บทที่ 13 การประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม

บทท่ี13

ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม (Environmental Impact) การเปลย่ี นแปลงสภาวะแวดลอ้ มทงั้ ดา้ นขนาด (magnitude) และ ทศิ ทาง (direction) จากการกระทา ของมนษุ ย์ (โครงการพฒั นา) หรอื ปรากฏการณธ์ รรมชาติ โดยปกตมิ กั เกดิ จากโครงการพฒั นามากกวา่ ภยั ธรรมชาต ิ

การประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอ้ ม • ทาไมจึงตอ้ งประเมิน • ประเมินแลว้ ไดอ้ ะไร • ทิศทางการประเมิน – ผลกระทบทางกายภาพ – ผลกระทบทางชีวภาพ – ผลกระทบทางคุณค่าการใชป้ ระโยชนข์ องมนุษย์ – ผลกระทบทางสงั คม

1. ความหมายและแนวความคดิ เกย่ี วกบั การประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ ม • การประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ มคอื อะไร? การประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ มหรอื เรยี กกนั ทว่ั ไปวา่ อไี อเอ (Environmental Impact Assessment; EIA) เป็ นวธิ กี ารอยา่ ง หนง่ึ ทใี่ ชเ้ พอื่ จาแนกและคาดคะเนผลกระทบทคี่ าดวา่ จะเกดิ ขน้ึ จากโครงการ/กจิ กรรม ตลอดจนการเสนอแนะมาตรการในการ แกไ้ ขผลกระทบ (Mitigation Measure) และแผนการตดิ ตาม ตรวจสอบคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ้ ม (Monitoring Plan) ทง้ั ใน ระหวา่ งการกอ่ สรา้ งและดาเนนิ โครงการ

1. ความหมายและแนวความคดิ เกย่ี วกบั การประเมนิ ผลกระทบ การประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม การใชห้ ลกั วชิ าการในการทานายหรอื คาดการณ์เกยี่ วกบั ผลกระทบ ทง้ั ในทางบวกและทางลบ ของการดาเนนิ โครงการพฒั นาทจ่ี ะมตี อ่ สงิ่ แวดลอ้ มทกุ ๆ ดา้ น ทง้ั ทางทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละทางเศรษฐกจิ สงั คม เพอ่ื หาทางป้ องกนั ผลกระทบในทางลบทเ่ี กดิ ขนึ้ ในขณะเดยี วกนั ก็มกี ารใช้ ทรพั ยากรธรรมชาตซิ ง่ึ สว่ นใหญไ่ มส่ ามารถฟื้ นกลบั มาไดอ้ ยา่ งมปี ระโยชน์ มปี ระสทิ ธภิ าพสงู สดุ และคมุ้ คา่ ทส่ี ดุ ตลอดจนการเสนอแนะมาตรการในการ แกไ้ ขผลกระทบ (Mitigation Measure) และแผนการตดิ ตามตรวจสอบ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ้ ม (Monitoring Plan) ทงั้ ในระหวา่ งการกอ่ สรา้ งและ ดาเนนิ การโครงการ http://www.onep.go.th/eia/page2/Index_EIA.html

1. ความหมายและแนวความคดิ เกยี่ วกบั การประเมนิ ผลกระทบ การประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ ม การศกึ ษาเพอื่ คาดการณ์ผลทจ่ี ะเกดิ ขนึ้ ตอ่ สงิ่ แวดลอ้ มจากการดาเนนิ การของโครงการ อกี ทงั้ เสนอแนะวธิ ลี ดผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ จากการดาเนนิ การ เพอื่ ใหโ้ ครงการสามารถดาเนนิ การอยา่ งเหมาะสมโดยไม่ ทาลายทรพั ยากรสง่ิ แวดลอ้ ม (องคก์ ารสง่ิ แวดลอ้ มแหง่ สหประชาชาติ ; UNEP)

ความสาคญั ของการประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ ม • เป็ นเครอื่ งมอื ในการตดั สนิ ใจของผบู้ รหิ าร • เป็ นการคาดการณ์ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ มของทงั้ โครงการในอนาคต • เป็ นแนวทาง/กรอบในการวางแผนป้ องกนั ไมใ่ หเ้ กดิ ผล กระทบสงิ่ แวดลอ้ ม • เป็ นแนวทาง/กรอบในการวางแผนแกไ้ ขผลกระทบท่ี เกดิ ขนึ้ ใหเ้ หลอื นอ้ ยทส่ี ดุ หรอื อยใู่ นระดบั ทย่ี อมรบั ได้ • เป็ นแนวทาง/กรอบในการวางแผนตดิ ตามตรวจสอบ แผนป้ องกนั และแกไ้ ขผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ มทไ่ี ด้ กาหนดไว้

ประโยชนข์ องการวเิ คราะหผ์ ลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม 1. ชว่ ยในการวางแผนการใชป้ ระโยชนท์ รพั ยากรเพอ่ื พฒั นาอยา่ งมี ประสทิ ธภิ าพ นอกจากการมองผลประโยชนท์ างดา้ นเศรษฐกจิ 2. ชว่ ยพจิ ารณาวา่ โครงการทจ่ี ะเกดิ ขนึ้ เกดิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ ม ในระดบั ใด และผปู้ ระกอบการจะไดม้ มี าตรการในการป้ องกนั และ แกไ้ ขผลกระทบอยา่ งเหมาะสม 3. เพอื่ คาดการณป์ ระเด็นปญั หาสาคญั ทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ อยา่ งถกู หลกั วชิ าการ ซง่ึ จะไดเ้ ตรยี มป้ องกนั และแกไ้ ขไวต้ ง้ั แตข่ นั้ เตรยี ม โครงการ 4. ชว่ ยในการเลอื กมาตรการทม่ี ปี ระสทิ ธผิ ล มคี า่ ใชจ้ า่ ยนอ้ ย และ เป็ นไปไดใ้ นทางปฏบิ ตั ิ 5. เป็ นขอ้ มลู ประกอบการตดั สนิ ใจในการลงทนุ หรอื พฒั นาโครงการ การเตรยี มแผนงานและการเงนิ ในการจดั การสงิ่ แวดลอ้ ม 6. เป็ นแนวทางในการกาหนดแผนการตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบ ตา่ งๆ ทง้ั ทเี่ กดิ ขนึ้ หลงั จากไดม้ กี ารกอ่ สรา้ งและดาเนนิ การ

วตั ถปุ ระสงคข์ องการศกึ ษา EIA • เพอื่ จาแนก ทานาย และประเมนิ ผลกระทบ สงิ่ แวดลอ้ มจากโครงการ โดยเปรยี บเทยี บกบั สภาวะทไ่ี มม่ โี ครงการ • เพอ่ื ป้ องกนั ผลกระทบทางสง่ิ แวดลอ้ มตงั้ แตข่ นั้ วางแผนโครงการ • เพอื่ ใหม้ กี ารนาปจั จยั ดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มมาชว่ ยในการ วางแผนโครงการและตดั สนิ ใจดาเนนิ โครงการ http://san.anamai.moph.go.th/nwha/html/thai34t/ch5.htm

องคป์ ระกอบของ EIA 1) ทรพั ยากรกายภาพ เป็ นการศกึ ษาถงึ ผลกระทบ เชน่ ดนิ นา้ อากาศ เสยี ง วา่ จะมกี ารเปลยี่ นแปลงไปอยา่ งไรบา้ ง 2)ทรพั ยากรชวี ภาพ หมายถงึ การศกึ ษาถงึ การเปลย่ี นแปลงในดา้ นตา่ ง ๆ ท่ี มตี อ่ ระบบนเิ วศน์ เชน่ ป่ าไม้ สตั วป์ ่ า สตั วน์ า้ ปะการงั เป็ นตน้ 3) คณุ คา่ การใชป้ ระโยชนข์ องมนษุ ย์ เป็ นการศกึ ษาถงึ การใชป้ ระโยชน์ จากทรพั ยากรทงั้ ทางกายภาพและชวี ภาพของมนษุ ย์ เชน่ การใช้ ประโยชนท์ ด่ี นิ การเกษตรกรรม ระบบสาธารณูปโภค เป็ นตน้ วา่ ไดร้ บั ผลกระทบมากนอ้ ยเพยี งใด 4) คณุ คา่ ตอ่ คณุ ภาพชวี ติ ซง่ึ จะเป็ นการศกึ ษาถงึ ผลกระทบทจี่ ะเกดิ ตอ่ มนษุ ย์ ชมุ ชน ระบบเศรษฐกจิ การประกอบอาชพี วฒั นธรรมประเพณี ความเชอ่ื คา่ นยิ ม รวมถงึ ทศั นยี ภาพ คณุ คา่ ความสวยงาม •สาหรบั การศกึ ษาในดา้ นคณุ คา่ การใชป้ ระโยชนข์ องมนษุ ยแ์ ละคณุ คา่ ตอ่ คณุ ภาพชวี ติ ถอื วา่ เป็ นเรอื่ งของการศกึ ษาผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ มทางสงั คม (Social Impact Assessment : SIA)

สรุปประเดน็ 1.มนุษยส์ ร้างผลกระทบต่อ อากาศ น้า แผน่ ดิน พืชและสตั ว์ 2.EIA จะช่วยช้ีระดบั ผลกระทบ การลดและติดตามตรวจสอบ 3.3R จะช่วยนาไปสู่ความสาเร็จ 4.มีโอกาสทางดา้ นธุรกิจ 5.เพิม่ รายได-้ ลดค่าใชจ้ ่าย 6.แสดงถึงความเป็น “คน” 7.ท้งั รัฐและเอกชนตอ้ งปรับเขา้ หากนั เพอื่ สิ่งแวดลอ้ ม

ส่ิงซ่ึงตอ้ งทารายงาน ผลกระทบส่ิงแวดลอ้ ม ตามพระราชบญั ญตั ิ





นอกเหนือไปจาก รายละเอยี ดของ ตวั โครงการแล้ว ยงั มี ส่ วนประกอบที่ สาคญั ดงั นี้





วิธีการประเมิน • ประชุมปรึกษาหารืออยา่ งไม่เป็นทางการ (Ad Hock) • ตรวจสอบรายการ(Check List) • เปรียบเทียบผลกระทบกบั ตวั แปรต่างๆ (Metrix) • การซอ้ นทบั ขอ้ มูล(Overlay) • การวเิ คราะห์ค่าใชจ้ ่าย • การใชว้ ิธีประเมิน(Assessment) • การสร้างรูปแบบสมมติ(Modelling) • การปรับเปล่ียนการจดั การใหเ้ ขา้ กบั ผลการประเมิน • การมุ่งประเมินประเดน็ เฉพาะ





ข้นั ตอนในโครงการ

จะประเมินผล กระทบเมื่อไร

รายงานตอ้ งมีอะไรบา้ ง • รายละเอียดโครงการ • คนและสิ่งแวดลอ้ มในพ้นื ท่ี • วธิ ีการ • การประเมิน – การคาดการ – การบ่งช้ีผลกระทบ • มาตรการลดผลกระทบ • ผลกระทบที่ยงั มี • การติดตามตรวจสอบ

EIAในระยะเร่ิมตน้ -การเลือกสถานที่ -การกลน่ั กรอง -การประเมินเบ้ืองตน้ -จดั ทาขอบข่ายเร่ือง สาคญั

4. ความคดิ รวบยอดในการประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม – เป็ นการทานาย (Prediction) อนาคต/สง่ิ ทย่ี งั ไมเ่ กดิ ขนึ้ ในปจั จบุ นั – ใชก้ ารศกึ ษาอยา่ งเป็ นระบบ (System) โดยอาศยั หลกั การ • การวางแผนการใชท้ ดี่ นิ (Land Use Planning) • การใชท้ รพั ยากรและการอนรุ กั ษ์ (Resource Utilization and Conservation) • การควบคมุ มลภาวะทจี่ ะเกดิ ขนึ้ (Pollution Control) – เพอ่ื ใหไ้ ดม้ าท้งั 3 แนวทาง • ผลผลติ ยง่ั ยนื (Sustained yield) เศรษฐศาสตร ์ • ความตอ้ งการในการพฒั นา/สงั คม สงั คม/การเมอื ง • นเิ วศ/ความหลากหลายยง่ั ยนื สงิ่ แวดลอ้ ม ดงั นน้ั ตอ้ งทาความเขา้ ใจ – ระบบสงิ่ แวดลอ้ มบรเิ วณทจี่ ะมโี ครงการ ตอ้ งทาการวเิ คราะหร์ ะบบ – ภาพรวมและรายละเอยี ดของโครงการ ทจี่ ะนาเขา้ มาในระบบ สง่ิ แวดลอ้ มในทนี่ น้ั ๆ เพอ่ื ใหโ้ ครงการทจี่ ะนาเขา้ มาในระบบสงิ่ แวดลอ้ มสามารถอยู่ รว่ มกนั /กลมกลนื กนั หรอื มผี ลกระทบนอ้ ยทส่ี ดุ

5. ลกั ษณะการเกดิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม 1) ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ มมมี ากมายหลายประเด็น ขน้ึ อยกู่ บั ผศู้ กึ ษาแต่ ละสาขา ซงึ่ เป็ นการเปลย่ี นแปลงไปจากเดมิ ทง้ั ขนาด (magnitude) และทศิ ทาง (direction) 2) ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ มทเ่ี กดิ จากปรากฏการณธ์ รรมชาติ เชน่ อทุ กภยั วาตภยั แผน่ ดนิ ไหว ความแหง้ แลง้ ไฟไหมแ้ ละอน่ื ๆ มกั เป็ น เหตกุ ารณ์ทน่ี าน ๆ เกดิ ขนึ้ และเกดิ เป็ นชว่ งระยะเวลาสน้ั ๆ และมี ความรนุ แรงเป็ นบางพน้ื ท่ี 3) โครงการพฒั นาตา่ ง ๆ กอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ มมากกวา่ และ นานกวา่ (ถาวร) 4) การวดั ผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม ตอ้ งวดั จากผลรวมผลกระทบทง้ั หมด ของโครงการ ซง่ึ หาไดจ้ าก ผลตา่ งระหวา่ งผลกระทบทไี่ มม่ ี โครงการกบั ผลกระทบทมี่ โี ครงการ หรอื เขยี นเป็ นสมการไดด้ งั นี้

ลกั ษณะการเกดิ ผลกระทบ อาจเกดิ ไดท้ งั้ 3 กรณี 1) บางทบ่ี างสว่ น (spatial impact) : ภาวะเตอื นภยั : ภาวะเสยี่ งภยั 2) กระจายทว่ั ไป 3) ผลกระทบแบบลกู โซ่ คอื เกดิ ผลกระทบทง้ั ทางตรงและ สง่ ผลกระทบทางออ้ ม ตามมาเป็ นลกู โซ่ 5th impact 4th impact tertiary impact secondary impact primary impact

ตวั อยา่ ง :- ** โครงการตดั ถนนผา่ นพนื้ ทภี่ เู ขา กอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบลกู โซ่ ดงั น้ี การใชน้ ้าของมนุษย์ คุณภาพน้าผวิ ดิน การพงั ทลายของดิน ตดั ตน้ ไม้ (เปิ ดหนา้ ดิน) ขอ้ สงั เกต เกย่ี วกบั ลกั ษณะผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ มทเ่ี กดิ ขน้ึ - อาจไมเ่ ป็ นไปในลกั ษณะเรยี งลาดบั - อาจสรา้ งปญั หาลกู โซไ่ ดเ้ สมอ - อาจแสดงผลใหเ้ ห็นในระยะสน้ั หรอื ระยะยาวก็ได้ - มกี ารเปลย่ี นแปลงเสมอ - ตอ้ งวดั ไดว้ า่ มขี นาดใหญม่ ากนอ้ ยเทา่ ไหร่ และมี ลกั ษณะบวกหรอื ลบ

6. ขอ้ ดขี อ้ เสยี ของการประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ้ ม – ขอ้ ดี >ชว่ ยใหต้ ดั สนิ ใจไดถ้ กู ตอ้ ง >ประหยดั เงนิ และเวลาในการแกไ้ ขผลกระทบ >เก็บรกั ษา/อนรุ กั ษท์ รพั ยากรและสงิ่ แวดลอ้ ม >ชว่ ยป้ องกนั มลพษิ >ลดปญั หาความขดั แยง้ ทางการเมอื ง – ขอ้ เสยี » ทาใหก้ ารพฒั นาลา่ ชา้ » ผลกระทบทค่ี าดวา่ จะเกดิ อาจไมเ่ กดิ ขน้ึ หรอื รนุ แรง กวา่ ทป่ี ระเมนิ ไว้ » มคี วามลาเอยี งในการประเมนิ » วธิ กี ารศกึ ษาตามใจผวู้ เิ คราะห์ » เป็ นเพยี งการคาดคะเน อาจไมถ่ กู ตอ้ งทงั้ หมด

7. การประเมนิ สถานภาพของระบบสง่ิ แวดลอ้ ม 7.1 เกณฑท์ ใี่ ชใ้ นการประเมนิ • องคป์ ระกอบ/โครงสรา้ ง (Structure) ของระบบ ไดแ้ ก่ – ชนดิ (Species) - ปรมิ าณ (Quantity) * มาก (Abundant) * ปรมิ าณในธรรมชาติ * หายาก (Rare) * ความหนาแนน่ * ใกลส้ ญู พนั ธุ์ (Endaner) * จานวน * สญู พนั ธุ์ (Extinct) – สดั สว่ น (Proportion) - การกระจาย (Distribution) * ทว่ั พนื้ ที่ (Disperse) * พชื * บางจดุ (Spot) * สตั ว์ * มนษุ ย์ มนุษย์ สัตว์ พชื