ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ (2) ¸ñ©ê½½ê¿ê†À®…¤®ÒÀ¹ñ ©¸É ¨ª¾ Áì½ ¥®ñ ªºÉ ¤®ÄÒ ©É, Ä©ÁÉ ¡È¸©ñ ê½½ê¿êÀ† ¯ñ£÷ £È¾ê¾¤ ¥ò©Ã¥ªÉº¤²ñ©ê½¾¸ñ©ê½½ê¿êñ¤¦º¤¦È¸šÄ¯²Éº´Å¡ñ, ®Ò¥¿Á-¡Á¥¡Á®¤È ¸©ñ ê½-½ê¿ ºº¡À¯ñ-¦¸È -¨ºÈ ¨ Íõ ªÈººÉ ¨ªºÈ ù¨£È õ©¤„ Ä©ÉÁ¨¡»¾È ¤¡¾¨ºº¡¥¾¡¥ò©Ã¥ Íõ Á¨¡¸©ñ «¦÷ ò¤ú ¢º¤ºº¡¥¾¡£÷£¾È ꧆ ¾¸®É¾´ªó Ò¦…¤˜. - ¡¾-²ñ©ê½-¾¸ñ©ê½-½ê¿ ¥½ªÉº¤©¿À-ó-į®ö-¥ò©Ã¥¢½®¸-¡¾-£í-£¸É¾ªóì¾£¾¸ñ© 꽽꿺ñ©ó¤¾´ê¨† ¤ñ £¤ö ªö¸µøÃÈ §ó¸ò© ¢º¤£-ö 쾸À»¾ö ©¨-¿Ã§´É ¾©«¾-²¾¨Ã-¸ñ©ê½-½ê¿ ˜ Àº¤À¯ñ ªö¸¸©ñ Áê¡£¸¾´©ó Áì½ §š¦½Á©¤Ã¹ÀÉ ¹ñ-£¸¾´®Ò©ó, ®ÒÁ´-È Àº¾ö ´¾©«¾-²¾¨-º¡ Íõ ¢º¤ªÈ¾¤¯½Àê©´¾¸ñ©Áê¡. ຈຳກນນັູ້ ຈົ່ ງຟນູ້ ຟູສົ່ ງິ ທົ່ ດີ ທີ ົ່ ໄີ ດຖູ້ ກຫຼງົ ລມຖມີູ້ ປະນນັູ້ ມຳໃໝ່ົ ຫຼ ນຳມຳປະຍກໂດຍກຳນຕລີ ຳຄຳ ຫຼ ໂດຍອງີ ໃສ່ົ ຮຳກຖຳນເດມີ ທ່ົ ມີ ຢີ ່ົ ູແລວູ້ ຫຼ ປະສມົ ປະສຳນເຂຳົູ້ ກບັ ວດັ ທະນະທຳອນັ ເປັນສ່ົ ງິ ຍອດຍ່ົ ງິ ຈຳກວນັ ນະທະທຳຂອງ ມະນດ ທົ່ ໄີ ດຜູ້ ົ່ ຳນກຳນກົ່ ນັ ຕອງ ແລະ ເລອກເຟັນູ້ ມຳແລວູ້ . ໃນກລະນນີ ີູ້ ອຳດໃຊຮູ້ ູບແບບພຳຍນອກທົ່ ເີ ປັນຮູບແບບວດັ ທະນະທຳສຳກນົ ແຕ່ົ ເອຳົ ຄນຄົ່ ຳເດມີ ຈຳກວດັ ທະນະທຳຂອງຊຳດເຂຳົູ້ ມຳໃສົ່ ຕຳມຄະຕທິ ົ່ ວີ ົ່ ຳ: ນຳູ້ ເຜງີູ້ ເກ່ົ ຳົ ໃສ່ົ ໃນແກວູ້ ໃໝ່ົ . ບກຄນົ ທົ່ ຈີ ະຕອູ້ ງເຂຳົູ້ ຮົ່ ວມໃນໂຄງກຳນພດັ ທະນຳວດັ ທະນະທຳມດີ ່ົ ງັ ນ:ີູ້ 1. ຊຳວບຳູ້ ນ ຫຼ ປະຊຳຊນົ ທົ່ ເີ ປັນເຈຳົູ້ ກຳນຂອງວດັ ທະນະທຳ ແລະ ເຂຳົູ້ ໃຈວດັ ທະນະທຳ ເຊ່ົ ນັ : ຜູເູ້ ຖຳົູ້ ຜູແູ້ ກ່ົ , ທດິ ຈຳນ, ໝລຳ, ນກັ ຮອູ້ ງ, ນກັ ແຕົ່ ງກອນລຳ, ຊຳວບຳູ້ ນຜູທູ້ ົ່ ຊີ ງົ ຄນວດທ,ິ ອຳວໂສ ແລະ ສລິ ະປິນທອູ້ ງຖ່ົ ນິ . 2. ພະສງົ ມຄີ ວຳມສຳຄນັ ຢົ່ ຳງຫຼວງຫຼຳຍໃນກຳນສົ່ ງົ ເສມີ ແລະ ເຜຍີ ແຜົ່ ວດັ ທະນະທຳ ເພຳະເພົ່ ນິ ເປັນຜູນູ້ ຳພຳທຳງ ຄວຳມເຊ່ົ ອຖ ແລະ ພທິ ກີ ຳຕົ່ ຳງໆ. 3. ລດັ ຖະບຳນ ອງົ ກຳນຂອງລດັ ຖະບຳນ ຈະຕອູ້ ງລງົ ທນໃສົ່ ໂຄງກຳນພດັ ທະນຳວດັ ທະນະທຳດວູ້ ຍກຳນຈດັ ງບົ ປະ ມຳນເປັນຫຼກັ ເພົ່ ອໃຫໂູ້ ຄງກຳນໄດຮູ້ ບັ ກຳນດຳເນນີ ໄປຢ່ົ ຳງສະດວກຄຽງຄ່ົ ູກບັ ວຽກງຳນຄມູ້ ຄອງສ່ົ ງົ ເສມີ ແລະ ພດັ ທະນຳວດັ ທະນະທຳນນັູ້ ລດັ ຄວນເຄຳົ ລບົ ຄວຳມເປັນເຈຳົູ້ ຕນົ ເອງຂອງປະຊຳຊນົ , ຕອູ້ ງກະຕກຊກຍູເູ້ ຂຳົ ເຈຳົູ້ ໄດສູ້ ະແດງອອກເຖງິ ປະຊຳທປິ ະໄຕ ຢົ່ ຳງເລກິ ເຊ່ົ ງິ ແລະ ແທຈູ້ ງິ . 4. ປັນຍຳຊນົ ທອູ້ ງຖົ່ ນິ ປັນຍຳຊນົ , ນກັ ຮຽນຮູ,ູ້ ຜູຊູ້ ງົ ຄນວດທິ ທ່ົ ມີ ຄີ ວຳມເຂຳົູ້ ໃຈ, ມຄີ ວຳມຮູວູ້ ດັ ທະນະທຳສຳກນົ , ຮູປູ້ ະສມົ ປະສຳນ, ຮູຟູ້ ນູ້ ຟູວດັ ທະນະທຳ ຂອງຕນົ , ຮູປູ້ ະດດິ ຄດິ ຄນົູ້ ສ່ົ ງິ ໃໝົ່ ໆອອກມຳ. ເພ່ົ ອຈະຊົ່ ວຍໃຫລູ້ ະ ດບັ ຊວີ ດິ ທຳງດຳູ້ ນວດັ ທະນະທຳຂອງຄອບຄວົ ມໂີ ສມໜຳູ້ ໃໝ່ົ ດຂີ ນູ້ ກວົ່ ຳເກົ່ ຳົ . 5. ນກັ ວຊິ ຳກຳນ, ຄູອຳຈຳນ, ນກັ ປະພນັ , ນກັ ກະວ,ີ ສະມຳຄມົ ນກັ ປະພນັ , ສະມຳຄມົ ນກັ ສລິ ະປິນ, ນກັ ປຳດອຳ ຈຳນ ແລະ ຜູອູ້ ົ່ ນໆ ເປັນຜູມູ້ ໜີ ຳູ້ ທົ່ ໂີ ຄສະນຳ, ເຜຍີ ແຜົ່ ວດັ ທະນະທຳອນັ ດງີ ຳມຂອງຊຳດໃຫຍູ້ ນຍງົ ຄງົ ຕວົ ສບຕ່ົ ໄປ. 6. ນກັ ພດັ ທະນຳ ທງັ ຫຼຳຍຕອູ້ ງເປັນຜູທູ້ ່ົ ມີ ໄີ ຫວພກິ , ສະຫຼຳດສະຫຼຽວແຫມຼ ຄມົ ໃນກຳນທ່ົ ຈີ ະຄນົູ້ ເອຳົ ມລະດກົ ທຳງ ພູມປັນຍຳຂອງຊຳວບຳູ້ ນ ຫຼ ປະຊຳຊນົ ອອກມຳສົ່ ງົ ເສມີ ໂດຍກຳນຮ່ົ ວມເຄ່ົ ອນໄຫວ, ຮົ່ ວມມ, ຮ່ົ ວມຄດິ , ຮົ່ ວມ ປະຕບິ ດັ ໂຄງກຳນ. ຄຽງຄ່ົ ູກນັ ນນັູ້ ກຄວນຮູຈູ້ ກັ ຍອູ້ ງຍສນັ ລະເສນີ ເຄຳົ ລບົ ນບັ ຖ ແລະ ໃຫກູ້ ຽດແກ່ົ ເຂຳົ ເຈຳົູ້ ໂດຍ ຍດເອຳົ ຫຼກັ ໝນັູ້ ທົ່ ວີ ົ່ ຳ: « ຝັງຮຳກຖຳນປະສຳນງຳນ, ປະສຳນວຽກ, ປະສຳນແນວຄດິ ຈດິ ໃຈໃຫເູ້ ລກິ ເຊ່ົ ງິ ແໜນູ້ ແຟນູ້ ແລະ ເປັນອນັ ໜົ່ ງອນັ ດຽວກບັ ປະຊຳຊນົ » 45 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ບດົ ທີ 6 ວດັ ທະນະທາໍ ສງັ ຄມົ ໃນປດັ ຈບຸ ນັ ຂອງລາວ ແລະ ອາຊຽນ 1. ວດັ ທະນະທາໍ ຂອງຊາດອາຊຽນ £-÷ £¾È 꾤©É¾-¸©ñ ê½-½ê¿ Á´-È §®ñ ²½¨¾¡º-º-ñ ¡¸¾û ¤Ã¹¨È Áì½ À¯ñ-´ì𠽩¡ö º-ñ º÷ ©´ö »¤„ ´ó À§¤… ÁªÈ콯½Àꩦ½´¾§ò¡º¾§¼¡ìð ¸É ÁìɸÁªÈ´¸ó ñ©ê½½ê¿¢º¤§¾©ªö-´ì𠽩ö¡¸ñ© ê½-½ê¿Á¹È§¾©¦½´½§¡ò ˜ ¯½¡º®À¯ñ-´ð콩¡ö º¾§óª¾À¸ñ-ºº¡ສົ່ ຽງêÉ, ¡¾-²©ñ ê½-¾ Áì½ ¡¾¯ö¡¯ñ¡»¡ñ ¦¾¡ðÁ´ÈÎɾêó¢ú º¤º¾§¼ê¤ñ Ïö©ê†¥½»¸È ´´¡õ ñ. 1.1 ©¾É -À¦©«½¡ò© ®ñ-©¾¯½Àꩦ½´¾§ò¡º¾§¼-Ä©ºÉ º¡Á»¤À£ˆºÄ¹¸»È¸´´õ¡ñ À²ºˆ ¦¾É ¤À¦©«½¡©ò ²¾¡ ²œ º¾§¼Ã¹É´ó¦½«¼ì½²¾®, ¦´ö ®ø²ø¦¡÷ Áì½ ´ó£¸¾´¦¾´¾©Ã-¡¾-Á¢¤È ¢ñ-¦ø¤ £:õ ¡¾-¥ð ì½¥º-¦ò-£É¾,¡¾-®ðìò¡¾- Áì½ ¡¾-ìö¤êô-µÈ¾¤À¦ìó, ´ó¡¾Í„¤ÄÍ¢º¤êôµÈ¾¤À¦ì²ó ¾®¡¸¾ú À¡¾‰ ,¡¾²©ñ ê½¾À¦©«½¡ò©À¯ñ êφ ˜ Ã¥Ä©É Áì½ Í÷©°ºÈ -£¸¾´ê÷¡¨¾¡ Áì½ £¸¾´Áª¡ªÈ¾¤ 꾤©É¾À¦©«½¡ò© Œ ¦ñ¤£ö´, »ñ¡¦¾¦½«¼-ì½²¾®¢º¤À¦©«½¡©ò ´½¹¾²¾¡ Áì½ ¡¾-À¤ò-Ã- ²¾¡²œ , Àìú¤ñ æÈùɴ¡ó ¾À§ºˆ ´À¢í¾¡ñ Áì½ »È¸´´êõ ¾¤©É¾-À¦©«½¡ò© ©¨¡¾-¯½ª®ò ñ©¨÷©ê½ ¦¾©ì¸´©„¤š: - ¯½ª®ò ©ñ À¢©¡¾-£¾É À¦ìóµÈ¾¤Àª´ñ ¦¸È - Áì½ À설¡¾À¯ó©¡¸û¾¤¡¾£É¾©¾É ¡¾®ðìò¡¾-, À»ñ©ໃຫºູ້ ¾§¼-¡¾¨À¯ñ-À¢©ìö¤êô-µÈ¾¤Àສìó, ¢½¹¨¾¨¡¾-»È¸´´õº½-÷²¾¡²œ Ã-À¢©²©ñ ê½-¾ êóú´µó øÈÁì¸É Áì½ À¢©²©ñ ê½-¾ÃÏ.È - ¦õ®ªÒ»ñ©ÁÎÉ- Áì½ ¢½¹¨¾¨¡¾À§ˆº´ªÒ¡ñ®²¾¡²œê†µøȺ¡º¾§¼ê†ªÈ¾¤±È¾¨ª¾È ¤Ä©É »®ñ °ö-¯½Â¹¨©, »¸ú ´´Àõ ²ºˆ À»ñ©Ã¹ìÉ ½®ö®¡¾£¾É ;¨±¾È ¨À¢´˜ Á¢¤. - ¦¤‰ À¦´ó º÷©¦¾¹½¡¿¢½Î¾©Éº¨ Áì½ ¢½Î¾©¡¾¤Ã-º¾§¼-ùêÉ -ñ ¦½ÄÏ Áì½ ´ó £¸¾´¦¾ ´¾©Ã¡¾Á¢¤È ¢ñ À§…¤¯½¡º®¦¸È À¢í¾Ã¡¾²ñ©ê½¾º©÷ ¦½¹½¡¿ Áì½ ´¯ó ½¦ò© êò°ö ¢º¤²¾¡²œ. - À설À¯©ó À¦ì©ó ¾É £¸¾´§¿ò§¿¾ Áì½ ¡¾®ðìò¡¾µÃøÈ ²¾¡²œ, ¦‰¤À¦ó´¡¾À¯ó© ¡¸¾û ¤©É¾-¡¾-À¤ò- Áì½ ¡¾»¸È ´´õêÆ ¡É¦©ò ¨…¤¢›. - À줄 ¡¾²©ñ ê½¾©¾É ¸êò ½¨¾¦¾© Áì½ Àªñ¡ÂÂì§ó,¦É¾¤ª¤˜ ¡öÄ¡¦¿ì®ñ ¡¾À§ˆº´ªÒà ¢½ÁΤ²½ìñ¤¤¾- Áì½ ¡¾--¿Ã§ÄÉ ³³¾É , º¾¨Á¡©ñ ê¿´½§¾© Áì½ -Õ²¾¨Ã-º¾§¼-. - À¦´ó ¢½¹¨¾¨¡¾-»ñ®¯½¡-ñ ©É¾-¦½®¼¤º¾¹¾- Áì½ £¸¾´¦¾´¾©Ã-¡¾-Á¢È¤¢-ñ Ã- 콩®ñ ¦¾¡-ö ¢º¤¡¾-°½ìò©¦½®¼¤º¾¹¾-, ¡½¦¡ò ¿ Áì½ ¯¾È Ä´ÉÀ»ñ©Ã¹ºÉ ¾§¼-¡¾¨À¯ñ-°°Éø ½ì©ò ê† ¿Î¾É Ãຜ½ìò©ª½²ñ À͉¾š À²ºˆ ªº®¦½Îº¤£¸¾´ªºÉ ¤¡¾ê† ®ñ ´œ®ñ À²´† ¢›. - ¦É¾¤Ã¹´É Âó £¤ìȾ¤ Áì½ ¡¾£´ö ´½¾£ö´ê©† ¢ó › ©¨¡¾²ñ©ê½¾ Áì½ À§ˆº´ªÒ Áì½ ¡ö´¡¼¸¡ñê¾Î¾È ¤¡¾¢ö ¦‰¤²¾¨Ã-º¾§¼- Áì½ -¿Ã§ÉÀªñ¡Â-Âì§óêóêñ-¦½ÄÏÃ-©¾É -Âê 46 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ì½£´ö ´½-¾£ö´ Áì½ Àªñ¡Â-Âì§ó¢È¾¸¦¾-, ²òÀ¦©Á´È-Ã-¡¾-À§ºˆ ´ªìÒ ½®®ö £º´²¸ò Àªó¢Ó ´-ø ¢¾È ¸¦¾-Ã-º¾§¼-, ¦‰¤À¦ó´½Â¨®¾¨À¯©ó Ⱦ³É¾Â©¨²ñ©ê½¾Í¾¨»®ø Á®®¢º¤¡¾¢ö ¦‰¤ À²ºˆ ¦É¾¤£¸¾´¦½©¸¡Ã¹ÁÉ ¡¡È ¾¦¤‰ À¦ó´¦ò-£¾É °È¾-Á©-. 1.2 ©¾É -¦¤ñ £´ö º¾§¼-©¿À--ó ¡¾-»È¸´´©õ ¾É -¡¾-²ñ©ê½-¾¦¤ñ £ö´ ©¨°¾È -£½-½¡¿´½¡¾-©¾É -¡¾- ²©ñ ê½-¾¦¤ñ £ö´ À§…¤Ä©¦É ¾É ¤ª˜¤¢› ´¾ ¯ó 1978 ©¨Ä©É»ñ®Àº¾ö êò©ê¾¤§š ¿¥¾¡¡º¤¯½§´÷ ¦©÷ ¨º©£¤˜ ªÈ¾¤Å, £½-½¡¿´½¡¾-©¾É -²©ñ ê½-¾¦ñ¤£ö´ Ä©É¡¿-©ö ¢¤ö À¢©®÷ì´ò ½¦©ò ¦¿ì®ñ ¡¾-»È¸´ ´õª¾´®-ñ ©¾º½-÷¡¿´½¡¾-ªÈ¾¤Å¢º¤º¾§¼- £õº½-¡÷ ¿´½¡¾-©¾É -¡¾-¦ô¡¦¾, Á°-¡¾-º¾ §¼-©¾É -¯½§¾¡º-, º½-¡÷ ¿ ´½¡¾-º¾§¼-©É¾-¦¢÷ ½²¾® Áì½ º¾¹¾-, º½-¡÷ ¿´½¡¾-º¾ §¼-©¾É -§¾¸Î´È÷ , Á°-¡¾-º¾§¼-©¾É -Á´¨È ò¤, º½-÷¡¿´½¡¾-º¾§¼-©¾É -¡¾-£º®£´÷ IJ²ò ®ñ©. ¡º¤¯½§÷´§©÷ ¨º©º¾§¼ £˜¤êó 4 ĩɵõ µñÀ«¤ò £¸¾´ª©ñ ¦òÃ¥¢º¤º¾§¼ê†¥½À설ìñ© ¡¾»È¸´´©õ ¾É ¡¾²ñ©ê½¾¦ñ¤£ö´ ©¨¦½À²¾½Ã©„¤ªÄÒ ¯š: - ¢½¹¨¾¨¡¾-¦¡ô ¦¾¡¼È ¸¡ñ®º¾§¼-ùÀÉ ¯ñ²¾¡¦È¸Î¤‡ ¢º¤¸§ò ¾¦¡ô ¦¾¡È¼¸¡ñ®º½§ºó ¾ £½À-Ã-Í¡ñ ¦ø©¡¾-»¼-¢º¤Â»¤»¼- Áì½ ´½¹¾¸ò꽨¾Äì. - -¿Àº¾ö Á°-¡¾-Á졯ȼ--ñ¡¦¡ô ¦¾´¾Ã§É À²ºˆ ¦¤‰ À¦´ó £¸¾´»É¡ø ¼È ¸¡®ñ º¾§¼Ã¡¾-¦ô¡¦¾ §˜ º÷©ö´ Áì½ §˜¦¤ø . - À²†´ê½¸ó¢›ªˆ´À£õº¢È¾¨ê†´óµÈø¢º¤¡¾»¸È ´´õ콹ȸ¾¤´½¹¾¸ò꽨¾Äì ꆿÎɾÁ-Ã¦È Ã¹ÉÄ©¦É ɾ¤ª¤˜ ´½¹¾¸êò ½¨¾Ä캾§¼-Ã-êóú¦÷©. - À설ìñ©Ã¹´É ¡ó ¾»È¸´´õÃÁ°¡¾¡¼È ¸¡®ñ Á´È¨ò¤. - À¯©ó ¡¸¾û ¤¡¾-»È¸´´õÃ-Á°-¡¾-²ñ©ê½-¾À©¡ñ -ºÉ ¨ À²ºˆ ùÉÀ¢¾í À¥¾í ĩɦ½Á©¤Ï©ö £¸¾´ ¦¾´¾©¢º¤ª-ö . - §÷¡¨¡Éø ¾Á졯¼È ¢¾È ¸¦¾ì½¹¸ú¾¤ºö¤¡¾¥ñ©ª˜¤ê†®ÒÁ´È¢º¤ì©ñ «½®¾ ò¾¡²œ À²ºúõ §È¸¨Ã¹ÉÀ¢¾ö À¥¾í ¢½¹¨¾¨¡¾-¯½¡º®¦¸È -¢º¤ª-ö À¢í¾Ã-¡¾-»È¸´´õ²¾¨Ã-º¾§¼- - ¦¤‰ À¦´ó £¸¾´²½¨¾¨¾´»È¸´¡ñ À²ˆº¦½¡©ñ ¡˜ ¡¾Á°ú¢½¹¨¾¨¢º¤²½¨¾©ªÈ¾¤Å. 47 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ບດົ ທີ 7 ການພດັ ທະນາກບັ ວດັ ທະນະທາໍ ປະເພນີ 1. ວທິ ະຍາສາດແລະເທັກໂນໂລຢີ 潪½¸ñ©êó 20 ´½©÷ À»ö¾Ä©É¦É¾¤²œ«¾©É¾Àªñ¡ÂÂì§Ãó ÏÈÅ¢› ;¨µÈ¾¤ À§…¤Ä©É §È¸¨Ã¹É´½-÷©¢¾É ´À¢©Á©-£¸¾´¦ó¸Äò 좺¤¦¤ñ £ö´º÷©¦¾¹½¡¿ į¦ÀøÈ ¢©Á©-Á¹¤È £¸¾´¦ó¸Äò ì ¢º¤¦ñ¤£´ö ¢È¾¸¦¾ À§¤… ´ó£¸¾´»øÉ Áì½ ¦½ª¯ò ñ ¨¾À¯ñ ²œ«¾. ¡É¾¸À¢í¾¦ø¦È ½ª½¸©ñ êó 21 ¸ò꽨¾¦¾© Áì½ Àª¡ñ ÂÂì§êó ê† ñ¦½ÄÏ¥½¦®õ ª²Ò ©ñ ê½-¾ Áì½ ¹-ñ ¯È¼-©É¸¨£¸¾´Ä¸¦¤ø . ¦½˜, ²ñ¡À»ö¾¥‡¤Ä©ÉùêÉ ñ©¦½½§š¿¥½Á¥¤É ¸¾È ª¤˜ Î¾É £í £¸û¾¸Äò ¥ Áì½ ¿Ã§É°ö-¦¿ Àìñ©ê¾¤©É¾-¸êò ½¨¾¦¾©Àª¡ñ Â-Âì§ó À¢í¾Ã-¡¾-²ñ©ê½-¾¯½Àꩧ¾©µ¾È ¤¯½©ò©¦¾É ¤ Áì½ ´ó Ͼ¡°ö . À²ˆº®ñì¥÷ ÷©´ú÷¤Ï¾¨©„¤¡¾È ¸ ç÷´¯óªÒÎ¾É ªš ɺ¤¯½ª®ò ©ñ ¸¼¡¤¾ê†¦¿£-ñ £õ: À§©ó §£ø ¸¾´À¯-ñ À¥¾í ¡¾-Ã-¡¾-£í-£¸û¾¸òÄ¥ 꾤©¾É -¸êò ½¨¾¦¾©©É¸¨ª-ö Àº¤, ¯½©ò© ¦É¾¤Ã-¡¾--¿Ã§°É ö-¦¿Àìñ© Á¹¤È £¸¾´¡¾É ¸Îɾ꾤©¾É -¸ò꽨¾¦¾© Áì½ Àªñ¡Â-Âì§Ãó ÏÈ À¢í¾Ã-¡¾-²ñ©ê½¾À¦©«½¡©ò Œ ¦ñ¤£ö´¢º¤¯½Àê© Áì½ ¯ñ®¯÷¤£-÷ -½²¾®§ó¸ò©¢º¤¯½§¾§ö- ¯½¦´ö ¯½¦¾- ì½¹¸¾ú ¤ Àª¡ñ Â-Âì§óêÀ† ¯ñ ´ø À§ºœ ¢º¤§¾© ¡ñ®ºñ êñ ¦½ÄÏ. ¯®ñ ¯÷¤¡¾À£ºˆ Ÿ©É¾¡¾£í £¸û¾¸êò ½¨¾¦¾©Ãê¡÷ 콩ñ®. ì¤ö êôæ¡È ¾¦¤‰ À¦ó´ ¸¼¡¤¾-£í-£¸û¾¸Äò ¥¢º¤´½¹¾¸ò꽨¾Äì Áì½ ¦½«¾®ñ-£í-£¸¾û ªÈ¾¤Å ©¨¦´÷ æ¹È ö¸¢®Ó ñ ¹¾ê† ¦º©£Èº¤¡ñ® £¸¾´ªºÉ ¤¡¾-¢º¤¡¾-²ñ©ê½-¾¯½Àê©Ã-Ä쨽ÃÏú, ¦¤‰ À¦´ó Áì½ §¡÷ ¨øɸ¼¡¤¾- £í-£¸û¾¸Äò ¥¢º¤®÷¡£-ö , ¢º¤¹ö¸Îȸ¨¡¾-°½ì©ò , ê÷콡©ò Áì½ ¹¸ö Îȸ¨¸ò§¾¡¾-ª¾È ¤Å. À²†´ £¸¾´Àº¾ö åæªÈ ¡Ò ¾-®¿ì÷¤¦¾É ¤-¡ñ £-í £¸¾û , -ñ¡¸ò꽨¾¦¾©Ã-¢½ÁΤªÈ¾¤Å. À§ó©§¡ø ¼©¢º¤ -¡ñ ¸êò ½¨¾¦¾© Áì½ ¯¡ö ¯Éº¤§ñ®¦ò-꾤¯-ñ ¨¾. 2. ການພດັ ທະນາສງັ ຄມົ ¡¾-²©ñ ê½-¾¦¤ñ £ö´¥½ªºÉ ¤Ä¯²ºÉ ´Å¡ñ-;¨©É¾ À§„ ¡¾¦ô¡¦¾ Áì½ ¸êò ½¨¾¦¾©, ¡¾-¦¾ê¾ì½-½¦¡÷ Áì½ ¡ìò ¾¡¾¨½¡¿, £¦½-¾«½Áͤ¢È¾¸ Áì½ ¸©ñ ê½-½ê¿, ¡¾-£É´÷ £º¤ Á»¤¤¾- Áì½ ¦½¹¸©ñ ©¡ó ¾-¦ñ¤£ö´. ¡¾-²ñ©ê½-¾À¦©«½¡ò©À¯ñ ²œ «¾Ã¹ÉÁ¡È¡¾²©ñ ê½¾¦¤ñ £ö´ Œ ¸ñ©ê½½ê¿, À¦©«½ ¡ò©¢½¹¨¾¨ªö¸ Áì½ ´¯ó ½¦©ò êò°ö¦¤ø À꾉 騅¤À²†´£¸¾´¦¾´¾©Ã¡¾²©ñ ê½¾¦ñ¤£ö´ Œ ¸ñ© ê½½ê¿Ã¹¦É ø¤¢› Àꉾ˜ . â½½©¼¸¡ñ«É¾¦ñ¤£ö´Ä©É»®ñ ¡¾²©ñ ê½¾£ö ùÉÄ©É»®ñ ¡¾¦ô¡ ¦¾©ó, ´¦ó ÷¢½²¾® Áì½ ²½ìະ-¾Ä´©ó, ´ó¸§ò ¾º¾§®ó Áì½ ´ó¦ó´,õ ´ó£-÷ ¦´ö ®©ñ ¦ò-ê¿©ó. ¡¦Ò ¾É ¤ À¤ºˆ Ä¢ Áì½ £¸¾´º¾©¦¾´¾©Ã¹É¡¾-²ñ©ê½-¾À¦©«½¡ò©¢½¹¨¾¨ªö¸Ä¸ Áì½ ´ó¯½¦ò©êò °ö ¦ø¤¢› . 48 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ¡. ²ñ©ê½-¾ì½®ö®¡¾-¦ô¡¦¾Á¹È¤§¾©Ã¹´É ó£÷--½²¾® Áì½ ´ó¡¾¹ñ¯È¼ºñª˜¤Îɾ¦øÈ£¸¾´ êñ-¦½ÄÏÃ-¨÷¡¯½¥÷®ñ- ¡¾-¦¡ô ¦¾¸ò꽨¾¦¾© Áì½ Àªñ¡Â-Âì§óÄ©É¡¾¨À¯ñ-¯©ñ Ä¥ªñ©¦ò- ¡¾-²ñ©ê½¾.¦½˜, ¡¾¦ô¡¦¾¥‡¤´ó®ö©®¾©¦¿£ñ. ¡¾-¦ô¡¦¾´£ó ÷-½²¾®¥½§È¸¨²ñ©ê½-¾ £ö-ùÃÉ ¹É´ó£÷-½²¾®; £ö ê´† ó£÷ ½²¾®¥‡¤¦¾´¾©²©ñ ê½¾À¦©«½¡ò© Œ ¦ñ¤£ö´¢º¤¯½Àê© Ã¹É´ó®¾©¡É¾¸¢½¹¨¾¨ªö¸©É¸¨¥ñ¤¹¸½Ä¸¢› Áì½ ¯½Àê©À»ö¾¡ð¥½¡É¾¸Ä¯êñ-¡ñ®¡½Á¦ì¸´ ¢º¤¡¾-²ñ©ê½-¾Ã-Âì¡. ¡¾-¦ô¡¦¾ Áì½ ¡úð¦É¾¤£ö-ªÉº¤Àºö¾Ã¥Ã¦Èêñ¤¦º¤©É¾-į²Éº´Å ¡ñ-£õ: ©É¾-êó 1 Àº¾ö åæȩɾ-¡¾-À´õº¤Á-¸£ò© Áì½ º÷©´ö £½ª¦ò ñ¤£´ö -ò¨ö´, ¦¾É ¤¦½ªÀò £ö¾ì®ö ¡©ö Ͼ¨ Áì½ ì½®¼®¸òÄ-. ©É¾-êó 2 ¦¾É ¤£öùÉÀ¡„¤ê¾¤©É¾¸§ò ¾¦½À²¾½, ¸§ò ¾¡¾Ã¹êÉ ¼´êñ ¡ñ®¾Å§¾©À¯ñ¡¾É ¸Å. ¡¾- ¦¡ô ¦¾¡Ò ¦¾É ¤£ö µÈø¯½Àê©À»ö¾Á´È À˜ê¾¤©¾É £÷-¦ö´®©ñ ¦¡ô ¦¾, ¯ñ-¨¾¦¡ô ¦¾, ¦ìò ½¯½¦ô¡¦¾, ¡¾¨½¦ô¡¦¾ Áì½ Á»¤¤¾-¦ô¡¦¾¦ö´êö®¡¾-¦ô¡¦¾Ã-»¤»¼-¡ñ®¡¾-¦¡ô ¦¾Ã-£º®£¸ö Áì½ ¦¤ñ £ö´. À²ˆº¯ñ®¯÷¤¡¾¦ô¡¦¾Ã¹É´ó£÷½²¾®©¢ó › ÃÁ¸ê¾¤¢º¤²ñ¡Ä©¡É ¿ö©Ä¸É¸È¾: - ¯ñ®¯¤÷ Í¡ñ ¦ø©¡¾¦º Œ ¡¾»¼. - À§©ó §ø®ö©®¾©Á콯½ªò®ñ©-½Â¨®¾¨ª£Ò øº¾¥¾-µ¾È ¤ÀϾ½¦ö´ ª©ò ²ñ-¡®ñ ¡¾-¨ö¡¦¤ø £¸¾´»®ñ °©ò §º®Ã-¡¾-À»©ñ Î¾É êóú¸¼¡¤¾-¢º¤£.ø - ¯®ñ ¯÷¤¸¼¡¤¾¹¦ð ½Ï©÷ , ¡¾¦½Îº¤¢Ó´ø ¢È¾¸¦¾, ¦½Îº¤¯›´Íñ¡¦ø©¡¾»¼ Œ ¡¾ ¦º-. - £í £¸û¾ Áì½ ¿Ã§®É ©ö »¼¡¾¦º Œ ¡¾»¼ê¡† ¾É ¸Îɾ. - ì¤ö êô-æ¡È ¾¡¦Ò ¾É ¤²œ«¾Â£¤ìȾ¤¢º¤¡¾-¦¡ô ¦¾À§„ : ¦ø-À±ò¡¤¾-, ¹ºÉ ¤êö©ìº¤, º¯÷ ½ ¡º- Àª¡ñ -ò¡ª¡ô º¾£¾¦½«¾ê†ºñ¥¿À¯ñ. - ºº¡Á»¤¢½¹¨¾¨¡¾¦¡ô ¦¾¢˜²œ «¾µÈ¾¤¡¸û¾¤¢¸¾¤ ©¨¦½À²¾½¯½ª®ò ©ñ ¡¾-¦ô¡ ¦¾¢˜ ¯½«ö´Á®®®ñ¤£ñ®,©¿À--ó ¡¾-ìö®ìɾ¤£¸¾´®Ò»øÉΤñ ¦õ Áì½ ¨ö¡ì½©®ñ ¡¾-¦ô¡¦¾¢º¤¯½§¾ §ö-ª©ò ²ñ-¡ñ®¡¾-ºö®»ö´¸ò§¾§ó®¢˜ ²œ «¾. - ¦É¾¤Âº¡¾© Áì½ À¤õúº-ĢùÉìø¡Í¾-¢º¤²½ñ¡¤¾ Áì½ ¯½§¾§öêê† ¡÷ ¨¾¡¢¾©À¢-ó , À²©¨¤ò , §ö À°¾‰ Ä©ÀÉ ¢í¾Â»¤»¼Í¾¨¢› Ãê¡÷ §˜»¼. - Àºö¾Ã¥Ã¦È¡Ò¦¾É ¤²½¡ñ ¤¾¸§ò ¾¡¾§˜¡¾¤ Áì½ §˜ ªí ¦¿ìñ®À»©ñ ¸¼¡µøÈ¢˜À´õº¤ Áì½ ®¾É -. - ¢½¹¨¾¨ª¾Î¾È ¤Â»¤»¼-¸ò§¾§ó®Ã-;¨¢½ÁΤ, ;¨ì½©ñ® À²ˆºªº®¦½Îº¤¡¿ì¤ñ Á»¤¤¾- Áì½ -¡ñ ¸ò§¾¡¾-²©ñ ê½-¾À¦©«½¡ò©¦ñ¤£´ö . 49 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ - ¦®õ ª¯Ò ½ªò®ñ©½Â¨®¾¨¦‰¤À¦ó´Ã¹É급 ¦ñ¤£´ö À¢¾í »¸È ´Ã¸¼¡¤¾¡¾¦ô¡¦¾ ñ®´œ-®ñ ¡¸û¾¤¢¸¾¤ª´ˆ ºó¡. - ¦É¾¤À¤ˆºÄ¢ Áì½ §¡÷ ¨ÉÃø ¹É²¾¡¦È¸Àº¡½§ö , ²ÒÁ´È¡ñ »¼ Áì½ ê¡÷ £-ö ´ó¦È¸-»È¸´ Ã-¡¾-²©ñ ê½-¾¦¡ô ¦¾-ñ®´œ ®ñ ;¨¡¸¾ú À¡¾‰ . - ¢½¹¨¾¨Â»¤»¼-²¾¡Àº¡½§ö- Áì½ «õ»¤»¼©„¤¡¾È ¸À¯ñ ¦È¸Î‡¤ê¦† ¿£ñ¢º¤ì½®ö® ¡¾-¦ô¡¦¾Á¹È¤§¾©. ¢. ¡¾-²ñ©ê½-¾¢½ÁΤ¦¾ê¾ì½-½¦÷¡ ÃÀ´ºˆ ¡Èº¯½§¾§ö 쾸À»¾ö ´¡ó ¾--®ñ «°õ ó, À긽©¾³¾É Á«-Íõ¦¤… ¦¡ñ ¦©ò ªÈ¾¤Å굆 Ȫø ¾´ ¯È¾À¢ö¾ ì¿À-¾ö IJ, Á´È¨¤ò Ã-¢¤ö À¢©§-ö -½®©ö ¨ñ¤-®ñ «»õ 󩣺¤¯½À²óºñ À¡¾‰ Á¡È À§„ À¸ì¾À¡ó© ìø¡ªºÉ ¤Ä¯À¡©ó µ¯øÈ ¾È . ©¤„ ˜ , ¥‡¤®ÒÀ¯ñ ¡¾»ñ®¯½¡ñ §¸ó ©ò ¢º¤Á´È Áì½ ìø¡. À´ºˆ ´ó¡¾-À¥ñ®Ä¢É ĩɲ½¨¾©ªÈ¾¤Å¡´ð ó¡¾Àµö¾ Íõ À¯‰¾Õ´öª¾È ¤Å. ÁªÈ´¾À«ò¤¯½¥÷®ñ¸š ¼¡¤¾¦¾ê¾ì½½¦¡÷ Ä©´É ó®©ö ®¾©¦¿£ñ Ã-¡¾-²ñ©ê½-¾§®ñ ²½ ¨¾¡º-´½-©÷ , Á-æÈù£É -ö Ã-§¾©´ó¡¾-¦¡ô ¦¾¦¤ø , ´¦ó ÷¢½²¾®¦´ö ®ø-©ó, À»©ñ ùɺ¾¨÷¨-õ ¦½ÀìȨ ¢º¤²öì½À´ºõ ¤¦ø¤¢› ¯ó 2005 º¾¨÷ ¨õ-¦½ÀìȨ°ø¨É ò¤ 63 ¯ó, °ø§É ¾¨ 61 ¯.ó À²ºˆ À¯-ñ ¡¿ì¤ñ Á»¤Ã- ¡¾¦É¾¤¦¾¯½Àꩧ¾©. ©¤„ ˜ , À´ºˆ ®ñ ì¥÷ ÷©Ï¾¨©¤„ ¡È¾¸ªºÉ ¤Àº¾ö åæȪҡ¾-²©ñ ê½-¾¢½ÁΤ ¦¾ê¾ì½-½¦¡÷ £:õ 1. Àºö¾Ã¥Ã¦¦È ô¡¦¾º®ö »ö´Ã¹É¯½§¾§ö-»øÉ»ñ¡¦¾¦÷¢½²¾® ©¨Àº¾ö ¡¾-¯ºÉ ¤¡ñ-²½¨¾© À¯ñ-ºñ-ªí-ª,ð ¦´ö êö®¡¾¯… ¯¸ö ©É¸¨µ¾¤Í¸¤¡®ñ µ¾²œ À´õº¤. 2. ¢½¹¨¾¨¸¼¡¤¾¦¾ê¾ì½½¦÷¡¢˜ ²õœ «¾Ä¯¦Èø»¾¡«¾¯½§¾§ö ùÉꉸÀ«ò¤, ¯÷¡ì½ ©ö´¢½®¸¡¾º½¾Ä´ 3 ¦½º¾©µÈ¾¤ª˜¤Îɾ, £¸®£÷´²½¨¾©êóúÀ¯ñ-ºñ-ª½ì¾¨ê†ì½®¾© ª¾´ì½©¡ø ¾ Áì½ ²œê†ªÈ¾¤ÅùÉÄ©,É ¦®õ ªÀÒ ¯©ó ¡¸¾û ¤Â£¤¡¾-¦÷¢½²¾®¥½Àì-ó ²ñ-Á´È Áì½ À©ñ¡, ¸¼¡¤¾-²§½-¾ ¡¾-ù¡É ¸É¾¤¢¸¾¤. 3. ¦¾É ¤ Áì½ ¯ñ®¯÷¤¡¾À£ˆºÄ¹¸¢º¤£ñ¤¯½¡ñ-¦÷¢½²¾®Ã¹¦É ¾´¾©»ñ®¯½¡ñ- ¡¾-¯½ªò ®©ñ -½ ¨®¾¨¯…¯ö¸Ã¹ÁÉ ¡È²½ñ¡¤¾, ê½¹¾, ª¿Í¸©. 4. ¯½ªò®ñ©-½Â¨®¾¨®ìð ¡ò ¾-¦¾ê¾ì½-½¦÷¡ Á®®®ÀÒ ¦¨£¾È ¦¿ì®ñ °øÉê¡÷ ¨¾¡¢¾©À¢ó-, À©¡ñ ¡¿²É¾º½-¾«¾. 5. ¨¡ö 콩®ñ £¸¾´êñ-¦½ÄÏ Áì½ £-÷ -½²¾®©É¾-¡¾-®ìð ò¡¾-¢º¤Â»¤ÏðÃ-ª¸ö À´ºõ ¤ ù¨È¢› ªˆ´, À²ú󴣸¾´Àº¾ö åæȪҡ¾¦É¾¤ Áì½ ®¿ì÷¤¨¡ö 콩ñ®Á²©ÏðùÉê¼´êñນ¡ñ®£¸¾´ ¡É¾¸Îɾ¢º¤ວêິ ½¨¾¦¾©©É¾-¦¾ê¾ì½-½¦÷¡, ¨ö¡ì½©ñ®¥ñ-¨¾ê¿¢º¤Á²©Ã¹É¦ø¤¢› . 6. À²†´ê½¸ó¡¾£É÷´£º¤º¾¹¾ Áì½ µ¾, ¦½«¾ê®† ìð ò¡¾ªÈ¾¤Å À²ºˆ »ñ®¯½¡ñ ¦¢÷ ½ ²¾®, ¯÷¡ì½©ö´¡¾-¯½¡º®¦È¸-¢º¤¦ñ¤£ö´, ¨¾©Á¨È¤¡¾-§È¸¨ÀÍõº¥¾¡ªÈ¾¤¯½Àê©À¢¾í Ã- ¡¾²ñ©ê½¾¢½ÁΤ¦¾ê¾ì½½¦¡÷ µ¾¤ª¤˜ Îɾ¡¸¾ú À¡¾‰ . 50 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ 7. Àºö¾Ã¥Ã¦§È ¡÷ ¨øɦ‰¤À¦´ó ¢½®¸¡¾¡ìò ¾¡¾¨½¡¿¢º¤´½¹¾§ö- ©û¸¨¡¾-¥ñ©¡©ò ¥½¡¿ Áì½ Àꩦ½¡¾-Á¢È¤¢ñ-¡ò쾯½À²©ªÈ¾¤ÅµÈ¾¤À¯ñ-¯½¥¿, ¦øɧö-À»ñ©Ã¹ÉÁªÈì½Â»¤»¼- Áì½ §÷´ §ö-´®ó Ⱥ- Í™ ¡ìò ¾. 8. ¦¤úö À¦ó´®¾¤¯½À²©¡ìò ¾ ùÉÀ¯ñ-¸ò§¾§ó® Áì½ ¨¡ö 콩®ñ £¸¾´¦¾´¾©¢º¤-ñ¡¡ìò ¾ Ã¹É ¦ø¤¢›¦¾´¾©À¢í¾»¸È ´µ¾È ¤¦´ö ¡¼©Ã-¡¾-Á¢¤È ¢ñ-콩®ñ -¾Å§¾©. 9. £¦½-¾¯÷¡ì½©´ö ¢½®¸-¡¾-ª¾É -µ¾À¦®ªò©, ¡¾º½¾Ä´¦¤… Á¸©ìºÉ ´, ®ìø ½-½ Áì½ ¢½¹¨¾¨¦¸¦¾ê¾ì½½, ¦½«¾ê†²¡ñ °ºÈ ¢º¤¯½§¾§ö. 3. ວດັ ທະນະທາໍ ແລະ ຂໍມ້ ນຂາ່ ວສານ §¾©ì¾¸À»ö¾ Á´-È §¾©´ºó ½ì¨ò ½ê¿, ´ó¸©ñ ê½-½ê¿ºñ-©ó¤¾´´¾ ª¤˜ Áª©È ö ¾. §¾©ì¾¸ À»¾ö ¯½¡º®©É¸¨Í¾¨§öÀ°‰¾, ÁªÈ콧öÀ°‰¾ìɸÁªÈ´¢ó ½ö®ê¿-¼´, ¯½À²-ó Áì½ ´-ø À§œº¸ñ© ê½½ê¿ê†À¯ñÀº¡½ìñ¡¢º¤ªö À§…¤Â»´À¢í¾À¯ñ¸ñ©ê½½ê¿¢º¤¸ö¤£½½¨¾©Á¹È¤§¾©, ºñ- ˜Á´È´ø´ðì½ ºñ-ìգȾ, À¯ñ²œ-«¾-©É¾-¥ò©Ã¥¢º¤¦ñ¤£ö´ Áì½ À¯ñ-¯ñ©Ä¥¦¿£ñ-£Õ¯½¡-ñ ¡¾-¨õ-¨ö¤£¤ö ª¸ö ¢º¤§¾©ì¾¸À»¾ö . §¾¸ì¾¸®¸Ò ¾È À¸ì¾Ã©¡ðÀº¡ºÉ¾¤ê½-ö¤Ã¥ Áì½ ¹¸¤Á¹-¸©ñ ê½-½ê¿¯½¥¿§¾©¢º¤ª-ö , ¯¡ö ¯¡ñ »¡ñ ¦¾ Áì½ À¦ó´¢½¹¨¾¨Ã¹É£ö¤µ£Èø øú§¾©ì¾¸´¾¥ö-À«¤ò ê¡÷ ¸-ñ -ó.û ê©ò -¿¡È¼¸¡®ñ ¡¾-²ñ©ê½-¾¸©ñ ê½-½ê¿ Á´-È “êñ¤¯¡ö ¯ñ¡»¡ñ ¦¾, êñ¤¦¾É ¤ Áì½ À¦ó´¢½¹¨¾¨´ø-´ð콩ö¡ Áì½ £÷-£È¾¢º¤¸©ñ ê½ ½ê¿Á¹È¤§¾©, ê¤ñ ¦½¡ñ©¡˜¡½Á¦¸ñ©ê½½ê¿ê¦† ¾É ¤£¸¾´À¦ºúõ ´À¦¨ ùÁÉ ¡È¸©ñ ê½-½ê¿ºñ-©ó ¤¾´¢º¤§¾©À»ö¾” ¥÷©Ï¾¨¢º¤¡¾-²ñ©ê½-¾¸ñ©ê½-½ê¿ Áì½ ¦¾É ¤£¸¾´¦ó¸òÄì꾤©¾É -¥©ò Ã¥ -Á´È ¡¾À»ñ©Ã¹£É ö æñ¤£ö´´Âó 졽ê©ñ , ´ó£¾È ò¨´ö ꆫ¡õ ªºÉ ¤ Áì½ ´§ó ó¸©ò ºñ ¦©ö æ. ¡¦Ò ¾É ¤ Áì½ À¦´ó ¢½¹¨¾¨¸ñ©ê½½ê¿ê´† óìñ¡¦½½§¾©, ì¡ñ ¦½½¯½§¾§ö Áì½ ¡¾É ¸ Î¾É . ªºÉ ¤¦®õ ªÒ£í£¸¾û £÷£È¾ê©† Ãó ¸©ñ 꽽꿢º¤À°¾‰ ªÈ¾¤Å Áì½ ¦…¤ê†¯½¡º®À¯ñ¸ñ©ê½-½ ê¿ì¸´¢º¤¸¤ö £½-½¨¾©Á¹¤È §¾©, ¦¤‰ À¦ó´¡¾£öû£¸û¾, ¡¾À°ó¨Á°È Áì½ ¡¾-¡Ò¦É¾¤£÷-£È¾êó©ú ó ¤¾´¢º¤¸©ñ ê½-½ê¿Á¹È¤§¾©, ¦‰¤À¦ó´´½¹¾§öÀ¢í¾»¸È ´Ã-²¾ì½¡ò©¸©ñ ê½-½ê¿µÈ¾¤¡¸¾û ¤ ¢¸¾¤, ¯½¡º®¦È¸-¦É¾¤º½ìò¨½ê¿ì¸´¢º¤´¸-´½-÷©. À¯ó©¡¸û¾¤¡¾-Á졯¼È -꾤©É¾-¸ñ©ê½-½ê¿¡®ñ -¾Å§¾© ©¸É ¨Í¾¨»®ø ¡¾-;¨ì½©®ñ . À°¨ó Áຜົ່ °-ö ¦¿Àìñ©¢º¤¡¾-¡Ò¦¾É ¤¸©ñ ê½-½ê¿Ã-ì½®º®ÃÏÈù§É ¾¸Âì¡»®ñ »ø.É Àìºõ ¡À³˜ Áì½ »ñ®Àº¾ö ¸ñ©ê½½ê¿¢º¤¯½Àꩪ¾È ¤Å, ¦½¡ñ©¡˜ Á¸£ò©¸©ñ ê½-½ê¿ Áì½ £¾È ò¨´ö ê†À¯ˆº¨À¨ºˆ ¨À¦ˆº´Â§´. £÷´É £º¤¸©ñ ê½-½ê¿Ã¹ÉÁê©ÀϾ½¡®ñ À¤ˆºÄ¢À¦©«½ ¡©ò ª½Í¾©. 51 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ¯¡ö ¯¡ñ »¡ñ ¦¾, ³œ ³®ø ìø ½½ Áì½ ¿Ã§£É ÷£È¾¢º¤´ì𠽩ö¡¸ñ©ê½½ê¿ Áì½ ¦¤… ¦¸¨ ¤¾´¢º¤ê¿´½§¾©À¢¾í á¾²©ñ ê½¾À¦©«½¡ò© Œ ¦ñ¤£´ö ñ®ê¤ñ ºñ ꫆ ¡õ »®ñ »º¤À¢¾í Ã-®ñ-§ó ´ì𠽩¡ö ¸ñ©ê½-½ê¿¢º¤Âì¡. ¦‰¤À¦´ó ¡¾¯½©©ò ¦¾É ¤ê¾¤©¾É ¦ìò ½¯½¸ñ©ê½½ê¿, ¡¾-¯½©ò©£ò©ÁªÈ¤, ¡¾-º¾È -, ¡¾- ¢¼, ¡¾²´ò ¥¿Î¾È ¨¯›´ Áì½ ¦…¤²ò´ª¾È ¤Å À²ˆº²ñ©ê½¾£¸¾´»Éøæ¤ñ £´ö . À²´† 꽸󸼡¤¾¦ˆ´¸§ö , ¢½¹¨¾¨²œ«¾¸©ñ «÷ Œ Àªñ¡ò¡Ã¹´É óºñ êñ ¦½ÄÏ, ¦‰¤ À¦ó´®ö©®¾©¢º¤¸¼¡¤¾-«½Áͤ¢È¾¸Â£¦½-¾ Áì½ ¦õ´ú ¸-§ö- Ã-¡¾-À»ñ©Ã¹É 급 ¦ñ¤£ö´´´ó ¾ -½¥ò© Áì½ º÷©ö´£½ªò츴ºñ-©¼¸¡-ñ Ã-¡¾-¦É¾¤¦¾²ñ©ê½-¾¯½Àꩧ¾©. ¢½ÁΤ¡¾¢È¾¸ Áì½ ¦õú´¸§öªÉº¤µô©Ï˜Ãêñ©¦½½¢º¤²ñ¡, µô©Ï˜Ã£¸¾´ À¯ñ¥¤ò Áì½ À¯ñÀ£ˆº¤´ºõ ñ ÁÍ´£ö´ê¾¤©É¾¡¾À´ºõ ¤ Œ Á¸£ò©, À¯-ñ êñ¤-ñ¡Â£¦½-¾, -ñ¡¢-ö ¢¸¾¨´½ຫຳຊນົ À¯ññ¡¥ñ©ª¤˜ 츴ÏøÈ Áì½ À¯-ñ À¸êÁó ¹È¤¡¾-À¦´ó ¢½¹¨¾¨¯½§¾ê¯ò ½Äª¢º¤´½ ¹¾§ö-, ê¤ñ À¯-ñ ÁÍú¤¦½Îº¤¢Ó´-ø ¢¾È ¸¦¾-. 52 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ບດົ ທີ 8 ຊວີ ດິ ທາງສາສະໜາ ສາສະໜາໝາຍເຖງິ ຄາໍ ສງ່ ັ ສອນ ເຊ່ ງິ ໄດແ້ ກ່ ຫກັ ທາໍ ຄາໍ ສອນ, ຂໍຫ້ າ້ ມ ແລະ ຂໍປ້ ະຕິບດັ ຕາ່ ງໆ, ໝາຍເຖງິ ສ່ ິງທ່ ີຄວບຄມຸ ຈດິ ວນິ ຍານ ຄືຄວາມຫວງັ ຂອງຊວີ ດິ , ຄເື ຄ່ ືອງຍດໜຽວແຫງ່ ຄວາມປອດໄພ, ຄື ການປດົ ປ່ອຍຈດິ ວນິ ຍານ. ໂດຍທ່ວົ ໄປແລວ້ ຄວາມເຊ່ ືອກອ່ ນຈະເອ້ີນວາ່ ເປັນສາສະໜາໄດກ້ ຕໍ ອ້ ງປະ ກອບດວ້ ຍຜ້ກ່ຕໍ ງັ້ ຫື ພະສາສະດາ, ປດັ ຊະຍາ ຫື ແນວທາງຄາໍ ສອນ ແລະ ຜ້ເປີຍແຜ.່ ໃນສງັ ຄມົ ໂລດປດັ ຈບຸ ນັ ນ້ີ ມຫີ າຍສາສະໜາ ແຕສ່ າສະໜທ່ ີສາໍ ຄນັ ແລະ ມຄີ ນົ ນບັ ຖືຫາຍກວາ່ ໝແ່ ມນ່ ສາສະໜ າພດຸ , ສາສະໜາຄຣດິ ແລະ ສາສະໜາອິດສະລາດ. ບນັ ດາສາສະໜາເຫ່ ົານີ້ ລວ້ ນແຕມ່ ຄີ າໍ ສອນທ່ ີມີ ລກັ ສະນະຄາ້ ຍຄກື ນັ ຄືສອນໃຫຄ້ ນົ ປະຕິບດັ ໃນສ່ ິງທ່ ີດເີ ພ່ ືອສງັ ຄມົ , ແຕສ່ ່ ິງທ່ ີແຕກຕາ່ ງກນັ ຄື ພິທີກາໍ ໃນ ການປະຕິບດັ ແລະ ຄວາມເຊ່ ອື . 1. ສາສະໜາພດ 1.1. ຄວາມເປັນມາ £¿¸È¾ “²÷©ê½” Ͼ¨À«ò¤°øÉ»øÉ, °øɪˆÍõ¸È¾°øɦ½¹¸È¾¤©É¸¨À¹©˜, ²÷©ê½¦¾¦½Î¾¥¤‡ À¯ñ£¿¦º¢º¤°Éø»øÉ À§…¤°¾È ¡¾²¦ò ø©Ä©ÁÉ ì¸É . ®¡÷ £öê† ñ®«õ¦¾¦½Î¾²©÷ ˜ Àºš¸È¾ ²÷©ê½¦¾ ¦½Î¾¡ò ½§ö Íõ ¸È¾§¾¸²©÷ . ²©÷ 꽦¾¦½Î¾À¯ñ¦¾¦½Î¾êÀ† ¡¾‰ Á¡È ´ºó ¾¨÷¡¸È¾ 2500 ¯ó Áì½ ´ó°øÉ-ñ®«õÀ¯ñ-¥¿-¸-͸¤Í¾¨. °øÉ-ñ®«õ¦¸È -;¨µøÃÈ -꽸󮺾§óÄ©ÁÉ ¡ÈÄê, ¥-ó , »ö¤¡ö¤, Īɹ¸ñ-, À¡ö¾Íó, ¨†¯÷È, ¦óìñ¤¡¾, ²½´É¾, ¢½ÀÏ, 쾸, ´ö¤Â¡Àì¨ Áì½ ¨ñ¤´µó Èêø ‰¸Âì¡Ã¯½ÀꩪȾ¤Å À§„ ºòÀ©¨, À¯¾, ¦¤ò ¡½Â¯, ´½ÀìÀ§¨, ºò-©À-À§¨... ²©÷ 꽦¾¦½Î¾À¡ó©Ã-¯½Àꩺò-À©¨ Áì½ »È¤÷ À»ºõ ¤¦¤ø ¦©÷ Ã-º½©©ó ¯©ñ ¥÷®-ñ §¾¸²÷©Ã- ºò-À©¨´ó-ɺ¨ À²¾½¦¾¦½Î¾²÷©Ä©ÉÀ¦ˆº´Ä¯¥¾¡¦ñ¤£ö´ºòÀ©¨ ©É¸¨À¹©¥¾¡¡¾¯È¼-Á¯¤ 꾤©É¾-¡¾-À´õº¤, ¡¾-¯ö¡£º¤ Áì½ ¡¾-À°ó¨Á°¢È º¤¦¾¦½Î¾ºˆ . Ã-¦½ÄϪҴ¾¯½¡º® ¡ñ®¡¾Áª¡Á¨¡ Áì½ ¢¾©£¸¾´Ï˜£ö¤²¾¨Ã¢º¤£½½¦ö¤. À«ò¤¸È¾¦¾¦½Î¾²©÷ Ä©ÀÉ ¦ˆº´ ¥¾¡©ò Á©ê¡† ¿À©ó Áì¸É ¡ðª¾´ Áª¦È ¾¦½Î¾²©÷ ¨ñ¤Ä©ÄÉ ¯¥½Àì-ó »È¤÷ À»õº¤Ã-©-ò Á©-ª¾È ¤Å ê† ¦¾¦½Î¾²©÷ À¢í¾Ä¯À°ó¨Á°È¦¾¦½Î¾Ä¸¡É ºÈ -Áì¸É . ¡¾--ñ®«õ¦¾¦½Î¾²©÷ ®Ò´¡ó ¾-꿲êò óÀ¢í¾À¯ñ-¦½´¾§ò¡ÁªµÈ ¾È ¤Ã© ²¼¤Áª¨È º´»ñ®-ñ®«õ ¦ò-ªÒ¡ñ-´¾¥¾¡®ñ-²½®÷ì÷©®ò©¾´¾-©¾ Áì½ ¯½²ô©ª¾´Íñ¡ê¿£¿¦„¤¦º¢º¤¦¾¦½Î¾§¾¸ ²÷©¦È¸-;¨¥½ê¿®÷-ªñ¡®¾©³ñ¤ê¿À¯ñ£˜¤£¾¸ Áì¸É Áª£È ¸¾´²ºÉ ´ Áì½ À¡©ó ¦©ñ ê¾£©ò µ¾¡ ®¿À²ñ-¡¦÷ ö- Àˆº¤Ãº¡¾©¦¿£ñÀ§„ ¸ñÀ¡©ó , ¸ñÁªÈ¤©º¤, ¡¾¢›À»ºõ ÃÏÈ, À¯ó©º¾£¾- »¾É -£¾É Áì½ ¸ñ-¦¿£ñ-꾤¦¾¦½Î¾. 1.2 ພະສາສະດາ, ຄາໍ ພີແລະຫກັ ຄາໍ ສອນ ກ. ພະສາສະດາ ²½¦¾¦½©¾¢º¤¦½¦½Î¾²÷© £õ²½¦¿´¾¦¿²÷©ê½À¥í¾ ´ó²½-¾´À©ó´¸È¾“¦©ò êñ©«½” À¯ñ-ºìö©¢º¤²½À¥í¾¦©÷ Âêê½-½ Áì½ -¾¤ ¦òì´ò ½¹¾´¾¨¾ Á¹¤È À´ºõ ¤¡½®ò-ì½²ñ©¯½Àê© 53 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ º-ò À©¨. ຂ. ຄາໍ ພີ £¿²óÃ-²÷©ê½¦¾¦½Î¾ Àºš ¸È¾ “£¿²ó²½Äª¯©ó ¡ö ” ¯½¡º®´ó 3 ϸ© êóú»¸®»¸´®-ñ ê¡ô Àºö¾Íñ¡ê¿£¿¦º-¢º¤²½²÷©ê½À¥¾í Áì½ ¸òÄ-ªÈ¾¤Å ¢º¤²½²÷©ê½¦¾¦½Î¾. £¿²²ó ½¯©ó ¡ö ¯½ ¡º®´ó 3 ϸ© £:õ - -(1) ¸òÄ-¯©ó ö¡ À¯ñ-£¿²¸ó Ⱦ©É¸¨¸Äò -, ¦-ò ¦¿ìñ®Ã¹É²¡ò ¢,÷ ¦¾´½À--¯½ªò®ñ© Áì½ Í¡ñ ¡¾-Ã-¡¾-¯½ ¡º®ê†¡½ê¿ê¾¤¦¾¦½Î¾ (2) ²½¦÷ªñ-¯ó©ö¡ À¯ñ-£¿²ó²½¦©ø ¸È¾©É¸¨Íñ¡ê¿£¿¦º-¢º¤²÷©ê½¦¾¦½Î¾ ©¨¦½À²¾½Á´È-¦ñ©¥½ê¿ (3) ²½º½²êò ¿¯©ó ö¡ À¯ñ-£¿²¡ó Ⱦ¸À«¤ò ê¿´½ì½©ñ®¦¤ø ຄ. ຫກັ ຄາໍ ສອນ Í¡ñ £¿¦º-¢º¤²½²©÷ ê½À¥¾í Á®¤È ºº¡À¯-ñ ¦º¤ì½©ñ® £õ ¦ò-ê¿ Áì½ ì½©ñ®¯½ë½´ñ©ê¿. ©¨ê‰¸Ä¯ÁìɸÍñ¡ê¿£¿¦º¢º¤¦¾¦½Î¾²÷©Á´È “¦…¤Ã©¡ðª¾´ê†À¡©ó ¢› Áì½ ´óµøȪ¾´ê¿ ´½§¾© ªÉº¤ªö¡µøȲ¾¨ÃªÉ¡ö© 3 ¯½¡¾- £õ º½-ò©¥ñ¤, ê÷¡¢ñ¤ Áì½ º½-ñ©ª¾. º½-ò¥ñ¤ Ͼ¨À«ò¤ £¸¾´®êÒ È¼¤ ê÷¡¦¤… ê÷¡µ¾È ¤ÃÂì¡®š £Ò ¤ö ê´† ñ ´ó¡¾¯¼È Á¯¤, ê¡÷ ¢ñ¤ Íõ ê¡÷ ¢½ª¾ £õ Âì¡À»¾ö š ´²ó œÀ¯ñ £¸¾´ê÷¡, £¸¾´¦÷¡´§ó ¸‰ £¾¸, º½©ñ ª¾ £õ £¸¾´®´Ò ªó öª¸ö Ͼ¨À«¤ò ¦®ñ ²½¦…¤Ã Âì¡š®ÒÁ´È ¢º¤À»ö¾. ¦ñ¤ì¸´Áì¸É £¿¦º¢º¤²÷©ê½¦¾¦½Î¾ Á´È µô©Ï˜Ã¯ñ©§½¨¾êó¸ú Ⱦ Âì¡À¯ñ¦…¤êóú´ó µøȪ¾´ê¿´½§¾©, À¡ó©¢›À¯ñįª¾´º¿¾© Áì½ À¹©¯ñ©Ä¥Ã-ê¿´½§¾©, ®ÒÄ©ÉÀ¡ó©¢›¥¾¡ ¡¾-¦É¾¤¦-ñ Íõ ¡¾-©-ö ®ñ-©¾-¢º¤Àꮲ½À¥í¾ÁªÈµ¾È ¤Ã©. º©÷ ´ö £½ªò¢º¤´½-©÷ ª¾´ Í¡ñ ê¿£¿ ¦º-¢º¤²÷©ê½¦¾ ¦½Î¾£õ “£¸¾´¦¡÷ ” £¸¾´¦÷¡¢º¤´½©÷ ˜ £õ¡¾-Í÷©²-í ¥¾¡£¸¾´ê÷¡, £¸¾´ê÷¡ Íõ £¸¾´¦÷¡˜ Á´ÈÀ¡©ó ´¾¥¾¡ “¡¿” £õ ¡¾-¡½ê¿¡¾-¡½ ê¿¢º¤´½-©÷ À¡ó©´¾¥¾¡ 3 꾤 £õ 꾤¡¾¨, ¸¾¥¾ Áì½ ¥©ò Ã¥. ©¸É ¨À¹©˜ , ²©÷ 꽦¾¦½¡ò ½§ö¥¤‡ ´ó¡¾ñ®«õ㿦¤„ ¦º º-ñ À¯-ñ Í¡ñ £¿²¢ó º¤²©÷ 꽦¾¦½Î¾ ë¾½À¯ñ£ø°ø¯É ½À¦©ó ꥆ ¤ò ÃÍñ¡Á¹È¤£¸¾´¥ò¤ 4 µÈ¾¤Àºš¸È¾ “º½ìò¨½¦ñ©¦† Íõ º½ìò¨½¦©ñ ¥½ê¿ê¤ñ ¦†” À§¤… À¯ñ¡ö©¢º¤ê¿´½§¾©ÁêÉ£õ: ê÷¡¢½ £¸¾´À¯-ñ ê¡÷ ¦½´÷Äê À¹©²¾Ã¹Éê÷¡ -Âò ë© ¡¾-©®ñ ê¡÷ Íõ ©ñ®¡òÀ쩪ñ-¹¾ ´ñ¡£½ Á¸ê¾¤¯½ª®ò ñ©À²ˆºÃ¹É²íê¡÷ 1.3. ນກິ າຍພດຸ ທະສາສະໜາ ນກິ າຍສາສະໜາຜດຸ ແບງ່ ອອກເປັນ 2 ນກິ າຍຄື : 54 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ກ. ນກິ າຍຫິນະຍານ (ເຖຣະວາດ) ò¡¾¨À«ë½¸¾©À¯ñ ò¡¾¨ê¨ó ©ô «õ ªíÀ©ó´¢º¤£¿¦¤„ ¦º©˜¤À©ó´¢º¤²½²÷©ê½À¥¾í , ²©÷ ÁêÉ©¨®Ò´ó¡¾©©ñ Á¯¤ÁªµÈ ¾È ¤Ã© £õ «ªõ ¾´Á¸ê¾¤ºñê†À£¨ó ¯½ª®ò ñ©´¾Áª£È ˜¤ ²½²÷©ê½À¥í¾ ªÒ´¾£½-½¦¾¸ö¡ê¤ñ ;¨Ä©ÁÉ ¨¡¡ñ-ºº¡À¯ñ-¡÷´È Áì½ ´£ó ¸¾´À¹ñ-®Ò£õ¡-ñ . ÁªÈ콡´÷È ¡´ð ¡ó ¾- ¡¾È ¸¹¾¡ñ ¸È¾ À¯ñ¡È´÷ ꡆ ¾É ¸Îɾ Áì½ Íû¾¦½ÄÏ¡´È÷ ꆫõÁ¸ê¾¤ºñÀ¡¾‰ ꯆ ½ª®ò ñ©¡ñ-´¾ÁªÃÈ ©Å ˜ Íɾ¦½ÄÏÁì¸É À¯-ñ ²¾¹½-½®¦Ò ´ö ®ø-®ÂÒ °©´½-÷©Ä©É;¨. À¯-ñ ¨¾--ºÉ ¨Áì¸É ¡´ð ó£¿À¸í¾Ã¹É ²¸¡ê†«£õ ¿²ªó ¾¨Âª˜ ¸È¾ “¹-ò ½¨¾-” ¹ò-½¨¾ À¯ñ¡ò ¾¨ê«† ªõ ¾´£¿²óµÈ¾¤À£¤„ £©ñ Áì½ À£¤„ £ñ©êñ¤²¾¨-º¡ Áì½ ²¾¨Ã-¥ò©Ã¥ºñ-´£ó ¿º½ê®ò ¾¨¸¾È À´ºúõ Ä©É®¸©À¯ñ-²½²ò¢÷Áìɸ²¼¤ÁªÈ£ò© Ã-Ã¥¸È¾»ñ¡°øɨò¤ Íõ ªÉº¤§ø-°øɨò¤¡ðÀ¯ñ-®¾®Áìɸºñ-šÀºš¸¾È -ò¡¾¨¹-ò ½¨¾- Íõ À«ë½¸¾©-ò ¡¾¨¹ò-½¨¾-´ó¡¾--®ñ «Ãõ -¯½Àꩦóì¤ñ ¡¾, Äê, ²½´É¾, 쾸 Áì½ ¢½ÀÏ- (¡¿¯øÀ¥¨). ຂ. ນກິ າຍມະຫາຍານ -ò¡¾¨´½¹¾¨¾- À¯ñ ò¡¾¨êó¨©ô «õª¾´£¿²êó Ć ©É©ñ©Á¯¤ÃÏÈùêÉ ñ ¦½ໄÏ Ã¹É«¡õ ¡ñ®¦½ ²¾®Á¸©ìɺ´ Áì½ «õ¸È¾À¯ñ¨¾Ã¹È¨ “¦‰¤´½÷©¢É¾´±„¤Ä©É;¨¡È¸¾”. ²òêó¡¿Ã¡¾¯½ªò© ®ñ©¡ðÁª¡ªÈ¾¤ £õ«õÀºö¾©É¾¥ò©Ã¥À¯ñ¦…¤¦¿£ñ ¥½§øªÉº¤°øû¨ò¤Â©¨®ÒÀ¥©ª½-¾˜ «¸õ ¾È À¯ñ-ê¿ ´½©¾, ®ªÒ ºÉ ¤º¾®ñ©«¾É ¥©ò Ã¥®±Ò ñ¡Ä±-È ¿. -ò¡¾¨´½¹¾¨¾-´ó¡¾--ñ®«Íõ ¾¨ µÈ¯ø ½Àê©¥-ó , ¹¸¼© ¾´, ¨†¯È÷ , À¡ö¾Íó Áì½ êÀò ®©. 2. ສາສະໜາອດິ ສະລາມ 2.1. ຄວາມເປັນມາ £¿¸¾È “ºò©¦½ì¾´” À¯ñ ²¾¦¾º¾ë®ñ Á¯¸¾È ¦ñ ªò, ¡¾¨º´»®ñ , ¡¾º®ºÉ ´. ¦¿ìñ® °Éøê† ®ñ «¦õ ¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´ Àºš ¸È¾ “´÷©¦½ìò ” Á¯¸¾È °É-ø º®-ºÉ ´ªö-, °øɦ½Á¹¸¤¦-ñ ªò¦¾ ¦½Î¾ºò¦½ì¾´À¡ó©Ã©òÁ©ê½À짾¨ Ã꽸®ó º¾§ó©¨ê‰¸Ä¯ Àºš ¸È¾ª¾À¸ñ ºº¡¡¾¤ À§…¤À¯ñ ©ò Á©«…«¾¢º¤§¾¸º¾ëñ®. ¦¾¦½Î¾ºò©¦½ì¾´À¯ñ-¦¾¦½Î¾ê´† °ó Éø ñ®«Íõ ¾¨§¾©Í¾¨²¾¦¾ê‰¸Âì¡. ¦¾¦½Î¾ºò© ¦½ì¾´Á´È-·¤Ã¥¿¸-¦¾´¦¾¦½Î¾Ã¹¨úÃ-Âì¡ ê´† £ó ö--ñ®«®õ ªÒ ԡȸ¾ 500 ìɾ-£-ö µªøÈ ¾´ ¦È¸-ª¾È ¤Å¢º¤Âì¡. ¯½Àê©ê† ñ®«õ¦¾¦½Î¾ºò¦½ì¾´ À¯ñ¦¾¦½Î¾¯½¥¿§¾©Ä©ÁÉ ¡¡È ´÷È ¯½Àꩺ¾ëñ® Áì½ ºó ë¾-, ¯¾¡©ò ¦½«¾-, ®¤ñ ¡½ì¾Àê©, ºò-©À-À§¨, Àºµ®ò , ª¸¼¡¡.ó -º¡¥¾¡š ¯½Àê©ê´† ¯ó ½§¾¡º®ñ «ºõ ò©¦½ì¾´ À¯-ñ ¥¿-¸-;¨Ä©ÉÁ¡Èº-ò À©¨, ¥-ó , Äê, ¦½À¯-. ¦¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´ À¯-ñ ¦¾¦½Î¾Àº¡½À긽-¨ò ö´£õ-®ñ «¦õ ©ñ ê¾Ã-²½À¥í¾¦ø¤¦÷© ²¼¤º¤ö ©¼¸Àꉾ˜ . 2.2. ພະເຈົາ້ ແລະພະສາສະດາຂອງອິດສະລາມ ¦¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´ À¯ñ-¦¾¦½Î¾Àº¡½À긽-¨ò ö´£õ -ñ®«õ²½À¥í¾ºö¤©¼¸¸È¾À¯ñ-Àꮲ½ À¥¾í ¦¤ø ¦©÷ ,À¯-ñ °Éø¦¾É ¤Âì¡, Àꮲ½À¥í¾¢º¤¦¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´ §¸ˆ Ⱦ “ºñ Àì¾½ Íõ ¸¾È º¾Íú¾”. 55 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ §¾¸´©÷ ¦½ì-ò êúóÀ£„¤£©ñ 澦½Î¾¥½®úðò¨´ö ¡ñÀºš§¢ˆ º¤²½À¥í¾ Áª´È ó¡¾Àºš §¡ˆ 𥽴«ó ɺ¨ £¿ê†¦½Á©¤À«ò¤£¸¾´À£ö¾ìö®´¾ªÒêɾ¨¯½Â¹¨¡Ã¹´É ¦ó ¿-¸-¦½Á©¤ £¸¾´À£ö¾ì®ö ¦¤ø ¦©÷ . ¦¿ì®ñ ¦¾¦½©¾ À§…¤Ï¾¨À«¤ò °øû¡ðªú ¤˜ ¦¾¦½Î¾˜ ´ó§¸ˆ Ⱦ “ºñº½´ò ´»ø ¿Ï©ñ ” À¡©ó À´úºõ ¸-ñ êó 29 ¦ò¤¹¾ £.¦ 570. 2.3. ຄາໍ ພີ ແລະ ຫກັ ທາໍ ຄາໍ ສອນຂອງສາສະໜາອິດສະລາມ £¿²¢ó º¤¦¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´ Àºš¸È¾ ¡÷뽺Ⱦ À§¤… ¢¼Ã²¾¦¾º¾ëñ®¸¾È “¡¾ëŒº¾” ´ó £¸¾´Ï¾¨¸È¾ ¡¾º¾È , ¡¾êȺ¤¢›Ã¥ «Àõ ¯ñ£¿²¦ó ñ¡¦©ò À§…¤ì¸´Àºö¾£¿¦º¢º¤²½´½¹½ ´ñ©Ä¸Éê¤ñ Ï©ö À«¤ò 114 ®©ö (114 §øÀë¾½). Íñ¡£¿¦º¢º¤¦¾¦½Î¾º©ò ¦½ì¾´¯½¡º®´Íó ¡ñ £¸¾´À§ºˆ Íõ ¦©ñ ê¾ 6 ¯½¡¾ Áì½ Íñ¡¯½ ª®ò ©ñ 5 ¯½¡¾-. ¦ñ©ê¾ 6 ¯½¡¾-¯½¡º®´ó ¦©ñ ê¾Ã-²½ºñ-Àì¾½ ¦ñ©ê¾Ã-¦¾¦½©¾ºö¤¡úº-Å Áì½ À§ºˆ ¸¾È ´ø»¿Ï©ñ À¯-ñ ²½¦¾¦½©¾ºö¤¦÷©ê¾É ¨. ¦ñ©ê¾Ã-£¿²¡ó ÷뽺Ⱦ- ¦ñ©ê¾Ã£¿À§ºˆ 긆 ¾È Àꮲ½À¥í¾À¯ñ°Éø ¿£¿¦º´¾Ã¹É´»ø ¿Ï©ñ ¦ñ©ê¾À§ˆºÃ¸ñêó ²½À¥í¾²²ò ¾¡¦¾Âì¡ Ã¹ÉÀ¯ñ ¸ñ긆 ò¨¾¥½ªºÉ ¤»ñ®°-ö ¡¿¡¾-¡½ ê¿À´ˆº´ó§¸ó ò©. ¦©ñ ê¾ Áì½ À§ˆº¸È¾ ê÷¡¦…¤ÃÂì¡À¯ñįª¾´¡ö©¢º¤²½À¥í¾ Í¡ñ ¡¾-¯½ª®ò ©ñ 5 ¯½¡¾- ¡¾¯½ªò¨¾ª²Ò ½À¥¾í µÈ¾¤Îɺ¨Î‡¤£˜¤Ã§¸ó ©ò ¡¾¦¸©´ö À§…¤§¾¸´÷©¦½ìò´ Àºš¸È¾ “ì½´¾©” µ¾È ¤Éº¨ 3 £¤˜ ª´Ò œ ª¾´¡©ö ÁìɸÁ´-È ¯½ªò®©ñ 5 £˜¤ ª´Ò .œ ¡¾-®ðì¥ò ¾¡ê¾- Ͼ¨À«¤ò ¡¾-§È¸¨Àͺõ °øêÉ ¨úó ¾¡¥ö- ¡¾«õ¦òºö© À§¤… §¾¸´©÷ ¦½ì´ò Àºš ¸È¾ “¡¾«õ®¸©” À§…¤À¸ì¾ 1 À©õº Àìú󴯽ªò®©ñ Ã- ´œê¿º©ò ¢º¤À©õº 9 Á¹È¤¯½ªòêò º©ò ¦½ì¾´ À§¤… Àºš¸È¾ À©ºõ -ì´ð ¾©º-. ¡¾-À»©ñ ²êò ó¦½Á¹¸¤®÷- £õ §¾¸´©÷ ¦½ì´ò ê÷¡£ö- ¥½ªÉº¤Ä©ÉÀ©-ó 꾤į¦½Á¹¸¤®÷-ê†À´õº¤ À´¡½ µ¾È ¤Îɺ¨Î¤‡ £˜¤Ã§ó¸©ò . 2.4. ນກິ າຍສາສະໜາອດິ ສະລາມ ນກິ າຍສາສະໜາອິດສະລາມແບງ່ ອອກເປັນ 2 ນກິ າຍໃຫຍ່ ໆຄື : ກ. ນກິ ານສນຸ ນີ À¯ñò¡¾¨ê†´¦ó ¾¦½¡ò ½§ö ;¨êó¦©÷ £¿¸È¾ ’’¦÷ ’ó ’ Á¯¸È¾ «ªõ ¾´Á®®¦½®®ñ À©´ó Áì½ ®ÀÒ ¹ñ ©É¸¨¡ñ®¡¾Á¡ÉÄ¢©ñ©Á¯¤²¸¡¦÷ó º¡¥¾¡ñ®«£õ ¿²Âó ¡Í¾µÈ¾¤À£„¤£©ñ Áì¸É ¨ñ¤ñ®«õ£¿ ¦º¦÷ êó ¦† ¾¸¡ö ì÷È ê¿º©ò ¢º¤´»ø ¿Ï©ñ ì¸®ì¸´Ä¸É ²¸¡¦÷ «ó Àõ º¾ö £¿²ó¡;À¯ñ¦¡ˆ ¾¤ì½¹¸È ¾¤ 56 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ²½À¥¾í ¡ñ®´½-÷©²¸¡¦÷--óÀ¹-ñ ¸È¾¹ö¸Î¾É ¦¾¦½Î¾ Áì½ ¡¾-À´õº¤ £¸-¥½Ä©É»®ñ Àìºõ ¡¥¾¡°É-ø ®ñ «õ¦¾¦½Î¾ª¾´¯½À² -óÀ©´ó Áì½ Ä©»É ñ®¡¾-¨-ò ¨º´¥¾¡§´÷ §-ö º©ò ¦½ì¾´. ຂ. ນກິ າຍຊອີ ະ -¡ò ¾¨ §ºó ½À¯ñ--ò¡¾¨¦¾¦½-ò¡½§-ö ¯½´¾-»Éº¨ì½ 10 ¢º¤-¡ò ¾¨¦-÷ -ó Ä©ÉÁ¡È ²¸¡ºó ë¾-, ºò£ñ¡ Áì½ º½»½®¼-²¸¡§óº½-ñ®«õÁªÈ¦½À²¾½£¿²ó¡;- ®Ò¨º´»ñ®£¿¦º-¦÷--ó Áì½ «õ¸È¾ºò;-À¯ñ-°øÉ»ñ®º¿¾©êñ¤ê¾¤Âì¡ Áì½ ¸ò¨¾ À§…¤À¯ñ¦ˆ¡¾¤ì½¹¸ú¾¤ ²½À¥í¾¡®ñ ´½-÷©. 3. ສາສະໜາຄຣດິ ສະຕຽນ 3.1. ຄວາມເປັນມາ ¦¾¦½Î¾£ë©ò À¯ñ¦¾¦½Î¾ê¦† ®õ Àºˆ ¤´¾¥¾¡¦¾¦½Î¾§¾¸µ¸ò À²¾½¦¾¦½©¾°Éøª¤˜ ¡Ò À¯-ñ §¾¸µò¸ Áì½ -®ñ «¦õ ¾¦½Î¾¥ø©¾´¾¡Èº- ²¼¤Áª´È ó¡¾-¯ñ®¯÷¤ Áì½ Á¡ÄÉ ¢Ã¹´É 󣸾´ì½ º¼©Àì¡ò À§¤… , »º®£º® Áì½ ÀϾ½¦ö´¢›. ¦¾¦½Î¾£ëò© À¯ñ-¦¾¦½Î¾Á®®Àº¡½À긽-ò¨ö´ £õµô©«õ²½À¥í¾ºö¤©¼¸À¯ñ-Íñ¡ Áì½ À¯ñ¦¾¦½Î¾ê†À˜ Îñ¡Ã£¸¾´»ñ¡¢º¤´½©÷ §¾© Áì½ £¸¾´¦ñ©ê¾Ïñ˜£ö¤. °Éøê†À¯ñ¦¾¦½©¾Ã¦¾¦½Î¾š Á´È ²½À¨§ø êÀ† ¡ó©À´ˆº ¸ñêó 21 êñ¸¾ ².¦ 543 ¡ö¤¡ñ® ¸ñ-¦÷¡ êó¡¤÷ À§ëø§¾Áì´ ¯½Àꩺ©ò ¦½ì¾Áº. ²½À¨§£ø õªö¸Áꢺ¤²½À¥¾í ꆦ¤‰ ì¤ö ´¾§È¸¨ §¾¸µò¸ Áì½ ´¸-´½-©÷ . 3.2. ຄາໍ ພີຄຣດິ £¿²Ãó ¦¾¦½Î¾ £ëò© £õ ²½£¿²ó îÀ®ò À§¤… À¯ñ £¿²êó †¦¿£ñ Áì½ ¦ñ¡¦ò©¢º¤ §¾¸µò¸ Áì½ £ëò©. £¿²ó©„¤¡¾È ¸«Àõ ¯ñ ®ñ ê¡ô ¡¾»¸®»¸´¯½´¾ 1400 ¯ó ¡Èº £.¦ ¯½¡º®´¦ó º¤ ²¾¡À¡¾‰ Áì½ ²¾¡ÃÏ.È ²¾¡À¡‰¾ Íõ ²¾¡À©´ó À¸í¾À«¤ò ¡¾¦É¾¤Âì¡, ¡¾¦É¾¤´½÷©, ¡¾¦¾É ¤§ö §¾© Áì½ À캈 ¤¢º¤§¾¸µò¸. ²¾¡ÃÏÈ À¸¾í À«¤ò ¡¾-²½¨¾¡º-¢º¤²½¦¾¦½©¾Ã-ÁªÈ콨¡÷ ÁªÈ콦½ÄÏ¢º¤Âì¡. 3.3. ພິທີກາໍ ²êò ¡ó ¿ê¾¤¦¾¦½Î¾´£ó ¸¾´¦¿£-ñ ;¨ªÒ¡®ñ §¾¸£ë©ò ©¨¦´ö ®-ø . §¾¸£ë©ò ªºÉ ¤¦½Á©¤ ¦©ñ ê¾µ¾È ¤Áê¥É ò¤ªÒ²½À¥¾í ©É¸¨¡¾-À¢í¾»®ñ ¦ò-¦ñ¡¦ò© 7 ¯½¡¾- ¦ò-ì¾É ¤®¾®, ¦-ò ¡¿ìñ¤, ¦ò-´½ ¹¾¦½-ò©, ¦ò-Á¡®É ¾®, ¦ò-À¥ó´£ö-Ä¢,É ¦ò-º½-¡÷ ´ö Áì½ ¦ò-¡¾È ¸. ¦½À²¾½¦-ò ì¾É ¤®¾®, ¦ò-¡¿ìñ¤ Áì½ ¦ò-º¾-÷¡´ö À¯-ñ ¦ò ꆻ®ñ ĩɲ¼¤£¤˜ ©¼¸Ã§ó¸ò©. 3.4. ປະຫວດັ ຂອງເຍຊ °øÉ¡Òª˜¤¦¾¦½Î¾£ëò©¢›ÃÂì¡£õ ²½À¨§ø£ëò© ²½ºö¤¯½¦ø©Ã¯ó ².¦ 543 ê† ¯½Àê© ºò©¦½ë½Áº- (ISRAEL) À¯ñ®÷©¢º¤¾¤ ´¾Àì¨ Áì½ Â¨À§®. À´ºˆ ¾¤ ´¾À쨴óêɺ¤ Á¡ÃÈ ¡É 57 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ¥½£º©, ¨À§®Ä©É²¾¾¤Ä¯À´ºõ ¤À®Àì»´À§¤… À¯ñ ²´ø ì¿À¾ö À©´ó À²ˆº¥©ö ê½®¼-¦¿´½Â- £ö¸ª¾´£¿¦„¤¢º¤ìñ©«½®¾ªÒ´¾¡ð¡ñ®´¾µøÈÀ´õº¤¾§¾Àì Áì½ Ä©û»ñ®¡¾-¦ô¡¦¾ª¾´¦´ö £¸-. Ã-À¨ö¾Ä¸ ²½À¨§ø ¦ö Ã¥¦ô¡¦¾²½£¿²Àó ¡¾‰ , À´ˆºº¾¨÷Ä©¯É ½´¾ 30 ¯ó Ä©ÉÀ솴¦¤„ ¦ºª¾´ì¿²ñ¤ Áì½ Àºšªö Àº¤¸¾È À¯ñ ®©÷ ¢º¤²½À¥í¾, ²¸¡§¾¸ຢີ¸ê†®ñ «õ¦¾¦½Î¾£ë©ò ²¾¡ñ À§ºˆ ¸¾È ²½À¨ §£ø õÀ´§ºò ¾ê²† ½¨¾Â츾ĩɯ©Ã¹ÉìöງມຳÀ²ºˆ Ä«È®¾®Ã¹É´¸-´½-©÷ Áì½ ¦ºÍñ¡ê¿ê†Áê¥É ¤ò À²ˆºÄ¯¦È¦ø ½¹¸ñ ²½À¨§ø §È¸¨°Éêø ¡÷ ¨¾¡ Áì½ »¡ñ ¦¾°ÀøÉ ¥®ñ ¯¸È ¨Ã¹É©¥ó ¾¡¡¾-À¥®ñ À¯-ñ µÈ¾¤¯½ ;©À¯-ñ °-ö ê¿Ã¹ÀÉ ¡ó©¡¾-츴¡ñ-¢º¤¡´È÷ £ö ¢› À¯ñ-¡÷È´-ɺ¨ÅÀ»ñ©Ã¹É²¸¡¨ò¸ê†À£„¤£ñ©Ã¦¾ ¦½Î¾À©ó´Â¡©Á£É-¸È¾ ²½À¨§ø¥½ê¿¡¾-Á¨¡¦¾¦½Î¾. -º¡¥¾¡š²¸¡¢É¾Í¸¤Âë´ñꆴ¾ ¯ö¡£º¤®Ò²ðÃ¥ µÉ¾-¸È¾²½À¨§ø¥½¦÷´¡¿ìñ¤°øÉ£ö- Áì½ ¯½ªò»ø®¦ñ¤£ö´. ©É¸¨À¹©š ²½À¨§ø¥‡ «õ¡ ¥ñ®¡÷´ªö¸ Áì½ Á¢-Àêò¤Ä´É¡¾¤ເ¢-. Ã- £.¦ 33 ê†ÀóÀ¢ö¾Â¡Â¦ê¾º¡À´õº¤À¨ëø§¾Àìñ´, À¹©¡¾£˜¤š«õ¸È¾ ´ó£¸¾´¦¿ £ñ ;¨Ã¯½¹¸©ñ ¦¾©¢º¤¦¾¦½Î¾£ë©ò Àºˆ ¤¥¾¡À´ºˆ ²½À¨§øÀ¦¨§¸ó ©ò À²¾½«¡õ £ô¤Ä´¡É ¾¤ ເ¢˜ ®ñ©¾¦ò©¦¾-÷¦©ò ²¾¡ñ-Ïö©¹¸¤ñ ª´Ò ¾´ó¢¾È ¸ì¡õ ñ į급 ¸È¾ ²½À¨§ø ¡ñ®³œ£õ§ó® Áì½ ¯½¡©ö ª¸ö ùºÉ ½-÷¦©ò ꥆ ¤ö »¡ñ ²¡ñ ©Äó ©ÀÉ ¹-ñ ´ó°-ö À»©ñ ùɮñ-©¾¦¾¸¡ö ´¡ó ¿ì¤ñ Ã¥ ¥‡¤Ä©É¥ñ©ª˜¤¡÷È´ À²ˆº¦º¦¾¦½Î¾ª¾´Á¸ 꾤¢º¤²½£ëò©À²†´¢›À»ñ©Ã¹É¡¾¯¾®¯¾´¢º¤²¸¡Âë´-ñ ®Ò´°ó -ö Ã-À¸ì¾ªÒ´¾¦¾¦½Î¾£ëò© ¡¾¨ À¯ñ-¦¾¦½Î¾¦¿£-ñ Áì½ ¥½Àìó-»÷ȤÀ»ºõ ¤. 58 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ບດົ ທີ 9 ASEAN ກບັ ການປກົ ປກັ ຮກັ ສາສະພາບແວດລອ້ ມ 1. ຄວາມໝາຍຂອງສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ¦…¤Á¸©ìɺ´ Á´È¦ñ®²½¦…¤êñ¤¯¸¤ê†´ó§ó¸ò© Áì½ ®Ò´ó§ó¸ò©À§…¤À¡ó©¢›ª¾´ê¿´½§¾© Íõ ´½©÷ ¦É¾¤¢›ê†µÈøººÉ ´À¯í¾Ï¾¨Ã©Î‡¤ À§„ £ö, ¦©ñ , ²õ© Á콺ˆÅ ꆴ¦ó ¾¨¡È¼¸²ñ Áì½ ¦¤‰ °ö ¦½êºÉ À§…¤¡ñ Áì½ ¡-ñ ê¤ñ 꾤®¸¡ Áì½ ê¾¤ìö® ª¡Ò ¾-©¿ì¤ö §¸ó ©ò , ¡¾-£ö¤ªö¸ Áì½ ¡¾- ¢½¹¨¾¨ª¸ö ¢º¤´½-©÷ Áì½ ê¿´½§¾©. ¦®ñ ²½¦¤… êñ¤¯¸¤ê´† ó§¸ó ©ò Áì½ ®Ò´ó§ó¸ò©êÀ† ¡©ó ¢›ª¾´ê¿´½§¾© Ͼ¨À«¤ò §®ñ ²½¨¾ ¡ºê¿´½§¾© À§„ ©ò, ³É¾, º¾¡¾©, ì´ö ±ö , Á»êÈ ¾©, ¯¾È Ä´,É ²õ©, ¦ñ©, ¥ì÷ -ò §,ó À£ˆº¤ປ່ົ ຳ¢º¤©ö¤, -Õ, ´½-÷©À»ö¾Àº¤, ²½ìñ¤¤¾- (²½ìñ¤¤¾-£¸¾´»ºÉ -, Á¦¤ª¾À¸-ñ , ì´ö , Õê†Ã-§ÉÀ¹ºˆ Á»¤), ®ñ©¾ 꾩º¾¨Ã§˜ ®-ñ ¨¾¡¾©, -Õ´-ñ ©®ò , ê¸ò êñ©ê¿´½§¾©, ²,ø «ÕÀ;‰ Àš ¯ñ ªí À§…¤«¸õ ¾È Á´È º¤ö ¯½¡º®¢º¤¦…¤Á¸©ìɺ´ê¿´½§¾©. ¦ñ®²½¦…¤êñ¤¯¸¤ê´† §ó ¸ó ©ò Áì½ ®Ò´ó§ó¸ò©ê†´½÷©¦É¾¤¢› Ͼ¨À«ò¤Ïö©ê÷¡¦…¤ê†´½-÷© ¦¾É ¤¢› À§„ ¡¾À£ºˆ Ĺ¸ê¾¤©É¾À¦©«½¡©ò , ¦ñ¤£ö´, ¡¾À´õº¤, ¸êò ½¨¾¦¾©, Àª¡ñ ÂÂì§,ó ¡¾-¦¡ô ¦¾, ¡¾-Á²©, ¡¾-°½ì©ò ¡½¦ò¡¿º©÷ ¦¾¹½¡¿, ¡¾-®ðìò¡¾-¦¤ñ £´ö , ¡¾-¥ðì½¥º-, £¤ ìȾ¤²œ «¾, ¦…¤¡¦Ò ɾ¤, ¸©ñ «¦÷ …¤¢º¤»ñ®Ã§Éª¾È ¤Å Á콺ˆ Å. º¡˜ , ¨ñ¤´ó¸¸ò ñ©ê½¾¡¾¢º¤ ¦¤ñ £´ö ´½©÷ À§„ ¡¾À£ˆºÄ¹¸¸ñ½£½©,ó ¯½À²ó, ¸©ñ ê½½ê¿, À§ºœ §¾©, ¦¾¦½Î¾, £-÷ ¦´ö ®©ñ , ´¾ì½¨¾©, ²¾¦¾, ¡¾--÷¤È «õ Áì½ ¡¾-²¸ö ²-ñ Ã-¦ñ¤£´ö À§¤… «õ¸È¾ºö¤¯½¡º®¢º¤¦…¤ Á¸©ìºÉ ´ê†´½÷©¦¾É ¤¢› . “¦¤… Á¸©ìºÉ ´” Ͼ¨À«ò¤§®ñ ²½¨¾¡º-ê¿´½§¾© Íõ ºö¤¯½¡º®¦¤… Á¸©ìºÉ ´ê¾¤ê¿´½ §¾© Áì½ ê†´½÷©¦¾É ¤¢› Ä©´É 󡾡¼È ¸²ñÀ§…¤¡ñÁ콡ñ , À¯ñì½®®ö Àò ¸©Î‡¤. Ͼ¨¸È¾ «¾É À»ö¾«Àõ ºö¾£ö À¯ñÀ¯í¾Ï¾¨¦¡ô ¦¾ ¡ðÁ´È ¦¤… Á¸©ìɺ´¢º¤£ö, «¾É «Àõ ºö¾ªö¸À´õº¤ ¡ðÁ´È¦¤… Á¸© ìºÉ ´ª¸ö À´õº¤, «¾É Àº¾ö Âì¡¡Áð ´È¦¤… Á¸©ìɺ´Âì¡. ¦ö´´©÷ ¸È¾¦…¤Á¸©ìɺ´¢º¤£ö°ÎÉø ¤‡ Ͼ¨À«ò¤ê÷¡ºö¤¯½¡º®¦¤… Á¸©ìºÉ ´ êÀ† ¡©ó ¢› ª¾´ ê¿´½§¾© Áì½ ´½÷©¦É¾¤¢› À§¤… µºÈø ºÉ ´ªö¸¢º¤®¡÷ £ö°øɘ ꆴ󦾨¡¼È ¸²ñ Áì½ ¦¤‰ °ö¦½ êºÉ À§¤… ¡ñ Áì½ ¡ñ-ê¤ñ 꾤®¸¡ Áì½ ê¾¤ìö®ª¡Ò ¾-©¿ì¤ö §ó¸©ò , ¡¾-£ö¤ªö¸ Áì½ ¡¾-¢½¹¨¾¨ ª¸ö ¢º¤®¡÷ £ö ©„¤¡¾È ¸. -º¡¥¾¡¦…¤Á¸©ìºÉ ´šÁìɸ ®ñ¹¾¢º¤¦…¤Á¸©ìɺ´¡Áð ´È ¦…¤¢º¤ê´† ó £¸¾´¦¿£-ñ Áì½ £¸-Àº¾ö åæÁÈ ¡ÄÉ ¢. ¯©ñ ¥®÷ ñ ¦¤… Á¸©ìɺ´Âì¡®ñ ´õ®ñ À¦ˆº´Â§´ Áì½ ´£ó ¸¾´»÷-Á»¤À«ò¤¢©ó º-ñ ª½ì¾¨ Áìɸ, ¦½ Á©¤ºº¡Â©¨¡¾-¯È¼-Á¯¤¦½²¾®©ò-³É¾º¾¡¾© Áì½ Ä²²ò®ñ©ê¾¤ê¿´½§¾©ª¾È ¤Å À§„ IJÁ¹¤É Áìɤ, Õ«¸É ´ Áì½ ºˆÅ ºñÀ»©ñ ùɮñ¹¾¦…¤Á¸©ìɺ´Ä©¡É ¾¨´¾À¯ñ À숺¤À¯ñ À숺¤ª¾¨¢º¤¦…¤ê† ´§ó ó¸ò©¢º¤´¸-´½-÷©. 2. ປະເພດສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ 59 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ´½©÷ ¢º¤²¸¡À»¾ö µÈøÃÂì¡ ê¾È ´¡¾¤¦¤… Á¸©ìºÉ ´ì¸´ê¤ñ ¦…¤ê†´ó§ó¸©ò Áì½ ¦…¤ê†®´Ò §ó ó ¸©ò ໂດຍ´½÷©À»ö¾À¯ñ²¼¤¦…¤ê†´§ó ó¸©ò ·¤ ꆺ¾Ä¦µøÈú¾¾À¢©¢º¤Âì¡ ê†¡É¸¾¤Ã¹¨ÈIJ¦¾-. º¾ ¾À¢©¢º¤Âì¡£¸®£´÷ ª¤˜ ÁªÃÈ ¥¡¾¤Âì¡ê͆ º´ì½ì¾¨°õÁ°È©ò , Á´È Õêɺ¤ê½Àì, ´½¹¾ ¦½Ï©÷ Áì½ §˜ ¢º¤®ñ ¨¾¡¾©ê†¹Ò¹÷´É Âì¡Ä¸.É ´½÷© Áì½ ¦…¤´§ó ó¸©ò êñ¤Í¾¨®Ò¦¾´¾©¥½À¢í¾ į£º®£º¤ê‰¸ê÷¡º¾¾À¢©¢º¤Âì¡,®Ò²ö®¦…¤´ó§ó¸ò©º¾Ä¦µøÈà 塾¤¢º¤Âì¡Ã§˜ ®ñ ¨¾ ¡¾©»º®-º¡¢º¤Âì¡ Áì½ ®´Ò ìó ¾¨¤¾-é¡È¼¸¡®ñ ¦¤… ê´† §ó ó¸©ò . ¦…¤Á¸©ìɺ´ê¤ñ ;¨˜ ª¾È ¤¡ð ´óº©ò ê²ò ö¡È¼¸¢ºÉ ¤¦¿²ñ ¡ñ®¡¾©¿ìö¤µ¢øÈ º¤¦…¤´§ó ó¸ò©ÃÂ졩ɸ¨ À§„ §˜ ¢º¤ÂºÂ§ê†¹¹Ò ÷É´ Â졵Èø¹È¾¤¥¾¡Î¾É ©ò ¯½´¾ 15 Œ 60 ¡òÂìÁ´©ñ , ÀÎõºÂì¡¡ð´®ó ©ö ®¾©Ã¡¾©ø©§®ñ Áì½ Á¦¤ ìñ¤¦ó¥¾¡©¸¤º¾ê©ò ®Òùɴ¾À«¤ò ²œ°ò¸Âì¡Ã¯½ìò´¾Í¾¨¥öÀ¯ñºñª½ì¾¨ªÒ¦…¤ê†´ó§ó¸ò©Ã Âì¡, Á»È꾩 Áì½ Õ´ñꆵøÈÀìò¡ìö¤Ä¯¥¾¡°¸ò Âì¡«õ¡´½-©÷ ¢÷©£-í ´¾Ã§É¯½Â¹¨© Ã-§ó¸©ò ¯½¥¿¸ñ-. ¯©ñ ¥®÷ ñ ´½÷©Ä©ÀÉ ²´† ¥¿¸Í¾¨¢› Áì½ ´Àó ª¡ñ ÂìÂì§óÃ-¡¾-°½ìò©¦ò-£¾É ªÈ¾¤Å À²†´¢› ͸¤Í¾¨ À»©ñ ùɧñ®²½¨¾¡ºê¿´½§¾©«¡õ ¢©÷ £í-´¾Ã§ÃÉ -¯½ì´ò ¾-;¨ ²Éº´Å¡®ñ ´ó¢º¤À¦¨¹¾¨¥¾¡£¸ö À»õº- Áì½ ¢½®¸-¡¾-°½ì©ò ¦-ò £¾É ªÈ¾¤ÅÀ²†´¢› ͸¤Í¾¨ À»ñ©Ã¹É§ñ® ²½¨¾¡º-ê¿´½§¾©«õ¡¢÷©£-í ´¾Ã§Ãû -¯½ì´ò ¾-;¨ ²ºÉ ´¡ñ®¦¤… À¦©Àͺõ ¥¿¸Í¸¤Í¾¨ À¹¾‰ù š ¥½«õ¡ì½®¾¨¦¦Èø ¤… Á¸©ìɺ´ê´† ½÷©º¾Ä¦µÈø ¦¾´¾©À¦ºˆ ´£÷ ½²¾®ìö¤Ä©É. º¡¥¾¡š ¡¾--¿Ã§§É ®ñ ²½¨¾¡º-ê¿´½§¾© ¯½ìò´¾-;¨Ä©ÉÀ»ñ©Ã¹É§®ñ ²½¨¾¡º-À¦ºˆ ´Â§´ìö¤Ä©É. £¸¾´À¦ºˆ ´Â§´¢º¤¦½²¾®Á¸©ìɺ´ À¡ó©¢› êñ¤Ã®ñ¨¾¡¾©»º®º¡, ®ñ ¨¾¡¾© ê´† ½©÷ º¾Ä¦µÈÁø ÍÈ¤Õ Áì½ ²œ Á°È ©ò ©¨´£ó ¸¾´»÷Á»¤Í¾¨¢› . º¡¥¾¡šÃ굆 øȺ¾Ä¦ Áì½ ¦½«¾ê†¯½¡º®¡¾¢º¤´½÷© ¡Àð ¡©ó ´ó²¾¸½´ö ì½²©ò ;¨¢›. ¨¤… į¡¸È¾˜ º¾¹¾ ®ìð Âò ²¡¢º¤´½©÷ ¡ð´ó¦¤… ¯ö À¯œº©É¸¨¦¾²©ò ;¨¢› Áì½ ¯ñ©¥÷®ñ ¦¤… ´§ó ó¸ò©Í¾¨§½-©ò ¦-ø ²-ñ įÁì¸É Áì½ ´ºó ó¡Í¾¨§½ò©Ã¡¥É ½¦ø ²ñ. ¦½²¾®¡¾À;‰ šì¸É -ÁªÈį£¡÷ £¾´ªÒ¡¾-©¿ìö¤ µøÈ¢º¤´½÷©ê¤ñ ˜ . ®ñ¹¾¦…¤Á¸©ìɺ´ªíªð¢º¤Âì¡ê´† ½÷©¡¿ì¤ñ ¯½À§óÎɾè¡÷ ¯©ñ ¥®÷ ñ À§¤… Ä©ÉÀ¡©ó ¢› ¥¾¡Í¾¨¦¾À¹©ê†¦õ®Àºˆ ¤´¾¥¾¡¢½®¸¡¾°½ì©ò Íõ ¡¾À£ˆºÄ¹¸¢º¤¦ñ¤£ö´´½÷©Àì´† Áª¦È ½ÄÏ¡¾¯½ª¸ò ñ©º÷©¦¾¹½¡¿ £¤˜ êó1 Ãê¾É ¨¦½ª½¸ñ©êó XVIII À¯ñ-ªí-´¾¥ö-»º©¯©ñ ¥®÷ -ñ . 2.1. ບນັ ຫາການປ່ຽນແປງຂອງດນິ ຟ້າອາກາດ ®ñ-¹¾¡¾-¯¼È -Á¯¤¢º¤©-ò ³É¾º¾¡¾© Á´-È ®ñ ¹¾¦¤… Á¸©ìɺ´¯¾¨À¹©ê†¦‰¤°ö ¡½ê®ö Ã-ê÷¡´ø´Âì¡À¯ñ-ªí-¡½ê®ö £õ-ªìÒ ½®ö®-òÀ¸©ê¿´½§¾©¢º¤Âì¡ ¡ð££õ ¸¾´Ï˜£¤ö ¢º¤Âì¡ Â©¨¦½À²¾½ µ¾È ¤¨…¤Á´È ¦¤… ꆴó§ó¸ò©, ¸¤ö ¥ºº¾¹¾, ÁÍȤÕ, º¾¡¾©, ²½ìñ¤¤¾-£¸¾´»ºÉ -. ¡¾-¯È¼-Á¯¤¢º¤©-ò ³É¾º¾¡¾© Ä©ÀÉ »ñ©Ã¹³É ɾ±ö-®ÀÒ ¯ñ-įª¾´ì½©¡ø ¾-, º¾¡¾©»ºÉ ¢› Íõ Àµñ ì¤ö °ò©¯¡ö ¡½ªò Áì½ À¡©ó ´óIJ²ò®ñ©ê¾¤ê¿´½§¾©ê®† ÒÀ£¨ó ¯¾¡ö©´Ãó À´ˆº¡Èº À§¤… ¦‰¤°ö ¦½êɺ º-ñ »-÷ Á»¤ªìÒ ½®ö®À¦©«½¡ò© Áì½ ¦¤ñ £ö´ ©¨¦½À²¾½¡¾-°½ìò©¡½¦ò¡¿ªö¡ªÔ, ²½¨¾©§½ ò©ÃÏÈÅÄ©ÉÀ¡ó©ê‰¸Ä¯ Áì½ ºˆÅ. ¡¾Á¡ÉÄ¢®ñ¹¾©„¤¡¾È ¸ªºÉ ¤ Ä©¦É ´÷ æÈÁ¡ÄÉ ¢®-ñ ©¾®-ñ ¹¾ 60 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ªíÀ¹©Ã콩®ñ §¾©, ²¾¡²œ Áì½ Âì¡ ©É¸¨¡ºÉ -êô-ºñ-´½¹¾¦¾-¯½¡º®À¢í¾Ã¦È¡¾-£-í £É¸¾¹¾¦¾À¹©¸êò ó¡¾-¯Éº¤¡-ñ Á¡ÄÉ ¢ Áì½ ºº¡ì½®¼®¡¾-©É¾-¡ö©Ï¾¨¦¾¡ö-. 2.2. ການເສ່ ອື ມໂຊມຂອງສ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງທາໍ ມະຊາດ ¡¾-À¦ºˆ ´Â§´¢º¤¦¤… Á¸©ìɺ´ê¾¤ê¿´½§¾© ¦¸È -ù¨ÈÁ´È-¡¾-ÍÐ©ÎºÉ ¨«º¨ì¤ö ¡¾- ¦-ø À¦¨ Áì½ ¡¾À¦ˆº´Â§´¢º¤§ñ®²½¨¾¡º-ê¿´½§¾©À¯-ñ ª-í §®ñ ²½¨¾¡º-¯È¾Ä´É, §¸ó ½ -¾Å²ñ-, ÁÍȤ-Õ©ò-¯¡ø ±ñ¤, º¾¡¾©®ÁÒ »ÈÁ콺ˆ Å À§…¤´°ó öÀ»©ñ ùìÉ ½®®ö òÀ¸©¦¤… Á¸©ìɺ´ê¿ ´½§¾© ¡£ð õì½®ö®òÀ¸©¢º¤Âì¡À¦ˆº´Â§´ìö¤Ä©É¡½êö®ª¸Ò ¤ö ¥ºº¾¹¾, ¸ö¤¥ºÕ, ¸¤ö ¥º ²½ì¤ñ ¤¾Á콺ˆ Å. À¸í¾¦½À²¾½¯¾È Ä´ÀÉ ¯ñ-²¾¡¦¸È -ꆴ®ó ©ö ®¾©¦¿£ñꆦ÷© £õÀ¯ñ°øÉ°½ìò©¢˜ ªí-Ã-¸ö¤¥º-º¾¹¾-, À¯ñ-°øÉ»ñ¡¦¾ ¸ö¤¥º-¢º¤-Õ, ¸ö¤¥º-º¾¡¾©, »ñ¡¦¾£¸¾´§÷´§ˆ Áì½ £¸¾´º©÷ ´ö ¦ö´®ø-¢º¤©-ò , »¡ñ ¦¾Ä©£É ¸¾´©÷È-©¼È ¤¢º¤ì½®®ö -Àò ¸©ê¿´½§¾©Âì¡ Áì½ ¨ñ¤¦¾É ¤ £÷¯½Â¹¨©ºˆÅºó¡À§„ ¡¾-¦¤ñ À£¾½©¸É¨Á¦¤¢º¤²õ©Ã-ªº-¡¾¤À¸-ñ ²õ©¥½©ø©Àºö¾¡¾¦ ¡¾¡Â®¡ò ¥¾¡§˜ ®ñ ¨¾¡¾©, -Õ Áì½ ê¾©º¾¹¾-¥¾¡ÃªÉ©ò- ©¨¡¾-çÉÁ¦¤ª¾À¸ñ-À¯ñ-²½ ìñ¤¤¾-¢º¤¡¾-¦ñ¤À£¾½©¸¨É Á¦¤²õ© À²ˆº¥½°½ìò©ºº¡§óÁ§-ºº¡¦Èø®-ñ ¨¾¡¾© Áì½ ²ºÉ ´©¼¸ ¡ñ˜ ¡ðÄ©°É ½ìò©ê¾©ª¾È ¤Å Áì½ Õª¾¯½¡º®À¢¾í Ã쿪í , î Áì½ Ï¾¡, Ã-ªº-¡¾¤£õ-, ¨Éº-¢¾©Á¦¤ª¾À¸-ñ ²©õ ¥‡¤©©ø Àº¾ö ¡¾¦º¡ö §Áó §- Áì½ ¯ºÈ ¨¡¾¡Â® ò¡ºº¡¦È§ø ˜®ñ ¨¾¡¾©. ¥¾¡¡¾¸òÀ£¾½À¹ñ ¸È¾ ²©õ ¥½©©ø Àº¾ö ¡¾¡Â®¡ò ¥¾¡§˜®ñ¨¾¡¾©¯½´¾ 22 ª Áì½ ¥½°½ ì©ò ºº¡§óÁ§ ºº¡¦®Èø ñ ¨¾¡¾©²¼¤ 16 ªªÀÒ »¡ñ ª¾ª¯Ò ó. ¨ºÉ Á¸˜ ¯¾È Ä´¦É ¾´¾©Í©Ð °ºÈ ¡¾¦½¦´ö ¡¾¡Â®ò¡Ã§˜®ñ-¨¾¡¾©Ä©.É ¡¾-Í©Ð Îɺ¨«º¨ì¤ö Íõ ¦-ø À¦¨¢º¤¯È¾Ä´ÉÀ¢©»ºÉ - ¥‡¤²¾Ã¹ÀÉ ¡ó©´°ó ö-¡½ê®ö µ¾È ¤»-÷ Á»¤ªìÒ ½®ö®-Àò ¸©ê¿´½§¾©Âì¡. ¯È¾Ä´ÀÉ ¢©»Éº¥¤‡ À¯ñ °øɦɾ¤ £¸¾´¨õ-¨ö¤ Áì½ Ã¹Éº½-¾£ö©Á¡ÂÈ ì¡. 2.3. ປະກດົ ການເຮອື ນແກວ້ Âì¡ ¯½¡©ö ¡¾-À»ºõ -Á¡É¸´ó®©ö ®¾©¦¿£-ñ Ã-¸¤ö ¥º-²½ì¤ñ ¤¾-£¸¾´»Éº- £õÎȸ¨ Ä©É»ñ®²½ì¤ñ ¤¾-£¸¾´»Éº-¥¾¡Á¦¤ª¾À¸ñ- Áì½ ¨ºÉ -¡¾-»´ª¸ö ¢º¤¡¾¦ À»ºõ -Á¡¸É ªÈ¾¤Å ²ò À¦©Á´È¡¾¡Â®¡ò ç˜ ®ñ ¨¾¡¾©À²ˆº¯¡ö ¹´÷É °ò¸Âì¡ Â©¨´óÎɾꯆ ºÈ ¨ Áì½ À¡®ñ »ñ¡¦¾£¸¾´ »Éº¥¿¸Î‡¤Ä¸É ºñ-À»ñ©Ã¹°É ò¸Â존󣸾´ºö®ºÈ-÷ ª½Íº©À¸ì¾. ÁªÈÃ-¯©ñ ¥÷®ñ-¨Éº-º¾¨ ¡¾¡Â®ò¡Ä©ÉÀ²†´¢›-µÈ¾¤´½¹¾¦¾- Áì½ Ä¸¸¾À¡ó-¡¿-ö©ê†ê¿´½§¾©´ó£¸¾´ªºÉ ¤¡¾- ºñ- Ä©ÉÀ»ñ©Ã¹ºÉ ÷ ¹½²´ø ¢º¤Âì¡À²´† ¢› °©ò ¯ö¡¡½ª¯ò ¾¡ö©¡¾©„¤¡¾È ¸ ¥¤‡ «¡õ Àºš ¸È¾ “¯½¡ö©¡¾- À»ºõ -Á¡¸É ” À§…¤®ñ ¹¾¦¤… Á¸©ìºÉ ´¦õ®Àºˆ ¤. °öÄ©É»ñ®êª† ¾´´¾Á´È-À¯-ñ ®ñ-¹¾¡¾-¯¼È -Á¯¤ ©ò³É¾º¾¡¾©¢º¤Âì¡ ºñĩɦ¤‰ °-ö ¦½êºÉ - 꾤ìö®º-ñ ù¨ÍÈ ¸¤ªÒì½®ö®-Àò ¸©¢º¤ê¿´½§¾©, ê÷¡¢½ÁΤ¡¾-¢º¤À¦©«½¡ò© Áì½ ¦¤ñ £´ö ¥½Ä©»É ®ñ °ö-¡½êö®¡½Àêºõ - ©¨¦½À²¾½Á´-È ¢½ ÁΤ¡¾¡½¦ò¡¿ À§„ À¡ó©´óIJÁ¹É¤Áìɤ, -Õ«¸É ´¡½êñ-¹ñ- Áì½ ¡¾-¢½¹¨¾¨ªö¸¢º¤ê½Àì §¾¨À²´† ¢› -º¡˜ ¡¨ð ¤ñ Ä©ÀÉ »©ñ ùìÉ ½©®ñ Õê½Àì¦ø¤¢› . ¨ºÉ -´¡ó ¾-ì½ì¾¨¢º¤²-ø աɺ-Ã- ¢¸˜ Âì¡Àκõ Áì½ ÃªºÉ ñ À¯ñ ¦¾À¹©Ã¹É Õê½Àì«¸É ´©ò¡½¦ò¡¿ Áì½ ©ò굆 ºøÈ ¾Ä¦µøÈÃ-콩®ñ ªÔª¾´Á£´ê½Àì. 61 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ¡¾-¡¿À-©ó ¢º¤º¾¨¡¾¡Â®-¡ò ¦¸È -͸¤Í¾¨´¾¥¾¡Â»¤¤¾-º©÷ ¦¾¹½¡¿¯¤÷ Áª¤È ªÈ¾¤Å ꆿçÉÕ´ñÀ§œºÄ³, º¾¨Á¡ñ©¦Ì, «È¾¹ó Áì½ Ä´É À¯ñ²½ìñ¤À§œºÀ²ó¤À¯ñªíªð. º¡˜´¾ ¥¾¡Ä³¯È¾, ¥ø©¢Àš ¹¨ºœ , ¸ñ©«¦÷ …¤À¦©ÀÍõº Áì½ ¡¾£´ö ´½¾£ö´¢ö¦‰¤. 2.4. ການເສ່ ອື ມໂຊມຂອງຊນັ້ ໂອໂຊນ §˜ÂºÂ§Ä©É´®ó ©ö ®¾©¦¿£ñ À§„ ´Îó ¾É ꆡ„ ªº¤Á¦¤º÷ªë¾Ä¸ÂºÀë© Áì½ »¡ñ ¦¾º-÷ -½²´ø ÎɾÂì¡®ÃÒ ¹»É ºÉ - Áì½ Î¾¸Í¾¨. ¡¾À¦ºˆ ´Â§´¢º¤²¸¡´ñÁ´È ´ó¡¾²¸ö ²ñ-©¨¡ö¤ ¡®ñ 꾩£ìðÂë³ìÂø 룾뮺-(Clorofluorocarbon) Íõ (CFC). Ã-Ä쨽ªí-¢º¤§÷´¯ó 1970 -¡ñ ¸êò ½¨¾¦¾©¢º¤Âì¡ Ä©É¦¤ñ À¡©À¹ñ-¸È¾©ò-³É¾º¾¡¾© Ä©´É 󡾯¼È Á¯¤°ò©¯ö¡¡½ªò Áì½ Ä©¨É ö¡®ñ¹¾©„¤¡¾È ¸˜ ¢› À²ˆºê¿¡¾£í £¸É¾, ª©ò ª¾´ Áì½ Àªõº- ¸È¾§˜ÂºÂ§µÍÈø ¾¨¥©÷ ĩɴ󡾡®º®¾¤ì¤ö . Ã-¯ó 1985 Ä©¦É ñ¤À¡©À¹-ñ §˜ÂºÂ§´ó»ø»‰¸ ©¨¦½À²¾½µøÈ¥÷©ê†§ˆ¡ñ®ê½¸ó®Áºª¾¡ªò¡ (¢¸˜Âì¡ÃªÉ). ªÒ´¾Ã¯ó 1992 »ø»¸‰ ©¤„ ¡¾È ¸ Ä©¢É ½ ¹¨¾¨ª¸ö ºº¡¸¾É ¤¡¸È¾À¡‰¾. À´ºˆ ¦ö´ê¼®Ã¦È;¨¯°ó Ⱦ´¾ À§…¤¡¸´Àºö¾Àºœ ꆰò¸Â졯½´¾ 36,8 ìɾ-¡Âò ìÁ´ñ©´ö-êö- Áì½ ª¾´£¾©£½À-¥½À¡ó©´ó°ö-»¾É ¨Á»¤ªÂÒ ì¡£õ»º© ¯ó 2000 ´½ -©÷ À»ö¾¥½À¡ó©Âì¡´½À»ñ¤°ò¸Îñ¤À«¤ò 26% ¢º¤¯½§¾¡º-Âì¡ Áì½ º¾©À¡©ó ´²ó ½¨¾©ª¾ ®º©ºó¡¯½´¾- 18 ¹¾ 30 ìɾ-£-ö . Ã-Ä쨽ªí-¢º¤§÷´ ¯ó 1950 ¦½¹½ì©ñ º¾À´ë¡ò ¾ Ä©É£-í ²®ö 꾩À£´ªó ½¡÷-£ìðÂë³ëø ºðÂ룾뮺 À§¤… À¯ñ ¯½Â¹¨©ê¦† ©÷ ¦¿ìñ®º©÷ ¦¾¹½¡¿À£ºˆ ¤Àµñ ªÈ¾¤Å £õ²¸¡´ñÄ©É®-ñ ¥÷µÃÈø - °ö-°½ì©ò ³ëóºº- ê†À¯ñ¦¸È ¯½¡º®¦¿£ñÀ²ºˆ ê¿£¸¾´Àµñê÷¡§½ò©, ÁºÀµñ, º©÷ ¦¾¹½¡¿ µ¾¤¯½ì¾¦½ª¡ò , ³º¤-Õ, ¦½À¯, -º¡-˜ ¨¤ñ ®ñ¥÷µÈÃø °ö°½ìò©»¾ìºÃº÷¯½¡ºÀ£ˆº¤©®ñ À²ó¤. 꾩©„¤¡¾È ¸®ÀÒ ¯ñ²ò©, ®ÒÀ¯ñºñ ª½ì¾¨,®ÒÄÏÉij Áì½ ®Ò´ó°ö-¡½êö®¹¨¤ñ Ã-À¸ì¾¯ºÈ ¨ºº¡ ¦ø®È ñ-¨¾¡¾©, Áª£È ¸¾´£©ò ¡È¾¸´¾´š °ó ©ò ²¾©¨ºÉ ¸È¾ ïó 1974 ĩɲ®ö À¹ñ-¸È¾ê¾©£ëÂð ë ³ëºø ðÂ룾®º À¯ñ꾩ªíªðê†ê¿ì¾¨§˜ º§. §˜ÂºÂ§Ä©É«õ¡ê¿ì¾¨ÃÀ´ˆºÀ¸ì¾´ó¡¾ -¿Ã§°É -ö °½ìò©³ëºó º- Áì½ »¾ìº- £õ²¸¡´ñ-¥½¯Èº¨ê¾© £ëÂð ë³ëøºÂð 룾®º-ºº¡ Áì½ ¯¸ò ¢› ¦øȧ˜®ñ¨¾¡¾©ê´† ó¦¸È ¯½¡º® º§ Áì½ À¸ì¾©¼¸¡ñ ˜ 꾩£ëðÂë³ëøºðÂ룾®º- «õ¡¡½ê®ö ¡ñ®ì¤ñ ¦ó ¦ó´É¸¤ ¥ñ©ÁìɸÀ¡©ó ¯½ ª¡ò òì¨ò ¾ê¾¤À£´ó À»ñ©Ã¹Éº¾ªö´£ë𺺡´¾µÂÈø ©©©È¼¸ Áì½ ¦õ®ªÒ꿯½ªò¡òìò¨¾ê¾¤©¾É -À£´¡ó ®ñ ´Àì¡-÷ ¢º¤ÂºÂ§- Áì½ ¦¾´¾©ê¿ì¾¨ÂºÂ§- À¯ñ- ²ñ-Å´Àì¡-÷ ©û¸¨»ø®¡¾-ê¿ì¾¨Áì¸É Áì½ ¡®ñ £õ-´¾ê¿ì¾¨ºó¡. À«¤ò Á´È-¸È¾Â´Àì¡÷- ¢º¤ º§- ¦¾´¾©¯½¡º®£õ-ÃÏÄÈ ©¡É 𪾴 ÁªÈ¥¿²¸¡ê¾©©„¤¡¾È ¸´ó;¨À¡ó£¸ Áì½ ¦¾´¾©ê¿ ì¾¨Ä©É µÈ¾¤´½¹¾¦¾À¡ó £¸¾´¦¾´¾©ê†ÂºÂ§¥½°½ì©ò ê©ö Áê£õ ÃÏÈÄ©É À²ˆºÃ¹¦É ö´©ø-£õ À¡‰¾ Áì½ êñÀ¸ì¾À§¤… ¢½®¸¡¾©„¤¡È¾¸ šÀºš¸¾È ¡¾ê¿ì¾¨§˜ º§ À§„ ¡ñ. ®-ñ ¹¾ ©¤„ ¡¾È ¸¡ÀÒ ¯ñ ®ñ¹¾¦¤… Á¸©ìºÉ ´¦®õ Àˆº¤. 2.5. ມນົ ລະພິດ “´öì½²©ò ” Á´È¦½²¾¸½¢º¤¦¤… Á¸©ìɺ´ê´† 󡾯ȼÁ¯¤ê¾¤©É¾¸ñ©«,÷ §ó¸½ Áì½ 62 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ À£´ó ¨ºÉ -´ó꾩 Íõ 꾩ªÈ¾¤ÅÀ¥õº¯ö-µÈøÃ--Õ, ©-ò , º¾¡¾©À¡-ó ´¾©ª½«¾-£-÷ -½²¾® ¦…¤Á¸© ìɺ´ê†¡¿ö©Ä¸É À§…¤À¯ñ¦¾À¹©À»ñ©Ã¹É¦…¤Á¸©ìɺ´À¯ñ²ò© Áì½ ¦‰¤°ö¦½êºÉ -º-ñ ®Ò©óª¦Ò ÷¢½ ²¾®, §¸ó ©ò ¢º¤ £ö, ¦©ñ , ²©õ Áì½ ¦¤… Á¸©ìɺ´.´ö ì½²ò©¯½¡º®©¸É ¨´ö-ì½²ò©ê¾¤-Õ, ©-ò , º¾¡¾©êÀ† ¡©ó ¢› ¥¾¡ê¾©À£´Àó ¯ñ-²ò©, 꾩¡¿´ñ ª½²¾®ìñ¤¦ó, ¦…¤À¦©ÀÍõº Áì½ ¡¾ì®ö ¡¸ ¥¾¡£¸¾´¦„¦½Àêºõ -, Á¦¤, ¦ó, ¦¼¤ Áì½ ¡…. 2.6. ສ່ ງິ ເສດເຫືອ ¦¤… À¦©Àͺõ Á´È¦¤… ꮆ Ҫɺ¤¡¾¿Ã§ÀÉ ¢í¾Ã¢½®¸¡¾°½ì©ò 鷤ĩºÉ ¡ó ¦…¤À¦©ÀÍõº ´ó ;¨»ø®À¯ñ-¢º¤Á¢¤, ¢º¤Á͸ Íõ Á¡ñ©¦Ì. ¦…¤À¦©ÀÍõº¦¾´¾©Á®È¤ºº¡À¯ñϸ© Ä©©É „¤š: ¢Àš ¹¨ºœ ¯¼¡, ¢Àš ¹¨ºœ Á¹É¤, ¢Àš ¹¨œº¥¾¡¡¾Ã§¦É º¨Ãª¸ö À´õº¤, ¢šÀ¹¨œº¥¾¡º÷©¦¾¹½¡¿, ¢š À¹¨œºê†À¯ñ ºñ ª½ì¾¨ (¢šÀ¹¨ºœ »¤Ï,𠢚À¹¨ºœ À¯ñ²©ò , ¢Àš ¹¨ºœ ꆴ¦ó …¤À¦©Àͺõ ¢º¤¡¿´-ñ ª½ ²¾®ì¤ñ ¦ªó ¡ö £¾É ¤) ï©ñ ¥÷®ñµÃøÈ ª¸ö À´ºõ ¤Ã¹¨ÅÈ ¢º¤Âì¡ ¢Àš ¹¨ºœ Ä©ÀÉ ¯ñ ®ñ¹¾Ã¹¨È¨ÉºÍ¾¨Å¦¾¨À¹©. ©¤„ ˜, ¡¾£÷É´£º¤¢Àš ¹¨ºœ ©¤„ ¡È¾¸š¥¤… Ä©É»ñ®¡¾-Àºö¾Ã¥Ã¦È¥¾¡ì©ñ «½®¾-, ¡¾-§¡÷ ¨øÉù´É ó¡¾- À¢¾í »¸È ´¢º¤¯½§¾§ö ;¨¢› Áì½ §¡÷ ¨ÉøÄ©É´Íó ¾¨Å´¾©ª½¡¾-À¯-ñ ªí- ê÷콡ò©¡¾-Á¨¡ ¢Àš ¹¨œº À²ºˆ ¥÷©¯½¦¤ö ùɡ¾¨À¯ñ ¸ñ©«©÷ ò®¦¿ì®ñ :¿Ä¯Ã§É£õ ÃÏÈ À§„ Á¡¸É À®¨, Á¡É¸Õ¯¾, «ö¤ µ¾¤ Áì½ ºˆÅ. -¿Ä¯°½ ì©ò £õÃÏÈ À§„ ÀÍ¡ñ , 꺤, º¾ìø´ó¼´, À¥É¨, ¯ù¾¦ªò À§¤… ¡¾¨À¯ñ ¦ò £É¾ ¿Ä¯°½ì©ò À¯ñ ¸ñ©«÷»ñ®Ã§ÁÉ ¸ÃÏÀÈ §„ À¹¡ñù , 꺤, À¥¨É ...¢šÀ¹¨œºêÀ† ‰¾À¯õúº¨Ä©É ¡ð-¿ Àº¾ö į®‰´À¯ñ ±÷ȧ¸ó ½²¾®. 3. ທິດທາງໃນການແກໄ້ ຂສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ê÷¡Å¢½®¸¡¾°½ì©ò ¢º¤¦ñ¤£ö´ Áì½ ¡¾À£ˆºÄ¹¸¢º¤´½©÷ À¯ñ-ªí-¢½®¸-¡¾- ²©ñ ê½¾À¦©«½¡ò© Œ ¦ñ¤£ö´˜ , ìɸÁìɸÁª¡È ÒùÀÉ ¡ó©®ñ ¹¾°ö¡½ê®ö ª¦Ò ¤… Á¸©ìɺ´ Áì½ ¨¤ñ §šÃ¹ÉÀ¹ñ¸¾È ®ñ ¹¾¦…¤Á¸©ìºÉ ´²ö¸²ñ-©¨¡¤ö ¡®ñ £¸¾´ê¡÷ ¨¾¡¢¾©À¢ó- Ã-콩ñ®´½¹¾²¾¡ Áì½ ¥ì÷ ½²¾¡À¯ñ-ª-í ¡ðÁ´-È ¯½§¾§ö®ñ©¾À°¾‰ , ¡¾¯½¡º®¦¸È Áì½ ´ó¦¸È -»¸È ´¢º¤¢½ ÁΤ¡¾-, ²¾¡¦È¸- ªÈ¾¤Å¢º¤¦ñ¤£ö´ À¢í¾Ã¢½®¸¡¾¯¡ö ¯ñ¡»¡ñ ¦¾¦¤… Á¸©ìɺ´À¯ñ-ª-í ¡¾- ¯ö¡¯¡ñ »¡ñ ¦¾¦¤… Á¸©ìºÉ ´ Ã-¢½®¸-¡¾-²©ñ ê½-¾À¦©«½¡ò© Áì½ ¦ñ¤£´ö ù´É ìó ¡ñ ¦½-½¨õ-¨¤ö . ©„¤˜, ¡¾Á¡ÄÉ ¢®ñ¹¾¦…¤Á¸©ìɺ´¥‡¤£¸Àºö¾Ã¥Ã¦Ã 3 콩®ñ £õ ¡¾Á¡ÉÄ¢®ñ ¹¾¦¤… Á¸© ìɺ´ ꆪò©²ñ ¡®ñ ¡¾Á¡ÄÉ ¢£¸¾´ê÷¡¨¾¡ ©¨°È¾-¢½®¸¡¾²ñ©ê½¾ê´† ìó ñ¡¦½½Á®®¨õ ¨¤ö , ª©ò ²-ñ ¡ñ®¡¾-¸¾¤-½Â¨®¾¨, ¡¾-²©ñ ê½-¾ì½®¼®¡¾-©¾¡ö©Ï¾¨©É¾¦¤… Á¸©ìºÉ ´ Áì½ ¯®ñ ¯¤÷ £¸¾´º¾©¦¾´¾©¢º¤ºö¤¡¾-£´É÷ £º¤. ªò©ª¾´£÷½²¾®¦¤… Á¸©ìºÉ ´ À§„ ¸¼¡ ¤¾-¦É¾¤«¾-¢´Ó ø-¢È¾¸¦¾-, ¸¼¡¤¾-À±¡ò º®ö »´ö ¦…¤Á¸©ìɺ´, ¸¼¡¤¾£í £¸É¾¦…¤Á¸©ìɺ´. 3.1 ການແກໄ້ ຂບນັ ຫາສ່ ງິ ແວດລອ້ ມທ່ ີຕດິ ພນັ ກບັ ການແກໄ້ ຂຄວາມທກຸ ຍາກໂດຍຜາ່ ນຂະບວນການ ພດັ ທະນາທ່ ີມລີ ກັ ສະນະແບບຍນື ຍງົ . ¡¾ນÁ¡ÄÉ ¢Á®®¨õນ¨¤ö Áມ່ົ ນ¡¾ນÁ¡ÄÉ ¢ດວູ້ ¨¡¾ນ¦÷´Ã¦ÈÀ»©ñ ùɡ¾ນ²©ñ ê½ນ¾´ìó ñ¡¦½ນະ 63 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ Á®®ຍນ¨¤ö À§¤… ´¯ó ½¦ò©ທິຜນົ ສງ꾤©¾É À¦©«½¡©ò , ¦ñ¤£ö´´£ó ¸¾´¨÷©ªêò ¿¦ó¸Äò ì, ¯½§¾§ö´£ó ÷ນ½ ²¾®§¸ó ò©©¢ó ›ນ Áì½ ¦¤… Á¸©ìɺ´ê¿´½§¾©Ä©É«¡õ ນ¿Ã§ÉµÈ¾¤¦ö´À¹©¦ö´ຜົນêñ¤´ó¡¾®ìø ½ນ½¯¸ö Á¯¤. ¨ºÉ ນລ½©ñ®£¸¾´Áª¡ ªÈ¾¤¡ñນÃນ®ñນ©¾¯½Àꩺ÷©¦¾¹½¡¿, ¡¿ìñ¤²ñ©ê½¾ Áì½ ©Éº¨²ñ© ê½ນ¾Í¾¨©É¾ນ¥‡¤À»ñ©Ã¹É¡¾ນÁ¡ÉÄ¢ບນັ ¹¾¦…¤Á¸©ìɺ´´óອນັ ແຕ¡ªÈາງກນັ ເຊ່ ັນ : ບນັ ດາປະເທດ ອດຸ ສາຫະກາໍ ເຊ່ ິງມຜີ ນົ ສາໍ ເລັດໃນການພດັ ທະນາແບບຍືນຍງົ ມາແລ້ວນນັ້ , ການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ສ່ ິງແວດລອ້ ມ ຕອ້ ງສມຸ ໃສກ່ ານແກໄ້ ຂບນັ ຫາສ່ ິງເສດເຫືອຈາກການຟມຸ ເຟືອຍຂອງສງັ ຄນົ ບນັ ຫາການ ປ່ອຍກາສເຮອື ນແກວ້ ແລະ ສານທາໍ ລາຍໂອໂຊນອອກສຊ່ ນັ້ ບນັ ຍາກາດ ດວ້ ຍການບງັ ຄບັ ໃຊລ້ ະບຽບ ກດົ ໝາຍດາ້ ນສ່ ິງແວດລອ້ ມທງັ ໃນລະດບັ ຊາດ ແລະ ສາກນົ ພອ້ ມທງັ ໄດພ້ ດັ ທະນາບນັ ດາເຕັກໂນໂລຊີ ໃຫແ້ ທດເໝາະກບັ ສ່ ິງແວດລອ້ ມທງັ ໃນລະດບັ ຊາດ ແລະ ສາກນົ ພອ້ ມທງັ ໄດພ້ ດັ ທະນາບນັ ດາເຕັກນກິ ໂນໂລຊໃີ ຫແ້ ທດເໝາະກບັ ສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ກຄໍ ເື ຮັດໃຫກ້ ານປ່ອຍມນົ ລະພິດອອກສຊ່ ນັ້ ບນັ ຍາກາດນອ້ ຍທ່ ີ ສດຸ ເທ່ ົາທີຈະໜອ້ ຍໄດ.້ ບນັ ດາປະເທດດອ້ ຍພດັ ທະນາ ແມນ່ ມຄີ ວາມທກຸ ຍາກຂາດເຂີນກວມເອົາສວ່ ນຫາຍໃນລະດບັ ມະຫາພາກ ແລະ ຈລຸ ະພາກ, ມຄີ ວາມອດຸ ມົ ສມົ ບນທາງດາ້ ນຊບັ ພະຍາກອນທາໍ ມະຊາດ. ດ່ງັ ນນັ້ , ການແກໄ້ ຂບນັ ຫາສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແມນ່ ເອົາໃຈໃສເ່ ຮັດໃຫຂ້ ະບວນການພດັ ທະນາຕາ່ ງໆໄດມ້ ລີ ກັ ສະນະ ແບບຍືນຍງົ . ບນັ ດາປະເທດກາໍ ລງັ ພດັ ທະນາ ເຊ່ ິງມຈີ າໍ ນວນຫວງຫາຍຕອ້ ງໄດແ້ ກໄ້ ຂ ບນັ ຫາສ່ ິງແວດລອ້ ມ ທງັ ຢໃ່ ນເງົ່ອນໄຂ ຄືດງ່ ັ ບນັ ດາປະເທດກາໍ ລງັ ພດັ ທະນາ ແລະ ອດຸ ສາຫະກາໍ ໄປພອ້ ມໆກນັ . 3.2. ການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ສ່ ງິ ແວດລອ້ ມຕິດພນັ ກບັ ການສາ້ ງໂຄງລາ່ ງ ແລະ ປບັ ປງຸ ກນົ ໄກການຄມຸ້ ຄອງ ສ່ ິງແວດລອ້ ມລະດບັ ຊາດ ໃນການແກໄ້ ຂບນັ ຫາດງ່ ັ ກາ່ ວ ຕອ້ ງໄດເ້ ອົາໃຈໃສວ່ າງນະໂຍບາຍການພດັ ທະນາລະບຽບການ ດາ້ ນສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ປບັ ປງຸ ຄວາມສາມາດຂອງອງົ ການຄມຸ້ ຄອງຕິດຕາມຄນຸ ນະພາບ ໃຫມ້ ຄີ ວາມ ພອ້ ມໃນການເຄ່ ືອນໄຫວວຽກງານສ່ ິງແວດລອ້ ມໃຫມ້ ປີ ະສິດທິຜນົ ສງ. ທງັ ນກ້ີ ່ເໍ ພ່ ືອປ້ອງກນັ ບ່ ໍໃຫບ້ ນັ ຫາ ສ່ ິງແວດລອ້ ມເກດີ ຂນ້ , ຮກັ ສາສ່ ິງແວດລອ້ ມ ບ່ ໍໃຫບ້ ກົ ແຫງ້ ເປັນຈກັ ເທ່ ືອ ເປັນຕນົ້ ເອົາໃຈໃສກ່ ານບງັ ຄບັ ໃຊລ້ ະບຽບກດົ ໝາຍດາ້ ນສ່ ິງແວດລອ້ ມຢ່າງເຂັມ້ ງວດ ໂດຍສະເພາະໃນປະເທດດອ້ ຍພດັ ທະນາ ແລະ ກາໍ ລງັ ພດັ ທະນາເຊ່ ັນ: ລະບບົ ການຕີລາຄາຜນົ ກະທບົ ດາ້ ນສ່ ິງແວດລອ້ ມໃນໂຄງການພດັ ທະນາຕາ່ ງໆ. ປບັ ໃໝໃ່ ສໂ່ ທດຜກ້ ່ຄໍ ວາມເສຍຫາຍຕ່ ໍສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ອ່ ນື ໆ. 3.3. ການແກໄ້ ຂບນັ ຫາ ສ່ ິງແວດລ້ອມທ່ ີຕິດພນັ ກບັ ການສ້າງຂະບວນການສ່ງົ ເສ່ ີມຄຸນະພາບ ສ່ ງິ ແວດລອ້ ມ Ãນ¢½®¸¡¾ນÁ¡ÉÄ¢©„¤¡È¾¸ Ä©É¡¸´Àºö¾¡¾ນÀ£ºˆ ŸÀ¡ñ®¡¿ Áì½ ¦¾É ¤«¾ນ¢Ó ´øນ¢¾È ¸¦¾ ນ¦½Îº¤Ã¹ÉÁ¡¸È ¼¡¤¾ນ£ນí£¸¾É ¦¤… Á¸©ìɺ´ À²ˆº¦®õ ªÒ¦½Îº¤Ã¹ÉÁ¡È¢½®¸ນ¡¾ນ¸¾¤Á°ນ¡¾ນ ²©ñ ê½ນ¾À¦©«½¡©ò Œ ¦¤ñ £ö´ Áì½ ¡¾ນ¯¡ö ¯¡ñ »ñ¡¦¾¦¤… Á¸©ìɺ´. ນອກຈາກນນັ້ ¨ñ¤¡¸´Àºö¾ ¸¼¡¤¾ນª©ò ª¾´ ¡¸©¡¾£÷ນ½²¾®¦¤… Á¸©ìºÉ ´ Áì½ ¦¾É ¤¢½®¸ນ¡¾ນ¦¤‰ À¦ó´©¸É ¨ì½®®ö ¡¾ນ À±¡ò º®ö »´ö , ¡¾ນ¦É¾¤¥ò©ສາໍ ນກ À²ˆº¯÷¡ì½ດມົ ໃຫ້ມວນຊນົ Íõ ¡¾ນ¥ñ©ª¤˜ Ãນ¦ñ¤£ö´Ä©É´ó¦¸È ນ»¸È ´ 64 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
Á¡ÄÉ ¢ Áì½ ນ¿Ã§§É ®ñ ²½¨¾¡ºນê¿´½§¾©µ¾È ¤¯½µñ©, ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ¦…¤À¦©Àͺõ ªÈ¾¤Å. Í©Ð °Èºນ¡¾ນ¦É¾¤ມນົ ລະພິດ Áì½ 65 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ພຳກທີ II ບດົ ທີ 11 ກົ່ ຽວກບັ ມລະດກົ ໂລກ (World Heritage Site) 1. ຄວຳມໝຳຍຄວຳມສຳຄັນຂອງມລະດົກໂລກ ມລະດກົ ໂລກໝຳຍເຖິງສະຖຳນທີ ຫຼ ສົ່ ງິ ກສຳູ້ ງ ທ່ົ ີອງົ ກຳນຍູເນສໂກຂນູ້ ທະບຽນເປັນມລະດກົ ໂລກ ເຊ່ົ ັນ: ປ່ົ ຳໄມ,ູ້ ພູເຂຳົ , ອະນສຳວະລີ, ສງິ ກສຳູ້ ງຕົ່ ຳງໆ, ວດັ ທະນຳທຳ, ລວມໄປເຖິງເມອງ ເຊິງຄດັ ເລອກ ໂດຍອົງກຳນຍູເນສໂກ ( unesco ) ເພອເປັນກຳນບົງບອກເຖິງຄນຄົ່ ຳທ່ົ ີມະນດ ຫຼ ທຳມະຊຳດສຳູ້ ງຂນູ້ ແລະ ຄວນຈະປົກປູ້ອງສົ່ ິງເຫ່ົ ຼົຳນນັູ້ ໄດຢູ້ ່ົ ຳງໃດເພອູ້ ໃຫຕູ້ ົກທອດຮອດເສັນລູກຫຼຳນຕ່ົ ໄປ. ມລະດກົ ໂລກມຄີ ວຳມສຳຄັນ ເພຳະວ່ົ ຳເຮຳົ ໄດອູ້ ະນລັກສ່ົ ິງທົ່ ີເປັນປະໂຫຍດ ມຄີ ນຄົ່ ຳ ບແມົ່ ນ ສມົ ບດັ ຂອງປະເທດໃດປະເທດໜ່ົ ງ ແຕ່ົ ເປັນຂອງທກປະເທດທວົ ໂລກ ແລະ ຈະເປັນຄວຳມພູມໃຈຂອງປະ ເທດວົ່ ຳເປັນສມົ ບດັ ຂອງຊຳດເຮົຳເອງທົ່ ີໂລກຍອມຮັບ ເຊົ່ ງິ ເຮັດໃຫຊູ້ ຳວ3ລກຕ່ົ ຳງກພຳກນັ ມຳຍຽມຊົມ ເຊິ ງມນັ ສຳມຳດຫຳລຳຍໄດເູ້ ຂົຳປະເທດ. 2. ກຳນຈດັ ຕງັູ້ ແລະ ໜຳູ້ ທ່ົ ີຂອງອງົ ກຳນ UNESCO – ICOMOS ອງົ ກຳນ ຍູເນສໂກ ສຳູ້ ງຕັງູ້ ຂນູ້ ເມອວັນທົ່ ີ 16 ເດອນ 11 ປີ ພສ 2488 ປັດຈບັນມສີ ຳນກັ ງຳນໃຫຍົ່ ຢ່ົ ູທີ ປຳຣີ ປະເທດຝຣັງ ແລະ ມີປະເທດສະມະຊກິ ທງັ ໝດົ 195 ປະເທດ ໜຳູ້ ທ່ົ ີຂອງອງົ ກຳນຍູເນສໂກ ແມົ່ ນເນນັູ້ ກຳນສົງເສີມສນັ ຕິພຳບ, ດວູ້ ຍກຳນສງົ ເສີມກຳນຮວມມນຳໆ ຊຳດ ດຳູ້ ນກຳນສກສຳ ວິທະຍຳສຳດ ແລະ ວດັ ທະນຳທຳ ເພອໃຫທູ້ ວົ ໂລກເຄຳົູ້ ລົບຄວຳມຍດຕທິ ຳ ກດົ ໝຳຍ ເສລີພຳບ ຂອງກັນແລະກັນ ແລະ ອີກໜຳູ້ ທ່ົ ີໜ່ົ ງຂອງອົງກຳນ ຍູເນສໂກ ປະຕບິ ັດມຳຄກຳນຄດັ ເລອກແຫຼງ ມລະດກົ ໂລກ. 3. ບນັ ດຳມຳດຖຳນຂອງມລະດົກໂລກ ມຳດຖຳນທົ່ ີຈະຂນູ້ ທະບຽນເປັນມລະດົກໂລກມີ 2 ຫຼກັ ເກນຄ: 3.2 ຫຼກັ ເກນດຳູ້ ນວັດທະນຳທຳ ເປັນສ່ົ ິງທ່ົ ີຢນຍນັ ໃຫເູ້ ຫັນເຖິງຫຼກັ ຖຳນຂອງວດັ ທະນຳທຳຫຼອະລຍິ ະທຳທົ່ ີປະກົດໃຫເູ້ ຫັນໃນປະຈ ບັນ ຫຼ ສຳບສູນໄປແລວູ້ ເປັນຕົວແທນໃນກຳນສະແດງຜົນງຳນສນິູ້ ເອກທ່ົ ີຈດັ ຂນູ້ ໂດຍກຳນສຳູ້ ງສັນຜົນງຳນອນັ ສະຫຼຳດຂອງ ມະນດ, ສິລະປະກຳ, ວິທະຍຳສຳດ ເຕກັ ໂນໂລຢີ . ເປັນຕວົ ຢົ່ ຳງອັນໂດດເດົ່ ນັ ຂອງວັດທະນະທຳມະນດ ບົນຮີດຄອງປະເພນີທ່ົ ີເປັນເອກະລັກ ມີຄວຳມຄິດ ຫຼ ຄວຳມເຊົ່ ອທ່ົ ີກ່ົ ຽວຂອູ້ ງກບັ ເຫດກຳນມຄີ ວຳມໂດດເດົ່ ັນຫຼຳຍໃນປະຫວັດສຳດ 3.3 ຫຼກັ ເກນທຳງດຳູ້ ນທຳມະຊຳດ ເປັນຕວົ ຢົ່ ຳງທົ່ ີເດົ່ ັນຊັດ ຂອງກຳນເປັນຕົວແທນໃນວວິ ດັ ທະນຳກຳນອັນສຳຄນັ ຕົ່ ຳງໆ ໃນອະດີດຂອງ ໂລກ 66 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ເ ປັນ ຕົວ ຢົ່ ຳ ງ ທ່ົ ີເ ດ່ົ ັນ ຊດັ ໃ ນກ ຳ ນເ ປັນຕ ວົ ແ ທ ນ ຂອ ງ ຂະ ບ ວນ ກ ຳ ນ ໃ ນກ ຳ ນປົ່ ຽ ນແ ປ ງທ ຳ ງ ທລະນວີ ິທະຍຳ ຫຼ ວິວດັ ທະນຳກຳນທຳງທຳມະຊຳດ ເປັນແຫົ່ ຼງທົ່ ີເກີດຈຳກປຳກດົ ກຳນທຳງທຳມະຊຳດ ທົ່ ີມີລກັ ສະນະຫຳຢຳກ ຫຼ ສວຍງຳມເປັນພເິ ສດ 4. ຊະນິດຂອງມລະດກົ ໂລກ ມລະດກົ ໂລກແບງອອກເປັນ 4 ຊະນດິ ຄ: ມລະດກົ ໂລກທຳງວດັ ທະນະທຳ, ມລະດົກໂລກທຳງທຳ ມະຊຳດ, ມລະດກົ ປະສົມປະສຳນ ແລະ ມລະດົກທຳງເອກະສຳນ - ມລະດກົ ທຳງວດັ ທະນະທຳ: ແມົ່ ນໝຳຍເຖງິ ສະຖຳນທ່ົ ີ ເຊົ່ ງິ ເປັນສະຖຳນທ່ົ ບີ ູຮຳນນະກຳນບົ່ ວົ່ ຳຈະເປັນທຳງ ດຳູ້ ນສະຖຳປັດຕະຍະກຳ, ປັດຕກິ ຳ, ຈດິ ຕະກຳ ຫຼ ແຫ່ົ ຼງບູຮຳນຄະດທີ ຳງທຳມະຊຳດ ເຊ່ົ ນັ ຖຳູ້ ຫຼ ກົ່ ມສະຖຳນທ່ົ ີ ກ່ົ ສຳູ້ ງຍກົ ຫຼ ເຊົ່ ອມຕ່ົ ກນັ ອນັ ມຄີ ວຳມເປັນເອກຳລກັ ຫຼ ແຫົ່ ຼງສະຖຳນທົ່ ສີ ຳຄນັ ອຳດຈະເປັນຜນົ ງຳນສມີ ຂອງມະນດ ຫຼ ເປັນຜນົ ງຳນຮ່ົ ວມກນັ ລະຫວ່ົ ຳງທຳມະຊຳດກບັ ມະນດ ລວມທງັູ້ ພນູ້ ທົ່ ທີ ົ່ ເີ ປັນແຫ່ົ ຼງບູຮຳນຄະດ,ີ ເຊ່ົ ງິ ສະຖຳນທ່ົ ີ ເຫົ່ ຼຳົ ນມີູ້ ຄີ ນຄົ່ ຳຄວຳມລຳູ້ ເລດີ ທຳງດຳູ້ ນປະຫວດັ ສຳດ, ສລິ ະປະ, ມະນດວທິ ະຍຳ ຫຼ ວທິ ະຍຳສຳດ. - ມລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດ: ແມົ່ ນໝຳຍເຖງິ ສະພຳບທຳມະຊຳດທົ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະທຳງກຳຍະພຳບ ແລະ ຊວີ ະ ພຳບ ອນັ ມຄີ ນຄົ່ ຳເດ່ົ ນັ ຊດັ ໃນດຳູ້ ນຄວຳມລຳູ້ ເລດີ ທຳງວທິ ະຍຳສຳດ ຫຼ ເປັນສະຖຳນທ່ົ ທີ ່ົ ມີ ສີ ະພຳບທຳງວທິ ວີ ທິ ະຍຳ ແລະ ພູມປີ ະເທດທ່ົໄີ ດຮູ້ ບັ ກຳນວເິ ຄຳະແລວູ້ ວ່ົ ຳເປັນຖົ່ ນິ ທົ່ ຢີ ົ່ ູອຳໄສຂອງພນັ ພດ ແລະ ສດັ ເປັນແຫົ່ ຼງເຜົ່ ຳົ ພນັ ຂອງພດ ຫຼ ສດັ ທົ່ ຫີ ຳຍຳກເປັນຕນົູ້ . ອະນສນັ ຍຳນຕີູ້ ອູ້ ງກຳນສົ່ ງົ ເສ່ົ ມີ ຄວຳມຮົ່ ວມມ ລະຫວ່ົ ຳງປະເທດເພົ່ ອຄມູ້ ຄອງ ແລະ ອະນລກັ ມລະດກົ ທຳງ ແລະ ອະນລກັ ທຳງວດັ ທະນະທຳ ແລະ ທຳງທຳມະຊຳດ ໃຫດູ້ ຳລງົ ຄນຄົ່ ຳຄວຳມໂດດເດົ່ ນັ ເປັນມລະດກົ ຂອງ ມວນມະນດຂອງຊຳດ ທງັູ້ ໃນປະຈບນັ ແລະ ອະນຳຄດົ ສບຕົ່ ໄປ ທງັ ນຮີູ້ ກັ ສຳໃນອະນສນັ ຍຳ ຕອູ້ ງຍອມຮບັ ໃນເບອູ້ ງ ຕນົູ້ ກ່ົ ອນວ່ົ ຳຈະຕອູ້ ງມໝີ ຳູ້ ທ່ົ ຮີ ບັ ຜດິ ຊອບໃນກຳນສກສຳ, ວເິ ຄຳະ, ວໄິ ຈ ເພົ່ ອຄມູ້ ຄອງປອູ້ ງກນັ ແລະ ສ່ົ ງົ ເສົ່ ມີ ຮກັ ສຳ ແຫ່ົ ຼງມລະດກົ ໂລກທ່ົ ຢີ ົ່ ູໃນປະເທດຂອງຕນົ ແລະ ບຳງຄງັູ້ ອຳດຈະໄດຮູ້ ບັ ຄວຳມຊົ່ ວຍເຫຼອຈຳກນຳໆປະເທດ ເພ່ົ ອໃຫູ້ ແຫົ່ ຼງມລະດກົ ໂລກໄດຮູ້ ບັ ກຳນປົກປອູ້ ງຄ່ົ ມຄອງຢ່ົ ຳງເໝຳະສມົ ແລະ ດທີ ່ົ ສີ ດ. - ມລະດກົ ປະສົມ: ໝຳຍເຖິງອທະຍຳນແຫົ່ ງຊຳດອົ່ ູຫລງິ ຫຍວນ ຄຊົ່ ເອນີູ້ ວົ່ ຳ: ບລເີ ວນອຳນຮກັ ທຳງທຳມະ ຊຳດຂອງຈນີ ຫຼຳຍແຫ່ົ ງລວມກນັ ,ມທີ ຳງຄວຳມງດົ ງຳມທຳງທຳມະຊຳດ ແລະ ປະຫວດັ ສຳດຈນົ ໄດຮູ້ ບັ ປະກຳດໃຫູ້ ເປັນມລະດກົ ໂລກ ຕງັູ້ ຢົ່ ູໃນເຂດ ເມອງຈຳງເຈຍີ ເຈຍີູ້ ຫູນຳນ ມຊີ ່ົ ສຽງໃນເລ່ົ ອງເປັນແຫ່ົ ຼງທ່ົ ີມເີ ສຳົ ຫນີ ຄວ ກວົ່ ຳ 3,100ຕນົູ້ - ມລະດກົ ທຳງເອກຳສຳນ: “ຍູເນສໂ໌ ກ” ຂນູ້ ທະບຽນເອກຳສຳນສຳຄນັ ຂອງລດັ ສຳກຳນທົ່ ີ 5 ເປັນມລະດກົ ໂລກແຫ່ົ ງຄວຳມຊງົ ຈຳຂອງໂລກ ນບັ ເປັນຜນົ ງຳນຂນູ້ ທົ່ ີ 2 ຂອງປະເທດໄທຫລງັ ສລີ ຳຈຳລກພະຄນໄດຮູ້ ບັ ກຳນ ປະກຳດຍກົ ຍົ່ ອງເປັນຄງັູ້ ທຳອດິ ເຜອເອກຳສຳນທ່ົ ໄີ ດຮູ້ ບັ ກຳນຂນູ້ ທະບຽນປະກອບໂດຍເອກະສຳນກຳນລະເລກິ ທຳດ ແລະ ເອກະສຳນອ່ົ ນໆ ທົ່ ນີ ບັ ເປັນເອກະສຳນທົ່ ບີ ງົ ບອກເຖງິ ຄວຳມປົ່ ຽນແປງຄງັູ້ ຫຍງິ ໃຫຍ່ົ ຂອງປະເທດ ກຽມເຜອ ແພໃຫໂູ້ ລກໄດຮູ້ ບັ ຮູພູ້ ອູ້ ມສ່ົ ງົ ເສ່ົ ມີ ໃຫເູ້ ດກັ ສກສຳເພົ່ ອສຳູ້ ຄວຳມພກັ ພມໃຈ ແລະ ສຳນກຄວຳມເປັນໄທ. ສົ່ ວນລຳຍຊ່ົ ເອກຳສຳນສຳຄນັ ອ່ົ ນໆ ເຊ່ົ ງິ ໄດຮູ້ ບັ ກຳນຂນູ້ ທະບຽນເປັນມລະໂດກດຳູ້ ນຄວຳມສງົ ຈຳ ໄດແູ້ ກົ່ ມະຫຳກດົ ບດັ ຂອງອງັ ກດິ (Magna Carta)ເຊ່ົ ງິ ຖກຈຳລກເປັນຄງັູ້ ເລກໃນປີ ຄ ສ 1758 ແລະ ຄຕນົູ້ ແບບຂອງກດົ ໝຳຍລດັ ຖະທຳມະນນໃນປະຈບນັ ລວມເຖງິ ບນັ ທກປະຈຳວນັ ຂອງແອນນ໌ ແຟຣງຄ໌ ເດກັ ຍງິ ຊຳວຍວິ ໃນເນເທີຣ໌ ແລນດ໌ ທົ່ ຂີ ຽນບນັ ຍຳຍເຫດກຳນທົ່ ເີ ກດີ ຂນູ້ ໃນຊວິ ດິ ຊ່ົ ວງສະໄຫມສງົ ຄຳມໂລກຄງັູ້ ທົ່ ີ 2 ເຊງິ ຊຳວຍວິ ໃນຍໂຣບຕອູ້ ງ ລບົ ໝກີ ຳນຕຳມຫຳຂອງນຳຊເີ ຢຍລະມນັ ຈນົ ກະທງັ ແອນນ໌ ແຟຮງຄ໌ ເສຍຊວິ ດິ ລງົ ໃນຄ່ົ ຳຍກກັ ກນັ ຂອງຊຳວຍວິ ເມ່ົ ອ 67 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ປີ ພ ສ 2488 ພຳຍຫງຼັ ໄດມູ້ ກີ ຳນນຳມຳບນັ ທກດົ່ ງັ ກ່ົ ຳວໄດຈູ້ ດັ ພມິ ເປັນໝງັ ສ ແລະ ມຜີ ູນູ້ ຳໄປແປພຳສຳອ່ົ ນໆໃນທ່ົ ວົ ໂລກ ຈນົ ໄດຮູ້ ບັ ກຳນຍກົ ຍົ່ ອງວົ່ ຳເປັນໝງັ ສຕດິ ອນັ ດບັ 1 ໃນ 10 ເຫົ່ ຼມັ ທົ່ ມີ ຜີ ູອູ້ ່ົ ຳນຫຼຳຍທ່ົ ສີ ດໃນໂລກ.ທງັ ນໂີູ້ ຄງກຳນ ຮອບຮວມ ແລະ ປະກຳດລຳຍຊ່ົ ມລະໂດກຄວຳມຊງົ ຈຳແຫ່ົ ງໂລກຂອງອງົ ຳນຍູເນສໂກ ກ່ົ ສຳູ້ ງຂນູ້ ຄງັູ້ ທຳອດິ ເມ່ົ ອປີ ພ ສ 2540 ພອູ້ ມຈດັ ໃຫມູ້ ປີ ະຊມຄະນະກຳມະກຳນຜູຊູ້ ຽວຊຳນທກໆ 2 ປີ ເພົ່ ອພຈິ ຳລະນຳຄນຄ່ົ ຳເອກຳສຳນສຳຄນັ ທົ່ ວົ ໂລກ ທ່ົ ີສົມຄວນແກ່ົ ກຳນອຳນລກັ ແລະ ປອູ້ ງກນັ ກຳນລງົ ລມເລ່ົ ອງຕ່ົ ຳງໆໃນອຳດດິ ໂດຍເອກຳສຳນທົ່ ີເປັນ ມລະດກົ ໂລກຈະຕອູ້ ງສະທອູ້ ນໃຫເູ້ ຫນັ ຖງຄວຳມຫກຼັ ຫຳຼ ຍຳງພຳສຳ ສງັ ຄມົ ແລະ ວດັ ທະນະທຳ ລວມເຖງິ ເຫດກຳນ ສຳຄນັ ທ່ົ ເີ ກດີ ຂນູ້ ກບັ ຜູຄູ້ ນົ ໃນແຕ່ົ ລະຍກແຕ່ົ ລະສະໄໝ, ປະຈບນັ ຍູເນສໂກໄດປູ້ ະກຳດລຳຍຊ່ົ ມລະໂດກຄວຳມຊງົ ຈຳ ໂລກໄປແລວູ້ 193 ລຳຍຊ່ົ . 5. ລະບຽບກຳນ ແລະ ຂນັູ້ ຕອນພິຈຳລະນຳກຽວກບັ ເປົູ້ຳໝຳຍສະເໜີເປັນມລະດົກໂລກ ສະຖານທ່ ີຂໍຂນ້ ທະບຽນເປັນມລໍ ະດກົ ໂລກ ຈະຕອ້ ງມເີ ງ່ອື ນໄຂກງົ ກບັ ຂໍກ້ າໍ ນດົ ແລະ ຫກັ ການ ຢ່າງໜອ້ ຍ 1 ຂໍ້ ໂດຍອງົ ການຢເນັດສະໂກ ມຂີ ໍກ້ າໍ ນດົ ແລະ ຫກັ ການໃນການພິຈາລະນາໃນປີ 2005 ທງັ ໝດົ 10 ຂໍ້ ໂດຍແບງ່ ເປັນເກນມລໍ ະດກົ ໂລກທາງວດັ ທະນະທາໍ 5 ຂໍ້ ແລະ ຫກັ ການທາງ ມລໍ ະດກົ ໂລກທາງທາໍ ມະຊາດ 5 ຂດໍ້ ງ່ ັ ນ:ີ້ 5.1 ລະບຽບການ 5.1.1 ຫກັ ການສາໍ ລບັ ມລໍ ະດກົ ໂລກທາງວດັ ທນະທາໍ : - ເປັນຕວົ ແທນໃນການສະແດງຜນົ ງານສ້ິນເອກ ທ່ ີຈດັ ທາໍ ຂນ້ ດວ້ ຍການສາ້ ງສນັ ຈາກຫວົ ຄດິ ປະດດິ ສາ້ ງ ຂອງມະນດຸ - ເປັນສ່ ິງທ່ ີມອີ ິດທິພນົ ຍ່ ິງໃຫຍ່ ຜກັ ດນັ ໃຫເ້ ກດີ ການພດັ ທະນາສືບຕ່ ໍມາໃນດາ້ ນການອອກແບບ ທາງ ສະຖາປດັ ຕະຍະກາໍ , ອະນສຸ ອນສະຖານປະຕິມາກາໍ , ສວນ ແລະ ພມທີ ດັ ຕະຫອດຮອດການພດັ ທະ ນາສ່ ກິ ຽ່ ວຂອ້ ງ ຫື ການພດັ ທະນາການຕງັ້ ຖ່ ນິ ຖານຂອງມະນດຸ ເຊ່ ງິ ໄດເ້ ກດີ ຂ້ນໃນຊວ່ ງເວລາໃດໜ່ ງ ເຊ່ ງິ ມຮີ ອ່ ງຮອຍທາງວດັ ທະນະທາໍ . - ເປັນສ່ ິງທ່ ີຢືນຢນັ ເຖງິ ຫກັ ຖານຂອງວດັ ທະນະທາໍ ຫື ອະລິຍະທາໍ ທ່ ີປະກດົ ໃຫເ້ ຫັນຢໃ່ ນປດັ ຈບຸ ນັ ຫືວາ່ ທ່ ີສາບສນໄປແລວ້ . - ເປັນຕວົ ຢາ່ ງອນັ ໂດດເດ່ ັນຂອງປະເພດສ່ ິງກ່ສໍ າ້ ງ ອນັ ເປັນຕວົ ແທນຂອງການພດັ ທະນາທາງດາ້ ນ ວດັ ທະນະທາໍ ສງັ ຄມົ , ສລິ ະປະກາໍ , ວທິ ະຍາສາດ, ເທັກໂນໂລຊ,ີ ອດຸ ສາຫະກາໍ ໃນປະຫວດັ ສາດຂອງ ມະນດຸ ຊາດ. - ເປັນຕວົ ຢ່າງອນັ ໂດດເດ່ ັນຂອງວດັ ທະນະທາໍ ມະນຸດ, ຂະນບົ ທາໍ ນຽມ, ປະເພນີ ແຫ່ງ ສະຖາປດັ ຕະຍະກາໍ , ວທິ ີການກ່ສໍ າ້ ງ ຫື ການຕງັ້ ຖ່ ນິ ຖານຂອງມະນດຸ ເຊ່ ງິ ເສ່ ືອມສະລາຍໄດງ້ າ່ ຍຈາກ ຜນົ ກະທບົ ຈາກການປ່ຽນແປງທາງສງັ ຄມົ ແລະ ວດັ ທະນະທາໍ ຕາມການເວລາ. 5.1.2 ຫກັ ການໃລະດກົ ໂລກທາງທາໍ ມະຊາດ - ມຄີ ວາມຄິດ ຫື ຄວາມເຊ່ ອື ທ່ ີກຽ່ ວຂອ້ ງໂດຍກງົ ກບັ ເຫດການ ຫື ມຄີ ວາມໂດດເດ່ ັນທາງປະຫວດັ ສາດ ເປັນຕວົ ຢ່າງທ່ ີເດ່ ັນຊດັ ຂອງການເປັນຕວົ ແທນ ໃນວິວດັ ທະນາການສາໍ ຄນັ ຕາ່ ງໆໃນອະດີດຂອງໂລກ ເຊ່ ັນ : ຍກຸ ສດັ ເລືອຄານ, ຍກຸ ນາໍ້ ແຂງ ເຊ່ ງິ ສະທອ້ ນໃຫເ້ ຫັນເຖງິ ການພດັ ທະນາຄວາມຫາກຫາຍທາງ 68 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ທາໍ ມະຊາດບນົ ໜາ້ ໂລກ - ເປັນຕວົ ຢ່າງທ່ ີເດ່ ັນຊດັ ໃນການເປັນຕວົ ແທນຂອງຂະບວນການປ່ຽນແປງທ່ ີສາໍ ຄນັ ທາງ ທໍລະນວີ ທິ ະຍາ ຫື ວິ ວດັ ທະນາການທາງຊວີ ະວທິ ະຍາ ແລະ ປະຕສິ າໍ ພນັ ຂອງມະນດຸ ຕ່ ໍສ່ ິງແວດລອ້ ມ ທາງທາໍ ມະຊາດທ່ ີກາໍ ລງັ ເກດີ ຢເ່ ຊ່ ັນ : ພເຂົາໄຟ, ກະເສດຕະກາໍ ຂນັ້ ບນັ ໄດ - ເປັນແຫງ່ ທ່ ີເກດີ ຈາກປະກດົ ການທາງທາໍ ມະຊາດ ທ່ ີມເີ ອກະລກັ ຫາຍາກ ຫື ສວຍງາມເປັນພິເສດ ເຊ່ ັນ : ແມນ່ າໍ້ , ນາໍ້ ໂຕນຕາດ, ພເຂົາ - ເປັນຖ່ ິນທ່ ີຢອ່ າໄສຂອງຊະນດິ ສດັ ແລະ ພືດພນັ ທ່ ີຫາຍາກ ຫື ຕກົ ຢ່ໃນສະພາວະອນັ ຕະລາຍ ແຕ່ ຍງັ ຄງົ ສາ ມາດດາໍ ລງົ ຊວີ ດິ ຢໄ່ ດ້ ເຊ່ ງິ ລວມເຖງິ ລະບບົ ນເິ ວດອນັ ເປັນແຫງ່ ລວມຄວາມອດຸ ມົ ສມົ ບນຂອງ ພືດ ແລະ ສດັ ທ່ ີທ່ວົ ໂລກໃຫຄ້ ວາມສນົ ໃຈ 5.2 ຂນັ້ ຕອນການພິຈາລະນາກຽ່ ວກບັ ເປົ້າໝາຍສະເໜີເປັນມລໍ ະດກົ ໂລກ - ປະເທດທ່ ີຕອ້ ງການສະເໜີຊ່ ືສະຖານທ່ ີໃນປະເທດ ໃຫໄ້ ດຮ້ ບັ ການພິຈາລະນາຂ້ນທະບຽນເປັນ ມໍລະດກົ ໂລກ ຈະຕ້ອງຈດັ ທາໍ ບນັ ຊີລາຍຊ່ ືສະຖານທ່ ີ ທ່ ີມີຄວາມສາໍ ຄນັ ທາງທາໍ ມະຊາດ ແລະ ວດັ ທະນະທາໍ ທງັ ໝດົ ພາຍໃນປະ ເທດຂອງຕນົ ເອີ້ນວາ່ : ບນັ ຊລີ າຍຊ່ ືເບື້ອງຕນົ້ ຂນ້ ມາກອ່ ນ ແລະ ສະຖານທ່ ີທ່ ີມລີ າຍຊ່ ຢື ໃ່ ນບນັ ຊນີ ແ້ີ ລວ້ ເທ່ ົານນັ້ ຈ່ງຈະມສີ ດິ ໄດຮ້ ບັ ການສະເໜີຊ່ ື - ປະເທດທ່ ີຕອ້ ງການຂໍຂ້ນທະບຽນມລໍ ະດກົ ໂລກ ຈະຕອ້ ງຄດັ ເລືອກສະຖານທ່ ີມາຈາກບນັ ຊລີ າຍຊ່ ື ເບື້ອງຕນົ້ ແລະ ຈດັ ທາໍ ເປັນແຟ້ມຂໍມ້ ນ ເພ່ ືອຍ່ ືນຕ່ ໍອງົ ການທ່ ີທາໍ ໜ້າທ່ ີກວດສອບ ແລະ ພິຈາລະນາ ໄດແ້ ກສ່ ະຖານານາ ຊາດວາ່ ດວ້ ຍການດແລອະນສຸ ອນສະຖານ, ແຫງ່ ບຮານຄະດີ ແລະ ສະຫະພາບ ສາກນົ ເພ່ ືອການອະນລຸ ກັ ທງັ ສອງອງົ ການຈະເປັນຜຍ້ ່ ືນຂໍສ້ ະເໜີແນະ ຕ່ ໍຄະນະກາໍ ມະການມລໍ ະດກົ ໂລກ - ຄະນະກາໍ ມະການມລໍ ະດກົ ໂລກ ຈະມກີ ານປະຊມຸ ຮວ່ ມກນັ ປີລະ 1 ຄງັ້ ເພ່ ືອຕດັ ສິນວາ່ ສະຖານທ່ ີທ່ ີມີ ການ ສະເໜີຊ່ ແື ຫງ່ ໃດແດ່ ທ່ ີຄວນໄດຂ້ ້ນທະບຽນເປັນມລໍ ະດກົ ໂລກ ຫື ທາງຄະນະກາໍ ມະການ ອາດ ຮອ້ ງຂໍໃຫ້ປະ ເທດທ່ ີສະເໜີຊ່ ືໄດໃ້ ຫ້ຂໍມ້ ນກຽ່ ວກບັ ສະຖານທ່ ີເພ່ ີມເຕີມ ໂດຍການພິຈາລະນາວາ່ ສະຖານທ່ ີທ່ ີຂຂໍ ນ້ ທະບຽນນນັ້ ມລີ ກັ ສະນະຕາມເກນມາດຖານຂໍໃ້ ດຂໜໍ້ ່ ງ ຫື ຫາຍຂໍ້ 6. ສະຖິຕິມລະດົກໂລກ ໃນປດັ ຈບຸ ນັ ມມີ ລໍ ະດກົ ໂລກທງັ ໝດົ 1073 ແຫງ່ ໃນ 167 ປະເທດທ່ວົ ໂລກ ຊ່ ງແບງ່ ເປັນ ມລໍ ະດກົ ໂລກທາງວດັ ທະນະທາໍ 832 ແຫງ່ , ມລໍ ະດກົ ທາງທາໍ ມະຊາດ 206 ແຫງ່ ແລະ ອີກ 35 ແຫງ່ ເປັນແບບປະສມົ ທງັ ສອງປະເພດ.ໃນນນັ້ ປະເທດອີຕະລີ ເປັນປະເທດທ່ ີມຈີ າໍ ນວນມລໍ ະດກົ ຫາຍ ກວາ່ ໝ່ ມຮີ ອດ 53 ແຫງ່ . ເຖງິ ວ່ົ ຳ ຍູເນສໂ໌ ກ ຈະອຳູ້ ງອງີ ເຖງິ ມລະດກົ ໂລກແຕ່ົ ລະແຫ່ົ ງໂດຍຕວົ ເລກແຕົ່ ກຳນຂນູ້ ທະບຽນໃນຫຳຼ ຍຄງັູ້ ກ່ົ ຈະເປັນອງົ ກຳນມລະດກົ ໂລກທ່ົໄີ ດຂູ້ ນູ້ ຖະບຽນໄປແລວູ້ ເຂຳົູ້ ເປັນສົ່ ວນໜ່ົ ງຂອງມລະດກົ ໂລກທ່ົ ີ ມພີ ນູ້ ທຫີ ຼຳຍຂນູ້ ດົ່ ງັ ນນັູ້ ຈງັ ມຕີ ວົ ເລກມລະດກົ ເກນີ 1,200 ເຖງິ ວ່ົ ຳຈະມຈີ ຳນວນມລະດກົ ໂລກໜອູ້ ຍກ່ົ ຕຳມ. ລາຍຊ່ ືປະເທດທ່ ີມລໍ ະດກົ ໂລກຕງັ້ ແຕ່ 10 ແຫງ່ ຂ້ນໄປ - ສນີ າໍ້ ຕານ: ປະເທດທ່ ີມລໍ ະດກົ ໂລກ 40 ແຫງ່ ຂນ້ ໄປ - ສີນາໍ້ ຕານອອ່ ນ: ປະເທດທ່ ີມມີ ລໍ ະດກົ ໂລກ 30-39 69 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ - ສສີ ມົ້ : ປະເທດທ່ ີມມີ ລໍ ະດກົ ໂລກ 20-29 - ສີນາໍ້ ເງນິ : ປະເທດທ່ ີມມີ ລໍ ະດກົ ໂລກ 15-19 - ສຂີ ຽວ: ປະເພດທ່ ີມມີ ລໍ ະດກົ ໂລກ 10-14 7. ສະຖິຕິມລະດົກໂລກ -ຈດັ ຕຳມທະວີບ ເຂດ ມລະດກົ ທຳງທຳມະ ມລະດກົ ທຳງ ມລະດກົ ແບບປະ ລວມ ຊຳດ ວດັ ທະນຳທຳ ສມົ ຍູ ຣົບແ ລະອຳ ເ ມ ລິ 63 10 499 ກຳເໜອ 426 ອຳຊ-ີ ປຳຊຝິ ິກ 62 12 247 ອຳເມລກິ ຳໃຕູ້ 37 173 5 138 ອຳຝຣກິ ກຳ 39 96 5 92 ອຳຫຣບັ 5 48 3 81 73 1,057 8. ມລະດກົ ໂລກໃນລຳວ ມລະດົກໂລກໃນລຳວປະກອບມີ 2 ແຫົ່ ງຄ: ເມອງຫຼວງພະ ບຳ ງ: ຂນູ້ ທະບຽນເ ປັນມລະດົກໂລກໃນປີ 1995 ເຊົ່ ິງເປັນມລະດກົ ໂລກທຳ ງ ວດັ ທະນຳທຳ, ສຳເຫດທີເມອງຫຼວງພະບຳງໄດກູ້ ຳຍເປັນເມອງມລະດກົ ໂລກຍອູ້ ນວ່ົ ຳເມອງຫຼວງພະບຳງມີ 70 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ວັດທະນຳທຳທົ່ ີເປັນເອກະລກັ ຂອງຊຳດ ມີທວິ ທດັ ທຳມະຊຳດທ່ົ ີຊົ່ ວຍງຳມ ມີວັດວຳອຳຣຳມທ່ົ ີເກົຳູ້ ແກົ່ ເຊງິ ເປັນທີດງດູດໃຫນູ້ ກັ ທອງທຽວມຳເຢອນເຮັດໃຫເູ້ ມອງຫຼວງພະບຳງໄດກູ້ ຳຍເປັນມລະດກົ ໂລກ. ປະສຳດຫນີ ວດັ ພູຈຳປຳສັກ: ໄດຂູ້ ນູ້ ທະບຽນເປັນມລະດກົ ໂລກໃນປີ 2001 ທ່ົ ີປະເທດຟິນແລນ, ເຊ່ົ ິງເປັນມລະດົກໂລກທຳງວັດທະນຳທຳແຫຼງທີ 2 ຂອງ ສ ປ ປ ລຳວ 9. ມລະດົກໂລກໃນ Asean (ລະດັບພຳກພນູ້ ແລະ ລະດບັ ໂລກ ) ໃນບນັ ດຳປະເທດອຳຊຽນ ມີມລະດົກໂລກທົ່ ໄີ ດຂູ້ ນູ້ ທະບຽນທຳງວັດທະນຳທຳ ແລະ ທຳມະຊຳດ ທັງໝດົ 37 ແຫົ່ ງໃນ 9 ປະເທດຄ: 1) ກຳປູເຈຍ: ມມີ ລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳຈຳນວນ 2 ແຫົ່ ງຄ: ອງັ ກວັດ ຫຼ ພະນະຄອນ (Angkor) ປະສຳດພະວຫິ ຳນ ( temple of preah vihear ) 2) ປະເທດອິນໂດເນເຊຍ : ມີມລະດົກໂລກ 8 ແຫ່ົ ງຄ: ມລະດົກທ່ົ ຳງວັດທະນະທຳ 4 ແຫ່ົ ງ ບູໂຣບູດູຣ (Borobudur) ປຣຳບຳນນັ (Prambanan ) ແຫລງມະນດຍກເລີມທຳອິດຊັງງຣີ ັນ (sanggiran) ພູມທິ ັດເຂດບຳລີ ມລະດົກທຳງທຳມະຊຳດມີ 4 ແຫ່ົ ງຄ: ອທະຍຳນແຫ່ົ ງຊຳດອູຈງູ ກູລອນ(ujungkulon national park ) ອທະຍຳນແຫ່ົ ງຊຳດໂຄໂມໂດ ( komodo nati0nal park ) ອທະຍຳນແຫົ່ ງຊຳດລເຣັນ (Lorentz national park ) ປ່ົ ຳເຂດຮອູ້ ນຂອງເກຳະສມຳດຕຣຳ (tropical rainforest of Sumatra) 3) ປະເທດລຳວ: ມມີ ລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ 2 ແຫ່ົ ງຄ: ເມອງຫຼວງພະບຳງ (Town of luangbrabang ) ວັດພູຈຳປົ່ ຳສກັ (vatpu champasuk) 4) ມຳເລເຊຍ: ມີ 4 ແຫ່ົ ງ ມລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ 2 ແຫ່ົ ງຄ: ມະລະກ ຳ ແລະ ຈອດທຳ ວນະຄອນປະຫວັດສຳ ດບນົ ຊອງແຄບມ ະລຳ ກ ຳ(malaka and George town historic cities of the straits of malaka ) ແຫຼງບູຮຳນຄະດີບນົ ຄບເຂົຳຫຼກອງ (archaeological heritage of lenggong vallay ) ມລະດົກທຳງທຳມະຊຳດມີ 2 ແຫົ່ ງຄ: ອທະຍຳນຄູນຳບຳລູ(kunabalu park) ອູທະຍຳນແຫົ່ ງຊຳດກູນງມູລູ (gunung mulu park ) 71 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ 5) ມຽນມຳູ້ : ມີມລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ 1 ແຫ່ົ ງຄ: ກມເມອງໂບຮຳນອຳນຳຈກັ ພະຍູ(pyu Ancient cities ) 6) ປະເທດຟີລິບປິນ : ມີມລະດົກ 6 ແຫ່ົ ງຄ: ມລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ 3 ແຫົ່ ງຄ: ນະຄອນປະຫວັດສຳດວີກັນ ( historic town of vigan ) ໂບກບຳໂຣກແຫົ່ ງຟິລິບປິນ ( Baroque churches of the philippine ນຳຊນັ ບັນໄດແູ້ ຫ່ົ ງເທອກເຂົຳຟິລິບປິນ( Rice terraces of the Philippine) ມລະດົກທຳງທຳມະຊຳດ 3 ແຫ່ົ ງຄ: ອທະຍຳນແຫ່ົ ງຊຳດແມ່ົ ນຳູ້ ໃຕດູ້ ນິ ປວຍໂຕ (Puerto Subterranean River national park ) ອທຍຳນປະກຳລງັ ທຳງທະເລທບບຳຕຳຮະ (tubbataha Reefs natural park ) ເຂດສະຫງວນພນັ ສັດປົ່ ຳພູເຂຳົ ຮຳມກິ ຕິ ັນ ( Mount Hamiguitan Range wildlife Sanctuary ) 7) ໄທ : ມີມລະດົກໂລກຈຳນວນ 5 ແຫ່ົ ງ ມລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ 3 ແຫົ່ ງ ແຫົ່ ງໂບຮຳນຄະດີບຳູ້ ນຊຽງ ( Ban chiang Archaeological site ) ນະຄອນປະຫວດັ ສຳດພະນະຄອນອະຍທະຍຳ ແລະ ເມ ອງບລວິ ຳນ (Historic city of Ayutthaya ) ເມອງປະຫວັດສຳດສໂຂໄທ ແລະ ເມອງບລິວຳນ( historic town of Sukhothai and Associated historic town ) ມລະດົກທຳງທຳມະຊຳດ 2 ແຫົ່ ງ ຄ ເຂດປົ່ ຳດົງພະຍເຍນັ - ເຂຳົູ້ ໃຫຍົ່ ( dong phayayen – khaoyai Forest complex ) ເຂດຮກັ ສຳພນັ ສດັ ປ່ົ ຳທງໃຫຍົ່ - ຫວູ້ ຍຂຳແຂງ (thungyai – huai kha khaeng wildlife sanctuaries ) 8) ປະເທດຫວຽດນຳມ : ມີມລະດົກໂລກ 8 ແຫ່ົ ງ ມລະດົກທຳງວັດທະນຳທຳ ຈຳນວນ 5 ແຫ່ົ ງຄ: ໂບຮຳນສະຖຳນເມອງເວ (complex of hue monument ) ເມອງໂບຮຳນຮອູ້ ຍອັນ (hoi an ancient town ) ສະຖຳນທີສກັ ສດິ ມີເຊິນ( my son sanctuary) ພະລຳສະວງັ ຈກັ ກະພັດແຫົ່ ງທັງລອງ - ຮຳູ້ ໂນຍ ( central sector of the imperial citadel of thang long Hanoi ) ພະລຳສະວງັ ແຫົ່ ງຣຳຊວງໂຮ 9) ປະເທດສິງກະໂປ: ມີມລະດົກໂລກ 1 ແຫ່ົ ງຄ: 72 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ສວນພກສຳສຳດແຫ່ົ ງຊຳດ (Singapore Botanic Gardens) ມລະດກົ ໂລກໃນ asean (ລະດບັ ພຳກພນູ້ ແລະ ລະດບັ ໂລກ). ໃນບນັ ດຳປະເທດອຳຊຽນມມີ ລະດກົ ໂລກທ່ົ ໄີ ດຂູ້ ນູ້ ຖະບຽນທຳງວດັ ທະນຳທຳ ແລະ ທຳງທຳມະຊຳດທງັ ໝດົ ມີ 37 ແຫ່ົ ງໃນ 9 ປະເທດຄ: 1. ກຳປູເຈຍ: ມມີ ລະດກົ ໂລກທຳງວດັ ທະນຳທຳ 2 ແຫ່ົ ງຄ: ອງັ ກວດັ ຫຼ ພະນະຄອນ )Angkorປະສຳດພະວຫິ ຳນ (temple of preah vihear 2. ປະເທດອນິ ໂດເນເຊຍ: ມມີ ລະດກົ ໂລກ 8 ປຣຳບຳນນັ (Prambanan) ກ. ມລະດກົ ໂລກທຳງວດັ ທະນຳທຳມີ 4 ແຫ່ົ ງ: ບູໂຣບູດູຣ (Borobudur) ແຫ່ົ ງຼ ມະນດຍກເລມີ ທຳອດິ ຊງັ ງຣີ ນັ (sanggiran) ພູມທີ ດັ ເຂດບຳລີ 73 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ຂ. ວດັ ທະນຳທຳທຳງທຳມະຊຳດມີ 4 ແຫົ່ ງຄ:) ອທຍິ ຳນແຫ່ົ ງຊຳດອູຈງູ ກລູ ອນ (ujungkulon national park) ອທຍິ ຳນແຫ່ົ ງຊຳດໂຄໂມໂດ (komodo national park) ອທຍິ ຳນແຫົ່ ງຊຳດລຣນັ (Lorentz national park) ປ່ົ ຳເຂດຮອູ້ ນຂອງເກຳະສມຳດຕຣຳ (tropical rainforest of Sumatra) 3. ປະເທດລຳວມມີ ລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດມີ 2 ແຫົ່ ງຄ: ວດັ ພູຈຳປ່ົ ຳສກັ (vatpu champasuk) ເມອງຫຼວງພະບຳງ (Town of Luangprabang) 74 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
4. ປະເທດມຳເລເຊຍ: ມີ 4 ແຫ່ົ ງຄ: ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ມລະດກົ ໂລກທຳງວດັ ທະນະທຳມີ 2 ແຫ່ົ ງຄ: ແຫ່ົ ງຼ ບູຮຳນຄະດບີ ນົ ຄບເຂຳົ ລ ກອງ ມຳລະກຳ ແລະ ຈອດທຳວນະຄອນປະຫວດັ ສຳດບນົ ຊອງແຄບມະລຳກຳ ມລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດມີ 2 ແຫົ່ ງຄ: ອທຍິ ຳນແຫົ່ ງຊຳດກນູ ງມູລູ (gunung mulu national park) ອທຍິ ຳນຄູນຳບຳລູ (kunabalu park) 5. ປະເທດມຽນມຳູ້ : ມມີ ລະດກົ ໂລກທຳງວດັ ທະນະທຳ 1 ແຫ່ົ ງຄ: ກມເມອງບູຮຳນອຳນຳຈກັ ພະຍູ (pyu Ancient cities) 75 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
6 ປະເທດຟີລບິ ປິນ: ມມີ ລະດກົ 6 ແຫົ່ ງຄ: ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ໂບກບຳໂຣກແຫ່ົ ງຟີລບິ ປິນ ມລະດກົ ທຳງວດັ ທະນະທຳມີ 3 ແຫ່ົ ງຄ: ນະຄອນປະຫວດັ ສຳດວກິ ນັ ) ນຳຊນັ ບນັ ໄດແຫົ່ ງເທອກເຂຳົ ຟີລບິ ປິນ (Rice terraces of the Philippine ມລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດມີ 3 ແຫົ່ ງຄ: ອທະຍຳນປະກຳລງັ ທຳງທະເລທບບຳຕຳຮະ ອທະຍຳນແຫົ່ ງຊຳດແມ່ົ ນຳູ້ ໃຕດູ້ ນີ ປວຍໂຕ 76 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ເຂດສະຫງວນພນັ ສດັ ປົ່ ຳພູເຂຳົ ຣຳມກີ ຕິ ນັ 7. ປະເທດໄທ: ມມີ ລະດກົ ຈຳນວນ 5 ແຫ່ົ ງຄ: ນະຄອນປະຫວດັ ສຳດພະນຳຄອນອຳຍທະຍຳ ແລະ ເມອງບລວິ ຳນ ມລະດກົ ທຳງວດັ ທະນຳທຳມີ 3 ແຫົ່ ງຄ: ແຫ່ົ ງບູຮຳນຄະດບີ ຳູ້ ນຊຽງ ເມອງປະຫວດັ ສຳດສໂຂໄທ ແລະ ເມອງບລວິ ຳນ 77 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ມລະລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດມີ 2 ແຫົ່ ງຄ: ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ເຂດຮກັ ສຳພນັ ສດັ ປົ່ ຳທົ່ ງົ ໃຫຍ່ົ - ຫວູ້ ຍຂຳແຂງ ເຂດປົ່ ຳດງົ ພະເຢັນ - ເຂຳົ ໃຫຍ່ົ 8. ປະເທດຫວຽດນຳມ: ມລະດກົ ໂລກມີ 8 ແຫົ່ ງຄ: ມລະດກົ ທຳງວດັ ທະນຳທຳມີ 5 ແຫ່ົ ງຄ: ບູຮຳນສະຖຳນເມອງເວູ້ (comples of hua monument) ເມອງເກ່ົ ຳົ ຮອຍອຳນ (hoi an ancient town) ສະຖຳນທ່ົ ສີ ກັ ສດິ ມເີ ຊນີ (my son sanctuary) ພະລຳດຊະວງັ ຈກັ ກະພດັ ແຫົ່ ງທງັ ລອງ-ຮົ່ ຳໂນຍ 78 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ພະລຳດຊະວງັ ກຳແພງລຳຊວງໂຫົ່ (palace of the royal palace) ມລະດກົ ທຳງທຳມະຊຳດມີ 3 ແຫົ່ ງຄ: ຖຳູ້ ຟອງຍຳ-ແກ່ົ ບົ່ ຳງ (cowboys – vibrating) ອົ່ ຳວຮຳລອງ (halong bay) ຈົ່ ຳງອຳນ ( Aeon ) 79 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ 9. ປະເທດສິງກະໂປ: ມມີ ລະດົກໂລກ 1 ແຫ່ົ ງຄ: ສວນພກສຳສຳດແຫ່ົ ງຊຳດ (Singapore Botanic Gardens) 80 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
ວດັ ທະນະທຳລຳວ-ອຳຊຽນ ແລະ ມລະດກົ ໂລກ ບດົ ທີ 12 ສະຖຕິ ທິ ່ົ ສີ ດຂອງອນິ ດູຈນີ 1. ກ່ົ ຽວກບັ ອງົ ກຳນທສີ ດຂອງອນິ ດູຈນີ ຕນົູ້ ກຳເນດີ ຂອງຊ່ົ Indo -China ແມົ່ ນຮວມກນັ ກບັ ນກັ ພູມສຳດຂອງເດນມຳກ Malte Brun, ຜູທູ້ ່ົ ອີ ຳູ້ ງ ເຖງິ ພນູ້ ທ່ົ ເີ ປັນອນິ ໂດຈນີ ໃນປີ 1804 ແລະ ນກັ ເວຳົູ້ ພຳສຳສະກຣບິ John Leyden, ທົ່ ໃີ ຊອູ້ ນິ ໂດຈນີ - ອະທບິ ຳຍ ອຳໃສຂອງພນູ້ ທົ່ ແີ ລະພຳສຳຂອງພວກເຂຳົ ໃນປີ 1808. ໃນເວລຳທົ່ ບີ ດົ ຂຽນກົ່ ຽວກບັ ພຳສຳອງັ ກດິ ແລະພຳສຳອງັ ກດິ ທ່ົ ມີ ຊີ ່ົ ວົ່ ຳ \"Malte-Brun\" , ແລະແນະນຳ Chin-India ແທນ. ເຖງິ ຢ່ົ ຳງໃດກົ່ ຕຳມ, ອນິ ໂດຈນີ ໄດຮູ້ ບັ ຄວຳມ ສນົ ໃຈແລວູ້ ແລະ ທນັ ທໃີ ຊແູ້ ທນຄຳສບັ ອົ່ ນເຊ່ົ ນັ : ປະເທດອນິ ເດຍແລະແຫຼມນອກເຫນອຈຳກ Ganges. ຫລງັ ຈຳກນນັູ້ , ໃນເວລຳທ່ົ ຝີ ຣ່ົ ງັ ໄດສູ້ ຳູ້ ງຝູງຊນົ ຂອງຝຣ່ົ ງັ ຝຣ່ົ ງັ , ກຳນໃຊຄູ້ ຳສບັ ນໄີູ້ ດຖູ້ ກຈຳກດັ ຂນູ້ ກບັ ຝູງຝຣ່ົ ງັ ແລະ ໃນ ປະຈບນັ ພນູ້ ທ່ົ ນີ ນັູ້ ຖກເອນີູ້ ວ່ົ ຳອຳຊຕີ ຳເວນັ ອອກສ່ົ ຽງໃຕ.ູ້ Indochina, Indo-China ເດມີ , ແມົ່ ນໄລຍະທຳງພູມສນັ ຖຳນທ່ົ ມີ ຕີ ນົູ້ ກຳເນດີ ໃນສະຕະວດັ ທສີ ບິ ເກຳົູ້ ສບິ ແລະໂດຍອຳູ້ ງອງີ ໃສ່ົ ສົ່ ວນຂອງທະວບີ ອຳຊໃີ ນປັດຈບນັ ນເີູ້ ປັນທ່ົ ຮີ ູຈູ້ ກັ ໃນອຳຊຕີ ຳເວນັ ອອກສຽງໃຕ.ູ້ ຊ່ົ ແມ່ົ ນຫມຳຍ ເຖິງດນິ ແດນປະຫວດັ ສຳດພຳຍໃນຜົນກະທບົ ດຳູ້ ນວດັ ທະນະທຳຂອງອນິ ເດຍ ແລະ ຈນີ ຖກຜູກມດັ ທຳງດຳູ້ ນ ຮົ່ ຳງກຳຍໂດຍອຳນຳຈກັ ອນິ ເດຍຢົ່ ູທຳງທດິ ຕຳເວນັ ຕກົ ແລະ ຈນີ ໃນພຳກເຫນອ. ມນັ ສອດຄົ່ ອງກບັ ສະຖຳນທ່ົ ໃີ ນ ປະຈບນັ ຂອງປະເທດມຽນມຳ, ໄທ, ລຳວ, ກຳປູເຈຍ, ຫວຽດນຳມ ແລະ (ແຕກຕ່ົ ຳງກນັ ) ຂອງແຫຼມມຳເລເຊຍ. ໄລຍະນໄີູ້ ດຮູ້ ບັ ຮອງເປັນຊົ່ ຂອງອຳນຳນຄິ ມົ ຝຣ່ົ ງັ ຝຣົ່ ງັ (ຫວຽດນຳມໃນປະເທດຫວຽດນຳມ, ກຳປູເຈຍ ແລະ ລຳວ) ແລະ ພນູ້ ທົ່ ທີ ງັ ຫມດົ ຂອງປະເທດອນິ ໂດຈນີ ປະຈບນັ ເອນີູ້ ກນັ ວ່ົ ຳແຫມຼ ອນິ ດຈູ ນີ ຫຼ ອຳຊຕີ ຳເວນັ ອອກສ່ົ ຽງໃຕ.ູ້ 2. ສະຖຕິ ທິ ົ່ ສີ ດຂອງອນິ ດູຈນີ ອນິ ດຈູ ນີ (ແຫຼມອນິ ດູຈນີ ) ແມົ່ ນແຫຼມທົ່ ຂີ ະຫຍຳຍຈຳກແຜ່ົ ນດນິ ໃຫຍ່ົ ຂອງເອເຊຍ ແລະ ເປັນສ່ົ ວນຫນ່ົ ງ ຂອງເອເຊຍຕະວນັ ອອກສຽງໃຕ.ູ້ ຕົນູ້ ກຳເນດີ ຂອງຊ່ົ ອິນດູຈນີ . ເນ່ົ ອງຈຳກວົ່ ຳແຫຼມນແີູ້ ມົ່ ນຕັງູ້ ຢ່ົ ູພຳກໃຕຂູ້ ອງ ສຳທຳລະນະລດັ ປະຊຳຊນົ ຈນີ . ຄຳວົ່ ຳ \"Indochina\" ແມ່ົ ນມຳຈຳກຄຳພຳສຳ Indochine ໃນພຳສຳຝຣ່ົ ງັ ມນັ ຖກນຳໃຊໃູ້ ນໄລຍະອຳນຳນຄິ ມົ . ໃນປະຫວດັ ສຳດ ວດັ ທະນະທຳ Indo-Chinese ພນູ້ ເມອງສ່ົ ວນຫຳຼ ຍແມ່ົ ນມອີ ດິ ທພິ ນົ ຈຳກອນິ ເດຍແລະ ຈນີ . ແຕົ່ ລະປະເທດນຳໃຊວູ້ ດັ ທະນະທຳຈຳກທງັ ສອງປະເທດໃນລະດບັ ທ່ົ ແີ ຕກຕ່ົ ຳງກນັ ເຊົ່ ນັ : ປະເທດໄທແລະ ລຳວເຊົ່ ງິ ໄດຮູ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ຈຳກວດັ ທະນະທຳອນິ ເດຍ. ຫວຽດນຳມມອີ ດິ ທພິ ນົ ຕົ່ ວດັ ທະນະທຳຈນີ . ຫຼງັ ຈຳກນນັູ້ ໃນ ຍກອຳນຳນຄິ ມົ ຕຳເວນັ ຕກົ . ຊຳວອນິ ໂດຈນີ ຫຳຼ ຍຄນົ ໄດຮູ້ ບັ ຮອງເອຳົ ວດັ ທະນະທຳຕຳເວນັ ຕກົ ເຊົ່ ນັ ດຽວກນັ . ໃນຊວີ ະວທິ ະຍຳ, ພຳກພນູ້ ອນິ ໂດຈນີ ແມ່ົ ນເຂດທົ່ ມີ ຊີ ວີ ະວທິ ະຍຳທົ່ ສີ ຳຄນັ ໃນເສດຖະກດິ Indomalaya ecozone ແລະ ຍງັ ມພີ ູມສນັ ຖຳນທົ່ ມີ ພີ ດພນັ ພດຢ່ົ ູໃນອຳນຳຈກັ Paleotropical. ມນັ ປະກອບມພີ ດພນູ້ ເມອງ ແລະ ສດັ ຂອງບນັ ດຳປະເທດທງັ ຫມດົ ຂຳູ້ ງເທງິ . ເຂດ Malesian ໃກຄູ້ ຽງກວມເອຳົ ບນັ ດຳບນັ ດຳປະເທດອຳຊີ ຕຳເວນັ ອອກສຽງໃຕູ້ ແລະ ຊກຍູເູ້ ສດຖະກດິ Indomalaya ແລະ Australasian. 81 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ວຽງມະນ+ີ ທະນູ
Search
