ภูมิปัญญาท้องถิ่น กศน.ตำบลนครชุมน์

ทำเนียบภูมิปญั ญาท้องถ่นิ เดือนพฤศจกิ ายน 2562 กศน.ตำบลนครชมุ น์ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อำเภอบ้านโป่ง สำนักงานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยจังหวัดราชบุรี สำนักงานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย สำนกั งานปลัดกระทรวงศึกษาธกิ าร กระทรวงศึกษาธิการ

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ ได้ดำเนินการจัดทำภูมิปัญญาในท้องถิ่น ให้กับประชาชนในพื้นที่ตำบล นครชุมน์ เพื่อเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้ทั้งจาก การศกึ ษาดว้ ยตนเอง และไดร้ ับการถ่ายทอดจากผู้อื่น การนำภูมปิ ญั ญามาเผยแพรเ่ พ่ือให้ประชาชนในพ้ืนที่ ไดน้ ำไปใช้และเรียนรเู้ พ่ือเพ่ิมอาชีพ และประสบการณ์ให้กบั ตนเองและครอบครวั ใหม้ ีการเจรญิ เติบโตอย่าง ต่อเนื่องและเกื้อกูลในการผลิตซึ่งกันและกัน โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ และไม่มีสารพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุล ของสภาพแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง และเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ หวังว่า เอกสารเลม่ นคี้ งมีประโยชนต์ ่อผ้อู ่านและผ้ปู ฏบิ ัติงานตอ่ ไป กศน.ตำบลนครชุมน์ พฤศจกิ ายน 2562

สารบัญ หน้า คำนำ 1 สารบัญ 4 กศน.ตำบลนครชมุ น์ 7 10 - ภูมิปญั ญาทอ้ งถ่ิน การทำไม้กวาดทางมะพร้าว : นายวทิ ลู กาวหอม - ภูมิปัญญาทอ้ งถน่ิ หมออม (หมอดูใบพลู) : นายอม หิมะอรณุ - ภูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ โต้ง : นางสุณยี ์ ทเุ ครือ คณะผ้จู ดั ทำ

1 แบบบนั ทกึ ชุดขอ้ มลู คลังปัญญา-ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบา้ นโป่ง จังหวัดราชบรุ ี ช่อื ภูมปิ ัญญา : การทำไมก้ วาดทางมะพรา้ ว ชอ่ื นายวทิ ูล นามสกลุ กาวหอม วันเดอื นปเี กิด : 29 มิถุนายน 2509 ทอ่ี ยู่ปจั จุบัน (ท่ีสามารถติดตอ่ ได)้ : บ้านเลขที่ 1/3 หมทู่ ี่ 9 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บ้านโป่ง จังหวดั ราชบุรี รหสั ไปรษณีย์ 70110 โทรศพั ท์ : 0630107597 พกิ ัดทางภูมิศาสตร์ คา่ X : 13.77449 คา่ : 99.87478 ความเป็นมาของบุคคลคลังปญั ญา ความเป็นมานั้นเร่ิมจาก นายวิทูล กาวหอม เป็นพ่อบ้านมีอาชีพรับจ้างและขายของตามงานตา่ ง ๆ ตามต่างจังหวัด นายวิทูลมีความคิดอยากจะทำอาชีพที่ได้ทำอยู่กับบ้าน จึงได้ลองศึกษาอาชีพต่าง ๆ และเกดิ ความสนใจในการทำไม้กวาดทางมะพรา้ วขึน้ มาเพราะมขี ั้นตอนการทำทไี่ ม่ยุ่งยากและวัสดุอุปกรณ์ก็ สามารถที่จะหาได้ในชุมชน จึงได้ศึกษาวิธีการทำและลองทำจนมีความชำนาญ มีประสบการณ์การในการ ทำไมก้ วาดทางมะพร้าวเปน็ เวลา 8 ปี จุดเด่นของภูมิปัญญา - เป็นสถานท่ถี า่ ยทอดความรู้ - เป็นวทิ ยากรถา่ ยทอดความรู้ วัตถดุ ิบที่ใชป้ ระโยชนใ์ นผลิตภัณฑท์ ี่เกิดจากภมู ปิ ญั ญา ซ่ึงพ้ืนท่อี ่นื ไม่มี - กา้ นใบยอ่ ยของทางมะพร้าว - ไมไ้ ผ่ รายละเอยี ดของภูมปิ ัญญาท้องถนิ่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพน้ื ทจ่ี รงิ ประโยชนท์ ่ไี ด้จากภูมปิ ัญญาคือสามารถนำไปปฏบิ ตั ิจริงได้ รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่น ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพร่ผา่ นสอ่ื มวลชนและสอื่ อ่นื อย่างแพรห่ ลาย มีการดูงานจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......ครั้ง จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อื่น ๆ (ระบุ)

2 ลักษณะของภูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ การพฒั นาต่อยอดภูมิปญั ญาให้เปน็ นวตั กรรม คณุ ค่า (มูลคา่ ) และความภาคภูมิใจ ภมู ิปัญญาท้องถิ่น/นวตั กรรมทีค่ ดิ คน้ ข้ึนมาใหม่ ภูมิปัญญาท้องถน่ิ ดั้งเดมิ ได้รับการถ่ายทอดมาจาก ✓ ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ ท่ีไดพ้ ัฒนาและต่อยอด การพัฒนาต่อยอดคือ การทำไม้กวาดทางมะพร้าวของนายวิทูลมีขั้นตอนการทำที่ไม่ยุ่งยาก วัสดุ อุปกรณ์ก็สามารถที่จะหาได้ในชุมชน ไม้กวาดมีความแข็งแรง แน่นหนา ใช้ได้นาน ไม้กวาดที่ทำได้จาก ก้านใบย่อยของทางมะพร้าว โดยตัดก้านใบย่อยตรงโคนก้านออกจากทางมะพร้าว จากนั้นนำใบมะพร้าว มากรีดแยกแผ่นใบทั้งสองข้างออกก่อนนำไปตากแดดให้แห้ง จากนั้นตัดโคนก้านให้เสมอกันก่อนนำมามัด ติดเป็นแผงกบั ดา้ มไม้ไผ่ ไม้กวาดทางมะพร้าว เป็นวัสดุทำความสะอาดที่ประดิษฐ์ไดภ้ ายในครวั เรือน นิยม ใช้สำหรับกวาดทำความสะอาดลานบ้าน ลานหญ้า สำหรับกวาดเศษดิน ก้อนดิน หิน ทราย เศษใบไม้ หรือ เศษมูลฝอยที่มีขนาดคอ่ นขา้ งใหญใ่ ห้กองรวมกันกอ่ นนำไปกำจดั แต่ไม่สามารถกวาดทำความสะอาด ฝุ่นขนาดเล็กได้ ทางมะพร้าวท่ีใช้ทำไม้กวาดทางมะพร้าว นิยมใช้พันธุ์พ้ืนเมือง เพราะใบย่อยมขี นาดใหญ่ และยาว เมื่อนำมากรีดแผ่นใบออกจะได้ก้านใบที่มขี นาดใหญ่ และยาวกว่าก้านใบของมะพร้าวพันธุ์การค้า อืน่ ๆ

3 รูปภาพเจ้าของภมู ปิ ัญญา นายวทิ ูล กาวหอม (เจา้ ของภมู ปิ ัญญาการทำไม้กวาดทางมะพรา้ ว) การทำไม้กวาดทางมะพร้าว

4 แบบบันทึกชุดข้อมูลคลงั ปัญญา-ภมู ิปญั ญาทอ้ งถนิ่ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบ้านโปง่ จังหวัดราชบุรี ชอื่ ภมู ปิ ัญญา : หมออม (หมอดใู บพลู) ชื่อ นายอม นามสกุล หิมะอรณุ วันเดอื นปีเกดิ : 2476 ทอี่ ยู่ปัจจุบัน (ที่สามารถติดตอ่ ได)้ : บ้านเลขท่ี 82 หมู่ท่ี 5 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บ้านโป่ง จังหวัด ราชบุรี รหัสไปรษณีย์ 70110 พกิ ดั ทางภูมศิ าสตร์ ค่า X : 13.76824 คา่ : 99.85391 ความเป็นมาของบุคคลคลงั ปญั ญา หมออมหรือหมอดูใบพลู เป็นหมอดูมา 40 ปี เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีการสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น เป็นการรักษาโรคตามความเชอื่ ใหก้ ับคนมอญในชุมชน จุดเด่นของภมู ปิ ัญญา - เป็นความเชอ่ื ทางศาสตร์ วัตถุดบิ ทใ่ี ช้ประโยชน์ในผลติ ภณั ฑท์ ี่เกดิ จากภูมปิ ัญญา ซง่ึ พืน้ ที่อื่นไม่มี - ดอกไม้ - ธปู เทยี น รายละเอยี ดของภมู ิปญั ญาทอ้ งถนิ่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ฝึกปฏบิ ัติ ในพื้นท่ีจรงิ ประโยชน์ท่ไี ด้จากภูมิปญั ญาคือสามารถ นำไปปฏบิ ัติจริงได้ รปู แบบและลักษณะการถ่ายทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ภมู ิปญั ญาทอ้ งถิน่ ✓ ยังไม่เคยมีการเผยแพร่/ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพร่ผา่ นสอื่ มวลชนและสือ่ อ่ืนอย่างแพร่หลาย มีการดงู านจากบุคคลภายนอก จำนวน .......คร้งั จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อ่ืน ๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภมู ิปญั ญาท้องถิน่ การพัฒนาต่อยอดภูมปิ ญั ญาใหเ้ ป็นนวัตกรรม คุณคา่ (มูลค่า) และความภาคภูมิใจ ภมู ิปญั ญาท้องถน่ิ /นวตั กรรมทคี่ ดิ ค้นขึน้ มาใหม่ ✓ ภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่นดง้ั เดมิ ได้รับการถา่ ยทอดมาจาก ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ที่ไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด

5 แบบเดิมคือ หมออม หรอื หมอดูใบพลู เปน็ ศาสตรก์ ารรักษาโรคเบ้ืองต้นโดยใชก้ ารบำบัดทางจิตใจ เพอื่ สงเคราะหบ์ คุ คลทัว่ ไปให้มคี วามสุข ศาสตร์การใชใ้ บไม้ ดอกไม้ ทำนาย มมี านานแล้ว ก่อนสมัยพทุ ธกาล ส่วนคำทำนายนั้น ก็ขึ้นอยู่กับสายที่เรียนมา แต่หลัก ๆ จะดูธรรมชาติของใบไม้ ลักษณะ สีสัน ความอ่อน ความแก่ มตี ำหนิ ชนิดจำนวนใบ ใช้ประกอบ ๆ กนั ในการทำนาย

6 รปู ภาพเจ้าของภมู ิปัญญา นายอม หมิ ะอรุณ (เจ้าของภูมิปญั ญาหมออม (หมอดูใบพลู) ) หมออม (หมอดใู บพลู)

7 แบบบนั ทกึ ชดุ ข้อมลู คลงั ปญั ญา-ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ ตำบลนครชุมน์ อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี ช่อื ภมู ิปัญญา : โตง้ ช่ือ นางสุณีย์ นามสกุล ทุเครือ วันเดือนปเี กดิ : 1 ตุลาคม 2503 ที่อยู่ปจั จุบนั (ท่สี ามารถติดต่อได)้ : บา้ นเลขท่ี 30/2 หม่ทู ี่ 7 ตำบล/แขวง นครชมุ น์ อำเภอ/เขต บา้ นโปง่ จงั หวดั ราชบรุ ี รหัสไปรษณยี ์ 70110 พิกดั ทางภมู ศิ าสตร์ ค่า : 13.77384 คา่ Y : 99.85232 ความเป็นมาของบคุ คลคลังปญั ญา นางสนุ ยี ์ ทเุ ครือ หรอื ปา้ บล เป็นผู้ทีม่ ีความรเู้ ก่ยี วกับโตง้ หรือทเี่ รียกว่าคนทรงเจา้ มปี ระสบการณ์ เปน็ เวลา 30 ปี ได้มาจากแมส่ ามี แม่แยง ทเุ ครือ จุดเดน่ ของภูมิปัญญา - เป็นความเช่อื ทางศาสตร์ รายละเอยี ดของภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่นิ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ฝึกปฏบิ ตั ิ ในพื้นทจ่ี รงิ ประโยชน์ที่ไดจ้ ากภูมปิ ญั ญาคือสามารถ นำไปปฏิบัตจิ ริงได้ รูปแบบและลักษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพนั ธ์ เผยแพร่ภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ ✓ ยงั ไม่เคยมีการเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพร่ผ่านส่อื มวลชนและสอื่ อนื่ อย่างแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......ครัง้ จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อ่นื ๆ (ระบุ) ลักษณะของภมู ิปญั ญาท้องถิ่น การพฒั นาตอ่ ยอดภูมปิ ัญญาใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คุณค่า (มูลคา่ ) และความภาคภูมใิ จ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่ิน/นวัตกรรมทคี่ ดิ คน้ ขึน้ มาใหม่ ✓ ภูมปิ ญั ญาท้องถิ่นดงั้ เดิมได้รับการถ่ายทอดมาจาก ภูมิปัญญาทอ้ งถิ่นทไี่ ดพ้ ฒั นาและตอ่ ยอด

8 แบบเดิมคือ โตง้ เปน็ ชือ่ เรยี กขานทีค่ นไทยท่ีมีเชื้อสายรามัญ (มอญ) ใหเ้ รยี กคนทรงเจ้า ซึ่งโต้ง จะเป็นเจ้าพิธี หรือผู้อำนวยพิธี จะมีหน้าที่ในการประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของคนไทยที่มีเชื่อสาย รามญั (มอญ) ทำนายความเป็นไปในรอบปีของชุมชน ศรัทธาจากบรรพบุรุษ เพื่อเตรียมความรับมืออย่าง มสี ติ แม้สภาพแวดล้อมจะเปลี่ยนไป แต่ความเชื่อยังไม่เสื่อมคลาย นางสณุ ีย์ ทุเครือ ทำหน้าท่ีสำคัญเป็น คนทรงเจ้า เพื่อทำนายเหตุการณ์ดี-รา้ ยภายหน้า ที่อาจเกิดขึ้น ทุกปีช่วงเทศกาลสงกรานต์ชุมชนมอญถือ เป็นงานบุญใหญ่ท่ีทุกบ้านร่วมกันสืบทอดตามประเพณีตามวิถีมอญ รวมถึงการแสดงการละเล่นทะแยมอญ โดยคณะหงษ์ฟ้ารามัญ แม้วันนี้คนในชุมชนจะไม่มีอาชีพหลักทำการเกษตรเหมือนแต่ก่อน แต่ความเช่ือ เร่อื งการนับถือผีตระกลู และให้ความสำคัญกับการทรงเจ้า เชน่ การรำผีมอญ การเซ่นไหว้ผีประจำหมู่บ้าน ยังคงปฏิบัติสืบเนื่องกันมามิได้ขาดสาย เพราะเชื่อว่าจะช่วยใหช้ ุมชนสงบสุข ประเพณีพิธีกรรมไม่เพียงช่วย ให้คนในชุมชนสบายใจเมื่อได้สืบต่อวิถีคนรุ่นก่อน หากยังทำให้คนรุ่นใหม่ได้เห็นคุณค่า และความหมาย เพ่ือสบื ทอดธรรมเนียมเหมอื นเช่นท่ีเป็นมา

9 รูปภาพเจ้าของภมู ปิ ญั ญา นางสณุ ยี ์ ทุเครือ (เจ้าของภมู ปิ ัญญาโตง้ ) โต้ง

10 ทปี่ รกึ ษา คณะผ้จู ดั ทำ นายไพโรจน์ ขุนทอง ครชู ำนาญการพิเศษ รา่ ง/เรยี บเรยี งและจดั พิมพ์ ครู กศน.ตำบลนครชมุ น์ นางสาวกนกนันท์ บัวสะบาล