ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.บ้านไร่ อ.ดำเนินสะดวก จ.ราชบุรี

ทำเนยี บภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิ่น เดอื น ธันวาคม 2562 กศน.ตำลบา้ นไร่ ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อำเภอดำเนินสะดวก สำนกั งานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั จงั หวดั ราชบรุ ี สำนักงานส่งเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั สำนกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

ทำเนียบภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ิน เดอื น ธนั วาคม 2562 กศน.ตำลบา้ นไร่ ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอดำเนนิ สะดวก สำนกั งานส่งเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจังหวดั ราชบุรี สำนกั งานส่งเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั สำนกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลบ้านไร่ ได้ตำเนินการจัดทำภูมิปัญญาในท้องถิ่น ให้กับประชาชนในพื้นที่ ตำบลบ้านไร่ เพื่อเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สามารถเรียนรู้และฝึกฝน ไดท้ ้ังจากการศกึ ษาด้วยตนเองและไดร้ บั การถา่ ยหอคจากผูอ้ ่นื การนำภมู ปิ ัญญามาเผยแพร่เพื่อให้ประชาชน ในพื้นที่ได้นำไปใช้และเรียนรู้เพื่อเพิ่มอาชีพ และประสบการณ์ให้กับตนเองและครอบครัว ให้มีการเจริญ เติบโตอย่างต่อเนื่องและเกื้อกูลในการผลิตซึ่งกันและกัน โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์และ ไม่มีสารพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุล ของสภาพแวดล้อม อย่างต่อเนื่องและเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติด้วย กศน.ตำบลบ้านไร่ หวงั วา่ เอกสารเล่มนค้ี งมปี ระโยชนต์ ่อผู้อ่านและผปู้ ฏิบัติงานตอ่ ไป กศน.ตำบลบ้านไร่ ธันวาคม 2562

สารบัญ หนา้ คำนำ 1 สารบัญ 5 กศน.ตำบลบา้ นไร่ 9 - ภมู ิปญั ญา การเลีย้ งไก่ชน : นายนทั ดนยั สทิ ธิเดชภูวศิ - ภมู ิปัญญา การทำผักเสย้ี นดอง : นายสมศกั ด์ิ บุญตนั - ภมู ิปัญญา การสานตะกร้าจากเสน้ พลาสติก: นางสาวอุดม กลดั นวม คณะผจู้ ัดทำ

1 แบบบันทึกชุดข้อมูลคลังปญั ญา-ภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ ตำบลบ้านไร่ อำเภอดำเนินสะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี ชอื่ ภมู ิปัญญา : การเล้ียงไกช่ น ชอื่ นายนทั ดนยั นามสกุล สทิ ธิเดชภูวศิ วันเดือนปีเกิด : 12 กันยายน 2520 ท่อี ยู่ปัจจบุ นั (ทีส่ ามารถติดต่อได้) : บ้านเลขท่ี 240 หมู่ท่ี 8 ตำบลบ้านไร่ อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวัดราชบรุ ี รหสั ไปรษณีย์ 70130 โทรศัพท์ : 061-4269987 ความเป็นมาของบคุ คลคลงั ปญั ญา ผู้ทชี่ ่ืนชอบการเล้ียงไก่พื้นเมือง และการเลีย้ งไก่ชน จึงศกึ ษาและเปิดเลย้ี งเปิดเป็นซุ้ม ว.ทวีทรัพย์ ไก่ในพื้นที่เพื่อความสนุกสนานและให้ความรูก้ ับคนรุ่นหลัง ไก่ชนมีหลากหลายสายพันธุท์ ัว่ ประเทศ แต่พันธุ์ ที่เลี้ยงหลักๆ ได้ซื้อพ่อพันธุ์นี้มาจากอาจารย์ที่อยู่ทางภาคใต้ ลักษณะพิเศษ มีสีขาว มีเดือยที่แหลมคม มีความเร็วในการตอ่ สู้ มีเนื้อที่เหนียว ทนต่อการชนของคู่ต่อสู้ได้ดี เพราะมีคุณสมบัตินี้จึงเลือกนำมาเป็นพ่อ พันธ์ุ ที่ใชใ้ นการเพาะขาย จุดเด่นของภมู ิปัญญาท้องถิ่น อาชพี เกษตรกรรมเป็นอาชีพทต่ี ้องใช้ต้นทุนในการทำและใช้เวลามากในการรอผลผลติ ในแตล่ ะคร้ัง ผลผลิตทไี่ ด้ก็ให้กำไรน้อย บา้ งก็ขาดทุน เกษตรกรหลายรายจึงจำเป็นตอ้ งหาอาชีพเสริมเพื่อเพิม่ รายได้ให้กับ ครอบครัว ไม่ว่าจะปลูกผักหรือเลี้ยงสัตว์ ในขณะที่รอผลผลิตจากการทำอาชีพ ก็ได้มีการหันมาเลี้ยงไก่ชน เป็นอาชพี เสริมจำนวนไมน่ อ้ ยเพราะค้าขายได้กำไรดี วัตถดุ ิบท่ใี ช้ประโยชน์ในผลติ ภัณฑ์ท่เี กิดจากภมู ปิ ัญญา ซึ่งพนื้ ทอี่ ่นื ไม่มี ไดแ้ ก่ การเลี้ยงไก่ชนเป็นอาชีพเสริมของใครหลายๆ คนได้ วิธีการเลี้ยงก็จะแตกต่างกันตามวิถีชาวบ้าน ไมไ่ ด้มขี ้อบงั คับตายตวั แต่วธิ ีการเลี้ยงนีค้ งพอเปน็ แนวทางใหก้ ับใครหลายๆ คน ท่ีมคี วามสนใจในไก่ชน หรือ ต้องการท่จี ะมีรายได้เสรมิ ไดน้ ำไปประยุกต์ใชใ้ ห้เกดิ ประโยชน์ รปู แบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสมั พันธ์ เผยแพรภ่ ูมปิ ัญญาท้องถ่นิ  ยงั ไม่เคยมีการเผยแพร่/ใชเ้ ฉพาะบุคคล  เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน  มกี ารเผยแพรผ่ ่านสื่อมวลชนและส่ืออน่ื อยา่ งแพร่หลาย  มีการดูงานจากบคุ คลภายนอกจำนวน...................... ครั้ง จำนวน ...............คน  มีการนำไปใช้ ในพนื้ ที่มากกว่า 10 คน นอกพืน้ มากกว่า 10 คน  อ่ืน ๆ

2 ลกั ษณะของภมู ิปัญญาท้องถิ่น การพฒั นาตอ่ ยอดภูมิปญั ญาให้เปน็ นวตั กรรม คณุ ค่า (มลู คา่ ) และความ ภาคภมู ิใจ ภมู ปิ ัญญาท้องถิ่น/นวตั กรรมท่คี ดิ ค้นข้ึนมาใหม่ ภมู ิปัญญาทอ้ งถ่ินดงั่ เดมิ ได้รบั การยกย่องทอดมาจาก ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินท่ีได้พัฒนาและต่อยอด

3 รปู ภาพเจา้ ของภมู ปิ ัญญา นายนัทดนยั สทิ ธิเดชภวู ศิ (การเล้ยี งไกช่ น)

4 รูปภาพภมู ปิ ัญญา การเลี้ยงไกช่ น การดแู ลไก่เพ่ือให้มสี ขุ ภาพท่ดี ีแขง็ แรงพร้อมลงสนามหรือจำหน่ายได้

5 แบบบนั ทกึ ชดุ ข้อมลู คลังปัญญา-ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ตำบลบ้านไร่ อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี ช่อื ภมู ปิ ัญญา : การทำผักเสี้ยนดอง ชอื่ นายสมศักดิ์ นามสกลุ บญุ ตนั วันเดอื นปเี กิด : -2499 ทอ่ี ยู่ปัจจบุ ัน (ทีส่ ามารถตดิ ต่อได)้ : บา้ นเลขที่ 232 หมทู่ ี่ 1 ตำบลบา้ นไร่ อำเภอดำเนินสะดวก จงั หวัดราชบุรี รหัสไปรษณีย์ 70130 โทรศัพท์ : 063-6478172 Line ID 063-6478172 ความเปน็ มาของบคุ คลคลังปัญญา ผักเสี้ยนเป็นพืชพื้นเมืองที่ชาวบ้านรู้จักเป็นอย่างดี เพราะพบเห็นได้ทั่วไปในที่โล่งแจ้ง บริเวณสวน หนา้ บา้ น สวนหลงั บา้ น หรอื แมก้ ระทั่งในแปลงปลูกพืชผกั ชาวบ้านใช้ประโยชน์จากผกั เส้ยี นเพียงอย่างเดียว คือ ทำผักดอง ผกั เส้ียนที่นำมาทำผักดองเป็นผักเสี้ยนท่ขี ึ้นเองตามธรรมชาติ ซง่ึ เกิดจากเมล็ดที่ร่วงหล่นจาก ตน้ แมเ่ ม่อื ปีก่อน หน้าฝนเปน็ ฤดูกาลทเ่ี หมาะแก่การเจริญเติบโตของผักเส้ยี นเน่ืองจากดินมีความชื้นสูง ส่วน ฤดูกาลอนื่ อาจต้องมีการเตรียมดิน หวา่ นเมล็ด และให้นำ้ อย่เู ปน็ ประจำเคล็ดลับการทำผักเสี้ยนดองว่า ให้ใช้ ผักเสี้ยนจากแปลงที่มีความชื้นเพียงพอ หรือมีการรดน้ำอยู่เป็นประจำ และใช้ผักเสี้ยนที่เก็บมาจากแปลง ใหม่ๆ เนื่องจากผักเสี้ยนในแปลงที่ขาดน้ำจะแกรน และผักเสี้ยนที่เก็บมาแล้วปล่อยทิ้งไว้ให้เหี่ยวเป็น เวลานาน ๆ ถา้ นำมาทำผกั ดองจะเหนยี ว เวลารบั ประทานจะไม่กรอบอร่อย จดุ เดน่ ของภมู ิปัญญาท้องถ่ิน การปลูกผักเสีย้ น จะใช้เวลาวา่ งจากการทำสวนเช่น ปลูกพริกแดง ถั่วฝักยาว ผักเสี้ยน มาถ่ายทอด วิธีการดองผักเสี้ยนสูตรดั้งเดิมพื้นบ้านให้กับเด็กนักเรียน การปลูกผักเสี้ยนควรใช้พื้นที่แปลงขนาดกว้าง 1 เมตร ยาว 3 เมตร จำนวน 1- 4 แปลง ถ้าปลูกมากเกินไปจะมีปัญหาในการจัดการผลผลิต ซึ่งการดอง ผักเสย้ี นขายนน้ั ตนทำเปน็ อาชีพเสริมขายตามบา้ น ตลาดและขยายขึน้ เร่อื ย ๆ ในแตล่ ะคร้ังทำจำหนา่ ย 20- 30 ถุง ผักเสี้ยนที่นำมาดองให้รสชาติอร่อยเป็นที่ติดใจของลูกค้าจะเป็นผักเสี้ยนพื้นบ้านชนิดต้นแดงใบ เขยี วและต้นแดงใบแดง หลงั ปลกู ประมาณ 45 วันจงึ นำมาดอง เคลด็ ลบั ความอร่อยที่ถา่ ยทอดให้กับทายาท เกษตรกรคือให้ใช้ผักเสี้ยนจากแปลงที่มีความชื้นเพียงพอ หรือมีการรดน้ำเป็นประจำและใช้ที่เก็บมาจาก แปลงใหม่ๆ เนื่องจากผักเสี้ยนในแปลงที่ขาดน้ำจะแกร็นและผักเสี้ยนที่เก็บมาแล้วปล่อยทิ้งไว้ให้เหี่ยวเป็น เวลานาน ถา้ นำมาดองจะเหนียวเวลารับประทานจะไม่กรอบอรอ่ ย เทคนิคการดองให้ได้คุณภาพดีคือพลิกผักทุกวันเพื่อให้ได้รสชาติดีสม่ำเสมอ อัตราส่วนผักเสี้ยน 1 กิโลกรัม นำ้ สะอาด 2 ลิตร เกลอื 3 ช้อนโตะ๊ นำ้ ตาลทราย 2 ช้อนโตะ๊ หรือนำ้ ตาลปกึ 1 ขีด การดองผกั เส้ียน ท่ีสำคัญคอื เกลอื ต้องถึง

6 รูปแบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภมู ิปญั ญาท้องถ่ิน ยังไมเ่ คยมกี ารเผยแพร่/ใช้เฉพาะบคุ คล  เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพรผ่ า่ นส่ือมวลชนและส่ืออืน่ อย่างแพร่หลาย มีการดงู านจากบุคคลภายนอก จำนวน...................... ครง้ั จำนวน ...............คน มกี ารนำไปใช้ ในพื้นท่ีมากกว่า - คน นอกพ้ืนมากกวา่ - คน อ่นื ๆ ลักษณะของภูมิปญั ญาท้องถิ่น การพัฒนาตอ่ ยอดภูมปิ ัญญาใหเ้ ปน็ นวตั กรรม คุณค่า (มูลค่า) และความ ภาคภูมิใจ ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถ่นิ /นวัตกรรมท่ีคดิ คน้ ข้นึ มาใหม่ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ดัง่ เดิมได้รบั การยกย่องทอดมาจาก ภูมิปญั ญาท้องถิน่ ท่ีได้พัฒนาและต่อยอด

7 รูปภาพเจา้ ของภมู ปิ ัญญา นายสมศักด์ิ บุญตัน (การทำผักเส้ียนดอง)

8 รูปภาพภูมปิ ญั ญา การคดั และนาผักเส้ยี นมาดองเพ่อื ให้ได้ผกั เสีย้ นท่มี ีความอร่อยพร้อมนาไปจาหนา่ ย

9 แบบบันทึกชุดขอ้ มูลคลงั ปัญญา-ภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ ตำบลบ้านไร่ อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี ชื่อภูมิปัญญา : การสานตะกรา้ จากเสน้ พลาสติก ชื่อ นางสาวอุดม นามสกลุ กลัดนวม วันเดอื นปเี กิด : 12 กรกฎาคม 2503 ท่อี ยู่ปัจจบุ นั (ทสี่ ามารถตดิ ต่อได้) : บา้ นเลขท่ี 216 หมู่ท่ี 4 ตำบลบ้านไร่ อำเภอดำเนินสะดวก จงั หวดั ราชบุรี รหสั ไปรษณยี ์ 70130 โทรศพั ท์ : 069-7617343 ความเป็นมาของบคุ คลคลังปญั ญา การสานตะกร้าจากเส้นพลาสติกอาศัยทักษะฝีมือด้านการจักสานของชุมชนในยุคโบราณนำมา ประยุกต์ โดยใช้เส้นพลาสติกแทนวัสดุจากธรรมชาติ สานให้เป็นรูปทรงต่าง ๆ เริ่มจากตะกร้าใส่ของ หลากหลายขนาด จากนั้นก็ได้พัฒนาให้มีรูปแบบที่ทันสมัยมากขึ้น มีสีสันที่สวยงาม ซึ่งการใช้เส้นพลาสติก สามารถทำได้ง่ายกวา่ เพราะมีความอ่อนนิ่ม เหนียว ยืดหยุ่นไดด้ ี สามารถหักพับได้ วัสดุมีความคงทน ทำให้ สานได้ง่ายและรวดเร็ว ซึ่งคนในชุมชนสามารถนำมาพัฒนาเป็นอาชีพเสริม เพื่อสร้างงาน สร้างรายได้เป็น อาชพี ใหแ้ กค่ รวั เรอื นไดอ้ ย่างมั่นคงแทจ้ รงิ จดุ เด่นของภูมิปัญญาท้องถิ่น ตะกร้าพลาสติกสาน เป็นสินค้าที่ผลิตด้วยมือล้วนมีรูปแบบมากมาย สามารถทำตามแบบที่ลูกค้า ต้องการได้ มีฝมี อื ในการสานที่ประณีต เนอ่ื งจากผลิตภัณฑ์มคี วามคงทน แขง็ แรง น้ำหนกั เบา สะดวกแก่การ ใช้สอย ดูแลรักษาง่าย ไม่เกิดเชื้อรา สีสันสวยงาม ตัวผลิตภัณฑ์แฝงไว้ซึ่งงานฝีมือของภูมิปัญญาท้ องถิ่น มรี ูปแบบท่ีหลากหลายสามารถผลิตตามความต้องการของผู้ใชง้ าน จากอุปกรณ์วัตถุพลาสติกคุณภาพดี เนื้อ ละเอียดเหนยี ว ไมก่ ักเก็บฝนุ่ จึงเป็นท่ีนยิ มซอื้ เป็นของฝากของนักท่องเทีย่ ว รายละเอยี ดของภูมิปัญญาท้องถิน่ ปัจจุบันตะกร้าพลาสติกสาน ได้มีการออกแบบเป็นตะกร้าเหลี่ยมหู-ฝาครอบ กล่อง-ถังใส่ขยะ ตะกร้า-กล่องใส่ผ้า ตะกร้าจ่ายตลาด ตะกร้าใส่ขวดน้ำ ตะกร้าใส่จาน ใส่ข้าวของเครื่องใช้ต่าง ๆ กล่อง กระดาษทิชชู รวมทั้งประดิษฐ์เปน็ กระเป๋าถือแบบใหม่ เป็นสินค้ายอดนิยมของบรรดาแมบ่ า้ น สายคล้องแขน สายสะพาย หูจับ สายรัดหนา้ หลัง แบบใหมใ่ หด้ ทู ันสมยั ยง่ิ ขึ้น

10 รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภูมปิ ญั ญาท้องถิ่น ยังไมเ่ คยมีการเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบคุ คล  เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพร่ผ่านสื่อมวลชนและส่ืออนื่ อย่างแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบคุ คลภายนอก จำนวน...................... ครงั้ จำนวน ...............คน มกี ารนำไปใช้ ในพน้ื ที่มากกวา่ 10 คน นอกพ้นื มากกวา่ 10 คน อ่ืน ๆ ลักษณะของภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ิน การพัฒนาต่อยอดภมู ปิ ญั ญาใหเ้ ป็นนวัตกรรม คณุ ค่า (มลู คา่ ) และความ ภาคภูมใิ จ ภูมิปัญญาทอ้ งถิน่ /นวตั กรรมทคี่ ิดคน้ ข้ึนมาใหม่ ภมู ิปญั ญาท้องถน่ิ ดง่ั เดมิ ไดร้ บั การยกย่องทอดมาจาก ภมู ิปัญญาท้องถน่ิ ที่ได้พฒั นาและต่อยอด

11 รปู ภาพเจ้าของภูมิปัญญา นางสาวอดุ ม กลดั นวม (การสานตะกรา้ จากเส้นพลาสติก)

12 รูปภูมิปัญญา นำเส้นพลาสติกที่ซ้ือมาจากท้องตลาดมาตดั ให้ได้ขนาดท่ีต้องการและนำมาสานให้ได้รปู ทรงท่ีตอ้ งการ

13 คณะผจู้ ัดทำ ทป่ี รกึ ษา ผอ.กศน.อำเภอดำเนินสะดวก นายทวสี ิทธิ์ แซมเพชร ครู นางสาวจติ รา ถนั อาบ ครู นางเอ้ืองทิพย์ แสงร่งุ เรอื ง ครู นางอนั ชัน จันทร์พลู ครู กศน.ตำบลบา้ นไร่ ร่าง/เรียบเรียงและจัดพิมพ์ นางสาววิลาวรรณ วชิ ัยดษิ ฐ