur vir die enkel man op ons ‘n oorsig gegee van 1916 tot 1939. bemarking van graansorghum baie onge- straat was. Twee boekhoumasjiene is ook lukkigheid veroorsaak het. aangekoop om die boekhouding te megani- Die produksie van graan het steeds in die seer. In 1959 (met die onderneming se vroeë 1940’s toegeneem en daar is op nog Werkswinkeldienste is in 1946 ingestel. vyftigste herdenking) is die Hoofkantoor meer ontvangsplekke aangedring. Die toe- Vinnige uitbreidings het veroorsaak dat van die Koöperasie na ’n meer moderne maak van graan met seile en die insit van daar na ’n herindeling in 1947, in totaal, tien gebou verskuif en is ’n omset van £8 000 sementvloere is druk bespreek tydens oes direkteurswyke was (met Stella bygevoeg), 000 ten opsigte van produkte, en £2 400 leningsvergaderings in 1941, maar is eers met ’n ledetal van 4500. Wysigings vind 000 ten opsigte van implemente, behaal. uitgestel. Volgens die rekords het 325 lede ook plaas wat die onderneming in staat Op daardie stadium het die Koöperasie hulle in 1941 by Suidwes aangesluit. Die stel om meer dienste vir sy lede te verrig: 42 graanstore/ontvangsdepots, vier effek van die Tweede Wêreldoorlog is direk hoofsaaklik verskepings, uitklarings en mieliemeulens, ’n lusernmeule, grondbone deur boere gevoel, omdat sakke vir lewering versendings, sowel as die versekering verwerkingsfabrieke en 19 handelstakke laat arriveer het, terwyl die beskikbaarheid van oeste, produkte, lewendehawe, land- gehad. Die onderneming het in 1959, van ander items soos implemente en kuns- boumasjinerie en landbougereedskap is onder andere, die volgende graanprodukte mis, ook problematies was. volgens ’n koöperatiewe stelsel gedoen. vir sy lede hanteer: mielies, graansorghum, grondbone, wintergrane, lusern en aartap- Die Raad het lede aangeraai om kraalmis Op 20 Maart 1947 het die Voorsitter pels, met mielies en graan sorghum steeds op hul plase te berg en in die plek van aangekondig dat die tekort aan graan- die belangrikste. kunsmis te gebruik. Die Raad het in sakke so akuut geword het dat mielies daardie jaar ook die lede bedank vir hul uitgeskud en van “dam”-opberging gebruik Lees in die volgende Ons Eie ʼn verdere ondersteuning en gesê dit was duidelik gemaak moes word. Die permitstelsel terugblik oor die 110-jaar van Suidwes as dat hulle stadigaan besig was om hul vir die voorsiening van kunsmis en die organisasie in Suid-Afrikaanse landbou. selfstandigheid terug te kry en nie meer koeponstelsels vir sakke en mielies is druk langer van die middelman afhanklik wou bespreek. Gedurende hierdie moeilike tye 6 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

SUIDWES PERSONEEL VIER 110 JAAR KINGJAMES 47780/A Versekering wat koning kraai op die plaaswerf. As die leier in korttermynversekering vir oor 100 jaar verstaan Santam die boerderybedryf. Daarom verseker ons alles van jou vee en oeste tot jou persoonlike en boerderybates onder een sambreel. Santam. Regte, egte versekering. Vir meer inligting, bel jou makelaar of besoek www.santam.co.za/products/agriculture. Jun | Jul ‘19 7 Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommwerw34w16.s).uidwes.co.za

ARTIKELS UITBREKING VAN MILTSIEKTE BEVESTIG deur die Nasionale Rooivleis Produsente Diere wat miltsiekte kry, wys ge- meter diep begrawe word en die Organisasie woonlik die volgende tekens: grond moet deeglik met kalk chloried • hulle vreet nie; behandel word. Alle veeboere word versoek om hul beeste, skape en bokke • het ‘n daling in melkproduksie; • Karkasse kan ook verbrand word dringend teen miltsiekte in te sonder dat hulle oopgesny word. ent. Miltsiekte kom ook voor by wild en • melk mag bloederig wees; derhalwe mag wildsvleis wat besmet • Verdagte gevalle moet dadelik by die is met miltsiekte, onder geen omstan- • die diere haal moeilik asem en lê gereeld. naaste dieregesondheidstegnikus of dighede geëet word nie. staatsveearts aangemeld word. Vrektes kan binne 72 uur ná besmetting Boere moet ook uiters versigtig wees plaasvind. In sommige gevalle loop daar • Die staatsveearts kan metodes wanneer nuwe diere ingekoop word en bloed uit die anus en neusholtes uit. voorskryf om die terrein, voertuie en seker maak dat die diere siektevry is. ander produkte te ontsmet. Die beweging van diere (vee en wild) Elke milliliter bloed van ‘n dier wat vrek moet sover as moontlik vermy word aan miltsiekte, bevat miljoene van die Beheer van miltsiekte by mense: en indien enige gevalle van vrektes bakterieë. Hierdie bloed besmet die • Die vleis van besmette karkasse mag voorkom, moet die karkas met die omgewing. Die bakterieë kan dan vir grootste omsigtigheid hanteer word en tot 250 jaar in die omgewing oorleef nie geëet word nie. nie oopgesny word nie. as ‘n spoor (weerstandbiedende vorm van die bakterie). Spore word gevorm • Alle kontak met die karkas van ‘n dier Dit volg ná ‘n uitbreking van miltsiekte wanneer besmette liggaamsvloeistof wat aan miltsiekte gevrek het, moet naby Maseru in Lesotho bevestig is. In in aanraking kom met suurstof (bv. vermy word. dié geval is mense ook met die virus waar ‘n dier gebloei het, of indien ‘n besmet nadat die karkasse oopgesny miltsiektekarkas oopgesny word) Om • Beskermende klere moet gedra word en die vleis geëet is. hierdie rede moet ‘n miltsiektekarkas wanneer die karkas begrawe of ver- nooit oopgemaak word nie. brand word. Die besmette gebied is binne ‘n radius van tien kilometer onder kwarantyn ge- Mense wat miltsiekte opdoen, kry ‘n Simptome: plaas. Boere van die Ha-Tseka-distrik is velvorm van die siekte indien wonde • Diere kan binne twee ure vrek sonder gewaarsku om hul diere nie na ‘n skou besmet word, ‘n longvorm indien hulle in Maseru te neem nie en die beweging spore inasem en ‘n dermvorm van die om enige kliniese simptome te toon. van diere tussen die Vrystaat en Leso- siekte indien besmette vleis geëet word. tho sal beperk word en geen handel van Die longvorm is die dodelikste. • Koors. diere sal toegelaat word nie. Volgens wetgewing (Wet 35 van 1984) • Moeilike asemhaling. Die gebiede wat betrokke is sluit in móét alle diere elke jaar teen miltsiekte Ladybrand in die Maseru-sone, Zastron, ingeënt word. • Spierspasmas en rooiheid van slym- Wepener, Maputsoe, Botha Bothet en vliese kan voorkom. Thabo Mofutsanyane. Beheer van miltsiekte by diere: • Vee moet jaarliks teen die siekte • Bloederige uitskeiding uit die neus, Miltsiekte word deur ‘n bakterie Ba- mond en anus. cillus anthracis veroorsaak. Diere kry ingeënt word. · miltsiekte wanneer hulle besmette • By gevorderde gevalle kan swelling van plantmateriaal, water of selfs bene van • Karkasse van diere wat vermoedelik die kop en nek voorkom, wat tot asem- dooie diere inneem. aan miltsiekte dood is, moenie oop- halings- en slukprobleme kan lei. gesny word nie. Diagnose: • Sulke karkasse moet ten minste twee Miltsiekte word deur middel van ‘n bloedsmeer gediagnoseer. 8 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

™ By BASF loop boer sterk deur ons are en word ons gedryf deur ’n passie vir wat ons die beste doen: boer! Ons ken die land en verstaan die klimaat ... daarom is volhoubare plaasbestuursoplossings vír Suid-Afrikaners, déúr Suid-Afrikaners, nodig. Met die oog op die toekoms is dit nóú die tyd om verantwoordelik om te gaan met hulpbronne, doeltreffend te produseer en voortdurend na volhoubaarheid te strewe. Waarvoor wag jy? Skakel vandag nog jou BASF-verteenwoordiger en word deel van die oplossing. Saam boer is beter boer. uppe marketing A19890 BASF Suid-Afrika (Edms) Bpk • Sestiende Straat 852, Midrand, 1685 • Posbus 2801, Halfway House, 1685 • Tel: +27 11 203 2400 9 Faks: +27 11 203 2461 • Webblad: www.agro.basf.co.za • Mobielewebblad: m.agro.basf.co.za www.suidwes.co.za Jun | Jul ‘19

PROMOSIE ARTIKEL Kuilvoer – beheer die proses om gehalte te behou deur Albert van Rensburg, Besturende • Ondoeltreffende fermentasie weens Minimalisering van verliese Direkteur, Biomin SA ontoereikende melksuurbakterieë en te Die sukses van die proses word gedurende min suikers om die fermentasieproses te die eerste twee weke bepaal. Die eerste Kuilvoer word op die meeste plase versnel. drie tot vyf dae van die inkuilingsproses op een of ander stadium gebruik as is van kardinale belang. Die afbreek van voedingsbron. Boere begaan egter • Swak verseëling. Dit veroorsaak dat lug proteïene is die hoogste op die eerste dag dikwels foute met die maak van kuilvoer, die bunker binnekom. Daarom moet be- nadat die bunker geseël is en neem vinnig wat die verskil beteken tussen ‘n produk hoorlik toesig gehou word dat rotte, voëls af soos wat suurstof verbruik word, met van gehalte en ‘n minderwaardige een. en vee nie die plastiek beskadig nie. baie min proteïenafbreking na een week van behoorlike inkuiling. Die produksie van konsekwente, hoë • Stadige uitvoertempo, veral in warm gehalte kuilvoer vereis goeie bestuur en somermaande. Die tempo waarteen die pH daal, is baie aandag aan detail. Die spoed waarteen belangrik. Die pH moet binne vier dae van 6 die gewas ingekuil word, die voginhoud, Dit is belangrik om te verstaan hoe die tot 4 daal. Genoeg suiker en doeltreffende snylengte en kompaksie, kan alles ’n groot biologiese en chemiese prosesse, wat melksuurbakterieë is nodig, want die invloed hê op die fermentasieproses en gedurende inkuiling voorkom, plaasvind, suikers word deur die melksuurbakterieë stoorverliese. wat die uitwerking daarvan op kuilvoerge- in melksuur omgesit. Die wenslikste halte is en hoe dit beheer en gemanipuleer eindprodukte is asynsuur en melksuur. Die Algemene foute met die kan word. DM gaan verlore soos wat die bakterieë maak van goeie kuilvoer is: stysels en suikers tot asynsuur en melk- • Die materiaal is te nat (die voginhoud is Fermentasieproses suur afbreek. Die doelwit is om hierdie Inkuiling is in wese die preservering van ‘n verliese te beperk en die voedingstowwe in bo 75%). Die gewas moet teen die regte gewas deur die uitsluiting van lug (suur- die kuilvoer te bewaar. Hoe vinniger hierdie voginhoud (60 tot 75%) gekuil word om stof), waarna fermentasie plaasvind en proses van pH-daling geskied, hoe minder goeie kuilvoerfermentasie te bewerk- suikers na melksuur verander word deur voedingstofverliese kom voor. stellig. Kuilvoer wat te nat is, veroorsaak melksuurbakterieë. Mikrobe-aktiwiteite verliese weens loging en die groei van hou dan weens ‘n lae pH-vlak op en die Dit is noodsaaklik dat die bakterieë wat vir ongewenste mikroörganismes, wat weer materiaal bly stabiel, mits dit nie met water die produksie van asynsuur en melksuur tot onsmaaklike kuilvoer lei. Oormatige of lug in aanraking kom nie. verantwoordelik is, dadelik na inkuiling droë kuilvoer (<50% vogtigheid) verhoog begin groei en vermeerder. Suurstof egter droëmateriaal (DM)-verliese weens Gehalte kuilvoer word verkry wanneer moet daarom so vinnig as moontlik deur respirasie en verhitting en bied minder melksuur die oorheersende suur is wat middel van goeie kompaksie uit die bunker geleentheid vir die groei van die gewen- geproduseer word, aangesien dit die mees verwyder word om die vermeerdering ste melksuurbakterieë. doeltreffende fermentasiesuur is en die pH van asynsuur- en melksuurproduserende van die kuilvoer die vinnigste sal laat daal. bakterieë te maksimaliseer. Mikrobes • Swak kompaksie (minder as 600 kg/m3) Hoe vinniger die fermentasieproses voltooi (bakterieë wat vir fermentasie verantwoor- belemmer die fermentasieproses. ’n word, hoe meer voedingstowwe sal in die delik is) benodig anaërobiese toestande Minimum snylengte van 20 tot 25 mm kuilvoer behoue bly. (die afwesigheid van lug) om te groei. verbeter kompaksie. Soos wat bakterieë suiker verbruik, word 10 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

PROMOSIE ARTIKEL eindprodukte (asynsuur en melksuur) ge- Bakteriële kuilvoerinokulante word ont- plant-graankuilvoere is berug daarvoor produseer, wat veroorsaak dat die pH daal. werp om die spoed en omvang van die dat dit onstabiel is sodra die bunker oop- primêre fermentasie te verhoog. Kuilvoer- gemaak word (dit word warm). ’n Groter Doeltreffende fermentasie verseker ’n inokulante kan geklassifiseer word vol- hoeveelheid heterofermentatiewe bakterieë smaakliker en meer verteerbare voer, wat gens hulle uitwerking op die materiaal wat in kuilvoerinokulante is nuttig om aërobiese optimale DM-inname aanmoedig en gevolg- ingekuil word, of volgens die eindprodukte bederf te verminder en om die raklewe van lik tot verbeterde diereprestasie lei. wat hulle produseer. Hulle kan in twee hierdie tipe kuilvoere te verbeter (produksie hoofkategorieë verdeel word, naamlik ho- van beide melksuur en asynsuur). Sukses van die proses mofermentatiewe en heterofermentatiewe Die inkuilingsproses benodig 15 tot 20 kuilvoerinokulante. Peulgewasse soos lusern kuil moeiliker in dae om ’n stabiele fase te bereik. Daar is omdat dit min suikers bevat – gemiddeld ’n geleidelike verhoging in melksuur aan- Homofermenteerders net 5% – en dit het ‘n hoë proteïeninhoud. gesien melksuurproduserende bakterieë Homofermenteerders produseer slegs Die belangrikste mikpunt is om so vinnig die eenvoudige suikers afbreek. Wanneer melksuur van suiker. Bakteriële stamme as moontlik ’n lae en stabiele pH te bereik, melksuurbakterieë al die suiker in die ge- wat in hierdie groep val is Enterococcus fae- met melksuur as die vernaamste fermenta- was uitgeput het, of wanneer die pH-vlakke cium, Lactobacillus plantarum, L. acidophilus, sieproduk. Daarom sal ’n kuilvoerinokulant laag genoeg daal om groei te beëindig (4,2 L. coryneformis, L. salivarius, Pediococcus met ’n groter hoeveelheid homofermen- tot 4 of laer), begin die stabiele fase. acidilatictici en P. damnosus. tatiewe bakterieë hierdie tipes kuilvoer bevoordeel en verliese beperk (produseer Solank as wat die bunker verseël en anaëro- Die homofermentatiewe kuilvoerinokulan- hoofsaaklik melksuur). bies bly, vind min biologiese aktiwiteit te is die mees gesogte, aangesien hulle gedurende hierdie tydperk plaas. Soos wat aktiwiteit nie DM-verliese veroorsaak nie. Uithaalfase suurstof egter stadig deur die bunker se Daar is min twyfel oor die doeltreffendheid Kuilvoer word warm wanneer dit uit die mure en bedekkings binnedring, kan dit die van die homofermentatiewe kuilvoer- kuil verwyder word en met lug in aanraking groei van gis, muf en aërobiese bakterieë stamme wat tans in kuilvoerinokulante kom, omdat dit begin gis en swamme op die bunker-oppervlaktes veroorsaak. As gebruik word. Homofermentatiewe kuil- begin groei. Veral voere wat nog heelwat die voer te droog is, is fermentasie beperk voerinokkulante verbeter fermentasie en residuele suikers ná inkuiling bevat, en die pH-vlak kan nie voldoende daal nie. verhoog DM-herwinning. soos mieliekuilvoer, is dikwels onstabiel. Indien dit gebeur, sal verrotting plaasvind. Hierdie organismes omskep oorblywende Heterofermenteerders plantsuikers, melksuur en ander energie- Wanneer daar aan hierdie kuilvoerbeginsels Heterofermenteerders produseer koolstof- ryke voedingstowwe in die kuilvoer in voldoen word, kan kuilvoer se gehalte verder dioksied, etanol, asynsuur en melksuur. koolstofdioksied, water en hitte. Gevolglik verbeter word deur kuilvoerinokulante. Bakteriële stamme wat in hierdie groep val veroorsaak bederwing gedurende die is Lactobacillus brevis, L. kefiri, L. buchneri, L. uithaalfase verhoogde DM-verliese en ’n Kuilvoerinokulante cellobiosus, L. fermentum en L. viridescens. hoër risiko van toksiese organismes en Die natuurlike fermentasie van groen hulle mikotoksiene. Asynsuur (afkomstig plantmateriaal in die bunker, kan nie beheer Die nadele van heterofermentatiewe kuil- vanaf heterofermenteerders) vertraag die word nie, omdat daar geen beheer is oor voerstamme is dat die asynsuurproduksie groei van swamme en gisting. die tipe en getalle bakterie wat natuurlik op tot energie- en DM-verliese lei. Hoewel die plant voorkom nie. Dit lei daartoe dat asynsuur (vanaf heterofermenteerders) Die probleem van aërobiese bederf is kuilvoer soms ongewenste komponente bederfbare organismes inhibeer, veroor- veral ernstig wanneer die voertempo bevat wat die waarde daarvan as veevoer saak ’n oormaat daarvan (>30g/kg DM) stadig is vanweë die bunker wat te wyd kan inperk. Dit is moontlik om beide die dat voer se smaaklikheid en gevolglike is, en wanneer kuilvoer in warm of vogtige spoed en patroon van fermentasie te inname en diereprestasie verlaag. weerstoestande uit die bunker verwyder beïnvloed deur kuilvoer-inokulante by te word. Verwyder ’n minimum van 150 voeg. Op hierdie wyse word fermentasie In goeie kuilvoer is melksuur en asynsuur mm kuilvoer per dag in die winter en 450 volkome beheer en die fermentasieproses gebalanseer sodat die lae pH-waarde, mm in die somer vanuit die kuilvoergesig word deur gewenste melksuurbakterieë tesame met die asynsuur, die bederfbare (voorkant van bunker). Om kuilvoer twee gedomineer om voedingstofverliese te organismes kan inhibeer. Die feit dat al tot vier keer per dag in kleiner porsies uit beperk. Bakteriële inokulante kan die hoe meer heterofermentatiewe kuilvoer- die bunker te verwyder, in plaas van in een aantal melksuurbakterieë in die kuilvoer stamme in die mark beskikbaar is, maak groot porsie, sal verhitting voorkom. verhoog en ’n drastiese, vinnige verlaging die keuse van die regte stam ’n moeilike een. in die pH lei tot stabiele, hoëgehalte kuilvo- Kuilvoerinokulante kan nie goeie inkuil- er met die minimum voedingstofverliese. Verbeterde smaaklikheid ingspraktyke vervang nie. Die gebruik van Melksuur is die enigste metaboliet wat kuil- ’n kuilvoerinokulant kan egter die gehalte Die toediening van melksuurbakterieë voer se smaaklikheid verbeter. Ongelukkig van kuilvoer aansienlik verbeter, aërobiese moet tydens die kerfproses plaasvind om maak hoë vlakke van melksuur kuilvoer stabiliteit verbeter en verliese beperk. Die doeltreffende kontak van bakterieë met meer vatbaar vir aërobiese bederfbaarheid. insluiting van ’n kuilvoerinokulant as ’n die materiaal te verseker. Navorsing het Die ideaal is dus om homofermenteerders roetineprosedure kan die boerdery se winste getoon dat die getal melksuurbakterieë en heterofermenteerders te kombineer om aansienlik verhoog. Die belangrikste aspek sodoende drasties vermeerder vanaf kerf voedingstofverliese te beperk en ’n balans om hier in ag te neem is nie die prys nie, totdat die materiaal in die bunker geplaas tussen melk- en asynsuur te handhaaf vir maar die opbrengs op belegging. Die duurste word. Verder is aangetoon dat as die melk- goeie smaaklikheid en aërobiese stabi- kuilvoerinokulante is dikwels dié wat nie die suurbakterieë eers in die bunker toegedien liteit. Kuilvoerinokulante wat beide homo- gewenste uitwerking op kuilvoer het nie. word, dit totaal oorheers word deur die fermenteerders en heterofermenteerders melksuurbakterieë wat natuurlik op die bevat, word dus aanbeveel. Vir meer inligting, kontak Albert van gewas teenwoordig was. Rensburg by 018 468 1455 of 083 409 Mielies is maklik om in te kuil omdat dit 5315 of volg hulle op hulle Facebook by Hoewel ’n doeltreffende inokulant kan help ’n relatiewe hoë suiker- en styselinhoud Biomin South Africa. om goeie kuilvoer beter te maak, sal dit bevat. Mielies en sorghum bevat genoeg egter nie swak kuilvoer goed maak nie. wateroplosbare koolhidrate (10 tot 12%) vir suksesvolle inkuiling. Mielies en heel- www.suidwes.co.za 11Jun | Jul ‘19

MAAK Shift/1276/A KRAGVOER VAN JOU KUILVOER Bewaar die energie in jou kuilvoer natuurlik. BIOMIN® BioStabil is ’n reeks kuilvoer-inokulante wat fermentasie in ’n breë kuilvoerspektrum (gras, lusern, graan-heelplante, klawer, mielie- heelplante, ens.) verbeter en versnel deur pH-waardes gedurende die inkuilproses vinniger te verlaag. Sodoende word kuilvoerstabiliteit tydens voer-onttrekking uit die kuilvoerbunker verbeter, selfs nadat die bunker oopgemaak is. Die resultaat is ’n hoër droëmateriaal-, energie- en voedingstofbehoud – ’n waarborg vir laer insetkoste plus hoër produksie en wins. Kry meer besonderhede by www.biomin.net/kragvoer of skakel ons by 018 468 1455. 12 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

“Jou vennoot in volhoubare waarde- en welvaartskepping” TERRATEK is ‘n verskaffer van landbou en omgewingskundige dienste en Terratek glo dat elke landbouprodusent is toonaangewend wat betref die multi- en interdissiplinêre benadering die reg het tot kwaliteit, waarde, diens, tot die versameling en verwerking van inligting na bestuursinligting en kundigheid. Ons dienste sluit onder andere die volgende in: innovasie en volhoubaarheid in elke aspek van hul besigheid. Landbou-ekonomie: Vee-, wild- en weidingkunde: Kontantvloei en scenario beplanning; Voerontledings; Bedryfstakbegroting met: gelykbreekpunte, Voervloeibeplanning; kontantvloei, Wildplaasbeplanning; kredietvloei en Rantsoenbalansering; geprojekteerde boerderywins en groei; Vetmestingaanbevelings; Langtermynbegroting vir een tot vyf jaar; Spesie- en geslagsamestelling van wild Lewensvatbaarheidstudies; Ander algemene veekundige dienste. Meganisasiebeplanning; Melkbestuursontleding; Geografiese Inligtingsdienste Besigheidsplanne met metings wat jou Die GIS-afdeling werk saam met ander boerdery op ʼn feitebasis in perspektief plaas. Terratek spesialiste om aan jou ʼn afgeronde en interpreteerbare produk te lewer vir Grondkunde en Akkerbou: korrekte inset-, land- en kampbeplanning. Kalkaanbevelings; Grondklassifikasie; Skakel ons gerus by Besproeiingskedulering; Voorlopige grondondersoeke; 018 581 1016 Optimale bemestingsaanbevelings; Bepaling van droëlandgrondwaterinhoud; Penetrometer opnames - grondkompaksie; Grond chemiese opnames en analises / “Grid” steekproefneming; Bepaling van opbrengspotensiaal vir verskillende gewasse. Addisioneel tot die primêre landbougerigte vakgebiedvoorligting word ander professionele dienste soos opvolgbeplanning en besigheidstrukturering ook aangebied. Hierdie dienste word aangebied in samewerking met ander geassosiëerde deskundiges. www.suidwes.co.za 13Jun | Jul ‘19

PRODUKNUUS CASEIH AFS® NEEM PRESISIE- BOERDERY TOT HOËR HOOGTES Geïntegreerde presisie – Reg vir die toekoms. CaseIH AFS® (Advanced Farming Systems) is aan die voor- punt van landboupresisie vir meer as ‘n dekade. Dit gee boere die vermoë om die hele produksiesiklus te beheer. CaseIH AFS het al die nodige oplossings om herhaalbare akkuraatheid te verkry, tot so min as 1.5cm. Dit verminder oorvleuelings, sny insetkostes en maksimeer jou oesproduksie. Ons bied ons kliënte verskeie seinopsies met verskillende ak- kuraatheidsvlakke wat boere die geleentheid gee om die beste sein te kry vir elke nodige applikasie. Ons bied ook die opsie om geïntegreerde AFS-sisteme op hul masjiene te installeer of selfs derdeparty sisteme soos “Trimble Guidance” wat op nuwe of bestaande masjinerie geïnstalleer kan word. CaseIH AFS se Pro700 digitale skerm is die toonaangewer met 7 verskillende lae veranderende toediening (Variable rate) wat die Pro700 se Task Controller die voorloper maak, alles op die punte van jou vingers. Wees meer akkuraat, produktief en effektief met al die CaseIH AFS® se presisie-oplossings. AFS Connect maak gebruik van GPS- en selfoonseine om tweerig- AFS View, Mapping and Records stel in staat om stropingsdata te ting datastroming moontlik te maak. Dit stuur belangrike inligting analiseer en rigtingslyne en grense kan opgetrek word. AFS Books soos posisie, brandstofvlakke, temperatuur en oliedruklesings fokus meer op die boekhou-afdeling van die boerdery terwyl AFS van die masjien terug na jou deur middel van selfoonsein. Selfs Water Control gebruik word vir dreineringsapplikasies en kaarte GEO-fencing en curfew verstellings kan ook opgestel word. Die wat opgetrek moet word. data kan verkry word op ‘n selfoon, tablet of skootrekenaar. CaseIH se AFS Desktop sagteware voorsien ons ook van vier U is welkom om enige van u Agrifriend verkoopverteenwoordigers verskillende tipe rekenaarsagteware-pakkette: AFS View, Mapping of u AFS produkspesialis te kontak vir meer inligting rondom ‘n and Records, AFS Books en AFS Water Control. CaseIH AFS® of Trimble guidance produkte. Klimaatverslag: Junie 2019 deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek Grafiek 1: Grafiese vergelyking van ENSO 3.4 deurslag gee vir ‘n suksevolle oes. sone toestande Mei 2019. Die ordegrootte vir Neutrale-toe- Oorsig: Daar bestaan steeds ʼn 66% stande vergroot tot in Januarie -waarskynlikheid dat El Niño-toe- Die soliede lyn in Grafiek 1 dui die 2020 maar sal waarskynlikheid stande sal voortduur gedurende plantdatums (onderpunt) aan, terwyl die ‘n geringe invoed hê op die Junie en Augustus van 2019. bo-punt die bereiking van die gemiddelde heersende El Niño-toestande. reproduktiewe stadium vir koring (123-153 Die hoër as normale gemiddelde Grafiek 1 dui die waarskynlikheid van die dae) aandui. Die reproduktiewe stadium temperature is ‘n direkte gevolg ordegrootte van die voorkoms van La Niña-, El en saadvul vind dan plaas en ongewensde van El Niño-toestande. Die El Niño- en Neutrale-toestande oor tyd vanaf toestande kan die opbrengs benadeel. Niño-toestande kan ‘n verlaging in Junie 2019 tot Februarie 2020 aan. Die El Koring aanplanting in die droëland ge- die langtermyn gemiddelde reënval Niño-toestande moontlikheid het verswak biede moet met omsigtigheid geskied en vir die volgende paar maande veroorsaak. gedurende Junie 2019 vanaf die vooruit- voldoende opgegaarde grondvog kan die Modelvoorspellings wat gedurende die skatting van Mei 2019 en toon steeds ‘n af- winter gemaak word, is egter minder ak- waardse neiging soos aangedui in Grafiek 1 kuraat teenoor die res van die jaar, dus is se soliede rooi stawe. Die vooruitskatting vir onsekerheid vlak hoog en hierdie uitkoms die verskillende moontlikhede van El Niño-/ kan maklik verander. Southern Oscillation-toestande (ENSO) van Mei 2019 word met die rooi stippel lyn in Saamgestel deur: Esmond Coen (Inligting Grafiek 1 aangedui. Dit wys daarop dat die Bestuurder: Terratek) voorkoms/ontwikkeling van die El Niño-toe- Suidwes Landbou: Terratek stande (soliede stawe) versterk het teenoor Met erkenning aan: NOAA en CPC/IRI die verwagting van die ENSO-waarskyn- likheidsmodel van Mei 2019. 14 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

uppe marketing A19840/OE Ontsluit jou opbrengspotensiaal ... PLANT JOU SUKSES MAIZE DKC76-77BR Jou behoeftes is uniek; ons het pasgemaakte produkte en tegnologie. DKC76-77BR is ons nuwe wit baster met die Kom ons praat oor hoe ons jou volgende uitstaande kenmerke: opbrengspotensiaal kan ontsluit ... • Uiters meerkoppig. • Uitstekende opbrengspotensiaal. Kontak ons by [email protected] • Baie goeie staanvermoë. • Uitstekende graangehalte. www.dekalb.co.za DEKALB South Africa • Veral geskik vir medium plantpopulasies. • Word aanbeveel vir die oostelike en westelike EDnEgKAaLgBeSAwith udsek:albsa @DEKALB_SA mielieverbouingstreke. 15PLANJTunJO| JUuSl ‘U19KSES DEKALB®, Acceleron®, Roundup Ready® MAIZE 2 en YieldGard® MAIZE 2 is geregistreerde handelsname van Monsanto Technology LLC. Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston 2021. www.suidwes.co.za

NUUS Omnia neem Die bou van die aanleg sluit ook aan by Die oorblywende produk nadat die reuse tree Omnia se benadering om ’n “beter wêreld” kalsiumnitraat verwyder is, is ’n produk na groener te skep, sê mnr. Jacques de Villiers (Bes- genaamd “Nitrophosphate Mother Liquer” vervaardiging turende Direkteur van Omnia Nutrilogie® in (NPML). Dit bevat steeds klein hoeveel- Suid-Afrika). Die vervaardiging van nitro- hede kalsiumnitraat en salpetersuur en is D ie nuwe nitrofosfaataanleg op fosfaat is heelwat meer omgewingsvrien- ryk aan fosforsuur. Sasolburg wat die landboumaats- delik as die produksie van fosforsuur, wat kappy Omnia Nutrilogie® onlangs in fosfaatbesmette gips as byproduk het. Die NPML word met ammoniak en swael- produksie gestel het, is ’n belegging van suur geneutraliseer. Hierdie stap het ’n droë R695 miljoen in die landbou. Tydens die vervaardiging van forsforsuur produk, naamlik Nitrofosfaat-poeier (NP) word die kalsiuminhoud van die rots in tot gevolg wat hoofsaaklik mono-ammoni- Die produk wat die aanleg lewer sal as fos- die vorm van gips verwyder. In die nitro- umfosfaat, ammoniumnitraat, ammonium- faatbron in die maatskappy se kunsmis- fosfaat-proses word die kalsium gebruik sulfaat en ’n klein hoeveelheid gips bevat. verkorrelingsaanleg gebruik word. om ander produkte te vervaardig wat die negatiewe invloed op die omgewing aan- Die NP (poeier) en NPML (vloeibaar) Omnia kan nou fosfaatrots in die produksie- sienlik verlaag. word dan as rou materiaal in Omnia se proses gebruik, pleks van duurder en verkorrelingsaanlegte gebruik. “Omnia moeiliker bekombare alternatiewe soos Salpetersuur word gebruik om die fos- is die enigste plaaslike vervaardiger van fosforsuur. faatrots te verteer met ’n gevolglike produk chemies verkorrelde kunsmis, wat beteken wat ryk is aan fosforsuur en kalsiumnitraat. dat elke korrel al die voedingstowwe bevat Fosfaatrots kan van verskeie plaaslike en wat vir die spesifieke produk geregistreer internasionale verskaffers verkry word, Soveel as moontlik van die kalsiumnitraat is,” sê De Villiers. “Die bou van die nuwe terwyl fosforsuur in Suid-Afrika slegs deur word gekristaliseer en geskei. Dit word aanleg differensieer Omnia selfs verder Foskor verskaf word. Dit gee aan Omnia dan skoongemaak en in Omnia se am- in die kunsmisbedryf, aangesien ons nou groter beheer oor sy produksie-waardeket- moniumnitraat/kalsiumnitraat (ANCN)- of in staat is om op ’n baie groener manier ting en sal ook die deurset deur die maat- Omnical™-aanlegte gebruik. kunsmis te vervaardig. skappy se salpetersuuraanleg verhoog. Dié aanleg word nie in hierdie stadium tot Omnia Holdings, die houermaatskappy “Ons fokus deurentyd op nuwe maniere om sy volle kapasiteit benut nie. waarvan Omnia Nutrilogie® ’n divisie is, ons negatiewe invloed op die omgewing te besit ook BME, wat dan ANCN gebruik om verminder. Hierdie is ’n reuse tree in die rig- plofstowwe te vervaardig. ting van ’n beter wêreld vir ons en elke mens in die plekke waar ons sake doen,” sê hy. Senior aanstelling by Suidwes Landbou Mnr Bertus Krüger is aangestel as die ABSA, AgriSeker, Marsh en Old Mutual. nuwe Hoof Uitvoerende Beampte van Raddix – die Versekeringsaf- Krüger beskik oor ‘n B.Sc. (Hons) graad in deling van Suidwes Landbou. Landbou asook ‘n MBA-graad. Mnr Bertus Krüger, nuwe Hoof Mnr Krüger was sedert 1994 ‘n senior land- Volgens dr Herman van Schalkwyk, Groep Uitvoerende Beampte van Raddix boukundige en later ‘n besproeiingspesialis Hoof Uitvoerende Beampte van Suidwes – die Versekerings-afdeling van in die Wes-Kaap. Landbou, is mnr Krüger se kundigheid in Suidwes Landbou. verskeie versekeringsplatforms asook sy Sedert 2002 het mnr Krüger betrokke betrokkenheid by besigheidsontwikkeling, 16 Jun | Jul ‘19 geraak in die versekeringswese as senior ‘n groot voordeel vir die maatskappy. landbou-onderskrywer en later in meer senior Bestuursposisies by verskeie verse- Mnr Krüger aanvaar diens op 1 Julie 2019. keringshuise, naamlik ARS en later Santam, www.suidwes.co.za

Omnia is daartoe verbind om met elke belegging wat ons in die landbou maak, ‘n beter wêreld te skep vir ons en elke mens in die plekke waar ons sake doen. www.fertilizer.co.za Puik trekkers vir graanboere deur Arno du Plessis, Nasionale verkoops- TEGNOLOGIE heid ryspasiëringsopsies bied aan boere die bestuurder: Northmec Aan die voorkant bied die Rowtrac gevor- aanpasbaarheid wat hulle nodig het. derde hoëtegnologiebande wat met ’n laer Case IH se Magnum Rowtrac-trekker- lugdruk werk sowat 40% – vergeleke met KIES ROWTRAC reeks bied beter produktiwiteit, beter tradisionele MFD-trekkerbande. Die Rowtrac het deurlopend vier punte wat hantering en meer aanpasbaarheid kontak maak met die grond. Gevolglik is aan graanboere. Dit beteken ’n langer spoor op die grond stabiliteit en beweegbaarheid baie doel- vir verminderde verdigting en ’n beter treffender as die bekende twee-rusper- Geen enkele trekkeroplossing kan aan ál die vastrapvermoë. bandstelsel. behoeftes van ’n boer voldoen nie. Indien jy egter ’n graanprodusent is in ’n streek met Verskeie bandopsies maak dit maklik om Krag word eweredig na ál die wiele versprei, moeilike grondtipes, kan die gebruik van aan die agterkant die rusperbandbreedte dus kan swaar werktuie nie veroorsaak rusperbandtrekkers die oplossing wees in aan te pas by enige rywydte in die oesprak- dat die masjien se neus lig en trekkrag só alle omstandighede. tyk. Hierdie eksklusiewe rusper-band- verlore gaan nie. Die stuur van die masjien stelsel ossilleer en draai om een punt. Dit bly steeds op die voorwiele en verskuif nie Magnum Rowtrac-trekkers is ontwerp verseker ’n plat voetspoor sodat die krag na die agterkant nie, wat dalk die kenmerk om die ideale balans te handhaaf, met op die grond kan kom en konstant behoue van ’n groot pantservoertuig kan aanneem. bandopsies wat by die landery se rywydte bly. Hierdie ontwerp lewer vastrapvermoë en grondtipe aanpas. Dit het ’n ossillerende en krag wat nie deur sleep- of driepunt- Danksy die oppervlakte van 1,4 m² van agterste rusperbandstelsel wat ontwerp is werktuie beïnvloed word nie. Dit bied ook elke rusperband op die grond, word wiel- sodat die krag op die grond deur die straf- ’n gemaklike rit oor terrasse en ongelyke of glip tot ’n minimum beperk, produktiwiteit ste grondtoestande konstant bly. oneweredige grondtoestande. outomaties verhoog, en brandstofverbruik in verhouding verminder. Hierdie trekkers hou vier kontakpunte op RYWYDTES die grond. Dit verminder oppervlakdruk en Hetsy jy rys of katoen, beet of aartappels, betekenminder gewigsoordrag van voor sojabone of koring, mielies of sonneblomme na agter. Dit is beter as die twee-rusper- plant, die Magnum Rowtrac se onderstel bandstelsel, en bied beweegbaarheid en is ontwerp om aan te pas by jóú omstan- hantering wat met dié van ’n wieltrekker dighede op jóú plaas. ’n Groot verskeiden- vergelyk kan word. www.suidwes.co.za 17Jun | Jul ‘19

ARTIKELS GEBRUIK KALK EN GIPS TOT JOU VOORDEEL deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek middel van ‘n soutsuur-oplossingmetode Gips kan by die kalk ingemeng word om bepaal is. Die inherente chemiese kwaliteit ‘n vinnige beskikbaarmaking van kalsium Dit is die einde van die produksieseisoen van die kalk word verder verhoog deur die en swael in die grond te bewerkstellig. en produsente begin voorberei vir fynheidsgraad daarvan. Hoe fyner die kalk Gips neutraliseer nie grondsuurheid die volgende seisoen. Plantvoed- gemaal is, hoe groter is die kontakopper- nie, tensy daar seskwioksied (yster en ingstoftekorte en pH-regstellings kan nou vlak daarvan wat die reaktiwiteit daarvan aluminium hidro oksiede) in die grond gedoen word om tyd te bespaar in die be- in die grond verhoog. teenwoordig is. Kalsiumkarbonaat, mag- sige planttyd tydvenster. Kalktoedienings nesiumkarbonaat en gips (CaSO4.2H2O) is een van die hoof regstellingtoedienings Die KKE(Hars) ontleding se waarde is ‘n kan grondaggregasie (struktuur vorming) gedurende die tydperk om lae pH-waardes, funksie van die fynheid van die kalk en die verbeter wanneer dit met sekere klei- kalsium- en magnesiumtekorte reg te stel. chemiese neutralisasie potensiaal van die minerale geassosieer word. Die kalsiumioon kalk. Dit wil sê dat die KKE(Hars) waarde kan deur sy kationiese oorbruggingseffek Daar is ‘n paar faktore waarvan die pro- die naaste betekenisvolle aanduiding is op die flokkulasie van klei en organiese dusent van moet weet om ‘n doeltreffende van hoe die kalk in ‘n grond oplossings sal materiaalverbindings, ‘n deurslaggewende kalkbron te kies om die lae pH-waardes reageer om ‘n positiewe verandering in die rol speel in die vorming en stabiliteit van te herstel tot aanvaarbare vlakke. Die pH te maak. Die fynheid van die kalk beïn- grond aggregate. In gronde waar die belangrikste faktor is die reaktiwiteit van vloed nie die KKE(HCl) analise se waarde natriumvlakke hoog is, kan die natrium uit- die kalk, want indien die kalk nie vinnig en nie. Die produsent moet dus seker maak ruil met kalsium. Dit verminder op sy beurt effektief in die grond reageer nie, gaan die dat daar na die chemiese suiwerheid sowel gronddeeltjiesdispersie, oppervlakkorsing regstelling nie genoegsaam en tydig wees as die fynheid gekyk word vir ‘n effektiewe en aggregatiese slaking wat geassosieer nie. Die faktore wat die kalkreaktiwiteit reaksie in die grond. word met natriumbevattende gronde bepaal is die chemiese suiwerheid, fynheid, en verhoog indirek die stabiliteit van die samestelling en hardheid van die kalk. Die Kalktoevoeging tot die grond verhoog grond. Ongewensde hoë natriumvlakke chemiese suiwerheid word bepaal deur die kalsium en/of magnesium in die grond- kan verlaag word deur die gebruik van gips. hoeveelheid kalsiumkarbonaat (CaCO3) en oplossing en kan terselfdertyd ook ‘n magnesiumkarbonaat (MgCO3) wat die positiewe verandering in pH meebring. Die kostes van gewasverbouing is hoog kalkbron bevat. Bekalking is veral belangrik na ‘n droë en foute moet uitgeskakel word om seisoen, waar daar residuele kunsmisele- winsgewendheid te verhoog, daarom Hoe hoër die persentasie van kalsium- en mente in die grond agtergebly het. Die is dit belangrik om dit van meet af magnesiuminhoud in die kalk is, hoe suiwer- residuele kunsmis kan deur voldoende reg te doen. Kontak gerus Terratek by der is die bron en hoe hoër is die kwaliteit. bekalking aan die plant beskikbaar gestel (018) 581 1016 vir ’n ingeligte en wins- Die KKE(HCl) ontledingswaarde van die kan word. Dit is omrede regstellings van gewende konsultasie. kalk dui die totale neutralisasiepotensiaal die pH en bekalking nie oor die hoof gesien van die kalk aan. Die KKE(HCl) waarde is moet word nie. die kalsiumkarbonaat ekwivalent wat deur www.suidwes.co.za 18 Jun | Jul ‘19

RUBRIEKE Farmers switching from pork to ducks, ostrich and chickens by Wandile Sihlobo, Agbiz Head Economist While the discussion about the African swine fever has Given that there seems to be no end in sight to this African swine largely focused on China, the likes of Vietnam are also fever, my sense is that global meat prices are likely to remain at fairly reeling from its effects. The Vietnamese authorities are higher levels in the near-to-medium term, and will somewhat spillover now asking farmers to diversify away from pork to other livestock to the South African meat industry, particularly pork. In fact, this was – a difficult task, I imagine, for a nation that is among the world’s already a feeling that I got from conversations with South African top ten highest per capita pork consumers. But there is progress pork producers at a conference in Pietermaritzburg on 17 May 2019. in this diversification approach. I hear that Vietnamese farmers are now switching to raise ducks, ostrich and chickens instead, with the hopes of substituting pork, and still providing affordable meat to consumers. We are fortunate here in South Africa as we are still in good shape although there were few reports of African swine fever cases last month. In short, the first reported case was on a farm in North West earlier in April, and it affected specifically wild pigs. The outbreak was detected early, with good response from the gov- ernment veterinarians. There was no threat to the South African pork industry nor consumers, as is still the case. On 24 April 2019, the South African Pork Producers’ Organisation reported another diagnosis on a small farm in the Delmas area of Mpumalanga. The farm had about 180 pigs, mainly fattening pigs and a few sows bought from an auctioneer in the area. The farm was immediately quarantined, and there was no imminent threat to the industry, nor consumers. The reduced pork supplies in a number of Asian countries have had a notable impact on global meat prices. Figure 1 below illus- trates the FAO Meat Price Index which has been on an upward trend over the past few months.

NUUS Kynoch kondig die aankoop van Sidi Parani en Profert Kunsmis aan Kynoch Kunsmis, ‘n afdeling van Farmisco Sidi Parani sal deur ‘n proses van be- kaanse en Afrika kunsmismark te bou. Die (Edms.) Bpk. en ‘n toonaangewende planning en integrasie gaan. Gedurende Kynoch-span sien uit na die nuwe uitdag- plantvoeding produsent en verspreider, die periode sal elke besigheid individueel ings en moontlikhede. het op 26 Februarie toestemming van die voortgaan. Dit sal verseker dat waardevolle Kompetisie Kommissie ontvang vir die suk- belanghebbendes gemaklik is met die Kynoch Kunsmis sesvolle verkryging van die oorblywende veranderinge en dat werknemers ten volle Kynoch het in die afgelope 100 jaar as ‘n 51% in Sidi Parani. Kynoch (deur middel van geïntegreerd is met die besigheidsmodel. Suid-Afrikaanse maatskappy gegroei tot die houermaatskappy, EIHL) is nou ‘n 100% Sidi Parani (Edms.) Bpk. is ‘n kunsmis- ‘n toonaangewende invoerder, menger, en aandeelhouer in Sidi Parani. Verder, het maatskappy wat al vir meer as 30 jaar in verkoper van korrel-, vloeibare en spesiali- Kynoch ook Profert Kunsmis aangekoop. die bedryf is. Die besigheid spesialiseer in teitskunsmis. Kynoch is deel van die ETG plantvoeding vir produsente en bied ‘n groep, een van die vinnigste groeiende Sidi Parani is ‘n invloedryke rolspeler in diverse reeks van produkte. Sidi streef daar- landbou konglomerate wêreldwyd. Dit stel vloeibare kunsmis in die Noord-Kaap, na om die mees wetenskaplike oplossings Kynoch in staat om sy handelsmerk en Noord-Wes en Wes-Vrystaat. Kynoch vir ‘n verhoogde opbrengs te bied, gevolglik stempel verder uit te brei, terwyl hulle hul sal met die verkryging van Sidi Parani ‘n hulle slagspreuk: Gefokus op die opbrengs! erfenis voortbou. meer fokus-gedrewe en ekonomiese vol- houbare kunsmisbesigheid verseker. Die Profert is in 1999 gestig en het in korrel Kynoch – verbeterde doeltreffendheid aankoop-ooreenkoms sal Kynoch toegang en vloeibare kunsmis gespesialiseer. Die deur innovasie. gee tot nuwe markte en addisionele groep het meng-aanlegte in al die groot produksiekapasiteit. Hierdie ooreenkoms provinsies reg oor Suid-Afrika. Vir meer informasie oor Kynoch Kunsmis, is in lyn met Kynoch se besigheidsmodel kontak Bruce Shuker: bruce.shuker@ om verbeterde doeltreffendheid deur inno- Volgens Bruce Shuker, Kommersiële kynoch.co.za of besoek die webtuiste by vasie te verseker. Bestuurder van Kynoch, is daar ruimte www.kynoch.co.za. om ‘n aansienlike posisie in die Suid-Afri- Die belangrikheid van chemiese grond-opnames deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek troon geneem word, wat meer akkuraat is, lande deurlopend bekend is en die bestuur maar wel duurder. Laasgenoemde praktyk daarvan op ‘n hoër vlak kan geskied. Die Een van die belangrikste aspekte in word aangewend vir variërende plasing oordeelkundige bemestingbestuur veroor- gewasverbouing is plantvoeding. van kunsmis in bestuurseenhede in ‘n pro- saak dat daar nie oor- of onderbemes Plantvoeding is die toevoeging van duksie-eenheid. Dit bring mee dat die regte word nie en rendement word verkry op die elemente tot die grond om gewasse nader hoeveelheid op die regte plek toegedien toegediende voedingstowwe. aan hul genetiese potensiaal te laat presteer. word en vermorsing en besoedeling van Dit is voordelig vir die produsent want plantvoedingstowwe word uitgeskakel. Stroperdata word verwerk en ontleed om hoër oeste word gerealiseer wat groter ‘n vasstelling te doen om die ontrekking winste meebring. Die grootste oorsaak van In die toepassing van ‘n presisieboerdery- van voedingstowwe te monitor. Die ontrek- opbrengs wanprestasie, buiten reënval, praktyk word ‘n ruitpatroon-opname aan- kingsyfer kan gebruik word om ‘n berekende is die blindelingse toevoeging van plant- beveel, eenkeer in vier jaar, waarna die aanpassing te maak op die voedingstatus voedingstowwe tot die grond sonder om saamgestelde monsterpraktyk toegepas na die oes om ‘n nuwe bemestingsprogram te weet wat die behoefte of tekorte is. Dit word vir die jare tussen in. Sodoende, kan vir die daaropvolgende seisoen uit te werk. veroorsaak soms verlaagde pH en katioon die hoër koste van die ruitpatroonopname Genormaliseerde bestuursones kan vanuit wanbalanse wat die opname van voed- verdiskonteer word oor die vierjaar periode, die stroperdata, chemiese ontledingsdata ingstowwe belemmer wat die opbrengs wat in effek, die koste daarvan verminder. en grondfisiese data bereken word vir die gewoonlik benadeel. Die metodologie verseker dat daar tydige optimale bestuur van die produksieproses. inligting van die voedingstofstatus van die Normalisasiekaarte se voordeel is dat dit Om die tekorte vas te stel moet grondont- die produksie-eenhede in opbrengssones ledings gedoen word om te bepaal watter verdeel, wat die impak van die variasie van elemente is genoegsaam en waar daar reënval basies elimineer en sodoende kan tekorte is. Daar word vir die belangrikste daar op die beheerbare en bestuurbare plantvoedingstof-elemente ontleed naamlik: faktore gefokus word. fosfaat, kalium, kalsium, magnesium, natrium, uitruilbare suur, digtheid, swael, pH en Terratek bied aan produsente die dienste suurversadiging. Die grondmonsters kan as waar daar opnames van die plantvoeding- ‘n saamgestelde monster van ‘n produksie- stowwe gemaak word, asook advies vir eenheid geneem word waar meer as een die regstelling en bestuur daarvan. Skakel plek gemonster word en gemeng word om ons gerus by 018 581 1016. ‘n enkele monster op te maak. Andersins, kan grondmonsters op ‘n spesifieke ruitpa- 20 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

PIO-OE-300419 www.suidwes.co.za 21April | Mei ‘19

ARTIKELS Om te meet is om te weet 22 Jun | Jul ‘19 Hoe lyk die markvooruitsigte vir die 2019 seisoen en hoe raak dit jou bemarkingsopsies? deur Bettie Dunhin, Bestuurder: Suidwes boerdery en situasie. Dit stel die produsent Makelary in staat om die impak van enige verander- ing in omstandighede te bepaal, pro-aktief Inleiding: op te tree en deurlopend sy portefeulje te moniteer. Laastens stel dit die produsent Die Suid-Afrikaanse landboubedryf het in staat om verskansing en kontraktering die afgelope paar produksieseisoene te baseer op feite en nie op emosie nie. baie wisselende klimaatstoestande ervaar, wat tot geweldige wisselings in Die mark verhandel natuurlik nie altyd op produksie sowel as kommoditeitspryse vlakke wat dit moontlik maak om tran- aanleiding gegee het. Dit het tot gevolg saksies teen die boerdery se prysmikpunte dat produsente se kontantreserwes onder te sluit nie. In alle gevalle is dit belangrik druk kom, oorlaatskuld raak al hoe groter om ook op hoogte te bly met die faktore en produsente het al hoe minder finan- wat plaaslike markpryse kan beïnvloed, sieringsopsies. Produksie- en prysbestuur ten einde te bepaal óf die mikpunt enigsins raak al hoe moeiliker en al hoe belangriker. behaal sal kan word al dan nie. Wat staan ‘n produsent te doen? Hoe maak Faktore wat markpryse kan beïnvloed: ‘n boer ‘n plan? Die volgende fundamentele faktore kan hier- die seisoen plaaslike markpryse beïnvloed. Boerdery vandag kan nie net vir die liefde In- en uitvoerpariteitsvlakke van graan van die saak suksesvol bedryf word nie. bly die raamwerk waarbinne ons mark Dit is ‘n besigheid met baie faktore wat funksioneer. Plaaslike oesgrootte bepaal soms heeltemal buite enige produsent se waar ons binne die raamwerk verhandel. beheer is, maar binne hulle vermoë is om Die volgende faktore kan ‘n invloed op te bestuur. Produksiekoste is die begin van plaaslike prysbeweging hê: alles. Om te meet is om te weet! BBP model: • Pariteitsvlakke Suidwes Graan het ‘n Beplannings-, Bemarkings- en Portefeuljebestuursmodel • Plaaslike oesgrootte en kwaliteit (BBP model) ontwikkel om as hulpmiddel gebruik te word in die bestuur van prys- Pariteitsvlakke risiko. Die doel van hierdie model is beter Die Verenigde State van Amerika (VSA), prysrisikobestuur deur middel van effek- produseer die meeste graan in die wêreld. tiewe bestuurspraktyke met die opname, Wêreld vraag- en aanbodsyfers word dis analisering en implementering van data, direk beïnvloed deur die vraag- en aan- wat produsente in staat stel om feite-geba- bodsyfers van die VSA. Met die skryf van seerde besluite te neem. hierdie artikel, was die VSA besig met hul 2019 graanaanplantings. Baie nat Met behulp van die BBP-model word ‘n riglyn toestande het hul mielie-aanplantings waarop verskansings- en bemarkings- vertraag en was hulle op 26 Mei op 58% besluite gebaseer kan word, daargestel. geplant teenoor die 5-jaar gemiddeld van Ten eerste word die direk toedeelbare 90%. Die optimale aanplantingstyd vir sowel as die nie-direk toedeelbare pro- mielies in die VSA is Mei, terwyl sojabone duksiekoste van elke gewas-vertakking in nog aangeplant kan word tot einde Junie. die boerdery vasgelê en ontleed. Hierna Indien die VSA se oesgrootte verlaag kan word die verwagte boerdery-inkomste pryse hoër verhandel op hulle plaaslike beraam aan die hand van die langtermyn beurs, Chicago Board of Trade (CBOT). gemiddelde opbrengs van elke vertakking. Hoër pryse kan ons plaaslike pariteits- ‘n Gelykbreekprys teen verskillende opbrengs- raamwerk lig, wat ondersteunend is vir scenarios word vir die boerdery bereken. plaaslike pryse. Die eerste doelwit met verskansing- en bemarkingstransaksies is om die gelyk- Die ander faktor wat ‘n drastiese effek op breekprys te behaal. Soos wat verskansing- die VSA pryse kan hê en sodoende ons of prysingstransaksies gedoen word en pariteitsvlakke beïnvloed, is die handels- soos wat groter duidelikheid omtrent oorlog wat tussen die VSA en China oesverwagtinge gekry word, word dit in geheers het met die skryf van hierdie die model vasgelê. Sodoende word die artikel. Hierdie geveg tussen die grootste prysingsmikpunte vir die boerdery voort- twee lande in die wêreld het naas oes- durend herbereken om vir veranderende grootte, die potensiaal om pryse drasties omstandighede voorsiening te maak. te laat styg of daal. Ekonome het gewaar- sku dat Suid-Afrika in die kruisvuur tussen Hierdie proses stel die produsent in staat die twee lande se oorlog vasgevang kan om prys- en verskansingsbesluite te neem word. Volgens die ekonome is dit nie goeie op faktore wat gegrond is op sy eie unieke nuus vir die rand en kommoditeitspryse www.suidwes.co.za

ARTIKELS nie. Suid-Afrika is een van die wêreld se sedertdien. Die huidige mielie-oesgrootte drasties verander vanaf voor planttyd, grootste kommoditeitsuitvoerders met word tans geskat op 10,655 miljoen ton. na opkoms, gedurende strooptyd en na veral steenkool, yster en alluminium. Hier- Tesame met die oordragvoorraad van strooptyd. die oorlog strem alle groei in ontluikende 2,846 miljoen ton en amper 700 000 ton ekononieë. China veg terug en het reeds as invoere, het ons ‘n totale plaaslike aanbod Hoe raak dit jou bemarkingsopsies? gevolg van verskille in die onderhandelings- van 13,761 miljoen ton volgens Graan SA Suidwes Graan bied ‘n wye verskeidenheid proses ongeveer 9 miljoen ton sojaboon se syfers. Die Suid-Afrikaanse verbruik produkte wat die produsent instaat stel invoere vanaf Noord-Amerika vervang word op 10,837 miljoen ton beraam en om reeds voor planttyd, na opkoms, met invoere vanaf Suid-Amerika. China voorsiening van ongeveer ‘n miljoen ton saadstadium, deegstadium, met strooptyd is die grootste invoerder van sojabone in word vir uitvoere gemaak. Die totale plaas- en na strooptyd die gepaste produk vir sy die wêreld. VSA pryse kan sywaarts tot like verbruik word gesamentlik geskat behoefte te kies. Produkte wissel vanaf ‘n laer verhandel indien die vraag daal en die op 11,817 miljoen ton. Dit verminder die minimumprys tot ‘n vaste basiskontrak, ‘n aanbod verhoog. eindvoorraad vir die seisoen na 1,945 mil- vasteprys tot produkte wat die produsent joen ton toe. Voorsiening word gewoonlik instaat stel om te deel in enige mark- Hierdie armdruk tussen ‘n verswakkende gemaak vir 45 dae se verbruik, oftewel beweging na strooptyd. Kontak gerus rand en VSA pryse, kan ons pariteitsband ongeveer 1,320 miljoen ton, die soge- u graan verkryger vir meer inligting oor laat wipplank ry. naamde pyplyn voorraad. Dit verminder die BBP-model, verskansingsriglyne en die surplus na pyplyn na net 625 000 ton. ons reeks produkte. Skakel ons gerus by Plaaslike oesgrootte en kwaliteit: Wisselende klimaatstoestande kan dus ‘n 018 581 1156 as u wil deel wees van die Laer opbrengste en kwaliteitsprobleme wesenlike effek op plaaslike prysbeweging daaglikse selfoon markinligtinggroep. Bly is ‘n direkte gevolg van die wisselende hê met planttyd later die jaar. op hoogte, neem ingeligte besluite, tree klimaatstoestande wat ons plaaslik ervaar. pro-aktief op en ervaar die waartoevoeging. Groot mielie-oordragvoorade van bykans Slotsom: Om te meet is om te weet! drie miljoen ton sedert die 2016/17 pro- Dit is duidelik uit die bogemelde dat duksiejaar, het voorraadvlakke ondersteun marktoestande baie vinnig kan verander. ten spyte van ‘n afname in produksie Bemarkingsbehoeftes kan dus deurlopend ONS DIENSTE SLUIT DIE VERSKAFFING EN ONDERHOUD VAN DIE VOLGENDE IN: Weegbrue, Voerkarre, Veeskale, Siloskale, Toets trok, Sagteware & Parte Kontak ons vir al jou Weegoplossings! BLOEMFONTEIN WILLIE RHYNO 051 432 9552 082 637 1340 083 292 2042 [email protected] 11 Nico Le Roux Straat, Nuwe Oos Einde, Eenheid 7 www.wwwoww.susidwceas.cloe.zsa .co.za 23Jun | Jul ‘19

PRODUKNUUS WILLARD BATTERIES “We are emphasising the relationship LAUNCHES LIMITED between people and nature,” Mr Strydom EDITION ‘BLUE’ BATTERY continued. “The Willard BLUE battery campaign is a great way for people to get Raising awareness of plastic pollution in the oceans behind the idea of recycling plastic and ensuring that it doesn’t pollute our oceans and beaches. We want to highlight the interconnectedness between people and nature and how we all depend on a healthy, natural environment for our wellbeing.” Willard’s first limited-edition battery was the successful eye-catching pink battery where a portion of the proceeds went to the Breast Cancer Community Carer, PinkDrive. Next came the limited-edition Rhino battery, a rugged, resilient battery which was developed to cope with the harsh conditions faced by game rangers’ vehicles as they help protect our rhinos. The limited-edition Red battery highlighted the importance of donating blood and many people responded enthusiastically to the call to action. What do vehicle automotive components 98% of which is recoverable, and out of Willard Batteries are manufactured in and the ocean have in common? Not which new batteries are manufactured. Port Elizabeth and has been present in much. But awareness of plastic pollution Highlighting the importance of collecting South Africa since the 1920’s. Production is a growing concern. and recycling plastic waste plaguing our started in Port Elizabeth, South Africa, in oceans and beaches is therefore a logical 1954. Rated amongst consumers as their Items most commonly found on our extension of this practice.” favourite battery brand of choice, Willard beaches are carrier bags, potato chip Batteries is the preferred supplier of a packets, cigarette lighters, plastic bottles “Collecting rubbish washed up on beaches comprehensive range of premium quality and caps, earbuds, fishing lines, light is the easiest way to track litter at sea, and automotive batteries to the replacement sticks, plastic lollipop sticks, straws and it helps to reduce the amounts of plastic in market. (Independent Research). sweet wrappers. the environment.” Follow on Facebook: https://www.facebook. The world’s oceans produce 70% of our oxygen, “In line with this, we have launched a limited- com/WillardBatteries/ absorb vast amounts of carbon dioxide edition Willard BLUE battery. Available at and drive the Earth’s weather systems. Our selected retail outlets, the Willard BLUE About Willard Batteries oceans are an essential source of food, Battery range aims to highlight the threat Research results indicate widespread and feed over a billion people. Floating plastic poses to our oceans and beaches support of the Willard Batteries brand. Apart plastic within the ocean poses a serious by encouraging the recycling of plastic.” from being voted the most loved automotive threat to fish, seabirds, marine reptiles and battery, research has once again confirmed marine mammals. “Willard is working on this project with the high level of brand awareness and brand the Beach Co-op, an NGO committed to preference of Willard Batteries. Ten percent of the world’s population rely improving and ensuring the health of our on fishing-related activities for their liveli- oceans. The Beach Co-op will be benefitting The product range is designed to cope hoods, from commercial and small-scale from a generous donation from Willard, with the harsh conditions of Africa. It also fishing, to transport and tourism. with a portion of the proceeds from the remains committed to its environmental campaign being set aside for this purpose,” responsibilities. The life cycle of a lead-acid Corne Strydom, Sales and Marketing explains Mr Strydom. “Beach clean-ups are battery follows a continuous, closed loop. Executive at AutoX, manufacturer and also being planned for later in the year in When a scrap battery is collected and distributor of Willard® Batteries in South conjunction with the Beach Co-op.” returned to Willard Batteries, its lead and Africa, says that plastic waste affects all plastic are reclaimed and directed to new the world’s oceans. “We believe that very People participating in the campaign will battery manufacturing. little effort is currently applied to this in also stand a chance to win a Big 5 Sea South Africa. It is estimated that 8.8 million Safari in Hermanus, with luxury accom- Over the years, Willard Batteries has built a metric tons of plastic waste is dumped in modation at the Marine Hotel. To enter strong track record of service excellence and oceans each year, causing widespread the competition, customers must register has worked hard to establish the trust of its harm to the marine environment.” the purchase of their new BLUE batteries customers. It continues to maintain the core online at https://willard.co.za from the of the brand that has defined it: its values, “Willard Batteries has a well-documented 1st of April to the 30th of September. its culture and the long-term relationships legacy of recycling scrap lead-acid batteries, it has built with its customers. Looking to the future, Willard Batteries is committed to continue to build and live its brand legacy as it continues to strengthen its relationships with both its suppliers and its customers. 24 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

Willard. www.suidwes.co.za 25Jun | Jul ‘19

BUITELUG Promosie 14 Junie - 27 Julie 2019 PROMOSIE BY DEELNEMENDE SUIDWES HANDELSTAKKE. R499.00 R875.00 R595.00 FREESTYLE KAROO BOOTS SNIPER AIR SPOTLIGHT FREESTYLE SADDLE FREESTYLE LADIES R450.00 R749.00 HANDBAG KUDU SHOE HALLE CAMEL/RED MENS TAN/MIDBROWN KIDS SNIPER PARKA JACKETS R279.00 R699.00 R899.00 R999.00 SNIPER MENS JEANS KAUFMANN TITAN CHAIR LADIES MENS SNIPER MICRO-LITE SNIPER MICRO-LITE BODY JACKET OLIVE/CAMO WARMER OLIVE/CAMO R595.00 R695.00 R445.00 R495.00 LADIES MENS LADIES MENS R399.00 ULTRATECH BILTONG CUTTER 26Suidwes behou die reg om hoeveelhede van promosie items te beperk. Pryse, illustrasies en teks is korrek teen perstyd. Suidwes kan nie verantwoordelik gehou word vir enige veranderinge of drukfoute wat kan voJorukonm|nJieu. Plr‘o1du9kte mag anders wees as foto’s. Promosie is gwelwdigwso.slaunkidvoworerasa.dchoo.uz. aAlle pryse sluit 15% BTW in. Promosie is beskikbaar by deelnemende handelstakke.

www.suidwes.co.za 27Jun | Jul ‘19

ARTIKELS OESVERSEKERING NOODSAAKLIK OF NIE? deur Francois Fourie – Raddix Leeudoringstad Versekering van oeste is amper nie staak as gevolg van abnormale skades. meer `n keuse nie, maar `n vereiste, vir “Saai jou saad in die môre, en laat teen die u voortbestaan as produsent. Ek was persoonlik betrokke by verskeie aand jou hand nie rus nie; want jy weet nooit taksasies na skades in 2018/2019, en watter een sal geluk nie, hierdie of daardie, Hoe dikwels gesels ons nie oor die abnor- het die verwoestende effek daarvan en of altwee saam goed sal wees nie.” male weer wat ons ervaar nie? Die gesprek- beleef. Om 100% skade op mielies te - Pred 11:6 ke loop almal maar in dieselfde rigting – dat sien was nie die seisoen iets vreemd nie, ons nie meer weet wat om te verwag of wat waar dit voorheen ‘n gewas was wat as Die afgelope seisoen het ons almal die volgende seisoen vir ons inhou nie. redelik haelbestand beskou was. Dit is ‘n weer laat regop sit en besef dat die “taai” plant soos ons dit graag wil noem. weer ‘n groot impak het op ons voort- Die ergste haelskade in Soveel meer die effek op ander gewasse bestaan as boere en as ‘n gemeenskap. Die 30 jaar het gedurende die wat nie so bestand is nie. belangrikheid van effektiewe beplanning afgelope 2018/2019 seisoen en verskansing van risiko’s was nog nooit rekord oesversekeringseise Hierdie jaar wil ons produsente herinner belangriker nie. tot gevolg gehad in verskeie aan die belangrikheid om reeds vroegtydig met ons kontak te maak. Ons kan dan Die ergste haelskade in 30 jaar het streke regoor die land. betyds al die verskillende opsies bespreek, gedurende die afgelope 2018/2019 asook seker maak dat al die nodige en seisoen rekord oesversekeringseise tot Wanneer mens na al die bogenoemde belangrike punte aangespreek word. Ons gevolg gehad in verskeie streke regoor faktore kyk, is dit moeilik om nie mis- is hier om die pad van die begin af saam die land. Ander risiko’s soos verskriklike moedig te raak nie, maar ons boere is met ons lede te stap en die beste diens droogtes en oormaat reën het bygedra tot al oor baie jare geskoei om nie moed te aan hulle te lewer. die benarde ekonomiese posisie waarin verloor nie. Dit wys ons weer daarop dat sommige produsente hulself bevind. baie boere voor ons, ons bekommernisse Die volgende aspekte is belangrik om na gedeel het, net soos baie boere na ons te kyk en te onthou vir die seisoen wat vir Dit is duidelik dat die risiko’s wat nog sal. ons voorlê: ons nie kan beheer nie, vir ons in die • Wanneer u van produksiekrediet gebruik versekeringsbedryf en vir produsente Met dié artikel wil ek graag benadruk hoe ‘n kritieke fase bereik het. Ons moet belangrik oesversekering vir ons lede is. maak, is oesversekering amper nie meer begin pro-aktief optree as ons die wa Dit is hartseer as boerderypraktyke moet `n keuse nie, maar eerder `n vereiste. deur die drif wil trek. Natuurrampe soos ernstige droogte, hael en reën dra by tot • Rapporteer skade so vinnig as moontlik die onstabiele ekonomie op die stadium. aan u makelaar. -- Dit maak nie saak of die skades groot 28 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

ARTIKELS of gering is nie. Stel ons in kennis -- Maaksaammetumakelaardieberekening daar skades plaasvind binne die sodat ons kan seker maak dat van besparing sou daar skades wees. sewe dae wagperiode. taksasies uitgevoer kan word, en skades bereken kan word. • Dit is voordelig om vroeg te verseker. • Hanteer alle taksateurs met die -- Dekking kan uitgeneem word alvorens nodige respek en vergemaklik hulle • Na skade, ry deur u lande sover die plante opgekom het. werk altyd soveel as moontlik. dit moontlik is en maak seker die -- U makelaar speel ook hier ‘n regte lande aangemeld word. -- Die betaaldatum op premies bly die- groot rol om seker te maak dat die -- U makelaar sal u ook hiermee selfde en dit verminder die risiko dat reëlings in plek is, en gemaklik is vir behulpsaam wees en seker hulle om op u plaas te kan beweeg. maak die regte inligting word deurgegee wat kostes verminder Voordat u enige kwotasie aanvaar, vir die versekeraar en ook baie maak seker u het die regte span agter tyd bespaar tydens taksasies. u met die nodige kennis en vaar- dighede om versekering te verander, • Maak seker oor GPS-kaarte en van iets wat u slapelose nagte gee, na akkurate inligting. iets wat u gerus laat slaap. -- U makelaar sal u bystaan met die maak van GPS-kaarte sodat wanneer Raddix en Suidwes Landbou het al die ken- daar skades is, die proses glad verloop nis en vaardighede beskikbaar om u te help. en taksateurs maklik by u lande kan uitkom en die taksasies kan uitvoer. Ons as makelaars is enige tyd beskikbaar om enige vrae te antwoord en om by u te • Maak seker u verstaan die voordeel van kom kuier om te sien hoe ons die seisoen ‘n vrystellingsopsie teenoor die bybetal- met sy unieke uitdagings gaan aanpak. ing opsie. Dis die klein dingetjies… deur Jacques Badenhorst, Raddix Meeste mense se persepsie oor • Krediettekort dekking; bekostig nie. Die tweedehandse band is versekering is dat dit groot dalk nie noodwendig in die beste toestand premies behels en ook net groot • Inkomstebelasting risiko dekking; nie en die kliënt stel homself in die posisie gebeurtenisse moet dek. Dit is wel waar in om ʼn nog groter skade te lei wanneer die sekere gevalle, maar daar is ook menigte • Intreewaarde dekking (voertuie). band sou bars. produkte wat die kliënt kan help tydens kleiner gebeurtenisse. Die bogenoemde is net ‘n paar produkte Die doel van hierdie produkte is om vir die waarvan ‘n kliënt kan kies. Hierdie produkte kliënt bystand te verleen – nie net in groot Sulke produkte staan bekend as byko- se premies is minimaal in vergelyking met gebeurtenisse nie, maar ook met die kleiner mende dienste of waarde toevoegingspro- die dekking wat hulle bied. gevalle. In vandag se ekonomie is daar nie dukte. Meer en meer versekeraars bied nou meer soveel beskikbare fondse om hierdie hierdie produkte aan en die doel hiervan is Kom ons veronderstel dat die band en gebeurtenisse te dek nie. Om aan die kliënt om oor die langtermyn die versekeraar se allooiwiel van ‘n kliënt se voertuig beskadig bystand te lewer tydens sulke gevalle, risiko op groot gebeurtenisse te verminder. word as gevolg van ‘n slaggat, maar daar verhoed ons ook dat die kliënt in ‘n slegter is geen ander skade aan die voertuig nie. posisie geplaas word. Die vraag is nou net hoe verminder hierdie Sommige versekeraars sou die allooiwiel produkte die versekeraar se risiko? Om dit dek, maar nie die band nie. As gevolg Vir meer inligting oor bykomende dienste te beantwoord, moet ‘n mens eers kyk na hiervan dit, sit die kliënt miskien ‘n twee- op u versekeringsdekking kan u gerus watter tipe produkte aangebied word: dehandse band op die voertuig, want op kontak maak met Raddix, ʼn afdeling van daardie stadium kon hulle nie ‘n nuwe band Suidwes Landbou, by 018 468 8660. • Bande / Kruipbande dekking; • Klein krappies en duike dekking; www.suidwes.co.za 29Jun | Jul ‘19

JOU VERTROUELING Radical, reliable, real. IN VERSEKERING. Korttermynversekering Oesversekering Lewensversekering Beleggings Boedelbeplanning Werknemervoordele Kontak ons by 018 468 8660 Webtuiste by www.raddix.co.za. 30GemagtiJgudne |FJDuVl:‘1494458 www.suidwes.co.za

ARTIKELS GEWYSIGDE VADERSKAP- EN AANNEMINGS- VERLOF – WAT BEHELS DIT? deur Sagrys Klopper, Menslike Hulpbronne Die nuwe wetgewing vereis dat albei ouers Hierdie verlof sal nou uitgebrei word tot: se naam op die kind se geboortesertifikaat • “Ouerskapsverlof” of “ouerlike verlof”: Op 23 November 2018 het President verskyn. Die goeie nuus vanuit ‘n werkge- Ramaphosa die Wysigingswet wer se oogpunt is dat vergoeding deur die “Ouers” (insluitende vaders en selfde- op Arbeidsregte van 2018 in die Werkloosheidsversekeringsfonds gedek geslag lewensmaats/gades) – kry nou wet onderteken. Die Wet dek die nuwe sal word. tien opeenvolgende dae se ouerlike bepalings rakende die vaderskapverlof en verlof. aanneming ingevolge die Wet op Basiese Werkloosheidsversekering Diensvoorwaardes. Dit handel ook oor Die Werkloosheidsversekeringswet (UIF) • “Aannemingsverlof”: Aannemende ouers sekere veranderinge aan die Werkloosheids- sal gewysig word om voorsiening te maak van ‘n kind onder die ouderdom van twee versekeringswet. vir die betaling van werknemers wanneer jaar – aannemingsverlof van tien opeen- hulle verlof neem in terme van die nuwe volgende weke, of ouerskapsverlof van Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes kategorieë wat hierbo genoem word. tien opeenvolgende dae (waar daar twee (BCEA) sal verander om voorsiening te aannemende ouers is, berus die besluit maak vir drie nuwe kategorieë verlof. Terwyl die huidige bepalings van die by die ouers self oor watter een van hulle BCEA oor kraamverlof onveranderd bly, die tien weke aannemingsverlof gaan Die eerste kategorie is vaderskapverlof. sal moeders op kraamverlof verhoogde neem en watter een van hulle die tien dae Die nuwe wetswysigings bepaal dat ‘n voordele ingevolge die UIF ontvang. Hulle ouerlike verlof gaan neem). gade of lewensmaat van ‘n persoon wat sal 66% van hul verdienste ontvang, onder- geboorte skenk aan hul kind, geregtig is op hewig aan die maksimum inkomstedrem- • “Opdraggewende ouerlike verlof”: 10 ononderbroke dae se “vaderskapverlof”. pel. ‘N Spesifieke voorsiening is bygevoeg Opdraggewende ouers in ‘n sur- Daar moet 1 (een) maand vooraf (of so dat die betaling van kraamvoordele nie rogaat-moederskapsooreenkoms – hier spoedig as wat andersins redelik moontlik die betaling van werkloosheidsvoordele is dieselfde bepalings as vir aannemende is), aansoek gedoen word vir sodanige sal beïnvloed nie. Dus, as ‘n moeder haar ouers van toepassing. Dit hou in dat verlof deur die gade of lewensmaat, welke werk verloor, sal sy steeds toegang hê tot die opdraggewende ouers tussen hulle verlof sy aanvang op die kind se geboor- al die ander werkloosheidsvoordele wat sy geregtig is op verlof. Daar is opdragge- tedatum sal neem. Soos in die geval van toegeval het. wende ouerlike verlof van minstens tien kraamverlof, sal sodanige vaderskapverlof opeenvolgende weke, of ouerlike verlof geld as onbetaalde verlof, wat dan verhaal Buitelandse burgers en werknemers wat in- van tien opeenvolgende dae (waar daar kan word teen ‘n vasgestelde persentasie gevolge leerlingskapooreenkomste in diens twee opdraggewende ouers is, berus die vanaf die Werkloosheidsversekering-fonds is, sal in staat wees om voordele te eis. besluit by die ouers self oor watter een (UIF). Die eisbedrag sal gelykstaande wees van hulle die tien weke ouerlike verlof aan 66% pro rata van die eiser se gewone Die onderstaande is slegs ‘n kort gaan neem en watter een van hulle die maandelikse salaris. opsomming van die veranderinge wat tien dae ouerlike verlof gaan neem). waarskynlik die grootste aantal persone en Die tweede kategorie is aannemingsverlof besighede gaan beïnvloed. Ons beveel aan Ouers wat onbetaalde verlof neem, soos wat verband hou met die aanneming van dat jy advies na gelang van jou spesifieke hierbo na verwys, is ook geregtig op ‘n kind wat onder die ouderdom van twee omstandighede inwin. voordele van die Werkloosheidsverseker- Enkele aannemende ouer is geregtig op ingsfonds (WVF). 10 opeenvolgende weke verlof. As daar In ‘n neutedop twee aannemende ouers is, sal die ander Tot dusver was werkende moeders, met Werkgewers met ‘n beleid ten opsigte van geregtig wees op 10 opeenvolgende die geboorte van ‘n baba, geregtig op kraamverlof, en ook dié wat betaalde verlof dae gewone ouersverlof. Dit is aan die onbetaalde verlof in die vorm van vier verleen (in teenstelling met onbetaalde aannemende ouers om te besluit wie opeenvolgende maande “kraamverlof”. verlof), word aangeraai om in die lig van die neem aannemingsverlof en wat normale Indien hulle bygedra het tot die werk- nuutste wysigings hul beleide te hersien. verlof neem. Verlof kan begin op die dag loosheidsversekeringsfonds (WVF), kon waarop die aannemingsbevel toegestaan hulle ook by die fonds aansoek doen om word. Die kennisgewingvereistes is soort- kraamvoordele. gelyk aan die ouerverlof. www.suidwes.co.za 31Jun | Jul ‘19

NUUS The animal diseases act - what you should know by Trudie Prinsloo: Legalvet Services This article serves to educate live- ill, depending on the strain involved. It does, Controlled diseases must be reported in stock owners and farmers about the however, have major international trade all instances. In addition, the farmer or importance and effect of the Animal implications for the agricultural industry, owner of the animals has to comply with Diseases Act, 1984 (Act 35 of 1984). It which leads to huge economic losses. It is the relevant control measures. A list of all explains the reasons for the existence therefore necessary to control the disease. the controlled diseases can be found in the of this Act, what farmers’ general rights regulations. and duties are, and goes into more detail Another reason for disease control is to regarding the control measures for some assist with food security; that is to ensure Control measures of the most important controlled animal optimal productivity in food producing The causative organisms and way in diseases. animals and to protect the national herd. which diseases are transmitted differ from disease to disease and therefore Control of certain diseases Which diseases are controlled? each disease has its own specific control The Act came into effect in 1986. The need Not all animal diseases are controlled. measures. The control measures for each for state control of animal diseases had Only diseases that can potentially affect controlled disease are stipulated in the been identified as far back as the 1870s the country’s economy, can lead to food regulations. Typical examples of control due to the devastating effects of diseases scarcity or can be transmitted to humans, measures are compulsory vaccinations, such as rinderpest, anthrax, foot and leading to serious consequences, are specific treatments, isolation of animals, mouth disease, African horse sickness controlled diseases. culling of affected animals, destruction and sheep scab. of carcasses and control of animal move- There are diseases that could have po- ments. Controlling animal diseases has the tentially devastating consequences, but obvious benefit of preventing or at least because there are no practical control mea- Responsible authorities minimising their spread to other animals, sures available, they are deemed ‘notifiable’ The Act resorts under the Department of therefore preventing further losses. It pro- and not ‘controlled’. This means the occur- Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF). tects the animal population’s welfare and rence of such a disease must be reported, The director of Animal Health is respon- limits economic losses to farmers. but there are no control measures specified sible for the enforcement of the Act. The for the disease in the Act. An example of a director authorises the relevant officials to Certain zoonotic diseases such as brucel- notifiable disease is Rift Valley fever. perform certain functions and duties. losis, tuberculosis and anthrax can have serious health implications for humans and could even cause death. This is an im- portant reason to control such diseases. Foot and mouth disease does not always cause extensive animal mortalities or even large numbers of animals to become very 32 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

NUUS Functions and duties of officials and movement control, culling of animals Farmers’ rights State veterinary services must be notified or destruction of carcasses. Culling of ani- There are remedies available to a person of all controlled and notifiable diseases. In mals and destruction of carcasses should who feels that he/she has been unjustly the case of controlled diseases, they will generally only be done with the knowledge treated by an official or decision of the ensure that the relevant control measures are of the relevant state veterinarian. director. A person who feels wronged by the implemented and adhered to. They will grant actions of an official can lodge a complaint the necessary movement permits where Movement control with the director. When a person is not satis- applications are made and the requirements Movement control may be in the form of fied with a decision taken by the director, are fulfilled. If they become aware of any permanent movement control measures he/she may appeal to the minister in the non-compliance, they have the authority to or may only be implemented during out- manner set out in the Act and regulations. enforce compliance. Among the powers that breaks of certain diseases. An example officials have are the powers to enter and of permanent movement control is A farmer who has suffered losses because inspect properties and vehicles and even to the control in place for foot and mouth his/her animals had to be culled for disease confiscate animals in certain circumstances. disease, where ruminants may not be control purposes in terms of the Act can moved from behind the so-called ‘red apply to the director for compensation. The General duties of animal owners line’ to the free zone. director may decide on the conditions for Owners have a duty to take all reasonable and the amount of compensation payable. steps to prevent their animals from becoming It may also be implemented only during infected with diseases or parasites and to outbreak situations for the affected areas Farmers may also request advice, assis- prevent the spread thereof. Where indicated, and animals. For example, during an out- tance and health certificates from the they must provide the necessary treatment break of anthrax, susceptible animals may officials. However, these services will only for their animals. When an owner becomes be prohibited from leaving the controlled be provided where the state veterinary aware of the presence or suspected presence area, which will be a defined zone around services have the capacity to provide it. of a controlled or notifiable disease, he/she the outbreak area. must immediately report it to the relevant In summary state veterinarian as well as to his/her neigh- When there are movement control mea- The purpose of the Act is ultimately to pro- bours and buyers who had bought animals sures in place, animals will only be allowed tect the animal population, agriculture, hu- from him/her in the preceding 30 days. to move with the permission of the rele- mans and the economy at large. Farmers vant state veterinarian and under the con- are primarily responsible for the disease Farmer’s duties ditions specified in the movement permit. control of their own animals. They have a The first duty when a controlled disease Movements without permits are prohibited duty to report controlled diseases to the occurs on-farm is to report the occurrence, and it will be a criminal offence to move relevant state veterinarians and to adhere or even the suspected occurrence, of a animals without the required permits or to control measures. Non-compliance has controlled disease to the relevant state contrary to the specified conditions. serious consequences and in extreme veterinarian. The applicable control mea- cases could even lead to imprisonment. sures must be followed regardless of the Consequences of non-compliance state veterinarian’s involvement. Control An animal owner who transgresses the Act However, the Act also makes provision for measures are specified in the regulations. will often only be warned and requested to aggrieved persons to lodge complaints and take the appropriate actions. If a person to appeal if they feel that they have been Farmers have to limit and prohibit access refuses to comply, an order can be served, wronged. They can also apply for compen- to infected animals. Equipment and in- or the state veterinary services may even sation if their animals have been culled for fected areas have to be disinfected where take control over his/her animals and disease control purposes under the Act. possible. It is important to keep records property in order to achieve the desired of treatments, the number of affected outcome. In certain circumstances the For more information, send an email to Trudie animals and mortalities. Where specific animals may also be confiscated. Owners Prinsloo: [email protected]. treatments are prescribed, proof of the ap- who are in contravention of the Act can be plication of such treatments must be kept. prosecuted, which could potentially lead Article published courtesy of Stockfarm, to a criminal record with a fine or even www.agriorbit.com Specific control measures can include vac- imprisonment as penalty. cinations, treatment protocols, isolation www.suidwes.co.za 33Jun | Jul ‘19

PRODUKNUUS NUTRIENT DEFICIENCIES or necrosis. Leaves and fruit diminished in IN VEGETABLE PLANTS size. Moving towards new growth. Molybdenum (Mo): Older leaves yellow, Not all problems in vegetable crops Phosphorus (P): Small leaves that may remaining foliage turns light green. Leaves are caused by diseases or insects. take on a reddish-purple tint. Leaf tips can can become narrow and distorted. Sometimes an unhealthy plant is look burnt and older leaves become a very Zinc (Zn): Yellowing between veins of new suffering from a nutrient deficiency or dark colour. Reduced fruit or seed produc- growth. Small malformed leaves. Stunted even too much of a nutrient. Plant nu- tion. Severe stunting and delayed maturity. growth. trient deficiencies are often manifested Iron (Fe): Young leaves are yellow and as foliage discoloration or distortion. In Potassium (K): Older leaves may look white with green veins. Mature leaves order to correctly identify the nutrient scorched around the edges and/or wilted appear normal. deficiency, it is important to know what with some curling. Symptoms start on to look for on the plant foliage. Below is lower leaves and progress to younger Good example of healthy pepper plants a short description of the most important leaves. Yellowing develops at the tips and showing no signs of nutrient deficiency. nutrient deficiencies and their symptoms. edges and later develops into dead and To prevent and rectify nutrient deficien- yellow patches on the leaves. cies in vegetables it is necessary to Plants require a mix of nutrients to remain conduct regular soil and foliar nutrient healthy. Nutrients that are needed in Calcium (Ca): New leaves are distorted with analyses. This will help identify nutritional relatively large amounts are termed macro- interveinal chlorosis. Premature shedding of needs and aid in the design of a balanced nutrients. These include nitrogen, phospho- blossoms and buds. Contributes to blossom fertilizer program. Soil pH plays an impor- rus, potassium, calcium, magnesium and end rot in fruits. Poor root development. tant role in the availability of nutrients, sulfur. There are additional nutrients that particularly the micronutrients, but the are required for plant growth, but in much Magnesium (Mg): Slow growth and leaves uptake of nutrients such as calcium and smaller quantities. These micronutrients turn pale yellow with interveinal chlorosis include boron, copper, iron, manganese, on older leaves, which later progresses molybdenum and zinc. All of these nutrients to younger leaves. Interveinal tissue may are taken up through the roots. Water is become necrotic. essential for uptake of nutrients by roots so one requirement of sufficient plant nutrition Sulfur (S): New growth turns pale yellow, is water. A second requirement is the cor- older growth stays green. Stunts growth. rect soil pH for the plant being grown. Each Delayed maturity. plant prefers a specific pH range to be able to access the nutrients in the soil. If the soil Micronutrients pH is too acidic or alkaline, the plants will Boron (B): Older leaves turn yellow and not be able to absorb nutrients regardless brittle, growing points become necrotic of soil health and moisture. Below are and die. Poor stem and root growth. Poor short descriptions of the most commonly fruit set and malformed fruit. encountered nutrient deficiencies. Coper (Cu): Younger leaves can become Macronutrients wilted, discoloured, curled upwards and Nitrogen (N): Plants are smaller than drop off. Stunted growth can occur in normal and show an overall lighter green severely affected plants. colour, especially on the lower leaves that often turn yellow. Fruit size and quality are Manganese (Mn): Young leaves develop generally poor. interveinal chlorosis, followed by speckling SWEETPEA SENSATION For best results when planting SWEETPEA flower seeds, soak them in warm water with TRELMIX overnight and plant them straight into your garden. 34 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

PRODUKNUUS magnesium is also affected (reduced in In some cases plant disease symptoms Calcium: New leaves misshapen or Iron: Young leaves are yellow/white, with low pH). Nutrient deficiencies are induced might be mistaken for nutrient deficiencies. stunted. Existing leaves remain green. green veins. Mature leaves are normal. when pH is higher or lower than the Plant disease and nutrient deficiencies can recommended range for individual plants. be differentiated by the distribution of the Nitrogen: Upper leaves Potassium: Yellowing at Fixation of nutrients is influenced by soil symptoms throughout the plant. If symp- light green. Lower leaves tips and edges, sepecially in pH. Fixation refers to the reactions of toms do not occur uniformly on affected yellow. Bottom young leaves. Dead or yellow soil particles with nutrients, which render plants and vary between plants, it is more (older leaves) yellow them unavailable to plants. likely that they are related to plant disease and shrivelled. patches or spots develop rather than to nutrient deficiencies. on leaves. There are many factors that might affect the Carbon Dioxide: White nutritional status of a crop. Some symptoms, Under certain circumstances chemical deposit. Stunted growth. Manganese: Yellow spots which are not nutrient deficiency symptoms, sprays may cause symptoms similar to nu- Plants die back. and/or elongated holes might be misinterpreted as nutrient defi- trient deficiencies. If symptoms are noticed between veins. ciency symptoms. In many cases it is more soon after a chemical was applied, they Phosphate: practical to treat the cause of the nutrient might be related to the specific chemical. Leaves darker Magnesium: deficiency, rather than add the deficient than normal. Lower leaves nutrient. A visual identification of nutrient Loss of leaves. deficiencies can be used as a practical and turn yellow quick diagnostic tool. Once deficiency symp- from inwards. toms occur, there is already a major effect Veins remain on yield, growth and development. green. Discoloration of the foliage and stunted Signs of Nutrient Deficiency plants can also be caused by over irrigation and poorly drained soils with possible com- paction layers. Extreme cold or heat will also slow plant growth and effect flowering and fruit set and the uptake of nutrients. Bloemhof Gekombineerde Skool Sportdag Bloemhof Gekombineerde Skool se Rugby en Netbal sportdag het plaas gevind op 8 en 9 Maart 2019. Dit was ‘n reuse sukses veral met die paviljoene wat oorgedoen is en die sportvelde wat van nou af bekend sal staan as Suidwes Park. Tydens hierdie sportdag was 22 skole teenwoordig, waarvan 42 Rugbywedstryde en 121 netbal wedstryde gespeel is. Weereens was al die Suidwes rugbytruie en netbalrokkies duidelik sigbaar met Suidwes se embleem. Daar was 1250 spelers betrokke met ongeveer 3000 toeskouers wat die deelnemers aangemoedig het en die dag geniet het. Dit maak vir Suidwes trots om deel van Bloemhof se gemeenskap te wees. www.suidwes.co.za 3535Jun | Jul ‘19

LEEFSTYL Die gebruik van mis in jou tuin of lande deur Elize Botha, Terratek en varke, en stink meer as die ander met bevat baie stikstof. Dit moet verouder of minder stikstof in. gekomposteer word voordat dit gebruik Of jy nou ʼn presisieboer, ʼn pekanneut- word. Omdat die mis sulke stewige, klein boer, ʼn bestaansboer of ʼn huisvrou Dier Mis se koolstof vs stikstof balletjies is, word dit gewoonlik saam is – hierdie artikel is vir jou! verhouding met organiese materiaal versamel en is Beeste 25:1 amper dan ‘n komposhoop in eie reg. Die Kan ek mis strooi in my boord, in my Perde 20:1 organiese materiaal wat saam met die mis tuin of in my lande? Skape 15:1 versamel word, maak dit veilig om onder Hierdie vraag kom baie dikwels in gesprek- Varke 12:1 bome te strooi. Dit sal met tyd verouder, ke op. Die antwoord: ‘n baie versigtige Pluimvee 7:1 terwyl sommige van die voedingstowwe ja. Met groot sorg en genoeg kennis kan stadig in die grond in loog. Skaapmis is wel mis wel tot groot sukses gebruik word, Kom ons kyk eers gou na die verskil hoog in kalium ook, wat dit perfek maak vir maar ek beklemtoon weereens dat dit tussen veroudering en kompostering plante met ‘n hoë kalium behoefte. gepaardgaande met genoegsame kennis van mis: gedoen moet word. • Veroudering beteken doodeenvoudig Dit word ten sterkste aanbeveel om omni- vore, soos hoenders en varke se mis eers Hier is ‘n paar dinge om in gedagte te om die mis te laat lê. Oor tyd, word die te komposteer. Varke se mis moet in ‘n 1:1 hou wanneer jy mis wil gebruik: stikstof inhoud vlugbaar, wat beteken dat mengsel met organiese materiaal gemeng Die belangrikste punt om in ag te neem dit na die gasfase oorgeskakel word en word om te komposteer. Varkmis het ‘n is hoeveel stikstof in die mis is. Baie mis uit die mis ontsnap. Daar sal dus minder hoë pH wat dit ideaal maak vir gebruik op bevat soveel stikstof dat dit die plante stikstof in die droë mis wees, as in die lae pH gronde. eerder sal brand, wat tot bruin en verpotte vars mis. plante lei, eerder as welige groen plante. Hoenders se mis bevat ook urine wat dit Hierdie mis word warm mis genoem, en • Kompostering beteken weer om die mis baie hoog in stikstof maak. Komposteer moet altyd eers gekomposteer word met op ‘n hoop te gooi met afwisseling van dit deeglik deur ‘n 1:4 mis teenoor ʼn koolstofryke materiaal soos blare of strooi koolstofryke lae soos blare en strooi organiese materiaalmengsel te gebruik. voordat dit toegedien word. wat ingewerk word. Die hoop word dan Hoendermis is baie hoër in fosfate as an- vogtig gehou en goed deurlug totdat die der mis en is dus ideaal vir blombeddings Sommige mis, hoofsaaklik van groot her- hoop tot verkrummelde swart organiese omdat fosfaat die blom- en vrugvorming bivore soos perde en beeste, het reeds die materiaal ontbind. bevorder. Hoendermis het dan ook ‘n baie ideale koolstof: stikstof verhoudings van lae pH, so gewasse wat van suur gronde 25:1. Dit bedoel dat dit direk in die grond Melkkoeie se mis kan gewoonlik net so hou, sal hoendermis baie geniet. ingewerk kan word sonder kommer van vars in die grond ingewerk word, terwyl oorbemesting. Hierdie koel mis is geneig voerkraal beeste se mis eerder verouder Terratek is tot jou diens met kundige raad om meer krummelrig te wees met stukkies of gekomposteer moet word. Bokke en en praktiese idees. Skakel ons gerus by gras wat nog sigbaar is daarin. Die warm- skape se mis is mos stewige balletjies en 018 581 1016. ste mis kom van omnivore, soos hoenders 36 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

www.suidwes.co.za 37Jun | Jul ‘19

LEEFSTYL Tuinkalender deur Esmond Coen, Bestuurder: Terratek • Alyssum – Vol son, Semi-skadu • Petunia – Vol son, Semi-skadu Die winter is met ons, en ons steek • Antirrhinum – Vol son, Semi-skadu • Papawers – Vol son nie graag vroegdag ons neuse by die • Aster – Vol son of skadu huis se deur uit nie. Gelukkig warm • California Poppies – Vol son • Sonneblom – Vol son die dag darem bietjie op en ons kan dit • Candytufts (Iberis) – Semi-skadu buite waag vir ‘n bietjie vars lug en helder • Angeliere – Vol son • Baard angelier (Sweet Williams) – Vol sonskyn. Gewoonlik dink ‘n mens dat daar • Krisant – Vol son, Semi-skadu son, Semi-skadu nie veel te doen is in die wintertuin nie, • Koringblom – Vol son maar ons moet onthou om voorbereiding • Kosmos – Vol son • Verbena – Vol son te doen vir ‘n pragtuin in die komende • Dahlia – Vol son, Semi-skadu lente. Die vordering van die gesiggies, • Dianthus – Semi-skadu • Asters (Zinnia) – Vol son viooltjies, petunias, primrose en cyclamen • Felicia – Vol son wat geplant was kan nou besigtig word. • Vergeet-my-nie – Vol son Beplan jou beddings en plant net ‘n paar • African daisies (Gazania) – Vol son van bogenoemde blomme, maar in groter Verwyder die laaste van die dooie plante • Daisies (Gerbera) – Vol son, Semi-skadu areas bymekaar. Dit sal ‘n meer sigbare en beskadigde dele van jou plante. Rose • Sewejaartjies (Helichrysum) – Vol son massa van blomme veroorsaak en daar- en bome wat nog nie gesnoei is nie moet • Stokrose (Hollyhocks) – Vol son mee saam, groter kleurareas om te geniet. nou aandag kry voor sapvloei begin. • Impatiens – Semi-skadu Onthou om goeie voorbereiding in die Rose kan die helfte kleiner gesnoei word • Afrikanertjies (Marigold) – Vol son blombeddings te doen voor planttyd. Dis en weekliks of tweeweekliks natgemaak • Kappertjies (Nasturtiums) – Vol son, nou die tyd om daardie paar nuwe tuin- word na gelang van grondbehoefte. Te handskoene uit te toets. Strooi kompos veel water kan siekte en peste lok. Wees Semi-skadu (2 tot 4 koppies) en ‘n halwe koppie 8:1:5 maar spaarsamig met die water om die • Osteopermum daisy – Vol son, Semi-skadu (17) of soortgelyke kunsmis per vierkante plante die geleentheid voor die lente te gee • Gesiggies – Vol son, Semi-skadu meter uit en werk dit in die grond in. Indien om nog bietjie te rus. Verwyder blare en jy al ‘n paar eierdoppe bymekaar gemaak takkies uit die tuin om te verhoed dat peste het, druk dit fyn in ‘n sterk plastieksakkie daar ‘n tuiste vind. en strooi ‘n klein handjievol saam oor die vierkante meter area. Eierdoppe bevat Gedurende Augustusmaand kan saailinge kalsium en fosfaat wat oor tyd dit aan die gemaak word van vroeë groentegewasse grond en plante kan voorsien. Leë eierdop- soos radyse, beet, spinasie en blaarslaai in pie kan vir ‘n rukkie in die oond gesit word saailinglaaie, in die kweekhuis of tonnel in nadat dit afgesit is en besig is om af te ligte en lugagtige toestande. Dit kan dan koel. Dit sal maak dat die doppe droog is vroeg in die lente gereed wees vir uitplant. en nie reuke ontwikkel nie terwyl dit gebêre ‘n Groenigheidjie vir ‘n lenteslaai wat self word vir die volgende projek in die tuin. gekweek is, smaak altyd gesonder en Gooi minder, maar meer gereeld nat in die beter. eerste twee weke om die ontkieming aan te help. Gebruik ‘n fyn sproei om te verhoed Aandag kan aan potplante gegee word dat die saadjies uit die grond gespuit word deur te sorg dat hulle nat genoeg is en en groot druppels nie die jong plantjies dooie blare en blomme weggesny is. beskadig nie. As ons weer gesels, is die Beplanning vir jou somertuin word nou ge- blomme al in die blom of net voor dit. doen. Die volgende lys kleurvolle blomme kan in Augustusmaand geplant word: Lekker tuinmaak! 38 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

1. Kuilvoer is ‘n natuurlik vermengde 7. Minder vermorsing tydens voerproses produk met proteïne, energie en as gevolg van korter vesellengte. vesel – als in een sak. 8. As gevolg van die hoër voginhoud 2. Kuilvoer kan gevoer word vir beeste, vermeng die voer beter met konsen- skape, bokke, perde, wild en enige traatvoer en minder skeiding herbivore. vind plaas tydens die voerproses. 3. Hoër droë materiaalinname as gevolg 9. Raklewe van die voer word verleng deur van hoë voginhoud en smaaklikheid fermentering en vakuumverpakking. van voer. 10. Vervoerkoste per ton is minder 4. Proteïne-inhoud hoër as gemiddelde hooi. omdat die produk meer kompak is as hooibale. 5. Metaboliese energievlakke hoër as hooi. 11. Die fermentasieproses van kuilvoer 6. Totale verteerbare voedingstowwe is verhoog die verteerbaarheid van die hoër as die van grashooi. voer vir herkouers. www.suidwes.co.za • Maklik hanteerbare verpakking – 33 kg vakuumverpakte sakke • Minder stoorspasie word benodig as gevolg van die kompakter verpakking van die produk • In terme van koste is die produk 33% goedkoper as soortgelyke produkte / voere 39Jun | Jul ‘19

LEEFSTYL Suidwes Plaaskombuis OOR POTTE & BRODE 40 Jun | Jul ‘19 Foto verskaf deur Annelien Pienaar. www.suidwes.co.za

LEEFSTYL oortollige olie af. Ek behandel dit binne en 500ml water; buite. Bak dan die kastrol vir ‘n uur. Herhaal hierdie proses drie keer. 500g koekmeel; Vir nog heerlike resepte, besoek: Jy sal sien dat die pan weer swart word Meng die gismengsel met die res van die www.annelienpienaar.co.za en dat die oppervlakte van grof na super water en koekmeel. Laat dit oornag staan glad verander. Dit is ‘n tydsame proses met ‘n lappie bedek. Dit is wat mens ‘n Gietyster produkte is een van my gun- en vreet baie krag, maar die beloning is spons noem. steling gerei om mee te kook. Dit kan ʼn kleefvrye en gladde oppervlaktes in die egter ook ʼn mens se grootste nag- gietysterware. Fase 2 merrie word as so ‘n kastrol of pan begin Julle hoor mos baie van LOW GI brood né? roes. Vir jare lank pas ek my liewe moeder Vir nasorg, moet die ware altyd voor dit Nou hier is die ding van dit – jy kan self se raad toe om al my gietyster kookware gestoor word, eers in die oond droog enige stysel low GI maak. Nou hoe dan so te versorg en in stand te hou. Ek kon as gemaak word. Moenie met skuurdraad as Annelien teen alle snaakse middele en jong getroude vrou nie die versoeking skuur nie, maar eerder met fyn staalwol kunsmatige goeters is? Wel, het jy geweet weerstaan om my ma se arm te draai vir vir hardnekkige aanpaksels. Onthou om dat daar ‘n ensiem in stysel teenwoordig ‘n spesifieke pan van haar nie, want hierdie eerder die pan effens te week voor jy skuur is wat Amilase genoem word? Nou pan was kleefvry. Ja, ‘n gietysterpan! en skrop. Stoor dit weg van enige vog. hierdie outjies werk spesifiek in op stysel. Koringmeel bevat dus moutsuiker om dit Nadat ek haar gevra het hoekom haar Beste wense en geniet jou gietysterpro- eenvoudig te stel (maltose). Wanneer meel panne na soveel jare so wonderlik werk, dukte! dus water kry, word die amilase aktiveer was haar antwoord eenvoudig. “Jy moet en dit begin om soos klein packman man- jou ware seël. Doen dit een keer per jaar, en Potbrood netjies die moutsuikers van ‘n komplekse jy sal nooit weer sukkel met roes nie. Kom vorm na ‘n eenvoudiger vorm af te breek. ons begin... Wil jy graag brood bak, maar is bang dat Dit is hoe ons low GI kry. dit nie ‘n sukses is nie? Wil jy gesonder leef Voedselgraad Flaxseed olie: Op die sonder brood met preserveermiddele wat Maar, dit moet oor ‘n periode van 12 ure gesondheidsprodukterakke van menige jou maag laat opblaas? Wel, jy het geen gebeur sodat dit effektief kan wees. So, kettingwinkels. rede om te kommer nie. Jy kan ‘n brood hoop julle verstaan wat ek probeer tuis bak enige tyd soos jou tyd dit toelaat. bring. In die industrie word daar amilase Voorverhit jou oond na die heel warmste bygevoeg in sintetiese vorm en werk soos wat dit kan gaan. Indien jy gelukkig is om ‘n Die proses is so maklik want die deeg kan klein tornado’s om die werk gedoen te kry oond te besit wat ‘n selfskoonmaakfunksie in die yskas bly totdat jy tyd het om dit te binne twee ure. het, gebruik dan daardie verstelling. Plaas knie. Klink te goed om waar te wees? Ek die ware in die voorverhitte oond vir drie het die produksie van hierdie brood in drie Môreoggend voeg jy nog 500g koekmeel, 1 ure. Wanneer jy die ware uithaal, sal jy fases opgedeel om vir jou die beste en teelepel sout, 4 eetlepels botter (of olie van sien die aanpaksels sal in stof verander gesondste opsie vir brood te gee wat jy keuse of eiergeel) by die mengsel en knie het. Was met seep en water. Skuur met binne 12 ure kan proe. Sodra jy gemakliker dan goed deur. fyn staalwol wanneer jy dit was. Indien voel, kan jy eendag een van my Suurdeeg die ware dalk baie geroes is, kan jy ‘n boor klasse (brood met ‘n plantjie gemaak) Rus die deeg vir ‘n uur totdat dit mooi neem met ‘n fyn staalborsel en dit skuur iewers in Suid-Afrika bywoon. verdubbel het. Indien jy nie tyd het om die totdat die oppervlakte blink. Anders, dood- deeg dan te bak nie, kan dit net gemeng gewone water skuurpapier en skuur tot die Die deeg is ook geskik vir vetkoek en en geknie word en in ‘n geoliede houer in roes af is. Ek is teen die gebruik van harde roosterkoek asook potbrood, bolletjies en die yskas gestoor word totdat jy tyd kry. chemikalieë en gebruik dit glad nie omdat rolletjies. Onthou, hoe langer die deeg in die yskas ek die omgewing waarin ek woon beskerm bly, hoe suurder raak die brood. Haal die en skoon hou. Fase 1 brood uit die yskas en vorm dit dadelik. Ek verkies om Brewers yeast in plaas van Instant yeast te gebruik omdat die smaak Fase 3 van die brood net soveel beter is. Indien jy • Sodra die deeg in volume verdubbel het, bakkersgis (grys nat koekie) wil gebruik is jy welkom (gebruik dieselfde hoeveelheid kan jy maar die oond aanskakel teen as vir Brewers yeast). Die Brouersgis is 180˚C. korrelrig en moet vooraf eers geaktiveer word. Wat beteken dit? Los die gis eers in • Smeer een groot broodpan. effe lou water op en voeg ‘n knippie suiker by. Los vir twee minute en roer dan om op • Haal die deeg uit en moenie dit afknie nie. te los. Haal versigtig uit en moenie meel op die oppervlakte strooi nie. 5ml Brewers yeast. Wanneer jy dit koop, lees eers baie mooi. Dit is die geel of die • Trek die deeg in ‘n reghoek en rol dan op blou pakkie; soos ‘n rolkoek. Maak seker jy rol styf op. Vou die punte in en plaas met die naat na 100ml lou water; onder in die pan. Spoel die ware goed af en plaas weer in knippie suiker / heuning / molassestroop • Laat die deeg weer verdubbel in volume. oond vir 10 minute sodat dit droog word. / bruinsuiker; Maak seker jy bedek die deeg met ‘n lap- Haal dan die ware uit en smeer dan met die pie terwyl dit rus. Sodra die brood gereed Flaxseed olie en ‘n lappie. Dit is amper soos Volgende gaan jy hierdie mengsel laat is om te bak, spuit die brood bo-op met om politoer met ‘n lappie aan te wend. Die staan totdat daar ‘n pragtige skuim vorm water en bak dan vir 45-60 minute… olie moet in die warm kastrol ingevryf word en amper wil oorkook. Dan begin ons met sonder dat dit strepe maak of rondvloei die spons gedeelte; Geniet jou brood! in die kastrol. Maak seker jy vee al die www.suidwes.co.za 41Jun | Jul ‘19

LEEFSTYL Die Suidwes Boekrak stel nuwe titels aan Haar jarelange vriend, Tiaan Rademeyer, ʼn Tuin vir Tessa ons lesers bekend en lesers kan met glo dat hy en Stella bymekaar hoort. elke uitgawe ʼn titel wen. NB Uitgewers is Boonop is daar ’n vasberade fisioterapeut deur Helena Hugo ons boeke-vennoot en is die trotse verskaffer wat haar oë én drome op Arend gevestig Ná ’n wrede plaasaanval verkoop Altus en van die boeke wat tydens elke uitgawe van het. Het die noodlot net besluit die twee Tessa Heyns die familieplaas en trek stad Ons Eie kortliks bespreek sal word. dokters se lewenspaaie mag nooit kruis toe. Aanvanklik gaan dit goed, maar die een nie, of kan hulle te midde van al die chaos ramp na die ander tref Altus se besigheid. NB Uitgewers publiseer onder sewe hoof- en teleurstelling steeds vrede en geluk in Dit gaan so sleg met die besigheid dat dit drukname: Tafelberg, Human & Rosseau, mekaar se arms vind? onder sekwestrasie geplaas word. Van dit Queillerie, Pharos, Kwela, Best Books en als weet Tessa niks. Altus raak toenemend Lux Verbi. Afrikaanse liefdesverhale word Oor die skrywer gespanne, hy kom laat van die werk af onder die drukname Jasmyn, Melodie, Dr Malene Breytenbach het drie meestersgrade en onttrek hom van haar en hul seuns. Satyn, Hartklop en Mirre gepubliseer. asook ’n doktorsgraad in joernalistiek. Sy en haar Alles word vir hom te veel en Altus speel NB Uitgewers is die grootste plaaslike man woon op Stellenbosch. Malene het verskeie oop kaarte met Tessa. Bankrotskap is sy algemene uitgewery in die Suid-Afrikaanse liefdesverhale op haar kerfstok, sowel as die voorland. Die karre, die huis en die inhoud boekemark en is die markleier in volwasse gewilde romans Gister is ’n ver land, Pluimprinse daarvan moet alles opgeveil word om hom fiksie, kinder- en jeugboeke en nie-fiksie, en Bloedgrond. uit die tronk te hou. van liefdesverhale tot treffende politieke onthullings en biografieë, van kookboeke, ʼn Ander Mens Uiteindelik knak Altus. Die balju slaan toe en gesondheid en tuinmaak en humor tot Tessa en die seuns staan alleen. Haar beste boeke vir jong volwassenes, sowel as deur Zirk van den Berg vriendin Elaine en dié se vervreemde man prenteboeke en massamark kinderboeke Polisievrou Erica van der Linde het die per- staan hulle by. As troos bring sy ook die en woordeboeke. fekte manier om te sorg dat mense in die dominee saam. Toe die gemeente betrokke getuiebeskermingsprogram in Kaapstad raak, stroom hulp van alle kant af in. Dit lyk In my drome versteek bly. Sy vermoor hulle. En wanneer of alles miskien kan uitwerk, maar Tessa die gewese kriminele oorgaan van ’n lewe kry die skok van haar lewe toe sy teruggaan deur Malene Breytenbach van misdaad na dié van versteekte staats- om vir ou laas deur haar huis te loop. Dokter Stella Swift is sedert haar tiener- getuies, is daar niemand wat na hulle soek jare heimlik verlief op Arend Barnard. Dit nie. Maar dan kry sy opdrag om Daniël Oor die skrywer blyk dat hy so min as moontlik met dié Enslin te versteek, en so ’n getuie het sy Helena Hugo het haar loopbaan as aktrise begin, rykmanskind en haar gesin te doen wil nog nooit teëgekom nie. En skielik is dit vir maar skryf topverkopers en vertaal deesdae hê. Jare later is Stella ’n gekwalifiseerde Erica ook ’n taak van lewe en dood, want voltyds. Benewens talle boeiende verhale oor algemene praktisyn en Arend is die nou ken Daniël haar geheim. Wenner van verskillende genres heen, is sy ook regisseur donkerkop narkotiseur wat steeds oorloop die eerste KykNETRapport en skrywer van radiodramas en vervolgverhale. van ambisie. Asof hy iets het om aan die Helena en haar man, Henk, woon in Roodepoort wêreld – en mense soos Stella se gesin – Boekprys in die Filmkategorie, nou tot en het drie volwasse kinders. te bewys. Stella wil op haar eie voete staan rolprent verwerk. en so gou moontlik onafhanklik van die Drie lesers staan die kans om die bo- Oor die skrywer genoemde drie titels te wen. Swiftmiljoene funksioneer. Ongelukkig tref die Zirk van den Berg is in Namibië gebore, het een na die ander terugslag dan haar gesin. grootgeword in Suid-Afrika, en woon nou in Nieu- Stuur gerus jou naam, van, kontak- Seeland. Hy debuteer met ’n kortverhaalbundel, besonderhede en adres na Ekstra dun vir meer gevoel, en daarna ’n roman, [email protected] Wydsbeen. Sedertdien verskyn sy romans in Afri- kaans én Engels: Nobody Dies en ’n Ander mens om moontlik een van die boeke te wen. Halfpad een ding en Half of One Thing Die vertes in en Parts Unknown. 42 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

Any meal’s best friend FINALLY.. A SEASONING THAT CAN truly MULti-TASK fry braai cook bake stew roast Our Own Legendary Six Gun Grill Seasoning ASvuaiidlawbleesfRroemtaail ll Stores www.suidwes.co.za 43Jun | Jul ‘19

NUUS Jag genereer die meeste wins vir wildboere Wat wildboerdery betref, lewer jag Haar navorsing het na hierdie vyf vorms sal kos en watter potensiële wins gemaak en teling die grootste produksie- van grondgebruik gekyk, en na watter kan word. uitset en vereis dit die hoogste kombinasies daarvan boere gebruik. Daar kapitaaluitleg, maar genereer dit ook die is ook getoets watter van hierdie gebruike Die studie is deur die Nasionale Navorsing- grootste wins. Dit was die bevindings van van die grond die grootste produksie-uitset stigting en Wildlife Ranching South Africa ’n baanbrekerstudie wat die Noordwes-Uni- en die hoogste kapitaaluitleg vereis, en wat befonds. versiteit (NWU) se Toerismenavorsing die hoogste inkomste genereer. in Ekonomiese Omgewings en die Same- Die invloed van interne en eksterne insette lewing (TREES) onlangs oor wildboerdery Prof Van der Merwe sê dat hulle gevind het Ligging, drakrag van die plaas, die grootte uitgevoer het. dat jag en teling die twee areas is wat die van die grond, verskillende wildsoorte in hoogste produksie-uitset en die hoogste die verskillende dele van die land, en wet- Hierdie navorsing is nie net die eerste kapitaaluitleg het, maar dat dit ook die gewing is van die interne en eksterne een wat oor hierdie onderwerp gedoen is grootste wins genereer. faktore wat die potensiaal het om die vyf nie, maar sal ook entrepreneurs help wat vorms van grondgebruik te beïnvloed. hierdie sektor wil betree om meer ingeligte Hulle het bevind dat ekotoerisme in Kwa- Volgens prof Van der Merwe het elke keuses te maak. Zulu-Natal die gewildste is, terwyl plaas- provinsie sy eie wetgewing oor wild, en eienaars in Limpopo, Noordwes en die voordat ’n entrepreneur dus met ’n wild- Dit is waarvoor wildboere hulle grond Noord-Kaap hoofsaaklik op jag en teling boerdery begin, moet hulle seker maak dat gebruik fokus. Die navorsing het getoon dat kleiner hulle oor hierdie wetgewing ingelig is. PhD-student Woudi von Solms het onlangs plase eerder meer op teling fokus, terwyl onder studieleiding van prof Peet van der groter plase op jag en ekotoerisme fokus. “’n Toekomsvoorspelling is dat meer wild- Merwe van die Skool vir Toerisme ’n studie boere na die produksie van wildprodukte voltooi oor waarvoor wildboere hulle grond Prof Van der Merwe sê dat entrepreneurs (soos vleis) en ekotoerisme gaan verskuif, gebruik. Die vyf gebiede waarvoor wildboere wat met wildboerdery wil begin nou kon- aangesien daar tans baie druk op die jagbe- hulle grond gebruik is jag, teling, wildproduk- krete navorsing het wat aan hulle insig sal dryf is,” het prof Van der Merwe afgesluit. te, ekotoerisme en gemengde boerdery. gee oor wat elke vorm van grondgebruik 44 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

GAMEX PROMOSIE SUIDWES VUURWAPENWINKEL, BOTHAVILLE 28 Junie - 27 Julie 2019 FOSTER CO-AX PRESS R6,200.00 WET & DRY TUMBLER R4,300.00 223 FEDERAL AMMO R149.00 RCBS ROCK CHUCKER® RCBS CHARGEMASTER SUPREME PRESS LITE R3,899.00 R5,250.00 • Lengthened design allows easy • 2-300 grain powder dispense range loading of today’s longer cartridge • +/-0.1 grain accuracy (0-500 grains) designs • Ambidextrous scale pan • LCD Touchscreen display • Easy operation, ambidextrous • Durable On/Off and Dispense buttons handle,outstanding strength and • Wind Cover versatility. • Powder hopper and quick-drain system • Built in bubble level • Rock Chucker Supreme is ideal for • Limited One Year Warranty beginners and pros alike. • 120/240 switching power supply • EU/UK/AUS compliant Suidwes Bothaville Handelstak: 056 515 4576 45Jun | Jul ‘19 Suidwes behou die reg om hoeveelhede van promosie items te beperk. Pryse, illustrasies en teks is korrek teen perstyd. Suidwes kan nie verantwoordelik gehou word vir enige veranderinge of drukfoute wat kan voorkom nie. wProwduwkt.esmuaigdawndeerss w.ceeos.azsafoto’s. Promosie is geldig solank voorraad hou. Alle pryse sluit 15% BTW in. Promosie is beskikbaar by alle handelstakke.

AFRICUM LOGISTICS VERVOER VAN: GESAKTE PRODUKTE IMPLEMENTE KUNSMIS LUSERN GRAAN KALK GIPS AFRICUM LOGISTIEK Kontak: Albert Jacobsz LOGISTIEKE AFDELING VAN DIE SUIDWES GROEP Tel: 018 581 1168 • Sel: 076 871 3759 46UITGEBRJEuIDn E| JVulL‘1O9OT REGOOR SUID-AFRIKwwAw.suidwes.co.za E-pos: [email protected]

NUUS SÓ LYK LANDBOU SE TOEKOMS; WYS NAMPO 2019 deur Graan SA Kommunikasie Op sy eerste besoek aan die NAMPO Oes- net soos die drywers en rigtinggewers van dag het die adjunkminister van Landbou, landbou – daar regdeur die NAMPO-week NAMPO 2019 is gekenmerk deur Bosbou en Visserye, Sfiso Buthelezi, dit ʼn teenwoordigheid van insetverskaffers en goeie weer en 81 345 besoekers beskryf as die landbousektor se bes be- landboubesighede se uitvoerende hoofde wat dié handelskou en gewilde waarde geheim wat deur almal in Suid-Afri- en ander besluitnemers op die terrein te ontmoetingsplek van mense in landbou, ka wat voedsel verbruik, ervaar moet word. sien is,” het De Villiers gesê. bygewoon het. Aangesien heelwat binne- Hy sê in Chili en Argentinië – waar hy landse graanprodusente asem opgehou soortgelyke skoue bygewoon het – kom Dr Dirk Strydom, bestuurder: Graanekono- het vir vroeë ryp wat oesopbrengste kan dié lande tot stilstand om produsente te mie en Bemarking van Graan SA, sê vanjaar beïnvloed, was die betreklike warm weer ondersteun. “Ek kan nie verstaan hoekom se 775 uitstallers het steeds aftrek gekry wat tot die NAMPO-week geheers het, ‘n dit nie in Suid-Afrika ook die geval is nie,” ten spyte van die heersende ekonomiese welkome mylpaal. het hy bygevoeg. druk op verbruikers. Sommige uitstallers het rekordverkope gehad. “Volgens uitstal- Ná die grondhervormingsdebat, droogte NAMPO se fokus as handelskou word lers het die besoekers aan hul uitstalruimte en lae graanpryse van die afgelope jaar, deurlopend behou, maar die menskant van gesorg vir kwaliteit navrae en belowende was die gemoedelikheid en positiwiteit van NAMPO is ʼn onmiskenbare kenmerk en die leidrade – wat baie meer werd is as net ʼn produsente merkbaar. “Dit is opmerklik vestiging van verhoudinge, vennootskappe volume mense.” dat die onsekerheid minder is as verlede en vriendskappe bly ʼn trekpleister. “Dit is jaar. Ek het ʼn oplossing- en ʼn groeigedrewe vir Graan SA ʼn voorreg om ‘n NAMPO-plat- “Ons mikpunt is nie om groter te gaan ingesteldheid by produsente opgemerk,” het form te skep vir produsente en deur nie, maar om die ervaring vir besoekers Jaco Minnaar, voorsitter van Graan SA, gesê. produsente. Om ons lede, meningvormers, deurlopend op so ʼn standaard aan te bied, rolspelers, politici en selfs landbou se pio- dat hulle volgende jaar weer wil kom. Die Die Nasie in Gesprek-forum se gespreks- niers by die Oesdag te ontvang, is telkens ‘n grootte van die terrein en die infrastruktuur punte het vanjaar verskuif van grond- hoogtepunt,” het Jannie de Villiers, uitvoer- wat goed versprei is, sorg reeds vir ‘n rusti- hervorming na dit wat nodig is om die ende hoofbestuurder van Graan SA, gesê. ger ervaring wat gesinsvriendelik is en iets landbousektor en die land se ekonomie te vir elkeen bied. Selfs die vliegveld het ‘n laat groei. Wat na vore gekom het, is dat Volgens De Villiers bied NAMPO jaarliks rekord van 376 vliegtuie en 63 helikopters die landbousektor positief is om die plan aan die landbousektor ʼn platform om een met gemak hanteer,” aldus Strydom. vir ekonomiese groei te laat slaag. Sake groot strategiese beplanningsessie te hou. waaraan die regering dringende aandag “Individuele en kollektiewe planne vir die Die datums vir volgende jaar se NAMPO behoort te skenk, behels finansiering vir volgende jaar word hier gemaak om terug Oesdag is vasgestel op 12 - 15 Mei 2020. swart boere, die uitbreiding van markte, te neem na plaasvlak. Met die groter aan- winsgewendheid van die sektor, ʼn nasionale bod van tegnologie en geleenthede wat hier oesversekeringsubsidie, vaardigheidsont- ontstaan, verg NAMPO toenemend meer wikkeling, verbetering van infrastruktuur as ‘n een dag-besoek. Dit is opmerklik dat – asook navorsing oor veral klimaat. www.suidwes.co.za 47Jun | Jul ‘19

NUUS NAMPO WAS VANJAAR Ń TREFFER! “Ons stalletjie het vanjaar meer klante as ooit tevore gelok. Die kliënte wat by ons stalletjie was, was baie beïndruk en ek het heelwat komplimente gekry oor ons personeel se harde werk en die algemene atmosfeer wat Suidwes Landbou se Nampo-stalletjie gebied het. Dit sou egter nie ʼn sukses kon wees sonder u, ons klant, nie. Dankie vir u reuse ondersteuning tydens Nampo!” Dit is die woorde van dr Herman van Schalkwyk, Groep HUB, oor Suidwes se vertoning tydens vanjaar se Nampo Oes- dag. Weereens, is baie lang ure se harde werk in vanjaar se Suidwes Landbou stalletjie geploeg. “Suidwes het vanjaar vir die tweede keer vanuit hul eie saal uitgestal. Verlede jaar was ʼn proeflopie, wat baie suksesvol was en ons kon vanjaar voortbou op 2018 se sukses meer produkte wat verlede jaar vinnig uitverkoop het,” sê dr van Schalkwyk. Jay du Plessis, Suidwes se ambassadeur het ondersteuners oudergewoonte gelok en het selfs ʼn uitverkoopte vertoning by die Suidwes Handelstak op Bothaville aangebied. Nampo-gangers was dit eens dat Suidwes se stalletjie beïndruk het en dat die komplimentêre koppies boeretroos, die gesellige atmosfeer, lekker musiek, rus- plek vir seer voete en ʼn geselsie met Jay, ʼn wenresep was. Baie dankie vir u lojale ondersteuning! 48 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za

NUUS www.suidwes.co.za 49Jun | Jul ‘19

PRODUKNUUS SUIDWES AGRIFRIEND - GEBRUIKTE GOEDERE Jul ‘19 / Aug ‘19 *ALLE PRYSE SLUIT BTW UIT TENSY ANDERS GEMELD NH TD5.110 Rpos (2015 Model; 1,092 ure) JD Spuit 4630 (2011 Model; 4,011 ure) Bothaville | 50179 Humansdorp | 50561 R 365,000.00 R 900,000.00 JX-Farmall 140A Wet Clutch Rops JD Spuit 4730 (2009 Model; 7,650 ure) Bothaville | 50470 Humansdorp | 50563 R 470,000.00 R 900,000.00 NH T8.390 (3,079 ure) New Holland FR 9060 Kewer Hoopstad | 50134 (4,954 ure; 3,601 sny ure) R 1,300,000.00 Leeudoringstad | 50484 6130 CASE IH Stroper R 2,200,000.00 (4,556 E ure; 3,263 R ure) 7130 Axial Flow Stroper Hoopstad | 50528 Leeudoringstad | 50515 R 1,650,000.00 R 1,700,000.00 Case Magnum 340 (2014 Model; 3,336 ure) KRONE 1290 HDP X-CUT Hoopstad | 50564 (2010 36,000 bale) R 1,550,000.00 Leeudoringstad | 50445 Metasa SDM 2213 Planter Humansdorp | 50519 R 1,170,000.00 R 110,000.00 KRONE 1290 HDP X-CUT Leeudoringstad | 50443 Super Comby EX Voerwa Humansdorp | 50474 R 1,200,000.00 R 220,000.00 KRONE 1290 HDP X-CUT Leeudoringstad | 50444 R 1,200,000.00 5500 Jun | Jul ‘19 www.suidwes.co.za