241926-Article Text-830871-1-10-20200427

วารสารวิจยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวชิ ยั 12(1) : 1-12 (2563) 1 อทิ ธิพลของวสั ดสุ ่ิงปลูกและการได้รับแสงที่มีต่อการเจริญเติบโตของถ่ัวงอก Influence of Planting Materials and Light Exposure on Bean Sprout Growth ปฏิณญา วรรณวาส 1 และ วรางคณา เรียนสุทธ์ิ 2* Patinya Wannawas 1 and Warangkhana Riansut 2* Received: 28 December 2018, Revised: 29 April 2019, Accepted: 10 June 2019 บทคดั ย่อ วตั ถุประสงค์ของการศึกษาคร้ังน้ี เพื่อศึกษาอิทธิพลของวสั ดุสิ่งปลูกและการไดร้ ับแสงที่มีผลต่อการ เจริญเติบโตของถวั่ งอก วางแผนการทดลองแบบ 2 × 3 แฟกทอเรียล ชนิดสุ่มสมบูรณ์ จานวน 3 ซ้า ซ่ึงมีปัจจยั ในการปลูก คือ วสั ดุส่ิงปลูก 2 ประเภท ไดแ้ ก่ กระสอบป่ านและดินร่วน และการไดร้ ับแสง 3 รูปแบบ ไดแ้ ก่ แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ และท่ีมืด เก็บขอ้ มูลการเจริญเติบโต ไดแ้ ก่ ร้อยละการรอดและความยาว ของถวั่ งอก ผลการวิจยั พบวา่ อิทธิพลของวสั ดุสิ่งปลูกและการไดร้ ับแสงต่อร้อยละการรอดเฉลี่ยของถวั่ งอก ไม่แตกต่างกนั อย่างมีนยั สาคญั ทางสถิติ (p > 0.05) และไม่มีอิทธิพลร่วมกนั ระหว่างวสั ดุสิ่งปลูกและการไดร้ ับแสง ต่อร้อยละการรอดเฉล่ียของถวั่ งอก แต่อิทธิพลของวสั ดุส่ิงปลูกและการไดร้ ับแสงต่อความยาวเฉล่ียของถว่ั งอก แตกต่างกนั อย่างมีนัยสาคญั โดยไม่มีอิทธิพลร่วมกนั ระหว่างวสั ดุส่ิงปลูกและการไดร้ ับแสงต่อความยาวเฉลี่ย ของถว่ั งอก วสั ดุส่ิงปลกู และการไดร้ ับแสงที่มีความเหมาะสมกบั การปลูกถวั่ งอก คือ ดินร่วน และท่ีมืด ตามลาดบั คาสาคญั : ถวั่ งอก, ถว่ั เขียว, วสั ดุส่ิงปลูก, การไดร้ ับแสง ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1สาขาชีววทิ ยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลยั ทกั ษิณ วิทยาเขตพทั ลุง ตาบลบา้ นพร้าว อาเภอป่ าพะยอม จงั หวดั พทั ลุง 93210 1Department of Biology, Faculty of Science, Thaksin University, Phattalung Campus, Ban Prao, Papayom, Phattalung 93210, Thailand. 2 สาขาวิชาคณิตศาสตร์และสถิติ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลยั ทกั ษิณ วิทยาเขตพทั ลุง ตาบลบา้ นพร้าว อาเภอป่ าพะยอม จงั หวดั พทั ลุง 93210 2Department of Mathematics and Statistics, Faculty of Science, Thaksin University, Phattalung Campus, Ban Prao, Papayom, Phattalung 93210, Thailand. * ผนู้ ิพนธป์ ระสานงาน ไปรษณียอ์ ิเลก็ ทรอนิกส์ (Corresponding author, email): [email protected] Tel: 08 8790 8476

2 วารสารวิจยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวชิ ยั 12(1) : 1-12 (2563) ABSTRACT The objective of this study was to study the influence of planting material and light exposure on bean sprout growth. The experiments were conducted by a 2 × 3 Factorial experiment using a Completely Randomized Design with three replications. There were two types of planting materials: hemp sack and loamy soil. Three types of light exposure were used: natural light, light bulb, and without light. Growth data was collected, including the survival percentage and the bean sprout length. The result demonstrated that there was no significant difference (p > 0.05) between the effects of planting materials and light exposure on the survival percentage mean of the bean sprout. Also, there was no interaction effect between them. However, a significant effect of planting material and light exposure on the length mean of the bean sprout was found but there was no interaction effect between them. The suitable planting material was loamy soil and the appropriate light exposure for growing bean sprout was without light. Key words: bean sprout, green bean, planting material, light exposure บทนา เพาะใหเ้ ป็ นถวั่ งอกจะสามารถเพ่ิมปริมาณสารพฤษ เคมีดังกล่าวได้ (กัลยารัตน์, ม.ป.ป.) โดยเฉพาะ ถ่ัวงอก (Bean Sprout) คือ ต้นอ่อนระยะ แรกเร่ิมงอกของเมล็ดถว่ั เมื่อพูดถึงถวั่ งอกคนไทย ถวั่ งอกจะมีปริมาณสารประกอบฟี นอลิกเพ่ิมข้ึน 4-5 ส่วนใหญ่จะนึกถึงถ่ัวเขียวงอก เน่ืองจากคนไทย เ ท่ า เ ม่ื อ เ ที ย บ กั บ เ ม ล็ ด ถ่ัว เ ขี ย ว มี ป ริ ม า ณ คุน้ เคยกบั ถวั่ งอกมาชา้ นาน (สุพรรณี, 2555) ถวั่ งอก สารประกอบฟาโวนอยด์สูงกว่าในเมล็ดถึง 10 เท่า เป็ นพืชท่ีใช้ระยะเวลาในการปลูกส้ัน สามารถปลูก ได้ตลอดท้ังปี อาจจะปลูกเพ่ือการบริโภคภายใน แล ะ มี ค ว า ม สา ม า ร ถ ที่ จ ะต้า น กา ร อ อก ซิ เ ด ช่ันข อ ง ครัวเรือนหรือปลูกเพื่อธุรกิจกไ็ ด้ เน่ืองจากมีข้นั ตอน อนุมูลอิสระได้ดีกว่าเมล็ด (สกุลกานต์ และคณะ, หรื อกรรมวิธีในการปลูกที่ง่าย รวดเร็ว สะดวก 2559) ถึงแมว้ ่าถว่ั งอกจะมีคุณค่าทางอาหารสูง แต่ก็ ต้นทุนต่า มีคุณค่าทางอาหาร มีโปรตีน วิตามินบี ยงั มีสิ่งที่เป็ นอนั ตรายต่อร่างกายท้ังสารพิษต่างๆ วิตามินซี เส้นใยอาหาร เกลือแร่ และแคเลอรี่ ต่า ที่เกิดจากถวั่ งอกเองและเกิดจากการใชส้ ารเคมีใน (นิพนธ์, 2548) นอกจากน้ียงั มีการรายงานว่าการ ข้นั ตอนการปลูก รวมถึงระบบการปลูกท่ีไม่สะอาด บริโภคถว่ั ช่วยลดความเส่ียงในการเกิดโรคต่างๆ เช่น อาจทาให้เกิดการปนเป้ื อนของเช้ือจุลินทรียท์ ่ีเป็ น โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคเบาหวาน โรคอว้ น โรค อนั ตรายต่อสุขภาพ เช้ือจุลินทรียท์ ี่ทาใหเ้ กิดโรค เช่น เกี่ยวกับระบบย่อยอาหาร และโรคมะเร็ง เป็ นต้น เช้ือ Samonella และ E. coli โดยมีรายงานการระบาด เน่ืองจากถวั่ อุดมไปดว้ ยสารพฤกษเคมีหรือสารเคมีที่ ของเช้ือโรคน้ีท่ีมีตน้ เหตุเกิดจากการบริโภคถวั่ งอก พืชผลิตข้ึนเพ่ือป้องกนั ตนเองจากโรคและแมลงต่างๆ ดิบ ดังน้ันก่อนบริโภคถวั่ งอกควรลวกให้สุกก่อน เช่น สารประกอบฟี โนลิค (ฟี โนลิค, ฟลาโวนอยด์, เนื่ องจากสารไฮดรอกซัลไฟต์ที่ ใช้ฟอกสี ที่ มี อยู่ใน แทนนิน) และยงั มีรายงานอีกว่าการนาเมล็ดถว่ั มา ถวั่ งอกจะถูกทาลายไดด้ ้วยความร้อน และไม่ควร เลือกถวั่ งอกท่ีมีสีขาวผิดปกติ รวมถึงควรหลีกเล่ียง

วารสารวิจยั มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) 3 ถั่วงอกที่ มี สี คล้ า (นิ พนธ์, 2548) สาหรับการ ไม่ได้รับแสงใดๆ หรื อการปลูกในท่ีมืด ผลจาก เพาะปลูกถวั่ งอกเพ่ือการจาหน่ายจาเป็ นต้องมีการ การศึกษาคร้ังน้ีสามารถนาไปต่อยอดเพ่ือผลิตถวั่ งอก พฒั นาเพ่ือให้ได้ถวั่ งอกท่ีมีความปลอดภัยและน่า สาหรับจาหน่ายใหแ้ ก่กลุ่มผรู้ ักสุขภาพท่ีชื่นชอบการ รับประทาน ดึงดูดผบู้ ริโภคใหไ้ ดม้ ากท่ีสุด จะเห็นได้ รับประทานถวั่ งอกต่อไป ว่าถว่ั งอกเป็ นพืชท่ีมีประโยชน์ต่อสุขภาพมากมาย และเป็ นท่ีคุน้ เคยในการบริโภค แต่ผูบ้ ริโภคหลาย วธิ ดี าเนินการวจิ ยั ท่านรับประทานถวั่ งอกท่ีซ้ือมาจากตลาดอย่างไม่ สนิทใจ เนื่องจากกังวลเกี่ยวกับสารพิษและ การศึกษาอิทธิพลของวสั ดุส่ิงปลูกและการ เช้ือจุลินทรียท์ ี่ปนเป้ื อนมากบั ถว่ั งอก ดว้ ยเหตุผล ได้รับแสงที่มีผลต่อการเจริ ญเติบโตของถ่ัวงอก ดงั กลา่ ว ผูว้ ิจยั จึงมีความสนใจท่ีจะศึกษาอิทธิพลของ ดาเนินการวิจัยที่คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัย วัสดุส่ิ งปลูกและการได้รับแสงที่ มีผลต่อการ ทักษิณ วิทยาเขตพัทลุง ระหว่างวันที่ 8 - 11 เจริญเติบโตของถว่ั งอก เพ่ือใช้ในการผลิตถว่ั งอก พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 โดยเป็นการเตรียมเมลด็ 1 วนั สาหรับการบริโภคในม้ือเดียว หรือเหมาะสาหรับ และปลูกเมลด็ ถวั่ เขียว 3 วนั วางแผนการทดลองแบบ อาหารจานเดียวเท่าน้ัน โดยวสั ดุส่ิงปลูกที่ศึกษา 2 × 3 แฟกทอเรียลชนิดสุ่มสมบูรณ์ (2 × 3 Factorial in ได้แก่ กระสอบป่ านและดินร่วน เน่ืองจากผล Completely Randomized Design) จ า น ว น 3 ซ้ า การศึกษาของวิศลั ย์ และคณะ (2548) พบวา่ ถว่ั เขียว (วรางคณา, 2559) ซ่ึงมีปัจจยั ในการปลูกดงั น้ี เป็นพืชท่ีข้ึนไดด้ ีในดินร่วนหรือดินเหนียว อีกท้งั ยงั ทนแลง้ ไดด้ ี และจากรายงานของเพจวิชาชีวิต (2018) ปัจจยั ท่ี 1 (ปัจจยั A) วสั ดุส่ิงปลูก 2 ประเภท พบว่า การเพาะถวั่ งอกคอนโดโดยใชก้ ระสอบป่ าน ไดแ้ ก่ กระสอบป่ าน (A1) และดินร่วน (A2) เป็นการลงทุนต่า แต่ไดก้ าไรสูง เน่ืองจากไม่ตอ้ งใช้ พ้ืนที่มาก เพราะเป็ นการเพาะถวั่ งอกข้ึนในแนวต้งั ปัจจยั ที่ 2 (ปัจจยั B) การไดร้ ับแสง 3 สาหรับการได้รับแสงท่ีศึกษา ได้แก่ แสงจาก รูปแบบ ไดแ้ ก่ แสงจากธรรมชาติ (B1) แสงจาก ธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ และที่มืด เน่ืองจาก หลอดไฟ (B2) และที่มืด (B3) การศึกษาส่วนใหญ่แนะนาว่าการปลูกถวั่ งอกควร ปลูกในท่ีมืด เพราะขณะที่ถั่วงอกเจริ ญเติบโต 1. การเตรียมเมลด็ ไม่ตอ้ งการแสงสว่าง เนื่องจากเมื่อถว่ั งอกถูกแสงจะ 1.1 นาเมล็ดถ่ัวเขียวมาล้างทาความ เกิดการสังเคราะห์คลอโรฟิ ลดแ์ ละแอนโธไซยานิน ข้ึน ทาใหส้ ่วนบนของหวั ถวั่ งอกเกิดสีเขียวและสีม่วง สะอาด เพ่ือกาจดั ส่ิงสกปรกที่ปนเป้ื อน ตากลมให้ อีกท้งั ใบเล้ียงจะโผล่ข้ึนมาไม่น่ารับประทาน (จิราภา, แหง้ พอหมาดๆ แลว้ คดั เมลด็ ท่ีสมบูรณ์เพ่ือใชใ้ นการ 2559; สกุลกานต์ และคณะ, 2559; นรินทร์, ม.ป.ป.) ปลูก โดยจดั เป็ นชุด ชุดละ 60 เมล็ด จานวน 18 ชุด อยา่ งไรก็ตาม เพ่ือเป็นการยืนยนั ผลการวิจยั ตามท่ีได้ ใส่ในผา้ ขาวบางขนาด 5 × 5 นิ้ว เพื่อห่อแยกเมล็ด สืบคน้ มา การศึกษาคร้ังน้ีผวู้ ิจยั ไดท้ ดลองปลูกถว่ั งอก เป็ นชุด แลว้ บรรจุในแก้ว 1 ชุด/แก้ว พร้อมท้ังติด โดยให้ไดร้ ับแสง 2 รูปแบบ คือ แสงจากธรรมชาติ หมายเลข 1 - 18 ไวท้ ่ีแก้ว เพ่ือใช้ในการสุ่มหน่วย และแสงจากหลอดไฟ เปรียบเทียบกบั การปลูกโดย ทดลองใหไ้ ดร้ ับปัจจยั ในการปลกู ต่อไป 1.2 นาเมลด็ ถวั่ เขียวท่ีห่อดว้ ยผา้ ขาวบาง แช่น้าคา้ งคืน 1 คืน หรือประมาณ 8 ชว่ั โมง เมลด็ ถวั่ จะเร่ิมมีรากเลก็ ๆ โผล่ออกมา

4 วารสารวจิ ยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวชิ ยั 12(1) : 1-12 (2563) 2. การเตรียมอุปกรณ์ปลกู - แสงจากหลอดไฟ โดยการวางชุด 2.1 เตรียมถงุ ดาขนาดกวา้ ง 4 นิ้ว ยาว 4 นิ้ว ปลูกชุดที่ 2 (จานวน 6 หน่วยทดลอง เน่ืองจากมี 2 วสั ดุปลูก จานวน 3 ซ้ า) ไว้ท่ีโต๊ะที่มีโคมไฟแบบ และสูง 8 นิ้ว จานวน 18 ถงุ หรือ 18 หน่วยทดลอง หลอดไส้ ขนาด 60 วตั ต์ เพ่ือใหไ้ ดร้ ับแสงจากโคมไฟ 2.2 เตรียมวสั ดุสิ่งปลูก ไดแ้ ก่ กระสอบ 8 ชัว่ โมง คือ เวลา 8.00-16.00 น. เมื่อครบ 8 ช่วั โมง นาไปวางไวใ้ นท่ีมืด (ตูท้ ึบแสง) โดยสาเหตุที่ใช้โคม ป่ านและดินร่วน โดยตดั กระสอบป่ านขนาด 4 × 4 นิ้ว ไฟแบบหลอดไส้ ขนาด 60 วัตต์ เน่ืองจากเป็ น ซ่ึงเท่ากบั ขนาดกน้ ถุงดา จานวน 9 ถุง และถุงดาที่ อุปกรณ์ท่ีมีในหอ้ งทดลองของมหาวิทยาลยั เหลืออีก จานวน 9 ถุง ใส่ดินร่วน 100 กรัม/ถุง - ท่ีมืด โดยการวางชุดปลูกชุดที่ 3 2.3 เตรียมสถานที่เพ่ือใหถ้ ว่ั เขียวไดร้ ับแสง (จานวน 6 หน่วยทดลอง เน่ืองจากมี 2 วัสดุปลูก แตกต่างกนั 3 รูปแบบ ไดแ้ ก่ จานวน 3 ซ้า) ไวใ้ นตูท้ ึบแสง เพ่ือไม่ใหไ้ ดร้ ับแสง - แสงจากธรรมชาติ โดยการวางชุด 2.4 ชุดปลูก จานวน 3 ชุด ชุดละ 6 หน่วย ปลูกชุดท่ี 1 (จานวน 6 หน่วยทดลอง เนื่องจากมี 2 ทดลอง รวม 18 หน่วยทดลอง แสดงดงั ภาพท่ี 1 วสั ดุปลูก จานวน 3 ซ้า) ไวใ้ กลห้ นา้ ต่างเพื่อใหไ้ ดร้ ับ แสงจากดวงอาทิตย์ 8 ชวั่ โมง คือ เวลา 8.00-16.00 น. เมื่อครบ 8 ชวั่ โมง นาไปวางไวใ้ นที่มืด (ตูท้ ึบแสง) แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ ที่มืด ซ้าท่ี 1 ซ้าที่ 2 ซ้าท่ี 3 ดินร่วน ดินร่วน ดินร่วน กระสอบป่ าน กระสอบป่ าน กระสอบป่ าน ภาพที่ 1 ชุดปลูก จานวน 3 ชุด ชุดละ 6 หน่วยทดลอง รวม 18 หน่วยทดลอง 3. วธิ ีการปลูก (แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ และท่ีมืด) อยา่ ง 3.1 สุ่มเมลด็ ถวั่ เขียวท่ีจดั ไวเ้ ป็นชุดในแกว้ สุ่มสมบูรณ์ จานวน 3 ซ้า (วิบูลย,์ 2559) ไดผ้ ลการสุ่ม ชุดละ 60 เมลด็ จานวน 18 ชุด ลงปลกู ในชุดปลูกตาม ดงั ตารางที่ 1 หลงั จากที่ทาการสุ่มลงเมลด็ ถว่ั เขียวแลว้ ภาพที่ 1 เพื่อใหไ้ ดร้ ับปัจจยั ในการปลูก คือ วสั ดุส่ิง เกล่ียเมลด็ ใหท้ ว่ั ถุงดา ไดผ้ ลแสดงดงั ภาพท่ี 2 ปลูก (กระสอบป่ านและดินร่วน) และการไดร้ ับแสง

วารสารวจิ ยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) 5 ตารางท่ี 1 ลาดบั การสุ่มเมลด็ ถว่ั เขียวใหไ้ ดร้ ับปัจจยั ในการปลูก ปัจจยั A ปัจจยั B (การได้รับแสง) (วสั ดุส่ิงปลูก) ซ้า B1 B2 B3 (ท่มี ืด) (แสงจากธรรมชาต)ิ (แสงจากหลอดไฟ) 5 A1 1 10 14 18 (กระสอบป่ าน) 2 3 4 7 3 9 17 1 2 A2 1 6 15 11 (ดนิ ร่วน) 2 13 16 3 8 12 แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ ที่มืด ซ้าที่ 1 ซ้าท่ี 2 ซ้าท่ี 3 ดินร่วน กระสอบป่ าน ดินร่วน กระสอบป่ าน ดินร่วน กระสอบป่ าน ภาพที่ 2 การสุ่มเมลด็ ถว่ั เขียวเพ่ือใหไ้ ดร้ ับปัจจยั ในการปลูก 4. การดูแล 5. การเกบ็ ข้อมลู 5.1 ร้อยละการรอดของถวั่ งอก คานวณ 4.1 รดน้าใหท้ วั่ จนช้ืน โดยใชป้ ริมาณน้า เท่ากนั ในทุกๆ หน่วยทดลอง รดน้าวนั ละ 2 คร้ัง คือ ไดด้ งั สมการที่ (1) เวลา 8.00 น. และ 16.00 น. เป็ นเวลา 3 วนั ระหว่าง วนั ที่ 9 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 และเก็บเก่ียว ผลผลิตในเชา้ วนั ท่ี 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 ร้อยละการรอด = จานวนถวั่ งอก × 100 (1) 60

6 วารสารวิจยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) ส า ห รั บ ร้ อ ย ล ะ ก า ร ร อ ด ข อ ง ถั่ว ง อ ก จ ะ ท้งั หมดที่ลงปลูกในแต่ละหน่วยทดลอง หรือสุ่มวดั 5 จุด พิจารณาเฉพาะถว่ั งอกที่มีความสมบูรณ์หรือมีความ จุดละ 6 ตน้ รวมเป็น 30 ตน้ /หน่วยทดลอง จาก ยาวมากกวา่ 1 เซนติเมตร จึงถือวา่ เป็นถวั่ งอก จานวน 60 เมลด็ /หน่วยทดลอง โดยจุดที่สุ่มวดั ถว่ั งอกท้งั 5 จุด คือ 4 จุดจากมุมที่ขอบของถุงดา และ 5.2 ความยาวของถวั่ งอก (เซนติเมตร) จะ ตรงกลางถุงดาอีก 1 จุด วดั ดว้ ยไมบ้ รรทดั ดงั ภาพที่ 3 โดยดาเนินการสุ่มวดั แบบไม่ใส่คืนร้อยละ 50 ของจานวนเมลด็ ถวั่ เขียว ภาพท่ี 3 การวดั ความยาวของถวั่ งอก 6. การวเิ คราะห์ข้อมลู การทดสอบการเปรียบเทียบพหุคูณของปัจจยั หลกั ท่ี 6.1 นาข้อมูลการเจริญเติบโต ได้แก่ มีความแตกต่างทางสถิติ (วรางคณา, 2559) ร้อยละการรอดและความยาวของถว่ั งอก มาวิเคราะห์ 6.3 นาความคลาดเคลื่อนท่ีไดจ้ ากการ ความแปรปรวน (Analysis of Variance: ANOVA) วิเคราะห์ความแปรปรวนมาตรวจสอบข้อสมมุติ แบบแฟกทอเรียลชนิดสุ่มสมบูรณ์ท่ีมี 2 ปัจจัย (Assumption) ของการวิเคราะห์ความแปรปรวน (วรางคณา, 2559) ไดแ้ ก่ ตรวจสอบการแจกแจงปรกติ ดว้ ยการทดสอบ คอลโมโกรอฟ-สมีร์นอฟ (Kolmogorov-Smirnov 6.2 พิจารณาการมีนยั สาคญั ของปัจจยั Test) แ ล ะ ต ร ว จ ส อ บ ค ว า ม เ ท่ า กัน ข อ ง ค ว า ม หลกั ท้ัง 2 ปัจจัย ไดแ้ ก่ วสั ดุส่ิงปลูกและการได้รับ แปรปรวน ด้วยการทดสอบของเลวีนภายใต้การ แสง และพิจารณาการมีนัยสาคัญของอิทธิพลร่วม ใ ช้ มั ธ ย ฐ า น (Levene’s Test based on Median) ของปัจจยั หลกั ท้งั 2 ปัจจยั ถา้ พบวา่ มีนยั สาคญั จะทา (วรางคณา, 2559) การเปรี ยบเทียบค่าเฉลี่ยด้วยการทดสอบการ เปรียบเทียบพหุคูณ (Multiple Comparisons Test) ผลการวจิ ยั และวจิ ารณ์ผล ดว้ ยการทดสอบของตูกีย์ (Tukey’s Test) หากพบวา่ อิทธิพลร่วมมีความแตกต่างทางสถิติ จะเปรียบเทียบ การศึกษาอิทธิพลของวสั ดุสิ่งปลูกและการ ค่าเฉลี่ยด้วยการทดสอบการเปรี ยบเทียบพหุคูณ ไดร้ ับแสงท่ีมีผลต่อการเจริญเติบโตของถวั่ งอก ได้ เฉพาะอิทธิพลร่วมเท่าน้ัน แต่ถ้าอิทธิพลร่วมไม่มี เกบ็ รวบรวมขอ้ มูลการเจริญเติบโต ไดแ้ ก่ ร้อยละการ ความแตกต่างทางสถิติ จะเปรียบเทียบค่าเฉล่ียดว้ ย รอดและความยาวของถว่ั งอก ดงั น้ี

วารสารวิจยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) 7 1. ร้อยละการรอดของถ่ัวงอก วเิ คราะห์ความแปรปรวนของร้อยละการรอดของ ร้อยละการรอดของถว่ั งอก ซ่ึงคานวณได้ ถวั่ งอก แสดงดงั ตารางที่ 3 จากสมการท่ี (1) แสดงดงั ตารางที่ 2 และผลการ ตารางที่ 2 ร้อยละการรอดของถวั่ งอก ปัจจยั A ซ้า ปัจจยั B (การได้รับแสง) B3 (วสั ดุส่ิงปลกู ) B1 B2 (ทมี่ ืด) (แสงจากธรรมชาต)ิ (แสงจากหลอดไฟ) 96.67 1 91.67 100.00 95.00 90.00 A1 2 98.33 96.67 92.78 (กระสอบป่ าน) 3 96.67 100.00 98.33 96.67 ค่าเฉลยี่ 98.33 97.22 98.33 97.78 1 98.33 98.33 A2 2 98.33 96.67 (ดนิ ร่วน) 3 96.67 98.33 ค่าเฉลยี่ 97.78 97.78 ตารางที่ 3 ผลการวิเคราะหค์ วามแปรปรวนของร้อยละการรอดของถวั่ งอก ปัจจยั ค่าเฉลยี่ ส่ วนเบี่ยงเบน F p-value มาตรฐาน 3.110 0.103 วสั ดุสิ่งปลูก กระสอบป่ าน 96.11 3.44 3.231 0.075 ดินร่วน 97.78 0.83 3.231 0.075 แสงจากธรรมชาติ 98.06 1.25 การไดร้ ับแสง แสงจากหลอดไฟ 97.50 1.75 ท่ีมืด 95.28 3.56 อิทธิพลร่วม จากตารางท่ี 3 พบวา่ การปลูกถวั่ เขียวโดยใชก้ ระสอบป่ าน หรือการปลูก 1. ปัจจัยด้านวสั ดุสิ่งปลูกท่ีแตกต่างกัน ถวั่ เขียวโดยใชด้ ินร่วนไม่ทาใหร้ ้อยละการรอดเฉลี่ย (กระสอบป่ านและดินร่วน) ไม่มีอิทธิพลต่อร้อยละ ของถว่ั งอกแตกต่างกนั ทางสถิติ การรอดเฉลี่ยของถวั่ งอกอย่างมีนยั สาคญั กล่าวคือ

8 วารสารวจิ ยั มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวชิ ยั 12(1) : 1-12 (2563) 2. ปัจจยั ดา้ นการไดร้ ับแสงที่แตกต่างกนั 0.508, p-value = 0.959, Kolmogorov-Smirnov Z = (แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ และท่ีมืด) ไม่มี 0.581, p-value = 0.888 และ Levene Statistic = อิทธิพลต่อร้อยละการรอดเฉลี่ยของถวั่ งอกอยา่ งมี 1.427, p-value = 0.301 ตามลาดบั ) นยั สาคญั กล่าวคือ การปลูกถวั่ เขียวในแสงจาก ธรรมชาติ หรือการปลูกถัว่ เขียวในแสงจาก ผลการตรวจสอบข้อสมมุติ ของการ หลอดไฟ หรือการปลูกถวั่ เขียวในที่มืดไม่ทาให้ วิเคราะห์ความแปรปรวน พบว่า ความคลาดเคล่ือน ร้อยละการรอดเฉลี่ยของถัว่ งอกแตกต่างกนั ทาง ของร้อยละการรอดของถวั่ งอกเมื่อใชว้ สั ดุส่ิงปลูกท้งั สถิติ 2 ประเภทและไดร้ ับแสงท้งั 3 รูปแบบ มีการแจกแจง ปรกติและมีความแปรปรวนเท่ากัน ทาให้ผลการ 3. ปัจจยั ร่วมระหว่างวสั ดุสิ่งปลูกและการ วิ เ ค ร า ะ ห์ ค ว า ม แ ป ร ป ร ว น ที่ ไ ด้มี ค ว า ม ถู ก ต้อ ง ไดร้ ับแสงไม่มีอิทธิพลต่อร้อยละการรอดเฉลี่ยของ น่าเชื่อถือ ถวั่ งอกอยา่ งมีนยั สาคญั กล่าวคือ การปลูกถวั่ เขียว โดยใชป้ ัจจยั ร่วมไม่ทาใหร้ ้อยละการรอดเฉลี่ยของ ผลการศึกษาร้อยละการรอดของถวั่ งอกที่ ถวั่ งอกแตกต่างกนั ทางสถิติ อาทิเช่น การปลูกถว่ั เกิดข้ึนสามารถอภิปรายผลไดด้ งั น้ี วสั ดุสิ่งปลูกและ เขียวโดยใช้กระสอบป่ านและให้ได้รับแสงจาก การไดร้ ับแสงส่งผลใหร้ ้อยละการรอดของถว่ั งอกไม่ ธรรมชาติกบั การปลูกถวั่ เขียวโดยใชด้ ินร่วนและให้ มีความแตกต่างกนั ทางสถิติ สอดคลอ้ งกบั การศึกษา ไดร้ ับแสงจากหลอดไฟไม่ทาใหร้ ้อยละการรอดเฉล่ีย ของวิศลั ย์ และคณะ (2548) ท่ีพบวา่ การปลูกถว่ั งอก ของถวั่ งอกแตกต่างกนั ทางสถิติ เป็นตน้ จากเมลด็ ถวั่ เขียวจะเจริญหรือมีโอกาสรอดไดด้ ีในดิน ทุกชนิด เพียงแต่ให้มีธาตุอาหารและความช้ืนท่ี เ มื่ อ น า ค ว า ม ค ล า ด เ ค ลื่ อ น ที่ ไ ด้จ า ก ก า ร เพียงพอเท่าน้ัน และสอดคล้องกับการศึกษาของ วิเคราะห์ความแปรปรวนมาตรวจสอบข้อสมมุติ คริษฐ์สพล (2560) ท่ีพบว่า แสงสว่างท่ีส่องไปท่ีพืช ไดผ้ ลการตรวจสอบดงั น้ี มากส่งผลใหอ้ ตั ราการเจริญเติบโตลดลง โดยถา้ แสง สว่างท่ีไม่ได้มากนักจะไม่ส่งผลให้พืชล้มตาย แต่ - ความคลาดเคล่ือนของร้อยละการรอดของ กลับทาให้พืชสามารถสังเคราะห์แสงได้มากและ ถวั่ งอกเม่ือใชว้ สั ดุส่ิงปลูกท้งั 2 ประเภท (กระสอบ เจริญเติบโตไดด้ ีกวา่ ป่ านและดินร่วน) มีการแจกแจงปรกติและมีความ แปรปรวนเท่ากนั (Kolmogorov-Smirnov Z = 0.502, 2. ความยาวของถ่วั งอก p-value = 0.963, Kolmogorov-Smirnov Z = 1.243, ความยาวของถั่วงอกจากการสุ่ มวัด p-value = 0.091 และ Levene Statistic = 4.888, p- value = 0.052 ตามลาดบั ) จานวน 30 ตน้ /หน่วยทดลอง คานวณเป็นค่าเฉล่ียใน แต่ละหน่วยทดลอง แสดงดงั ตารางท่ี 4 และแสดง - ความคลาดเคล่ือนของร้อยละการรอดของ การเปรียบเทียบความยาวและสีของถว่ั งอก ดงั ภาพที่ ถวั่ งอกที่ไดร้ ับแสงท้งั 3 รูปแบบ (แสงจากธรรมชาติ 4 สาหรับผลการวิเคราะห์ความแปรปรวนของความ แสงจากหลอดไฟ และที่มืด) มีการแจกแจงปรกติและ ยาวของถวั่ งอก แสดงดงั ตารางท่ี 5 มีความแปรปรวนเท่ากนั (Kolmogorov-Smirnov Z = 0.430, p-value = 0.993, Kolmogorov-Smirnov Z =

วารสารวิจยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) 9 ตารางท่ี 4 ความยาวของถว่ั งอก (เซนติเมตร) ปัจจยั A ปัจจยั B (การได้รับแสง) (วสั ดุสิ่งปลูก) ซ้า B1 B2 B3 (ที่มืด) (แสงจากธรรมชาต)ิ (แสงจากหลอดไฟ) 5.53 6.36 1 5.42 4.83 7.33 6.41 A1 2 6.01 5.28 7.55 8.60 (กระสอบป่ าน) 3 5.50 5.42 7.73 7.96 ค่าเฉลยี่ 5.64 5.18 1 7.23 7.59 A2 2 6.97 7.64 (ดนิ ร่วน) 3 6.19 7.28 ค่าเฉลย่ี 6.80 7.50 A1xB1 A2xB1 A1xB2 A2xB2 A1xB3 A2xB3 ภาพท่ี 4 การเปรียบเทียบความยาวและสีของถว่ั งอก ตารางที่ 5 ผลการวิเคราะห์ความแปรปรวนของความยาวของถวั่ งอก ปัจจยั ค่าเฉลย่ี ส่วนเบยี่ งเบนมาตรฐาน F p-value (เซนตเิ มตร) (เซนตเิ มตร) วสั ดุส่ิงปลูก กระสอบป่ าน 5.74 b 0.74 45.913 0.000* ดินร่วน 7.42 a 0.65 แสงจากธรรมชาติ 6.22 d 0.75 การไดร้ ับแสง แสงจากหลอดไฟ 6.34 d 1.30 5.994 0.016* ที่มืด 7.18 c 1.08 อิทธิพลร่วม 1.934 0.187 * แทนการมีนยั สาคญั ท่ีระดบั 0.05 ค่าเฉล่ียตามแนวต้งั ที่มีตวั อกั ษรต่างกนั มีความแตกตา่ งกนั อยา่ งมีนยั สาคญั ท่ีระดบั 0.05 เมื่อเปรียบเทียบดว้ ยการทดสอบของตูกีย์

10 วารสารวิจยั มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) จากตารางท่ี 5 พบวา่ เ ม่ื อ น า ค ว า ม ค ล า ด เ ค ลื่ อ น ท่ี ไ ด้จ า ก ก า ร 1. ปัจจยั ด้านวสั ดุส่ิงปลูกท่ีแตกต่างกัน วิเคราะห์ความแปรปรวนมาตรวจสอบข้อสมมุติ (กระสอบป่ านและดินร่วน) มีอิทธิพลต่อความยาว ไดผ้ ลการตรวจสอบดงั น้ี เฉลี่ยของถวั่ งอกอยา่ งมีนยั สาคญั ท่ีระดบั 0.05 กล่าวคือ การปลูกถวั่ เขียวโดยใชก้ ระสอบป่ านส่งผลให้ความ - ความคลาดเคลื่อนของความยาวของถว่ั งอก ยาวเฉลี่ยของถว่ั งอกต่ากวา่ การปลกู ถวั่ เขียวโดยใชด้ ิน เมื่อใชว้ สั ดุสิ่งปลูกท้งั 2 ประเภท (กระสอบป่ านและ ร่วน ดินร่วน) มีการแจกแจงปรกติและมีความแปรปรวน 2. ปัจจยั ดา้ นการไดร้ ับแสงท่ีแตกต่างกนั เท่ากนั (Kolmogorov-Smirnov Z = 0.402, p-value = 0.997, Kolmogorov-Smirnov Z = 0.466, p-value = (แสงจากธรรมชาติ แสงจากหลอดไฟ และที่มืด) 0.982 และ Levene Statistic = 0.029, p-value = 0.867 มีอิทธิ พลต่อความยาวเฉล่ียของถ่ัวงอกอย่างมี ตามลาดบั ) นยั สาคญั ที่ระดบั 0.05 เมื่อเปรียบเทียบความยาวเฉล่ีย - ความคลาดเคล่ือนของความยาวของถว่ั งอก ของถวั่ งอกดว้ ยการทดสอบการเปรียบเทียบพหุคูณ ที่ได้รับแสงท้งั 3 รูปแบบ (แสงจากธรรมชาติ แสง ดว้ ยการทดสอบของตูกีย์ พบวา่ ปัจจยั ดา้ นการไดร้ ับ จากหลอดไฟ และท่ีมืด) มีการแจกแจงปรกติและมี ความแปรปรวนเท่ากนั (Kolmogorov-Smirnov Z = แสงประเภทแสงจากธรรมชาติและปัจจยั ดา้ นการรับ 0.413, p-value = 0.996, Kolmogorov-Smirnov Z = แสงประเภทแสงจากหลอดไฟไม่มีอิทธิพลต่อความยาว 0.767, p-value = 0.599, Kolmogorov-Smirnov Z = เฉลี่ยของถวั่ งอกอย่างมีนยั สาคญั แต่ปัจจยั ดา้ นการ 0.476, p-value = 0.977 และ Levene Statistic = ไดร้ ับแสงประเภทท่ีมืดมีอิทธิพลต่อความยาวเฉล่ีย 2.111, p-value = 0.176 ตามลาดบั ) ของถวั่ งอกอย่างมีนัยสาคญั กล่าวคือ การปลูก ถวั่ เขียวโดยใช้แสงจากธรรมชาติไม่ทาให้ความยาว ผลการตรวจสอบขอ้ สมมุติของการวิเคราะห์ เฉลี่ยของถวั่ งอกแตกต่างกนั ทางสถิติจากการปลูกถวั่ ความแปรปรวน พบว่า ความคลาดเคลื่อนของความ เขียวโดยใชแ้ สงจากหลอดไฟ แต่การปลูกถวั่ เขียว ยาวของถวั่ งอกเมื่อใชว้ สั ดุส่ิงปลูกท้งั 2 ประเภทและ โดยใช้แสงจากธรรมชาติทาให้ความยาวเฉลี่ยของ ไดร้ ับแสงท้งั 3 รูปแบบ มีการแจกแจงปรกติและมี ถวั่ งอกต่ากวา่ การปลูกถวั่ เขียวในที่มืด และการปลูก ความแปรปรวนเท่ากนั ทาใหผ้ ลการวิเคราะห์ความ ถวั่ เขียวโดยใชแ้ สงจากหลอดไฟทาให้ความยาว แปรปรวนที่ไดม้ ีความถูกตอ้ ง น่าเช่ือถือ เฉล่ียของถว่ั งอกต่ากว่าการปลกู ถวั่ เขียวในท่ีมืด ผลการศึกษาความยาวของถว่ั งอกท่ีเกิดข้ึน 3. ปัจจยั ร่วมระหว่างวสั ดุส่ิงปลูกและการ สามารถอภิปรายผลได้ดงั น้ี วสั ดุส่ิงปลูกส่งผลให้ ไดร้ ับแสงไม่มีอิทธิพลต่อความยาวเฉล่ียของถวั่ งอก ความยาวของถวั่ งอกมีความแตกต่างกนั ทางสถิติอยา่ ง อย่างมีนัยสาคญั กล่าวคือ การปลูกถว่ั เขียวโดยใช้ มีนัยสาคัญท่ีระดับ 0.05 ขัดแยง้ กับการศึกษาของ ปัจจยั ร่วมไม่ทาใหค้ วามยาวเฉล่ียของถว่ั งอกแตกต่าง วิศลั ย์ และคณะ (2548) ที่พบว่า การปลูกถวั่ งอกจาก กันทางสถิติ อาทิเช่น การปลูกถ่ัวเขียวโดยใช้ เมลด็ ถวั่ เขียวจะเจริญเติบโตไดด้ ีในดินทุกชนิด อาจ กระสอบป่ านและใหไ้ ดร้ ับแสงจากหลอดไฟกบั การ เนื่องมาจากการศึกษาของ วิศลั ย์ และคณะ (2548) ปลูกถวั่ เขียวโดยใช้ดินร่วนและให้ได้รับแสงจาก ศึกษาการปลูกถว่ั งอกจากดินร่วน ดินทราย และดิน ธรรมชาติไมท่ าใหค้ วามยาวเฉลี่ยของถว่ั งอกแตกต่าง เหนียว แต่ไม่ได้ศึกษาการปลูกถั่วงอกโดยใช้ กนั ทางสถิติ เป็นตน้ กระสอบป่ าน สาหรับการได้รับแสงส่ งผลให้

วารสารวจิ ยั มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวชิ ยั 12(1) : 1-12 (2563) 11 ความยาวของถวั่ งอกมีความแตกต่างกนั ทางสถิติอยา่ ง สถิติ อีกท้งั ยงั ไม่มีอิทธิพลร่วมกันระหว่างวสั ดุสิ่ง มีนยั สาคญั ที่ระดบั 0.05 สอดคลอ้ งกบั การศึกษาของ ปลกู และการไดร้ ับแสง คริษฐ์สพล (2560) ที่พบว่า แสงสว่างที่ส่องไปที่พืช ส่งผลให้พืชไดร้ ับอุณหภูมิท่ีสูงข้ึน ซ่ึงอุณหภูมิมีผล 2. วสั ดุส่ิงปลูกและการไดร้ ับแสงส่งผลให้ ต่อการปลูกพืช โดยพืชที่ไดร้ ับอุณหภูมิสูงเกินไปจะ ความยาวของถว่ั งอกมีความแตกต่างกนั ทางสถิติอยา่ ง ทาให้อตั ราการเจริญเติบโตของพืชลดลง โดยปกติ มีนยั สาคญั ที่ระดบั 0.05 โดยดินร่วนทาใหค้ วามยาว แลว้ ผลกระทบของอุณหภูมิสูงต่อพืชมกั เกิดจากการ ของถว่ั งอกสูงกว่ากระสอบป่ าน และการปลูกถว่ั งอก ท่ีพืชส่วนใดส่วนหน่ึงไดร้ ับความเขม้ ของแสงมาก ในที่มืดทาให้ความยาวของถวั่ งอกสูงที่สุด แต่แสง เกินไป รังสีความร้อนจะทาให้อุณหภูมิของตน้ พืช จากธรรมชาติและแสงจากหลอดไฟทาใหค้ วามยาว ถึงจุดอนั ตรายหรือทาให้ผิวดินสะสมอุณหภูมิที่ ของถวั่ งอกไม่มีความแตกต่างกนั ทางสถิติ สูงข้ึนจนเป็ นอนั ตรายต่อพืชได้ และสอดคลอ้ งกับ การศึกษาของ สกุลกานต์ และคณะ (2559) ที่พบว่า 3. วสั ดุส่ิงปลูกที่มีความเหมาะสมกบั การ การใช้แก้วกระดาษทึบแสง เป็ นการจาลองการ ปลูกถว่ั งอก คือ ดินร่วน และควรปลูกถว่ั งอกในท่ีมืด เจริญเติบโตของตน้ กลา้ ในสภาพท่ีมีแสงนอ้ ย ซ่ึงเป็น โดยไมใ่ หโ้ ดนแสง เพราะจะทาให้ถวั่ งอกมีใบเหลือง สภาพที่ตน้ พืชจะมีลกั ษณะอวบน้ามากกว่าการเจริญ ลาต้นยาว และอวบอ้วน น่ารับประทานเหมือนท่ี ในสภาพที่มีแสงมากกว่า จากการวิจยั คร้ังน้ีจะเห็นว่า วางขายตามทอ้ งตลาด การปลกู ถว่ั งอกโดยไดร้ ับแสงจากธรรมชาติหรือแสง จากหลอดไฟทาใหค้ วามยาวของถวั่ งอกต่ากว่าการ เอกสารอ้างองิ ปลูกในที่มืด อยา่ งมีนยั สาคญั ที่ระดบั 0.05 อีกท้งั ยงั ทาใหถ้ วั่ งอกมีสีเขียว ลาตน้ ผอม ดงั แสดงในภาพที่ 4 กลั ยารัตน์ เครือวลั ย.์ ม.ป.ป. ถ่ัวงอกธรรมดาท่ีไม่ สอดคลอ้ งกบั การศึกษาของจิราภา (2559) ที่พบว่า ธรรมดา. สถาบนั โภชนาการมหาวิทยาลยั แสงสว่างมีผลทาใหค้ ุณภาพของถวั่ งอกลดลงและไม่ มหิดล. แหล่งท่ีมา: www.inmu.mahidol.ac. เป็นท่ีตอ้ งการของผูบ้ ริโภค คือ ทาใหถ้ ว่ั งอกมีสีเขียว th/download.php?f=372.pdf, 17 พฤศจิกายน ลาตน้ ผอมยาว และมีกล่ิน ดงั น้นั ภาชนะเพาะควรทึบ 2561. แสง หรือมีสีดา สีเขียว สีน้าเงิน หรืออาจจะมีฝาปิ ด หรือต้งั ภาชนะไวใ้ นที่มืดไม่มีแสง ท้งั น้ีแสงสวา่ งและ คริษฐส์ พล หนูพรรหม. 2560. ผลของตาข่ายพรางแสง วิธีการปฏิบตั ิอาจแตกต่างกนั ตามประเภทของถว่ั ท่ี ต่อการเจริญเตบิ โตและผลผลติ ของผักกวางตุ้ง เพาะ อินทรี ย์ . คณะเทคโนโลยี การเกษตร มหาวิทยาลยั ราชภฎั สงขลา. แหล่งท่ีมา: สรุป https://repository.rmutr.ac.th/bitstream/handle/ 123456789/898/rmutrconth_225.pdf?sequence ผลการวิจยั สามารถสรุปไดด้ งั น้ี =1&isAllowed=y, 17 พฤศจิกายน 2561. 1. วสั ดุสิ่งปลูกและการไดร้ ับแสงส่งผลให้ ร้อยละการรอดของถวั่ งอกไม่มีความแตกต่างกันทาง จิราภา จอมไธสง. 2559. การเพาะผักงอก. กรม ส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและ สหกรณ์. แหล่งท่ีมา: http://www.service link.doae.go.th/corner%20book/book%200 6/plant.pdf, 17 พฤศจิกายน 2561.

12 วารสารวิจยั มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรีวิชยั 12(1) : 1-12 (2563) นรินทร์ สมบูรณ์สาร. ม.ป.ป. เทคนิคการเพาะ วิศลั ย์ ธีระตนั ติกานนท,์ กฤษณกรรณ พงษพ์ นั ธุ์ และ ถ่ั ว ง อ ก แ บ บ ก า ร ค้ า . แ ห ล่ ง ที่ ม า : ธนญชั ยั คมั ภีร์. 2548. การวิเคราะห์ความ http://www.servicelink.doae.go.th/webpage /book%20PDF/%B6%D1%E8%C7%A7% ถดถอยของความยาวต้นถั่วเขียวจากปริมาณ CD%A1%E1%BA%BA%A1%D2%C3%A น้าและปริมาณป๋ ุยชีวภาพ. หมวดวิชา 4%E9%D2.pdf, 28 เมษายน 2562. คณิ ตศาสตร์ กลุ่มวิชาวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยี โรงเรี ยนมหิดลวิทยานุสรณ์ นิพนธ์ ไชยมงคล. 2548. ถั่วงอก. ระบบขอ้ มูลผกั (องค์การมหาชน). แหล่งที่มา: www.m มหาวิทยาลยั แม่โจ้ สาขาพืชผกั ภาควิชาพืช wit.ac.th/~msproject/ex1.pdf, 17 พฤศจิกายน สวน คณะผลิตกรรมการเกษตร. แหล่งที่มา: 2561. https://vegetweb.com/wp-content/download สกลุ กานต์ สิมลา, พชั รี สิริตระกลู ศกั ด์ิ และ สรพงค์ /sprout.pdf, 17 พฤศจิกายน 2561. เบญจศรี. 2559. การพฒั นาชุดเพาะสาเร็จ สาหรับถวั่ เขียวงอก. แก่นเกษตร 44(ฉบบั เพจวิชาชีวิต. 2018. เพาะถั่วงอกคอนโดขาย ลงทุน พิเศษ 1): 820-825. สุพรรณี เทพอรุณรัตน์. 2555. ถัว่ งอกปลอดเช้ือ หลักร้อย กาไรเท่าตัว...!! ทาเองได้ไม่ยาก. โรค. วารสารกรมวิทยาศาสตร์ บริการ แหล่งที่มา: http://postnoname.com/bean- 60(189): 47-49. sprout-little-investment/, 28 เมษายน 2562. วรางคณา เรียนสุทธ์ิ. 2559. แผนแบบการทดลอง. ศูนยห์ นงั สือมหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ, สงขลา. วิบูลย์ พงศ์พรทรัพย์. 2559. การออกแบบการ ทดลอง. For Quality Magazine 23(218): 17-19.