โรคไข้เลือดออก

โรคไขเ้ ลือดออก ไขเ้ ลอื ดออก (Dengue Fever) ลักษณะโรค  โรคไขเ้ ลอื ดออกเดงกี เปน็ โรคตดิ เช้ือไวรัสเดงกที ่มี ยี งุ ลายเปน็ แมลงนาโรค โรคนไ้ี ด้กลายเป็นปญั หาสาธารณสุขในหลายประเทศทัว่ โลก เนอ่ื งจากโรคไดแ้ พรก่ ระจายอย่างกวา้ งขวางและจานวนผปู้ ่วยเพิ่มข้นึ อยา่ งมากใน 30 ปีท่ผี ่านมา มากกวา่ 100 ประเทศท่ีโรค นก้ี ลายเปน็ โรคประจาถ่นิ และโรคนย้ี ังคกุ คามตอ่ สุขภาพของประชากรโลกมากกว่ารอ้ ยละ 40 (2,500 ลา้ นคน) โดยเฉพาะอยา่ ง ยงิ่ จะพบมากในประเทศเขตร้อนและเขตอบอุ่น สาเหตุ  เกิดจากเชอ้ื ไวรสั เดงกี (Dengue virus) ซ่งึ เปน็ single - strand RNA จดั อยใู่ น genus Flavivirus และ family Flaviviridae มี 4 serotypes คอื DEN-1, DEN-2, DEN-3 และ DEN-4 ท้ัง 4 serotypes มี antigen รว่ มบางชนิด จงึ ทาใหม้ ี cross reaction และ cross protection ได้ในระยะเวลาสัน้ ๆ เมื่อมกี ารตดิ เช้อื ไวรัสเดงกชี นิดหนึ่งจะมภี มู ิคุ้มกนั ตอ่ ไวรัสเดงกีชนดิ น้ันตลอดไป (long lasting homotypic immunity) และจะมี ภูมิคุม้ กนั cross protection ต่อชนิดอนื่ (heterotypic immunity) ในชว่ งระยะเวลาสน้ั ๆ ประมาณ 6-12 เดือน ดงั นนั้ ผทู้ อ่ี ยูใ่ นพน้ื ทที่ ่ีมไี วรสั เดงกชี กุ ชมุ อาจมกี ารติดเชอื้ 3 หรอื 4 ครัง้ ได้ วิธีการติดต่อ  โรคไขเ้ ลือดออกเดงกีติดตอ่ กันได้โดยมยี ุงลายบ้าน (Aedes aegypti) เปน็ แมลงนาโรคทีส่ าคญั และในชนบทบางพน้ื ท่ี จะมี ยงุ ลายสวน (Aedes albopictus) เปน็ แมลงนาโรครว่ มกบั ยงุ ลายบา้ น เมอ่ื ยงุ ลายตัวเมียกดั และดูดเลอื ดผปู้ ่วยที่อยู่ในระยะไข้ ซ่ึงเปน็ ระยะทีม่ ีไวรัสอยูใ่ นกระแสเลือดมาก เชื้อไวรัสจะเข้าสกู่ ระเพาะยงุ และเพมิ่ จานวนมากข้ึน แล้วเดินทางเขา้ สตู่ อ่ มนา้ ลาย พร้อมทจี่ ะเข้าสคู่ นท่ีถูกกดั ตอ่ ไป เม่ือยุงท่มี เี ชือ้ ไวรสั เดงกีไปกดั คนอน่ื ก็จะปล่อยเชือ้ ไปยงั คนทีถ่ กู กดั ทาใหค้ นนน้ั ป่วยได้ ระยะฟักตวั  ระยะเพ่ิมจานวนของไวรสั เดงกี ในยุง ประมาณ 8-10 วัน  ระยะฟกั ตวั ของเชื้อไวรัสเดงกี ในคน ประมาณ 3-14 วัน โดยทว่ั ไปประมาณ 5-8 วนั ระยะตดิ ต่อ  โรคไข้เลือดออกเดงกไี มต่ ิดต่อจากคนสคู่ น ตดิ ตอ่ กันไดโ้ ดยมียงุ ลายเปน็ แมลงนาโรค การติดต่อจงึ ตอ้ งใชเ้ วลาในผู้ปว่ ยและในยุง ระยะทีผ่ ู้ปว่ ยมไี ข้สูงประมาณวันท่ี 2-4 จะมไี วรสั อย่ใู นกระแสเลอื ดมาก ระยะน้จี ะเป็นระยะติดตอ่ จากคนสูย่ งุ และระยะเพ่มิ จานวนของเช้ือไวรัสในยงุ จนมากพออกี ประมาณ 8-10 วนั จึงจะเปน็ ระยะติดตอ่ จากยุงสู่คน

ไขเ้ ลือดออก (Dengue Fever) อาการและอาการแสดง  หลังจากได้รับเชื้อจากยงุ ประมาณ 5-8 วนั (ระยะฟกั ตวั ) ผู้ป่วยจะเรม่ิ มอี าการของโรค ซ่งึ มคี วามรนุ แรงแตกตา่ งกนั ได้ ต้ังแตม่ ี อาการคล้ายไข้เดงกี (dengue fever: DF) ไปจนถึงมอี าการรนุ แรง (dengue hemorrhagic fever: DHF) และ รุนแรงมาก จนถึงช็อกและเสยี ชวี ติ (dengue shock syndrome: DSS) ผู้ป่วยมีอาการได้ 3 แบบ คอื 1. Undifferentiated fever (UF) หรอื กลุ่มอาการไวรสั 2. ไขเ้ ดงกี (Dengue fever - DF) 3. ไข้เลอื ดออกเดงกี (Dengue hemorrhagic fever - DHF) โรคไข้เลอื ดออกเดงกี มอี าการสาคัญท่เี ปน็ รูปแบบคอ่ นข้างเฉพาะ 4 ประการ เรยี งตามลาดับการเกิดกอ่ นหลัง ดงั นี้ 1. ไขส้ งู ลอย 2-7 วัน 2. มอี าการเลือดออก ส่วนใหญจ่ ะพบทผี่ วิ หนัง 3. มตี บั โต กดเจ็บ 4. มภี าวะไหลเวยี นโลหิตล้มเหลว/ภาวะช็อก การดาเนินโรคของโรคไข้เลอื ดออกเดงกี แบง่ ได้เปน็ 3 ระยะ คือ ระยะไข้ ระยะวิกฤต/ช็อก และระยะฟื้นตัว 1. ระยะไข้ ผ้ปู ว่ ยจะมไี ขส้ ูงเกิดข้นึ อย่างเฉยี บพลัน ส่วนใหญไ่ ขจ้ ะสูงเกิน 38.5 องศาเซลเซียส บางรายอาจมอี าการชกั เกดิ ขน้ึ โดยเฉพาะในเด็ก ท่ีเคยมปี ระวัติชกั มาก่อน ผปู้ ่วยมกั จะมีหนา้ แดง (flushed face) ส่วนใหญ่ผ้ปู ว่ ยจะไม่มอี าการนา้ มกู ไหลหรืออาการไอ เบ่ือ อาหาร อาเจยี น และไขจ้ ะสงู ลอยอยู่ 2-7 วนั อาจพบมผี ่ืนแบบ erythema หรอื maculopapular ซ่ึงมลี กั ษณะคล้ายผ่ืน rubella ได้ อาการเลือดออกทพ่ี บบอ่ ยคอื ท่ีผวิ หนัง การทา tourniquet test ใหผ้ ลบวกไดต้ ้งั แต่ 2-3 วนั แรกของโรค ร่วมกบั มีจดุ เลอื ดออกเลก็ ๆ กระจายตามแขน ขา ลาตวั รกั แร้ อาจมเี ลอื ดกาเดาหรอื เลอื ดออกตามไรฟนั ในรายท่รี นุ แรงอาจมีอาเจียน และถ่ายอจุ จาระเป็นเลอื ด ซงึ่ มักจะเปน็ สีดา (melena) สว่ นใหญจ่ ะคลาตับ โต ไดป้ ระมาณวันท่ี 3-4 นบั แตเ่ ริม่ ปว่ ย ในระยะที่ ยงั มไี ข้อยู่ ตับจะน่มุ และกดเจบ็

2. ระยะวกิ ฤติ/ชอ็ ก ประมาณ 1 ใน 3 ของผู้ปว่ ยไขเ้ ลอื ดออกเดงกี จะมีอาการรนุ แรง มีภาวะไหลเวียนโลหิตล้มเหลวเกดิ ขน้ึ ซึง่ ส่วนใหญ่จะเกิดข้ึน พรอ้ มๆ กบั ท่มี ไี ขล้ ดลงอย่างรวดเร็ว เวลาทีเ่ กิดชอ็ กจึงขนึ้ อยกู่ ับระยะเวลาท่ีมีไข้ อาจเกดิ ได้ตง้ั แตว่ นั ท่ี 3 ของโรค (ถ้ามไี ข้ 2 วัน) หรอื เกดิ วันท่ี 8 ของโรค (ถ้ามไี ข้ 7 วนั ) ภาวะชอ็ กทีเ่ กดิ ข้ึนนี้จะมกี ารเปล่ยี นแปลงอยา่ งรวดเรว็ ถ้าไม่ไดร้ ับการรกั ษาผู้ปว่ ยจะมี อาการเลวลง และจะเสียชวี ิตภายใน 12-24 ช่วั โมง หลงั เริม่ มีภาวะช็อก 3. ระยะฟ้ืนตวั ระยะฟ้นื ตวั ของผปู้ ว่ ยค่อนขา้ งเร็ว ในผู้ปว่ ยท่ไี ม่ชอ็ กเมอ่ื ไข้ลดส่วนใหญก่ ็จะดขี น้ึ สว่ นผปู้ ่วยชอ็ กถา้ ได้รบั การรักษาอย่างถกู ตอ้ ง ทันทว่ งทีจะฟ้นื ตวั อย่างรวดเร็ว ระยะฟ้นื ตัวมีชว่ งเวลาประมาณ 2-3 วัน ผปู้ ว่ ยจะมีอาการดขี นึ้ อยา่ งชดั เจน

ไข้เลือดออก (Dengue Fever) ในปัจจุบนั ยังไม่มียาฆ่าเชอื้ ไวรัสเดงกี จงึ ให้การรักษาแบบประคบั ประคองตามอาการ แพทย์ผ้รู ักษาจะตอ้ งเข้าใจธรรมชาติของโรค และให้การ ดแู ลผู้ปว่ ยอย่างใกล้ชิด จะตอ้ งมกี ารดแู ลรกั ษาพยาบาลท่ดี ีตลอดระยะวกิ ฤต คอื ชว่ ง 24-48 ช่ัวโมง ทม่ี กี ารรั่วของพลาสมา หลักในการรกั ษา มดี ังนี้ 1. ในระยะไข้สูง บางรายอาจมอี าการชักไดถ้ ้าไขส้ งู มาก ให้ยาลดไข้ ควรใชย้ าพวกพาราเซตามอล ห้ามใช้ยาพวกแอสไพรนิ , ibrupophen, steroid เพราะจะทาให้เกล็ดเลือดเสยี การทางาน จะระคายกระเพาะทาใหเ้ ลือดออกได้ง่ายขน้ึ 2. ใหผ้ ปู้ ว่ ยได้สารนา้ ชดเชย เพราะผปู้ ่วยสว่ นใหญ่มีไขส้ ูง เบอื่ อาหาร และอาเจยี น ทาให้ขาดน้าและเกลือโซเดยี ม ควรให้ผู้ป่วยด่ืมนา้ ผลไมห้ รือสารละลายผงนา้ ตาลเกลอื แร่ 3. ติดตามดูอาการผปู้ ่วยอย่างใกลช้ ิด เพอ่ื จะได้ตรวจพบและปอ้ งกนั ภาวะช็อกไดท้ ันเวลา 4. ดูการเปลีย่ นแปลงของเกลด็ เลอื ดและ hematocrit เปน็ ระยะๆ เพราะถ้าปรมิ าณเกล็ดเลอื ดเร่มิ ลดลง และ hematocrit เรม่ิ สูงขน้ึ เปน็ เครอื่ งบ่งช้ีวา่ น้าเหลอื งรั่วออกจากเสน้ เลอื ดและอาจจะช็อกได้ จาเปน็ ตอ้ งให้สารน้าชดเชย สาหรับผปู้ ว่ ยท่มี ีภาวะช็อกหรือเลอื ดออก แพทย์จะต้องให้การรกั ษาเพือ่ แก้ไขสภาวะดังกล่าว ดว้ ย สารนา้ พลาสมา หรอื สาร colloid อย่าง ระมัดระวงั เพือ่ ชว่ ยชวี ติ ผูป้ ว่ ยและป้องกันโรคแทรกซ้อน ไข้เลอื ดออก (Dengue Fever) ในปัจจบุ ันยังไม่มียาฆ่าเชือ้ ไวรัสเดงกี จงึ ใหก้ ารรักษาแบบประคบั ประคองตามอาการ แพทย์ผรู้ ักษาจะตอ้ งเขา้ ใจธรรมชาติของโรค และใหก้ าร ดูแลผปู้ ่วยอยา่ งใกล้ชิด จะต้องมีการดแู ลรกั ษาพยาบาลทด่ี ตี ลอดระยะวกิ ฤต คอื ชว่ ง 24-48 ชัว่ โมง ท่ีมกี ารร่วั ของพลาสมา หลกั ในการรกั ษา มดี งั น้ี 1. ในระยะไขส้ งู บางรายอาจมีอาการชักได้ถ้าไขส้ งู มาก ใหย้ าลดไข้ ควรใช้ยาพวกพาราเซตามอล ห้ามใชย้ าพวกแอสไพริน, ibrupophen, steroid เพราะจะทาใหเ้ กล็ดเลอื ดเสียการทางาน จะระคายกระเพาะทาใหเ้ ลือดออกไดง้ า่ ยข้ึน 2. ให้ผ้ปู ่วยได้สารน้าชดเชย เพราะผปู้ ่วยส่วนใหญ่มีไขส้ งู เบือ่ อาหาร และอาเจยี น ทาใหข้ าดน้าและเกลือโซเดยี ม ควรใหผ้ ู้ปว่ ยดมื่ นา้ ผลไม้หรอื สารละลายผงนา้ ตาลเกลอื แร่ 3. ตดิ ตามดูอาการผปู้ ่วยอยา่ งใกลช้ ดิ เพื่อจะได้ตรวจพบและป้องกนั ภาวะชอ็ กได้ทันเวลา 4. ดูการเปลยี่ นแปลงของเกลด็ เลอื ดและ hematocrit เปน็ ระยะๆ เพราะถา้ ปรมิ าณเกลด็ เลอื ดเร่มิ ลดลง และ hematocrit เริ่ม สูงขึ้น เป็นเครอื่ งบ่งช้ีว่านา้ เหลืองร่วั ออกจากเสน้ เลอื ดและอาจจะชอ็ กได้ จาเป็นตอ้ งใหส้ ารนา้ ชดเชย สาหรับผปู้ ่วยทม่ี ภี าวะช็อกหรือเลอื ดออก แพทยจ์ ะตอ้ งใหก้ ารรกั ษาเพือ่ แก้ไขสภาวะดังกล่าว ด้วย สารนา้ พลาสมา หรอื สาร colloid อย่าง ระมดั ระวงั เพื่อชว่ ยชีวิตผปู้ ่วยและป้องกนั โรคแทรกซ้อน