คู่มือ หลักสูตรระยะสั้น การนวดฝ่าเท้าเพื่อสุขภาพ

นวดฝา่ เท้าเพอ่ื สุขภาพ ความเป็นมาของการนวดฝา่ เท้า การนวดฝ่าเทา้ เปน็ ศิลปะท่ชี าวจีนและอินเดียใชว้ ินิจฉยั และรกั ษาโรคมานามกว่า 3,000 ปีกอ่ นครสิ ตกาล โดย น่าจะเกิดขน้ึ มาพรอ้ มกับการกดจุดฝังเขม็ ต่อมาความรนู้ ไี้ ด้แพร่หลายไปท่วั อเมรกิ า ยุโรป เป็นต้น การนวดเทา้ เป็นการนวดทส่ี ่วนตา่ ง ๆ ของเท้าเพื่อป้องกนั และรักษาโรค การนวดเทา้ สามารถนวดได้หลายสว่ น เพือ่ กระตุ้นอวัยวะต่าง ๆ กนั ไดแ้ ก่ การนวดฝา่ เท้า หลงั เท้าดา้ นในและด้านนอก เปน็ ต้น ประโยชนข์ องการนวดฝ่าเท้า 1. ช่วยส่งเสริมสขุ ภาพ โดยกระตนุ้ การไหลเวยี นเลือด น้าเหลือง และระบบภูมคิ มุ้ กนั 2. ชว่ ยป้องกันโรค เช่น ทอ้ งผกู หดั ปวดศรี ษะ ฯลฯ และชว่ ยล้างพษิ และกา้ จัดของเสีย 3. ช่วยท้าใหก้ ารทา้ งานของร่างกายทั้งหมดสมดลุ 4. ชว่ ยสง่ ผลดีต่อสุขภาพจติ คอื ลดภาวะเครยี ดและทา้ ให้เกิดการผอ่ นคลายอย่างล้าลึก ขอ้ ปฏบิ ัติในการนวด 1. กอ่ นท้าการนวดฝ่าเท้า ให้ทา้ ความสะอาดเท้าด้วยสบู่ น้าอ่นุ หรือเช็ดด้วยแอลกอฮอล์ ทกุ ครัง้ 2. การนวดเทา้ จะเรมิ่ ตน้ ที่เท้าซา้ ยก่อน เนอื่ งจากเป็นต้าแหน่งของหัวใจ เพือ่ กระตนุ้ การ ไหลเวยี น เลอื ด 3. ในขณะนวดผนู้ วดจะตอ้ งโยกตวั ตามจงั หวะการลงน้าหนกั การกด หรอื การครูดแต่ละคร้ัง เพอ่ื ช่วย ไม่ใหเ้ กดิ การปวดตามรา่ งกายของผูน้ วด 4. การกดจุดตามต้าแหนง่ จดุ ตา่ ง ๆ ควรหนว่ ง เน้น นิ่ง นับ 1-10 5. ระหวา่ งการนวด ควรชะโลมครีมเปน็ ระยะ เพ่อื การหลอ่ ล่ืนในการสัมผัส 6. เทา้ ดา้ นใน หมายถึง บรเิ วณดา้ นขา้ งฝ่าเท้าด้านน้วิ หวั แมเ่ ทา้ สว่ นเท้าดา้ นนอก หมายถงึ บริเวณ ด้านขา้ งฝ่าเท้าดา้ นนวิ้ กอ้ ย ขอ้ ควรปฏิบัตกิ ารนวดของผถู้ กู นวด 1. ดม่ื นา้ อุ่นหรอื นา้ สมนุ ไพรหลงั จากการนวด เพ่ือขบั ของเสียในร่างกาย 2. ไม่ควรอาบนา้ สระผม ด่ืมนา้ เย็น หรือล้างทันทีหลังนวด ควรรออยา่ งนอ้ ย 1 ชม.

ไม่ควรนวดเท้าในกรณี ดงั นี้ 1. หลงั รบั ประทานอาหารอ่ิมใหม่ ๆ ควรรอประมาณครึง่ ช่ัวโมงไปแล้ว 2. รา่ งกายออ่ นเพลยี มาก หรอื เป็นไข้ 3. หญิงตงั้ ครรภ์ 4. ขณะมปี ระจ้าเดอื น 5. โรคหลอดเลือด/ หลอดน้าเหลอื งอักเสบหรอื อดุ ตัน การเตรียมเท้ากอ่ นการนวด 1. ท้าความสะอาดเท้าของผ้ถู ูกนวด 2. ใช้ผ้าขนหนพู ันหอ่ เท้าข้างขวาของผูถ้ กู นวดก่อน (การหอ่ ฝ่าเท้าเพ่อื ท้าใหบ้ รเิ วณเท้ามีความอบอ่นุ และทา้ ให้เลอื ดไหลเวยี นได้ดี) 3. เรมิ่ ข้ันตอนในการนวด โดยการนวดเท้าซ้ายกอ่ นเสมอ



ขัน้ ตอนท่ี 1 1. ป่นั ขอ้ เท้า 10 ครัง้ ใช้ส้นมอื ทง้ั สองขา้ งลอ๊ คไวใ้ ตต้ าตุม่ ท้งั 2 ขา้ ง แล้วดันส้นมอื สลบั กัน 2 ขา้ งใหป้ ลายเท้า สะบัดไปมาในลกั ษณะปั่นข้อเทา้ 2. ปน่ั ปลายเท้า 10 ครง้ั ท้ามอื เปน็ รูปบัวตมู ประกบไวท้ ป่ี ลายเทา้ แลว้ ดันมือสลับกัน 2 ข้างในลักษณะท่ปี ั่น ปลายเทา้ 3. ลูบสลับมือท่ีฝ่าเทา้ และหลงั เทา้ 10 คร้งั และครมี และบาล์มลงบนฝา่ มอื ทัง้ สองขา้ ง แลว้ วางมือบริเวณใต้ฝ่า เท้าและหลงั เทา้ ในลักษณะลูบเข้าหาตวั ผ้นู วด ทา้ ซ้า 10 ครง้ั ขณะลูบมือ ต้องให้มอื สมั ผสั แนบฝา่ เท้าและหลงั เทา้ 4. ลูบสลบั มือที่เอ็นร้อยหวาย 10 ครั้ง วางฝ่ามอื ทัง้ 2 ข้างไว้ท่สี ้นเทา้ บรเิ วณเอ็นรอ้ ยหวาย แลว้ ลูบสลับมือท่ี ละขา้ งมาทางส้นเท้าในลักษณะตบส้นเท้าเปน็ การลบู เท้าเขา้ หาตวั ผู้นวด ทา้ ซ้า 10 ครั้ง 5. ลบู แบบหวั แม่มือตง้ั ขึ้น 10 คร้ัง วางนว้ิ หวั แม่มอื จรดกันทีก่ ่งึ กลางส้นเท้าในลกั ษณะตง้ั ขึ้น น้วิ ทง้ั 4 อยทู่ ่ี หลงั เทา้ ลบู มอื ท้ัง 2 ขา้ งพรอ้ มกัน จากสน้ เท้าไปทางปลายเทา้ ขณะลูบขึ้นมาถึงปลายเทา้ ให้ดนั ปลายน้ิวเท้า เข้าหาตัวผ้ถู กู นวด 6. ฉกี ฝ่าเท้า 10 ครงั้ วางนิ้วหัวแมม่ อื ทัง้ สองข้างเกยกนั ท่สี ้นเทา้ นิว้ ท้ัง 4 อยทู่ หี่ ลงั เทา้ ฉกี นิ้วหวั แม่มือออกไป ดา้ นข้างฝา่ เทา้ ท้งั 2 ขา้ ง โดยสลับนิว้ ทุกครัง้ แลว้ ฉกี นว้ิ หัวแมม่ ือไลจ่ ากสน้ เท้าขึน้ ไปจนถึงเนินนิว้ เทา้ แล้วไล่ลง ทา้ ซา้ 10 ครัง้ 7. มะเหงกครดู ฝ่าเท้า 10 คร้ัง มอื ซา้ ยจบั ปลายเท้าแอ่นขึ้น โดยให้ปลายเท้าดนั เข้าหาผู้ถกู นวด มอื ขวากา้ เป็น มะเหงกควา้่ กดครูดต้งั แตเ่ นนิ น้วิ เทา้ ลงไปจนถงึ สน้ เทา้ 8. มะเหงกครูดเน้นนิว้ เทา้ 10 ครัง้ มอื ซา้ ยจบั ปลายเท้าแอ่นขึ้นในลกั ษณะเดียวกับข้อ 7 มือขวากา้ เปน็ มะเหงกควา่้ และใช้นว้ิ หัวแม่มอื แตะยดึ ไวข้ ้างเน้นนิว้ หัวแมเ่ ทา้ สว่ นมะเหงกกดครูดจากเนินนิ้วกอ้ ยกลับมา จนถงึ เนนิ หวั แม่เท้า เทคนิค ใช้น้ิวหัวแม่มือเปน็ จุดหมุนแตะยดึ ไวท้ ขี่ า้ งฝา่ เท้าไมใ่ หห้ ลุด ให้ทั้ง 4 สัมผสั เสมอกนั อยา่ ลงน้าหนกั ลงที่ น้ิวใดนิ้วหนง่ึ 9. มะเหงดคาดคอนิว้ เทา้ 10 ครัง้ วางมือทั้ง 2 ข้างอยใู่ นลักษณะเดียวกันกบั ขอ้ 8 แตม่ ะเหงกจะเลื่อนสูงข้ึน ไปทคี่ อนว้ิ เทา้ กดมะเหงกครดู จากคอน้วิ ก้อยไปจนถงึ คอนวิ้ หัวแมเ่ ทา้



ขัน้ ตอนท่ี 2 10. มะเหงกครดู ข้างเท้าด้านใน 10 คร้ัง มอื ขวาจบั ปลายเท้าเอยี งให้เท้าดา้ นในหงายขนึ้ มอื ซา้ ยก้าเปน็ มะเหงกหงายคว้า่ ที่ข้างเท้าด้านในต้ังแต่น้ิวหวั แม่เทา้ จนถงึ สน้ เท้า 11. มะเหงกครดู ปาดปลายเท้า 5 ครง้ั ใชม้ อื ซ้ายจับนิว้ เท้าไว้ มอื ขวากา้ เปน็ มะเหงกควา่้ แต่ใชม้ ะเหงกทนี่ ว้ิ ชี้ ครูดปาดปลายน้ิวเท้าตง้ั แต่หวั แม่เท้าไปจนถึงน้ิวก้อย ลักษณะคล้ายปอกผลไม้ แล้วปาดครดู ยอ้ นกลับใน ลกั ษณะเดยี วกนั ตงั้ แต่นวิ้ ก้อยกลับไปจนถงึ น้ิวหัวแม่มือ 12. มะเหงกครูดเซาะรอ่ งนว้ิ เทา้ 5 คร้งั ใช้มอื ซา้ ยจับนิ้วหวั แม่เทา้ ไว้ มือขวาก้าเปน็ มะเหงกคว้า่ แตใ่ ชม้ ะเหงก ที่นิ้วชคี้ รูดข้างน้วิ หวั แมเ่ ท้า ขา้ งนวิ้ ช้ี 5 ครงั้ ครูดข้างนวิ้ ตงั้ แตน่ ิ้วหวั แมเ่ ท้าไปจนถึงนว้ิ กอ้ ย 13. มะเหงกครดู ข้างเทา้ ด้านนอก 10 ครงั้ มอื ซ้ายจับปลายเท้าเอียงใหด้ ้านนอกหงายขึ้น มือขวาก้ามะเหงก ควา่้ ครูดที่ข้างเทา้ ดา้ นนอก ต้ังแตน่ ้ิวกอ้ ยไปจนถึงสน้ เท้า 14. มะเหงกครดู เซาะรอ่ งนว้ิ เท้า 5 ครง้ั ท้าเหมือนกันในขอ้ 12 แตค่ รูดย้อยกลับต้งั แตน่ ิว้ กอ้ ยไปจนถงึ นวิ้ หัวแมเ่ ท้า 15. มะเหงกครูดเจาะข้อน้วิ เทา้ 5 คร้ัง มือซา้ ยจับหัวแมเ่ ทา้ ใหแ้ อน่ ขึน้ มอื ขวาก้าเป็น มะเหงกโดยใชม้ ะเหงกที่นวิ้ ช้แี ตะข้อนว้ิ และครูดข้อนิว้ ลงตามแนวต้งั ทา้ ซ้าในลกั ษณะเดยี วกนั โดยครดู คอนิ้ว ต้ังแต่นิว้ หัวแมเ่ ทา้ ไปจนถึงน้วิ กอ้ ย ทา้ ซ้านิ้วละ 5 ครั้ง แล้วท้าย้อนกลับต้ังแต่นวิ้ ก้อยมาจนถงึ น้วิ หวั แม่เทา้ 16. มะเหงกครูดปาดข้อนวิ้ เท้า 5 ครัง้ วางมอื ในลักษณะเดียวกับขอ้ 15 แต่เปลยี่ นเปน็ ครูดปาดคอน้ิวหัวแม่ เทา้ ตามแนวนอน ทา้ ซ้าในลักษณะเดียวกัน โดยครดู ปาดข้อนว้ิ เท้าต้งั แต่นวิ้ หวั แม่เทา้ ไปจนถงึ น้วิ กอ้ ย ทา้ ซ้านิ้ว ละ 5 ครัง้ แล้วทา้ ยอ้ นกลับต้งั แตน่ ิ้วก้อยมาจนถงึ นวิ้ หวั แม่เทา้ 17. มะเหงกครูดออ้ มเนนิ นิ้วหัวแม่เท้า 10 คร้งั มอื ซา้ ยประคองนิ้วหัวแมเ่ ทา้ มะเหงกน้วิ ชี้ แตะง่ามร่องระหว่างนวิ้ โปง้ และนวิ้ ช้ี แลว้ กดครดู จากเนินนิ้วนวิ้ หวั แม่เท้าโค้งออ้ มเนินนิ้วเท้าไปทางด้านใน 18. มะเหงกครูดเนนิ นิ้วเทา้ มาดา้ นนว้ิ กอ้ ย 10 ครงั้ มอื ท้ัง 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดียวกับขอ้ 17 ใชม้ ะเหงกกดครดู จากเนินน้วิ ชี้ไปทางเนินนว้ิ กอ้ ย ครดู เปน็ แนวตรง 19. มะเหงกครูดฝา่ เท้า 3 แนว แนวละ 5 ครัง้ มือทั้ง 2 ข้างอยใู่ นลักษณะเดยี วกบั ข้อ 17 - ใช้มะเหงกน้วิ ช้ีกดครดู เป็นแนวยาวท่กี ึ่งกลางฝ่าเทา้ จากใตเ้ นนิ นิ้วกลางไปจนถงึ สน้ เท้า ท้าซ้า 5 ครง้ั - ใช้มะเหงกนิ้วชก้ี ดครดู เปน็ แนวยาวจากใต้เนินน้ิวหัวแม้เท้าไปจนถึงส้นเทา้ ท้าซา้ 5 ครง้ั - ใช้มะเหงกนวิ้ ชก้ี ดครูดเปน็ แนวยาวจากใต้เนินนว้ิ ก้อยไปจนถึงสน้ เทา้ 5 ครัง้ 20. มะเหงกครูดฝา่ เท้าสลบั ฟนั ปลา ขน้ึ -ลง 5 คร้งั มอื ทัง้ 2 ข้างอยใู่ นลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 17 ใช้มะเหงกนิว้ ชี้กดครูดขวางสลับฟนั ปลาจากส้นเทา้ จนถึงเนินนวิ้ เท้า 21. มะเหงกครูดรปู ตวั V คว่า้ ทส่ี ้นเท้า 5 ครง้ั มอื ท้งั 2 ข้างอย่ใู นลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 17 โดยใช้มะเหงกนิว้ ชกี้ ดครดู เฉียงลงบรเิ วณเหนอื ส้นเทา้ ในลกั ษณะรปู ตัว V ควา่้ โดยเฉยี งไปทางด้าน นอก 5 ครัง้

22. มะเหงกครดู เจาะส้นเทา้ 10 ครง้ั มอื ทั้ง 2 ขา้ งอย่ใู นลักษณะเดียวกบั ข้อ 17 โดยใช้มะเหงกน้วิ ชีก้ ดครดู ลง เปน็ แนวตรงให้ทั่วบรเิ วณสน้ เทา้ (บริเวณน้ีเปน็ ส่วนทห่ี นา สามารถลงน้าหนักไดม้ ากกว่าจุดอน่ื )

ข้นั ตอนท่ี 3 การนวดเท้าด้านใน-ด้านนอก 23. น้ิวหัวแม่มือครูดขา้ งน้ิวหัวแม่เท้า 10 คร้งั แตะครีมลงที่เท้าด้านในผสานนวิ้ ขวาผนู้ วดไปท่ีรองเท้าทกุ นิว้ แล้วใชน้ ว้ิ หวั แมม่ ือขวาของผ้นู วดครูดดา้ นขา้ งของน้ิวหัวแม่เท้าของผู้ถกู นวด 24. มะเหงกครดู ออ้ มเนินนิ้วหัวแม่เท้า 10 ครง้ั มอื ทง้ั 2 ขา้ งอยู่ในลักษณะเดยี วกับขอ้ 1 ใชน้ ้วิ หัวแม่มอื ขวา ของผ้นู วด ครดู ออ้ มเนนิ หัวแม่เทา้ ของผนู้ วด โดยใชท้ ้ัง 4 นว้ิ เป็นจุดหมนุ 25. มะเหงกครดู เทา้ ด้านใน 10 คร้งั มือขวาจบั ปลายเท้าเอียงใหเ้ ท้าด้านในพลิกหงายขนึ้ มอื ซ้ายก้าเป็นมะเหงกควา้่ กดครดู ตั้งแต่ข้างน้วิ หัวแมเ่ ทา้ ไปจนถึงข้างสน้ เท้า โดยใหน้ ิ้วหัวแม่มอื ซ้ายประคอง อยใู่ ตฝ้ า่ เท้า 26. มะเหงกครูดใต้ตาต่มุ ดา้ นใน 10 คร้ัง มอื ท้ัง 2 ขา้ งอยู่ในลกั ษณะเดยี วกับขอ้ 25 ใชน้ ว้ิ หวั แม่ซา้ ยแตะทก่ี ลางสน้ เท้าเปน็ จดุ หมุน ก้ามือซา้ ยเปน็ มะเหงกควา้่ กดคลงึ ใต้ตาตุ่มเป็นแนวโค้งไปทางเอ็น ร้อยหวาย 27. มะเหงกครูดเอ็นรอ้ ยหวายดา้ นใน 10 คร้ัง มอื ทง้ั 2 ขา้ งอยใู่ นลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 26 ใช้น้ิวหวั แมม่ อื ซ้าย แตะส้นเท้า ก้ามือซา้ ยเป็นมะเหงกคว้า่ ครูดขา้ งเอ็นร้อยหวายไปจนถงึ สน้ เท้า ในลักษณะดึงเข้าหาตัวผ้นู วด โดย ลงนา้ หนักท่ีข้อนวิ้ ทง้ั 4 นวิ้ 28. มะเหงกครูดเอน็ ร้อยหวาย 10 คร้งั มอื ขวาจับกลางเทา้ ยกสน้ ชเี้ ท้าขึน้ ให้ฝ่าเท้าตงั้ ตรง มอื ซ้ายก้าเปน็ มะเหงกหงาย โดยให้รอ่ งนิว้ ช้กี ับนวิ้ กลางอย่รู ะหว่างเอน็ รอ้ ยหวาย ครดู ตั้งแต่เอ็นร้อยหวายมา ทางส้นเท้า ในลักษณะดงึ เขา้ หาตวั ผ้นู วด ในลักษณะทค่ี รูดตามเสน้ เอ็นรอ้ ยหวายใหท้ ้ามือโค้งตามส้นเทา้ 29. มะเหงกครูดเทา้ ด้านนอก 10 ครั้ง มือซ้ายจับปลายเท้า เอียงให้เท้าดา้ นนอกพลกิ หงาย ขน้ึ มอื ขวาก้าเป็นมะเหงกคว้า่ กดครดู ตง้ั แต่ขา้ งนิ้วก้อยไปจนถึงสน้ เทา้ โดยใหน้ วิ้ หวั แมม่ อื ขวาประคองอยู่ทใี่ ต้ ฝา่ เท้า 30. มะเหงกครดู ใต้ตาตมุ่ ดา้ นนอก 10 ครั้ง มือทง้ั 2 ขา้ งอยู่ในลกั ษณะเดียวกับข้อ 29 ใชน้ ้วิ หัวแม่มอื ขวา แตะ ทีก่ ลางสน้ เท้าเป็นจดุ หมนุ กา้ มอื ซา้ ยเป็นมะเหงกคว้่ากดคลงึ ใต้ตาตมุ่ เปน็ แนวโค้งไปทางเอน็ รอ้ ยหวาย 31. มะเหงกครดู เอ็นรอ้ ยหวายดา้ นนอก 10 ครงั้ มือทัง้ 2 ข้างอย่ใู นลักษณะเดียวกับขอ้ 30 ใชน้ วิ้ หวั แม่มือ ขวาแตะทสี่ น้ เท้ากา้ มือขวาเป็นมะเหงกคว่า้ ครูดข้างเอ็นร้อยหวายไปจนถงึ สน้ เท้าในลักษณะดงึ เขา้ หาตัวผนู้ วด 32. มะเหงกครูดเอน็ ร้อยหวาย 10 ครงั้ มอื ซา้ ยจับกลางเทา้ ยกขน้ึ ให้ฝ่าเทา้ ต้งั ตรง มือขวากา้ เปน็ มะเหงกหงาย โดยใหร้ อ่ งนิ้วช้กี บั นิ้วกลางอยรู่ ะหว่างเอน็ รอ้ ยหวาย ครูดตั้งแตเ่ อน็ รอ้ ยหวายลงมาทางสน้ เท้าในลักษณะดึงเขา้ หาตวั ผนู้ วด 33. มะเหงกวนหลังเทา้ ใหท้ ่วั มอื ซา้ ยจับปลายเท้าคว่้าลง ให้หลังเทา้ ตงึ มอื ขวาก้าเป็น มะเหงกควา้่ ครดู วนจากข้อเท้ามาทางปลายเท้า วนให้ท่ัวหลังเทา้ 34. มะเหงกคาดหลังเท้า 10 คร้ัง มอื ซ้ายจับปลายเทา้ ควา่้ ลง มือขวาก้าเปน็ มะเหงกตัง้ ครูดบนหลังเทา้ ใน ลักษณะเป็นแนวขวาง จากด้านหัวแมเ่ ท้าไปทางดา้ นนว้ิ กอ้ ย 35. มะเหงกครดู หลังเทา้ 10 คร้งั มอื ซ้ายจับใต้ฝ่าเทา้ มอื ขวาก้าเป็นมะเหงกกดครูดบนหลงั เท้า ต้ังแตข่ ้อเท้า ไปจนถงึ ปลายน้วิ เท้า

36. ใชข้ ้อนิว้ ช้ีเกาโคนเลบ็ น้วิ ละ 5 ครง้ั (ไปและย้อนกลบั ) มือซ้ายประคองใต้ฝ่าเท้า น้วิ หวั แมม่ อื ขวาแตะใต้นิ้วหวั แมเ่ ท้า แลว้ งอนิว้ ชี้ขา้ งขวาให้ขอ้ แรกของนวิ้ ช้เี กาบรเิ วณโคนเลบ็ หวั แม่เท้า ทา้ เชน่ นี้ ทุกน้วิ ตัง้ แตน่ ิ้วหวั แมเ่ ทา้ ไปจนถึงน้ิวกอ้ ย นิว้ ละ 5 คร้งั จากน้ันทา้ ยอ้ นกลบั จากน้ิวกอ้ ยมาจนถึงน้ิวหวั แม่มอื 37. มอื ลูบโอบหลังเทา้ 10 ครง้ั วางมอื ทงั้ 2 ขา้ งลงบนหลังเทา้ โดยให้ 4 นวิ้ โอบอยบู่ นหลงั เท้า บริเวณข้อเท้า นิ้วหัวแม่มอื แนบอยทู่ ีส่ น้ เทา้ ลูบมอื ขึ้นมาจนถงึ ปลายนวิ้ เท้าในลักษณะดึงเขา้ หาตวั ผนู้ วดจนนว้ิ ชี้ 2 ขา้ งชิดกนั 38. ใช้นิว้ มอื กดร่องนวิ้ หัวแม่เท้า-นิ้วก้อย นับ 1-10 ปลอ่ ย วางมือทง้ั 2 ข้าง โดยให้น้วิ ทั้ง 4 ข้างซ้ายอยู่ ระหวา่ งรอ่ งนวิ้ หวั แมเ้ ทา้ กบั นิว้ ช้ี น้ิวท้ัง 4 ข้างขวาอยรู่ ะหวา่ งร่องของนวิ้ นางกับนว้ิ ก้อย สว่ นน้วิ หัวแมม่ อื ทั้ง 2 ข้าง ประคองอย่ใู ต้ฝา่ เท้า 39. มอื ลูบแบบคบี 10 ครัง้ กา้ มอื และวางนว้ิ ชที้ ้ัง 2 ข้างลงบนหลงั เทา้ บรเิ วณขอ้ เท้า ลูบมือขึ้นมาจนถงึ ปลาย เทา้ ในลักษณะดงึ เขา้ หาตวั ผู้นวด นิว้ กอ้ ยจะสัมผัสขอบเท้าด้านนอกและดา้ นในตลอด ลูบจนน้ิวชี้ท้ัง 2 ข้างชดิ กนั 40. นว้ิ มอื ลูบออ้ มใตต้ าตุ่ม 10 ครั้ง วางนว้ิ หวั แมม่ อื ทัง้ สองไว้ท่ีหลังเทา้ บริเวณโคนนิว้ กลาง ครูดน้ิวหวั แมม่ อื พรอ้ มกนั ลงมาท่ขี อ้ เท้า แล้วครดู อ้อมใต้ตาตุ่มทงั้ สองด้านจนนิว้ หัวแม่มือชนกันทบี่ ริเวณ เอน็ ร้อยหวาย 41. มะเหงกตงั้ ถูสลับใต้ตาต่มุ 10 ครัง้ ก้ามือท้ัง 2 ขา้ งในลักษณะมะเหงกต้ังแตะไวท้ ใ่ี ต้ ตาตุ่มทง้ั 2 ขา้ ง ถสู ลบั ขน้ึ ลง 10 ครัง้ 42. นว้ิ หวั แมม่ ือครูดขา้ งตาต่มุ และวนรอบตาตมุ่ ด้านใน 10 ครั้ง มอื ซา้ ยจับปลายเท้าเอยี ง ให้เทา้ ด้านในหงาย ขึ้น ใชน้ ้ิวหัวแมม่ ือขวากดครูดใต้ตาตุ่มเป็นแนวตรงขน้ึ ไปทางหลงั เท้า 10 คร้ัง แล้ววนเปน็ วงกลมรอบตาตมุ่ ตามเข็มนาฬกิ า ท้าซ้า 10 ครงั้ 43. นิ้วหวั แมม่ อื ครูดขา้ งตาต่มุ และวนรอบตาตุ่มด้านนอก 10 ครง้ั มือขวาจับปลายเท้าเอยี งให้เท้าด้านอกพลิก หงายขนึ้ ใชน้ วิ้ หวั แมเ่ ทา้ กดครูดเป็นแนวตรงจาดเอ็นร้อยหวายออ้ มตาตมุ่ ขน้ึ ไปทางหลังเทา้ ท้าซ้า 10 คร้งั แลว้ วนเป็นวงกลมรอบตาตมุ่ ตามเข็มนาฬกิ า ท้าซ้า 10 คร้ัง 44. นิ้วหวั แมม่ อื ครดู ขอ้ เทา้ เป็นแนวตรง 10 ครั้ง มือซ้ายจบั ปลายเท้าให้คว่้าลง ใช้นว้ิ หัวแม่มอื ขวาครดู กงึ่ กลาง หลังเทา้ เปน็ แนวตรง จากหลังเท้าผา่ นขอ้ เท้าขึน้ ไปเล็กนอ้ ย ท้าซา้ 5 ครงั้ เปล่ยี นเป็นมอื ขวา กดครดู เปน็ แนว ตรงลักษณะเดยี วกัน ทา้ ซ้า 5 ครั้ง 45. นว้ิ หัวแมม่ อื ถูสลบั มอื ท่ีข้อเท้า 10 ครั้ง วางเทา้ ให้อยู่ในลักษณะเดียวกนั กับข้อ 44 หวั แม่มือทง้ั 2 ขา้ ง ชดิ กันในลกั ษณะตรงกนั ขา้ มกบั บรเิ วณขอ้ เท้า แล้วกดครูดนิว้ หวั แม่มอื สลบั กัน 2 ขา้ งในลกั ษณะดนั เข้าหากนั 46. ลบู มือสลบั ที่ฝา่ และหลังเทา้ 10 คร้งั วางมอื บริเวณใต้ฝ่าเท้าและหลังเท้า แล้วลูบสลับ มือมาทางปลายเทา้ ในลักษณะลูบเข้าหาตวั ผูน้ วด ขณะสลบั มือต้องให้มอื สัมผัสแนบฝา่ เท้าและหลงั เทา้



ขั้นตอนที่ 4 47. กดจุด 26 จดุ กดลงน้าหนกั หนว่ ง เน้น นงิ่ นบั 1-10 แลว้ ปล่อย การกดจุดใหเ้ รียงล้าดับไปตามหมายเลข ท่ีก้าหนดไว้ตามภาพ ไมก่ ดสลับกนั ไปมา พอกดจุดเสร็จเรียบร้อยแล้วลบู สลับมอื ท่ฝี ่าเท้าและหลังเทา้ 10 คร้งั ดังขอ้ 46 จดุ ท่ี 1 โพรงอากาศกระดูกหนา้ ผาก ให้กดทบ่ี รเิ วณปลายนว้ิ หวั แม่เทา้ จุดท่ี 2 ขมับ (กกหู) ให้กดทบ่ี รเิ วณข้างน้ิวหวั แม่เทา้ ด้านนอก จุดที่ 3 ตอ่ มใตส้ มอง ใหก้ ดทบี่ รเิ วณก่ึงกลางนิ้วหวั แม่เท้า จุดที่ 4 จมูก ใหก้ ดทบ่ี ริเวณขา้ งนิ้วหวั แมเ่ ทา้ ด้านใน จุดที่ 5 โพรงอากาศหนา้ ผาก ให้กดที่บรเิ วณปลายน้วิ ช้ี จุดที่ 6 โพรงอากาศหน้าผาก ให้กดที่บริเวณปลายนวิ้ กลาง จุดท่ี 7 โพรงอากาศกระดูกหนา้ ผาก ใหก้ ดทบี่ รเิ วณปลายนิว้ นาง จุดท่ี 8 โพรงอากาศกระดกู หน้าผาก ให้กดทบ่ี ริเวณปลายนว้ิ ก้อย จุดท่ี 9 คอ ให้กดท่ีบรเิ วณโคนนิว้ หวั แมเ้ ทา้ ด้านใน จุดท่ี 10 ตา ให้กดที่บรเิ วณระหว่างร่องหัวแม่เท้ากบั นว้ิ ช้ี จุดที่ 11 ตา ให้กดท่ีบริเวณนิว้ ช้ีกบั นวิ้ กลาง จุดท่ี 12 หู ให้กดทบี่ ริเวณน้วิ กลางกบั น้วิ นาง จุดท่ี 13 หู ใหก้ ดที่บริเวณนิว้ นางกับนว้ิ ก้อย จุดที่ 14 ต่อมไทรอยด์ ใหก้ ดทบ่ี รเิ วณข้างเนินนว้ิ หัวแม้เทา้ จุดท่ี 15 จุดรวมประสาท ให้กดที่บริเวณใตเ้ นินนิ้วกลาง จุดที่ 16 ตอ่ มหมวกไต ใหก้ ดที่บริเวณห่างจากจุดรวมประสาทมาประมาณ 1 เซนตเิ มตร จุดท่ี 17 ไต ให้กดทบี่ รเิ วณก่ึงกลางฝ่าเท้าหา่ งจากจดุ ต่อมหมวกไตลงมา 1 เซนตเิ มตร จุดท่ี 18 อัณฑะหรอื รงั ไข่ ให้กดท่บี ริเวณกง่ึ กลางสน้ เท้า จุดท่ี 19 กระเพาะอาหาร ให้กดท่ีบริเวณใต้เนินนว้ิ หวั แม้เทา้ จดุ ท่ี 20 ตับออ่ น ใหก้ ดท่ีบรเิ วณห่างจากจดุ กระเพาะอาหารลงมา 1 เซนติเมตร จดุ ที่ 21 ล้าไสเ้ ลก็ สว่ นบน ใหก้ ดท่บี ริเวณ ห่างจากจุดตบั ออ่ น 1 เซนติเมตร จดุ ที่ 22 กระเพาะปัสสาวะ ใหก้ ดท่ีบรเิ วณส้นเทา้ เฉียงไปทางด้านข้างของเท้าดา้ นใน จดุ ที่ 23 หวั ใจ(เทา้ ซ้าย) หรอื ตับ(เทา้ ขวา) ใหก้ ดท่ีบริเวณกึ่งกลางใต้เนินระหว่างร่องนิว้ นางกบั นิ้วกอ้ ย จดุ ท่ี 24 ล้าไสใ้ หญ่ส่วนขวาง ให้กดที่บริเวณหา่ งจากจดุ หัวใจ 3 เซนตเิ มตรและแนวเดยี วกบั จุดไต จดุ ที่ 25 ล้าไส้ใหญข่ าลง (เท้าซ้าย) หรือล้าไส้ใหญข่ าข้ึน (เท้าขวา) ใหก้ ดทบ่ี รเิ วณห่างจากลา้ ไส้ใหญส่ ว่ นขวาง ลงมา 1 เซนติเมตร จุดที่ 26 ล้าไสใ้ หญ่ส่วนตรง (เทา้ ซ้าย) หรอื ไสต้ งิ่ (เทา้ ขวา) ให้กดที่บริเวณส้นเท้าเฉยี งไปทางด้านข้างของเทา้ ดา้ นนอก



ขัน้ ตอนที่ 5 48. มือขวากดนวดบรเิ วณเข่า มอื ซ้ายจับปลายเท้าไว้ มอื ขวาเอาบาล์มและครมี ทาที่ใตข้ อ้ พบั และบริเวณเข่า แลว้ ใชน้ วิ้ โปง้ กดจุดเขา่ ใตล้ กู สะบา้ เขา่ จุดข้างใตล้ ูกสะบ้าเข่าทัง้ ซ้ายและขวา และจดุ นาคบาทในลกั ษณะ ค่อยๆ กดนา้ หนักเพิม่ ไปทลี ะน้อยจนไดน้ า้ หนักทีต่ อ้ งการกน็ ง่ิ ไว้ พอประมาณ (ซึง่ ศพั ทท์ างแผนไทยเรียกว่า “หนว่ ง เนน้ น่งิ ”) จากน้นั ใช้นิว้ มือขวา 4 นวิ้ ชอ้ นใตข้ ้อพับเข่า นวดในลักษณะคล้ายควัก และใชน้ ้ิว 4 น้วิ มือ ขวานวดเหนอื เข่าลูบเข้าด้านใน และลูบออกดา้ นนอก อยา่ งละ 5 รอบ 49. มือขวากดนวดบริเวณเข่าและกดจุดใตเ้ ข่า เปลีย่ นมือขวาจับปลายเท้าไว้ แลว้ ใชม้ อื ซ้าย 4 นิว้ ชอ้ นใต้ข้อ พับเขา่ ในลักษณะคลา้ ยควกั ใชน้ ิ้วมือซ้ายนวดเหนอื เข่าลบู ออกด้านนอก และลบู ออกด้านในอยา่ งละ 5 ครัง้ จากนน้ั ใช้นว้ิ ชี้และนิ้วกลางท้ัง 2 มอื กดจดุ ใตข้ อ้ พับเขา่ 50. ลบู สนั หน้าแข้งด้านนอกและดา้ นใน 5 รอบ แตะครมี ลงบนสันหน้าแขง้ ท้ังด้านในและดา้ นนอก มือซา้ ยจับ ส้นเท้ายกข้นึ มือขวานวดหนา้ แขง้ ด้านนอก ต้ังแตใ่ ต้ขาพับจนถึงเอ็นรอ้ ยหวายในลักษณะลบู ไปนวดไป แลว้ เปลีย่ นมาท้าท่กี ล้ามเนอ้ื น่อง เปลี่ยนเปน็ มอื ขวาจับส้นเท้ายกขน้ึ มือซ้ายนวดหนา้ แขง้ ดา้ นในต้งั แตใ่ ต้ขาพับ จนถึงเอ็นร้อยหวายในลักษณะลบู ไปนวดไป 51. นิ้วหัวแม่มอื ครดู 3 แนวหน้าแขง้ ดา้ นใน แนวละ 5 รอบ มอื ขวาจบั ปลายเท้าเอียงใหข้ าด้านในหงายข้ึน แล้วใช้นวิ้ มือซา้ ย 4 น้ิว ประคองข้างหน้าแขง้ ด้านนอก นิว้ หัวแม่มือกดครูดข้ึนเปน็ แนวตรงจากเอ็นรอ้ ยหวาย ถงึ ขาพบั แนวท1่ี ขา้ งร่องกระดกู สันหนา้ แข้งด้านใน แนวท่ี 2 แนวตาตุม่ แนวที่ 3 แนวเอ็นรอ้ ยหวาย 52. น้วิ หัวแม่มอื ครดู 3 แนวหนา้ แขง้ ด้านนอก แนวละ 5 รอบ แนวท่ี 1 ขา้ งรอ่ งกระดกู สันหน้าแข้งดา้ นนอก แนวที่ 2 แนวตาตุ่ม แนวที่ 3 แนวเอ็นร้อยหวาย 53. นิว้ ชค้ี รดู ร่องสนั หนา้ แขง้ ดา้ นนอก 3 รอบ มอื ซา้ ยจบั ปลายเท้าเอยี งเขา้ ด้านใน งอนิ้วช้ี มอื ขวาใหล้ งน้าหนักที่นิว้ ช้ีกดครูดไปตามร่องสันหน้าแข้งด้านนอก ตั้งแต่ข้อเทา้ ไปจนถึงปลายเขา่ ท้าซา้ 3 คร้งั ให้นิ้วโปง้ ประคองกระดูกสนั หน้าแขง้ ดา้ นใน 54. นวิ้ ช้ีกดเปน็ จังหวะ ไล่ลงเป็นระยะ ๆ 3 รอบ วางมือทง้ั 2 ข้างในลักษณะเดยี วกบั ข้อ 53 ลงนา้ หนกั ทนี่ วิ้ ช้ี กดไปตามร่องสนั หน้าแข้งด้านนอก โดยไลเ่ ปน็ ระยะ ๆ ต้งั แตใ่ ตเ้ ข่าลงไปจนถึงขอ้ เทา้ 55. กดกา้ งปลาหน้าแข้งด้านนอก ท้าซ้า 5 รอบ มือขวาจบั ปลายเทา้ เอียงไปทางปลายเทา้ ดา้ นใน นว้ิ หวั แม่มอื ซ้ายอยู่ขา้ งกระดกู หนา้ แข้งด้านนอก 4 น้ิวประคองหนา้ แขง้ ด้านใน จากน้ันกดครดู นิ้วหวั แมม่ อื ลงบนกระดูกหน้าแข้งด้านนอกเปน็ แนวขวาง แตก่ ดข้ึนอยา่ งเดยี ว 5 รอบ 56. กดกา้ งปลาหน้าแขง้ ด้านใน ทา้ ซ้า 5 รอบ มือขวาจับปลายเทา้ เอยี งไปทางด้านนอก น้ิวหัวแมม่ ือขวาอยู่ ขา้ งกระดกู หน้าแข้งดา้ นนอก 4 น้วิ ประคองหนา้ แขง้ ด้านนอก แลว้ กดครดู นว้ิ หัวแม่มือลงบนกระดกู หน้าแข้ง

ด้านในเปน็ แนวขวาง ในลกั ษณะกดลงอย่างเดียว 5 รอบ 57. มือนวดใตข้ อ้ พับเขา่ 5 รอบ ต้ังเข่าผถู้ กู นวดข้ึน ใหฝ้ า่ เท้าวางบนเขา่ ของผูน้ วด มอื ทั้ง 2 ข้าง นวดใตข้ อ้ พบั เข่าสลบั มือกนั โดยลงน้าหนกั ที่นว้ิ มอื ทัง้ 4 58. ตบสลับมอื ใต้ข้อพบั เขา่ 5 รอบ ตั้งเขา่ ในลกั ษณะเดิม ใชป้ ลายนิ้วทั้ง 4 ของทงั้ 2 ข้าง ตบเบา ๆ สลับมือกันที่บริเวณใต้ขอ้ พบั เขา่ โดยลงน้าหนกั ทีป่ ลายน้ิวทัง้ 4 59. มือครดู ใตน้ อ่ งเอ็นรอ้ ยหวาย 5 รอบ ตั้งเข่าในลกั ษณะเดมิ ใช้ปลายน้ิวกลางกับน้วิ นาง กดครดู บริเวณกลีบนอ่ งจากใตข้ อ้ พบั เข่าไปตามแนวเอน็ ร้อยหวายไปจนถึงข้อเทา้ โดยให้นว้ิ หวั แมม่ อื ประคอง ไว้ท่กี ระดกู หน้าแข้งทั้ง 2 ข้าง จากนัน้ ใช้ฝ่ามอื ทงั้ 2 ข้าง ลบู จากขอ้ เท้าขน้ึ ไปตามหน้าแข้งจนถึงใต้เขา่ 60. มะเหงกคลงึ หนา้ แขง้ ดา้ นนอก-ด้านใน 5 รอบ ก้ามอื ตงั้ 2 ข้างในลักษณะมะเหงกตั้ง แลว้ วางนิว้ หวั แมม่ ือประคองไวท้ ส่ี นั หน้าแข้ง ใช้มะเหงกคลงึ เปน็ วงกลมท่ีนอ่ งจากใต้ข้อพบั เข่าถึงท่ีข้อเท้า ลง น้าหนักทม่ี ะเหงก 61. มะเหงกตง้ั กดหนา้ แขง้ ด้านนอก-ด้านใน 5 รอบ กา้ มอื ในลักษณะเดิมเหมอื นข้อ 13 ใช้มะเหงกกดขา้ งหน้า แข้งดา้ นนอกและดา้ นในเป็นระยะ ๆ จากใต้ข้อพับถงึ ขอ้ เทา้ โดยลงน้าหนกั ท่ีมะเหงก 62. มือลบู นอ่ งและหน้าแขง้ ดา้ นนอก-ด้านใน 5 รอบ มอื ซา้ ยจบั ปลายเทา้ ใชฝ้ ่ามือลูบไป ตามน่องด้านนอก ท้าซ้า 5 รอบ จากนั้นใชฝ้ ่ามือซ้ายลบู ขนึ้ ไปตามแนวหน้าแข้งดา้ นใน แลว้ ลูบลงมาตามนอ่ ง ท้าซ้า 5 รอบ 63. ยกส้นเท้าข้ึนมอื ลูบนอ่ งด้านนอก 5 คร้ัง ดา้ นใน 5 ครั้ง มือซา้ ยจบั สน้ เท้ายกขน้ึ ใช้ฝ่า มือขวาลูบไปตามแนวด้านนอก โดยลงน้าหนักที่ปลายน้ิวท้งั 4 ทา้ ซ้า 5 คร้ัง แลว้ เปลีย่ นเป็นมอื ขวาจับส้นเท้า ยกขนึ้ ใชฝ้ ่ามอื ซ้ายลูบไปตามแนวนอ่ งด้านใน ทา้ ซ้า 5 ครง้ั 64. นิว้ หวั แม่มอื ครดู ร่องนิ้วเทา้ ไป-กลบั มอื ซ้ายจับที่กลางฝ่าเทา้ โดยให้น้วิ มอื ทั้ง 4 นิ้วอยู่บนหลงั เทา้ น้วิ หัวแมม่ อื อยทู่ ี่ฝา่ เท้าใชน้ ้ิวหวั แม่มอื ขวากดครูดระหว่างซอกนิ้วหวั แมเ่ ทา้ กับนว้ิ ชใี้ นลกั ษณะดึงเขา้ หาตวั ผู้ นวด ท้าซ้าเช่นเดมิ โดยเลอื่ นไปท่ีละซอกนิ้ว จนถึงระหวา่ งซอกน้ิวนางกับนิ้วกอ้ ย แลว้ ทา้ ยอ้ นกลบั มาจนถงึ ระหว่างซอกน้วิ หัวแมเ่ ทา้ กบั นิ้วชี้ 65. มือกระตกุ ปลายน้ิวเทา้ ไปกลับ 66. ป่นั ข้อเทา้ 10 ครั้ง 67. ปน่ั ปลายเท้า 10 คร้งั 68. หมุนข้อเท้า หมุนเปน็ วงกลม 69. ก้ามอื หลวมทุบหน้าแขง้ ด้านนอกทบุ ลงเปน็ ระยะ 70. ทุบฝ่าเท้า มือซ้ายจบั ปลายเทา้ แอน่ ขึน้ โยให้ปลายเท้าดันเข้าหาตัวผถู้ กู นวด มอื ขวาก้า เปน็ ก้าปน้ั แลว้ ใชด้ า้ นหลงั กา้ ปน้ั ทุบเบา ๆ ให้ท่วั ฝ่าเทา้ 71. หอ่ ผ้า 72. แกะผ้าพนั เท้าขวาออก นวดเหมอื นเท้าซ้ายทุกอยา่ ง แลว้ ห่อผ้าเหมอื นเดมิ



ข้นั ตอนท่ี 6 การกระตุน้ เท้า กอ่ นแกะผา้ พันเทา้ ออกและเชด็ ครีม 73. นวดนอกผ้าบริเวณฝา่ เท้าก่อน วางน้ิวหัวแม่มือท้งั 2 ขา้ ง ชนกันทส่ี ้นเท้า นวิ้ มอื ทง้ั 4 ประคองหลังเท้าลงน้าหนักทนี่ ว้ิ หวั แมม่ อื กดทัว่ ฝ่าเทา้ 74. คลงึ หลังเท้าแกะผ้าที่ปลายน้ิวเท้าออก ใช้นิ้วหัวแม่มอื ท้ัง 2 ขา้ ง นวดคลงึ ให้ทัว่ หลังเท้า โดยน้ิวหัวแมม่ อื ทั้ง 4 ประคองอยทู่ ี่ฝา่ เท้า 75. ดงึ น้ิวเทา้ มอื ซา้ ยจบั อยู่ทกี่ ลางฝา่ เทา้ โดยให้น้ิวหัวแมม่ ืออยบู่ นหลังเท้า นิว้ มือทั้ง 4 อยู่ท่ีฝ่าเท้า ใช้ น้ิวหวั แมม่ อื ขวาคลงึ โคนนว้ิ แล้วดงึ นิ้ว ทา้ ซ้าท่ลี ะนว้ิ จนครบทกุ นิว้ 76. นวดหน้าแขง้ ใชน้ ิว้ ซา้ ยจับปลายเท้าเอยี งไปทางเท้าด้านใน ใชน้ ว้ิ หวั แม่มอื ขวากดนวดให้ทัว่ บรเิ วณหน้า แขง้ ด้านนอก 77. แกะผา้ ออกเชด็ ครมี แกะผ้าพันเทา้ ออกไวบ้ นฝ่าเท้าด้านซ้าย ใช้ผ้าเช็ดเข่า ใต้ขาพับเข่า ขณะเช็ดครมี ที่นอ่ งให้นวดไปด้วย แลว้ เปล่ียนผา้ มาวางไวบ้ นฝา่ มอื ขวา ทา้ ซ้าเช่นเดมิ วางผ้าบนฝ่ามือทง้ั 2 ขา้ ง แล้วเช็ดครมี ตามใต้ฝา่ เท้า หลังเทา้ น้วิ เท้า ง่ามเท้า และจมกู เล็บ 78. ทุบหนา้ แข้ง ป่นั ข้อเท้า ป่ันปลายเทา้ หมนุ ข้อเท้า ทุบขอ้ เทา้ แล้วทาแปง้ เพ่ือไมใ่ ห้ เหนอะหนะ