รวมเล่มหลักการปลูกสร้างสวนยางแบบผสมผสาน

44 ภาพแสดงหลกั การของเกษตรทฤษฎใี หม่ตามแนวพระราชดาริ หลกั การและแนวทางสาคัญของเกษตรทฤษฎใี หม่ 1) เป็นระบบการผลิตแบบพอเพียง ที่เกษตรกรสามารถเล้ียงตวั เองไดใ้ นระดบั ท่ีประหยดั ก่อน ท้งั น้ี ชุมชนตอ้ งมีความสามคั คี ร่วมมือร่วมใจในการช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ทานองเดียวกบั การลงแขกแบบ ด้งั เดิม เพ่ือลดค่าใชจ้ า่ ย 2) เนื่องจากขา้ วเป็นปัจจยั หลกั ที่ทุกครัวเรือนจะตอ้ งบริโภคดงั น้นั จึงประมาณวา่ ครอบครัวหน่ึงทา นา 5 ไร่ จะทาใหม้ ีขา้ วพอกินตลอดปี โดยไม่ตอ้ งซ้ือหาในราคาแพงเพื่อยดึ หลกั พ่ึงตนเองไดอ้ ยา่ งมีอิสรภาพ 3) ตอ้ งมีน้าเพ่ือการเพาะปลูกสารองไวใ้ ชใ้ นฤดูแลง้ หรือระยะฝนทิ้งช่วงไดอ้ ย่างพอเพียง ดงั น้นั จึง จาเป็นตอ้ งกนั ท่ีดินส่วนหน่ึงไวข้ ุดสระน้า โดยมีหลกั ว่าตอ้ งมีน้าเพียงพอท่ีจะทาการเพาะปลูกไดต้ ลอดปี ท้ังน้ีได้พระราชทานพระราชดาริเป็ นแนวทางว่า ตอ้ งมีน้า 1,000 ลูกบาศก์เมตร ต่อการเพาะปลูก 1 ไร่ โดยประมาณ ฉะน้นั เมื่อทานา 5 ไร่ ทาพืชไร่หรือไมผ้ ลอีก 5 ไร่ (รวมเป็ น 10 ไร่) จะตอ้ งมีน้า 10,000 ลูกบาศกเ์ มตรต่อปี ดงั น้นั หากมีพ้ืนที่ 15 ไร่ จึงมีสูตรคร่าว ๆ วา่ แต่ละแปลงประกอบดว้ ยนา 5 ไร่พืชไร่พืช สวน 5 ไร่สระน้า 3 ไร่ ลึก 4 เมตร จุประมาณ 19,000 ลูกบาศกเ์ มตรซ่ึงเป็ นปริมาณน้าที่เพียงพอท่ีจะสารอง ไวใ้ ชย้ ามฤดูแลง้ ท่ีอยอู่ าศยั และอ่ืน ๆ 2 ไร่รวมท้งั หมด 15 ไร่ 4) การจดั แบ่งแปลงที่ดินเพ่ือให้เกิดประโยชน์สูงสุดน้ี พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั ทรงคานวณ และคานึงจากอตั ราถือครองท่ีดินถวั เฉลี่ย ครัวเรือนละ 15 ไร่ อย่างไรก็ตาม หากเกษตรกรมีพ้ืนท่ีถือครอง นอ้ ยกว่าหรือมากกวา่ น้ี กส็ ามารถใชอ้ ตั ราส่วน 30:30:30:10 ไปเป็นเกณฑป์ รับใชไ้ ดก้ ล่าวคือ 30% ส่วนแรก ขดุ สระน้า (สามารถเล้ียงปลา ปลกู พชื น้า เช่น ผกั บุง้ ผกั กะเฉด เป็นตน้ ไดด้ ว้ ย) 30% ส่วนที่สอง ทานา 30% ส่วนที่สาม ปลูกพืชไร่ พืชสวน (ไมผ้ ล ไมย้ นื ตน้ ไมใ้ ชส้ อย ไมส้ ร้างบา้ น พืชไร่ พืชผกั สมุนไพร เป็นตน้ )

45 10% สุดทา้ ย เป็นท่ีอยู่อาศยั และอ่ืนๆ (ถนน คนั ดิน กองฟาง ลานตาก กองป๋ ุยหมกั โรงเรือน โรงเพาะเห็ด คอกสตั ว์ ไมด้ อกไมป้ ระดบั พืชผกั สวนครัวหลงั บา้ น เป็นตน้ ) อย่างไรก็ตาม อตั ราส่วนดงั กล่าวเป็ นสูตรหรือหลกั การโดยประมาณเท่าน้นั สามารถปรับปรุง เปลี่ยนแปลงไดต้ ามความเหมาะสมโดยข้ึนอยูก่ บั สภาพของพ้ืนที่ ดิน ปริมาณน้าฝนและสภาพแวดลอ้ ม เช่น ในกรณีภาคใตท้ ่ีมีฝนตกชุกกวา่ ภาคอ่ืน หรือหากพ้ืนที่ท่ีมีแหล่งน้ามาเติมสระไดต้ ่อเนื่อง กอ็ าจลดขนาดของ บ่อหรือสระน้าใหเ้ ลก็ ลง เพื่อเก็บพ้ืนที่ไวใ้ ชป้ ระโยชนอ์ ื่นต่อไปได้ (ศาสตร์พระราชา, 2562) นอกจากน้ีก็ยึด หลกั เศรษฐกิจพอเพียงเป็นปรัชญาท่ีตอ้ งสร้างพ้ืนฐานความพอมี พอกิน พอใชต้ ้งั แต่ระดบั ครอบครัว ระดบั ชุมชน จนถึงระดบั รัฐ ท้งั ในการพฒั นาและบริหารประเทศให้ดาเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการ พฒั นาเศรษฐกิจเพื่อให้กา้ วหนา้ ต่อยคุ โลกาภิวตั น์ ความพอเพียงหมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจาเป็ นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควร ต่อการกระทบใดๆอันเกิดจากการ เปลี่ยนแปลงท้งั ภายในและภายนอก ท้งั น้ีจะตอ้ งอาศยั ความรอบรู้ ความรอบคอบ และความระมดั ระวงั อยา่ ง ยง่ิ ในการนาความรู้ทางวชิ าการต่างๆมาใชใ้ นการวางแผนและดาเนินการไดเ้ ป็ นอยา่ งดี (ภาพแสดงเศรษฐกิจ พอเพียง) (มลู นิธิชยั พฒั นา, 2560) ภาพแสดงพระราชดาริว่าด้วยเศรษฐกจิ พอเพยี ง การสร้างสวนยางผสมผสานตามหลกั ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง การเล้ียงสตั วใ์ นสวนยางเป็ นการสนองแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จประ ปรมินทรมหาภูมิพลอดุลเดชมหาราช รัชกาลที่ 9 สืบเน่ืองมาจากอาชีพเกษตรกรรมเชิงเด่ียวโดยเฉพาะการ ปลูกยางไม่เพียงพอต่อการยงั ชีพ ท้งั ยงั เจอภาวะเศรษฐกิจผนั ผวนทวั่ โลก ราคายางอยใู่ นช่วงขาลง ดงั น้นั มา ประยกุ ตใ์ ชก้ ารทาสวนยางแบบผสมผสาน เพอ่ื ใหเ้ กษตรกรชาวสวนยางพาราสามารถดารงอยูไ่ ดอ้ ยา่ งมน่ั คง และยง่ั ยืนไม่วา่ ราคายางจะเผชิญภาวะตกต่าแค่ไหนกต็ าม การเล้ียงสัตวใ์ นสวนยางพารามีอยดู่ ว้ ยกนั 5 ชนิด

46 ไดแ้ ก่ ววั บา้ น ไก่ดาภูพาน ไก่บา้ น เป็ดพนั ธุ์บาบารี่ และปลาน้าจืดชนิดต่างๆ เช่น ปลานิล ปลาสวาย ปลาดุก เป็ นตน้ ภาพประกอบการเลยี้ งววั บ้าน ไก่ดาภูพาน ไก่บ้าน เป็ ดพนั ธ์ุบาบารี่ ในสวนยาง ภาพประกอบการเลยี้ ง ปลานิล ปลาสวาย ปลาดุก ในสวนยาง

47 กรณตี ัวอย่างเกษตรกรชาวสวนยางทปี่ ระสบความสาเร็จในการปลูก สร้างสวนยางผสมผสาน หลกั ในการพจิ ารณาของเกษตรกรทจ่ี ะสร้างสวนยางแบบผสม 1. ความตอ้ งการของตลาด เป็นการปลูกพชื เล้ียงสตั วห์ รือประมงที่ตลาดตอ้ งการและสามารถจาหน่าย ออกสู่ทอ้ งตลาดไดง้ ่าย 2. ความรู้ความชานาญของเกษตรกร ในสายอาชีพที่ตนเองทา ซ่ึงอาจจะมีการทามาแลว้ ในอดีตหรือเป็น การเพาะปลูก เล้ียงสตั วห์ รือประมงโดยทอ้ งถ่ินที่เกษตรกรมีความรูค้ วามชานาญอยแู่ ลว้ 3. ความเหมาะสมของสภาพพ้ืนท่ี ในการปลูกพืช เล้ียงสตั ว์ หรือทาประมง โดยไม่ส่งผลกระทบต่อ สภาพแวดลอ้ มของสวนยาง ตวั อย่างการปลูกพืชผสมผสานในสวนยาง 1. คุณวเิ วก บุญช่วย ตวั อย่างเกษตรกรท่ีปลูกมงั คุด เล้ียงไก่ เล้ียงปลาดุก ปลาตะเพียน และปลาย่ีสก เป็นสวนยางแบบ ผสมผสาน อาศยั อยบู่ า้ นเลขท่ี 21 หมู่ 7 ต.เกาะขนั อ.ชะอวด จ.นครศรีธรรมราช โทร. 099-6713204 (ลูกสาว ลุงวเิ วก) มีพ้นื ที่ทาเกษตรประมาณ 10 ไร่ ปลูกยางพารา ต่อมาลุงวเิ วกไดล้ งทุนซ้ือพนั ธุ์มงั คุดมาปลูกแซมใน สวนยาง 400 ตน้ ใชห้ ลกั การดูแลมงั คุดเช่นเดียวกบั ตน้ ยางคือ ใส่ป๋ ุยใชข้ ้ีววั ข้ีไก่หมกั ผสมกบั สารชีวภาพท่ี กรมพฒั นาท่ีดินนามาแจกช่วยประหยดั ตน้ ทุนค่าป๋ ุยไดจ้ านวนมาก นอกจากน้ียงั เล้ียงไก่เน้ือในสวนยาง 40 ตวั จาหน่ายไก่เน้ือในราคากิโลกรัมละ 70 บาท ขายไดค้ ร้ังละ 3,000-4,000 บาท ส่วนแม่ไก่ไข่เล้ียงเอาไว้ บริโภคในครัวเรือนประมาณ 20 ตวั ออกไข่ทุกวนั ประมาณวนั ละ 14-15 ฟอง และมีการปลูกขนุนไวบ้ ริโภค อีกดว้ ย และในการเพิ่มการลงทุนทาบ่อเล้ียงปลาดุก ปลาตะเพียน ปลายส่ี ก ทาใหม้ ีรายไดเ้ ดือนละหลายหมื่น บาท ส่ิงน้ีคือความคุม้ ค่าในการทาสวนยางแบบผสมผสาน (วเิ วก, 2560) ดงั แสดงในภาพท่ี 1

48 ภาพที่ 1 การสร้างสวนยางผสมสานของลงุ วเิ วก บุญช่วย ตามแนวปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง 2. นายสาราญ วะสีคง เกษตรกรปลูกผกั เหลียงแซมยาง ท่ีบา้ นทุ่งโพธ์ิ หมู่ที่ 8 ตาบลทุ่งหวงั อ.เมือง จ.สงขลา ไดร้ ับพนั ธุ์ ผกั เหรียงหรือผกั เหมียงจานวน 120 ตน้ จากสานกั งานเกษตรจงั หวดั สงขลา เพื่อนาไปปลูกแซมในสวน ยางพาราในพ้ืนที่ 8 ไร่ ซ่ึงปลกู ผกั เหรียงแซม 2 ไร่ ในปี พ.ศ. 2551 ผกั เหรียงเป็นพืชใหม่สาหรับเกษตรกรใน พ้ืนท่ีภาคใตห้ รือพ้ืนที่จงั หวดั สงขลา นายสาราญ วะสีคง มีอาชีพทาสวนยาง สวนผลไม้ และปลูกผกั เหรียง แซมสวนยางสร้างรายไดเ้ สริมท่ีเวน้ จากการกรีดยาง โดยจะเก็บผกั เหรียงอาทิตยล์ ะ 2 วนั คือจนั ทร์และ พฤหสั บดี ส่งราคามดั ละ 7 บาท ถา้ ในช่วงหนา้ แลง้ ผกั เหรียงจะแตกยอดสามารถเก็บผลผลิตได้ 50 -200 มดั / คร้ัง โดยจะเริ่มเก็บหลงั เสร็จสิ้นภารกิจสวนยาง เฉลี่ยรายไดจ้ ากการขายผกั เหรียงเดือนละ 4,000 – 5,000 บาท นอกจากน้ีเริ่มมีความรู้ในการปลูกดว้ ยการตอนก่ิงขยายพ้ืนที่ปลูกผกั เหรียงเพิ่มอีก 3 ไร่ เพ่ือสรา้ งรายได้ สร้างอาชีพใหแ้ ก่เกษตรกรอีกน้นั ยงั เป็นแหล่งขยายพนั ธุผ์ กั เหรียงใหแ้ ก่ประชาชน (จนั จิรา, 2559)

49 ภาพที่ 2 เกษตรกร จ.สงขลา ปลูกผกั เหลยี งแซมในสวนยาง 3. คุณจานัน หอมเหมือน ปลูกแตงโมแซมในร่องยาง เกษตรกรมีอายุ 53 ปี ปลูกแตงโมพนั ธุ์โบอิ้งจานวน 15 ไร่ในพ้ืนท่ีร่อง ยาง โดยเร่ิมปลูกมาต้งั แต่ช่วงเดือนมกราคมใชเ้ วลาปลูกประมาณ 2 เดือน แตงโมสามารถเก็บผลผลิตในช่วง กลางเดือนมีนาคมซ่ึงตรงกบั ฤดูแลง้ แตงโมขายไดใ้ นราคากิโลกรัมละ 4-8 บาทตามขนาดของลูกแตงโม สร้างรายไดใ้ หก้ บั ครอบครัวทดแทนรายไดท้ ่ีไม่สามารถกรีดยางในช่วงที่ยางผลดั ใบ 4. คุณสมจิตร คงปาน ปลูกแตงโมแซมในร่องยาง เกษตรกรมีอายุ 60 ปี กล่าววา่ แตงโมจะใหผ้ ลผลิตดีในช่วงแลง้ เพราะ แตงโมชอบแสงแดด ใชน้ ้านอ้ ย ประกอบกบั ในพ้ืนที่ตาบลแหลมโตนด อ. ควนขนุน จ. พทั ลุง เจอปัญหา ขาดแคลนน้าในช่วงหนา้ แลง้ ทุกปี ปัจจุบนั มีชาวบา้ นปลูกแตงโมจานวน 9 หมู่บา้ นกวา่ 100 ราย มีพ้ืนที่ไม่ ต่ากวา่ 1,500 ไร่ ผลิตในช่วงเดือนมีนาคมมากกวา่ 2 แสนกิโลกรัม สรา้ งรายไดเ้ ขา้ พ้ืนที่มูลค่ากวา่ 1 ลา้ นบาท 5. คุณเกษม ฤทธเิ นื่อง นายกเทศบาลปลูก ถวั่ ฝักยาว พริกสด ขา้ วโพดหวาน ซ่ึงเป็ นพืชแซมท่ี ต.แหลมโตนด ในช่วง หนา้ แลง้ ทางเทศบาลไดส้ นบั สนุนเงินกูใ้ หช้ าวบา้ นรวมกลุ่มเพื่อทาเกษตรน้านอ้ ย โดยใหก้ ลุ่มละ 100,000 บาท โดยชาวบ้านส่วนใหญ่นาไปลงทุนปลูกพืชระยะส้ันแซมในสวนยางแต่สร้างรายได้จานวนมาก นอกจากน้ีปลูกแตงโมในเกษตรกรบางรายลงทุนเพียง 2,000 บาท ไดก้ าไร 30,000-40,000 บาท สามารถ สร้างรายไดใ้ หก้ บั ชาวบา้ นในช่วงหนา้ แลง้ เป็นอยา่ งดี (ภาพที่ 3) (หนงั สือพิมพม์ ติชน, 2559)

50 ภาพท่ี 3 การปลูกแตงโมในร่องของสวนยางช่วงหน้าแล้งท่ียางผลดั ใบ 6. คุณประชิต อาจหาญ ปลูกแตงโมแซมยาง เป็ นผูช้ ่วยผูใ้ หญ่บา้ นหมู่ท่ี 5 บา้ นลิกี ตาบลเกาะกลาง อ.เกาะลนั ตา กล่าวว่า ชาวบา้ นไดห้ นั มาปลูกแตงโมเป็นจานวนมากในพ้ืนที่ยางเพ่ิงปลูกใหม่ เน่ืองจากดินส่วนใหญ่ติดทะเลเป็ น ดินร่วนปนทราย ปลูกแตงโมจะมีรสชาติที่อร่อยมาก ในปี 2559 แมจ้ ะเขา้ หน้าฝนแตงโมที่พร้อมเก็บ ไม่ เสียหายมาก ผลไม่แตกจากการไดน้ ้ามากเกินไป จึงทาใหเ้ กษตรกรมีรายไดเ้ ป็น 10,000 กิโลกรัมข้ึนไป ซ่ึง บางคนปลูก 5 ไร่ ลงทุนเพียงเมล็ดพนั ธุ์และป๋ ุยประมาณ 10,000 กว่าบาท โดยใชแ้ รงงานตวั เอง ก็สามารถ สรา้ งรายไดม้ ากกวา่ 200,000 บาท ซ่ึงจะมีเงินสะพดั จานวนมากกว่า 10 ลา้ นบาท เฉพาะปลูกแตงโมในพ้ืนที่ ตาบลเกาะกลาง อาเภอเกาะลนั ตา จานวนกว่า 500 ไร่ (ภาพท่ี 4) (วารสารนิวดีไลท,์ 2559)

51 ภาพที่ 4 เกษตรกรชาวสวนยางปลูกแตงโมในสวนยาง รายรับกว่า 200,000 บาท ระยะเวลาเพยี ง 2 เดือน 7. คุณพรเทพ คงเสถียร เกษตรกรท่ีปลูกสวนผลไมม้ ีมงั คุด ทุเรียน เงาะ สวนไผ่ มีตน้ ไมอ้ ่ืนร่วมยาง ปรับเปล่ียนใหเ้ ป็ นสวน วนเกษตร ที่ดินท่ีอยู่ อ. นบพิตา จ. นครศรีธรรมราช ผูท้ ี่เชื่อวา่ อาชีพเกษตรคือผูเ้ อ้ืออาทรต่อโลก (ภาพท่ี 5) โดยตอ้ งต้งั อยบู่ นพ้ืนฐานหลกั แห่งธรรมชาติ เราสามารถสร้างอาหารเล้ียงผูค้ นบนโลก สร้างแหล่งพกั อาศยั ท้งั อากาศ น้า ป่ า ยารักษาโลกจากสมุนไพร รวมท้งั เส้ือผา้ เคร่ืองนุ่งห่ม ท้ังหมดอยู่บนพ้ืนฐานจากภาค เกษตรกรรมในรูปแบบต่างๆ ความเขา้ ใจที่เกิดข้ึนในตนเองและหาเส้นทางท่ีชดั เจนจากการคน้ ควา้ ทดลอง จนมน่ั ใจจึงไดเ้ ริ่มลงมือทาเดินทางสู่ภาคปฏิบตั ิวางแผนดี มีชยั ไปกวา่ คร่ึงรูปแบบชีวิตที่สามารถกาหนดได้ ดว้ ยตนเอง ตอ้ งประกอบดว้ ยความต้งั ใจอนั อยบู่ นพ้ืนฐานแนวทางท่ีถูกตอ้ ง ในหลกั การของการพ่ึงตนเองจึง จาเป็นตอ้ งวางแผนอยา่ งเป็ นระบบ ตามข้นั ตอนที่สร้างข้ึนดงั น้ี ช่วงที่ 1 พออยู่ พอกิน พอใช้ (พอร่มเยน็ )พอ อยเู่ ริ่มตน้ ดว้ ยการมีท่ีอยูอ่ าศยั ท่ีเหมาะสม จึงหาพ้ืนท่ีที่เหมาะแก่การสร้างบา้ น ซ่ึงกาหนดใหเ้ ป็ น บา้ นดิน ออกแบบบ้านตามการใช้สอยเป็ นหลัก ในเอกลกั ษณ์ความเป็ นบ้านแบบไทยประยุกต์ สอดคล้องกบั ภูมิอากาศ ภูมิประเทศพอกินอาหารพ้ืนฐานท่ีตอ้ งมี ขา้ ว ปลา อาหาร เร่ิมตน้ ดว้ ยการปลูกตน้ ไมใ้ นรูปแบบ หลมุ พอเพียง ในพ้ืนท่ีท่ีโล่งเตียน สร้างบ่อน้า เพ่ือกกั เกบ็ น้า และปัจจยั พ้ืนฐานอ่ืนๆ เป็นข้นั ตอนพอใช้ สร้าง ปัจจยั พ้ืนฐานในการดารงชีพ เส้ือผา้ ยา ของใช้ เคร่ืองมือเคร่ืองใช้ ส่ิงใดทาเองไดก้ พ็ ่ึงตนเองพอร่มเยน็ แผนงานถูกกาหนดโดยการจาแนกกิจกรรม และข้ันตอนในการทาสวนตามหลักการทาง วิทยาศาสตร์และธรรมชาติ รูปแบบสวนที่ใชอ้ อกแบบในแนวทาง เกษตรผสมผสาน สวนสมรม วนเกษตร ตามพ้ืนท่ีใหเ้ หมาะสม และลงมือปฏิบตั ิ เริ่มจากแผนเงินคือรายได้ = เงินออม - รายจ่าย มีพ้นื ท่ีดงั ต่อไปน้ี

52 1. สวนผลไมม้ ีมงั คุด ทุเรียน มีตน้ ไมอ้ ่ืนแซมบา้ ง ปรับเปล่ียนใหเ้ ป็นสวนสมรม 2. สวนยางพารา 1.5 ไร่อายตุ น้ ยางพาราประมาณ 4 ปี ปรับปรุงใหเ้ ป็นสวนไผร่ ่วมยาง 3. สวนยางพารา 4 ไร่อายตุ น้ ยางพาราประมาณ 3 ปี และมีไมผ้ ลข้ึนบา้ งปรับเปล่ียนใหเ้ ป็นสวนยาง สมรม 4. บ่อปลา 4 ไร่ มีไมผ้ ล เช่น เงาะและไมอ้ ่ืนๆปนอยบู่ า้ งปรับเปล่ียนใหเ้ ป็นสวนเกษตรผสมผสาน 5. สวนยางพาราหมดอายุ 10 ไร่สร้างเป็นป่ ายางวนเกษตร 6. สวนยางพาราหมดอายุ 4 ไร่สร้างเป็นสวนสมรมแนวทางวนเกษตรในชื่อสวนพชื สหาย 7. ท่ีดิน 1 ไร่ติดถนนใหญ่ต้งั ใจจะทาเป็นศูนยเ์ รียนรู้เพอ่ื แลกเปล่ียนแบ่งปันความรู้ในการทา การเกษตรเพื่อการพ่ึงตนเอง ประโยชนข์ องการปลูกตน้ ไมใ้ หเ้ ป็นแหล่งผลิตอากาศท่ีบริสุทธ์ิ ร่มรื่น และร่มเยน็ อนั เป็นผลพลอย ไดจ้ ากการสร้างป่ าช่วงที่ 2 อยดู่ ี กินดีเม่ือสร้างสุขภาวะพ้ืนฐานในการดารงชีวติ พอเพียงแก่การใชช้ ีวิตอยา่ งมี ความสุขและเร่ิมแบ่งปันแก่คนรอบขา้ งใหค้ วามรู้แก่ผสู้ นใจสร้างตน้ แบบความพอเพียงอยา่ งเป็ นระบบและ เป็นแบบอยา่ งความสาเร็จของการพ่ึงตนเองมุ่งสู่จุดหมายของการพ่ึงกนั เองให้หลุดพน้ จากการครอบงาทาง ความคิดที่ยึดติดผูกขาดจากกลุ่มทุนผูแ้ สวงหาผลประโยชน์จากความไม่รู้ของผูค้ นกลบั มาภาคภูมิใจใน ตนเอง พ่ึงพาความสามารถตนเองช่วงที่ 3 มงั่ คง่ั ยงั ยืน ร่ารวยความสุข รวยบุญทาน เก้ือหนุนชุมชนและ สงั คมแบบพ่ึงพาอาศยั กนั สรา้ งสรรคแ์ ละเผยแพร่องคค์ วามรู้ ขบั เคลอื่ นภูมิปัญญาของแผ่นดิน แกป้ ัญหาทุกข์ จากการขาดปัจจยั พ้ืนฐานการดารงชีวิต ร่วมสร้างสงั คมแห่งความดีใหแ้ ผข่ ยาย ลดการเบียดเบียนกนั และกนั สู่สงั คมแห่งการเรียนรู้ พร้อมต่อสูก้ บั ภยั พิบตั ิ อยา่ งเขา้ ใจและมีสติ สู่ความมนั่ คง มงั่ คง่ั และยง่ั ยนื ทาแผนงาน แผนเงินและแผนชีวิต เร่ิมจากงานที่ตอ้ งเหมาะสมกบั เราหากไดท้ าในส่ิงที่ตนเองรักถือว่าดีที่สุดดงั น้ันงาน เป็นส่ิงที่ตอ้ งเป็นกิจวตั รประจาวนั ดว้ ยเป็ นงานที่เก่ียวกบั วทิ ยาศาสตร์ประยุกต์ (IT) และการทาเกษตรก็เป็ น วทิ ยาศาสตร์ประยกุ ตเ์ ช่นกนั เรียนรู้ ทดลอง คน้ ควา้ ซ่ึงเป็นรูปแบบและแนวทางเดียวกนั ตา่ งกนั แต่เคร่ืองมือ และพ้ืนท่ีปฏิบตั ิการเท่าน้นั (โครงการคนกลา้ คืนถ่ิน, 2560)

53 ภาพท่ี 5 คุณพรเทพ คงเสถยี ร ผู้ทเ่ี ช่ือว่าอาชีพเกษตรคือผ้เู อือ้ อาทรต่อ การทาสวนสมรมในสวนยาง สวนสมรม (ภาพท่ี 6) เป็นภูมิปัญญาทอ้ งถ่ินในอดีตของภาคใต้ ที่ปลูกไมผ้ ล ไมด้ อก ไมป้ ระดับ พืชผกั พืชสมุนไพรในพ้ืนที่เดียวกันโดยไม่ทาลายพืชด้ังเดิมที่มีอยู่ทาให้พืชได้พ่ึงพาอาศัยกันเองตาม ธรรมชาติจากสวนผลไมด้ ้งั เดิมท่ีพ่อปลูกไวใ้ ห้ มีมงั คุด ทุเรียน ลางสุก ลางสาด มะมุด หมาก กลว้ ย รวมท้งั ไมด้ งั เดิมในพ้ืนที่ และเนื่องจากพ้ืนท่ีดา้ นหน่ึงเป็นลาธารสาธารณะ จึงยงั มีไมพ้ ้ืนถ่ินอยบู่ า้ ง เช่น ตน้ สาคู ผกั กูด และไมร้ ิมน้าเริ่มตน้ พฒั นาสู่สวนสมรม ดว้ ยการปลูกแซมดว้ ยไมย้ ืนตน้ ตะเคียน ยางนา จาปาทอง ไผ่ สะเดา สะเดาเทียม ฯลฯเสริมดว้ ยไมผ้ ล ไดแ้ ก่ กลว้ ย ชมพู่ ขนุน กระทอ้ น มะพร้าว ผกั เหลียง หม่อนกินผล สับประรด ตะลิงปลิง มะยม ชะอม มะนาว ฝร่ัง มะเฟื อง ดาหลา ข่า ตะไคร้ ฯลฯ เพ่ิมเติมดว้ ยสมุนไพร ท้งั สมุนไพรในท้องถ่ินและสมุนไพรที่ปลูกเพ่ิมเขา้ ไปและพืชที่เกิดตามธรรมชาติ ไดแ้ ก่ สาคู ผกั กูด ฯลฯ พยายามจดั ระบบระดบั ช้นั ตน้ ไม้ ไมย้ ืนตน้ ที่มีทรงพุ่มใหญ่ หรือสูงใหญ่ก็จะปลูกห่างกนั และเสริมดว้ ยไม้ ระดบั กลาง พืชใบหนา สลบั กบั พืชใบเลก็ และตดั แต่งทรงพุ่มไมผ้ ลใหร้ ับแสงทว่ั ถึงการฟ้ื นฟูสวนสมรมสู่ วนเกษตรสืบสานภูมิปัญญาของบรรพบุรุษดว้ ยการพ่ึงพิงและพ่ึงพาอาศยั ดว้ ยและอ่อนนอ้ มยอมรับในหลกั ของธรรมชาติสู่ความมน่ั คงและยง่ั ยืน

54 ภาพท่ี 6 สวนสมรมเป็ นภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ ในอดตี ของภาคใต้ การทาสวนไผ่ร่วมยาง สวนไผ่ร่วมยาง (ภาพที่ 7) เร่ิมตน้ ศึกษาการปลูกไผ่ในสวนยาง กรณีที่ยางมีอายุ 4 ปี ข้ึนไป ตน้ ยางมี พุ่มใบปกคลุมพ้ืนท่ี ปิ ดบงั แสงใตต้ น้ แลว้ ทดลองดว้ ยการปลูกไผ่หลายชนิดทดลองดว้ ย ไผ่อินโดจีน ไผ่กิม ซุง (ไผต่ งลืมแลง้ ) ไผป่ ักก่ิง ซ่ึงเป็นเป็นไผท่ ่ีลาตน้ สูงพอจะแข่งกบั ตน้ ยางไดใ้ นระยะมีแสงส่องถึงพ้ืนนอ้ ยลง และยงั ทดลองนาไผ่ขนาดเลก็ มาปลูกดว้ ยเช่น ไผ่บงหวาน ไผ่ลวก ไผ่หวะโซว่ เป็นตน้ เร่ิมตน้ ทยอยตดั ตน้ กลว้ ยออกเพราะมีแสงนอ้ ยไมค่ ่อยโต ทดลองปลูกไผ่ ปี 2556 ดว้ ยไผต่ งลืมแลง้ อินโดจีน ไผก่ ิมซุงปี 2557 ลง ไผป่ ักก่ิง ในร่องยาง 7x3 เมตร ไผเ่ หล่าน้ีเป็ นไผ่ที่มีขนาดกลางลาตน้ สูงใกลเ้ คียงกบั ตน้ ยางพารา และนาไผ่ ขนาดเล็กมาปลูกด้วยเช่น ไผ่บงหวาน ไผ่หว่ะโซว เป็ นตน้ ระยะการเจริญเติบโตในช่วงแรกค่อนขา้ งช้า เพราะไดร้ ับแสงนอ้ ย ในช่วงปี แรกจาเป็ นตอ้ งไวล้ าท้งั หมดบางตน้ ไม่สามารถแทงลาใหม่แข่งกบั ตน้ ยางได้ ทาใหย้ อดหกั ลาตน้ บิดงอเม่ือมีการสะสมอาหารมากพอจะเกิดลาใหม่ที่ใหญข่ ้ึน ตน้ ไผอ่ ยใู่ นระยะปี ท่ี 2 จึงจะ เริ่มเป็นกอ และขยายลาออก ลาตน้ พุ่งสูงข้ึนแข่งในระดบั เดียวกบั ตน้ ยางและสามารถเก็บหน่อไมไ้ ดแ้ ละนา ไมบ้ างส่วนไปใชง้ านไดส้ ่วนใหญ่จะไวล้ าก่อนเพราะจานวนลายงั ไม่มาก เลยปล่อยไวไ้ ม่ไดส้ างกอเมื่อเขา้ สู่ ปี ที่ 3 จะสามารถนาผลผลิตไปใช้ได้อย่างเต็มที่ท้งั หน่อไม้ และลา รวมท้งั ก่ิงเพื่อขยายพนั ธุ์ต่อไป และ เน่ืองจากเป็นไผ่ที่สามารถออกหน่อตลอดท้งั ปี ข้ึนอยกู่ บั การจดั การจะใหผ้ ลผลิตพอกินท้งั ปี ไผร่ ่วมยางเป็ น ทางออกหน่ึงในการสร้างอาหาร และไมใ้ ชส้ อยโตเร็วในสวนยาง ในรูปแบบวนเกษตร เพราะนอกจากไผ่ ควรจะมีไมใ้ ชส้ อยอื่นๆ ผสมผสานในสวนป่ ายางดว้ ย

55 ภาพที่ 7 สวนไผ่ร่วมยางกรณที ย่ี างมีอายุ 4 ปี ขนึ้ ไป สวนสมรมผสมผสานกบั สวนยาง สวนยางสมรม (ภาพท่ี 8) เป็นรูปแบบการปรับระบบสวนสมรมมาผสมผสานกบั สวนยางพารา ดว้ ย การปลูกไมห้ ลากหลายชนิดปะปนในสวนยางเนน้ ไมผ้ ลเป็นหลกั โดยแบ่งออกเป็ นไมย้ ืนตน้ เป็นไมช้ ้นั บน ระดบั สูงไดแ้ ก่ ทุเรียนบา้ น ยางนา สะตอ เหรียง ตะเคียน ยาง เป็นตน้ ตน้ ไมบ้ างตน้ เป็นไมเ้ ดิมท่ีไม่ไดท้ าการ โค่นทิง้ เมื่อเริ่มปลกู ยางใหม่ไมย้ นื ตน้ และไมผ้ ลเป็นไมช้ ้นั บนระดบั กลาง ไดแ้ ก่ ยางพารา มงั คุด ลางสาด ลาง สุก ทุเรียนสวน ไผเ่ ล้ียงหวาน ไผบ่ งหวาน ไผซ่ างนวล ไผห่ วะ่ โซว มะไฟ มะดนั หมาก มะพร้าว ขนุน กลว้ ย เป็ นตน้ ไมผ้ ล พืชผกั สมุนไพร เป็ นไมช้ ้นั บนระดบั ล่าง ใช้แสงนอ้ ย ไดแ้ ก่ ดาหลา ข่า สละอินโด เหลียง ชะอม ออ้ ดิบ เตยหอม เป็ นตน้ และไมเ้ ล้ือย ไดแ้ ก่ พริกไทย โดยใชต้ น้ ทุเรียน สะตอ เหรียง เป็ นเสาให้ พริกไทยเกาะเกี่ยวเล้ือยไปบนตน้

56 ภาพท่ี 8 สวนสมรมยางคือสวนสมรมมาผสมผสานกบั สวนยางพารา จุดเริ่มตน้ ของความมน่ั คง พออยู่ พอกิน พอใช้ และพอร่มเยน็ ตอ้ งการสร้างความมนั่ คงทางอาหาร ดว้ ยการทาเกษตรแบบผสมผสาน (ภาพท่ี 9) ใหเ้ หมาะแก่พ้ืนท่ี สาหรับสวนหม่อนไมไ้ ด้ประยุกต์นาเอา หลกั การน้ีมาใช้ ดว้ ยการทาบ่อปลา เล้ียงสตั ว์ ปลูกพืชผกั พ้ืนบา้ น ไมผ้ ล เพ่ือไวใ้ ชเ้ ป็ นอาหารสาหรับคนใน ครอบครัว และแจกจ่ายแก่ญาติพ่ีนอ้ ง ญาติสนิทมิตรสหาย โดยการนาหลกั การพ่ึงพาอาศยั ของพืช และสตั ว์ ประกอบดว้ ยการทากสิกรรม ทาการปลูกพืชในระดบั ต่างๆ แบบพ่ึงพาอาศยั กนั พืชบนน้าไดแ้ ก่ ผกั บุง้ บวั สาย ผกั กระเฉด ฯลฯ พืชหัว ไดแ้ ก่ ข่า ตะไคร้ ขมิ้นเผือกมันเทศมันสาปะหลัง ฯลฯ พืชเล่ียดินได้แก่ สมนุ ไพร ผกั พ้นื บา้ น เช่น บวั บก ผกั ชีลาว ฟ้าทลายโจร ฯลฯ พชื ช้นั ล่างไดแ้ ก่ ผกั เหลียง ผกั หวานป่ า หม่อน กินผล มะเขือ พริก สบั ประรด ฝร่ัง มะนาว มะกรูด มะมว่ งไม่รู้หาว ชะอม มะละกอ ฯลฯ พืชไมเ้ ล้ือยให้เกาะ บนตน้ ไมเ้ ช่นพริกไทยตาลึงฟักทองฟักแฟงบวบอญั ชนั หรือพืชเกาะบนคา้ งท่ีทาไวเ้ ช่นแกว้ มงั กรพชื ช้นั กลาง ไดแ้ ก่ ไผ่ หมาก เงาะ กลว้ ย ชมพู่ มะกอกน้า ขนุน ส้มโอ มะม่วง สละอินโด ฯลฯ ไมย้ ืนตน้ ไมผ้ ลได้แก่ ทุเรียน กระทอ้ น ยางนา ตะเคียน มะพร้าว กระถินเทพา ฯลฯ ประมง ขุดบ่อกกั เก็บน้า และเล้ียงปลา ไดแ้ ก่ ปลานิล ปลาดุก และกุง้ ฝอย ปศุสตั วด์ ว้ ยการเล้ียงไก่ ไดแ้ ก่ ไก่พ้ืนเมือง ไก่แจ้ เล้ียงปล่อยแบบไก่อารมณ์ดีสวนเกษตรผสมผสานแห่งน้ีต้งั ใจจะเป็ นแหล่งเสบียง ของครอบครัว และวนั น้ีพอเพียงจะเล้ียงชีวิตใหอ้ ยอู่ ยา่ งมนั่ คงเพื่อนาไปสู่ความมงั่ คง่ั (อาหาร บุญทาน มิตร สหาย) และยงั่ ยนื สรุปไดว้ า่ มีกินท้งั ปี รวมท้งั สร้างรายไดจ้ ากการเล้ียงปลาอีกดว้ ย

57 ภาพท่ี 9 การทาสวนยางผสมผสานประกอบด้วย การปลกู พืช ประมงและปศุสัตว์ การทาป่ ายางวนเกษตร ป่ ายางวนเกษตรการทาสวนยางพาราเพ่ือพ่ึงพาตนเอง และเพ่ือการพ้ืนฟูธรรมชาติ และการปลูก ยางพาราแบบยงั่ ยืน (ภาพที่ 10) จึงจาเป็ นตอ้ งฟ้ื นฟูธรรมชาติภายในระบบนิเวศน์สวนยางน้นั ๆ เพ่ือใหเ้ กิด ความสมดุลและเหมาะสม โดยมีหลกั ในการพิจารณาทว่ั ไป จะตอ้ งเลือกปลูกพืชท่ีมีความสูงของเรือนยอด ต่างๆ อยบู่ ริเวณใกลเ้ คียงกนั โดยแบ่งความสูงออกเป็ นระดบั คือประเภทตน้ สูง เช่น ประดู่ ตะเคียน ยางนา พะยอม ไมส้ กั สะตอ เนียง ทุเรียน ไผ่ซางหม่น ไผ่ซางนวลราชินี ไผ่กิมซุง ฯลฯ ประเภทโตปานกลางหรือ ไมพ้ ุ่มเช่น ผกั หวาน ชะมวง เหลียง ไผร่ วก ไผบ่ งหวาน กลว้ ย ฯลฯ ประเภทพืชช้นั ล่างท่ีทนร่ม เช่น ขิง ข่า ดา หลา ออ้ ดิบ กระชาย ขมิ้น ชะพลู ผกั กดู และเห็ด ฯลฯสวนหม่อนไม้ ส่วนการทาสวนยางพารารูปแบบป่ ายาง วนเกษตร วางแผนการปลูกเป็นระยะและช่วงเวลาการเจริญเติบโตของไมม้ ีรายละเอียดดงั น้ี เร่ิมตน้ (ตุลาคม 2555) ดว้ ยการโค่นยางพาราท่ีหมดอายุ และเวน้ ไมใ้ หญ่ในสวนไวท้ ้งั หมดไดแ้ ก่ ตะเคียน ยาง สะเดาเทียม เป็นตน้ และปรับพ้ืนท่ีเท่าที่จาเป็ นทาร่องน้า วางเสน้ ทางคลองไส้ไก่ทาการเตรียม ดิน ทาน้าหมกั ชีวภาพ ทาจุลินทรีย์ และทาป๋ ุยหมกั ชีวภาพ เตรียมไวก้ ่อน พร้อมกลา้ ยางพาราปลูกยางพารา ทาแถวเป็ น 7.5x3 เมตร พร้อมปลูกกลว้ ยระหว่างแถวยางห่างกันประมาณ 10 เมตร ที่สวนใช้กลว้ ยน้าวา้ เพราะหาง่ายปลูกเป็ นไมพ้ ่ีเล้ียงและช่วยกกั เก็บความชุ่มช้ืนแก่ดินใส่ป๋ ุยหมกั ชีวภาพ คลุมโคนตน้ ดว้ ยหญา้ แลว้ ปล่อยใหห้ ญา้ ข้ึนเพื่อห่มดินไวช้ ่วง 6 เดือน ต่อมายางพาราและกลว้ ยเร่ิมต้งั ตวั ได้ พร้อมเหล่าสหายก็คือ หญา้ หญา้ ท้งั น้ีหญา้ จดั ตดั และหมกไวโ้ คนยางทิ้งไว้ 1-2 สปั ดาห์ ฉีดน้าหมกั ชีวภาพและทาการปลกู ไมย้ ืนตน้

58 ไดแ้ ก่ ประดู่ ตะเคียน ยางนา พะยอม ไมส้ กั ปลูกไวข้ า้ งกอกลว้ ยในแนวเดียวกนั ใหก้ ลว้ ยช่วยเป็ นพี่เล้ียง ไม้ ยืนตน้ เหล่าน้ีเป็ นไมโ้ ตชา้ จะไม่สามารถแยง่ แสงจากยางไดใ้ นระยะตน้ แต่เป็นไมท้ ี่สูงกว่ายางในระยะยาว ไวเ้ ป็นมรดกหรือไมบ้ านาญชีวิต ปลูก และผกั สวนครัว มะเขือ พริก ถวั่ ฝักยาว ถว่ั พลู เผอื ก ขา้ วโพด ตะไคร้ กะเพรา โหระพา แมงลกั กระเจี๊ยบเขียว กระเจี๊ยบแดง ฯลฯ ปลกู แฝกขอบแนวร่องน้ากนั ดินทลาย เม่ือไมย้ างพาราครบ 1 ปี เร่ิมทาเป็นป่ าดว้ ยการปลูกไมย้ ืนตน้ ไมผ้ ลเพิ่มเติมดว้ ยการปลูกไผ่ซางหม่น ไผซ่ างนวล ไผก่ ิมซุง ไผบ่ งใหญ่ ไผร่ วก ไผบ่ งหวาน ไผห่ วะ่ โซวระหวา่ งแถวยางพาราในแนวเดียวกบั กลว้ ย ปลูกสลบั กบั กลว้ ย ไผส่ ่วนใหญ่ท่ีใชเ้ ป็ นไผ่เพาะเมลด็ จะโตตามตน้ ยางข้ึนไปทาการปลูกช้นั ล่าง ขิง ข่า ดา หลา ออ้ ดิบ กระชาย ขมิ้น และผกั สวนครัว มะเขือ พริก ถว่ั ฝักยาว หญา้ เนเปี ยร์ ฯลฯ ไวเ้ กบ็ กินเม่ือผา่ นไปปี คร่ึงปลูกไมย้ นื ตน้ ไมผ้ ลเพ่ิมเติม สะตอ เนียง ยางบง สะเดาเทียม กระถินเทพา ในแนวรอบสวนโดยห่างกนั ประมาณ 2 เมตรเพ่อื เป็นไมก้ าหนดเขตแดน และป้องกนั สารเคมีต่างๆ ที่จะเขา้ มาในสวน ครบเวลา 2 ปี ดูแลจดั การสวนรอใหต้ น้ ไมเ้ ติมโตตามธรรมชาติใส่ป๋ ุยหมกั ชีวภาพคืนชีวติ ใหแ้ ผ่นดิน เรียกพนกั งานพรวนดิน (ไส้เดือน) ใหก้ ลบั มา ตดั หญา้ ตามกาลงั ในฤดูแลง้ ปล่อยหญา้ บางส่วนไวค้ ลุมดิน และตดั ทาป๋ ุยตามความเหมาะสม ปลกู ตน้ ไมเ้ สริมตามกาลงั เพิ่มความหลากหลาย ไดแ้ ก่ ผกั หวาน ชะมวง ออ้ ดิบ สบั ประรด ฝาง กระถิน หญา้ เนเปี ยร์ ออ้ ย ฯลฯ ใส่ป๋ ุยหมกั ชีวภาพ เขา้ สู่ปี ท่ี 3 ตน้ ไมเ้ ร่ิมสูงใหญ่พอมีร่มเงาสามารถปลูกพืชท่ีไม่ตอ้ งการแสงมากเร่ิมปลูกเหลียงในร่อง ยางพาราบางส่วนปลูกสละอินโดในระหวา่ งร่องยางพาราที่เวน้ ไวต้ ามแผนผงั ท่ีออกแบบสวน ใส่ป๋ ุยหมกั ชีวภาพปี ละ 2-3 คร้ัง ปี ต่อมาตน้ ไมท้ ่ีหลากหลายจะค่อยๆ เติบโตโดยผ่านการดูแลซ่ึงกนั และกนั บางชนิด อาจจะตายไปตามอายุ เช่น กลว้ ย ถา้ แสงไม่พอก็จะไม่โตและตายไปในท่ีสุดตน้ ไมท้ ่ีหลากหลายก็จะพ่ึงพา กนั เองเป็นการพ้ืนฟูธรรมชาติ ใส่ป๋ ุยหมกั ชีวภาพปี ละ 2 คร้งั การทาสวนยางพาราเพื่อพ่ึงพาตนเองในแบบป่ า ยางวนเกษตรจึงเป็นความมน่ั คงมง่ั คง่ั และยง่ั ยนื ของชาวสวน

59 ภาพท่ี 10 ป่ ายางวนเกษตรเพ่ือพง่ึ พาตนเอง พืน้ ฟูธรรมชาตแิ ละเป็ นการปลูกยางพาราแบบยงั่ ยืน สวนพืชสหาย สวนพืชสหายเป็ นสวนที่สร้างข้ึนมาใหม่จากสวนยางพาราหมดอายุปรับเปล่ียนเป็ นสวนผลไม้ (ภาพที่ 11) มีการจดั วางแผนผงั เพือ่ รองรับการทาผลไมอ้ ินทรียต์ ามรูปแบบสวนสมรมมีรายละเอียดดงั น้ีรอบ สวนจดั ระบบการบงั ลม และป้องกนั สารเคมีดว้ ยการปลูกไมย้ ืนตน้ เช่น สะเดาเทียม ตะเคียน ยางป่ า จาปา ทอง เหรียง และไผ่ เช่น ไผ่เล้ียงหวาน ไผบ่ งหวาน ไผ่ลวก ไผ่กิมซุง ไผซ่ างนวล เป็นตน้ ผลไมแ้ บ่งออกเป็ น ระยะใหผ้ ลและร่มเงาบงั แสง โดยการจดั ระบบปลูกดงั น้ีผลไมห้ ลกั ไดแ้ ก่ ทุเรียน ปลูกในระยะ 10x8 เมตร และเพ่ิมเติมไมผ้ ลอ่ืนในช่องว่างระหว่างแถว เช่น มะพร้าว ขนุน กระทอ้ น ส้มโอ ชมพู่ มะดนั มะม่วง มะกอก มะขามป้อม เป็ นตน้ ผลไมร้ องปลูกผลไมท้ ี่ให้ผลระยะส้ัน เก็บกินไดท้ ้งั ปี ผลไมข้ นาดเล็กได้แก่ หม่อนกินผล ฝร่ัง เป็นตน้ หลุมที่พอเพียงในช่องวา่ งระหวา่ งแถวใชก้ ลว้ ยเป็ นพ่ีเล้ียง ปลูกพืชผกั เช่น มะนาว กระเจี๊ยบแดง ถวั่ ดาวอินคา ชะอม เป็นตน้ พืชผกั สวนครัว ไดแ้ ก่ ขิง ข่า ตะไคร้ ขมิ้น เผือก พริก มะเขือยาว มะเขือเปราะ มะเขือพวง ผกั บุง้ ผกั เส้ียน เป็นตน้

60 ภาพท่ี 11 สวนพืชสหายคือสวนทสี่ ร้างขนึ้ มาใหม่จากสวนยางพาราหมดอายุปรับเปลยี่ น เป็ นสวนผลไม้ 8. คุณอปุ ถมั ภ์ อ่นุ ใจ หวั หน้างานวิชาการเกษตร ปลูกพืชหมุนเวียน 3 ชนิดในแปลงเดียวกนั (ภาพที่ 12) เช่น แตงกวา ถว่ั ฝักยาว ขา้ วโพดหวาน ท่ีศูนยบ์ ริการการพฒั นาปลวกแดงตามพระราชดาริ จ.ระยอง ซ่ึงไดม้ ีการศึกษา อยา่ งเป็นระบบมาต้งั แต่ปี 2555 เมื่อชาวบา้ นนาไปปฏิบตั ิช่วยใหม้ ีกาไรไม่ต่ากวา่ ไร่ละ 70,000 บาท จึงนามา ถ่ายทอดให้เกษตรกรช่วยประหยดั ต้นทุนให้หลายอย่าง เช่น ค่าเตรียมดิน ทาคร้ังเดียวปลูกได้ 3 ชนิด ติดต่อกนั ใชป้ ๋ ุยอินทรีย์ ไม่ใชส้ ารกาจดั ศตั รูพืชเพราะปลูกพชื ต่างชนิด โรคแมลงมีปริมาณนอ้ ย แต่ถา้ มีแมลง ใหใ้ ชพ้ ืชสมุนไพรหรือน้าส้มควนั ไมฉ้ ีดพ่นบริเวณคา้ งผกั ใชพ้ ลาสติกคลุมดิน โดยสามารถใชร้ ่วมกนั ได้ ช่วยลดค่าใชจ้ ่ายและไดพ้ ืชผกั ปลอดภยั ไร้สารพิษ วิธีการน้นั เร่ิมต้งั แต่เตรียมแปลงปลูก ไถดินแลว้ ตากไว้ 1 อาทิตยเ์ พื่อกาจดั วชั พืช โรค แมลง จากน้นั ไถดินผสมป๋ ุยคอกป๋ ุยหมกั ไร่ละ 2,000-3,000 กิโลกรัม ปรับดิน ใหเ้ สมอกนั ยกแปลงปลูกสูง 20-30 เซนติเมตร กวา้ ง 50 เซนติเมตร ใชพ้ ลาสติกคลุมแปลง รักษาความช้ืนใน ดิน คลุมวชั พืช ป้องกนั การชะหนา้ ดินและป๋ ุยจากฝน ต่อมาเจาะรูขนาด 8-10 เซนติเมตร ห่าง 50 เซนติเมตร เพื่อใชห้ ยอดเมลด็ จะทาระบบน้าหยดในข้นั ตอนน้ีหรือหลงั จากปลูกพืชแลว้ ก็ได้ ในระหว่างน้ีเตรียมเมลด็ พนั ธุ์ชนิดแรกเช่น นาเมลด็ แตงกวามาเร่งใหง้ อกเร็วข้ึน แช่น้าอุ่นในถุงพลาสติก 3 ชเมตร จากน้นั เทน้าออก ปิ ดปากถุงทิ้งไว้ 1 วนั เม่ืองอกใหน้ าไปหยอดในหลุม 1-2 ตน้ กลบดว้ ยข้ีเถา้ เพ่ือป้องกนั นกหนูมาทาลายเพียง

61 ไม่กี่วนั ตน้ จะงอกพน้ ดินใหป้ ักหลกั ไมไ้ ผ่ทาคา้ งแลว้ ขึงเชือกร้อยเป็นตาข่ายใหค้ า้ งผกั ตึงรอใหไ้ มเ้ ล้ือย เมื่อ แตงกวาเร่ิมไต่คา้ งให้ตดั แต่งเถาตดั แขนงขา้ งใบท่ี 1-5 ทิ้งใหเ้ ถาทอดยอดข้ึนตรงคลุมเต็มคา้ ง ผลผลิตจะ เพ่ิมข้ึนภายใน 20-30 วนั แตงกวาจะเริ่มออกดอก ติดผล เกบ็ ผลผลิตไดน้ าน 1 เดือน จากน้นั ตดั เถาออกกาจดั วชั พืชเหลือคา้ งไวใ้ ชก้ บั ถวั่ ฝักยาวต่อ พรวนดินในหลุมใส่ป๋ ุยหมกั หลุมละ 1 กามือ แลว้ ลงเมลด็ ถวั่ ฝักยาวได้ ทนั ที หยอดหลุมละ 3-4 เมลด็ เม่ืองอกใหเ้ ลือกเอาตน้ ท่ีสมบูรณ์ไว้ 2 ตน้ ระหวา่ งปลูกจะใส่ป๋ ุยหรือไม่ก็ได้ เพราะยงั มีป๋ ุยหมกั จากการปลูกแตงกวาเพียงพอ หากพบมีแมลงรบกวนใหพ้ ่นสารสกดั จากสะเดา ข่า ตะไคร้ หอม หรือหางไหล หมน่ั ตดั แต่งใบไม่ให้ทึบเด็ดใบไม่สมบูรณ์ทิ้ง 50 วนั จะเริ่มเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ เก็บ ต่อเนื่องไปอีก 1 เดือน เกบ็ เถาถวั่ ทิ้ง เอาคา้ งท่ีกาลงั หมดสภาพออก กาจดั วชั พืช พรวนดิน ใส่ป๋ ยุ หมกั หลุมละ 1 กามือ พืชสุดทา้ ยคือขา้ วโพดหวาน หยอดเมล็ดหลุมละ 2 เมลด็ 14 วนั จะเห็นการงอก เก็บตน้ ที่งอกท้งั 2 ตน้ ใหจ้ บั แยกหลุมหรือนาไปปลูกท่ีอ่ืน ใส่ป๋ ุยหมกั หลุมละ 1 กามือ อาทิตยล์ ะหน่ึงคร้ัง เม่ือออกฝักอ่อนให้ เหลือไวแ้ ค่ฝักเดียวส่วนท่ีเหลือเก็บขายเป็ นขา้ วโพดอ่อนปลูกไป 70-75 วนั เก็บผลผลิต จากน้ันทาความ สะอาดแปลง เก็บพลาสติก ไถกลบ หวา่ นปอเทืองหรือพืชตระกลู ถวั่ หลงั ออกดอกออกผลก็ไถกลบ ทิ้งไว้ 1 เดือน เร่ิมตน้ ปลูกพชื หมุนเวียนในรอบต่อไป (กรวฒั น,์ 2559) ภาพท่ี 12 คุณอปุ ถมั ภ์ อุ่นใจ ปลูกพืชหมุนเวยี น 3 ชนิดในแปลงเดียวกนั เช่น แตงกวา ถ่ัวฝักยาว และ ข้าวโพดหวาน

62 ตวั อย่างการเลยี้ งสัตว์ผสมผสานในสวนยาง 1. นายวริ ัตน์ กาญจนพรหม อาจารยว์ ิทยาลยั เกษตรและเทคโนโลยีตรัง ปลูกยาง เล้ียงววั แพะ ไก่ เป็ด และปลา ทาเกษตรแบบ ผสมผสานโดยนาปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใชจ้ านวนสวนยาง 6 ไร่ ที่บา้ นหนาควาย ต.นาท่ามเหนือ อ. เมือง จ.ตรัง จนกลายเป็นศูนยเ์ รียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงโดยใชพ้ ้ืนที่นอ้ ยแต่มีทาเกษตรหลายอยา่ ง การปลูกยาง อยา่ งเดียวใน 1 ปี กรีดไดแ้ ค่ 4 เดือน 8 เดือน ที่เหลือกรีดไม่ไดเ้ พราะฤดูฝน 4 เดือน ยางผลดั ใบอีก 4 เดือน การปลูกยางเพียงอย่างเดียวทาให้รายไดไ้ ม่เพียงพอเล้ียงครอบครัว พ้ืนที่ว่างระหว่างตน้ ยางมีจานวนมาก สามารถขุดบ่อเล้ียงปลาเอาผา้ พลาสติกมาปูกนั น้าร่ัวลอ้ มดว้ ยตาข่ายพลาสติกป้องกนั ปลากระโดดหนี ปลา ดุกเล้ียงง่ายที่สุดเหมาะกบั เล้ียงร่มเงาใตส้ วนยาง บ่อขนาด กวา้ ง 2 เมตร ยาว 4 เมตร ลึก 1 เมตร เล้ียงปลาดุก ไดถ้ ึง 400 ตวั บ่อเล้ียงปลาในสวนยางใชอ้ าหารเมด็ กบั อาหารธรรมชาติ เพราะเล้ียงปลาในบ่อน้าขงั มีโอกาส น้าเน่าเสีย วธิ ีบาบดั ใชจ้ ุลินทรีย์ น้า และเอาผกั ตบชวามาเติมลงไปจะช่วยบาบดั น้าเสีย ผกั ตบชวาช่วยปิ ดบงั อาพรางไม่ใหน้ กมาจบั ปลากิน และรากผกั ตบยงั เป็ นอาหารช้นั ดีของปลาอีกดว้ ยรอบ ขอบบ่อปลาปลูกผกั เล้ียงไก่ เล้ียงเป็ ดได้ ในการทาสวนยางแบบผสมผสานจะช่วยพยุงชาวสวนยางให้มีรายไดเ้ สริมท่ามกลาง วกิ ฤติที่ราคายางตกต่า (ภาพที่ 13) (ชาติชาย, 2558) ภาพท่ี 13 สวนยางผสมผสานเนื้อทเ่ี พยี ง 6 ไร่ เลยี้ งปลาดุกและปลกู ผกั เหมยี ง

63 2. นายทวศี ักด์ิ จันทร์องั คาร เกษตรกรชาวสวนยางพาราเล้ียงแพะ มีอายุ 46 ปี อยู่ท่ี อ.บา้ นนาเดิม จ.สุราษฎร์ธานี เป็นผูห้ น่ึงท่ี ปรับเปลียนอาชีพเกษตรกรชาวสวนยาง ในสภาวะท่ีผลผลิตตกต่า ดว้ ยการเล้ียงแพะพนั ธุท์ ่ีใหเ้ น้ือเป็นอาชีพ เสริมในสวนยาง ทารายไดป้ ี ละกว่า 5 แสนบาท จนไดร้ ับรางวลั วิสาหกิจชุมชนดีเด่นดา้ นปศุสัตว์ ประวตั ิ เกษตรกรคือ หลงั เรียนจบสาขาประมง จากสถาบนั เทคโนโลยีราชมงคลลา้ นา ไดส้ มคั รเขา้ ทางานเกี่ยวกบั การเพาะเล้ียงกงุ้ และลาออกจากงานประจามาเริ่มปศุสตั วด์ ว้ ยการเล้ียงววั นมท่ี จ.ประจวบคีรีขนั ธ์ ใชเ้ วลา 6 ปี ประสบความสาเร็จแต่วา่ มีความยากลาบากมาก จึงหนั กลบั ทาสวนยาง และเกิดวกิ ฤตราคายางพาราตกต่า จึงไดศ้ ึกษาการทาอาชีพเสริมในสวนยางพารา และพบว่าเน้ือแพะเป็ นท่ีตอ้ งการของตลาดและมีผูเ้ ล้ียงนอ้ ย จึงเร่ิมทดลองซ้ือแพะพนั ธุ์พ้ืนเมืองปรากฎวา่ ไม่คุม้ ทุน เน่ืองจากมีอตั ราการกินอาหารเยอะแต่ใหเ้ น้ือนอ้ ย จึง ทดลองนาแพะพนั ธุ์แองโกลนูเบียน ซ่ึงมีจุดเด่นคือตวั ใหญ่มาผสมกบั แพะเน้ือบอร์ท่ีมีจุดเด่นคือใหล้ ูกคร้ัง ละ 2-3 ตวั จนไดพ้ อ่ แม่พนั ธุ์ท่ีตรงตามทอ้ งการคือ ใหน้ ้าหนกั เน้ือมาก ใชเ้ วลาขนุ ไม่นาน และขยายพนั ธุ์ได้ รวดเร็ว หลงั ลูกแพะหยา่ นมใชเ้ วลาประมาณ 3 เดือน จะแยกลูกตวั ผูอ้ อกจากแม่ทนั ที เพือ่ ขนุ ใหโ้ ต นอกจาก ใหห้ ญา้ เป็ นอาหารแลว้ ยงั เสริมดว้ ยอาหารหมกั จากกากมนั สาปะหลงั หมกั ยีสต์ เพ่ือลดค่าใชจ้ ่ายจากอาหาร สาเร็จรูป ซ่ึงสามารถลดตน้ ทุนลงกวา่ ร้อยละ 50 ท่ีสาคญั การเล้ียงแพะจากอาหารหมกั ส่งผลใหแ้ พะที่เล้ียง ไดเ้ น้ือที่มีคุณภาพไม่มีกล่ินสาบ เป็นที่ถูกใจของผบู้ ริโภค และใชเ้ วลาขนุ เพียง 3 เดือน กส็ ามารถจาหน่ายได้ แพะเน้ือท่ีออกจากวิสาหกิจชุมชนกลุ่มเล้ียงแพะบา้ นนาเดิมยงั ไมเ่ พียงพอต่อความตอ้ งการของตลาด ปัจจุบนั จะมีพ่อคา้ แพะจากประเทศมาเลเซีย เดินทางเขา้ มารับซ้ือแพะโดยตรงถึงฟาร์มในราคากิโลกรัมละ 140 บาท ข้ึนไป ส่วนตลาดภายในประเทศ พ้ืนท่ี จ.พงั งา ภูเกต็ กระบ่ี ตรงั สงขลา และภาคกลาง ยงั คงมีความตอ้ งการ อีกมาก เกษตรกรมีสวนยางพารา 10 ไร่ แต่ละปี ทารายไดเ้ กือบ 1 แสนบาท ในปัจจุบนั แพะเน้ือ ลูกแพะ และ ข้ีแพะไดร้ ายไดป้ ี ละกวา่ 6 แสนบาท ใชเ้ น้ือท่ีระหว่างร่องสวนยางเน้ือท่ีไม่ถึง 1 ไร่ สร้างโรงเรือนสาหรับ เล้ียงแพะ เล้ียงรวมกนั ประมาณ 400 ตวั การดูแลกไ็ ม่ยงุ่ ยาก ใหอ้ าหารเพียงวนั ละ 2 ม้ือเท่าน้นั เวลาท่ีเหลือยงั ไปทาอยา่ งอ่ืนไดอ้ ีก ดงั น้นั จึงเป็นอีกทางเลือกหน่ึงของเกษตรกร (ภาพท่ี 14) (อรุณี, 2562)

64 ภาพท่ี 14 การเลยี้ งแพะในสวนยางพารา จ.ประจวบคีรีขันธ์ ตวั อย่างการทาประมงผสมผสานในสวนยาง 1. นายสัญชัย เพชรคง เกษตรกรเล้ียงปลาหมอเป็นเจา้ ของฟาร์มปลาหมอโกแอะ๊ (ภาพท่ี 15) ที่ ต.ควนศรี อ.บา้ นนาสาร จ. สุราษฎร์ธานี บอกถึงท่ีมาของการเล้ียงปลาหมอชุมพรในบ่อปูผา้ ใบที่สามารถเล้ียงไดน้ ้าหนัก 2 ตัวต่อ กิโลกรัม ในระยะเวลาการเล้ียงแค่ 5 เดือนเท่าน้นั ปัจจุบนั เล้ียงไปท้งั หมด 30 บ่อ มีท้งั แบบบ่อสี่เหล่ียม และ บ่อสี่เหล่ียมมีขนาดกวา้ ง 4 เมตร ยาว 6 เมตร สูง 1 เมตร เดิมใชไ้ มเ้ ป็นโครงแต่ปัจจุบนั ใชอ้ ิฐบลอ็ กแทนเพ่ือ ความคงทน ส่วนบ่อกลมมีขนาดเสน้ ผา่ ศูนยก์ ลางกวา้ ง 6 เมตร สูง 1 เมตร ใชท้ ่อพีวีซีเป็นโครงบ่อ แต่ละบ่อ ปล่อยน้าสูง 80 เซนติเมตร ลงปลาไดบ้ ่อละ 700 ตวั สาหรับบ่อที่ไม่มีระบบเติมอากาศแต่ถา้ ติดต้งั ระบบเติม อากาศจะลงไดบ้ ่อละ 2,100 ตวั ส่วนการบริหารจดั การจะใชเ้ ทคโนโลยีอตั โนมตั ิ คนเดียวก็เล้ียงได้ ไม่ตอ้ ง จา้ งแรงงานไม่วา่ จะเป็นการเปลี่ยนถา่ ยน้า ต้งั เวลาใหเ้ ปลี่ยนอตั โนมตั ิวนั ละ 17 คร้งั ท้งั กลางวนั กลางคืน ปลา ไดร้ ับน้าใหม่ จะกระตุน้ ใหก้ ินอาหารไดม้ ากข้ึน การใชอ้ าหารก็เช่นกนั ใหอ้ าหารปลาดุก ต้งั เวลาอตั โนมตั ิ ใหท้ ุก 3 ชวั่ โมง ขอ้ ดีของการเล้ียงปลาหมอแบบน้ีช่วยให้การบริหารจดั การง่าย ประหยดั ตน้ ทุน ปลากิน อาหารมาก ไดป้ ลาตวั ใหญ่ในเวลาส้ัน ไม่เหมน็ สาบโคลน อตั รารอดสูง เมื่อเทียบกบั บ่อดิน ไม่ตอ้ งเสียเวลา วิดน้าหลายช่วั โมง สามารถจบั ปลา ทีละนอ้ ยๆ 1-2 กิโลกรัมไดง้ ่ายๆ แค่เอาสวิงไปชอ้ น ท่ีสาคญั น้าเสียท่ี เปล่ียนถ่าย สามารถเอามารดตน้ ยางทาให้เปลือกยางน่ิม กรีดง่ายๆ น้ายางขน้ ไม่ตอ้ งซ้ือป๋ ุยให้สิ้นเปลือง ตน้ ทุน สามารถกาหนดราคาเองได้ ปลาหมอกาหนดราคาปากบ่อไว้ กิโลกรัมละ 85 บาท ต่ากว่าน้ีไม่ขาย ขณะที่ท่ัวไปขายได้แค่ กิโลกรัมละ 60-65 บาท ถึงของแม้จะมีราคาแพงกว่าแต่ก็มีพ่อค้าจากชลบุรี นครสวรรค์ มารับถึงที่เพราะปลาเราไม่มีกล่ินโคลนเหมือนเจา้ อื่น ปลาส่วนหน่ึงเราขายในพ้ืนท่ีใหช้ าวบา้ น

65 ว่างงานหรืออยากมีรายไดพ้ ิเศษมาตกั ไปไดก้ ่อน แลว้ ค่อยเอาเงินมาจ่ายคืนทีหลงั ช่วยใหช้ าวบา้ นไดก้ าไร จากส่วนต่าง กิโลกรัมละ 15-35 บาท เพราะบางคนเอาไปขายแบบ delivery ส่งถึงบา้ นละแวกใกล้เคียง (กรวฒั น,์ 2562) ภาพที่ 15 การทาประมงโดยเลยี้ งปลาหมอในสวนยาง 2. นายชวน ฉิมกลาง เกษตรกรเล้ียงกบในสวนยาง ที่บา้ นซับระวิง ต.ลาเพียก อ.ครบุรี จ.นครราชสีมา ซ่ึงเป็ นหน่ึงใน เกษตรผูป้ ลูกยางพาราท่ีเขา้ ร่วมโครงการสนบั สนุนสินเชื่อเกษตรกรชาวสวนยางรายยอ่ ยเพ่ือประกอบอาชีพ เสริม ไดร้ ับการสนบั สนุนสินเช่ือเป็ นเงินจานวน 1 แสนบาท มาเป็นเวลาเกือบ 1 ปี เพื่อใหน้ าไปดาเนินการ ทาในพ้ืนท่ีสวนยาง เพ่ือสร้างรายไดเ้ สริมในระหว่างท่ีราคายางพารายงั ไม่ดีนัก ล่าสุดไดผ้ ลเป็นท่ีน่าพอใจ เริ่มเพาะเล้ียง กบ และปลา ที่ให้ผลผลิตผลดั เปลี่ยนหมุนเวียนกนั แทบทุกวนั สร้างรายไดจ้ ากการประมง เดือนละหลายบาทต่อเกษตรกรและยงั สามารถนามาประกอบอาหารไดอ้ ีกดว้ ย (ภาพท่ี 16) (รณฤทธ์ิ, 2560)

66 ภาพที่ 16 การเลยี้ งกบในสวนยาง 3. นายวริ ัตน์ กาญจนพรม เป็นอาจารยว์ ิทยาลยั เกษตรและเทคโนโลยี เล้ียงปลาไหล ปลานิล กด สวาย และปลาดุกในสวนยาง ท่ี จ. ตรัง เป็นตวั อยา่ งเกษตรกรท่ีใชพ้ ้ืนที่ยางเพียง 6 ไร่ ใชพ้ ้ืนท่ีว่างระหวา่ งสวนยางขนาด 7×3 เมตร ใหเ้ กิด ประโยชน์สูงสุด โดยช่วงวิกฤติราคายางพาราไดป้ รับตวั ลดลง จึงมีความจาเป็ นตอ้ งหารายไดเ้ สริมมาเพิ่ม มูลค่าใหก้ บั อาชีพกรีดยาง โดยเล้ียงปลาไหลบ่อจะตอ้ งมีขนาดใหญ่และลึกมีความกวา้ ง 2x6x30-50 เมตร ท่ี กน้ บ่อจะเอาหนงั สัตว์ เช่น หนงั ววั ควายรองพ้ืนทบั พลาสติกอีกช้ัน จากน้นั นาเอาดินทบั ถมข้ึนประมาณ 6 นิ้ว หากใส่ดินนอ้ ยกวา่ น้นั กจ็ ะเกิดกล่ินได้ หลงั จากน้นั นาเอาผกั ตบชวาลงปลูก ปล่อยน้าลงใหเ้ ตม็ บ่อและนา ปลาไหลตวั เลก็ ๆ ลงบ่อเล้ียงได้ การเล้ียงปลาไหลใหเ้ อาเศษเน้ือท่ีเน่าเป่ื อยมาเป็นอาหาร ระยะเวลาประมาณ 8 เดือน ก็จบั สามารถจบั ขายไดก้ ิโลกรัมละ 80 บาท จากน้นั ก็มีการสร้างบ่อเพิ่มโดยเล้ียง ปลานิล สวาย กด และปลาดุก ในบ่อขนาดเลก็ มีขนาดของบ่อ 2 เมตร ในระหว่างแถวของตน้ ยางพาราบ่อมีขนาด 2x4x1 เมตร จากน้นั ปูพ้ืนบ่อดว้ ยผา้ คลุมพลาสติก นาเอาดินใส่ลงกน้ บ่อพอประมาณ จึงปล่อยน้าลงจนเต็มบ่อนาผกั ตบั ชวาลงปลูกเพื่อสร้างใหเ้ หมือนบ่อธรรมชาติ บอ่ ขนาดน้ีสามารถเล้ียงปลาไดถ้ ึง 400 ตวั ท้งั น้ีตอ้ งมีมุง้ ไนลอน ก้นั ปากขอบบ่อใหด้ ี เพ่ือป้องกนั ศตั รูของปลาและป้องกนั ปลากระโดดหนี ในกรณีบ่อมีขนาดเล็กๆ น้าไม่ หมุนเวียนมีโอกาสเส่ียงน้าเน่าเสียไดง้ ่าย ถา้ ไม่เปล่ียนน้าบ่อยๆ มีวธิ ีแกป้ ัญหาก็คือ หากน้าเกิดเน่าเสียให้นา น้า EM. (Effective Microorganisms) เทลงไปในบ่อเพ่ือบาบดั น้าเสียโดยไม่เป็นอนั ตรายกบั ปลาเม่ือปลาอายุ ได้ 8 เดือน ปลาจะตวั โตตามขนาดสามารถจบั เขา้ ครัวเป็ นอาหาร ท่ีเหลือจบั ขายเป็ นรายไดเ้ สริมช่วยเพ่ิม รายไดใ้ หก้ บั ครอบครัวอีกดว้ ย (ภาพที่ 17) (เกษตรวธิ ีไทยวถิ ีธรรมชาติ, 2559)

67 ภาพที่ 17 การเลยี้ งปลาไหล ปลานิล กด สวาย และปลาดุก

68 ผลงานวจิ ยั ของสถาบนั วจิ ัยยาง การปลูกพืชเสริมรายได้ในสวนยาง การเกบ็ รวบรวมขอ้ มูลในการวิจยั พชื ร่วมยางที่เสริมรายไดใ้ นสวนยาง ท้งั น้ีเพ่ือตอบสนอง วตั ถุประสงคก์ ารวิจยั อยา่ งครบถว้ น และตอบโจทยต์ ามแนวคิดกรอบวิจยั อยา่ งถูกตอ้ ง ชดั เจนและสมบูรณ์ มากที่สุด โดยการวิจยั เก่ียวกบั พชื ร่วมในสวนยางมีการจาแนกแบบพรรณาลกั ษณะของพืช เป็นการจาแนก ตามลกั ษณะการเจริญเติบโต รูปพรรณสณั ฐานท่ีมองเห็นภายนอกตลอดจนการใชป้ ระโยชน์ สามารจาแนก 3 ประเภท ดงั น้ี 1. พืชอายปุ ี เดียว (annuals) เป็นพืชที่มีอายุครบชีพจกั รภายในปี เดียว หรือบางแห่งยงั หมายถึงพืชที่ ปลูกและเก็บเก่ียวในฤดูเดียว และพชื ลม้ ลุกไดแ้ ก่ พชื ไร่ต่างๆ ขา้ ว ขา้ วโพดและพืชตระกลู ถวั่ 2. พืชสองปี (biennials) เป็นพืชท่ีมีอายุการเจริญเติบโตครบชีพจกั รภายใน 2 ปี ปกติแลว้ ในปี แรกจะ เจริญเติบโตสะสมอาหารในตน้ พืชก่อน เม่ือยา่ งเขา้ ปี ที่สองจึงจะผลิตดอกออกผล ไดแ้ ก่ ผกั ชนิดต่างๆ เช่น กะหล่า หอม และกระเทียม เป็นตน้ 3. พืชอายหุ ลายปี (perennials) พืชท่ีเจริญเติบโตไดห้ ลายปี ไม่มีขอบเขตของการสิ้นอายขุ ยั อาจจะมี การออกดอกใหผ้ ลทุกปี หรือปี เวน้ ปี ก็ได้ ไดแ้ ก่ ไมย้ นื ตน้ ชนิดต่างๆ เช่น ยางพารา มะมว่ ง และกาแฟ เป็นตน้ และจาพวกที่มีลาตน้ สะสมอาหารอยู่ใต้ดินชนิดต่างๆ เช่น หญา้ หลายชนิด ขิง ข่า เป็ นต้น (ภาควิชาพืช ศาสตร์, 2543) การรวบรวมงานวิจยั ของพืชร่วมยางจึงจดั อยู่ในพืชอายุหลายปี ไดแ้ ก่ ตระกูลหวาย ระกา สละ ไม้ ดอกสกลุ หนา้ ววั กระถินเทพา สะเดาบา้ น ประดู่ ไผ่ และสะเดาเทียม เป็นตน้ รายงานความสาเร็จในการทางานวจิ ยั ศึกษาการเจริญเตบิ โตและผลผลติ หวายบางพนั ธ์ุทป่ี ลูกเป็ นพืชร่วมในสวนยาง เป็ นการใช้หวายชนิดที่มีการเจริญเติบโตและขนาดของลาต้นท่ีแตกต่างกัน คือ หวายกาพวน (Calmus longisetus) หวายน้า (C. godifroyi) และหวายโป่ ง (C. latiofolius) เป็นหวายใหญ่ที่แตกกอ และ หวา ยงวย (C. peregrinus) เป็นหวายชนิดที่ไม่แตกกอ และหวายตะคา้ ทอง (C. caesius) เป็นหวายเลก็ ชนิดท่ีแตก กอ ปลูกเป็นพืชร่วมในสวนยางพาราพนั ธุ์สงขลา 36 อายุ 3 ปี ผลการทดลองแสดงใหเ้ ห็นวา่ การปลูกหวาย ท้งั 5 ชนิด เป็นพชื ร่วมมีผลกระทบต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตยางพาราแตกต่างกนั คือ หวายใหญ่ชนิดท่ี แตกกอ ไดแ้ ก่ หวายกาพวน มีผลกระทบต่อการเจริญเติบโต และผลผลิตยางพารามากท่ีสุด รองลงมา คือ หวายน้าและหวายโป่ ง หวายงวยมีผลกระทบต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตยางพารานอ้ ยท่ีสุด ส่วนหวาย ตะคา้ ทองมีผลกระทบต่อยางมากกวา่ หวายงวยเลก็ นอ้ ย (สมยศและคณะ, 2541)

69 ศึกษาการเจริญเตบิ โตและผลผลติ หวายบางชนิดในสวนยางหลงั เปิ ดกรีด การศึกษาการเจริญเติบโตของหวายบางชนิดในสวนยางหลงั เปิ ดกรีด ทดลองท่ีสถานีทดลองยางธาร โต อ.ธารโต จ.ยะลา ในปี 2536 มีการปลูกหวายเป็ นพืชร่วมได้แก่ หวายตะคา้ ทอง หวายกาพวน และ หวายงวย เป็นพืชร่วมในสวนยางหลงั เปิ ดกรีด พบวา่ หวายมีอตั ราการเจริญเติบโตต่ากวา่ ยางในสวนยางอ่อน อายุ 3-4 ปี ก่อนเปิ ดกรีด หวายตะคา้ ทองมีอตั ราการเจริญเติบโตดีที่สุด การปลูกหวายตะคา้ ทอง หวายกาพวน และหวายงวยเป็นพืชร่วม 4 ปี ยงั ไมม่ ีผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของตน้ ยาง (สมยศ, 2541) อิทธิพลของการปลูกหวายตะค้าทองและพืชร่วมบางชนิดท่ีใช้เป็ นค้างต่อการเจริญเติบโตของ ยางพาราในเขตภาคใต้ตอนบน การศึกษาอิทธิพลของการปลูกหวายตะค้าทองและพืชร่วมบางชนิดท่ีใช้เป็ นค้าง ต่อการ เจริญเติบโตของยางพารา ผลปรากฎวา่ หวายตะคา้ ทองพร้อมกบั ยางและพืชไมค้ า้ ง ไดแ้ ก่ กระถินเทพา และ สะเดาเทียม พบวา่ หวายตะคา้ ทองไม่สามารถทนแดดจดั ท้งั น้ีจานวนตน้ แหง้ และตาย จึงมีความเห็นวา่ หวาย ตะคา้ ทองตอ้ งการร่มเงาพอสมควรในระยะเริ่มแรกของการปลูก สิ่งที่ไดร้ ับจากการทดลองน้ีคือ พืชร่วมท่ี นามาปลูกเป็ นค้างสาหรับหวายน้ัน มีผลกระทบอย่างมากต่อยาง โดยเฉพาะกระถินเทพามีอัตราการ เจริญเติบโตที่เร็วกวา่ ยางมาก ทรงพมุ่ กระถินเทพาเร่ิมเบียดทรงพุ่มยางต้งั แต่ปลูกยางในปี ที่ 3 ทาใหอ้ ตั ราการ เจริญเติบโตของยางลดลง สาหรับสะเดาเทียมคาดว่าจะส่งผลกระทบในยางท่ีมีอายุ 5 ปี ดงั น้นั ระยะเวลาท่ี เหมาะสมต่อการปลูกหวายตะคา้ ทองจึงเป็ นระยะหลงั จากปลูกยางและพืชไมค้ า้ งไปแลว้ อยา่ งนอ้ ย 3 ปี แต่ ผลพลอยไดจ้ ากงานทดลองน้ีคือ ตลอดระยะเวลาท่ีผา่ นมา 5 ปี ปรากฎวา่ พืชร่วมท่ีนามาปลูกเป็นคา้ งสาหรับ หวายน้นั จะมีผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของยาง โดยเฉพาะกระถินเทพาเพราะวา่ มีอตั ราการเจริญเติบโต ท่ีเร็วกวา่ ยางมาก ทาใหย้ างมีการเติบโตลดลง สาหรบั สะเดาเทียมทรงพุ่มไดแ้ พร่กระจายจนติดกบั แถวยางใน ปี ท่ี 4 (สุทศั น์และคณะ, 2541) ระยะปลูกทเี่ หมาะสมของหวายตะค้าทองในสวนยางหนุ่ม การที่จะนาหวายมาปลูกร่วมกับยาง ภายใตร้ ่มเงายางหลงั เปิ ดกรีด อาจจะส่งผลกระทบต่อการ เจริญเติบโตของยาง หรือผลผลิตยางไดจ้ ึงควรหาระยะปลูกที่เหมาะสมของหวายตะคา้ ทองก่อน โดยใชร้ ะยะ ปลูกหวาย 2, 3, 4, และ 5 เมตรตามลาดับ ผลจากทดลองพบว่า ระยะดังกล่าวไม่มีผลกระทบต่อการ เจริญเติบโตและผลผลิตยางพาราแต่อย่างใด รวมท้งั อตั ราความเจริญเติบโตของหวายจนถึง 5 ปี ในการใช้ ระยะปลูกท่ีแตกต่างกนั (สุทศั นแ์ ละคณะ, 2541) ศึกษาการปลูกหวายและสะเดาเทยี มร่วมกบั ยางพารา การปลูกหวายร่วมยางดาเนินการท่ีสถานีทดลองยางปัตตานี อ. แม่ลาน จ. ปัตตานี ผลการศึกษา พบวา่ ยางพารา สะเดาที่มีอายุ 6 ปี และหวายที่มีอายุ 2 ปี ยงั ไม่มีผลต่อการเจริญของยาง แต่การปลูกสะเดา เทียมและหวายเป็ นพืชร่วมมีแนวโน้มทาให้ขนาดของต้นยางเล็กลง สาหรับหวายขอ้ ดาและหวายหอม หลงั จากปลูกเป็นพืชร่วมยาง 1 ปี พบวา่ หวายขอ้ ดามีการเจริญเติบโตดีกวา่ หวายหอม (สมยศและคณะ, 2541) การเจริญเตบิ โตและผลผลติ ของหวายบางพนั ธ์ุทป่ี ลูกร่วมกบั ยางพารา

70 หวายเป็นวตั ถุดิบสาคญั ของอุตสาหกรรมทาเฟอร์นิเจอร์ สภาพแวดลอ้ มท่ีเหมาะสมสามารถปลูก หวายได้ มี 3 พนั ธุ์ ในการทดลองไดแ้ ก่ พนั ธุต์ ะคา้ ทอง กาพวน และน้าผ้ึง ที่สถานีทดลองยาง กระบ่ี พงั งา ระนองและศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี ไม่พบว่าการปลูกหวายพนั ธุ์ต่างๆ จะมีผลกระทบทาใหผ้ ลผลิตยาง ลดลง ส่วนผลกระทบต่อความเจริญเติบโตของยางฏ็ไม่พบเช่นกนั สิ่งสาคญั คือพบว่า สถานีทดลองยาง ระนองสามารถปลูกหวายไดด้ ีทุกๆ พนั ธุ์ หลงั จากปลูกหวายพนั ธุ์ต่างๆ ไปแลว้ 5 ปี ภายใตส้ ภาพร่มเงายาง เปิ ดกรีด ไมพ่ บวา่ มีผลกระทบต่อยางและอตั ราเจริญเติบโตของยางแต่อยา่ งใด นอกจากน้ีพบวา่ สถานีทดลอง ยางระนองสามารถปลูกหวายไดด้ ีทุกๆ พนั ธุ์ รองลงมาคือ สถานีทดลองยางกระบ่ี และพงั งา ตามลาดับ นอกจากน้ีภายใตส้ ภาพร่มเงายางเปิ ดกรีด ผลการทดลองไม่พบผลกระทบต่อการใหผ้ ลผลิตยาง และอตั รา การเจริญเติบโตของยาง ยงั พบอีกวา่ สถานีทดลองยางระนองสามารถปลูกหวายไดด้ ีทุกๆ พนั ธุ์ รองลงมาคือ สถานีทดลองยางกระบี่ และพงั งา เป็นตน้ (สุเมธ, 2541) การปลูกไผ่และหวายเป็ นพืชร่วมยางในเขตแห้งแล้ง การปลูกไผ่และหวายเป็ นพืชร่วมยางในเขตแหง้ แลง้ ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ มีวตั ถุประสงค์เพ่ือ ศึกษาชนิดของพืชร่วมไผ่และหวายที่สามารถปลูกเป็นพืชร่วมยางได้ และศึกษาสภาพวิธีการปลูกและดูแล พืชร่วมไผแ่ ละหวาย ที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของตน้ ยางเพ่ือเป็นการเพิ่มรายไดใ้ หก้ บั เจา้ ของสวนยาง ดาเนินการทดลองที่ศูนยว์ ิจยั ยางหนองคาย พบวา่ การเจริญเติบโตของตน้ ยางไม่มีอิทธิพลของพืชร่วมต่างๆ มาเกี่ยวขอ้ ง สรุปผลการปลูกไผ่ร่วมยางคือ ตน้ ยางต้งั แต่อายุ 1-4 ปี ไม่มีผลกระทบต่อยาง เม่ือตน้ ยางอายุ 1, 2, 3 และ 4 ปี การเจริญเติบโตของตน้ ยางในงานทดลองต่ากว่าเกณฑ์มาตรฐานการเจริญเติบโตของยาง ระดบั สูงที่ปลูกในภาคตะวนั อออกเฉียงเหนือ การปลูกหวายร่วมยางเนื่องจากการทดลองน้ี มีสภาพพ้ืนที่น้า ท่วมขงั เป็นเวลานานในฤดูฝน และแหง้ แลง้ ยาวนานในฤดูแลง้ ทาใหต้ น้ ยางและพืชร่วมต่างๆ มีเปอร์เซ็นต์ รอดตายต่า ในปี ท่ี 1 และ 2 ไมส่ ามรถบนั ทึกการเจริญเติบโตเน่ืองจากมีน้าท่วมขงั เม่ือตน้ ยางอายุ 3 และ 4 ปี การเจริ ญเติ บโตของต้นยางต่ ากว่าเกณฑ์มาตรฐานการเจริ ญเติ บโตของยางพาราระดับสู งท่ี ปลูกในภาค ตะวนั ออกเฉียงเหนือ (พจนาและคณะ, 2541) การปลกู ระกาและสละเป็ นพืชร่วมกบั ยางพารา ระกาและสละเป็ นพืชเศรษฐกิจท่ีมีความเหมาะสมสาหรับการปลูกในบริเวณที่มีแสงแดดราไรเป็ น อย่างดี สถาบนั วิจยั ยาง กรมวิชาการเกษตร จึงไดท้ าการทดลองปลูกระกาและสละร่วมกบั ยางข้ึนศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี จงั หวดั สุราษฎร์ธานี มีวตั ถุประสงคเ์ พ่ือศึกษาการเจริญเติบโต ผลผลิต และคุณภาพของ ระกาและสละเมื่อปลูกร่วมกบั ยางและมีผลกระทบต่อตน้ ยาง ผลการทดลองพบว่าระกาและสละสามารถ เจริญเติบโตและใหผ้ ลผลิตไดด้ ีในสภาพการปลูกร่วมระหว่างแถวยาง ดงั น้นั ช่วงแรกก่อนยางใหผ้ ลผลิต สามารถปลูกระกาและสละภายใตร้ ่มเงายางไดโ้ ดยไม่จาเป็ นตอ้ งให้น้า แต่เม่ือระกาและสละให้ผลแลว้ ก็ จาเป็นตอ้ งมีการใหน้ ้าเพื่อเพิ่มปริมาณการติดผลและปรับปรุงคุณภาพของผลผลิต สาหรับคุณภาพรสชาติ และกล่ินของระกากบั สละไม่แตกกต่างจากตน้ กาเนิดเดิม (พนสั และคณะ, 2541) การเจริญเตบิ โตและผลผลติ ของไม้สกลุ หน้าววั ทปี่ ลูกในสภาพร่มเงายางพาราจังหวดั ภูเกต็

71 ในพ้ืนที่จงั หวดั ภูเก็ตปลูกไมด้ อกสกุลหน้าววั 4 พนั ธุ์ ไดแ้ ก่ หนา้ ววั ดวงสมร ขาวนายหวานเปลว เทียนภูเก็ต และพนั ธุ์พ้ืนเมือง ในพ้ืนที่ระหว่างแถวยางอายุ 15 ปี ซ่ึงมีระยะปลูก 2.5x8 เมตร โดยปลูกเป็ น แถวคู่ ใชร้ ะยะปลูก 50x50x100 เซนติเมตร โดยเปรียบเทียบการใชว้ สั ดุระหวา่ งกาบมะพร้าวสับ และอิฐหัก ผลการทดลองพบวา่ ใชก้ าบมะพร้าวสับจะมีผลทาให้จานวนใบ และผลผลติ ดอก สูงกวา่ การใชอ้ ิฐ พนั ธุย์ างที่ ใชป้ ลูกควรจะเป็นพนั ธุ์ท่ีมีการทะยอยผลดั ใบ เนื่องจากปริมาณแสงแดดที่มากเกินไปในระหวา่ งของยาง จะ มีผลทาใหใ้ บและดอกของหนา้ ววั เห่ียวหรือไหม้ และสีดอกจะซีดเร็วกวา่ ปกติ (วนั เพญ็ และคณะ, 2539) ช่วงเวลาการปลูกและเวลาตดั กระถนิ เทพา สะเดาบ้าน ประดู่ และยางพาราในเขตแห้งแล้ง ช่วงเวลาปลูกและเวลาตดั กระถินเทพา สะเดาบา้ น ประดู่ และยางพารา ในเขตแหง้ แลง้ เพ่ือศึกษา ชนิดของไมใ้ ชส้ อยโตเร็ว ใหเ้ หมาะสมในสวนยางเขตแห้งแลง้ โดยทดลองที่ศูนยว์ จิ ยั ยางฉะเชิงเทรา ในดิน ชุดกบินทร์บุรี ปลูกยาง BPM 24 ระยะ 2.5x8 เมตร จานวนพ้ืนที่ 20 ไร่ ช่วงเวลาการตดั ไมใ้ ชส้ อยอายุ 5, 7, 9 ปี ตามลาดบั ดงั น้ี ไม้ใช้สอย ระยะทป่ี ลูก (เมตร) ช่วงหลงั การปลกู ยาง สะเดาบา้ น (2 แถว) 2x2.5 1 ปี กระถินเทพา (2 แถว) 2x5 2 ปี ไมป้ ระดู่ (1 แถว) 5x5 2 ปี สรุปผลการทดลอง ไดแ้ ก่ จานวนตน้ ยางรอดตายอายุ 1 ปี ประมาณ 98.75-97.91% สาหรับผลต่อ การเจริญเติบโต เช่น ขนาดเส้นผ่าศูนยก์ ลาง ความสูงและจานวนฉัตร มีการเจริญเติบโตของไมใ้ ชส้ อยไม่ แสดงความแตกต่างกนั ในทางสถิติ ดงั น้นั การปลูกสะเดาบา้ น กระถินเทพา และประดู่ เป็นพืชแซมยาง ไม่มี ผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของตน้ ยาง (พิศมยั และคณะ, 2541) ระยะปลกู ทเ่ี หมาะสมของกระถนิ เทพา และยางพาราเม่ือปลูกร่วมกนั เพื่อหาระยะปลูกท่ีเหมาะสม ของกระถินเทพามาปลูกร่วมกบั ยาง เพื่อจะไดร้ ะยะปลูกท่ีเหมาะสม เพ่ือแนะนาเกษตรกรที่สนใจ ทาการทดลองท่ีสถานีทดลองยางกระบ่ี ในดินชุดอ่าวลึก เมื่อปี 2538 ในพ้ืนที่ 30 ไร่ โดยใชย้ างชาถุง 2 ฉตั ร พนั ธุ์ BPM 24 พร้อมกระถินเทพา ใชร้ ะยะปลูกระหว่างแถว (แถวกระถินเทพา 1 แถว/แถวยาง 1 แถว) โดยใชร้ ะยะระหว่างตน้ 3, 4 และ 5 เมตร ใชห้ ลุมปลูกขนาด 30x30x30 เซนติเมตร ปลูกตน้ กระถินเทพาอายุ 3 เดือนใชป้ ๋ ุยสูตร 15-15-15 ในอตั รา 0.2 กิโลกรัม/ตน้ /ปี จากผลการทดลองพบวา กระถินเทพามีการเจริญเติบโตเร็วกว่าตน้ ยาง เริ่มมีการเจริญเติบโตของตน้ ยางและทวีมากข้ึนในระยะยาว สาหรับหวายที่ปลูกในสวนยางหลงั เปิ ดกรีด มีอตั ราเจริญเติบโตต่ากว่าหวายที่ปลูกเป็ นพืชร่วมในสวนยาง อ่อนช่วงเปิ ดกรีดอายุ 3-4 ปี ท้งั น้ีหวายตะคา้ ทองมีอตั ราการเจริญเติบโตดีท่ีสุด การปลูกหวายตะคา้ ทอง หวายกาพวน และหวายงวย เป็นพืชร่วม 4 ปี ยงั ไม่มีผลกระทบต่อการเจริญเติบโตของตน้ ยาง (สุเทพและ คณะ, 2541)

72 ผลกระทบของกระถินเทพาที่ปลูกระหว่างแถวยางในระยะเวลาต่างๆ กัน ต่อการเจริญเติบโตของ ยางพารา กระถินเทพาเป็นไมโ้ ตเร็วชนิดหน่ึง ที่สามารถไปใชป้ ระโยชนเ์ ป็ นไมใ้ ชส้ อยในครอบครัว จึงไดท้ า การทดลองเพื่อศึกษาผลกระทบของกระถินเทพาที่อายุต่างๆ กนั ต่อการเจริญเติบโตของยาง และช่วงความ เหมาะสมของอายุการตดั โค่น เพ่ือนาไปใชป้ ระโยชน์ ผลการทดลองสรุปวา่ การปลูกกระถินเทพาระหว่าง แถวยาง หากเร่ิมตน้ ปลูกพร้อมยาง ควรตดั โค่นตน้ กระถินเทพาออกเม่ืออายุไม่เกิน 4 ปี เพราะอตั ราการ เจริญเติบโตและทรงพุ่มของกระถินเทพาสูงกวา่ ยางพารามาก และจะเริ่มเบียดทรงพุ่มยาง จนมีผลกระทบต่อ อตั ราการเจริญเติบโตของยาง ซ่ึงในช่วงน้ี จะไดก้ ระถินเทพา ขนาดเสน้ รอบตน้ ไมต่ ่ากวา่ 50 เซนติเมตร (วดั ท่ีระดบั ความสูง 130 เซนติเมตรจากพ้ืนดิน) ดงั น้นั การปลูกกระถินเทพาระหว่างแถวยาง หากเริ่มตน้ ปลูก พร้อมยาง ควรตดั โค่นตน้ กระถินเทพาออกเมื่ออายุไม่เกิน 4 ปี เพราะอตั ราการเจริญเติบโตและทรงพุ่มของ กระถินเทพาสูงกวา่ ยางมาก และจะเร่ิมเบียดทรงพุ่มยาง จนมีผลกระทบต่ออตั ราการเจริญเติบโตของยาง ซ่ึง ในช่วงน้ีจะไดก้ ระถินเทพา ขนาดเสน้ รอบตน้ ไม่ต่ากว่า 50 เซนติเมตร (วดั ที่ระดบั ความสูง 130 เซนติเมตร จากพ้ืนดิน) ซ่ึงขนาดโตพอสมควรสาหรับนาไปใชส้ อยได้ (สุทศั น,์ 2541) บทสรุปการทาสวนยางแบบผสมผสาน ปัญหาราคายางพาราที่กาลังตกต่าอยู่ในขณะน้ีส่งผลกระทบต่อเกาตรกรชาวสวนยางท้ังด้าน เศรษฐกิจและสังคม เพ่ือเป็ นการสร้างความเขม้ แข็งให้กบั เกษตรกรมีรายไดแ้ ละมีชีวิตความเป็ นอยู่ที่ดีข้ึน โดยไม่ตอ้ งหวงั พ่ึงจากรายไดส้ วนยางเพียงอยา่ งเดียว และพ่ึงตนเองไดโ้ ดยไม่ตอ้ งขอให้รัฐช่วยเยียวยาเมื่อ

73 ยางราคาตกต่า ดงั น้นั การนาแนวทางการสร้างสวนยางแบบผสมผสานสามารถนามาใชแ้ กป้ ัญหาดงั กล่าวได้ ซ่ึงสอดคลอ้ งกับแผนพฒั นาการเกษตรในช่วงแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบบั ท่ี 12 (พ.ศ. 2560-2564) รวมถึงนโยบายของการยางแห่งประเทศไทย และทางสภาเครือข่ายยางและสถาบนั เกษตรกร ยางพาราแห่งประเทศไทย (สยยท.) กเ็ ลง็ เห็นถึงความสาคญั ของการเกษตรแบบผสมผาน การปลูกสร้างสวนยางแบบผสมผสาน เป็ นการรวบรวมเกษตรแบบเชิงเดี่ยวเข้าด้วยกันช่วย เสริมสร้างรายไดน้ อกเหนือจากการกรีดยาง มีท้งั กิจกรรมปลูกพืช เล้ียงสัตวห์ รือกิจกรรมอื่นๆ และการทา ประมงในสวนยางเพ่อื สร้างเสริมรายไดใ้ ห้กบั เกษตรกรเจา้ ของสวน ท้งั น้ีกิจกรรมเหล่าน้ีตอ้ งไม่มีผลกระทบ ต่อการเจริญเติบโตของตน้ ยาง เช่น ระยะตน้ กลา้ ยาง ระยะยางอ่อน หรือระยะยางแก่ และตอ้ งไม่มีผลกระทบ ต่อปริมาณและคุณภาพผลผลิต รวมถึงมีผลกระทบดา้ นอื่นๆ ทางสิ่งแวดลอ้ มอีกดว้ ย เอกสารอ้างองิ การยางแห่งประเทศไทย. 2558. อตั ราการจ่ายเงินเพื่อการปลูกแทน. การย่ืนคาขอรับการส่งเสริมและ สนบั สนุนใหม้ ีการปลูกแทนการยางแห่งประเทศไทยกรุงเทพฯ. http://raot.co.th.

74 การยางแห่งประเทศไทย. 2558. กาหนดไมย้ ืนต้นชนิดอ่ืนที่มีความสาคัญทางเศรษฐกิจ. การส่งเสริม สนบั สนุนการปลูกแทน. การยางแห่งประเทศไทยกรุงเทพฯ. http://raot.co.th. การยางแห่งประเทศไทย. 2559. กยท. เตือนชาวสวนยาง งดกรีดยางช่วงผลดั ใบและแตกใบอ่อน แนะปลูก พืชน้านอ้ ย เล้ียงสัตว์ เสริมรายไดช้ ่วงพกั กรีด. กองการประชาสัมพนั ธ์ การยางแห่งประเทศไทย กรุงเทพฯ. กรมวชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2559. ทางเลือกการปลูกพืชแซม พืชร่วมยาง และกิจกรรม เสริมรายไดข้ องชาวสวนยาง. กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 1-27 หนา้ . กรมวชิ าการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2559. บทท่ี 5 การปลูกพืชแซมมนั สาปะหลงั เป็นทางเลือก ท่ีดีหรือไม.่ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 1-8 หนา้ . กรมปศุสัตว์. 2559. การเล้ียงปศุสัตวค์ ืออะไร? รู้จกั ก่อนเริ่มทาเกษตรกรรม. กองแผนงาน กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กรุงเทพฯ. กรมประมง. 2559. การเล้ียงปลานิล. กลุ่มเศรษฐกิจการประมง. รายงานประจาปี 2559. กองวิจัยและ พฒั นาการเพาะเล้ียงสตั วน์ ้าจืด. กรมประมง. กรมประมง. 2562. การเพาะเล้ียงปลาสวาย. กองวจิ ยั และพฒั นาการเพาะเล้ียงสตั วน์ ้าจืด. กรมประมง. กรมป่ าไม.้ 2562. คู่มือสาหรบั ประชาชน การปลูกไมม้ ีค่าทางเศรษฐกิจ. กรมป่ าไม้ กรุงเทพฯ. เกษตรทากิน. 2561. ปลูกยางพาราแบบ 5 สวนยางผสมผสาน. วารสารเกษตรทากิน หวั ขอ้ พืช ฉบบั วนั ท่ี 17 เมษายน 2561. เกษตรวิถีไทยวิถีธรรมชาติ. 2559. ไอเดียเลิศ เล้ียงปลาน้าจืดในร่องยาง. รายงานประจาปี วนั ท่ี 5 มกราคม 2559. กรองแกว้ บริสุทธ์ิสวสั ด์ิ. 2562. หลกั การผลิตปศุสตั วอ์ ินทรีย.์ สานกั พฒั นาพนั ธุ์สัตว์ กรมปศุสตั ว์ กระทรวง เกษตรและสหกรณ์. กรุงเทพฯ. กรวฒั น์ วนี ิล. 2559. ปลูกผกั หมุนเวียนแบบเก้ือหนุน เตรียมดินคร้ังเดียวปลูกไดท้ ้งั ปี . หนงั สือพิมพไ์ ทยรัฐ ออนไลนฉ์ บบั วนั ที่ 26 กนั ยายน 2559. กรวฒั น์ วีนิล. 2562. เล้ียงปลาหมอไม่งอ้ ยาง 5 เดือน ตวั ละคร่ึงโล. หนงั สือพิมพไ์ ทยรัฐออนไลน์ฉบบั วนั ท่ี 15 มีนาคม 2562. กองนโยบายเทคโนโลยเี พื่อการเกษตรและเกษตรกรรมยงั่ ยืน. 2559. เกษตรผสมผสาน. ปราชญเ์ กษตรของ แผน่ ดิน. สานกั งานปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. https://www.moac.go.th. โครงการคนกลา้ คืนถิ่น. 2560. สืบสานชุมชนของ พรเทพ คงเสถียร อ. นบพิตา จ. นครศรีธรรมราช. บริษทั คนกลา้ คืนถิ่น (วสิ าหกิจเพ่ือสงั คม) จากดั กรุงเทพมหานคร. โครงการเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม่. 2555. ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง. http://เศรษฐกิจ พอเพียง.net/ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง.net.

75 คณะวนศาสตร์. 2560. ยทุ ธศาสตร์และแผนงานการส่งเสริมไมเ้ ศรษฐกิจแบบครบวงจร (พ.ศ. 2561-2579). รายงานฉบบั สมบูรณ์ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์. จิรภา พุทธิวงศ์ สมพงษ์ สุขเขตต์ อเนก บางขา และ โกมินตร์ วิโรชวฒั นกุลน.์ 2560. เทคโนโลยีการผลิต เมลด็ พนั ธุ์มะละกอแขกดาศรีสะเกษและการนาไปใชป้ ระโยชน.์ ผลงานวจิ ยั ใชไ้ ดจ้ ริงจากหิ้งสู่ห้วง คร้ังที่ 2. กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. จนั ทิมา บวั นอ้ ย. 2559. เกษตรกรชาวทุ่งหวงั ปลูกผกั เหรียงแซมสวนยาง สร้างรายไดเ้ สริม ปี ละ 50,000 บาท. ศูนยข์ ่าวเศรษฐกิจบา้ นเรา ข่าวประชาสมั พนั ธ์จงั หวดั สงขลา. ชาติชาย ศิริพฒั น.์ 2558. สวนยางผสมผสาน 6 ไร่อยไู่ ด.้ หนงั สือพิมพไ์ ทยรัฐออนไลน์ ฉบบั วนั ท่ี 17 เมษายน 2558. ไชยรัตน์ ส้มฉุน. 2557. เล้ียงแพะกลางสวน อีกทางรอด ราคายางร่วง. เล้ียงแพะในสวนยาง. หนงั สือพิมพ์ ไทยรัฐ ฉบบั วนั ที่ 25 เมษายน 2557. ดวงจนั ทร์ เกรียงสุวรรณ. 2544. บทความวิทยุรายการสาระความรู้ทางการเกษตร เรื่อง สิบวิธีการปลูกพืช เพ่ือรักษาหนา้ ดินและสงวนน้า. คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์วิทยาเขต หาดใหญ่. ทศพร ศิริสมั พนั ธ์. 2561. จีดีพีไตรมาส3วบู แค่3.3% เหตุส่งออก-การท่องเที่ยวลด. สภาพฒั นาการเศรษฐกิจ และสงั คมแห่งชาติ. https://www.thaipost.net/main/detail/22315. นดั ดา รัศมีแพทย์ และ สุพตั รา ศรีสุวรรณ. 2560. การปลูกพืชเสริมรายไดใ้ นสวนยางพาราของเกษตรกร อาเภอพุนพิน จงั หวดั สุราษฎร์ธานี. วารสารเกษตรพระจอมเกลา้ 2560: 35(1): 117-124. นวลศรี โชตินันทน์. 2562. ซีรูเลียม มหัศจรรย์พืชคลุมดินในสวนยาง. วารสารเทคโนโลยีชาวบ้าน. เทคโนโลยีการเกษตร ศูนยว์ จิ ยั พืชไร่อุบลราชธานี อ.สวา่ งวรี ะวงศ์ จ.อุบลราชธานี. พนัส แพชนะ สมยศ สินธุระหัส และ เฉลิมพนั ธ์ จงรักษ์. 2541. การปลูกระกาและสละเป็ นพืชร่วมกับ ยางพารา Rakam and Sala as Intercrop in Rubber Plantation. ศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วิจยั ยาง. พิศมยั จนั ทุมา อารักษ์ จนั ทุมา พบิ ูลย์ เพช็ ร์ยิ่ง สวา่ งรัตน์ สมนาค ดารุณี โกสยั เสวี และ เสมอ สมนาค. 2541. ช่วงเวลาการปลูกและเวลาตดั กระถินเทพา สะเดาบา้ น ประดู่ และยางพาราในเขตแหง้ แลง้ Planting and Cutting Time for Exploited Wood Trees as Intercropping of Rubber in dry Area. ศูนยว์ ิจัยยาง ฉะเชิงเทรา สถาบนั วิจยั ยาง. พจนา เสมา นภาวรรณ เลขะภิพฒั น์ กลั ยา นิราพาธพงศพ์ ร และ จานงค์ คงศิลป์ . 2541. การปลูกไผ่และหวาย เป็นพชื ร่วมยางในเขตแหง้ แลง้ Planting Bamboo and Rattan as Inter Planting of Rubber in the Dry Area. ศูนยว์ จิ ยั ยางหนองคาย สถาบนั วิจยั ยาง. ภทั ธาวุธจิวตระกูล.2562. การเจริญเติบโตของถว่ั มูคูนา แบร็คเทียตา (Mucunabracteata)เมื่อจดั วางเถาให้ ขนานกนั เป็นแถบ. วารสารยางพารา, ฉบบั อิเลก็ ทรอนิกส์ 36, มกราคม-มีนาคม 2562.

76 ภาควิชาพื ชศาส ตร์ . 2543. หลักกสิ กร รม. ภาควิชาพืชศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชา ติ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ วทิ ยาเขตหาดใหญ่. มาโนชญ์ วงศแ์ วว. 2561. มาตรฐานสินคา้ เกษตร เกษตรอินทรีย์ เล่ม 2: ปศุสตั วอ์ ินทรีย์ (มกษ 9000 เล่ม 2- 2561) ผอู้ านวยการส่วนมาตรฐานการปศุสตั ว,์ สานกั งานปศุสตั วเ์ ขต 3. มูลนิธิเกษตรกรรมย่ังยืน (ประเทศไทย). 2557. ระบบเกษตรกรรมยั่งยืน. เกษตรผสมผสาน. มูลนิธิ เกษตรกรรมยง่ั ยนื ประเทศไทย. มูลนิธิชัยพฒั นา. 2550. พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัวกับการจัดการทรัพยากรการผลิตทางการเกษตร, เศรษฐกิจพอเพียงและทฤษฎีใหม่. อมั รินทร์พริ้นติ้งแอนดพ์ บั ลิชชิ่ง. กรุงเทพฯ. มูลนิธิชยั พฒั นา. 2560. ประโยชนข์ องทฤษฎีใหม่. กรุงเทพฯ. https://www.chaipat.or.th. เรณู สุวรรณรัตนว์ รวทิ ย์ หยดู าธีระพร อ่าวอดุ ม และ โสภี บริสุทธ์ิ. 2563. การปลูกไมเ้ ศรษฐกิจผสมผสานกบั ไมย้ างพาราในพ้ืนที่ของเกษตรกร. วารสารสานกั ส่งเสริมการปลูกป่ า กรมป่ าไม้ กรุงเทพฯ. รณฤทธ์ิ นวนครบุรี. 2560. พลิกสวนยางเล้ียงเป็ ด-ห่าน-ไก่-กบ ฯลฯ มีรายไดเ้ ดือนละหลายหม่ืน-เกษตรกร โคราชทาได.้ ข่าวสตั ว์ เกษตรกรข่าว โคราชใต.้ วารสารนิวดีไลท์. 2559. ข่าวเศรษฐกิจ. เกษตรชาวสวนยางพารา ปลูกแตงโมในสวนยาง ราคางาม รับเงิน กวา่ 2 แสนเพยี ง 2 เดือน. ฉบบั ท่ี 9 เดือนกรกฎาคม 2559. วารสารเกษตรกา้ วหนา้ . 2563. พืชคลุมหน้าดินและการพฒั นาดิน. ศูนยก์ ารเรียนรู้ของปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม.่ สวนเกษตรผสมผสาน. www.kasetkawna.com. วารสารรักบา้ นเกิด. 2563. ขอ้ มูลเกษตร/สวนเงินไร่ทอง/พืชเศรษฐกิจ. การปลูกหญา้ อาหารสัตวใ์ นสวนยาง เสริมรายไดก้ ่อนเปิ ดกรีด. http;//rukbankerd.com/agriculture. วารสารพลงั เกษตร. 2560. สตั วน์ ้า การเล้ียงกบ วธิ ีเล้ียงกบ ตน้ ทุนต่า ใชร้ ะยะเวลาเล้ียงเพียงแค่ 2-3 เดือน ส่ง ตลาดสิงคโปร์. พลงั เกษตร.com. วิเวก บุญช่วย. 2560. ยางเศรษฐกิจ (เล้ียงสัตว์ในสวนยาง สวนยางผสมผสาน). วารสารพลังเกษตร. Palangkaset.com. วิกิพีเดีย. 2556. การปลูกพืชหมุนเวียน. บทความจากสารานุกรมเสรี. https://th.wikipedia.org/การปลูกพืช หมนุ เวียน. วนั เพญ็ หวงั เกียรติ เธียรวรรณ ภู่ศิลป์ และ กาจศิลป์ รัตนะ. 2539. การเจริญเติบโตและผลผลิตของไมส้ กุล หน้าววั ท่ีปลูกในสภาพร่มเงายางพาราจังหวดั ภูเก็ต Growth and Yield of Anthurium spp. Under Rubber Shade in Phuket. ศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วิจยั ยาง. ศาสตร์พระราชา. 2562. ศาสตร์พระราชา/ปราชญ:์ ความหมายของตวั เลข 30: 30: 30: 10 ตามแนวทฤษฎีใหม่ ของพอ่ หลวง ร. 9. Kasetfocusnews.com. ศูนยฝ์ ึ กอบรมการเล้ียงผ้ึงพนั ธุ์แห่งประเทศไทย. 2560. หลกั สูตรการเล้ียงผ้ึงเบ้ืองตน้ . ศูนยฝ์ ึ กอบรมการเล้ียง ผ้งึ จงั หวดั เชียงใหม่.

77 สถาบนั วิจยั ยาง กรมวิชาการเกษตร. 2561. การเสริมรายไดใ้ นสวนยาง. ขอ้ มูลวชิ าการยางพารา ปี 2561, 76- 80 หนา้ . สถาบันวิจยั ยาง การยางแห่งประเทศไทย. 2562. การเสริมรายได้ในสวนยาง. ศูนยว์ ิจัยยางหนองคาย. สถาบนั วิจยั ยาง, การยางแห่งประเทศไทย, 1-56 หนา้ . สานกั งานเศรษฐกิจการเกษตร. 2557. การเล้ียงปลาแบบเศรษฐกิจพอเพียง. ศูนยป์ ระสานงานโครงการอนั เน่ืองมาจากพระราชดาริ ศูนยป์ ระเมินผล สานกั งานเศรษฐกิจการเกษตร. สุทศั น์ ด่านสกลุ ผล ประสาน บุญมรกต สมยศ สินนธุระหสั สุวิทย์ สันเมือง และ เฉลิมพนั ธุ์ จงรักษ.์ 2541. อิทธิพลของการปลูกหวายตะค้าทองและพืชร่วมบางชนิดท่ีใช้เป็ นค้างต่อการเจริญเติบโตของ ยางพาราในเขตภาคใต้ตอนบน Effect of Calamus caesius and Host Trees on Growth of Young Rubber in Upper South Region. ศูนยว์ จิ ยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วจิ ยั ยาง. สุทศั น์ ด่านสกุลผล สมยศ สินธุระหัส ประสาน บุญมรกต สุวิทย์ สนั เมือง และ เฉลิมพนั ธุ์ จงรักษ.์ 2541. ผลกระทบของกระถินเทพาที่ปลูกระหว่างแถวยางในระยะเวลาต่างๆ กนั ต่อการเจริญเติบโตของ ยางพารา Effect of Acacia Planted Inter row in Various Timing on Rubber Growth. ศูนยว์ จิ ยั ยาง สุ ราษฎร์ธานี สถาบนั วจิ ยั ยาง. สุทศั น์ ด่านสกุลผล ประสาน บุญมรกต สมยศ สินธุระหัส สุวิทย์ สนั เมือง และเฉลิมพนั ธุ์ จงรักษ.์ 2541. ระยะปลูกท่ีเหมาะสมของหวายตะคา้ ทองในสวนยางหนุ่ม Suitable Spacing of Calamus caesius in Mature Rubber Plantation. ศูนยว์ จิ ยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วิจยั ยาง. สุเทพ บุญสิงห์ อรสา บุญสิงห์ และ สุทศั น์ ด่านสกลุ ผล. 2541. ระยะปลูกที่เหมาะสมของกระถินเทพา และ ยางพาราเม่ือปลูกร่ วมกัน Suitable Spacing of Acacia and Rubber Tree Planted as Multistorey. สถานีทดลองยางกระบ่ี/ศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วิจยั ยาง. สุเมธ พฤกษวรุณ เฉลิมพนั ธุ์ จงรักษ์ สุวิทย์ สนั เมือง และ เชาวน์ เชาวนะ. 2541. การเจริญเติบโตและผลผลิต ของหวายบางพนั ธุ์ที่ปลูกร่วมกบั ยางพารา Growth and Yield of some Varieties of Rattan as Multi- storeyed with Hevea. ศูนยว์ ิจยั ยางสุราษฎร์ธานี สถาบนั วจิ ยั ยาง. สมยศ ชูกาเนิด ไววิทย์ บูรณธรรม สมพงศ์ คงสีพนั ธ์ สุขุม แกว้ กลบั นิลรัตน์ โชติมณี และ สุทธาชีพ ศุภ เกษร. 2541. ศึกษาการเจริญเติบโตและผลผลิตหวายบางชนิดในสวนยางหลงั เปิ ดกรีด Study on Growth of Rattan in Mature Rubber Plantation. ศูนยว์ จิ ยั ยางสงขลา สถาบนั วจิ ยั ยาง. สมยศ ชูกาเนิด ไววิทย์ บรู ณธรรม สมพงศ์ คงสีพนั ธ์ สุขมุ แกว้ กลบั นิลรัตน์ โชติมณี และ สมพร พนั ธุ์พณา สกุล. 2541. ศึกษาการปลูกหวายและสะเดาเทียมร่วมกบั ยางพารา Study on Planting of Rattan and Azadirachta exceisa as Multi storey with Hevea. ศูนยว์ ิจยั ยางสงขลา สถาบนั วจิ ยั ยาง. สมยศ ชูกาเนิด สมพงศ์ คงสีพนั ธ์ ไววิทย์ บูรณธรรม นิลรัตน์ โชติมณี และ สุขมุ แกว้ กลบั . 2541. ศึกษาการ เจริญเติบโตและผลผลิตหวายบางพนั ธุ์ท่ีปลูกเป็นพืชร่วมในสวนยาง Study on growth of Rattan as Intercropping in Rubber Plantation. ศูนยว์ ิจยั ยางสงขลา สถาบนั วิจยั ยาง.

78 โสมรศั ม์ิ จนั ทรัตน์ วิษณุ อรรถวานิช ภูมิสิทธ์ิ มหาสุวรี ะชยั กรรณิการ์ ธรรมพานิชวงค์ และ จิรัฐ เจนพ่ึงพร. 2560. ภูมิทศั น์ภาคเกษตรไทยจะพลิกโฉมอยา่ งไรสู่การพฒั นาท่ียง่ั ยืน? ธนาคารแห่งประเทศไทย., หนา้ 1-4. สานกั งานกองทุนสงเคราะหก์ ารทาสวนยาง. 2558. การใหก้ ารสงเคราะหก์ ารปลูกแทน. การยางแห่งประเทศ ไทย จ. ชุมพร. สานกั วิจยั และพฒั นาการเกษตร. 2553. ทางเลือกการปลูกพืชแซม พืชร่วมยาง และกิจกรรมเสริมรายไดข้ อง ชาวสวนยาง. สานกั วิจยั และพฒั นาการเกษตรเขตที่ 8 จงั หวดั สงขลา กรมวชิ าการเกษตร กระทรวง เกษตรและสหกรณ์. สานกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. 2562. เศรษฐกิจไทยไตรมาสที่สามของปี 2562 และ แนวโนม้ ปี 2562 – 2563. https://www.nesdb.go.th. หนงั สือพิมพม์ ติชน. 2559. ข่าวภูมิภาค. ชดเชยช่วงยางผลดั ใบ ชาวบา้ นแหลมโตนดกวา่ ร้อยร่วมปลูกแตงโม ทามลู ค่ากวา่ ลา้ นบาท. ฉบบั วนั ท่ี 26 มีนาคม 2559. อรุณี วิทิพยร์ อด. 2562. เล้ียงแพะเน้ือในสวนยางสรา้ งรายไดป้ ี ละ 6 แสน. ข่าวสารบา้ นเมือง. หนงั สือพิมพ์ เดลินิวส์ ฉบบั วนั ท่ี 29 ตุลาคม 2562. CIMMYT. 1989. Research methods for cereal/legume intercropping. Proceeding of a Workshop on Research Methods for Cereal/Legume Intercropping in Eastern and Southern Africa, Held at Lilongwe, Malawi, 23-27 January 1989. CIRAD. 2013. Rubber: intercropping with coffee or cocoa is more profitable than monocropping. Agricultural Research for Development. Tajuddin, I. 1986. Integration of animals in rubber plantations. Agroforestry Systems., 4(1): 55-66. Viswanathan, P.K. and Ganesh, P. Shivakoti. 2008. Adoption of rubber-integrated farm-livelihood systems: contrasting empirical evidence from the Indian context. J. For. Res., 13: 1-14.