อิเหนา

ความเป็ นมา อิเหนา เป็นวรรณคดีท่ีมีมาต้งั แต่สมยั โบราณ ซ่ึงชาวชวาไดแ้ ต่งข้ึนเอเฉลิม พระเกียรติแด่พระมหากษตั ริย์ ชวาพระองคน์ ้ีทรงนาความเจริญใหแ้ ก่ชาวชวา ซ่ึง พระองคเ์ ป็นท้งั นกั รบ นกั ปกครอง และพระองคท์ รงมี พระราชธิดา ๑ พระองค์ และพระราชโอรส ๒ พระองค์ เม่ือพระราชธิดาของพระองคไ์ ดท้ รงเสดจ็ ออก ผนวช จึงไดแ้ บ่งราชอาณาจกั รเป็น ๒ ส่วน คือกเุ รปัน และ ดาหา ต่อมาทา้ วกเุ รปันไดท้ รงมีพระราชโอรสพระองคห์ น่ึง และทา้ วดาหาทรงมี พระราชธิดาพระองคห์ น่ึง ซ่ึงท้งั สองพระองคม์ ีพระนามวา่ อิเหนาและบุษบา เมื่อ เจริญพระชนั ษา อดีตพระราชธิดาของกษตั ริยพ์ ระองคเ์ ดิมที่เสดจ็ ออกผนวช

จึงมีพระดาริใหอ้ ิเหนาและบุษบาอภิเษกกนั เพื่อใหก้ เุ รปันและดาหากลบั มารวมกนั เป็น ราชอาณาจกั รเดียวกนั ดง่ั เดิม เน่ืองจากนิทานอิเหนาเป็นเรื่องราวท่ีไดร้ ับความนิยมจากชาวชวาเป็ นอยา่ งมาก เน้ือเรื่องจึงปรากฏเป็นหลายสานวน และเมื่อไดเ้ ขา้ มาสู่ประเทศไทย มีคากล่าวสืบเนื่อง กนั มาวา่ พระราชิดาในสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั บรมโกศกบั เจา้ ฟ้าสงั วาล คือ เจา้ ฟ้ากณุ ฑล และเจา้ ฟ้ามงกฎุ ไดฟ้ ังนิทานอิเหนาจากนางกานลั ชาวมลายทู ี่ไดม้ าจากเมือง ปัตตานี พระราชธิดาท้งั สองพระองคจ์ ึงมีพระราชธิดาจึงมีพระราชนิพนธ์ข้ึนนิทาน เร่ืองน้ีข้ึน เจา้ ฟ้ากณุ ฑลทรงนิพนธ์บทละครเร่ืองของดาหลงั ส่วนเจา้ ฟ้ามงกฎุ ทรง นิพนธ์เป็นละครเรื่อง อิเหนา แต่คนทว่ั ไปมกั เรียกบทพระราชนิพนธ์ของท้งั สอง พระองคน์ ้ีวา่ อิเหนาใหญ่ และอิเหนาเลก็ นิทานปันหยขี องไทยจึงมี ๒ สานวนแต่น้นั มา

สมยั รัตนโกสินทร์ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชกท็ รง พระราชนิพนธ์บทละคร อิเหนา ข้ึน โดยยงั คงเคา้ โครงเร่ืองเดิม ต่อมาพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหลา้ นภาลยั ไดพ้ ระราชนิพนธ์ข้ึนมาใหม่ท้งั หมด เน่ืองจาก เน้ือความเขา้ กนั ไม่สนิทกบั บทเม่ือคร้ังกรุงเก่าและนามาเล่นละครไดไ้ ม่เหมิจึงทรงพระราชนิพนธ์ ใหม่ใหส้ ้นั และสอดคลอ้ งกบั ท่าราโดยรักษากระบวนการเดิม แลว้ พระราชทานให้ สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ เจา้ ฟ้าฯ กรมหลวงพทิ กั ษม์ นตรีซ่ึงเชี่ยวชาญในการละคร ไดน้ าไปประกอบท่าราและฝึกซอ้ มจนเห็นสมควรวา่ ดี แลว้ จึงราถวายให้ ทอดพระเนตรเพ่อื ใหม้ ีพระบรมราชวนิ ิจฉยั อีกคร้ังเป็นอนั เสร็จ

ประวตั ผิ ู้แต่ง อิเหนาเป็นบทละครราพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหลา้ นภาลยั มหาราช รัชกาลท่ี ๒ แห่งพระบรมราชวงศจ์ กั รี ตลอดระยะเวลาที่ พระองคท์ รงครองราชย์ เป็นสมยั ท่ีวรรณคดีเจริญท่ีสุดในสมยั น้ีหลาย เร่ือง ไดร้ ับการยกยอ่ งวา่ เป็นยอดของวรรณคดี และทรงไดร้ ับการเทิดพระเกียรติ จากองคก์ ารการศึกษาวทิ ยาศาสตร์และวฒั นธรรมแห่ง สหประชาชาติ (UNESCO) ในฐานะบุคคลสาคญั ของโลก

ลกั ษณะคาประพนั ธ์ บทละครรา เร่ือง อิเหนา มีรูปแบบการแต่งกลอนบทละครซ่ึงมีลกั ษณะบงั คบั เหมือน กลอนสี่สุภาพ แต่ละวรรคมกั จะข้ึนตน้ ดว้ ยคาวา่ “เม่ือน้นั ” “บดั น้นั ” และ “มาจะกล่าว บทไป” แผนผงั และตวั อยา่ งบทละคร บดั น้นั ดะหมงั ผมู้ ียศถา นบั นิ้วบงั คมคลั วนั ทา ทูลถวายสาราพระภูมี เมื่อน้นั ระตูหมนั หยาเรืองศรี รับสารมาจากเสนี แลว้ คลี่ออกอ่านทนั ใด

เร่ืองย่อ เน้ือเรื่อง อิเหนา ตอน ศึกกะหมงั กหุ นิง มีดงั น้ี ทา้ วกะหมงั กหุ นิงส่งทูตไปสู่ขอบุษบา แต่ไดร้ ับการปฏิเสธจากทา้ วดาหาจึง เตรียมจดั ยกทพั ไปตีเมืองดาหาโดยใหพ้ ระอนุชา ยกทพั มาช่วย ทา้ วกะหมงั กหุ นิงใหว้ ิ หยาสะกาเป็นทพั หนา้ พระอนุชาท้งั สองเป็นทพั หลงั ฝ่ ายทา้ วดาหาไดข้ อความช่วยเหลือไปยงั ทา้ วกเุ รปัน และทา้ วกาหลงั และทา้ ว สิงหาส่าหรี ทา้ วกเุ รปันส่งราชสารฉบบั หน่ึงส่งใหอ้ ิเหนายกทพั มาช่วยทา้ ดาหาทาศึก อีกฉบบั ส่งไปใหร้ ะตูหมนั หยาโดยตาหนินางจินตหราวา่ เป็นตน้ เหตุที่ทาใหเ้ กิดศึกคร้ัง น้ี ระตูหมนั หยารู้สึกผดิ จึงเร่งใหอ้ ิเหนายกทพั ไปเมืองดาหา ส่วนทา้ วกาหลงั ใหต้ ามะ หงงกบั ดะหมงั คุมทพั มาช่วย ทา้ วสิงหดั ส่าหรีส่งสุหรานากงผเู้ ป็นโอรสมาช่วยรบ

เมื่อทหารที่ช่วยเมืองดาหารบมาครบกนั แลว้ อิเหนามีบญั ชาใหจ้ ดั ทพั รบกบั ทา้ วกะหมงั กหุ นิง คร้ันท้งั สองฝ่ ายเผชิญหนา้ กนั สงั คามาระตาเป็นคู่ต่อสูก้ บั วหิ ยาสะกาและ สงั หารวหิ ยาสะกาได้ ทา้ กะหมงั กหุ นิงเห็นโอรสถูกสงั หารตกจากมา้ กโ็ กรธ ขบั มา้ ไล่ ล่าสงั คามาระตา อิเหนาจึงเขา้ สกดั และต่อสู้ ท้งั สองฝ่ ายฝีมือเท่าเทียมกนั จนในที่สุด อิเหนาจึงใชก้ ริชสงั หารทา้ วกะหมงั กหุ นิงได้ ทพั ฝ่ ายทา้ วกะหมงั กหุ นิงจึงเป็นฝ่ ายพา่ ย แพไ้ ป

บทวเิ คราะห์ บทละครเรื่อง อิเหนา ตอนศึกกะหมงั กหุ นิง สามารถนามาวเิ คราะห์และประเมิน คุณค่าในดา้ นต่างๆไดด้ งั น้ี คุณค่าทางด้านเนื้อหา ๑) โครงเร่ือง ๑.๑) แนวคดิ ของเร่ือง เรื่องอิเหนา ตอนศึกกะหมงั กหุ นิงเป็นเร่ืองท่ีแสดงใหเ้ ห็น ถึงความรักที่พอ่ มีใหต้ ่อลูก รักและตามใจลูกทุกอยา่ ง แมก้ ระทง่ั ตวั ตายกย็ อม

๑.๒) ฉาก เน้ือเร่ืองเป็นเรื่องของชวา แต่การบรรยายฉากในเร่ืองเป็นฉากของไทย บา้ นเมืองท่ีกล่าวพรรณนาไวค้ ือกรุงรัตนโกสินทร์ วฒั นธรรมประเพณีที่ปรากฏใน เรื่องคือเร่ืองของไทยท่ีสอดแทรกไวอ้ ยา่ งมีศิลปะ อาทิ พระราชพธิ ีสมโภชลูกหลวง (เม่ืออิเหนาประสูติ) พระราชพิธีการพระเมรุท่ีเมืองหมนั หยา พระราชพธิ ีรับแขกเมือง (เม่ือเมืองดาหารับทูตจรกา) พระราชพธิ ีโสกนั ต์ (สียะตรา) ซ่ึงลว้ นแต่เป็นพรราชพิธี ของไทยแต่โบราณ ๑.๓) ปมขดั แย้ง ตอนศึกกะหมงั กหุ นิงมีหลายขอ้ ขดั แยง้ แต่ละปมปัญหาเป็นเรื่องที่ อาจเกิดไดใ้ นชีวติ จริง ละสมเหตุสมผล เช่น ทา้ วกเุ รปันจะใหอ้ ิเหนาอภิเษกกบั บุษบา แต่อิเหนาหลงรักจินตะหรา ไม่ยอมอภิเษกกบั บุษบา

๒) ตวั ละคร ในเรื่องอิเหนาตอนศึกกะหมงั กหุ นิง มีตวั ละครท่ีมีบทบาทสาคญั ปรากฏอยมู่ าก ตวั ละครมีบุคลิกนิสยั ที่โดดเด่นและแตกต่างกนั เช่น เช่น ๒.๑) ท้าวกเุ รปัน เป็น กษตั ริยเ์ ทวาผยู้ ง่ิ ใหญ่ มีอนุชา ๓ องค์ ครองเมืองดาหา กากลงั สิงหดั ส่าหรี ลกั ษณะนิสยั เป็นคนถือยศศกั ด์ิ ไม่ไวห้ นา้ ใคร เป็นคนรักเกียรติ รักวงศต์ ระกูล ๒.๒) ท้าวดาหา เป็นอนุชาองคร์ องของทา้ วกเุ รปัน มีลกั ษณะนิสยั เป็น ผรู้ ักษาคาสตั ย์ เป็นผทู้ ี่มีขตั ติยะมานะ เป็นผมู้ ีความรอบคอบในการศึก

๒.๓) อเิ หนา เป็นโฮรสทา้ วกเุ รปันกบั ประไหมสุหรี อิเหนาเป็นหนุ่มรูปงาม เขม้ แขง็ ใจเดด็ เอาแต่ใจตนเอง เจา้ ชู้ ๒.๔) จนิ ตะหรา ราชธิดาของระตูหมนั หยากบั ประไหมสุหรี มีลกั ษณะนิสยั เป็นคนแสงงอนใจนอ้ ย เป็นคนมีเหตุมีผล ไม่ด้ือดึง เป็นคนท่ีมีความรู้สึกไว รับรู้ไว ๒.๕) ท้าวกะหมงั กหุ นิง เป็นกษตั ริยเ์ มืองกะหมงั กหุ นิง มีลกั ษณะนิสยั ป็นคน รักลูกยง่ิ ชีวติ เป็นคนใจเดด็ ขาด เป็นคนประมาท

คุณค่าด้านกลวธิ ีการแต่ง ๑. จนิ ตภาพ กวใี ชค้ าบรรยายไดช้ ดั เจน สามารถทาใหผ้ อู้ ่านสามารถคิดภาพตาม และไดร้ ับอรรถรสในการอ่านมากข้ึน ๒. ภาพพจน์ ภาพพจน์ท่ีกวใี ชม้ ีหลายลกั ษณะ ดงั น้ี ๒.๑) การเปรียบเทยี บแบบอปุ มา หรืออุปมาโวหาร เป็นการใชโ้ วหาร เปรียบเทียบโดยใชค้ าเปรียบเทียบสิ่งหน่ึงเหมือนส่ิงหน่ึง ทาใหเ้ ห็นภาพไดช้ ดั เจน ยงิ่ ข้ึน ๒.๒)การเปรียบเทียบการเกนิ จริงหรือการใชโ้ วหารอธิพจน์เป็นการใชค้ า เปรียบเทียบที่เกินจริง เพ่ือเนน้ ความรู้สึกใหผ้ อู้ ่านเห็นภาพและเกิดความลึกซ้ึงไดง้ ่าย

๓. การเล่นคา โดยการซ้าคา มีการใชภ้ าษาสละสลวยงดงาม การเล่นคา พอ้ งเสียง เล่นสมั ผสั พยญั ชนะเพอ่ื ใหเ้ กิดความไพเราะ คุณค่าด้านความรู้และความคดิ ๑)แสดงให้เห็นความเชื่อ ประเพณี และพธิ ีกรรมโบราณ ๒) แสดงให้เห็นถงึ สภาพการศึกสงครามเม่ือคร้ังอดตี ข้อคดิ เตือนใจ ที่วา่ ลูกของใครใครกร็ ัก แต่การท่ีรักและตามใจลูก จนเกินไปบางคร้ังความรักของพอ่ แม่กอ็ าจจะฆ่าลูกและฆ่าตนเองดว้ ย

อิเหนา เป็นบทละครท่ีมีเน้ือหาเป็นท่ีนิยม เน่ืองดว้ ยสานวนกลอนมีความ ไพเราะและเหมาะที่จะนาไปเล่นละคร แมจ้ ะมีเคา้ เรื่องมาจากนิทาน พ้ืนเมืองชวา แต่พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหลา้ นภาลยั ทรงดดั แปลง แกไ้ ขใหเ้ ขา้ กบั ธรรมเนียมและรสนิยมของคนไทยไดโ้ ดยไม่ขดั กบั เรื่อง เดิม นอกจากน้ีผอู้ า่ นยงั อาจแสวงหาความรู้เรื่องประเพณีไทยได้ ดว้ ยเหตุ น้ีบทละครเรื่องอิเหนาจึงเป็นวรรณคดีท่ีมีความโดเด่นและควรคา่ แก่การ อา่ นเป็นอยา่ งยงิ่