45 3. การมีจริยธรรมในการใชส้ ื่อดจิ ิทลั - มีมารยาทในการใชส้ อื่ ดจิ ิทลั - ใชส้ ่อื ดิจิทลั โดยการคำนึงถงึ หลกั คุณธรรม จรยิ ธรรม 4. ทักษะการเข้าถงึ สื่ออยา่ งมีวิจารณญาณ - มีความสามารถในการใช้ การเข้าใจ การเข้าถงึ สอ่ื และข้อมูลดิจิทัล - มีวิจารณญาณในการใช้ส่ือดิจิทัล 5. ทกั ษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองใน - ป้องกันภยั คุกคามบนโลกออนไลน์ โลกออนไลน์ - คำนึงถึงความปลอดภัยในการใชง้ านและการ เก็บรักษาข้อมลู ส่วนตวั ตารางที่ 3.3 คุณลักษณะความเปน็ พลเมืองดจิ ิทัลของนกั ศึกษาระดบั ปริญญาตรี 3.2.3 บทเรยี นออนไลน์เพอ่ื พฒั นาความเปน็ พลเมอื งดจิ ิทัล ธนะรตั น์ ธนากจิ เจริญสขุ และเกยี รตศิ กั ด์ิ พันธล์ ำเจียก, (2020) ไดพ้ ฒั นารปู แบบบทเรยี นออนไลน์ระบบ เปิดท่ีรองรบั การเรยี นจำนวนมาก (massive open online courses : MOOC) เพอื่ การเรยี นรแู้ บบยูบิค- วิตัสที่ส่งเสริมทักษะการเป็นพลเมืองดิจิทัลของนักศึกษาระดับอุดมศึกษาโดยแบ่งเป็นสามองค์ประกอบ ดงั น้ี 1 เทคโนโลยี ไดแ้ ก่ สือ่ และเครือข่าย 2 การเรยี นรู้แบบยบู ิควิตสั ไดแ้ ก่ เนอ้ื หา การนำเสนอเนื้อหา การประเมินผล และปฏสิ ัมพันธ์ 3 แรงจูงใจ ได้แก่ ความตั้งใจ ความเชื่อมั่นและความพึงพอใจ โดยให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ ความปลอดภัยในการใช้อินเทอร์เน็ต การใช้อินเทอร์เน็ตให้เกิดประโยชน์ การดำรงตนให้อยู่อย่าง ปลอดภัย การรู้จักแยกแยะเว็บไซต์ที่ปลอดภัยหรอื เวบ็ ไซต์ที่อนั ตราย ให้ความรู้เก่ียวกับความเป็นสว่ นตวั และความมั่นคงปลอดภัย (privacy & security) การบริหารจัดขอ้ มูลบนโลกออนไลน์ให้ปลอดภัยจากภยั คุกคามต่าง ๆ เช่น การขโมยตัวตน การหลอกลวงเพื่อให้ข้อมูลส่วนตัว (phishing) การตั้งรหัสผ่านที่เดา ยาก รทู้ นั เล่หก์ ลของผทู้ ไ่ี ม่หวงั ดี และรู้จกั วเิ คราะห์นโยบายความปลอดภยั ของผ้ใู หบ้ ริการออนไลน์รวมทั้ง เรียนรู้ความสัมพนั ธแ์ ละการส่ือสาร โดยให้ผเู้ รยี นรจู้ กั ทบทวนทกั ษะการมปี ฏิสมั พันธ์ทั้งภายในตนเองและ กบั ผูอ้ ืน่ โดยเนื้อหาที่ใช้ประกอบดว้ ยหกหนว่ ยการเรียน ดังน้ี 1 ความเปน็ พลเมืองดิจทิ ลั : พลเมืองแหง่ ศตวรรษที่ 21 2 ทักษะแห่งศตวรรษใหม:่ ทักษะและความรดู้ ิจทิ ลั 3 ความปลอดภัยแหง่ ศตวรรษท่ี 21
46 4 สทิ ธแิ ละความรบั ผิดชอบแห่งศตวรรษท่ี 21 5 โอกาสแหง่ ศตวรรษท่ี 21 6 ความทา้ ทายแห่งศตวรรษที่ 21 รวมท้ังมกี ารวดั ประสิทธิภาพของบทเรียน จากกลุ่มตัวอย่างของ นักศึกษาระดับอุดมศึกษาอย่างชัดเจนในปีเดียวกันนั้น ได้ทำโครงการภายใต้ชื่อว่า “major learning project” เพื่อให้ความรู้เกี่ยวกับการเป็นพลเมืองดิจิทัล โดยสร้าง podcast ซึ่งเป็นรายการเผยแพร่เสียง บนแพลตฟอรม์ ออนไลน์ โดยให้ความรเู้ กีย่ วกับความเปน็ พลเมอื งดิจิทัลเกา้ องคป์ ระกอบ โดยอาจารย์และ นกั ศกึ ษาสามารถเขา้ ไปเปิดฟังไดต้ ลอดเวลา รวมทั้งการเรยี นรู้ผา่ นสอื่ ออนไลน์ หรือบทเรยี นออนไลน์ เชน่ courseware ท่อี งคก์ รตา่ ง ๆ ได้จดั ทำขนึ้ 3.2.4 เครื่องมือดิจิทลั ท่ีชว่ ยจดั การข้อมลู ในโลกออนไลน์ สำนักงานสง่ เสริมเศรษฐกิจดิจิทัล กระทรวงดิจทิ ัลเพ่ือเศรษฐกิจและสังคม รว่ มกบั บริษทั กูเกิล (ประเทศ ไทย) ได้จัดทำคู่มือเพื่อให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการเป็นพลเมืองดิจิทัลในศตวรรษที่ 21 โดยได้ให้ ความรเู้ กี่ยวกับเครอ่ื งมอื ดิจิทัลทช่ี ่วยจัดการขอ้ มูล โดยสามารถแบ่งเป็นสามกลมุ่ ดงั นี้ กล่มุ ที่ 1 ตวั อย่างเครื่องมอื ช่วยบนั ทกึ ข้อความ ไดแ้ ก่ 1 evernote เป็นเว็บไซต์และแอปพลิเคชันท่ีชว่ ยในการบันทึกข้อความ และจัดการกับข้อมูล โดย สามารถ บันทึกข้อความ อัดเสียง หรือถ่ายภาพเก็บไว้ในบัญชีของผู้ใช้งาน โดยข้อมูลจะเช่ือมต่อกันทั้งหมดในทุก แพลตฟอร์ม และ 2 google keep เป็นเว็บไซต์และแอปพลิเคชันที่ช่วยในการจดบันทึก จัดการ และแชร์ข้อมูล โดย สามารถ จดบันทึก เพิ่มรายการที่ต้องทำ เก็บภาพถ่าย บันทึกเสียง แบ่งปันข้อมูลหรือแนวคิดกับเพื่อนหรือ ครอบครัว ช่วยทำใหส้ ามารถทำงานร่วมกันงา่ ยขนึ้ อีกทั้ง ขอ้ มูลท่ีบันทกึ ไวใ้ น ช่องทางต่าง ๆ ไม่วา่ จะเป็น คอมพิวเตอร์ แทบ็ เล็ต หรอื โทรศพั ท์มอื ถอื นั้นจะเชื่อมต่อกันท้ังหมด กลมุ่ ที่ 2 ตัวอยา่ งเครือ่ งมือจัดระเบียบความคดิ และข้อมลู เป็นภาพ ได้แก่ 1 trello เป็นเว็บไซตแ์ ละแอปพลิเคชนั ท่ชี ่วยในการติดตามความก้าวหน้าของงาน และความคิดให้ ออกมาในรูปแบบของรูปภาพ โดยสามารถสร้างการ์ดจากความคิดใหม่ ๆ จดบันทึกข้อความ จัดประเภท งานหรอื ความคดิ ท่เี กดิ ขนึ้ จดั ลำดับรายการสำหรบั งานท่ีต้องทำ สามารถแนบไฟล์ และฟงั กช์ นั อืน่ ๆ เพิม่ เติมอกี มากมาย 2 mind meister เป็นเว็บไซต์ที่ใช้สร้างแผนที่ความคิด ช่วยวางแผนหรือระดมความเห็น โดยการ สร้างแผนภาพความคดิ ไดห้ ลายรูปแบบ และสามารถแชรแ์ ผนที่ความคดิ ให้กบั ผ้อู น่ื ไดอ้ ีกดว้ ย
47 กลุ่มท่ี 3 ตัวอย่างเครือ่ งมือในการทำงานร่วมกบั ผอู้ น่ื ไดแ้ ก่ 1 google docs เป็นเครื่องมือที่ช่วยในการจดบันทึกและจัดเก็บเอกสาร โดยสามารถทำงาน ร่วมกบั ผูอ้ ่ืนได้ สามารถแบ่งปันไฟล์ต่าง ๆ ให้กับผู้อ่ืน และสามารถกำหนดได้ว่า จะใหใ้ ครทำอะไรกับไฟล์ น้ัน ๆ ได้บ้าง เชน่ แก้ไขได้ แสดงความเหน็ ได้ หรือดไู ด้อย่างเดียว เปน็ ต้น รวมถึง แสดงความเห็นตอบโต้ กันไปมาและตรวจสอบประวตั กิ ารแกไ้ ขทผี่ า่ นมาได้ 2 basecamp เป็นเครื่องมือช่วยในการจัดการโครงการและการทำงานร่วมกับผูอ้ ื่น ซึ่งหน้าจอการ ใช้งานถูกออกแบบมาให้ใชง้ านไดง้ า่ ย สามารถพูดคยุ เกย่ี วกบั โครงงานหรือแชรไ์ ฟลผ์ ่านหอ้ งแชท (chat) มี ปฏทิ นิ สำหรับการนดั หมาย การจัดกิจกรรม และการตงั้ เป้าการทำงาน รายการท่ตี อ้ งทำ (to-do list) ของ แต่ละงาน รวมทงั้ สามารถแจกจา่ ยงานไปใหก้ บั สมาชิกของทีมแตล่ ะคนรับผิดชอบไดอ้ ีกดว้ ย 3.2.5 วิธกี ารใชช้ วี ติ ในสภาพแวดลอ้ มทางดจิ ิทัลอยา่ งปลอดภยั การใช้งานในโลกดิจทิ ลั จำเปน็ ต้องใชง้ านอยา่ งระมัดระวังความปลอดภัยและความเปน็ สว่ นตวั ในโลก ออนไลน์จงึ เป็นเรอ่ื งสำคญั ทพ่ี ลเมืองดิจิทลั ต้องพงึ ระวงั ซึง่ วรพจน์ วงศ์กิจรงุ่ เรอื ง, (2018) ได้ใหข้ ้อแนะนำ ไว้ 7 ประการ ดังตอ่ ไปน้ี ประการที่ 1 การกำหนดรหัสผ่านใหม้ คี วามปลอดภยั ได้แก่ - การต้งั รหัสผ่านใหร้ ัดกมุ และคาดเดายาก - ไมแ่ ชรร์ หัสผ่านกับผอู้ น่ื - เกบ็ รหสั ผ่านไว้ในท่ปี ลอดภัย - ตงั้ รหัสใหแ้ ตกตา่ งกันในบญั ชีสำคญั โดยเลือกผใู้ ห้บริการที่น่าเช่ือถือ - เลือกบริการที่รองรับการเข้ารหัสแบบ (hypertext transfer protocol secure: HTTPS) ที่ช่วย รักษาความสมบรู ณ์ถกู ตอ้ งของข้อมลู ผใู้ ช้และเกบ็ ข้อมลู ไว้เปน็ ความลบั - ตัง้ ค่าแจ้งเตือนหากมใี ครลอ็ กอนิ เขา้ บญั ชี - เปล่ยี นรหสั ทกุ คร้ังเมื่อสงสัยวา่ มกี จิ กรรมผิดปกตเิ กิดข้นึ - เปดิ ใช้ระบบการพิสจู น์ตวั ตนท่ีปลอดภยั ไดแ้ ก่ การพิสจู น์ตัวตนสองระดบั ประการท่ี 2 การป้องกนั ขอ้ มลู สำคัญเม่ือต้องใชเ้ ครือข่ายสาธารณะ ไดแ้ ก่ - หลีกเล่ยี งการล็อกอนิ เขา้ บรกิ ารทีส่ ำคญั เชน่ อีเมล โซเชยี ลมีเดยี และธนาคารออนไลน์ - เลือกใช้โหมดส่วนตัวในบราวเซอร์ เช่น โหมด incognito หรือ private browsing และปิด บราวเซอรท์ ุกครงั้ หลังใชง้ านเสรจ็ - ออกจากระบบทุกครง้ั หลงั ใช้งานและไม่ตง้ั คา่ ให้เครื่องจำรหัสผ่านหรือสถานะของผใู้ ช้ - ไม่บันทึกไฟล์ข้อมูลสำคญั ลงในเครื่องคอมพิวเตอร์สาธารณะ
48 - ตรวจสอบตัวดักข้อมูล ท้ังซอฟต์แวร์และฮาร์ดแวร์ ซึ่งอาจถูกบันทึกจากการกดแป้นพิมพ์เพ่ือ ขโมยข้อมลู สำคญั และหลีกเลย่ี งการใช้งานทส่ี มุ่ เส่ยี ง ประการท่ี 3 การปอ้ งกันการเขา้ ถงึ ผ่านอุปกรณเ์ คลือ่ นที่ ได้แก่ - การต้งั คา่ ล็อกอปุ กรณ์เคลื่อนท่ี โดยใชร้ หัสพิน ทม่ี คี วามปลอดภัย และระบบล็อกรหสั ผ่าน เช่น รูปแบบ การลากเส้น ไม่ควรเลือกรปู แบบที่เดาง่าย รวมถึง ควรซ่อนรปู แบบขณะลากเส้นเพ่ือป้องกันผู้อ่ืนเห็นและ นำไปสวมสิทธิไ์ ด้ - การดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน ควรเลอื กดาวน์โหลดเฉพาะแอปพลิเคชันจากแหล่งที่นา่ เช่ือถือ เช่น จาก play store หรอื app store รวมท้ัง ควรอ่านความคิดเห็นด้านความปลอดภัยของคนทเ่ี คยใชบ้ ริการ ไปแล้วเพ่ิมเตมิ ดว้ ย - การอัปเดทระบบในอุปกรณ์เคลื่อนที่ เพื่อให้เป็นเวอร์ชันล่าสุด เพื่อแก้ไขช่องโหว่ในเรื่องของ ความปลอดภัยในระบบเกา่ ทไี่ ม่สมบรู ณ์ ประการท่ี 4 ความรับผดิ ชอบในการปฏบิ ัติตามกฎหมาย ดงั นี้ - ไม่ละเมิดทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญาของผอู้ ื่น - ไม่ดาวน์โหลดเพลง ภาพยนตร์ หรือผลงานสร้างสรรค์ของผู้อื่น รวมทั้ง ไม่เผยแพร่งานที่ติด ลขิ สทิ ธิไ์ ปตามช่องทางทผี่ ิดกฎหมาย - ไม่สร้างหรือเผยแพร่มัลแวร์ ซอฟต์แวร์ เว็บไซต์ หรือแอปพลิเคชันที่ขโมยข้อมูลสำคัญของผู้อ่ืน หรอื ทำลายระบบ - ไม่โพสต์หรือแชร์เนื้อหาที่สุ่มเสี่ยงผิดกฎหมาย เช่น สื่อลามกอนาจาร การประทุษร้ายทางวาจา ขอ้ ความหม่ินประมาท - ไม่ละเมดิ ความเป็นส่วนตัวของผู้อน่ื เช่น การดักจบั อีเมลของผู้อืน่ หรือแอบขโมยรหสั ผา่ นเพื่อเข้า ไปดูบัญชีส่วนตัวของผู้อื่นโดยไม่ได้รับอนุญาต ประการที่ 5 วิธจี ดั การเมอ่ื ถูกกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ ไดแ้ ก่ - บันทึกหลักฐานการกลั่นแกล้ง อีเมล หรือภาพที่บันทึกจากหน้าจอเอาไว้เป็นหลักฐาน กรณีมี ปัญหาในอนาคต - ปิดกั้นการส่ือสารกับผู้กลั่นแกล้ง โดยบล็อกรายช่ือผู้ติดตอ่ หากผู้กลั่นแกล้งยังไมห่ ยุดการกระทำ ควรรายงานให้ผปู้ กครองหรือผู้ท่ไี ว้ใจได้ และรายงานไปยงั ผใู้ ห้บรกิ ารสื่อสังคมออนไลน์นน้ั ๆ - หยุดตอบโต้จากการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์ ทำการ logout จากบัญชีสื่อสังคมออนไลน์ หรือ ปดิ เครือ่ งมือสอื่ สารไปก่อน ประการท่ี 6 สิทธิความเปน็ สว่ นตวั ทต่ี ้องเรียนรู้ ไดแ้ ก่
49 - การออกกฎหมายคุ้มครองความเป็นส่วนตัวและข้อมูลส่วนบุคคลของประชาชน กระบวนการ จัดการข้อมูลส่วนบุคคลต้องทำโดยโปร่งใสได้มาตรฐาน และการนำข้อมูลส่วนบุคคลไปใช้ต้องได้รบั ความ ยนิ ยอมจากเจ้าของข้อมูลก่อน - นโยบายและการตั้งค่าความเป็นส่วนตัว ผู้ให้บริการออนไลน์ต้องประกาศนโยบายความเป็น ส่วนตัวที่ชัดเจนและให้ผู้ใช้เข้าถึงได้ง่าย ซึ่งการตั้งค่าความเป็นส่วนตัวต้องทำได้ง่าย ครอบคลุมรอบด้าน และคำนึงผลประโยชน์ของผูใ้ ช้เปน็ หลกั - มาตรฐานการรักษาความลบั และบรู ณภาพของระบบ เพ่อื รกั ษาข้อมูลให้เป็นความลับและป้องกัน ไม่ใหซอฟต์แวร์ที่มีความอันตรายเข้ามาปรับเปลี่ยนข้อมูล รวมทั้ง ป้องกันไม่ให้บุคคลอื่นเข้าสู่ระบบโดย ปราศจากความยินยอม - การคุ้มครองตัวตนในโลกออนไลน์ เนื่องจากทุกคนมสี ิทธใิ นการแสดงตวั ตนในโลกดิจิทลั แต่ทั้งนี้ ตอ้ งไมก่ ระทำการในทางทผ่ี ดิ รวมทั้ง ข้อมลู การพิสูจน์ตวั ตน เช่น ลายเซน็ ดจิ ิทัล รหัสผา่ น พนิ โค้ด จะต้อง ไม่ถกู นำไปใช้หรอื เปลย่ี นแปลงโดยปราศจากการยินยอมจากเจา้ ของบญั ชี - สิทธิในการไม่เปิดเผยตัวตนและควรมีการเข้ารหัสเพื่อรักษาความเป็นส่วนตัว การรักษาความ ปลอดภยั และการส่อื สารแบบนิรนาม - เสรีภาพจากการสอดแนม กล่าวคือ ทุกคนมีเสรีภาพในการสื่อสารโดยปราศจากการสอดแนม เช่น การป้องกนั จากการตดิ ตามข้อมลู พฤติกรรมการใช้อนิ เทอรเ์ น็ตของผู้ใชง้ าน - ความเป็นสว่ นตัวในทท่ี ำงาน อาทิ การส่งอีเมลสว่ นตวั สถานศึกษาหรือหนว่ ยงานต่าง ๆ ต้องแจ้ง ให้นักศึกษาทราบถึงการตรวจสอบ และติดตามข้อมูลการสื่อสาร หากไม่มีการแจ้งล่วงหน้า ให้ถือว่า นกั ศกึ ษามีความเป็นส่วนตวั ในการใชอ้ นิ เทอร์เนต็ ประการที่ 7 หลักสบิ ประการว่าดว้ ยจริยธรรมคอมพิวเตอร์ ดังนี้ - ไม่สอดส่องข้อมูลส่วนบุคคลของผู้อื่น เช่น การไม่อ่านอีเมลหรือข้อมูลส่วนตัวของเพื่อนโดยไม่ได้ รับอนุญาตไม่สอดสอ่ งการทำกิจกรรมออนไลนข์ องผอู้ ่ืน - ไม่เป็นส่วนหนึ่งของการเผยแพร่ข้อมูลที่ผิด เช่น การส่งต่อข้อมูลเท็จ ข่าวปลอม ข่าวลือ ทั้งน้ี ผใู้ ช้งานควรตรวจสอบความถกู ตอ้ งของขอ้ มูลและไม่กระจายขอ้ มลู เท็จต่อ ๆ กนั ไป - ไมอ่ า้ งความเป็นเจา้ ของในงานของผู้อืน่ เช่น การนำผลงานของผู้อ่ืนมาเป็นของตนเองและส่งงาน ใหก้ บั อาจารย์ โดยไม่ได้รับอนุญาตหรือไมอ่ า้ งอิงทมี่ าให้ถูกต้อง - ไม่ใช้คอมพิวเตอร์ทำร้ายผู้อื่น เช่น ไม่ใช้คอมพิวเตอร์ในการกลั่นแกล้งเพื่อไปขโมยข้อมูลส่วน บคุ คล ไมเ่ ขยี นโปรแกรมเพอื่ การเขา้ ถงึ ข้อมลู ของผูอ้ ่นื โดยไม่ไดร้ ับอนุญาต
50 - ไม่ใช้คอมพิวเตอร์ของบุคคลอื่นหากไม่ได้รับอนุญาต เนื่องจากการใช้คอมพิวเตอร์ของผู้อื่นเพ่ือ เขา้ ถงึ ขอ้ มูลตา่ ง ๆ โดยไมไ่ ดร้ บั อนุญาตถอื วา่ เปน็ การละเมิดและทำทีผ่ ิดจรยิ ธรรม - ไมร่ บกวนหรอื แทรกแซงการใชง้ านของผู้อื่น เช่น ไมส่ ร้างซอฟต์แวรท์ ่ไี มเ่ หมาะสมเพอื่ กอ่ กวนหรือ แทรกแซงการทำงานของผู้อ่ืน - ไม่ขโมยข้อมูลของผู้อื่น เช่น ข้อมูลที่สำคัญ ข้อมูลที่เป็นความลับ ซึ่งอาจทำให้บุคคลนั้น ๆ อาจ เกดิ ความเดอื ดร้อนตามมา - หลีกเลีย่ งการใชซ้ อฟตแ์ วรเ์ ถ่อื น เนอ่ื งจากการใชซ้ อฟต์แวรท์ ลี่ ะเมดิ ลิขสิทธ์ถิ อื วา่ ไมเ่ คารพผลงาน ของผู้สร้าง และเปน็ การกระทำทผ่ี ิดจรยิ ธรรม รวมทง้ั อาจสง่ ผลกระทบทางกฎหมายได้ - สื่อสารกับผู้อื่นด้วยความเคารพและมีมารยาท เช่น ไม่ใช้คำหยาบคาย ไม่ควรรุกล้ำพื้นที่ส่วน บุคคลของผู้อ่ืน และไมเ่ ผยแพรข่ ้อความทีเ่ ป็นเทจ็ - คิดถึงผลกระทบทางสังคมที่อาจเกิดขึ้นในการพัฒนาซอฟต์แวร์ หากพัฒนาซอฟต์แวร์ในทางท่ไี ม่ ถูกต้องหรือทำให้ผูอ้ ื่นเดือดร้อนและได้รบั ความเสยี หาย ต้องคำนึงถึงผลกระทบเชิงลบที่จะเกิดขึ้นตามมา ดว้ ย อีกทั้งการตระหนักถึงอันตรายจากการใช้เวลาบนหน้าจอมากเกินไป การทำงานหลายอย่างในเวลา เดียวกัน อาจส่งให้เกิดผลเสียกลายเป็นการเสพติดสื่อดิจิทัล รวมทั้ง ส่งผลเสียต่อสุขภาพในระยะยาวต่อ ตนเอง และส่งผลกระทบต่อบุคคลรอบข้างตามมา จากการดำเนินชีวิตของนักศึกษาระดับ อุดมศึกษาในโลกยุคปัจจุบันที่เทคโนโลยีดิจิทัลเข้ามาเป็น ส่วนหนึ่งในชีวติ ประจำวันอย่างหลีกเล่ียงไมไ่ ด้พบปัญหาการใชง้ านในโลกออนไลนห์ รือโลกเสมือน การใช้ งานอินเทอร์เน็ต การใช้สื่อออนไลน์หรือสื่อดิจิทัลในทางที่ไม่เหมาะสม การรู้ไม่เท่าทันต่อภัยคุกคามที่มี โอกาสเกิดขึ้นในโลกไซเบอร์ ซึ่งหากนักศึกษาขาดความรู้ ความเข้าใจและขาดความรู้เท่าทันต่อภัย ออนไลน์ต่าง ๆ ที่มีโอกาสเกิดขึ้นในโลกดิจิทัลแล้วนั้น อาจทำให้นักศึกษาตกเป็นเหยื่อจากภัยออนไลน์ นานัปการ และส่งผลกระทบต่อร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และสังคมของนักศึกษา ก่อให้เกิดปัญหาและ ผลกระทบต่อตนเอง ครอบครัว และบุคคลรอบข้างตามมาสถานศึกษา ผู้บริหาร คณาจารย์และนักศึกษา ในระดับอุดมศึกษาจำเป็นต้องมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับองค์ความรู้ในเรื่องของความเป็นพลเมืองซึ่ง เป็นบรรทัดฐานและความรับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสม เพื่อให้สามารถอยู่ร่วมกันใน ชุมชนดิจิทัลอย่างมีคุณภาพ อนึ่ง การพัฒนาทักษะความเป็นพลเมืองดิจิทัลของนักศึกษานั้น สามารถทำ ไดโ้ ดยอาศัยการขบั เคล่ือนจากสถาบันการศึกษา ผูบ้ รหิ าร อาจารย์ และบคุ ลากรในสถานศึกษา ดังน้ี 1 ผู้บริหารสถานศึกษาสามารถกำหนดนโยบายโดยใช้ตัวบ่งชี้ความเป็นพลเมืองดิจิทัลเพื่อเป็น เกณฑใ์ นการพฒั นาความเป็นพลเมืองดจิ ิทลั ให้กับนกั ศกึ ษาระดอั ุดมศึกษา
51 2 คณาจารย์ในสถาบันอุดมศึกษาสามารถมอบหมายให้นักศึกษาเข้าไปเรียนรู้เกี่ยวกับการเป็น พลเมืองดิจิทัลผ่านบทเรียนออนไลน์ สื่อมัลติมีเดีย หรือสื่อออนไลน์ต่าง ๆ เพื่อพัฒนาความเป็นพลเมือง ดจิ ทิ ลั ใหก้ บั นกั ศกึ ษา 3 คณาจารย์ บุคลากร และนักศึกษาระดับอุดมศึกษาสามารถนำเครื่องมือดิจิทัลที่ช่วยในการ จดั การข้อมลู โดยใชซ้ อฟต์แวรต์ ่าง ๆ เพ่ือสร้างทักษะความเปน็ พลเมืองดิจิทัลให้กบั นักศึกษาและบุคลากร ของสถาบันการศกึ ษา 4 นักศึกษาระดับอุดมศึกษาสามารถนำวิธีการใช้ชีวิตอย่างปลอดภัย เพื่อเป็นแนวปฏิบัติ เพื่อให้ ตนเองมคี วามรบั ผิดชอบในการปฏบิ ัติตามกฎหมาย การรบั มือเมื่อถูกกลน่ั แกลง้ บนโลกไซเบอร์ สิทธิความ เป็นส่วนตัวตามกฎหมาย ให้สามารถใช้ชีวิตในโลกดิจิทลั อย่างมีความสขุ รู้เท่าทัน และมีความรับผิดชอบ ต่อการใชง้ านในโลกออนไลน์ เป็นพลเมืองดจิ ิทลั ทเี่ ข้มแขง็ ตอ่ ไป จากทกี่ ล่าวมาข้างต้น หากสามารถพัฒนาทักษะความเป็นพลเมืองดิจิทัลให้นกั ศึกษาแลว้ จะชว่ ยให้ นักศึกษาระดับอุดมศึกษาใช้ชีวิตในโลกออนไลน์และโลกแห่งความจริงอย่างสมดุล และก่อให้เกิด ประโยชนก์ บั นกั ศึกษา ดังน้ี 1 สามารถใช้เทคโนโลยีไดอ้ ยา่ งสมดลุ ไมม่ ากหรอื นอ้ ยเกนิ ไป 2 แสดงตัวตนอยา่ งเหมาะสมในโลกออนไลน์ 3 สรา้ งส่อื หรือเนอื้ หาทางดจิ ทิ ัลไดอ้ ยา่ งเหมาะสม 4 สามารถเกบ็ รักษาขอ้ มลู ส่วนบุคคลทั้งของตนเองและผู้อืน่ ได้อย่างมีประสทิ ธภิ าพ 5 สามารถรบั รู้และส่งตอ่ ข้อมลู ขา่ วสารท่ีถกู ตอ้ ง 6 ชว่ ยลดปญั หาการเกดิ อาชญากรรมทางออนไลน์ 7 ลดการถูกก่อกวนหรือการคุกคามในโลกออนไลน์ได้ อยา่ งไรก็ตามการท่ีจะประสบความสำเร็จใน การพัฒนาความเปน็ พลเมืองดิจิทลั ให้กับนักศกึ ษานั้น นอกเหนือจากสถาบันการศึกษาจะให้ความรู้ความ เขา้ ใจให้กบั นักศึกษาในเร่ืองการเป็นพลเมืองดิจิทลั แลว้ ยังต้องทำให้นกั ศึกษาเกิดกระบวนการเรียนรู้ และ อยากพัฒนาตนเองอย่างแท้จริงอาศัยการมีส่วนร่วมของบุคลากร ในสถาบันการศึกษา เพื่อให้สามารถ พฒั นานกั ศกึ ษาไปสูค่ วามเป็นพลเมืองดิจิทัลได้อยา่ งแท้จรงิ ต่อไปในอนาคต
52 สรุป พลเมืองดิจิทัล คือ ผู้ใช้งานสื่อดจิ ทิ ัลและส่ือสังคมออนไลน์ที่เขา้ ใจบรรทัดฐานของการปฏบิ ัตติ ัวให้ เหมาะสม และมีความรับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยีหรือมีความสามารถในการใช้อินเทอร์เน็ตในการ บริหารจัดการ ควบคุม กำกับตน รู้ผิดรู้ถูก และรู้เท่าทัน โดยแบ่งเป็น 8 ประการ ได้แก่ ทักษะในการ รกั ษาอตั ลักษณ์ทดี่ ีของตนเอง ทกั ษะการคดิ วิเคราะหม์ ีวิจารณญาณท่ีดี ทกั ษะในการรักษาความปลอดภัย ของตนเองในโลกไซเบอร์ ทกั ษะในการรักษาข้อมลู สว่ นตวั ทักษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ ทักษะในการ บริหารจัดการข้อมูลที่ผู้ใช้งานมีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ ทักษะในการรับมือกับการกลั่นแกล้งบนโลกไซ เบอร์ ทักษะการใชเ้ ทคโนโลยีอย่างมีจรยิ ธรรม การพฒั นาความเป็นพลเมืองดจิ ิทัลของนักศึกษา ได้แบง่ ออกเป็น 3 สว่ น ไดแ้ ก่ การดำรงอยู่ในโลก ออนไลน์ ความเป็นอยู่ที่ดีในโลกออนไลน์ และสิทธิในโลกออนไลน์ การสร้างความเปน็ พลเมอื งดิจิทัลต้อง มีชุดความรู้ทั้งในเชิงเทคโนโลยีและการคิดขั้นสูงเพื่อให้สามารถใช้ประโยชน์จากข้ อมูลข่าวสารในโลก ออนไลน์อย่างมีประสิทธิภาพสามารถป้องกันตนเองจากความเสี่ยง ตัวบ่งชี้ความเป็นพลเมืองดิจิทัลของ นักศึกษาที่สามารถช่วยได้ดีก็คือ ผู้บริหารและคณาจารย์สถาบันอุดมศึกษาสามารถนำตัวบ่งชี้และ พฤตกิ รรม เพ่อื ส่งเสริมความเปน็ พลเมืองดิจิทัลให้กับนักศึกษาต่อไป สว่ นในเรอื่ งของบทเรียนออนไลน์ได้ พัฒนารูปแบบบทเรียนออนไลน์ เพื่อส่งเสริมทักษะการเป็นพลเมืองดิจิทัลของนักศึกษาระดับอุดมศึกษา ได้แก่ เทคโนโลยี การเรียนรู้แบบยูบิควิตัส แรงจูงใจ โดยแบ่งกลุ่มเครื่องมือดิจิทัลที่ช่วยจัดการข้อมูลใน โลกออนไลน์ไว้ 3 กลุ่ม คือ เครื่องมือช่วยบนั ทึกข้อความ เครือ่ งมอื จดั ระเบียบความคิดและข้อมูลเปน็ ภาพ และเครื่องมือในการทำงานร่วมกับผู้อื่น การพัฒนาทักษะความเป็นพลเมืองดิจิทัลของนักศึกษานั้น จะต้องอาศัยจากสถาบันการศึกษา ผบู้ รหิ าร อาจารย์ และบุคลากรในสถานศกึ ษา
53 คำถามท้ายบท 1. ความเป็นพลเมอื งดิจิทลั คืออะไร 2. ทักษะในการรักษาอตั ลักษณ์ทด่ี ีของตนเองคืออะไรและมอี ะไรบ้าง 3. อธบิ ายทกั ษะในการรับมือกบั การกลัน่ แกล้งบนโลกไซเบอรแ์ ละยกตวั อยา่ ง 4. การพัฒนาความเปน็ พลเมอื งดิจทิ ลั ของนกั ศกึ ษามีก่ีส่วนจงอธบิ ายพอสงั เขป 5. ยกตัวอย่างเคร่อื งมอื ดจิ ิทลั ทีช่ ว่ ยจัดการข้อมูลในโลกออนไลน์มา 1 กลุม่ และอธิบายพอสังเขป
54 เอกสารอ้างอิงบทที่ 3 ฐติ าภรณ์ จนั ทรม์ ณี นนั ทิตา ดำโข่ และภทั รญาดา สุจรติ ธุระการ. 2562. ความเป็นพลเมืองดิจทิ ลั . Digital Citizens. [Online] Available: https://sites.google.com/site/ digitalcitizens03718 Home. พักตรว์ ภิ า โพธ์ศิ รี. (ม.ป.ป.). บทบาทการศึกษาต่อการพฒั นาความเปน็ พลเมอื งดจิ ิทัล. วารสารการศึกษา และการพฒั นาสังคม. [Online] Available: http://ojslib3.buu.in.th/index.php/social/ article/view/5293. สรานนท์ อนิ ทนนท.์ 2563. ความฉลาดทางดิจิทลั DQ Digital intelligence. มลู นธิ สิ ่งเสริมส่ือเด็กและ เยาวชน (สสย.). [Online] Available: http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/ 2020/04/dq_FINAL.pdf. สปุ ราณี วงษแ์ สงจันทร์ และประกอบ คุณารกั ษ.์ 2564. การพฒั นาความเป็นพลเมอื งดิจทิ ัลของนักศึกษา. วารสารวชิ าการมหาวทิ ยาลยั อสี เทริ ์นเอเชีย ฉบับวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี. [Online] Available: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/EAUHJSci/article/view/248530.
55 บรรณานุกรม ฉัตรพงศ์ ชแู สงนลิ . 2562. ความฉลาดทางดจิ ิทลั Digital intelligence. คลังความรู้Sci Math. [Online] Available: http://www.scimath.org/article-tecnology/item/10611-digital- intelligence. ชตุ มิ า สัจจานันท.์ 2563. ความฉลาดรเู้ ร่ืองสารสนเทศในสภาพแวดลอ้ มดจิ ทัล. วารสารสงั คมศาสตรแ์ ละ มนษุ ยศาสตร.์ [Online] Available: https://so04.tcithaijo.org/index.php/socku/article/ /view/241744. ฐติ าภรณ์ จันทรม์ ณี นนั ทิตา ดำโข่ และภทั รญาดา สจุ รติ ธรุ ะการ. 2562. ความเป็นพลเมืองดิจทิ ัล. Digital Citizens. [Online] Available: https://sites.google.com/site/ digitalcitizens03718 Home. ธนวัฒน์ เจริญษา และสุภาณี เลง็ ศร.ี 2563. ความฉลาดทางดิจิทลั กบั ทักษะการเรยี นรู้และนวัตกรรมใน ศตวรรษที่ 21. วารสารวจิ ยั และนวตั กรรม สถาบันการอาชีวศกึ ากรุงเทพมหานคร. [Online] Available: http://so06.tci-thaijo.org/index.php/ivebjournal/article/view245251. นภัสนนั ท์ สุวรรณวงศ์ และปณิตา วรรณพริ ณุ . 2564. การจดั การเรียนรโู้ ดยดจิ ิทลั เป็นฐานเพือ่ เสริมสรา้ ง ความฉลาดทางดิจิทัล. วารสารปัญญาภวิ ฒั น.์ [Online] Available: http://so05.tci-thaijo. org/index.php/pimjournal/index. นติ ยา นาคอินทร์ สภุ าณี เสง็ สรี รุจโรจ แกว้ อไุ ร และกติ ตพิ งษ์ พุม่ พวง. 2563. 8 ทกั ษะ “ความฉลาดทาง ดิจิทลั ” ของนักศกึ ษาวิชาชีพครูสู่การเปน็ พลเมอื ง 4.0. วารสารบัณฑิตศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั ราช- ภัฏเชยี งราย. [Online] Available: https://so01.tci-thaijo.org/index.php/crrugds_ ejournal/article/view/240437. พกั ตร์วิภา โพธิ์ศร.ี (ม.ป.ป.). บทบาทการศกึ ษาตอ่ การพฒั นาความเปน็ พลเมืองดิจิทลั . วารสารการศึกษา และการพฒั นาสังคม. [Online] Available: http://ojslib3.buu.in.th/index.php/social/ article/view/5293. พีรวชิ ญ์ คำเจริญ และวีรพงษ์ พลนิกรกิจ. 2561. เดก็ กับการรูเ้ ทา่ ทนั ดิจิทลั . วารสารวิชาการนวตั กรรมสอื่ สารสังคม. [Online] Available: https://so01.tci-thaijo.org/index.php/jcosci/article/ view/169372.
56 บรรณานุกรม พรชนิตว์ ลีนาราช. 2560. ทกั ษะการเรียนร้ดู จิ ทิ ัลเพื่อพฒั นาคุณภาพการเรียนรู้. Department of Library and Information Science, Faculty of Humanities, Chiang Mai University. [Online] Available: http://so06.tci- thaijo.org/index.php/tla_bullettin/article/view /109391. ยืน ภวู่ รวรรณ. 2564. ดิจทิ ัลกบั ชวี ิตใหม่. ชวี ิตวิถใี หมแ่ ละความฉลาดทางดิจิทลั . [Online] Available: http://learningdq-dc.ku.ac.th/course/?c=5&I=1. สรานนท์ อินทนนท.์ 2563. ความฉลาดทางดจิ ิทลั DQ Digital intelligence. มูลนธิ สิ ง่ เสริมสือ่ เด็กและ เยาวชน (สสย.). [Online] Available: http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/ 2020/04/dq_FINAL.pdf. สปุ ราณี วงษแ์ สงจนั ทร์ และประกอบ คุณารักษ.์ 2564. การพฒั นาความเป็นพลเมอื งดิจิทลั ของนักศึกษา. วารสารวชิ าการมหาวทิ ยาลัยอสี เทริ น์ เอเชีย ฉบบั วิทยาศาสตร์และเทคโนโลย.ี [Online] Available: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/EAUHJSci/article/view/248530.
Search
