ไวรัสโคโรน่าสายพันธุ์ใหม่ 2019 - คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล

ไวรัสโคโรน่าสายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (novel coronavirus 2019, 2019-nCoV) ภาควชิ าจุลชีววิทยา คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล Faculty of Medicine Siriraj Hospital การแพร่ระบาดของไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (novel coronavirus 2019, 2019-nCoV) ท่ี กอ่ โรคปอดอกั เสบ (pneumonia) ในเมืองอฮู่ นั่ (Wuhan) มณฑลหเู ป่ ย (Hubei) ประเทศจีน เร่ิมจากชว่ ง ปลายปี ค.ศ. 2019 จนถึงปัจจบุ นั ในชว่ งแรกคาดว่าเป็นการตดิ เชือ้ จากสตั ว์ส่คู น เมื่อมีขา่ วการระบาดนี ้ ทวั่ โลกก็เฝ้ าระวงั อยา่ งใกล้ชิด เพราะมีประสบการณ์มาจากโรคทางเดินหายใจร้ายแรงที่เกิดจากไวรัสโคโร นา่ ได้แก่ โรคซาร์ (severe acute respiratory syndrome, SARS) ที่ระบาดในชว่ งปี ค.ศ. 2002-2003 ซง่ึ มี สาเหตจุ ากไวรัสโคโรน่าสายพนั ธ์ุ SARS-CoV ท่ีเป็นไวรัสโคโรนา่ ข้ามสปี ชีส์จากค้างคาวผา่ น civet cat (ชะมด) มาตดิ เชือ้ ในคน โดยเร่ิมระบาดจากประเทศจีนและกระจายไปทว่ั โลก มีผู้ตดิ เชือ้ กวา่ แปดพนั คน อตั ราการตายร้อยละ 10 และเพม่ิ เป็นร้อยละ 50 ในผ้สู งู อายุ และตอ่ มาในปี ค.ศ. 2012-2014 ก็มี การระบาดของไวรัสโคโรน่าสายพนั ธ์ุใหม่ ช่ือ Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS- CoV) ท่ีเป็นไวรัสโคโรนา่ ข้ามสปี ชีส์จากค้างคาวผา่ นอฐู มาตดิ เชือ้ ในคน เร่ิมจากผ้ปู ่ วยในประเทศซาอดุ อิ า ราเบีย มีผ้ตู ดิ เชือ้ รวม 1,733 คน อตั ราการตายร้อยละ 36 ไวรัสโคโรนา่ เป็ นไวรัสที่มีขนาดใหญ่ที่สดุ ท่ีมีสารพนั ธกุ รรมเป็นอาร์เอ็นเอ และมีเปลือกห้มุ ด้านนอก ที่ประกอบด้วยโปรตนี คลมุ ด้วยกลมุ่ คาร์โบไฮเดรทเป็นป่ มุ ๆ (spikes) ย่ืนออกไปจากอนภุ าคไวรัส ทาให้เมื่อ ดดู ้วยกล้องจลุ ทรรศน์อิเล็กตรอน จะเห็นเป็นเหมือนมงกฎุ (ภาษาลาตนิ corona แปลวา่ crown หรือ มงกฎุ ) ล้อมรอบ จงึ เป็นที่มาของช่ือเชือ้ ไวรัสในกลมุ่ นีท้ ่ีมีสมาชกิ หลากหลาย ตดิ เชือ้ ก่อโรคได้ทงั้ ในคน และ สตั ว์หลายชนดิ เชน่ สตั ว์ปี ก สตั ว์เลีย้ งลกู ด้วยนม (ม้า ววั แมว สนุ ขั ค้างคาว กระตา่ ย หนู อฐู และสตั ว์ป่ า อื่นๆ) และสตั ว์เลือ้ ยคลาน เช่น งู ดงั นนั้ ไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุท่ีกอ่ โรคในสตั ว์ทงั้ ระบบทางเดนิ หายใจและ ทางเดนิ อาหาร อาจแพร่มาส่คู นและก่อโรคในคนได้ (zoonotic infection) ไวรัสโคโรนา่ ถกู แบง่ เป็น 4 ยีนสั คือ Alphacoronavirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus และ Deltacoronavirus โดยไวรัสโคโร นา่ ที่ก่อโรคในคนที่ทาให้มีอาการของระบบทางเดนิ หายใจที่ไมร่ ุนแรง และมกั มีการตดิ เชือ้ แบบไมม่ ีอาการ จดั อยใู่ นยีนสั Alphacoronavirus สว่ นไวรัสโคโรนา่ ท่ีกอ่ โรครุนแรงในคนและข้ามสปี ชีส์มาจากสตั ว์ เชน่ SARS-CoV และ MERS-CoV จดั อยใู่ นยีนสั Betacoronavirus ไวรัสโคโรนา่ มีสารพนั ธุกรรมเป็นอาร์เอ็นเอ จงึ มีโอกาสกลายพนั ธ์ุสงู และสามารถก่อการติดเชือ้ ข้ามสปี ชีส์ได้มากขนึ ้ ในสถานที่ที่นาสตั ว์เหล่านีม้ าอยู่ รวมกนั อยา่ งหนาแนน่ ดงั เชน่ ในตลาดค้าสตั ว์เพ่ือเป็นอาหาร ที่เป็ นแหลง่ แพร่เชือ้ SARS-CoV จาก civet cat สคู่ น

สถานการ์ณการแพร่ระบาดของไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 หรือ 2019-nCoV จากประเทศจีน นบั จากที่มีการรายงานครัง้ แรกเม่ือ 31 ธนั วาคม 2019 นนั้ พบผ้ปู ่ วยโรคปอดอกั เสบที่ไมร่ ู้สาเหตใุ นเมืองอู่ ฮนั่ เพม่ิ ขนึ ้ เป็นลาดบั ตอ่ มาได้มีการรายงานเป็นทางการเมื่อ 3 มกราคม 2020 วา่ โรคปอดอกั เสบท่ีระบาดที่ อฮู่ นั่ มีสาเหตจุ ากไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (novel coronavirus 2019, 2019-nCoV) และพบการ แพร่เชือ้ จากคนสคู่ นได้ ทางประเทศจีนได้ทาการสืบสวนหาแหลง่ แพร่เชือ้ ของการระบาดในครัง้ นีท้ ี่เมืองอู่ ฮน่ั จากผ้ตู ดิ เชือ้ กลมุ่ แรกท่ีเป็นคนงานและลกู ค้าของตลาดขายสง่ อาหารทะเลฮว่ั นาน (Huanan Seafood Wholesale Market) โดยที่ตลาดสดนีน้ อกจากขายอาหารทะเลแล้วยงั ขายเนือ้ สตั ว์ และสตั ว์ที่ใช้ทาอาหาร ท่ียงั มีชีวิต เชน่ เป็ ด ไก่ ลา แกะ หมู อฐู สนุ ขั จิง้ จอก งู แบดเจอร์ หนอู ้น เฮดจ์ฮอก แตต่ รวจไมพ่ บเชือ้ 2019- nCoV ในตวั อยา่ งตรวจจากสงิ่ แวดล้อมและอาหารทะเลที่ได้จากตลาดขายสง่ อาหารทะเลฮวั่ นาน อยา่ งไรก็ ดี มีผ้ปู ่ วยท่ีไมไ่ ด้ไปท่ีตลาดแหง่ นีเ้ลย รายงานผลการตรวจหาลาดบั เบสของสารพนั ธกุ รรมอาร์เอ็นเอสว่ น เปลือก (glycoprotein spikes) ของเชือ้ 2019-nCoV (MN908947) ท่ีได้จากผ้ปู ่ วยพบวา่ อยใู่ นยีนสั Betacoronavirus ซงึ่ เป็นยีนสั เดยี วกบั SARS-CoV และ MERS-CoV เม่ือนาไปเปรียบเทียบกบั สาร พนั ธุกรรมของไวรัสโคโรนาจากคนและสตั ว์ตา่ งๆ จานวน 271 สายพนั ธ์ุ พบวา่ เชือ้ 2019-nCoV เป็นไวรัสท่ี เกิดจากการผสมสารพนั ธุกรรมระหวา่ งไวรัสโคโรนา่ ของค้างคาวกบั ไวรัสโคโรนา่ ของงเู หา่ (Chinese cobra, Naja Atra) จงึ ทาให้ไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 นีแ้ พร่เชือ้ ข้ามสปี ชีส์จากงูเหา่ มายงั คนได้ โดย เริ่มแรกจากคนงานและลกู ค้าในตลาดเร่ิมตดิ เชือ้ กอ่ นและตอ่ มาเชือ้ มีการกลายพนั ธ์ุมากขนึ ้ จงึ สามารถ ตดิ ตอ่ จากคนสคู่ น รายงานถงึ วนั ท่ี 24 มกราคม ค.ศ. 2020 มีผ้ตู ดิ เชือ้ ไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 ในประเทศจีน จานวน 571 ราย เสียชีวติ 18 ราย โดย 17 รายอยใู่ นเมืองอฮู่ น่ั และอีก 1 ราย เสียชีวิตนอกเมืองอฮู่ น่ั ท่ี มณฑลเหอเป่ ย์ (Hebei) สว่ นใหญ่ผ้เู สียชีวิตเป็นผ้สู งู อายุ มีรายงานการพบผ้ตู ดิ เชือ้ 2019-nCoV นอก ประเทศจีนจานวน 10 ราย คือจากประเทศไทย ญ่ีป่ นุ เกาหลีใต้ ไต้หวนั ฮ่องกง มาเก๊า และลา่ สดุ จาก สหรัฐอเมริกา โดยทงั้ หมดมีประวตั กิ ารเดนิ ทางจากเมืองอฮู่ นั่ และในประเทศจีนเองก็มีการรายงานผ้ตู ิดเชือ้ 2019-nCoV ท่ีเมืองอื่นนอกจากอฮู่ นั่ แล้ว เชน่ กวางต้งุ ปักกิ่ง เซ่ียงไฮ้ เป็นต้น จากการประชมุ ขององค์การ อนามยั โลกที่ เมื่อ 23 มกราคม ค.ศ. 2020 ได้แถลงวา่ ตอนนีจ้ ะยงั ไมป่ ระกาศ Global health emergencies โดยให้มีการป้ องกนั ระมดั ระวงั อยา่ งพเิ ศษในพืน้ ท่ีการระบาดของประเทศจีน ซง่ึ ทางประเทศ จีนได้ประกาศปิด (lockdown) เมืองอฮู่ น่ั ควบคมุ การเดนิ ทางจากเมืองนี ้และได้ขยายมาปิดเมืองหวงกาง (Huanggang) ท่ีอยตู่ ดิ กบั อ่ฮู นั่ หา่ งออกมาทางตะวนั ออก 30 ไมล์) และจะไมม่ ีการฉลองเทศกาลตรุษจีนใน ที่สาธารณะของกรุงปักกิ่ง การป้ องกนั การติดเชือ้ ไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (2019-nCoV) ประกอบด้วย การหลีกเล่ียง การเดนิ ทางไปยงั เมืองอฮู่ นั่ หากไปประเทศจีนมาในชว่ งสองสปั ดาห์ท่ีผา่ นมา แล้วมีอาการไข้ ไอ มีนา้ มกู เจบ็ คอ หายใจเหนื่อยหอบ ให้ไปพบแพทย์ท่ีโรงพยาบาลทนั ทีพร้อมทงั้ แจ้งประวตั กิ ารเดนิ ทางด้วย

หลีกเล่ียงการอยใู่ นสถานที่แออดั ในท่ีชมุ ชนควรสวมหน้ากากอนามยั ให้อยหู่ า่ งจากผ้มู ีอาการของทางเดนิ หายใจ เชน่ ไอ จาม หมนั่ ล้างมือด้วยสบแู่ ละให้นา้ ไหลผา่ นอยา่ งน้อย 20 วนิ าที หรือใช้แอลกอฮอล์เจลล้าง มือ ไมน่ ามือมาสมั ผสั ตา จมกู ปาก โดยไมจ่ าเป็ น สามารถตดิ ตามสถานการ์ณการระบาดของไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (2019-nCoV) ได้ที่ website ขององค์การอนามยั โลก (https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019) รูปอนภุ าคไวรัสโคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ 2019 (2019-nCoV) จากกล้องจลุ ทรรศน์อเิ ล็กตรอน courtesy: IVDC, China CDC รูปจาก https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports เอกสารประกอบการเรียบเรียง 1. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 cited on 23 January 2020 2. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov cited on 23 January 2020

3. Ji W, Wang W, Zhao X, Zai J, Li X. Homologous recombination within the spike glycoprotein of the newly identified coronavirus may boost cross-species transmission fromsnake to human J Med Virol 2020; https://doi.org/10.1002/jmv.25682.