บทที่ 12การจัดการสุขาภิบาลในสภาวะฉุกเฉิน

บทท่ี 12การจดั การสขุ าภบิ าลใน สภาวะฉุกเฉนิ

ความหมาย ภยั พบิ ัติ ตามระเบยี บกระทรวงการคลงั พ.ศ. 2540 หมายถงึ สาธารณภยั อนั ได้แก่ อคั คภี ัย วาตภยั อุทกภยั ภยั แล้ง ภาวะฝนแล้ง ฝนทงิ้ ช่วง ฟ้ าผ่า ภยั จากลูกเหบ็ ภยั อนั เกิดไฟป่ า ภยั จากโรค หรือการระบาดของแมลง หรือศัตรูพชื ทกุ ชนิด อากาศหนาวจดั จนสตั ว์ต้องสญู เสียชีวติ ภยั สงคราม และภยั อนั เนื่องมาจากการกระทาของผ้กู ่อการร้าย ตลอดจนภยั อื่นๆ อนั มี มาเป็นสาธารณะไมว่ า่ เกิดจากธรรมชาติ หรือมีผ้ทู าให้เกิดขนึ ้ ซง่ึ ก่อให้เกิด อนั ตรายแก่ชีวิต ร่างกายของประชาชนหรือความเสยี หายแกท่ รัพย์สนิ ของ ประชาชนหรือรัฐ

ความหมาย เหตุฉุกเฉิน (Emergency) หมายถึง เหตกุ ารณ์ท่ีเกิดขนึ ้ อยา่ งไมค่ าดคดิ และมีความรุนแรงทาให้ เกิดความเสียหายตอ่ ชีวิตและทรัพย์สนิ ของประชาชนเป็นอยา่ งมาก ทา ให้ภาครัฐต้องประกาศภาวะฉกุ เฉินในพืน้ ที่นนั้ ๆ เพื่อระดมเจ้าหน้าที่ที่ เก่ียวข้องในการให้ความชว่ ยเหลือและแก้ปัญหาที่เกิดขนึ ้ อยา่ งเร่งดว่ น อุบัตภิ ยั (Accident) • หมายถึง ภยั ท่ีเกิดจากอบุ ตั ิเหตุ โดยที่อบุ ตั ิเหตหุ มายถึง อนั ตรายที่ เกิดขนึ ้ โดยมิได้ตงั้ ใจมากอ่ น อบุ ตั ิภยั มาจากคาวา่ อุบัติ แปลวา่ การ เกิดขนึ ้ กาเนิด + คาวา่ ภยั แปลวา่ สง่ิ ท่ีนา่ กลวั หรืออนั ตราย

ความหมาย ความเส่ียง (Risk) หมายถงึ โอกาสที่ประชากรหรือระบบการจดั การจะ ได้รับความเสียหายหรือความไม่มนั่ คงและอนั ตรายจากภยั ธรรมชาติ อนั ตราย (Hazard) หมายถงึ ความเสีย่ งตอ่ ความเสียหายหรือความ ไม่ม่ันคง (Vulnerability) ของประชากรหรือระบบการจดั การ เชน่ โรงพยาบาล ระบบประปา และระบบบาบดั ของเสีย หรือโครงสร้างตา่ งๆ เป็นต้น ท่ีเกิดจากภยั ธรรมชาติ Risk = Hazard x Vulnerability

เหตกุ ารณภ์ ยั ทางธรรมชาติ 5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

เหตุฉุกเฉินอน่ื ๆ เหตกุ ารณ์เพลงิ ไหม้ บรษิ ทั บีเอสที อลี าสโตเมอรส์ จากดั (พฤษภาคม 2555)

นา้ มันร่วั เกาะเสมด็ จ.ระยอง (ก.ค. - ส.ค. 2556)

ผลกระทบของสาธารณภยั ต่อสุขภาพ • ภาวะฉุกเฉินทางด้านสาธารณสุข (Public Health Emergency) การสูญเสียชีวติ และภยั คุกคามต่อสุขภาพ • ความเส่ียงต่อการเกิดโรคระบาดหรือโรคตดิ ต่อขนึ้ ในพนื้ ท่ี ประสบภยั – ระยะสัน้ อุบัตกิ ารณ์ของโรคท่เี กดิ ขนึ้ มักจะมาจากากรปนเปื้อนของ อุจจาระในนา้ และอาหาร – ระยะยาวการเกดิ โรคท่ีเกดิ จากแมลงนาโรคอาจมีมากขนึ้ เน่ืองจาก ระบบป้ องกันแมลงนาโรคได้รับผลกระทบจากสาธารณภัย

ผลกระทบของสาธารณภยั ต่ออาหาร และภาวะโภชนาการ • การขาดแคลนอาหาร นา้ บริโภคท่สี ะอาด ปบอดภยั • ปัญหาทางด้านโภชนาการอาจเกดิ ขนึ้ กบั ประชากรกลุ่มท่ี มีความอ่อนแอ เช่น หญิงตงั้ ครรภ์ ผู้สูงอายุ ผู้ป่ วย และ เดก็ อ่อน เป็ นต้น

ผลกระทบจากสาธารณภยั ต่อการจัดหานา้ สะอาด และการสุขาภบิ าล • ความเส่ียงของการเกดิ โรคเพ่มิ มากขนึ้ – การขาดแคลนนา้ ด่มื นา้ ใช้ – นา้ มีคุณภาพไม่ปลอดภยั ต่อการอุปโภคบริโภค – ระบบการเกบ็ กักของเสียและส่งิ ปฏกิ ลู ได้รับความ เสียหาย

โรคติดตอ่ ภายหลังการเกดิ สาธารณภยั • โรคระบบทางเดนิ อาหาร • โรคระบบทางเดนิ หายใจ • โรคตดิ ต่อโดยแมลง

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน ก่อนเกดิ เหตุ 1. จัดโครงสร้างการทางานตามลักษณะงาน (War room/ทมี ปฏบิ ตั งิ าน) 2. สารวจวสั ดุอุปกรณ์ สารเคมี ชุดตรวจ และเอกสารส่ิงพิมพ์ ส่ือ เผยแพร่ ท่จี าเป็ นต้องใช้ในภาวะฉุกเฉิน 3. จดั เตรียม/ทา/ผลิต วัสดุอุปกรณ์ สารเคมี ชุดตรวจ และเอกสาร ส่งิ พมิ พ์ ส่ือเผยแพร่ 4. ซ้อมแผนปฏบิ ตั งิ านบนโต๊ะ และซ้อมแผนปฏบิ ตั งิ านจริง (สถานการณ์ สมมต)ิ 5. เผยแพร่ประชาสัมพนั ธ์ข้อมูลข่าวสาร และแนวทางการป้ องกันหาก เกดิ เหตุ

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน ขณะเกดิ เหตุ 1. ระยะแรก (หลังเกดิ เหตุ 24-48 ชม.) – จัดตงั้ ศูนย์ปฏบิ ตั งิ านฉุกเฉิน และประสานงานกับหน่วยงานต่างๆ – ประเมนิ สถานการณ์จากข้อมูลจากพนื้ ท่เี กดิ เหตุ และข้อมูลจาก หน่วยงานอ่ืน – จัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์ สารเคมี ชุดตรวจและเอกสารส่งิ พมิ พ์ ส่ือเผยแพร่ท่ีจาเป็ น – เตรียมทมี ปฏบิ ัตงิ านในพนื้ ท่ี และเจ้าหน้าท่ีประจาสานักงาน – ร่วมประชุม war room และจัดทาแผนปฏบิ ตั งิ านร่วมกับหน่วยงาน อ่ืนๆ

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน 2. ระยะกลาง (หลังเกดิ เหตุ 48 ชม.-เหตยุ ุต)ิ 2.1 ตดิ ตาม ประเมนิ สถานการณ์ท่เี กดิ ขนึ้ และให้การสนับสนุนด้าน วชิ าการ และส่งิ สนับสนุนอ่ืนๆ 2.2 ทมี ปฏบิ ตั งิ านลงพนื้ ท่ี และร่วมปฏบิ ัตงิ านกับหน่วยงานอ่ืนๆ - การจดั การด้าน สอ.และนา้ - การเฝ้ าระวังความปลอดภยั ของอาหารและนา้ - การให้ความรู้แก่ประชาชน ภาคีเครือข่าย - การสนับสนุนวสั ดุ อุปกรณ์

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน 2.3 ประเมนิ สถานการณ์ในพืน้ ท่ปี ระสบภยั และจุดพกั พงิ ผู้ประสบภยั ช่ัวคราวเพ่ือปรับปรุงการ ปฏบิ ตั งิ านให้เหมาะสมกับสถานการณ์ท่ี เปล่ยี นแปลงไป 2.4 จัดทารายงานการปฏบิ ัตงิ านประจาวัน และรายงานให้ war room และหน่วยงานท่เี ก่ยี วข้องทราบ

การจดั การด้านสอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน กรณีมีจุดอพยพ/ศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราว 1. สารวจสภาพด้านสุขาภบิ าลอาหารของสถานเตรียมปรุงอาหาร แต่ละจุด ตามข้อกาหนดมาตรฐานด้านสุขาภบิ าลอาหาร 2. ให้คาแนะนา ผู้เตรียม ปรุง ประกอบอาหาร และปรับปรุงสภาพ/ บริเวณท่เี ตรียม ปรุงอาหาร ให้ถกู สุขลักษณะ และร่วมในการ แก้ไขปัญหา 3. จดั ส่ิงสนับสนุน เช่น ผ้ากันเปื้อน นา้ ยาล้างจาน สบ่ลู ้างมือ เจลทาความสะอาดมือ ถุงมือพลาสตกิ เป็ นต้น

การจัดการด้านสอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน กรณีมีจุดอพยพ/ศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราว 4. เฝ้ าระวงั ความปลอดภยั ของอาหารและนา้ ภาชนะ อุปกรณ์ และ มือผู้สัมผัสอาหาร โดยใช้ชุดตรวจสอบภาคสนาม 5. วิเคราะห์หาจดุ เส่ียงท่ที าให้เกดิ การปนเปื้อนของอาหารและนา้ 6. หากพบปัญหาด้านส่ิงแวดล้อมอ่นื ๆ เช่น พบแมลงวันจานวน มาก มีขยะตกค้าง นา้ ใช้ไม่เพียงพอ ให้ประสานงานกบั หน่วยงานท่เี ก่ียวข้อง



แผนผงั การเตรยี ม-ปรงุ อาหารในสถานทีผ่ ลติ อาหารกลาง ณ จุดพักพิงชัว่ คราว บริเวณรับบริจาค/ บริเวณล้าง/ ตรวจรับอาหาร (A) จัดเกบ็ อาหาร (B) บริเวณปรุงอาหาร บริเวณเตรียม (C) อาหาร/วตั ถุดบิ (D) บริเวณบรรจุ/ ผู้บริโภค (F) จดั ส่งอาหาร (E)

บริเวณรับบริจาค/ตรวจรับอาหาร (A) คดั แยกประเภท อาหารแห้ง/ อาหารสด อาหารพร้ อม กระป๋ อง บริโภค เกบ็ แยก ไข่ เนือ้ สัตว์ ผักสด ข้าวกล่อง อ่นื ๆ ตาม ล้าง/จัดเกบ็ จาหน่าย/ขนส่ง ประเภท B E เตรียม/ปรุง C/D

บริเวณล้าง/เกบ็ (B) นา้ ใช้ วตั ถุดบิ อาหาร ล้าง/ทาความสะอาด ภาชนะอุปกรณ์ (สาหรับการปรุงอาหาร) เก็บในอุณหภมู ิท่เี หมาะสม ทาให้แห้ง/เก็บ เตรียม/ปรุง ขยะ/เศษอาหาร เตรียม/ปรุง C/D C/D กาจดั

บริเวณเตรียมอาหาร/วัตถุดบิ (C) ท่ีเกบ็ อาหาร โต๊ะเตรียมอาหาร ปรุง (ชัน้ /ตู้เยน็ /ถังนา้ แขง็ ) (ปอก/ห่ัน/สับ/บด) แยกตามประเภท อา D อาหารแห้ง หาร อาหารกระป๋ อง อาหาร ข้าวสาร/ไข่ เคร่ืองปรุงรส เนือ้ สัตว์ ผักสด

บริเวณปรุงอาหาร (D) นา้ ด่ืม/นา้ ใช้ เตาไฟ โต๊ะวาง บ ในการปรุง อาหาร ร หม้อหุงข้าว ปรุงสาเร็จ ร อาหาร แยกตาม จุ โต๊ะเตรียมอาหาร ประเภท /E วัตถุดบิ อาหาร/ ไม่ ใช้ ความร้ อน อาหาร ข ไข่/เคร่ืองปรุง น รส/ข้าวสาร ส่ ง

บริเวณบรรจุ/จัดส่งอาหาร (E) อาหารพร้อมบริโภค ทไี่ ด้รับบริจาค ข้าวกล่อง/ อ่นื ๆ โต๊ะวาง โต๊ะบรรจุอาหารกล่อง ตดิ ฉลากระบุ อาหารปรุง แยกตามประเภท ประเภทอาหาร และวัน-เวลาท่ผี ลติ สาเร็จ แจก ผู้บริโภค แยกตาม อาหาร ณ F นาส่งให้ผู้บริโภค ประเภท อาหาร ท่ปี รุง ประกอบ F

ปรุงใหม่ บรรจุ แยกข้าว/ ส่งและบริโภค กบั ข้าว ภายใน 4-6 ชม. อาหารพร้ อม บริโภค (ระบุประเภท/ ส่งออกและบริโภค ภายใน 2-4 ชม ท่จี ะบริจาค วันเวลาท่ผี ลติ ) ส่งออกและบริโภค อาหารท่ี จากร้ าน/ ระบุประเภท/ ภายใน 2-4 ชม บรรจมุ าแล้ว สถานท่อี ่นื วนั -เวลาท่รี ับ บณิ ฑบาต แยกประเภท และจัดชุด ใหม่ ระบุ ประเภท วัน- เวลาท่รี ับ ข้าวสวย ข้าวเหนียว หมู/ไก่/ปลาทอด กุนเชียง ไข่เคม็ ไข่ต้มสุก นา้ พริกแห้ง

การจัดการด้านสอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน กรณีไม่มีจุดอพยพ/ศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราว 1. หาข้อมูล จานวน ท่ตี งั้ ของสถานท่เี ตรียม ปรุง ประกอบอาหาร (ข้าวกล่อง) สาหรับผู้ประสบภยั 2. สารวจสภาพสถานท่เี ตรียม ปรุง ประกอบอาหาร และให้ คาแนะนาในการปรับปรุงสถานท่ใี ห้ถกู สุขลักษณะ 3. ให้ความรู้ประชาชน และผู้เตรียม ปรุง ประกอบอาหารด้าน สุขวทิ ยาส่วนบคุ คล และการสุขาภบิ าลอาหาร พร้อมมอบ ส่งิ สนับสนุน 4. เฝ้ าระวังความปลอดภยั ของอาหารและนา้ ภาชนะ อุปกรณ์ และมือผู้สัมผัสอาหาร โดยใช้ชุดตรวจสอบภาคสนาม

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน 3. หลังเหตุฉุกเฉินยุติ 3.1 การฟื้นฟูสภาพ • จดั ทาแผนฟื้นฟูและแผนปฏบิ ตั งิ านด้านสุขาภบิ าลอาหาร และนา้ • จดั ทมี ปฏิบัตงิ านลงพืน้ ท่รี ่วมกบั หน่วยงานอ่นื ท่เี ก่ยี วข้อง • สนับสนุนการดาเนินงานของท้องถ่นิ • การให้ความรู้แก่ผู้ประกอบการและผู้บริโภค • ถ่ายโอนภารกจิ ให้หน่วยงานส่วนท้องถ่นิ /ภมู ิภาค

แนวทางการดาเนินงาน สอ. และนา้ ในภาวะฉุกเฉิน 3.2 การเฝ้ าระวงั และแนวทางการปฏบิ ัตงิ านสุขาภบิ าลอาหาร และนา้ • นา้ สะอาด • สุขาภบิ าลอาหาร 3.3 การประเมินผลการดาเนินงานและบทเรียนท่ไี ด้รับจากการ ปฏิบตั งิ าน

การเฝ้ าระวงั คุณภาพนา้ สะอาด 1. สารวจโครงสร้างของระบบนา้ ด่มื ให้ถกู หลักสุขาภบิ าล ได้แก่ แหล่งนา้ ด่มื ระบบจ่ายนา้ ท่เี ก็บกกั นา้ ด่มื ภาชนะสาหรับด่มื นา้ เป็ นต้น 2. วางแผนการซ่อมแซมและฟื้นฟู ระบบประปาท่ไี ด้รับผลกระทบ จากอุทกภยั จนสามารถผลิตนา้ ประปาให้บริการแก่ประชาชน 3. การเฝ้ าระวงั คุณภาพนา้ บริโภคและอุปโภค โดยการตรวจปริมาณ คลอรีนอสิ ระคงเหลือในนา้ (อ.31) และตรวจสอบการปนเปื้อน ของเชอื้ แบคทเี รีย (อ.11)

การเฝ้ าระวังทางสุขาภบิ าลอาหาร 1. สารวจแหล่งจาหน่ายอาหาร ตลาดสดประเภทท่ี 1 ตลาดนัด 2. ล้างตลาดตามหลักสุขาภบิ าล 3. ดาเนินการเฝ้ าระวงั ด้านสุขาภบิ าลอาหาร โดยสุ่มเกบ็ ตวั อย่าง อาหารปรุงสาเร็จ อาหารถุง ตรวจโดยใช้ชุดทดสอบภาคสนาม (SI-2) 4. ให้ความรู้แก่ผู้ประกอบการค้าอาหาร และเครือข่ายเฝ้ าระวัง เช่น อสม. เป็ นต้น 5. ให้ความรู้แก่ประชาชนในการเลือกบริโภคอาหาร และ ปรับเปล่ียนพฤตกิ รรมการบโิ ภคในการรับประทานอาหารปรุง สุกร้อน การใช้ช้อนกลาง และการล้างมอื ก่อนรับประทาน อาหาร



ขอบคุณ & สวัสดี