Το Μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως - Αρχιμ. π.Σάββα Αγιορείτου

Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου Τό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΜΑΣ Η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΜΑΡΤΙΩΝ ΜΑΣ ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΞΟΥΜΕ 1

Περιεχόμενα Περιεχόμενα....................................................................................................................2 Εἰσαγωγικά......................................................................................................................4 Ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Μυστηρίου.................................................................................................................... 4 Α΄. Πρίν τήν ἐξομολόγηση ..............................................................................................7 1) Προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση............................................................................................................ 7 Μιά ἀνάλογη προσευχή, στὴν νεοελληνική:...................................................................................................... 9 2) Αὐτοεπίσκεψη καί αὐτοεξέταση........................................................................................................... 10 3) Νοερά ἐξομολόγηση............................................................................................................................. 14 Προσευχή............................................................................................................................................................... 16 Β΄ Στήν ἐξομολόγηση....................................................................................................17 1) Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας Πατέρα...................................................................................... 17 2) Ἡ σχέση τοῦ Πνευματικοῦ τέκνου μέ τόν Πνευματικό του Πατέρα ...................................................... 22 3) Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως γιά τόν Πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο. ............................... 26 4) Περιμένοντας ἔξω ἀπό τό ἐξομολογητήριο .......................................................................................... 28 5) Μέσα στό ἐξομολογητήριο ................................................................................................................... 28 Μερικοί βασικοί κανόνες γιά μία σωστή ἐξομολόγηση:................................................................................. 28 Μία σωστή ἐξομολόγηση ἔχει τά ἀκόλουθα δέκα ἰδιώματα:......................................................................... 29 6) Συνήθη λάθη, ἐπιπολαιότητες καί δαιμονικές παγίδες........................................................................ 30 7) Μερικά σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαιτέρως. ......................................................................... 34 7.1 Εἶναι πολύ σημαντικό νά μήν ἀναβάλλουμε τήν ἐξομολόγηση. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει κάποια σημαντική πτώση, θά πρέπει ἀμέσως νά τρέξουμε νά ὁμολογήσουμε ἐν μετανοίᾳ τό σφάλμα μας στόν Πνευματικό. .......................................................................................................................................................... 34 7.2 Ἐπίσης, στήν ἐξομολόγηση θά πρέπει νά λέμε τά δικά μας σφάλματα καί μόνο αὐτά, χωρίς νά καθυστεροῦμε....................................................................................................................................................... 34 7.3 Ὄχι στό συναίσθημα τῆς αὐταρέσκειας καί στήν ἰδέα ὅτι εἴμαστε καλοί ἤ ὅτι πᾶμε καλά. .............. 35 7.4 Ὅταν νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε νά ποῦμε τίποτε, ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο νά μήν παρακολουθοῦμε σωστά τόν ἑαυτό μας........................................................................................................................................... 35 7.5 Προσοχή στά «μικρά». ................................................................................................................................... 35 7.6 Ὄχι γενικολογίες ἤ ἀοριστολογίες.............................................................................................................. 36 7.7 Ὄχι «ἐξαπάτηση» τοῦ Πνευματικοῦ........................................................................................................... 36 7.8 Ἐκζήτηση συγγνώμης καί ἀγάπη μέ ὅλους............................................................................................... 37 7.9 Ὄχι δικαιολόγηση τοῦ ἑαυτοῦ μας.............................................................................................................. 37 7.10 Ὄχι ἀποχή ἀπό τήν ἐξομολόγηση μέ τήν δικαιολογία ὅτι «ἀφοῦ θά ξαναπέσω τί νά πάω;»........... 38 7.11 Ὄχι ἀπόκρυψη κάποιων ἁμαρτιῶν - Ἀπομάκρυνση τῆς δαιμονικῆς ντροπῆς..................................... 39 7.12 Ὄχι ἀπελπισία, ἀλλά οὔτε καί ἀδιαφορία ............................................................................................... 40 7.13 Προσοχή στήν διόγκωση τῶν σφαλμάτων πού κάνει ὁ πονηρός. ......................................................... 41 7.14 Προσοχή στήν ὑπερευαισθησία.................................................................................................................. 42 7.15 Προσοχή στήν αὐτομεμψία. ........................................................................................................................ 42 2

Γ΄ Μετά τήν ἐξομολόγηση ............................................................................................44 1) Δοξολογία, εὐχαριστία καί αἴτηση γιά ὁριστική διόρθωση.................................................................44 2) Ὄχι ἐνθύμηση τῶν ἐξομολογηθέντων ἁμαρτιῶν.................................................................................. 44 3) Τήρηση μέ χαρά τοῦ κανόνα-ἐπιτιμίου καί τῶν συμβουλῶν-ἐντολῶν τοῦ Πνευματικοῦ. ................... 45 4) Ὅχι συζήτηση μέ ἄλλους τῶν ὅσων εἰπώθηκαν στήν Ἐξομολόγηση..................................................... 45 5) Συχνή ἐξομολόγηση .............................................................................................................................. 45 6) Γενική Ἐξομολόγηση ............................................................................................................................. 46 7) Ὄχι μνησικακία..................................................................................................................................... 47 8) Διόρθωση τῆς ζωῆς μας - παύση τῆς ἁμαρτίας - ἀληθινή μετάνοια..................................................... 47 Ἐπίλογος ........................................................................................................................49 Ἁγιογραφικά χωρία ......................................................................................................50 Βιβλιογραφία ................................................................................................................50 3

Εἰσαγωγικά Ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Μυστηρίου Εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐξομολόγηση; Πολλοί λένε «ἐγώ τά λέω στήν προσευχή μου, στίς εἰκόνες...». Ὁ Θεός ὅμως δέν εἶπε νά ἐνεργοῦμε κατ’ αὐτόν τόν τρόπο, ἀλλά ἔδωσε ἐξουσία στούς Ἀποστόλους καί στούς διαδόχους τους, τούς Ἀρχιερεῖς καί τούς Ἱερεῖς-Πνευματικούς, νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες τῶν μετανοούντων, καί, φυσικά, δέν ἔδωσε τέτοια ἐξουσία στίς εἰκόνες. Μετά τήν Ἀνάσταση φύσησε ὁ Κύριος στό πρόσωπο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, δίνοντάς τους τό Ἅγιο Πνεῦμα, καί εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον. Ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται»1 (δηλ. σὲ ὅποιους συγχωρήσετε τὶς ἁμαρτίες, τοὺς συγχωροῦνται αὐτὲς καὶ ἀπὸ τὸν Θεό· σὲ ὅποιους τὶς κρατεῖτε ἀσυγχώρητες, θὰ μείνουν γιὰ πάντα κρατημένες). «Ὅποιος δέν προστρέξει στό σωτήριο (μυστήριο) τῆς μετανοίας», διδάσκει ὁ Στάρετς Σάββας, «θά ἀκούσει τήν φοβερή ἀπόφαση τοῦ Κυρίου: «Ἐάν μή μετανοῆτε, πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε»2 (δηλ. ἐὰν δὲν μετανοήσετε, ὅλοι θὰ χαθεῖτε κατὰ τὸν ἴδιον τρόπο). Ἀλλά δέν καθαρίζονται ὅλοι, ὅσοι προστρέχουν στό μυστήριο τῆς μετανοίας, ἐπειδή ἀκριβῶς δέν προσέρχονται ὅλοι μέ τήν δέουσα προσοχή, ταπείνωση καί ὑπακοή ὁπότε καί δέν φθάνουν στήν ἀληθινή μετάνοια. Ἀρχή τῆς μετανοίας εἶναι ἡ συναίσθηση τῶν ἁμαρτιῶν μας καί ἡ συντριβή γι’ αὐτές. «Ὅταν ἀποστραφείς στενάξῃς, τότε σωθήσῃ»3. Δηλαδή: Ἐάν, μετά τήν ἀπομάκρυνσή σου ἀπό τόν δρόμο Μου, στενάξεις καί κλάψεις ἐν μετανοίᾳ, τότε μόνον θά σωθεῖς»4. «Μετανοεῖτε», εἶπε ὁ Κύριος. Μετανοεῖτε συνεχῶς, ἐξακολουθητικά... Ἄς ἀλλάζετε, ἄς διορθώνεστε, ἄς προοδεύετε στήν ὁμοίωση σας μ΄ Ἐμένα· πορεύεσθε πρός τήν Βασιλεία Μου... «Μετανοεῖτε»... Δεν εἶπε μετανοεῖστε μία φορά μόνο, ἤ μόνο γιά μία ὥρα, ἤ γιά μία ἡμέρα, ἤ γιά ἕναν μῆνα, ἤ γιά ἕναν χρόνο, ἀλλά συνεχῶς! Τό ρῆμα εἶναι σέ χρόνο Ἐνεστῶτα. «Μετανοεῖτε». 1 Ἰω. 20, 23. 2 Λκ.13,3 3 Ἡσ. 30,15 4 Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ, Δ ιδ α χὲ ς το ῦ Στ ά ρετ ς Σά ββα , μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, ἀποσπάσματα πού ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του: Π ε ρὶ ἁ πλ ό τ ητ α ς - Π ε ρὶ με τα νο ί α ς, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13 4

Ὄχι μόνο νά ἐξομολογηθεῖτε, ὄχι μόνο νά διηγηθεῖτε τά λάθη σας, ὄχι μόνο νά ἀπαριθμῆστε ψυχρά τίς πτώσεις σας, ὄχι μόνο νά καταθέσετε τήν ἁμαρτωλότητά σας, ἀλλά... ...Πονέσετε καρδιακά, κλάψετε, ἀλλάξετε νοῦ... Μεταβληθεῖτε, μεταποιηθεῖτε, ἀποφασίστε καλλίτερα νά πεθάνετε παρά νά ξανααμαρτήσετε... «Πολλοί ἐξομολογοῦνται, ἀλλά λίγοι μετανοοῦν», ἔλεγε κάποιος. Ἐξομολογούμαστε ἐνδεχομένως τακτικά, συχνά...  Πόσο ὅμως μετανοοῦμε;  Ποσό «ὁλόκληρωμένη» εἶναι ἡ μετάνοιά μας;  Πόσο ἀνάλογη εἶναι ἡ μετάνοια μέ τό μέγεθος τῆς ἁμαρτωλότητάς μας;  Πόσο «ἐπίπονη» εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς καρδιᾶς μας γιά τόν Κύριο;  Πόσο συντριμμένη καί τεταπεινωμένη καρδιά διαθέτουμε;  Πόσο ἀλλάζουμε μετά ἀπό κάθε ἐξομολόγηση;  Πόσο διορθωνόμαστε; «Ἀρκετοί πιστοί ἀνταποκρίνονται θετικά στήν πρόσκληση τοῦ Πανάγαθου Θεοῦ γιά μετάνοια, ἐξομολογοῦνται εἰλικρινά καί, μέ αἰσθήματα πραγματικῆς ἀγάπης πρός τόν Κύριο, ἐναποθέτουν ὅλα τά ἁμαρτήματά τους ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ. Παρουσιάζονται σ’ αὐτόν ὡς μιά «ἐπιστολή... γινωσκομένη καί ἀναγινωσκομένη»5. ῎Εχουν τήν ὀρθή πεποίθηση καί βαθιά πίστη πώς ὅσα ποῦν θά συγχωρηθοῦν, θά σβησθοῦν, θά ἐξαφανισθοῦν, ὡσάν νά μήν συνέβησαν ποτέ στήν ζωή τους..... Γι’ αὐτό, μέσα στό Ἐξομολογητήριο ὁμολογοῦν μέ ταπείνωση καί συντριβή τήν ἐνοχή τους καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως ὅλα τά σφάλματά τους. Μέ αὐτόν τόν τρόπο λαμβάνουν τήν ἄφεση ὅλων τῶν ἁμαρτιῶν στις ὁποῖες ἔπεσαν μετά τό Ἅγιο Βάπτισμά τους καί ἐπανέρχονται στήν κατάσταση τῆς Χάριτος πλησίον τοῦ Θεοῦ, εἰρηνικοί καί ἀναπαυμένοι. Ὑπάρχουν ὅμως, δυστυχῶς, καί κάποιοι πού δέν ἐξομολογοῦνται σωστά... Τό μικρό αὐτό πόνημα ἔχει σκοπό –μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί τίς πρεσβεῖες τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί ὅλων τῶν Ἁγίων– νά ἀποτελέσει μία ἐλάχιστη συμβολή: α) στήν καλή προετοιμασία τῶν εὐσεβῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν πού προσέρχονται στό Ἱερώτατο Μυστήριο τῆς Μετανοίας καί Ἐξομολογήσεως, β) στήν σωστή ἐξομολόγηση ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ τους πατέρα (στο ἑξῆς: ὁ Πνευματικός) καί γ) στήν μετά τήν ἐξομολόγηση σωστή πνευματική τους πορεία καί σχέση μέ τόν Πνευματικό. 5 Β΄ Κορ. 3, 2. 5

Χωρίζεται σέ τρία μέρη : Στό Α΄ μέρος παρουσιάζεται ἡ προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση, ἡ προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση, καθώς καί ἕνα λιτό ἐνδεικτικό βοήθημα γιά τήν αὐτοεπίσκεψη τοῦ μετανοοῦντος πιστοῦ. Κλείνει μέ μία πρότυπη νοερά ἐξομολόγηση. Στό Β΄ μέρος παρουσιάζονται θέματα πού σχετίζονται μέ τήν ἐξομολόγηση στόν Πνευματικό. Πῶς γίνεται μία σωστή ἐξομολόγηση, ποιά θά πρέπει νά εἶναι ἡ σχέση πνευματικοῦ παιδιοῦ καί Πνευματικοῦ, καθώς καί ποιοί κίνδυνοι, πειρασμοί καί παρεκτροπές μπορεῖ νά ὑπάρξουν στήν ὅλη πρακτική τοῦ Πανιερωτάτου Μυστηρίου τῆς Μετανοίας καί Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Στό Γ΄ μέρος παρουσιάζεται τό τί πρέπει νά κάνει ὁ πιστός μετά τήν ἐξομολόγηση, ὥστε –διά τῆς Θείας Χάριτος– νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ πνευματική του θεραπεία καί νά παραμείνει ὑγιής.  6

Α΄. Πρίν τήν ἐξομολόγηση 1) Προσευχήσου 2) Ἐπίσκεψαι-ἐξέτασε σεαυτόν 3) Ἐξομολογήσου νοερά στόν Κύριο Μερικές ἡμέρες πρίν τήν ἐξομολόγησή του ὁ πιστός θά πρέπει νά προετοιμαστεῖ κατάλληλα γιά νά προσέλθει στό μεγάλο καί φιλανθρωπότατο αὐτό μυστήριο. Καλό εἶναι νά βρεῖ ἕναν ἥσυχο τόπο, εἴτε στό ὕπαιθρο (ἄν αὐτό εἶναι δυνατόν), εἴτε καί μέσα στό δωμάτιό του. Ἐκεῖ, μέ ἄνεση χρόνου, ἄς συγκεντρωθεῖ στόν ἑαυτό του καί ἄς τόν δεῖ μέ εἰλικρίνεια, κατάματα, χωρίς προσπάθεια δικαιολόγησής του. Μέ λίγα λόγια: Ἄς «ἐπισκεφθεῖ ἑαυτόν», πραγματοποιώντας μιά αὐτοεξέταση-αὐτοκριτική «ἐφ’ ὅλης τῆς ὕλης». Ἀρχίζοντας τήν αὐτοεπίσκεψή του ὁ πιστός, τό πρῶτο πού θά πρέπει νά κάνει εἶναι νά ἡσυχάσει, ἀποθέτοντας κάθε ἄλλον λογισμό καί βιωτική μέριμνα. Ἄς διαβάσει ἕνα κομμάτι ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί μετά ἄς προσευχηθεῖ. Ἄς ζητήσει μέ κατάνυξη ἀπό τόν Θεό νά τοῦ ἀποκαλύψει τά ἁμαρτήματα πού ἔκανε ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς του μέχρι τώρα καί τά ὁποῖα δέν ἔχει ἐξομολογηθεῖ. Ἄς Τόν εὐχαριστήσει πού τοῦ δίνει ἀκόμη χρόνο μετανοίας. Ἄς Τόν παρακαλέσει ἐπίσης γιά τόν Πνευματικό του Πατέρα, ζητώντας Του νά τόν φωτίσει, ὥστε στήν διάρκεια τῆς ἐξομολογήσεως νά τοῦ ἀποκαλύψει αὐτά πού Ἐκεῖνος θέλει νά Τόν διδάξει. Μιά τέτοια προσευχή, μέ τήν ὁποία ὁ πιστός μπορεῖ νά ξεκινήσει τήν αὐτοεπίσκεψή του, παραθέτουμε στήν συνέχεια: 1) Προσευχή πρίν τήν αὐτοεξέταση «Σέ εὐλογῶ Πολυέλεε καί Πολυεύσπλαχνε Κύριε, Ὕψιστε Θεέ καί Κύριε τοῦ ἐλέους, Παντοδύναμε καί Παντοκράτορ. Σέ ὑμνῶ καί Σέ δόξάζω τόν Ποιμένα τόν Καλόν τόν αἵροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, τόν ἐλθόντα εἰς τόν κόσμον τοῦτον «ἁμαρτωλούς σῶσαι ὧν πρῶτος εἰμί ἐγώ». Σέ δοξάζω, Σέ ὑμνῶ, καί Σέ εὐχαριστῶ διότι δέν μέ ἄφησες νά χαθῶ μαζί μέ τά ἄνομα ἔργα μου καί τίς πολλές ἁμαρτίες μου. Ἐξαιρέτως Σέ εὐχαριστῶ πού μέ ἀξιώνεις αὐτήν τήν ἡμέραν καί ὥραν νά σταθῶ ἐνώπιόν Σου, ἀλλά καί ἐνώπιος ἐνωπίῳ. 7

Σέ εὐχαριστῶ διά τήν παροῦσαν ὥρα τῆς ἐπισκέψεώς Σου, ἀλλά καί τῆς δικῆς μου «αὐτοεπίσκεψης». Δός μοι καιρόν μετανοίας, ἐπιμήκυνον τήν παροῦσαν ζωήν, ἐάν εἶναι θέλημά Σου, ὥστε νά δυνηθῶ ἐξαλεῖψαι τά πολλά μου ἐγκλήματα. Σέ παρακαλῶ Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ μου δεῖξε μου, ἀπόκάλυψέ μου τά πολλά μου λάθη μου, τίς ἀνομίες μου, τίς ἁμαρτίες μου, τά πάθη, τίς παραλείψεις καί τίς ἐλλείψεις μου. Γνωρίζω Κύριε ὅτι ὅλα τά σφάλματα, τά ἔχω κάνει, εἴτε στήν πράξη, εἴτε στή σκέψη μου. Φανέρωσέ μου αὐτές στό μέτρο καί στό βάθος πού Ἐσύ γνωρίζεις ὅτι θά εἶναι γιά τό καλό μου. Μήν μέ ἀφήσεις νά ἀπελπιστῶ ἀπό τό μέγεθος τους. «Καθάρισον Κύριε τόν ρύπον τῆς ψυχῆς μου καί σῶσον με ὡς φιλάνθρωπος». Ἐλέησε Κύριε τόν ἄσωτο υἱό σου, ἐμέ τόν ἁμαρτήσαντα ὑπέρ πάντα ἄνθρωπον. Ἁμάρτησα Κύριε μέ λόγια καί ἔργα, μέ σκέψεις καί ἐπιθυμίες. Ὅλος ἔγινα μία πληγή. Ψυχή καί σῶμα εἶναι γεμᾶτα ἀπό κάθε μολυσμό ἐξ αἰτίας τῆς ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἀγνοίας μου. Παρ’ ὅλα αὐτά δέν ἀπελπίζομαι τελείως Κύριε. Καί τοῦτο διότι γνωρίζω ὅτι τό πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν μου δέν ξεπερνάει ποτέ τήν ἄβυσσο τῆς εὐσπλαχνίας Σου καί τῆς συγχωρητικότητάς Σου. Δός μου «μετάνοια ὁλόκληρον καί καρδίαν ἐπίπονον εἰς ἀναζήτησίν σου». Μέ τήν Χάριν Σου ἐνίσχυσόν με ὥστε νά μήν ἐπαναλάβω καμμία ἁμαρτία μου. Καλλίτερον νά ἀποθάνω παρά νά ἁμαρτήσω πάλιν. Ἐγώ εἶμαι Κύριε τό πρόβατο τό ἀπολωλός. Γιά μένα ἐξῆλθες.. ἐμέ ἀναζητεῖς. Ἰδού Κύριε Πάτερ Πολυέλεε μέ ηὗρες. Ἰδού ἐνώπιόν Σου εἰμί. «Ἥμαρτον Πάτερ εἰς τόν οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου. Ποιήσόν με ὡς Σύ θέλεις καί γινώσκεις». Στήν ἄπειρον ἀγάπην Σου ἐμπιστεύομαι καί καταφεύγω. Ἆρον με εἰς τούς Θείους Σου ὥμους ὡς ὁ ποιμήν ὁ καλός. Ἆρον ἐμέ τό τραυματισμένο καί ἀπολωλός πρόβατόν Σου. Εἰσάγαγέ με πάλιν εἰς τήν Θείαν Σου ποίμνην, ἀσφάλισόν με εἰς τήν Θείαν Σου μάνδραν. Ἀξίωσόν με τῆς συγχωρήσεως καί ἀφέσεως τῶν πολλῶν ἁμαρτιῶν μου διά τῆς ἐξομολογήσεως εἰς τόν Πνευματικόν μου Πατέρα. Φώτισον καί αὐτόν ὥστε νά μοῦ ὑποδείξει τά ἁρμόζοντα καί συμφέροντα γιά τήν θεραπείαν τῆς πολυτραυματισμένης μου ψυχῆς. Βοήθησόν με ἵνα ἐξομολογηθῶ ἐνώπιόν του μέ τήν πρέπουσαν εὐλάβειαν, συντριβήν, ταπείνωσιν καί μετάνοια. Φώτισόν με ὥστε νά δεχθῶ τούς λόγους του ὡς ἀπό Σέ καί βοήθησόν με ὥστε νά τούς ἐφαρμόσω εἰς τό ὑπόλοιπον τῆς ζωῆς μου. Δέξαι με πάλιν Πανάγιε Πάτερ καί Κύριε τοῦ παντός, εἰς τήν Ἁγίαν Σου Ἐκκλησία, διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Σου Μητρός, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Πάντων τῶν Ἁγίων Σου, ὥστε καί ἐγώ «σύν πᾶσιν τοῖς ἁγίοις» νά Σέ ὑμνῶ, νά Σέ εὐλογῶ καί νά Σέ δοξάζω, Τόν Πατέρα καί τόν Υἱόν καί τό Πανάγιον Πνεῦμα νῦν τε καί εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν!». 8

Μιά ἀνάλογη προσευχή, στὴν νεοελληνική: «Σέ εὐλογῶ, Πολυέλεε καί Πολυεύσπλαχνε Κύριε, Ὕψιστε Θεέ καί Κύριε τοῦ ἐλέους, Παντοδύναμε καί Παντοκράτορα. Σέ ὑμνῶ καί Σέ δόξάζω, τόν Ποιμένα τόν Καλό, Αὐτόν ποὺ σήκωσε τήν ἁμαρτία τοῦ κόσμου, Αὐτόν ποὺ ἦλθε στόν κόσμο τοῦτον «νὰ σώσει ἁμαρτωλούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους πρῶτος εἶμαι ἐγώ». Σέ μεγαλύνω καί Σέ εὐγνωμονῶ, διότι μὲ ἀξίωσες νὰ τύχω τῆς ἄπειρής Σου εὐσπλαχνίας καί συγκατάβασης ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἄθλιας καί ρυπαρῆς ζωῆς μου μέχρι τώρα. Σέ δοξάζω, Σέ ὑμνῶ, καί Σέ εὐχαριστῶ, διότι δέν μέ ἄφησες νά χαθῶ μαζί μέ τά ἄνομα ἔργα μου καί τίς πολλές μου ἁμαρτίες. Ἐξαιρέτως Σέ εὐχαριστῶ πού μέ ἀξιώνεις αὐτήν τήν ἡμέρα καί ὥρα νά σταθῶ ἐνώπιόν Σου ἀλλά καί ἐνώπιος ἐνωπίῳ. Σέ εὐχαριστῶ γιά τήν παροῦσα ὥρα τῆς ἐπισκέψεώς Σου ἀλλά καί τῆς δικῆς μου «αὐτοεπίσκεψης». Ἐλέησε, Κύριε, τήν ἄθλια ψυχή μου καί φώτισέ την. Δῶσε μου καιρό μετανοίας, ἐπιμήκυνε τήν παροῦσα ζωή, ἐάν εἶναι θέλημά Σου, ὥστε νὰ μπορέσω νὰ ἐξαλείψω τά πολλά μου ἐγκλήματα. Σὲ Σένα ἁμάρτησα, Κύριε, ἐπίσης, καὶ στοὺς ἀδελφούς μου. Ἁμάρτησα καὶ στὸν ἑαυτό μου, καὶ στὸ σῶμα μου καί στὴν ψυχή μου. Σὲ Σένα καταφεύγω καὶ σὲ Σένα ἐλπίζω· γιατὶ γνωρίζω ὅτι χωρὶς Ἐσένα, Κύριε, δέν ὑπάρχει κανένα ἔλεος, καμμία χαρά, καμμία ζωή, καμμία εὐτυχία. Ἐσύ εἶσαι, Κύριε, ὁ Παντοκράτωρ Δημιουργός καί Κυβερνήτης, ἡ Πηγή, ὁ Διαχειριστής καί ὁ Μεταδότης τῆς Θείας Χάριτος. Ἐσύ εἶσαι, Κύριε, ὁ Δοτήρ παντός ἀγαθοῦ, ὁ Ἐλεών καί Τρέφων τά σύμπαντα, ὁ Λυτρωτής παντός ἀνθρώπου, ὁ Σωτήρ πάσης κτίσεως. Σέ παρακαλῶ, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ μου, δεῖξε μου, ἀποκάλυψέ μου, τά πολλά μου λάθη, τίς ἀνομίες μου, τίς ἁμαρτίες μου, τά πάθη, τίς παραλείψεις καί τίς ἐλλείψεις μου. Γνωρίζω, Κύριε, ὅτι ἔχω κάνει ὅλα τά σφάλματα, εἴτε στήν πράξη, εἴτε στήν σκέψη μου. Φώτισε τό σκοτάδι μου. Κάνε νά δῶ τίς ἁμαρτίες μου καί νά μετανοήσω εἰλικρινά γι’ αὐτές. Φανέρωσέ μου τες στό μέτρο καί στό βάθος πού Ἐσύ γνωρίζεις ὅτι θά εἶναι γιά τό καλό μου. Μήν μέ ἀφήσεις νά ἀπελπιστῶ ἀπό τό μέγεθός τους. «Καθάρισε, Κύριε, τόν ρύπο τῆς ψυχῆς μου καί σῶσε με ὡς φιλάνθρωπος». Μή μέ ἐγκαταλείπεις καί μή μέ ἀπορρίψεις ὡς νόθο παιδί σου, ἄν καί αὐτό μοῦ πρέπει. Ἐλέησε, Κύριε, τόν ἄσωτο υἱό σου, ἐμένα, αὐτὸν ποὺ ἁμάρτησε πιὸ πολὺ ἀπ’ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. Ἁμάρτησα, Κύριε, μέ λόγια καί ἔργα, μέ σκέψεις καί ἐπιθυμίες. Ἁμάρτησα, Κύριε, μέ ὅλες τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς μου. Ὅλος ἔγινα μία πληγή. Ψυχή καί σῶμα εἶναι γεμᾶτα ἀπό κάθε μολυσμό, ἐξ αἰτίας τῆς ραθυμίας, τῆς λήθης καί τῆς ἄγνοιάς μου. Ὅλος εἶμαι πλήρης φιλαυτίας καί ἐγωισμοῦ, ὑπερηφάνειας καί κενοδοξίας, ἀσπλαχνίας καί ἀσέβειας, φιλαργυρίας καί φιληδονίας, ἀνοησίας καί ἀκοσμίας, ψεύδους καί ἀπελπισίας, δειλίας καί ἀλογίας, ἀναίδειας καί ἀναισθησίας, ἀκηδίας καί ἀδιαφορίας, 9

φθόνου καί φόνου, γαστριμαργίας καί λαιμαργίας, κατάκρισης καί καταλαλιᾶς, ἀστοργίας καί ἀφιλίας, ραθυμίας καί τεμπελιᾶς, σαρκικότητας καί ἀκολασίας, ἀστοργίας καί γελοιότητας, ἀπραξίας καί πνευματικῆς τυφλότητας, πονηρίας καί βλασφημίας, ὅρκου καί ἐπιορκίας, φιλοσωματίας καί ἀνθρωπαρέσκειας. Παρ’ ὅλα αὐτά, δέν ἀπελπίζομαι τελείως, Κύριε. Καί τοῦτο, διότι γνωρίζω ὅτι τό πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν μου δέν ξεπερνάει ποτέ τήν ἄβυσσο τῆς εὐσπλαχνίας καί συγχωρητικότητάς Σου. Αὐτό μοῦ δίνει θάρρος, αὐτό μέ κάνει νά Σέ πλησιάσω. Σὲ Σένα, λοιπόν, καταφεύγω· στό ἄπειρο ἔλεός Σου ἐλπίζω. Βοήθησέ με, Κύριε, ὥστε νά ἔχω μετάνοια ἀληθινή. Δός μου μετάνοια ὁλόκληρη καί καρδιά ποὺ θὰ σὲ ἀναζητᾶ μὲ πόνο καί λαχτάρα. Μέ τήν Χάρη Σου ἐνίσχυσέ με ὥστε νά μήν ἐπαναλάβω καμμία ἁμαρτία μου. Καλύτερα νά πεθάνω παρά νά ἁμαρτήσω πάλι. Ἐγώ εἶμαι, Κύριε, τό πρόβατο τό ἀπολωλός. Γιά μένα ἐξῆλθες... ἐμένα ἀναζητᾶς. Νά ’μαι, Κύριε, Πάτερ Πολυέλεε, μέ βρῆκες. Ἰδού, στέκομαι μπροστά Σου. «Ἥμαρτον, Πάτερ, εἰς τόν οὐρανόν καί ἐνώπιόν Σου· ποιήσόν με ὡς Σύ θέλεις καί γινώσκεις». Στήν ἄπειρη ἀγάπη Σου ἐμπιστεύομαι καί καταφεύγω. Σήκωσέ με στούς Θείους Σου ὥμους, ὅπως ὁ Ποιμήν ὁ Καλός. Σήκωσέ με, τό τραυματισμένο καί χαμένο Σου πρόβατο. Εἰσάγαγέ με πάλι στήν Θεία Σου ποίμνη, ἀσφάλισέ με στήν Θεία Σου μάνδρα. Ἀξίωσέ με, μὲ τὴν εἰλικρινῆ ἐξομολόγηση ποὺ θὰ κάνω στὸν Πνευματικό μου, νὰ συγχωρεθοῦν καὶ νὰ ἀφεθοῦν οἱ πολλές μου ἁμαρτίες. Φώτισε, Σὲ παρακαλῶ, καί αὐτόν ὥστε νά μοῦ ὑποδείξει τά ἁρμόζοντα καί συμφέροντα γιά τήν θεραπεία τῆς πολυτραυματισμένης μου ψυχῆς. Βοήθησέ με νά ἐξομολογηθῶ ἐνώπιόν του μέ τήν πρέπουσα εὐλάβεια, συντριβή, ταπείνωση καί μετάνοια. Φώτισέ με νά δεχθῶ τούς λόγους του σὰν νὰ προέρχονται ἀπὸ Ἐσένα καί βοήθησέ με νά τούς ἐφαρμόσω στό ὑπόλοιπο τῆς ζωῆς μου. Δέξε με πάλι, Πανάγιε Πάτερ καί Κύριε τοῦ παντός, στήν Ἁγία Σου Ἐκκλησία, μὲ τὶς πρεσβεῖες τῆς Πανάχράντης Μητέρας Σου, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Πάντων τῶν Ἁγίων Σου, ὥστε καί ἐγώ μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς Ἁγίους νά Σέ ὑμνῶ καί νά Σέ εὐλογῶ καί νά Σέ δοξάζω, τόν Πατέρα καί τόν Υἱό καί τό Πανάγιο Πνεῦμα, τώρα καὶ πάντα καὶ στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν!». 2) Αὐτοεπίσκεψη καί αὐτοεξέταση Ἀφοῦ προσευχηθεῖς ἔτσι, κάθησε καί μέ ἡρεμία ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου. Ἄκουσε τί ἔχει νά σοῦ πεῖ ἡ συνείδησή σου... Μπορεῖς, ἄν θέλεις, νά καταγράψεις αὐτά πού θά σοῦ μαρτυρήσει ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ μέσα σου. Σημείωνε ὅ,τι βρίσκεις μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, εἴτε ἁμαρτία, εἴτε πάθος, ὥστε νά μπορέσεις νά τά θυμηθεῖς ἀργότερα κατά τήν νοερά σου ἐξομολόγηση καθώς καί κατά τήν ἐξομολόγησή σου ἐνώπιον τοῦ Πνευματικοῦ σου. 10

Προσπάθησε νά νιώσεις μετάνοια καί συντριβή γιά ὅλα ὅσα θά σοῦ ἀποκαλυφθοῦν μέ τό Φῶς τοῦ Θεοῦ: γιά τά λάθη, τά πάθη, τίς παραλείψεις, τίς ὑπερβολές, τίς ἀστοχίες, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν Θεό, τήν ἔλλειψη ἀγάπης στόν πλησίον, τήν ὑποκριτική συμπεριφορά, τά ἄτοπα συναισθήματα, τίς ἄπρεπες ἐνθυμήσεις καί ἐπιθυμίες, τήν ἀμέλεια στήν προσευχή, τίς ἄτοπες πράξεις κ.λπ. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου μέ εἰλικρίνεια μήπως εἶσαι κυριευμένος ἀπό κάποιο πάθος. Φύγε μακρυά ἀπό τήν αὐταρέσκεια. Θυμήσου ὅτι, ἀκόμη καί ὅλα τά προστάγματα τοῦ Κυρίου νά τηρήσεις, ἀλλά φταίξεις σέ μία μόνον ἐντολή, εἶσαι ἔνοχος ὅλων, σύμφωνα μέ αὐτό πού εἶναι γραμμένο στήν Ἁγία Γραφή: «Ἐάν τις τόν νόμον ὅλον τηρήσῃ, πταίσῃ δέ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος»6. Κατά τήν αὐτοεξέτασή σου, γράφει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, ρώτησε τόν ἑαυτό σου: «Ἄρα γε, μήπως ἀμέλησα κάποια φορά νὰ τηρήσω αὐτὴν ἤ ἐκείνην τήν ἐντολή ἤ ἀμελῶ καί καταφρονῶ αὐτήν καί δέν κάμνω ἐκείνην;»7. Πρόσεξε καί κρίνε τόν ἑαυτό σου μέ βάση τίς Ἅγιες Γραφές. Ἐξέτασέ τον ἄν ἔχει ταπείνωση. Ἰσχύει γιά σένα τό «Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι»8;. Δές πῶς συμπεριφέρεσαι ὅταν ὑβρίζεσαι ἤ ἀδικεῖσαι ἤ καταφρονεῖσαι. Ἐκεῖνος πού ἔχει ταπείνωση, σέ τέτοιες καταστάσεις δέν ἀγανακτεῖ, ἀλλά «ὑπομένει ὅλα τά λυπηρά μετά χαρᾶς καί δέν κεντᾶται ἡ καρδία του τελείως εἰς κανένα ἀπό αὐτά»9. Ἐάν μάλιστα συμβεῖ νά πειραχθεῖ λίγο ἀπό τήν ἀδικία, τότε «παιδεύει καί ὀνειδίζει τόν ἑαυτό του. Μπαίνοντας μέσα στὸ σπίτι του καί στοχαζόμενος τόν ἑαυτό του λυπᾶται καί κλαίει· καί ἔτσι ἀκριβῶς προσπίπτει στόν Θεό καί ἐξομολογεῖται σ’ Αὐτόν, σάν νά ἔχασε ὅλους του τούς κόπους»10. Στήν συνέχεια, ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν πενθεῖς συνεχῶς γιά τίς ἁμαρτίες σου. Διότι ὁ μακαρισμός τοῦ Κυρίου λέγει ὅτι «εἶναι μακάριοι αὐτοί πού πενθοῦν»11 . Ὁ δέ Ἅγιος Συμεών σχολιάζει: «Στοχαστεῖτε, παρακαλῶ, ὅτι δέν εἶπε οἱ πενθήσαντες (δηλ. αὐτοὶ ποὺ πενθήσανε μία φορά ἤ κάποιες φορές στό παρελθόν), ἀλλά οἱ πενθοῦντες, δηλαδή ἐκεῖνοι πού πάντοτε, κάθε μέρα καί κάθε ὥρα, πενθοῦν»12. Φρόντισε στό ἑξῆς νά μήν περνάει ἡμέρα ἤ νύχτα πού νά μήν ἔχεις πένθος καί δάκρυα γιά τίς ἁμαρτίες σου. Γνώριζε δέ ὅτι διά τοῦ πένθους θά μπορέσεις νά ἐκπληρώσεις καί τήν ἐντολή τῆς πραότητας καί νά ἀξιωθεῖς τοῦ μακαρισμοῦ τῶν πράων ἀνθρώπων13. Διότι: «καθώς ἡ 6 Ἰακ. 2, 10. 7 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τά ε ὑ ρι σ κό μ ε να , Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 8 Ματθ., 5, 3 9 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τά ε ὑ ρι σ κό μ ε να , Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 10 Ὅ.π. 11 Μ ατ θ. , 5, 4 12 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τ ά ε ὑ ρι σκ ό μ εν α, Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 13 Μ ατ θ. , 5, 5 11

φλόγα τῆς φωτιᾶς σβήνει μέ τό νερό, ἔτσι καί ὁ θυμός τῆς ψυχῆς σβήνει μέ τό πένθος καί μέ τά δάκρυα»14. Ἐξέτασε λοιπόν τόν ἑαυτό σου ἐάν εἶσαι ἀληθινά πρᾶος. «Ὁ πρᾶος», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «δέν ὑποφέρει νά βλέπει παράβαση ἐντολῆς Θεοῦ σέ κανέναν ἄνθρωπο, ἀλλά –σάν νά ἁμαρτάνει αὐτός ὁ ἴδιος– θρηνεῖ πάντοτε γιά ἐκείνους πού παραβαίνουν τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί ἁμαρτάνουν»15. Κατόπιν, ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἐάν «πεινᾶς καί διψᾶς τήν δικαιοσύνη»16, δηλαδή γιά Αὐτόν τόν ἴδιο τόν Θεό. «Ἐκεῖνος ὅπου πεινᾶ καί διψᾶ τόν Θεό, δηλαδή Τόν ποθεῖ καί Τόν ἀγαπᾶ», σημειώνει ὁ θεοφώτιστος Ἅγιος Συμεών, «θεωρεῖ σκύβαλλα (ἀκαθαρσίες- σκουπίδια) ὅλο τόν κόσμο καί τά ἐγκόσμια καί τίς τιμές τῶν ἀνθρώπων. Θεωρεῖ ντροπή τούς ἐπαίνους τους καί ὅλα τά τοῦ κόσμου, δέν τά βάζει στόν νοῦ του (δέν τά ἀποδέχεται) καί δέν τοῦ κάμνουν καμμία ἀπολύτως αἴσθηση»17. Ἐξέτασε κατόπιν τόν ἑαυτό σου ἄν εἶσαι πραγματικά ἐλεήμων καί ἄν ἰσχύει γιά σένα τό «Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες»18. «Ποῖοι εἶναι οἱ ἐλεήμονες;» ρωτᾶ ὁ Ἅγιος Συμεών. Καί ἀπαντᾶ: εἶναι «ἐκεῖνοι ὅπου ἔγιναν πτωχοί γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ (ὁ Ὁποῖος πτώχευσε γιά μᾶς) καί δέν ἔχουν πλέον τίποτε νά δώσουν καί μὲ τὸν νοῦ τους θυμοῦνται πάντοτε τούς πτωχούς καί τίς χῆρες καί τά ὀρφανά καί τούς ἀσθενεῖς. Καί, πολλές φορές, βλέποντάς τους, τούς σπλαγχνίζονται καί κλαῖνε θερμῶς γιά αὐτούς, ... καί, ὅταν ἔχουν κάτι, τούς ἐλεοῦν μέ ἱλαρότητα καί τούς νουθετοῦν μέ πολλές νουθεσίες ἐκεῖνα πού συμφέρουν στήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς τους»19. Ἐλεημοσύνη δέν εἶναι μόνο τό νά δίνουμε χρήματα ἀλλά κυρίως ἡ πνευματική ἐλεημοσύνη, ἡ βοήθεια γιά τήν σωτηρία τοῦ πλησίον, καί ἡ ἀληθινή ἐν Χριστῷ ἀγάπη καί εὐσπλαχνία. Ὅταν, λοιπόν, κάποιος ἔχει ὅλα τά προαναφερθέντα (ταπεινοφροσύνη, πένθος, πραότητα, πεῖνα καί δίψα γιά τόν Θεό, ἐλεημοσύνη), τότε ἐκπληρώνει καί τήν ἐντολή τῆς καθαρότητας. Τότε ἁρμόζει σ’ αὐτόν ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται»20. Ἐπίσης, τότε γίνεται ἀληθινά εἰρηνοποιός καί μακαρίζεται, κατά τό: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοί Υἱοί Θεοῦ κληθήσονται»21. Ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει καθαρή καρδιά, βλέπει τόν Θεό καί ἔχει εἰρήνη μαζί Του. Αὐτός ἀπολαμβάνει εἰρήνη μέσα του, σκορπᾶ εἰρήνη γύρω του καί βοηθᾶ καί τούς ἄλλους νά εἰρηνεύσουν μέ τόν Θεό καί μεταξύ τους. 14 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τ ά ε ὑ ρι σ κό μ ε να , Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 15 Ὅ.π. 16 Μ ατ θ. , 5, 6 17 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τ ά ε ὑ ρι σκ ό μ εν α, Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 18 Μ ατ θ. , 5, 7 19 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Τ ά ε ὑ ρι σκ ό μ εν α, Λό γ ο ς ἑ βδ ο μ ηκ ο στ ό ς, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Πῶς πρέπει κάθε ἕνας νά ἐπισκέπτεται, καί νά ἐρευνᾷ μέ ἐπιμέλειαν τόν ἑαυτόν του καί τήν κατάστασίν του. Και τί λογῆς πρέπει νά συγκρίνῃ τά ἔργα του μέ τάς ἐντολάς τοῦ Χριστοῦ, http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. 20 Μ ατ θ. , 5, 8 21 Μ ατ θ. , 5, 9 12

Ἐξέτασε, ἐπίσης, ἐάν ἰσχύει γιά σένα ὁ μακαρισμός: «Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης»22. Ἄραγε ὑπέστης διωγμό γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ διότι θέλησες νά τηρήσεις τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ὁ Κύριος, διά τοῦ στόματός Του (τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου), βεβαίωσε ὅτι ὅσοι θέλουν νά ζήσουν κατά Χριστόν θά διωχθοῦν. Ἄραγε ἰσχύει γιά σένα τό: «Μακάριοι ἐστέ, ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι, καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ρῆμα καθ' ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ· χαίρετε, καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς»; (δηλ. μακάριοι εἶστε, ὅταν σᾶς βρίσουν καὶ σᾶς καταδιώξουν καὶ ποῦνε κάθε κακό πράγμα ἐναντίον σας, λέγοντας ψέματα ἐξαιτίας μου· χαίρετε καὶ ἀγαλλιάζετε, γιατί ὁ μισθός σας εἶναι πολύς στοὺς οὐρανούς)23. Ὅταν ἐκπληρώσεις ὅλα τά προηγούμενα πού ἀναφέραμε, τότε ἀξιώνεσαι νά ὀνομαστεῖς υἱός τοῦ Θεοῦ καί τότε μπορεῖς νά ὑπομείνεις ὅλους τούς διωγμούς καί τίς ἀδικίες γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ, πού ἀγαπᾶς. Ἄν ὅμως δέν ἔχεις μέσα σου τόν Κύριο καί δέν εἶσαι καί ἐσύ μέσα Του (μαζί μέ Αὐτόν πού εἶναι ἡ ἐνυπόστατη Χαρά καί Εἰρήνη καί Ἀγάπη), τότε εἶναι ἀδύνατο νά ὑπομείνεις τούς διωγμούς καί νά μήν μνησικακήσεις. Ἔτσι, λοιπόν, ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ὡς πρός τίς βασικές ἐντολές πού ἀποτυπώνονται στούς ὀκτώ μακαρισμούς τοῦ Κυρίου24. Ἔπειτα προχώρησε σέ μία πιό λεπτομερή ἀνίχνευση-διάγνωση. Στάσου μέ εἰλικρίνεια ἀπέναντι στόν ἑαυτό σου. Δές τον ὅπως πραγματικά εἶναι. Χωρίς νά προσθέσεις καί χωρίς νά ἀφαιρέσεις ἐνοχές. Μήν λεπτολογήσεις τά διάφορα περιστατικά καί καθόλου μήν θυμηθεῖς λεπτομέρειες σχετικές μέ τά διάφορα σαρκικά ἁμαρτήματα. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου σέ σχέση μέ τόν Θεό, τόν πλησίον καί τόν ἑαυτό σου. Α) Ἡ σχέση σου μέ τόν Θεό: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς τόν Θεό, ἄν ἔχεις εὐλάβεια, ἄν σέβεσαι τόν Θεό, ἄν ἔχεις σταθερή πίστη, ἄν Τόν δοξάζεις καί Τόν εὐχαριστεῖς γιά ὅλα –καί μάλιστα γιά τά θλιβερά· ἄν προσεύχεσαι κάθε στιγμή, ἄν Τόν ὁμολογεῖς (κάνεις δημόσια τόν σταυρό σου ἤ μήπως ντρέπεσαι;), ἄν ἐκκλησιάζεσαι κάθε Κυριακή καί ἑορτή, ἄν μελετᾶς τό νόμο Του, ἄν ἐξομολογεῖσαι καί κοινωνεῖς τακτικά (σύμφωνα μέ τήν ὁδηγία τοῦ Πνευματικοῦ σου), ἄν βλασφημεῖς, ἄν ὀλιγοπιστεῖς, ἄν γογγύζεις κατά τοῦ Θεοῦ, ἄν ὁρκίζεσαι (πρᾶγμα πού δέν πρέπει νά κάνεις ποτέ), ἄν χρησιμοποιεῖς τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ «ἐπί ματαίῳ» (π.χ. λές ἀνέκδοτα μέ τόν Θεό ἤ τούς Ἁγίους), ἄν πηγαίνεις σέ ἀνθρώπους πού ὑπηρετοῦν τόν διάβολο (μάγοι, μέντιουμ, χαρτορίχτρες, καφετζοῦδες) ἤ σέ ἄλλες θρησκεῖες-αἱρέσεις, ἤ πιστεύεις σέ πλάνες (ἀστρολογία, γιόγκα, ὁμοιοπαθητική, ξεματιάσματα ἀπό λαϊκούς, δεισιδαιμονίες, προλήψεις κ.λπ.). Β) Ἡ σχέση σου μέ τόν πλησίον: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς τόν κάθε ἄνθρωπο στήν γῆ περισσότερο ἀπό τόν ἑαυτό σου καί εἶσαι ἕτοιμος ἀκόμη καί νά πεθάνεις προκειμένου νά τόν βοηθήσεις. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἐνδιαφέρεσαι γιά τήν σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς καί κάνεις ὅ,τι μπορεῖς γιά νά γνωρίσουν καί αὐτοί τόν Θεό. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἔχεις διάκριση, ὑπομονή, ταπείνωση, 22 Μ ατ θ. 5, 10 23 Μ ατ θ. 5, 11 - 12 24 Μ ατ θ. 5, 3- 12 13

εὐγένεια, καλωσύνη, φιλευσπλαχνία, ὑπομονή, ὑπακοή, ἁπλότητα, τιμιότητα, εἰλικρίνεια στίς συναναστροφές σου μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀγαπᾶς καί εὐεργετεῖς τούς ἐχθρούς σου, ἄν προσεύχεσαι μέ ἀγάπη γιά ὅλους, ἄν ἐλεεῖς τούς ἐνδεεῖς, ἄν συμμετέχεις στά κοινά καί συμβουλεύεις τά δέοντα σέ κάθε ἄνθρωπο πού μπορεῖς. Ἐξέτασε ἐπίσης τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀδικεῖς τόν πλησίον σου μέ ὁποιονδήποτε τρόπο (φόνο, ἔκτρωση, κλοπή, νοθεία, μοιχεία, συκοφαντία, διαβολή, καταλαλιά, κατάκριση, καχυποψία, τόκο, δόλο, ὑπουλότητα, ὕβρη, ὑποτίμηση, ἐκμετάλλευση, χρησιμοποίηση τοῦ πλησίον γιά ἰδιοτελεῖς σκοπούς, ἀνηθικότητα, ἀδιαφορία, παρακίνηση ἤ συμμετοχή σέ ὁποιαδήποτε ἁμαρτία). Γ) Ἡ σχέση σου μέ τόν ἑαυτό σου: Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου γιά τό ἄν ἀληθινά ἀγαπᾶς τή σωτηρία σου καί φροντίζεις γι’ αὐτήν (ἄν προσεύχεσαι ἀδιάλειπτα, ἄν τηρεῖς ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Κυρίου, ἄν ἐκκλησιάζεσαι, ἄν ἐξομολογεῖσαι καί κοινωνεῖς τακτικά, σύμφωνα μέ τίς ὑποδείξεις τοῦ Πνευματικοῦ σου). Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν φροντίζεις καί γιά τή σωματική σου ὑγεία, φονεύοντας τά πάθη καί ὄχι τό σῶμα σου. Ἐξέτασε τόν ἑαυτό σου ἄν βλάπτεις μέ ὁποιονδήποτε τρόπο τό σῶμα σου καί τήν ψυχή σου (γαστριμαργία, λαιμαργία, φιληδονία, πορνεία ἤ πορνεία μέ τά μάτια ἤ ὁποιοδήποτε ἄλλο σαρκικό ἁμάρτημα, συγκατάθεση σέ αἰσχρούς ἤ βλάσφημους ἤ πονηρούς λογισμούς, ἀκούσματα ἤ λόγια ἄπρεπα, μουσική δαιμονική, χοροί, ὑποταγή στήν μόδα, προκλητική ἀμφίεση, ναρκωτικά, μέθη, τζόγος-τυχερά παιγνίδια, κάπνισμα κ.λπ.). 3) Νοερά ἐξομολόγηση Ἀφοῦ ἐξετάσεις τόν ἑαυτό σου καί σημειώσεις τίς ἁμαρτίες σου, ἄς προσπαθήσεις νά τίς συναισθανθεῖς. Πόνεσε καρδιακά διότι καταφρόνησες τίς Θεῖες Ἐντολές τοῦ Πολυέλεου Κυρίου μας. Σύντριψε τήν καρδία σου μέ τό κατά Θεόν πένθος, πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή διόρθωση καί μετάνοια. Κατόπιν ἐξομολογήσου ὅλες αὐτές σου τίς ἁμαρτίες νοερά στόν Κύριο. Προσευχήσου μέ συντριβή, μέ μετάνοια, μέ ἀπόφαση γιά ὁλοκληρωτική ἀπομάκρυνση ἀπό ὅλες τίς κακίες καθώς καί ἀπό τίς αἰτίες αὐτῶν τῶν ἁμαρτιῶν καί παθῶν. Δάκρυσε... καί ἔτσι ἄς ζητήσεις τό ἔλεος καί τήν συγχώρηση γι’ αὐτές. Παρακάλεσε τόν Κύριο νά σέ βοηθήσει ὄχι μόνο νά μήν τίς ἐπαναλάβεις ἀλλά καί νά πράξεις τίς ἀντίθετες μέ αὐτές ἀρετές. Ὡς βοήθημα καί πρότυπο νοερᾶς ἐξομολογήσεως παραθέτουμε ἕνα κείμενο τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κρονστάνδης μέ τίτλο: Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολογήσεως ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση ἑνός δεύτερου βαπτίσματος. Τό κείμενο-νοερά ἐξομολόγηση τοῦ Ἁγίου ἔχει ὡς ἑξῆς: 14

«Ἐγώ, μία ἁμαρτωλή ψυχή, ἐξομολογοῦμαι στόν Κύριο, Θεό καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστό, ὅλες τίς μοχθηρές πράξεις πού ἔχω διαπράξει διά ἔργου, λόγου ἤ σκέψεων ἀπό τήν στιγμή τῆς βάπτισής μου μέχρι καί τήν παροῦσα ἡμέρα.  Δέν ἔχω τηρήσει τίς ὑποσχέσεις τοῦ βαπτίσματός μου, ἀλλά ἔχω καταντήσει τόν ἑαυτό μου ἀνεπιθύμητο ἐνώπιον τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει ἐνώπιόν τοῦ Κυρίου τόσο μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει ὅσο καί μέ τίς ἀμφιβολίες μου σχετικά μέ τήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί τήν Ἁγία Ἐκκλησία μας· μέ τήν ἀχαριστία μου ἀπέναντι σέ ὅλες τίς μεγάλες καί ἀκατάπαυστες δωρεές τοῦ Θεοῦ καί ἀπέναντι στήν μακροθυμία Του καί τήν πρόνοιά Του γιά ἐμένα, ἕναν ἁμαρτωλό, μέ τήν ἔλλειψη ἀγάπης πρός τόν Θεό ἀλλά καί τήν ἔλλειψη φόβου τοῦ Θεοῦ, κάτι πού διαφαίνεται ἀπό τήν μή τήρηση τῶν ἁγίων ἐντολῶν Του καί τῶν κανόνων τῆς Ἐκκλησίας.  Δέν ἔχω διατηρήσει τήν ἀγάπη στόν Θεό καί στόν πλησίον μου, οὔτε ὅμως ἔχω κάνει ἀρκετές προσπάθειες γι’ αὐτό, ἐξαιτίας τῆς ὀκνηρίας μου καί λόγῳ τῆς ἀδιαφορίας μου νά μάθω τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ καί τίς ἐπιταγές τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ἔχω ἁμαρτήσει, διότι δέν προσεύχομαι τό πρωί καί τό βράδυ ἀλλά καί κατά τήν διάρκεια τῆς ἡμέρας, διότι δέν συμμετέχω στίς Θεῖες λειτουργίες ἤ διότι προσέρχομαι στήν Ἐκκλησία μέ μισή μόνο καρδιά.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση κληρικῶν.  Ἔχω ἁμαρτήσει, διότι δέν σέβομαι τίς ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας, διότι δέν τηρῶ τίς νηστεῖες, ἀλλά καί μέσα ἀπό τήν ἄμετρη κατανάλωση φαγητῶν καί ποτῶν.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν αὐτοπεποίθησή μου, μέ τήν παρακοή μου, μέ τήν ἰσχυρογνωμοσύνη μου, μέ τήν αὐτοδικαίωσή μου, ἀλλά καί μέ τήν ἀναζήτηση ἀποδοχῆς καί ἐπαίνων γιά τίς πράξεις μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη πίστης πού μέ διακρίνει, μέ τίς ἀμφιβολίες μου, μέ τήν ἀπελπισία μου, μέ τήν δειλία μου, μέ τίς ὑβριστικές σκέψεις μου, μέ τήν βλασφημία καί τούς ὅρκους μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ὑπερηφάνειά μου, μέ τήν μεγάλη ἰδέα πού ἔχω γιά τόν ἑαυτό μου, μέ τόν ναρκισσισμό, τήν ματαιοδοξία, τήν ἀλαζονεία καί μέ τόν φθόνο μου, μέ τήν ἀγάπη τῶν ἐπαίνων καί τῶν τιμῶν, ἀλλά καί μέ τό ὅτι ζητῶ νά φαίνομαι ἀνώτερος ἀπ’ ὅ,τι πραγματικά εἶμαι.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν κατάκριση, τήν κακεντρεχή καταλαλιά, τόν θυμό μου, μέ τό ὅτι θυμᾶμαι τίς προσβολές πού μοῦ ἔχουν γίνει, μέ τό μῖσος καί τήν ἀνταπόδοση κακοῦ ἀντί κακοῦ· μέ τίς προκαταλήψεις μου, τίς λογομαχίες, τό πεῖσμα μου καί τήν ἀπροθυμία νά ἀφήσω «χῶρο» στόν πλησίον μου· μέ τήν χαιρεκακία, τήν κακία, τόν σαρκασμό, τίς προσβολές καί τίς κοροϊδίες, μέ τό κουτσομπολιό, μέ τό ὅτι μιλῶ πάρα πολύ καί μέ τήν κενολογία μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τό ἀταίριαστο καί ἐκτεταμένο γέλιο μου, μέ τίς ἀπρέπειές μου καί τήν ἐμμονή μου στίς προηγούμενες ἁμαρτίες μου, μέ τήν ὑπεροπτική συμπεριφορά μου, τήν θρασύτητα καί τήν ἔλλειψη σεβασμοῦ.  Ἔχω ἁμαρτήσει διότι δέν ἐλέγχω τά φυσικά καί πνευματικά πάθη μου, διότι ἀπολαμβάνω τίς ἀκάθαρτες σκέψεις μου, μέ τήν ἀκολασία μου καί τήν ἔλλειψη ἁγνότητας στούς λογισμούς, στούς λόγους καί στίς πράξεις μου. 15

 Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν ἔλλειψη ὑπομονῆς γιά τίς ἀρρώστιες καί τίς θλίψεις μου, μέ τήν ἀφοσίωσή μου στίς ἀνέσεις τῆς ζωῆς καί μέ τό ὅτι εἶμαι τόσο προσκολλημένος στούς γονεῖς, στά παιδιά, στούς συγγενεῖς καί στούς φίλους μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει διότι σκλήρυνα τήν καρδιά μου, διότι ἔχω ἀσθενή θέληση καί διότι δέν παρακινῶ τόν ἑαυτό μου νά κάνει τό καλό.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν φιλαργυρία μου, τήν ἀγάπη μου γιά χρήματα καί γιά τήν ἀπόκτηση περιττῶν πραγμάτων ἀλλά καί μέ τήν ὑπερβολική μου προσκόλληση σέ πράγματα.  Ἔχω ἁμαρτήσει μέ τήν δικαίωση τοῦ ἑαυτοῦ μου, μέ τήν ἀδιαφορία γιά τίς ὀχλήσεις τῆς συνείδησής μου, ἀλλά καί διότι ἀπέτυχα νά ἐξομολογηθῶ τίς ἁμαρτίες μου λόγῳ ἀμέλειας ἤ ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειάς μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει πολλές φορές κατά τήν ἐξομολόγησή μου μέ τό νά παρουσιάζω τίς ἁμαρτίες μου ὡς μικρότερες ἀπ’ ὅ,τι εἶναι, μέ τήν δικαιολογία καί τήν ἀπόκρυψη ἁμαρτιῶν μου.  Ἔχω ἁμαρτήσει στό ἁγιότατο καί ζωοπάροχο Μυστήριο τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος Σου, μέ τό νά προσέρχομαι στήν Θεία Κοινωνία χωρίς ταπείνωση ἤ χωρίς φόβο Θεοῦ. Ἔχω πράγματι ἁμαρτήσει, μέ λόγια καί μέ σκέψεις, ἐν γνώσει καί ἐν ἀγνοίᾳ, ἠθελημένα καί ἀθέλητα, μέ τίς σκέψεις καί μέ τήν ἀπερισκεψία μου, καί εἶναι ἀδύνατο νά καταμετρηθοῦν ὅλες οἱ ἁμαρτίες μου ἐξαιτίας τοῦ πλήθους τους. Ἀλλά εἰλικρινά μετανοῶ γι’ αὐτές καί γιά ὅλες, ὅσες δέν ἀνέφερα ἐξαιτίας τῆς λησμοσύνης μου καί παρακαλῶ νά μοῦ συγχωρεθοῦν ἀπό τό ἀμέτρητο ἔλεος Σου». Προσευχή. Εἴθε ὁ Παντοδύναμος Θεός διά τοῦ Ἁγίου Του Πνεύματος νά ἐμπνεύσει τήν εἰλικρινή μετάνοια στίς καρδιές ὅλων μας, ἔτσι ὥστε νά γνωρίσουμε τίς ἐντολές Του, νά ἀντιμετωπίσουμε πραγματικά τίς ἁμαρτίες μας καί νά τίς ἐξομολογηθοῦμε ταπεινά σ’ Ἐκεῖνον, τόσο στίς κατ’ ἰδίαν προσευχές μας ὅσο καί στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, οὕτως ὥστε νά φύγει τό φορτίο μας, νά ἀνακουφιστοῦμε καί νά ἀπελευθερωθοῦμε ἀπό τήν ἐνοχή μας καί νά ἑνωθοῦμε ξανά μέ τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησία. Τί μεγάλο δῶρο εἶναι τό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως!»25  25 Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κρονστάνδης, \"Π ροε τ οι μ α σ ία γι ά τή ν ἐ ξο μ ολό γ η σ η \" , Στοχασμοί γιά ἐκείνους πού ἑτοιμάζονται νά σταθοῦν ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ καί τῆς κοινότητας τῆς Ἐκκλησίας στό φοβερό μυστήριο τῆς ἱερῆς ἐξομολογήσεως, ἔτσι ὥστε νά λάβουν τήν ἀνακαίνιση ἑνός δεύτερου βαπτίσματος. ΠΗΓΗ:synodoiporia.blogspot.com, http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog-post_5336.html#more 16

Β΄ Στήν ἐξομολόγηση. Ἀφοῦ προετοιμαστεῖς γιά τήν ἐξομολόγησή σου μέ τόν τρόπο πού εἴπαμε, καλό εἶναι μερικές μέρες νωρίτερα νά ἀποφύγεις τίς πολλές συναναστροφές. Παράμεινε μέ προσευχή καί ἐσωτερική καρδιακή κατάνυξη, προσμένοντας τήν ἱερή ὥρα τῆς ὁμολογίας τῶν ἁμαρτιῶν σου ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας ὡς μάρτυρα τῆς μετανοίας σου τόν Πνευματικό σου Πατέρα. «Ἡ ταπεινή ὁμολογία τῶν ἁμαρτιῶν μας εἶναι πολύ εὐάρεστη στόν Κύριο. Ἄν ὁ Ἀδάμ, μετά τήν παρακοή καί τήν πτώση του, παραδεχόταν μετανοημένος τό σφάλμα του, θά ἔβρισκε συγχώρηση ἀπό τόν Πανάγαθο Θεό. Ἀκόμα καί ὁ Κάιν, πού ἔκανε ἕναν τόσο ἀποτρόπαιο φόνο, μποροῦσε νά μετανοήσει καί νά συγχωρηθεῖ. Ἔτσι ἔκανε ὁ βασιλιάς Δαβίδ. Μολονότι ἔπεσε σέ δύο θανάσιμα ἁμαρτήματα, σέ φόνο καί μοιχεία, συγχωρήθηκε, ἐπειδή μετανόησε εἰλικρινά: «Ἐξομολογήθηκα τήν ἁμαρτία μου στόν Κύριο καί δέν συγκάλυψα τήν ἀνομία μου· εἶπα: “Θά ὁμολογήσω τήν ἀνομία μου στόν Κύριο, κατηγορώντας τόν ἑαυτό μου”· κι Ἐσύ ἀμέσως συγχώρησες τήν ἀσέβεια τῆς καρδίας μου». (Ψαλμ. 31:5)»26. Ἕνα σπουδαῖο θέμα εἶναι ἡ εὕρεση τοῦ σωστοῦ Πνευματικοῦ Πατρός. 1) Πῶς ἐπιλέγουμε τόν Πνευματικό μας Πατέρα. Κατ’ ἀρχήν, πρέπει νά ποῦμε ὅτι ὅλοι οἱ ἱερεῖς –δυνάμει τῆς ἱερωσύνης τους– ἔχουν τήν ἐξουσία νά συγχωροῦν τίς ἁμαρτίες ὅσων ἐξομολογοῦνται σ’ αὐτούς. Ἑπομένως, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ποιότητα τοῦ ἱερέως, ὅταν κάποιος ἐξομολογεῖται σωστά, λαμβάνει τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του ἀπό τόν ἱερέα-Πνευματικό. Ὁ ἱερέας ἔχει παρομοιαστεῖ μέ τόν ἀγωγό. Διά μέσου αὐτοῦ περνάει στόν ἐξομολογούμενο ἡ Θεία Χάρη. Δέν ἔχει σημασία ἡ ποιότητα τοῦ ἀγωγοῦ: ἄν εἶναι χρυσός ἤ ἀσημένιος ἤ μπακιρένιος. Τό Μυστήριο τό τελεῖ ὁ Χριστός καί πάντα εἶναι ἔγκυρο, ἐφ’ ὅσον βέβαια ὁ ἱερέας ἀνήκει στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἔχει σημασία ὅμως γιά τήν πνευματική καθοδήγηση καί γιά τήν θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου ἡ πνευματική κατάσταση τοῦ Ἱερέως-Πνευματικοῦ- Γέροντος. Ὅπως φροντίζουμε νά βροῦμε τόν καλό γιατρό γιά τό σῶμα μας, ἔτσι καί ἀκόμα πιό ἐπιμελημένα θά πρέπει νά ἀναζητήσουμε τόν σωστό Πνευματικό μας ἰατρό-ὁδηγό, πού θά συμβάλλει στήν πνευματική μας θεραπεία. Γιατί ἀλλιῶς… «τυφλός ἄν ὁδηγεῖ τυφλό, θά πέσουν κι οἱ δύο στό χαντάκι»27. «Χρειαζόμαστε», λέγει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, πολλὴ προσοχή, πολλὴ ἀγρυπνία, πολλές προσευχές γιὰ νὰ μὴν περιπέσουμε σέ κανέναν πλάνο ἢ ψεύστη ἢ ψευδαπόστολο ἢ ψευδόχριστο. Ἀντίθετα, πρέπει νὰ πετύχουμε ὁδηγὸ ἀληθινό, καὶ φιλόθεο, πού νὰ ἔχει τὸν Χριστὸ μέσα του καὶ νὰ γνωρίζει καταλεπτῶς τὸ κήρυγμα τῶν 26 Π ῶ ς θά σ ω θο ῦ μ ε, Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 27 Μ ατ θ. , 15: 14 17

Ἀποστόλων, τοὺς κανόνες καὶ τίς παραγγελίες τους καὶ τὰ δόγματα τῶν Πατέρων. Ἢ –νὰ εἰπῶ καλλίτερα– πού νὰ ξέρει τὰ θελήματα καὶ μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἰδίου τοῦ Δεσπότη καὶ Διδασκάλου τῶν Ἀποστόλων. Τέτοιον δάσκαλο πρέπει νὰ ζητοῦμε καὶ νὰ βρίσκουμε: ἕναν πού, πρῶτον μὲν, νὰ τὰ ἄκουσε αὐτὰ μὲ λόγο καὶ νὰ τὰ διδάχθηκε καὶ, ὕστερα δέ, νὰ τὰ διδάχθηκε μυστικὰ ἐν ἀληθείᾳ ἀπὸ τό ἴδιο τὸ παράκλητο Πνεῦμα, μὲ πράξη καὶ μὲ δοκιμή»28. Δέν ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι στήν ἐποχή μας... Ὅπως συνέβαινε στήν ἐποχή τοῦ ἁγίου Συμεών, ἔτσι καί σήμερα, εἶναι σπάνιοι οἱ ἀληθινοί Πνευματικοί ἰατροί. Παρατηρεῖ ὁ Σεβασμιώτατος π. Ἱερόθεος: «Ἀληθινά εἶναι σπάνιοι –καί μάλιστα τώρα– αὐτοί πού γνωρίζουν νά ποιμαίνουν καλά καί νά ἰατρεύουν τίς λογικές ψυχές»29. Θά πρέπει πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά κάνουμε θερμή προσευχή, ὥστε ὁ Πανάγαθος Κύριος νά μᾶς παρουσιάσει ἕναν τέτοιον Πνευματικό Πατέρα. Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος μᾶς προσφέρει ἕναν τύπο προσευχῆς γι’ αὐτό τό θέμα: Ἀρχαῖο κείμενο Νεοελληνική ἀπόδοση «Κύριε, ὁ μή θέλων τόν θάνατον τοῦ «Κύριε, Ἐσύ πού δέν θέλεις τόν θάνατο τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τό ἐπιστρέψαι καί ζῆν αὐτόν, ἁμαρτωλοῦ, ἀλλά ἀντίθετα τό νά ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά ζήσει, ὁ κατελθών διά τοῦτο ἐπί τῆς γῆς, ἵνα τούς Ἐσύ πού κατέβηκες γι’ αὐτό τό σκοπό στή κειμένους καί τεθανατωμένους ὑπό τῆς γῆ, ὥστε νά ἀναστήσεις αὐτούς πού εἶναι ἁμαρτίας ἐξαναστήσῃς καί Σέ κατιδεῖν πεσμένοι καί θανατωμένοι ἀπό τήν αὐτούς, ἁμαρτία καί νά τούς καταξιώσεις νά Σέ τό φῶς τό ἀληθινόν, ὡς ἰδεῖν ἀνθρώπῳ δοῦν, δυνατόν, καταξιώσῃς, πέμψον μοι ἄνθρωπον γινώσκοντά Σε, Ἐσένα, πού εἶσαι τό ἀληθινό φῶς, ὅσο εἶναι ἵνα ὡς Σοί δουλεύσας αὐτῷ δυνατόν σέ ἄνθρωπο νά Σέ δεῖ, καί πάσῃ δυνάμει μου ὑποταγείς καί τό σόν στεῖλε μου ἄνθρωπο πού Σέ γνωρίζει, ἐν τῷ ἐκείνου θελήματι ποιήσας θέλημα, ἔτσι ὥστε δουλεύοντας σ’ αὐτόν ὡς νά εἶσαι Σύ31 καί ὑποτασσόμενος μέ ὅλη μου τήν δύναμη καί κάνοντας τό δικό Σου θέλημα τηρώντας τό δικό του, εὐαρεστήσω Σοι τῷ μόνῳ Θεῷ καί νά εὐαρεστήσω σ’ Ἐσένα, τόν μόνο Θεό, καταξιωθῶ Σου κἀγώ τῆς Βασιλείας Σου ὁ καί ν’ ἀξιωθῶ καί ἐγώ ὁ ἁμαρτωλός τῆς ἁμαρτωλός»30. Βασιλείας Σου». 28 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅ πα ν τα , Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λό γ ο ς Δέ κ ατ ο ς Π ρῶ το ς, α) ὁ ὁποῖος εἰς ἕνα του μαθητὴν κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίσῃ ἅγιον ἄνδρα β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ, γ) καὶ ἀφ' οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 29 S C 104, 346 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθόδ ο ξ η Ψυ χοθε ρα π ε ία , ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀ να ζήτ ησ η θε ραπ ε υτ ῶν . 30 S C 129, 186-188 Στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθό δο ξ η Ψυ χ ο θε ρα π ε ία , ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κεφ. Β΄, Ἀν α ζήτ ησ η θε ρα πε υ τ ῶν. 31 Ἐννοεῖται: ὑπακούοντας (στόν Πνευματικό μου ὁδηγό ὡς εἰς Σέ Κύριε) 18

Ὁπωσδήποτε ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος θέλει τήν σωτηρία μας, θά μᾶς δώσει αὐτόν πού ζητᾶμε. «Ἄν ζητήσουμε», μᾶς διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «χωρὶς ἄλλο, θά βροῦμε, διότι δὲν εἶναι ἄδικος ὁ Θεός, οὔτε χαίρεται μὲ τὴν ἀπώλεια τῶν ἀνθρώπων. Ἄραγε, πῶς εἶναι δυνατόν, ὅταν ἐμεῖς Τὸν παρακαλοῦμε νὰ μᾶς φανερώσει ἕναν ἅγιο καὶ ἀληθινὸ δοῦλο Του, γιὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσει στή σωτηρία καὶ νὰ μᾶς διδάξει τὰ θελήματά Του, πῶς, λέγω, εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποκρύψει ἀπὸ ἐμᾶς αὐτὸν τὸν ἄνθρωπον καὶ νὰ μᾶς στερήσει ἀπὸ ὁδηγό; Ὄχι, ὄχι· δὲν εἶναι δυνατόν. Καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ πιστέψουμε ἀπὸ ἐκεῖνο πού ἔγινε στὸν ἑκατόνταρχο Κορνήλιο... Βλέπεις ὅτι ὄχι μόνον τὸ ὄνομα τοῦ ὁδηγοῦ φανέρωσε ὁ Ἄγγελος ἀλλά καὶ τὸ ὄνομα ἐκείνου πού τὸν δέχθηκε καὶ τὸν τόπο πού ἦταν φιλοξενούμενος32· καὶ τὸ ἔκαμε αὐτό ὁ Ἄγγελος γιὰ νὰ μὴν ἀπατηθεῖ ὁ Κορνήλιος καὶ προσκαλέσει ἄλλον ἀντὶ γιὰ τὸν Πέτρο, καὶ καταλήξει σὲ λύκο ἀντὶ σὲ ποιμένα»33. Γιά νά ἐπιτύχουμε αὐτό πού ἐπιθυμοῦμε, θά πρέπει, βέβαια, μαζί μέ τήν προσευχή πού θά κάνουμε, νά ἔχουμε καί σωστή ζωή. «Ἄν λοιπὸν θέλεις καὶ σὺ νὰ δείξεις τὸν ἑαυτό σου ἀληθινό καὶ πιστό καὶ διαλεκτὸ μαθητὴ τοῦ Χριστοῦ», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «μεταχειρίσου τέτοια ζωή, κάμε τέτοιες πράξεις, πρόσπεσε καὶ παρακάλεσε μέ αὐτόν τόν τρόπο τὸν Θεὸ, μὲ ἐλεημοσύνη, μὲ νηστεία καὶ προσευχή, καὶ θὰ σοῦ ἀνοίξει τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς σου, νὰ δεῖς αὐτὸν τὸν ἄνθρωπο καὶ σύ, ὅπως εἶδε τὸν Ἄγγελο ὁ Κορνήλιος... Καὶ, ἄν θέλεις νά ἐπιτύχεις πνευματικὸ καὶ ἅγιο ἄνδρα καὶ ἀληθινὸ διδάσκαλο, μὴ νομίσεις ὅτι μπορεῖς νὰ τὸν (ἀνα)γνωρίσεις ἀπὸ μόνος σου καὶ μέ τήν δική σου γνώση, διότι αὐτό εἶναι ἀδύνατον. Πρίν ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα, ὅπως προείπαμε, ἀγωνίσου μὲ ἀγαθὲς πράξεις, καὶ μὲ ἐλεημοσύνη, μὲ νηστεία καὶ προσευχή καὶ μὲ δέηση ἀδιάκοπη, γιὰ νὰ σοῦ γίνει σὲ αὐτὸ ὁ Θεὸς συνεργὸς καὶ βοηθός»34. Ἄν ὅμως δέν ζοῦμε σωστά καί δέν τηροῦμε οὔτε τίς βασικές ἐντολές, παρ΄ ὅλο πού τίς γνωρίζουμε, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά ἐπιτύχουμε ἀνώτερους πνευματικούς διδασκάλους καί καθοδηγητές; «Ἄν καταφρονεῖς», ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἐκεῖνα τὰ πράγματα πού βρίσκονται στὴν ἐξουσία σου καὶ στὴν προαίρεσή σου καὶ, ἀκόμη, ἐκεῖνες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ πού ξέρεις, τίς καταφρονεῖς καὶ δὲν τίς κάμνεις, ἀλλὰ τίς ἀμελεῖς, καὶ δὲν διορθώνεις μήτε τὸν ἑαυτό σου μήτε ἐκείνους, πού ἔχεις στὴν ἐξουσία σου, πές μου, πῶς θέλεις νά σοῦ δείξει ὁ Θεὸς διδάσκαλο πού θὰ σὲ διδάσκει τὰ τελειότερα καὶ ὑψηλότερα; Καὶ, ὅταν δὲν σοῦ τὸν φανερώσει ὁ Θεός, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ τὸν βρεῖς ἐσύ ἢ νὰ τὸν γνωρίσεις;»35... Δυστυχῶς, πολλοί, ἐπειδή ζοῦν μέ ἀδιαφορία καί ἀμέλεια, ἀναζητοῦν ἰατρούς «πνευματικούς», πού «νά τούς ἀναπαύουν», ὅπως λένε..., οἱ ὁποῖοι νά μήν «εἶναι αὐστηροί», ἀλλά νά συμπλέουν μέ τά ἁμαρτωλά θελήματά τους. Τότε, παραχωρεῖ ὁ Θεός νά βροῦν τέτοιους τσαρλατάνους ἰατρούς, «πνευματικούς χωρίς Ἅγιο Πνεῦμα» 32 Εἶπε ὁ ἅγιος Ἄγγελος στόν Κορνήλιο: «πέμψον οὖν εἰς Ἰόππην καὶ μετακάλεσαι Σίμωνα ὃς ἐπικαλεῖται Πέτρος. Οὗτος ξενίζεται ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος βυρσέως παρὰ θάλασσαν»(Πρ. 10-32). Δηλαδή :Στεῖλε λοιπόν στήν Ἰόππη καί προσκάλεσε τόν Σίμωνα πού ἐπονομάζεται Πέτρος. Αὐτός φιλοξενεῖται στό σπίτι κάποιου Σίμωνα βυρσοδέψη. 33 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅ πα ν τα , Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕναν μαθητὴν του κοσμικόν καὶ α) διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίσῃ ἅγιον ἄνδρα, β) πῶς ἢ τί νὰ κάμνῃ διὰ νὰ τὸν εὕρῃ καὶ γ) ἀφ’οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. [Τό συγκεκριμένο ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τή σελίδα 72], http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 34 Ὅ.π. 35 Ὅ.π. 19

δηλαδή, οἱ ὁποῖοι, ὄντες οἱ ἴδιοι ἀθεράπευτοι, ἀδυνατοῦν νά θεραπεύσουν καί αὐτούς, πού πηγαίνουν κοντά τους. «Ἐκείνους», διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών, «πού καταφρονοῦν τοὺς ἄλλους καὶ νομίζουν τὸν ἑαυτό τους πὼς εἶναι σοφοί καὶ βρίσκονται σέ ἀμεριμνία καὶ ἀμέλεια καὶ δὲν παρακαλοῦν τὸν Θεό, ὅπως ὁ Κορνήλιος καὶ οἱ ὅμοιοί του, δηλ. μὲ κάθε προθυμία, μὲ ἐλεημοσύνη, μὲ νηστεία, καὶ μὲ προσευχή..., τέτοιους ποὺ εἶναι, τοὺς ἀφήνει καὶ ὁ Θεὸς νὰ βρίσκονται μέσα σ’ ἐκείνην τὴν πλάνη πού ἔπεσαν ἀπό μόνοι τους, οἱ ὁποῖοι, μὲ τὸ νὰ εἶναι σκοτισμένοι ἀπὸ τὸ σκότος τῶν δικῶν τους παθῶν καὶ ἐπιθυμιῶν καὶ θελημάτων (καὶ περιπατοῦν μέσα σ’ αὐτό σὰν μέσα σέ βαθειά νύχτα), βρίσκουν καὶ τέτοιους διδασκάλους. Καὶ μὲ δίκαιο τρόπο. Ἐπειδὴ ὁ διαφεντευτὴς τοῦ σκότους ἔχει ὁπωσδήποτε καὶ ὑπηρέτες καὶ μαθητές του ἐκείνους πού περιπατοῦν μέσα στὸ σκότος, αὐτούς τοὺς βρίσκουν οἱ τέτοιοι36 καὶ τοὺς δέχονται μετὰ χαρᾶς ὡς ὁμόφρονές τους καὶ διδάσκονται ἀπὸ αὐτοὺς τὰ ἴδια, ἐκεῖνα πού ἐδιάλεξαν πρωτύτερα μοναχοί τους καὶ ἐπρόκριναν νὰ τὰ κάμουν γιὰ τὴν ἀπώλειά τους. Γιατὶ ποιός δὲν τὸ γνωρίζει, ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὁ διάβολος σήκωσε ἐνάντιον τῶν Προφητῶν τοὺς ψευδοπροφήτας, ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων τοὺς ψευδαποστόλους, ἐναντίον τῶν Ἁγίων Διδασκάλων τοὺς ψευδαγίους καὶ ψευδοδιδασκάλους;... καὶ ἀγωνίζεται μὲ διαφόρους τρόπους καὶ μὲ ψευδολογίες νὰ πλανᾶ τοὺς ἀμελεῖς καὶ νὰ τοὺς ρίχνει μέσα στὸν λάκκο τῆς ἀπώλειας;... Ἐκεῖνοι λοιπὸν πού θέλουν νὰ ἀποφύγουν τοὺς τέτοιους, καθὼς συμβουλεύει ὁ Ἀπόστολος, χρέος ἔχουν νὰ ἀποχωρισθοῦν ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ σκότους. Διότι, ἐφ’ ὅσον θέλουν νὰ εἶναι δουλωμένοι σέ αὐτά καὶ νὰ περιπατοῦν στὸ σκότος, δὲν μποροῦν νὰ ἀποφύγουν αὐτούς τούς διδασκάλους, οὔτε μποροῦν νὰ ἔλθουν στὸ φῶς τῶν ἀληθινῶν διδασκάλων...»37. Στήν πραγματικότητα, ὅπως δέν ὑπάρχουν αὐστηροί καί ἐπιεικεῖς ἰατροί (ἀλλά μόνον ἀληθινοί θεραπευτές καί τσαρλατάνοι), ἔτσι δέν ὑπάρχουν «αὐστηροί» καί «ἐπιεικεῖς» Πνευματικοί. Ἡ ραθυμία παρακινεῖ τούς ἀνθρώπους νά κάνουν τέτοιες διακρίσεις. Ὑπάρχουν Πνευματικοί πού ἔχουν Ἅγιο Πνεῦμα (ὡς ἀπόρροια τῆς σωστῆς ὀρθόδοξης πνευματικῆς τους ζωῆς, δηλ. τῆς κάθαρσης καί τουλάχιστον τοῦ φωτισμοῦ, ἄν ὅχι καί τῆς θέωσης) καί μποροῦν νά θεραπεύσουν ψυχοσωματικά τούς ἀνθρώπους μέ τήν Θεία Χάρη· καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν ψευτο- Πνευματικοί, πού «ἀναπαύουν» ἐπειδή ἀμνηστεύουν (χαϊδεύουν) τά πάθη τῶν προσερχομένων σ’ αὐτούς, ἀλλά οὐσιαστικά δέν τούς θεραπεύουν. Γιά τό σῶμα, ἐπίσης, ἀπό τήν μία πλευρά ὑπάρχουν ἰατροί πού θεραπεύουν διότι γνωρίζουν καί ἐφαρμόζουν τήν σωστή θεραπεία· καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχουν ἰατροί-τσαρλατάνοι, πού ἐκμεταλλεύονται καί ἐξαπατοῦν τούς ἀφελεῖς ἀνθρώπους πού τούς πλησιάζουν. 36 Γιά τούς ὁποίους ἔγραψε προηγουμένως ὅτι εἶναι ράθυμοι καί ἐμπαθεῖς. 37 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅ πα ν τα , Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λόγος Δέκατος Πρῶτος, ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕναν μαθητὴν του κοσμικόν καὶ α) διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίσῃ ἅγιον ἄνδρα, β) πῶς ἢ τί νὰ κάμνῃ διὰ νὰ τὸν εὕρῃ καὶ γ) ἀφ’οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. [Τό συγκεκριμένο ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τή σελίδα 72], http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 20

Ὑπάρχουν πολλοί τέτοιοι οἱ ὁποῖοι ἐπαγγέλλονται νά θεραπεύσουν βαρύτατες καταστάσεις ἀνώδυνα καί γρήγορα(!!!), χωρίς ὅμως τήν σωστή ἰατρική μεθοδολογία. Ὁ καρκίνος λ.χ. γιά νά θεραπευτεῖ χρειάζεται ἐπώδυνες καί χρονοβόρες διαδικασίες (ἀκτινοβολίες, χημειοθεραπεῖες κ.λπ.). Δέν θεραπεύεται μέ ἀσπιρίνες ἤ Ρέϊκι καί ἄλλους τσαρλατανισμούς. Κάτι ἀνάλογο συμβαίνει καί στά Πνευματικά ζητήματα. Θά πρέπει ὁ ἐξομολογούμενος, πού θέλει νά θεραπευθεῖ, νά δεχθεῖ μέ χαρά καί νά τηρήσει (νά ἀκολουθήσει) τόν κανόνα - ἐπιτίμιο τοῦ καλοῦ Πνευματικοῦ, τό ὁποῖο δέν εἶναι τιμωρία, ἀλλά τό θεραπευτικό φάρμακο πού ἀπαιτεῖται (γιά ὅσο χρόνο ὁ Πνευματικός ὁρίσει) ὥστε ὁ ἐξομολογούμενος νά ἰαθεῖ πνευματικά-ψυχοσωματικά. Ἕνα πρῶτο βασικό κριτήριο μέ τό ὁποῖο θά ἐπιλέξουμε τόν Πνευματικό μας εἶναι τό ἄν ἡ διδασκαλία του εἶναι ὀρθόδοξη, σύμφωνη μέ τούς Ἁγίους Πατέρες καί μέ ὅ,τι διαχρονικά διδάσκει ἡ Ἁγία μας Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία (πράγμα ποὺ προϋποθέτει –ἀπὸ πλευρᾶς τοῦ πιστοῦ– τὴν μελέτη καί γνώση τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν πατερικῶν κειμένων). Ἕνα δεύτερο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν εἶναι ὁ ἴδιος θεραπευμένος, δηλ. κεκαθαρμένος καί φωτισμένος. «Ἐκ τῶν καρπῶν αὐτῶν, ἐπιγνώσεσθε αὐτούς»38(Δηλαδή ἀπό τούς καρπούς τους θά τούς γνωρίσετε καλά, θά τούς καταλάβετε), μᾶς εἶπε ὁ Κύριος. Θά πρέπει νά ἐξετάσουμε ἄν ὁ Πνευματικός ἔχει φανερό τόν καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Δηλαδή ἄν ἔχει ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότητα, ἀγαθωσύνη, πίστη, πραότητα καί ἐγκράτεια. Ἄν τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἐνεργό σ’ αὐτόν, τότε ὁπωσδήποτε θά ἔχει καί τήν διάκριση τῶν πνευμάτων. Τότε θά μπορεῖ νά μᾶς καθοδηγήσει σωστά, διακρίνοντας ἄν οἱ λογισμοί μας εἶναι ἀπό τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἤ ἀπό τό πνεῦμα τοῦ ἀντιθέτου, τοῦ ἐχθροῦ μας διαβόλου. Σε περίπτωση πού ὁ καρπός του (ἡ διαγωγή του, ἡ συμπεριφορά του, τά ἔργα του) δέν εἶναι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά τοῦ πονηροῦ, δηλαδή ἄν ἔχει κενοδοξία, φιλαργυρία, θυμό, φιληδονία, λαιμαργία, γαστριμαργία, ὑπερηφάνεια, μίσος, κατάκριση κ.λπ. τότε εἶναι φανερό ὅτι δέν πρέπει νά τόν πλησιάσουμε. «Ὅταν κάποιος», παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Συμεών, «ἔχει φροντίδες καὶ περισπασμούς ὡσὰν νὰ εἶναι ἀθάνατος σὲ τοῦτον τὸν κόσμο καὶ καταγίνεται νύχτα καὶ μέρα μὲ τὰ κοσμικὰ πράγματα μονάχα, καὶ τεχνεύεται τρόπους πῶς νὰ κερδίσει καὶ κτίζει σπίτια καλά καὶ πολυέξοδα... καὶ κάμνει στὸν ἑαυτό του κάθε ἄλλη σωματικὴ περιποίηση καὶ σαρκικὴ ἀπόλαυση, αὐτὸς (πές μου) γνωρίζει τὸν ἑαυτό του; Ὄχι. ...Καὶ ἐκεῖνος πού δὲν γνωρίζει τὸν ἑαυτό του καὶ τὴν κατάστασή του πῶς θά μπορέσει νὰ γνωρίσει ἄλλον ἢ τὰ πάθη τοῦ ἄλλου;»39. Αὐτός εἶναι ἀνίκανος νά θεραπεύσει ἄλλους, ἀφοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ἀθεράπευτος. Τότε, βέβαια, πρέπει νά φύγουμε μακρυά ἀπό ἕναν τέτοιον, ὁ ὁποῖος παριστάνει τόν Πνευματικό ὁδηγό! Ἕνα τρίτο βασικό κριτήριο εἶναι τό ἄν κάνει ζωή ἀσκητική, μιμούμενος τήν ζωή τῶν ὀρθοδόξων Ἁγίων. 38 Π ρβλ . Μ τ. 12, 33. 39 Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, Ἅ πα ν τα , Ἐκδ. Β. Ρηγόπουλου (σελ. 68-81), Λό γ ο ς Δέ κ ατ ο ς Π ρῶ το ς , α) ὁ ὁποῖος ἐγράφη εἰς ἕνα του μαθητὴν κοσμικόν, καὶ διαλαμβάνει μὲ ποῖον τρόπον δύναται κάποιος νὰ γνωρίση ἅγιον ἄνδραν β) καὶ πῶς, ἢ τί νὰ κάμνῃ, διὰ νὰ τὸν εὕρῃ γ) καὶ ἀφ’ οὗ τὸν ἐπιτύχῃ, πῶς πρέπει νὰ τὸν ἔχῃ. http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 21

«Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς σέ ὁμιλία του «εἰς τό τῆς Καινῆς Κυριακῆς εὐαγγέλιον» συνιστᾶ: κάθε Χριστιανός, μετά τόν ἐκκλησιασμό κατά τήν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς, «ἄς ζητήσει μέ ἐπιμέλεια» κάποιον ὁ ὁποῖος, μιμούμενος τούς Ἀποστόλους, πού βρίσκονταν μέσα στό ὑπερῶο μετά τήν Σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, «μένει τόν περισσότερο καιρό ἔγκλειστος ποθώντας τόν Κύριο διά τῆς προσευχῆς καί ψαλμωδίας πού γίνεται μέσα στήν ἡσυχία καί διά μέσου τῆς ἄλλης κατάλληλης δίαιτας». Ἄς προσέλθῃ τότε σέ ἐκεῖνον. Ἄς εἰσέλθει μέ πίστη στόν οἰκίσκο ἐκείνου, «ὅπως ἀκριβῶς σέ κάποιον οὐράνιο χῶρο πού ἔχει μέσα του τήν ἁγιαστική δύναμη τοῦ Πνεύματος». Ἄς παρακαθήσει μέ τόν ἔνοικο, ἄς παραμείνει μαζί του καί ἄς ρωτήσει «περί Θεοῦ καί τῶν θείων», μαθαίνοντας μέ ταπείνωση καί ἐπικαλούμενος τήν εὐχή του. Τότε, λέγει ὁ ἅγιος, γνωρίζω καλά ὅτι θά ἔλθει σέ αὐτόν ἀοράτως ὁ Χριστός καί θά προσφέρει τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς ἐσωτερικά στόν λογιζόμενο, καί στήν πίστη θά προσθέσει40, καί τόν στηριγμό θά δώσει καί μαζί μέ τούς ἐκλεκτούς θά τόν κατατάξει, κατά τόν ὁρισμένο καιρό, στή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν»41. Ἕνα τέταρτο κριτήριο εἶναι τό ἄν ἔχει τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία. Ἄν, δηλαδή, ἄνθρωποι –χριστιανοί ὀρθόδοξοι, μέ ζωντανή πίστη καί ὀρθή ζωή– βεβαιώνουν γι’ αὐτόν ὅτι εἶναι Πνευματικός ἀληθινός καί ὅτι ἔχει ἐνεργό τό Ἅγιο Πνεῦμα. Αὐτό, ὁπωσδήποτε, «διά τῶν ἐπακολουθούντων σημείων» θά βεβαιώνει τά λόγια του καί θά μαρτυρεῖ γιά τήν θεάρεστη ζωή του. Οἱ καλοί μαθητές του, τά εὐλογημένα πνευματικά του παιδιά, ἄν ὑπάρχουν, θά εἶναι οἱ ζωντανές ἀποδείξεις (καρποί) τῆς θεοφώτιστης ποιμαντικῆς του καθοδήγησης. Ἕνα πέμπτο κριτήριο μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἡ προσωπική μας πεῖρα: ἐάν δηλαδή, ἀκολουθώντας τίς συμβουλές του, θεραπευόμαστε ἤ ὄχι. Ἄν εἶναι καλός Πνευματικός ἰατρός, ὅπως συμβαίνει μέ τούς καλούς ἰατρούς τοῦ σώματος, γρήγορα θά αἰσθανθοῦμε μία καλλιτέρευση στήν πνευματική μας ὑγεία. Ἡ ταπείνωση θά ἀρχίσει νά βλαστάνει μέσα μας. Τότε καταλαβαίνουμε ὅτι βρισκόμαστε κοντά σέ ἀληθινό θεραπευτή καί ὄχι σέ τσαρλατάνο. Ὅταν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν προσωπικό πνευματικό μας ἰατρό, θά πρέπει νά δοξάσουμε τόν Θεό καί νά φροντίσουμε νά ἀνταποκριθοῦμε φιλότιμα. 2) Ἡ σχέση τοῦ Πνευματικοῦ τέκνου μέ τόν Πνευματικό του Πατέρα Ἡ διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ πρέπει νά εἶναι πολύ μεγάλη, ὥστε νά ὁδηγήσει στήν Πνευματική θεραπεία τό πνευματικό του παιδί. «Καλεῖται (ὁ πνευματικός)», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, «πρός ὑψίστη δημιουργία· τοῦ γίνεται ἀσύγκριτη τιμή: νά δημιουργήσει θεούς γιά τήν αἰωνιότητα μέσα στό Ἄκτιστο Φῶς»42. Αὐτή ἡ δημιουργία γίνεται βέβαια κατά τέλειο τρόπο ὅταν μαζί μέ τήν διάκριση τοῦ Πνευματικοῦ, ὑπάρχει καί ἡ συνεργασία τοῦ μετανοοῦντος-ἐξομολογουμένου. Ἡ 40 Ἐννοεῖ θά προσθέσει καί ἄλλη πίστη. 41 Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ἔ ργ α, Ε.Π . Ε. τό μ ο ς 9 , σελ. 512-514, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθό δο ξ η Ψυ χο θε ρα πε ί α, ἐκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κε φ. Β΄ , Ἀ να ζήτ ησ η θε ρα π ευ τ ῶν. 42 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Π ε ρί π ρο σ ε υ χ ῆ ς, Β’ π ερί τ ο ῦ ἔ ργ ου το ῦ π ν ευ μ ατ ι κο ῦ π ατ ρό ς , Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 211, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 22

ὠφέλεια γιά τόν μετανοοῦντα-ἐξομολογούμενο θά εἶναι μέγιστη ὅταν καί αὐτός ἀνταποκριθεῖ διά τῆς χριστομίμητης ὑπακοῆς στίς θεραπευτικές ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ του πατρός. «Ἀφοῦ μὲ τὴν βοήθεια καὶ χάρη τοῦ Θεοῦ καταξιωθεῖς νὰ τὸν βρεῖς (τόν Πνευματικό σου Πατέρα), τότε δεῖξε σὲ αὐτὸν περισσότερη ἐπιμέλεια, μεγαλύτερη προθυμία, πολλὴ ταπείνωση, πολλὴ εὐλάβεια, ὑπερβολικὴ τιμή, καθαρὴ καὶ ἀδίστακτη πίστη. Ἐπειδὴ γιὰ αὐτοὺς εἶπε ὁ Σωτὴρ ἡμῶν καὶ Θεός: «ὁ δεχόμενος ὑμᾶς, ἐμὲ δέχεται»... Συγκολλήσου μαζί του μὲ ἀγάπη καὶ πίστη, καὶ μὲ φόβο καὶ πόθο, ὡσὰν νὰ ἤσουν μαζὶ μὲ αὐτὸν τὸν ἴδιον τόν Χριστό, γιὰ νὰ ἀξιωθεῖς μέσῳ αὐτοῦ νὰ ἑνωθεῖς καὶ μὲ αὐτὸν τὸν ἴδιο τὸν Χριστό καὶ νὰ γίνεις συμμέτοχος καὶ συγκληρονόμος τῆς αἰώνιας δόξας καὶ βασιλείας Του» (Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος). Ὅπως ὁ ἀσθενής ἐμπιστεύεται καί ἀγαπᾶ τόν ἰατρό του, ἔτσι θά πρέπει κι ἐμεῖς νά ἐμπιστευόμαστε τόν Πνευματικό μας ἰατρό. «Μᾶλλον πρέπει νά ἔχουμε περισσότερη ἐμπιστοσύνη καί ἀγάπη, ὅταν ληφθεῖ ὑπ’ ὄψιν ἡ διαφορά μεταξύ ψυχῆς καί σώματος. Στόν Πνευματικό, διδάσκει ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, βρίσκεται αὐτός ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός. Εἶναι “τό στόμα τοῦ Θεοῦ”... Ὅπως ἀκολούθησαν οἱ Ἀπόστολοι τόν Χριστό, ἔτσι νά κάνουμε κι ἐμεῖς. Ὅταν ἀτιμάζουν καί περιφρονοῦν τόν Πνευματικό μας, δέν πρέπει νά τόν ἐγκαταλείπουμε. Καί, ὅπως ὁ Πέτρος ἔλαβε τήν μάχαιρα καί ἀπέκοψε τό ὠτίον, “πάρε τό μαχαίρι καί –ἀφοῦ ἐκτείνεις τό χέρι– ὄχι μόνον τό αὐτί ἀλλά καί τό χέρι καί τήν γλῶσσα ἀπόκοψε ἀπό αὐτόν πού ἐπιχειρεῖ καί λέγει ἐναντίον τοῦ Πνευματικοῦ σου Πατέρα ἤ τολμᾶ νά τόν ἀγγίξει. Ἐάν τόν ἀρνηθεῖς, νά κλάψεις ὅπως ὁ Πέτρος”. Ἐάν τόν δεῖς, λέγει ὁ ἅγιος Συμεών, νά σταυρώνεται, τότε, ἄν μπορεῖς, “συναπόθανον” μετ’ αὐτοῦ. ”Ἄν αὐτό εἶναι ἀδύνατον, τότε μήν προστεθεῖς στούς προδότες καί κακούργους. Ἄν ἀφεθεῖ ἀπό τά δεσμά, πάλι πήγαινε κοντά του καί σεβάσου τον ὡς μάρτυρα. Ἄν πεθάνει μαζί μέ τούς πειρασμούς, μέ παρρησία ζήτησε τό σῶμα του καί τίμησέ τον περισσότερο ἀπό ὅτι ὅταν ἦταν τό σῶμα του ἔμψυχο κοντά σου καί, ἀφοῦ τό ἀλείψεις μέ πολυτελῆ μῦρα, ἐνταφίασέ το”43. Εἶναι πολύ χαρακτηριστικό ὅτι τόν πνευματικό πατέρα (τόν θεραπευτή) τόν θέτει στήν θέση τοῦ Χριστοῦ»44. Πολλές φορές, δυστυχῶς, τά πνευματικά παιδιά μέ μεγάλη εὐκολία ἐγκαταλείπουν τόν Πνευματικό τους. «Πρὸς τὸν ἱερέα», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, «συμπεριφέρονται οἱ ἄνθρωποι ὅπως καὶ πρὸς τὸν Θεό: τὸν ἀπορρίπτουν μὲ φοβερὴ εὐκολία, σὰν κάτι τὸ ἄχρηστο, μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι εὐθὺς, ὅταν θὰ ἔχουν τὴν ἀνάγκη του, θὰ τὸν καλέσουν καὶ αὐτὸς δὲν θὰ ἀρνηθεῖ νὰ ἔρθει»45. Ὅταν μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ βροῦμε τόν καλό Πνευματικό, ἄς μήν τόν ἀλλάξουμε, ὅσο αὐτός βρίσκεται σε αὐτήν τήν ζωή. Ποτέ δέν ὠφελοῦνται ἐκεῖνοι πού γυρίζουν ἀπό Πνευματικό σέ Πνευματικό. Τό κάνουν εἴτε ἀπό ἄγνοια, εἴτε ἀπό ἐγωισμό. Μόνον ὅταν ἕνας Πνευματικός μᾶς παρακολουθεῖ συστηματικά, μᾶς γνωρίζει 43 S C 104, σελ. 340-342, στό: Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθό δ οξη Ψυ χ ο θε ραπ ε ία , ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κε φ. Β΄, Ἀ να ζήτ ησ η θε ραπ ε υτ ῶν . 44 Μητρ. Ἱεροθ. Βλάχου, Ὀρθό δ ο ξ η Ψυ χ ο θε ραπ ε ία , ἔκδ. Ζ΄, Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Πελαγίας, Κε φ. Β΄, Ἀναζήτηση θεραπευτῶν. 45 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Π ε ρί π ρο σ ευ χ ῆ ς , Β’ π ε ρί τ οῦ ἔ ργο υ τ ο ῦ π νε υ μα τ ι κο ῦ πα τ ρό ς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 23

καλά, μπορεῖ νά μᾶς βοηθήσει οὐσιαστικά στόν ἀγῶνα γιά τήν κάθαρση καί στήν πορεία πρός τήν σωτηρία. Οὔτε βέβαια εἶναι σωστή ἡ πρακτική νά ἔχουμε δύο Πνευματικούς καί νά λέμε κάποια ἁμαρτήματα στόν ἕναν καί κάποια στόν ἄλλον. Ἄς μήν τόν ἐγκαταλείπουμε ποτέ τόν καλό μας Πνευματικό Πατέρα46 . Μερικοί βλέπουν καί θέλουν τόν Πνευματικό ὡς ἕναν φίλο τους, ὁ ὁποῖος θά ἔχει ἀπεριόριστο χρόνο γιά νά συζητᾶ μαζί τους τά πάντα. Αὐτό ὅμως ἐκ τῶν πραγμάτων εἶναι ἀδύνατο. Ὁ Πνευματικός εἶναι πατέρας, συνήθως «ὑπερπολύτεκνος», μέ δεκάδες ἤ ἑκατοντάδες καί κάποτε χιλιάδες πνευματικά παιδιά. Ἐπίσης· εἶναι καί αὐτός ἄνθρωπος, μέ 24 ὧρες στήν διάθεσή του κάθε ἡμέρα –ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι– καί μέ τίς συνηθισμένες ἀνθρώπινες ἀνάγκες καί ἀντοχές. Εἶναι ἀδύνατον νά ἀνταποκριθεῖ στήν ἐπιθυμία κάποιων πού τόν θέλουν διαθέσιμο κάθε στιγμή καί γιά πολύ χρόνο. Ὁπωσδήποτε ἀγαπάει τά πνευματικά του παιδιά καί εἶναι παραπάνω ἀπό φίλος· εἶναι πατέρας πού πονάει καί προσεύχεται γιά ὅλα τά πνευματικά του παιδιά. Δέν θά πρέπει νά τοῦ στεροῦμε τόν πολύτιμο χρόνο μέσα στόν ὁποῖον θά κάνει καί ἐκεῖνος τά πνευματικά του καθήκοντα, θά προσευχηθεῖ, θά ἐπικοινωνήσει μέ ὅλα τά πνευματικά του παιδιά ἐξ ἴσου καί θά ἐπικεντρώσει τήν προσοχή του σ’ αὐτά πού κινδυνεύουν περισσότερο ἤ τώρα μόλις ἀρχίζουν τήν πνευματική τους ζωή. Μιλώντας του, δέν θά πρέπει νά χρονοτριβοῦμε καί νά τόν κουράζουμε μέ ἀνούσιες ἀναφορές καί λεπτομέρειες. Ἄς ἔχουμε κατά νοῦ ἀκριβῶς διαμορφωμένο τό ἐρώτημα, πού θά τοῦ ἀπευθύνουμε ἤ τό συγκεκριμένο ἁμάρτημα, πού θέλουμε νά τοῦ ἀναφέρουμε. Ἔτσι δείχνουμε ἔμπρακτα τήν ἐν Χριστῷ ἀγάπη, πού ἔχουμε πρός αὐτόν, ἀλλά καί πρός τά ἄλλα πνευματικά μας ἀδέλφια, πού ἴσως ἔχουν καί σοβαρότερα προβλήματα ἀπό αὐτά πού ἔχουμε ἐμεῖς. Τό ἔργο τοῦ Πνευματικοῦ γίνεται πολύ δύσκολο ὅταν συκοφαντεῖται ἤ διαβάλλεται ἀπό τά ὑποτιθέμενα πνευματικά του παιδιά: «Δὲν εἶναι καθόλου εὐκολο γιὰ τὸν μοναχὸ», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «νὰ βαστάξει τὸν κόπο τῆς πνευματικῆς πατρότητας. Κι αὐτό, διότι εἶναι μὲν εὐεργετικὴ σὲ αὐτὸν προσωπικῶς ἡ πολὺ ἀρνητικὴ γνώμη ποὺ ἔχουν γιὰ τὸ πρόσωπό του οἱ ἄνθρωποι… ὅμως … κάθε ἀρνητικὸς λόγος σὲ βάρος του ἐμπνέει δυσπιστία στοὺς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀνάγκη καθοδήγησης, παρηγοριᾶς καὶ στηριγμοῦ. Ἡ λύπη του γίνεται διπλῆ: Λυπᾶται γιὰ τὸν ἑαυτό του, διότι ζεῖ ἀναξίως σὲ σχέση μὲ αὐτὸ ποὺ κλήθηκε νὰ ἐπιτελέσει, λυπᾶται καὶ γιὰ τὴν ζημία τὴν ὁποίαν ὑφίσταται ὅλη ἡ Ἐκκλησία, ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα, ὅταν καταστρέφεται τὸ κύρος τῶν ἱερουργῶν. Ἡ ἀνυπακοὴ στὸν λόγο τῶν Πνευματικῶν πατέρων εἶναι ἰσοδύναμη πρὸς τὴν ἀπόρριψη τοῦ λόγου τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶπε: «Ὁ ἀκούων ὑμῶν Ἐμοῦ ἀκούει καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς Ἐμὲ ἀθετεῖ» (δηλ. ὅποιος ἀκούει ἐσᾶς, ἀκούει ἐμένα· καὶ ὅποιος ἀπορρίπτει ἐσᾶς ἀπορρίπτει ἐμένα.(Λουκ. ι´, 16) 47. Ἄλλοτε, τά πνευματικά παιδιά πού προηγήθηκαν στήν γνωριμία μέ τόν Πνευματικό, ἐμποδίζουν τά πνευματικά παιδιά, πού προσέρχονται ἀργότερα, καί βάζουν 46 Σέ δύο περιπτώσεις σύμφωνα μέ τήν Πατερική παράδοση ἐπιτρέπεται-ἐπιβάλλεται ἡ ἀπομάκρυνση: α) Ἄν ὁ Πνευματικός Πατέρας ἐκεῖνος πλανηθεῖ ὡς πρός τό δόγμα ἤ β) πέσει σέ ἀνηθικότητα –μέ τήν στενή ἔννοια τοῦ ὅρου. 47 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Π ε ρί π ρο σ ευ χ ῆ ς , Β’ π ε ρί τ οῦ ἔ ργο υ τ ο ῦ π νε υ μα τ ι κο ῦ πα τ ρό ς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 218, http://youtube-istasviewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 24

προσκόμματα στόν ἴδιο τόν Πνευματικό, ἐν ὀνόματι δῆθεν τῆς «ἀγάπης» καί τῆς «περιφρούρησής» του. «Ἕνας ἐπίσκοπος», διηγεῖται ὁ μακαριστός π. Σωφρόνιος, «ὁ ὁποῖος μετὰ θέρμης παρέδωσε τὸν ἑαυτὸ του στὴν ὑπηρεσία τῶν πασχόντων … ἔγραψε σὲ μένα: «Ἄρχισα νὰ φοβᾶμαι τὴν ἀγάπη». Ἀργότερα κατάλαβα τὶ σήμαιναν τὰ λόγια του: Ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ὠφελήθηκαν ἀπὸ αὐτὸν προσκολλοῦνταν κατόπιν σὲ αὐτόν καὶ στὴν ἀρχὴ τὸν βοηθοῦσαν στὴν ἁγία του διακονία· ἐν συνεχείᾳ ὅμως, ἀφοῦ κέρδιζαν τὴν ἐμπιστοσύνη του καὶ τοῦ γίνονταν ἀπαραίτητοι, ἐπεβουλεύονταν τὴν ἐλευθερία του, παρεμβάλλοντας παντοῦ δυσκολίες, ὅταν αὐτὸς παρέδιδε τὸν ἑαυτὸ του σὲ πνευματικὴ διακονία μὲ αὐτοὺς, ποὺ προσέρχονταν τελευταῖοι (προσφάτως σέ σχέση μέ τά παλαιότερα πνευματικά του παιδιά γιὰ ἐξομολόγηση). Ἐκεῖνον τὸν καιρό, ὅταν παρέλαβα τὴν ἐπιστολή, δὲν μποροῦσα νὰ κατανοήσω γιὰ ἀρκετὸ χρονικὸ διάστημα τὸ φοβερὸ νόημα τῶν λόγων του. Μοῦ ἔγινε κατανοητὸ κατὰ τοὺς χρόνους τῆς διακονίας μου στὴν Εὐρώπη»48. Ἡ πιό δύσκολη ἴσως περίπτωση γιά τόν Πνευματικό εἶναι ὅταν ὁ τάχα ὑποτακτικός- πνευματικό παιδί ἔχει «κλειδωθεῖ» στίς ἀντιλήψεις του καί βλέπει διαμετρικά ἀντίθετα τά πράγματα ἀπ’ ὅτι εἶναι στήν πραγματικότητα. Τότε, παρεξηγεῖ κάθε ἐνέργεια τοῦ Πνευματικοῦ του καί τόν κατακρίνει γιά ὅλα. «Εἶναι ἀδύνατον νὰ καταλάβει κανεὶς τοὺς ἀνθρώπους...», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, καὶ συνεχίζει: «Αὐτοὶ εἴτε εἶναι τυφλοὶ καὶ «οὐκ οἴδασι τί ποιοῦσι» (δὲν ξέρουν τὶ κάνουν), εἴτε πάσχουν ἀπὸ πνευματικὸ καὶ νοερὸ δαλτωνισμό (πάθηση τῶν ὀφθαλμῶν ἡ ὁποία δέν ἐπιτρέπει τὴν διάκριση τῶν χρωμάτων). Συχνά βλέπουν τὰ πράγματα σὲ διαμετρικῶς ἀντίθετο φωτισμό, ὁμοίως πρὸς τὸ ἀρνητικὸ μιᾶς φωτογραφίας … Τότε, τὸ νὰ γνωρίσει κανεὶς τὴν πραγματικὴ ἀλήθεια τῆς ζωῆς ἀποβαίνει πλέον ἀδύνατο. Σὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση δὲν ἀπομένει χῶρος γιὰ κανέναν λόγο. Αὐτοὶ διάκεινται ἐχθρικῶς πρὸς τὶς κινήσεις τῆς ἁγίας ἀγάπης. Ἡ ὑπομονητικὴ ταπείνωση ἐκλαμβάνεται ὡς ὑποκρισία. …Μὲ τὸ ὅλο κλίμα ποὺ δημιουργοῦν μὲ τὴν στάση τους, δυσχεραίνουν τὴν παρουσία τοῦ ἱερέα καὶ τὸν κατακρίνουν ὅτι ἀποφεύγει τὴν ἐπικοινωνία μαζί τους σὲ παρόμοιες συνθῆκες, καὶ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι τέλος»49. Τελικά, μέ τήν ὑποκίνηση τοῦ διαβόλου, μπορεῖ νά φθάσει τό Πνευματικό τέκνο νά μισήσει τόν Πνευματικό του Πατέρα. Ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία τοῦ διαβόλου εἶναι νά ἀποκόψει τό πνευματικό παιδί ἀπό τόν Πνευματικό του ὁδηγό. Τότε αὐτό ἀποτελεῖ εὔκολη λεία γιά τόν νοητό ὠρυόμενο λέοντα «πού τριγυρνᾶ, ζητώντας ποιόν νά καταπιεῖ»50. Γιά νά λυτρωθεῖ ὁ ἄνθρωπος αὐτός, θά πρέπει ἀμέσως νά τό ἐξομολογηθεῖ. Πολλοί ἄνθρωποι βέβαια, δυστυχῶς, ὄχι μόνον δέν ἐξομολογοῦνται καθόλου, ἀλλά καί μισοῦν τούς Πνευματικούς Πατέρες.. «Οἱ ἄνθρωποι», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «ἀγάπησαν τό σκότος, μέσα στὸ ὁποῖο κατοικεῖ ὁ θάνατος, καί ἀπορρίπτουν τό Φῶς, τὸ Ὁποῖο εἶναι ζωή, καί πρόσκαιρη καί αἰώνια. … Ἐπειδή οἱ πνευματικοί φέρουν τό φῶς τῆς ζωῆς, πολλοί ἄνθρωποι μισοῦν τούς λειτουργούς τοῦ Χριστοῦ, ὅπως καὶ πρωτύτερα ποὺ μίσησαν τὸν ἴδιο τόν Κύριο: «… Εἰ ἐμέ ἐδίωξαν καί ὑμᾶς διώξουσιν…» (Ἄν ἐμένα κατεδίωξαν, κι ἐσᾶς θὰ καταδιώξουν.)51. 48 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Πε ρί π ρο σε υ χ ῆ ς , Β’ π ερί τ ο ῦ ἔ ργ ου το ῦ π ν ευ μ ατ ι κο ῦ π ατ ρό ς , Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 215, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 49 Ὅ.π. σελ. 214. 50 Α ΄ Π έ τ ρ. 5: νήψατε, γρηγορήσατε· ὁ ἀντίδικος ὑμῶν διάβολος ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ· 51 Ὅ.π. σελ. 222. 25

3) Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως γιά τόν Πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο. Κάποιοι δυσκολεύονται νά προσέλθουν στό Πανίερο Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως μέ τήν σκέψη ὅτι ὑπάρχει πιθανότητα ὁ Πνευματικός νά κοινοποιήσει τήν ἐξομολόγησή τους. Αὐτό βεβαίως εἶναι ἕνα ἀκόμη δαιμονικό τέχνασμα, πού σκοπό ἔχει νά τούς κρατήσει μακρυά ἀπό τό Μυστήριο καί τήν λύτρωση πού παρέχει. Σύμφωνα ὅμως μέ τούς Ἱερούς Κανόνες «τό Μυστήριο εἶναι ἀπόρρητο. Δέν ἔχει δικαίωμα οὔτε ὁ Πνευματικός νά ἀνακοινώσει τίποτε ἀπ' ὅσα ἄκουσε στήν Ἐξομολόγηση, οὔτε ἄλλος κανείς νά ζητήσει ἤ ν' ἀπαιτήσει πληροφορίες»52. Τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολογήσεως ἀναγνωρίζεται καί ἀπό τόν νόμο. «Σύμφωνα μέ τόν κώδικα τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου 983 παρ.1: “τό ἀπόρρητο τοῦ ἐξομολογητηρίου εἶναι ἀπαραβίαστο, ἑπομένως εἶναι ἀπόλυτα ἀπαγορευτικό γιά ἕναν Ἐξομολόγο νά παραδώσει μέ ὁποιονδήποτε τρόπο ἕναν μετανοήσαντα μέ λόγια ἤ ὁποιαδήποτε συμπεριφορά καί γιά κανέναν λόγο”. Οἱ ἱερεῖς ὀφείλουν νά μήν ἀποκαλύπτουν σέ κανέναν ὅ,τι ἔχουν μάθει κατά τήν διάρκεια μιᾶς Ἐξομολογήσεως, ἀκόμα καί ἄν ἀπειλεῖται ἡ ἴδια τους ἡ ζωή ἤ ἡ ζωή ἄλλων (ἐδῶ ἔγκειται καί ἡ μοναδικότητα τοῦ ἀπορρήτου του Ἐξομολογητηρίου)... Γιά ἕναν Πνευματικό, ἡ παραβίαση τοῦ ἀπορρήτου θά τόν ὁδηγοῦσε αὐτόματα σέ μοιραία καταδίκη καί ἀφορισμό, ἀποδοθέντα ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἐπισκοπῆς (κώδ. τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου, 1388 παρ.1)»53. Ὁ Πνευματικός μας εἶναι ἀνθρωπίνως ὁ ἰατρός-θεραπευτής τῆς ψυχῆς μας. Ἀπαιτεῖται λοιπόν νά τόν περιβάλλουμε μέ τήν ἀνάλογη ἐμπιστοσύνη. Τόν ἐπιλέγουμε προσεκτικά, ἔπειτα ἀπό πολλή προσευχή, προσέχοντας ὥστε νά εἶναι πρόσωπο μέ πίστη, ἀσκητική ζωή καί ἀρετή καί νά ἔχει τήν καλή μαρτυρία τῶν πιστῶν. Ἀπό τήν στιγμή πού θά τόν βροῦμε θά πρέπει νά ἐξομολογούμαστε τακτικά καί νά μήν τόν ἐγκαταλείπουμε. Πολλές φορές ἐμεῖς οἱ ἴδιοι καί ὄχι ὁ Πνευματικός γινόμαστε αἰτία κοινοποίησης τῆς προσωπικῆς μας ζωῆς, ὅταν τήν ἐμπιστευόμαστε σέ ἀκατάλληλα πρόσωπα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν κἄν τήν ἰδιότητα τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. 52 πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, Τά μ υσ τ ή ρι α τ ῆ ς Ἐκ κλ ησ ί α ς μα ς , Ἀπό τό βιβλίο: \"Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο\" , http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm 53 Καζάζη Γ. Ὁ ἐ γ κλ η μ ατ οπ ρο λ ηπ τ ι κό ς ρό λο ς τ ῆ ς Ἱ ε ρᾶ ς Ἐ ξο μο λο γ ή σ ε ως, Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17- 1-08, http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf . «Ὡστόσο, σέ μία περίπτωση ἐγκλήματος, ὁ ἱερέας ἴσως παροτρύνει τόν μετανοήσαντα νά παραδοθεῖ στίς Ἀρχές. Ὡστόσο, αὐτό εἶναι καί τό σημεῖο, μέχρι τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐξασκήσει ἐπίδραση στόν παραβατικό. Δέν μπορεῖ εὐθέως ἤ μέ πλάγιο τρόπο νά ἀποκαλύψῃ τό περιστατικό στίς Πολιτικές Ἀρχές ὁ ἴδιος. Βέβαια, ὑπάρχουν περιορισμένες ὑποθέσεις, ὅπου στοιχεῖα μιᾶς ἐξομολογήσεως μποροῦν νά ἀποκαλυφθοῦν σέ ἄλλους, ἀλλά πάντα μέ τήν ἄδεια τοῦ πιστοῦ καί πάντοτε χωρίς νά ἀποκαλυφθεῖ στήν πραγματικότητα ἡ ταυτότητα τοῦ παραβατικοῦ. Γιά παράδειγμα, τέτοια εἶναι ἡ περίπτωση ὅπου ἀσυνήθιστα σοβαρά ἀδικήματα, ὅπως κάποια ἀφοριστικά τέτοια παραπέμπονται στόν Ἐπίσκοπο ἤ ἀκόμα καί στήν Ἱερά Σύνοδο καί ὅπου ἡ ἄδειά τους γιά τήν παραχώρηση ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν θά ‘πρεπε πρῶτα νά ἀποκτᾶται» (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη). Ὑπάρχουν καί σπάνιες περιπτώσεις ὅπου διακριτικά τό ἀπόρρητο ἐν μέρει παραβιάζεται ἀπό τούς Πνευματικούς «ὅταν γνωρίζουν ἀπό τήν ἐξομολόγηση ὅτι κάποιος ἄλλος ἀθῶος βρίσκεται ὑπό ἐγκλεισμό, ἀντί τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπικαλούμενοι, λοιπόν, τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολογήσεως, καταθέτουν τήν ἀλήθεια πού ἔχουν μάθει στίς Ἀρχές, ὥστε νά ἐλευθερωθῇ ὁ ἀθῶος, δίχως πάντως νά προδώσουν τόν ἐξομολογούμενο, μέ τήν ὀνομαστική ἀνακοίνωση τοῦ πραγματικοῦ ἐνόχου. Ἐπιπροσθέτως, ἡ ἱερατική ἰδιότητα ἀπαλλάσσει ἕναν Πνευματικό ἀπό τό νά προσέρχεται ὡς μάρτυρας σέ κάποιο δικαστήριο, ἀφοῦ ἀκόμα καί ἐάν γνωρίζῃ κάτι γιά μία ὑπόθεση, τό ἀπόρρητο τόν δεσμεύει νά τηρήσῃ σιγή» (Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προαναφερθεῖσα διπλωματική ἐργασία τοῦ Γ. Καζάζη). 26

Τό Μυστήριο ἀπαιτεῖ ἐχεμύθεια καί ὅλα ὅσα λέγονται στήν διάρκειά του (ὡς συμβουλές, κατευθύνσεις καί ἐπιτίμια) εἶναι ἀπόρρητα ὄχι μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο. «Ὁ ἐξομολογούμενος δέν πρέπει ν' ἀνακοινώνει ὅσα ἄκουσε, διότι αὐτά ἰσχύουν μόνο γιά τήν δική του περίπτωση. Σ' ἄλλον ἄλλο φάρμακο, ἀνάλογα μέ τήν ἰδιοσυγκρασία του καί τήν ἰδιαιτερότητά του, θά δώσει ὁ Πνευματικός»54. Χαρακτηριστικό εἶναι τό παράδειγμα τοῦ Ἀββᾶ Ἰωσήφ ἀπό τό Γεροντικό, ὅπου διαφαίνεται ἡ διαφορετική –ἀνάλογα μέ τό πρόσωπο τοῦ ἐξομολογουμένου– καθοδήγηση καί προσωπική ἀγωγή ἡ ὁποία προσφέρεται στήν ἐξομολόγηση ἀπό τούς διακριτικούς Πνευματικούς πατέρες, ὅπως ὁ Γέρων Ἰωσήφ. Στό περιστατικό αὐτό παρουσιάζεται καί ὁ σκανδαλισμός, πού μπορεῖ νά προκύψει ἀπό τήν κοινοποίησή σέ κάποιον ἄλλον τῆς συμβουλῆς-καθοδήγησης, πού πῆρε αὐτός πού ἐξομολογήθηκε. Νά τί συνέβη ἀκριβῶς: Ἐνῶ οἱ δύο μοναχοί ρώτησαν τό ἴδιο πρᾶγμα στόν Ἀββᾶ Ἰωσήφ, πῆραν διαφορετικές ἀπαντήσεις καί, ἐπειδή ὁ ἕνας εἶπε στόν ἄλλον τήν ἀπάντηση, προέκυψε σκανδαλισμός, τόν ὁποῖον τακτοποίησε ὁ Γέροντας Ἰωσήφ. Τό ἐρώτημα πού τοῦ ἔθεσαν χωριστά ὁ καθένας ἦταν ἄν ἔπρεπε νά ἀφήσουν τά πάθη νά εἰσέλθουν μέσα τους –καί ἐκεῖ νά τά πολεμήσουν– ἤ νά τά κόψουν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς. Ὁ Γέροντας στόν μέν ἕναν συνέστησε: «ἄφησέ τα νὰ εἰσέλθουνε καί πολέμησέ τα», καί αὐτό γιά νά γίνει δοκιμότερος. στόν μέν ἄλλον, ὅμως, πού ἦταν πνευματικά πιό ἀδύνατος, εἶπε: «Μήν ἀφήσεις καθόλου τά πάθη νὰ εἰσέλθουν, ἀλλὰ κόψε τα ἀπὸ τὴν ἀρχή»55. Κατόπιν συζήτησαν μεταξύ τους ὅ,τι τούς εἶπε ὁ Γέροντας καί σκανδαλίσθηκαν γιά τήν διαφορετική ἀπάντηση στήν ἴδια ἐρώτηση. Ὁ Γέροντας τούς ἔλυσε τόν σκανδαλισμό, λέγοντάς τους ὅτι στόν καθένα εἶπε αὐτό πού τοῦ ἦταν τό πλέον συμφέρον γιά τόν πνευματικό του ἀγῶνα καί τήν πνευματική του πρόοδο. Πολλές φορές, κάποιοι ἐξομολογούμενοι δημοσιοποιοῦν τά ὅσα εἰπώθηκαν στήν ἐξομολόγηση, μέ ἀποτέλεσμα νά δημιουργοῦνται «μπερδέματα», σκανδαλισμοί καί παρερμηνεῖες. Πρέπει νά γίνει ἀντιληπτό ἀπό ὅλους: Τό ἀπόρρητο τῆς Ἐξομολόγησης δέν ἰσχύει μόνο γιά τόν Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο! Τό φάρμακο τοῦ ἑνός μπορεῖ νά ἀποδειχθεῖ φαρμάκι γιά τόν ἄλλον. Ὁ Πνευματικός θεραπευτής εἶναι ἐκεῖνος πού μᾶς καθορίζει τό εἶδος τοῦ (πνευματικοῦ) ἀγῶνα καί τόν τρόπο τῆς (πνευματικῆς) πάλης πού ταιριάζει ἀποκλειστικά σ’ ἐμᾶς. Κανένας ἄνθρωπος δέν εἶναι ἀπόλυτα ὅμοιος μέ κάποιον ἄλλον. Κάθε ἄνθρωπος εἶναι διαφορετικός καί μοναδικός, ὄχι μόνο σέ σχέση μέ τούς ἄλλους ἀλλά καί μέ τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό, ὅπως αὐτός παρουσιάζεται στίς διάφορες χρονικές στιγμές καί περιστάσεις56. Γι’ αὐτό, ἀπαιτεῖται ἡ προσωπική ἀναφορά τοῦ κάθε πιστοῦ σέ διακριτικό Πνευματικό, δηλαδή σέ Πνευματικό πού ἔχει τήν διάκριση τῶν πνευμάτων. Αὐτός ἐφαρμόζει τήν προσωπική ἀγωγή –πάντα ὅμως μέσα στό πνεῦμα τῶν Ἱερῶν 54 πρ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, Τά μ υσ τ ή ρι α τ ῆ ς Ἐκ κλ ησ ί α ς μα ς , Ἀπό τό βιβλίο: Λ ατ ρε υ τ ικ ό Ἐ γ χ ε ι ρί δ ιο , http://www.pigizois.net/latreia/mistiria_ekklisias.htm 55 Γ ε ρο ντ ι κό ν , ἐκδ. Παπαδημητρίου, σελ. 53, γ’, στό: Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου, Ὀρθό δ ο ξ η Ψυ χο θε ραπ ε ία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 56 Πρβλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί ἁγ. ΒλασίουἸεροθέου, Ὀρθό δο ξ η Ψυ χ ο θε ραπ ε ία (πατερική θεραπευτική ἀγωγή) , Ἔκδοση Ζ’ Ἱερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) http://www.scribd.com/api_user_11797_paraskevoudis/d/7011415 27

Κανόνων τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας– καί αὐτός μόνο μπορεῖ νά θεραπεύσει μέ τήν Θεία Χάρη τίς ψυχές τῶν προσερχομένων. Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως ἰσχύει καί γιά τόν Πνευματικό καί γιά ἐμᾶς. Ὅ,τι θά μᾶς πεῖ, ὡς προσωπικό κανόνα ἤ ὡς καθοδήγηση στά διάφορα προσωπικά μας θέματα, ἰσχύει μόνο γιά ἐμᾶς καί δέν εἶναι πρός κοινοποίηση. Εἴθε νά λειτουργοῦμε σωστά κάθε φορά πού ἐξομολογούμαστε, ὥστε νά καρπωνόμαστε τήν μέγιστη ὠφέλεια ἀπό τό φιλανθρωπότατο αὐτό Μυστήριο. 4) Περιμένοντας ἔξω ἀπό τό ἐξομολογητήριο Προσοχή! Ὄχι κατάκριση ἤ γογγυσμός ἐναντίον ἐκείνων πού χρονίζουν στήν ἐξομολόγηση. Περιμένοντας γιά ἐξομολόγηση, δέν θά πρέπει νά δυσανασχετοῦμε ἤ νά πιέζουμε τόν Πνευματικό νά μᾶς δεχθεῖ γρήγορα ἤ νά κατακρίνουμε αὐτόν, πού θεωροῦμε ὅτι ἄργησε πολύ κατά τήν ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτημάτων του. Μπορεῖ νά τόν κράτησε ὁ Πνευματικός λίγο περισσότερο, διότι ὑπάρχει πνευματικός λόγος. Ἄν κάποιος πράγματι βιάζεται καί πρέπει νά φύγει σύντομα, θά πρέπει νά τοῦ δίνουμε τήν σειρά μας. Ἄς ἔχουμε ἀγάπη πρός ὅλους, σεβασμό, σιωπή, συντριβή καί προσευχή –ἰδιαίτερα τήν ἱερή ὥρα τῆς ἀναμονῆς γιά ἐξομολόγηση. 5) Μέσα στό ἐξομολογητήριο Μερικοί βασικοί κανόνες γιά μία σωστή ἐξομολόγηση: 1. Ὀφείλεις νά ὁμολογήσεις «ὅλες τίς ἁμαρτίες σου, ὅπως ἀκριβῶς ἔγιναν. Τίποτα δέν θά κρύψεις, τίποτα δέν θ’ ἀλλοιώσεις, σέ κανέναν ἄλλον δέν θά ρίξεις ὁποιεσδήποτε εὐθύνες γιά τίς δικές σου πτώσεις. Ἐπίσης, δέν θά ἀρκεσθεῖς σέ μία ξερή καί ὑπό μορφήν καταλόγου ἀπαρίθμηση τῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλά θά κάνεις καί μία γενική παρουσίαση τῆς ψυχικῆς σου καταστάσεως, τῶν παθῶν καί τῶν ροπῶν σου, τῶν ἐλαττωμάτων καί τῶν ἀδυναμιῶν σου, ἔτσι ὥστε ὁ πνευματικός – σάν γιατρός ψυχῶν– νά σχηματίσει σφαιρική εἰκόνα τῆς ἀσθένειάς σου καί νά σέ βοηθήσει ἀποτελεσματικά στήν θεραπεία της»57. Ἄν κρύψεις σκόπιμα κάποιες ἤ ἔστω μία ἁμαρτία, ὄχι ἐπειδή ξέχασες ἀλλά ἐπειδή ντράπηκες, μένεις ἀσυγχώρητος καί γιά τίς ἄλλες πού εἶπες! Εἶναι γνωστή ἡ ἱστορία μέ τόν διακριτικό, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε τά φίδια (δαίμονες-πάθη) νά βγαίνουν ἀπό τό στόμα ἐκείνου πού ἐξομολογεῖτο. Ὅταν ὅμως ὁ ἐξομολογούμενος ἔκρυψε μία ἁμαρτία ἐπειδή ντράπηκε, τό φίδι πού ἀντιστοιχοῦσε στήν ἀνεξομολόγητη ἁμαρτία, ὄχι μόνο δέν βγῆκε ἀλλά καί ὅλα τά ὑπόλοιπα φίδια (δαίμονες-πάθη) πού εἶχαν βγεῖ ξαναμπῆκαν στόν ταλαίπωρο καί ἀτελῶς ἐξομολογηθέντα ἄνθρωπο!!! 57 Π ῶ ς θά σ ω θο ῦ μ ε, Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 28

2. Ὁ τρόπος περιγραφῆς τῶν ἁμαρτιῶν ἀπό μέρους σου πρέπει νά εἶναι ἰδιαίτερα προσεκτικός, ὥστε νά συνδυάζει τήν ἀκρίβεια, τήν λιτότητα, τήν σαφήνεια καί τήν σεμνότητα. Δηλαδή, θά ἀναφέρεις συνοπτικά καί χωρίς πολλά λόγια τίς συνθῆκες καί τά ἐπιμέρους στοιχεῖα κάθε ἁμαρτίας (τό ποῦ, τό πῶς, τό πότε κ.λπ.), γιά νά καταλάβει ὁ πνευματικός τό βάρος της. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, πάλι, πρέπει ν’ ἀποφεύγεις τίς λεπτομερεῖς καί φλύαρες ἀφηγήσεις, πού εἶναι κουραστικές, κάποτε μάλιστα καί σκανδαλιστικές. Ἐνδεχομένως νὰ ὑποκρύπτουν καί μία τάση ἀνθρωπαρέσκειας καί δικαιολόγησης τοῦ ἑαυτοῦ σου μπροστά στόν Πνευματικό. Αὐτές οἱ ἀνούσιες λεπτομέρειες, μήτε ἐσένα ὠφελοῦν, μήτε τόν Πνευματικό. Ἄς σημειωθεῖ ἰδιαίτερα ὅτι ἄν ἁμάρτησες μαζί μέ ἄλλο ἤ ἄλλα πρόσωπα (λ.χ. ἔκανες μία κλοπή μέ μερικούς φίλους σου ἤ ἔπεσες σέ σαρκικό ἁμάρτημα μέ κάποιο πρόσωπο), καλύτερα θά εἶναι νά μήν ἀποκαλύψεις τήν ταυτότητά τους. Μετανόησε ἐσύ γιά τό δικό σου ἁμάρτημα καί ἄφησέ τους ἄλλους στήν κρίση καί τό ἔλεος τοῦ Κυρίου. Μία σωστή ἐξομολόγηση ἔχει τά ἀκόλουθα δέκα ἰδιώματα: 1. Εἶναι σύντομη ἀλλά καί περιεκτική, γίνεται δηλαδή χωρίς παραλείψεις ἀλλά καί χωρίς περιττολογίες, κενολογίες, ταυτολογίες, λοξοδρομίες ἤ ἀκόμα καί παραμυθολογίες. Ἐκ τῶν προτέρων θά πρέπει νά ἔχουμε κατά νοῦ τί θά ποῦμε (ἤ νά τά ἔχουμε σημειωμένα σ’ ἕνα μικρό χαρτί) καί νά μήν προσπαθοῦμε ἐκείνη τήν στιγμή νά θυμηθοῦμε ἤ νά ἀνακαλύψουμε τίς ἁμαρτίες μας. 2. Εἶναι ταπεινή, γίνεται δηλαδή μέ συναίσθηση ἁμαρτωλότητας καί ἐνοχῆς, συναίσθηση πού ἀντανακλᾶται στά λόγια καί στήν ὅλη ἐμφάνιση καί στάση τοῦ χριστιανοῦ. Δέν εἶναι σωστό λ.χ. νά κάθεται κανείς σταυροπόδι ἤ νά ἀπαντάει στό κινητό του τηλέφωνο τήν ὥρα τῆς ἐξομολογήσεως. Εἰδικά γιά τό κινητό: θά πρέπει ἐκ τῶν προτέρων νά ἔχει φροντίσει ὥστε νά εἶναι στήν ἀθόρυβη λειτουργία ἤ τελείως ἀπενεργοποιημένο. 3. Εἶναι εἰλικρινής, δέν περιέχει δηλαδή τίποτα λιγότερο καί τίποτα περισσότερο ἀπό τήν καθαρή ἀλήθεια, χωρίς προφάσεις, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς ἐνοχοποίηση, ὄχι μόνον ἄλλων ἀνθρώπων μά οὔτε κι αὐτοῦ τοῦ διαβόλου! 4. Εἶναι ἄμεση, γίνεται δηλαδή χωρίς ἀναβολή. Μόλις ἡ συνείδηση σέ ἐλέγξει γιά κάποια ἁμαρτία, πρέπει νά τρέξεις στόν Πνευματικό νά τήν ἐξομολογηθεῖς, γιατί δέν ξέρεις ποιά στιγμή θά σ’ ἐπισκεφθεῖ ἀπροειδοποίητα ὁ θάνατος. 5. Εἶναι διακριτική, χαρακτηρίζεται δηλαδή ἀπό εὐθυκρισία, ὀρθοφροσύνη καί σύνεση, καθώς καί ἀπό διατύπωση σαφῆ, προσεκτική καί εὔτακτη. 6. Εἶναι πλήρης, περιλαμβάνει δηλαδή ὅλα τά ἁμαρτήματα· τίποτα δέν πρέπει νά παραλείπεται γιά νά εἰπωθεῖ σέ ἄλλον Πνευματικό. 7. Εἶναι τελωνική, γίνεται δηλαδή μέ βαθειά εὐλάβεια καί συντριβή, μέ μίαν ἁγία ντροπή, σάν ἐκείνη τοῦ τελώνη τῆς εὐαγγελικῆς παραβολῆς, πού δέν τολμοῦσε οὔτε τά μάτια του νά σηκώσει στόν οὐρανό, ἀλλά χτυποῦσε τό στῆθος του κι ἔλεγε: «Θεέ μου, σπλαχνίσου με τόν ἁμαρτωλό»58. 58 Λο υκ . 18: 13 29

8. Εἶναι μυστική, δηλαδή πέρα ἀπό τόν ἱερέα-Πνευματικό καί τόν ἐξομολογούμενο χριστιανό οὔτε μαθαίνει, οὔτε ἐπιτρέπεται νά μάθει ἄλλος κανείς τό περιεχόμενο τῆς ἐξομολογήσεως. Τό ἀπόρρητο τῆς ἐξομολογήσεως ἰσχύει ὄχι μόνο γιά τόν ἱερέα- Πνευματικό ἀλλά καί γιά τόν ἐξομολογούμενο. Ἄν κάποιος –πρᾶγμα ἀπίθανο καί πρακτικά, βέβαια, σχεδόν ἀδύνατο– ἀκούσει τήν ἐξομολόγηση ἄλλου, ἔχει χρέος νά μήν τήν ἀποκαλύψει ποτέ καί σέ κανέναν, ἀλλά νά πάρει μαζί του στόν τάφο ὅ, τι ἄκουσε. Πολύ περισσότερο ὁ Πνευματικός δέν μπορεῖ νά φανερώσει σέ καμμιά περίπτωση ἁμαρτίες πού τοῦ ἐξομολογήθηκαν, ἔστω κι ἄν αὐτό τό πληρώσει μέ τήν ζωή του. 9. Εἶναι ἀρχή νέας ζωῆς. Μαζί μέ τήν ἐξομολόγηση παίρνεις σταθερή ἀπόφαση ν’ ἀγωνιστεῖς εὐσυνείδητα, ὥστε ὄχι μόνο νά μήν ἐπαναλάβεις τά ἁμαρτήματα πού ἐξομολογήθηκες, ἀλλά καί νά ἐπανορθώσεις, ἄν αὐτό εἶναι πρακτικά δυνατό, ὅ, τι κακό ἔκανες (λ.χ. νά ἀποζημιώσεις ὅποιον ἀδίκησες, νά ἐπιστρέψεις κάτι πού ἔκλεψες, νά ζητήσεις συγγνώμη ἀπ’ αὐτόν πού ἔβρισες κ.ο.κ.). Σέ ἀντίθετη περίπτωση ἡ μετάνοιά σου δέν εἶναι ἀληθινή. 10.Συνοδεύεται, τέλος, ἀπό πρόθυμη ἀποδοχή τοῦ ἐπιτιμίου ἤ τοῦ κανόνα, πού ἴσως σοῦ ὁρίσει ὁ πνευματικός (νηστεία ἤ ἐλεημοσύνη ἤ ὁ,τιδήποτε ἄλλο θεωρήσει πρόσφορο), καί πού δέν ἀποτελεῖ «ποινή» ἤ «τιμωρία», ἀλλά ἕνα θεραπευτικό καί παιδαγωγικό μέσο πού ἀποσκοπεῖ στήν πνευματική ὑποβοήθηση καί θεραπεία σου»59. 6) Συνήθη λάθη, ἐπιπολαιότητες καί δαιμονικές παγίδες ῞Οταν ὁ πονηρός –μέ τίς συνεχεῖς ἀναβολές πού τούς ὑποβάλλει– δέν κατορθώσει νά ἀποτρέψει τούς ἀνθρώπους ἀπό τόν Πνευματικό, τότε προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν πνευματική ὠφέλεια τοῦ Μυστηρίου. Κάνει τό πᾶν ὥστε ὁ προσερχόμενος στό Ἐξομολογητήριο νά μήν ἐξομολογηθεῖ θεαρέστως τίς ἁμαρτίες του. Ἔτσι, βλέπουμε ἀρκετούς οἱ ὁποῖοι, ἐπειδή προσέρχονται ἐπιφανειακά στό Μυστήριο, ἔχουν τήν ψευδαίσθηση ὅτι πηγαίνουν γιά συζήτηση καί προσωπική προβολή. Δέν προηγεῖται καμμία προσευχή, καμμία περισυλλογή καί καμμία αὐτοκριτική. Τό ὅλο παρουσιαστικό καί ὁ τρόπος ὁμιλίας τους κάθε ἄλλο παρά μετάνοια φανερώνουν. Κυριευμένοι ἀπό τό κοσμικό φρόνημα, ἐπιτηδεύονται, προσποιοῦνται, θέλουν νά ἐντυπωσιάσουν. Σκοπός τους δέν εἶναι νά σώσουν τίς ψυχές τους, ἀλλά νά ἀποκτήσουν τήν εὔνοια τοῦ Πνευματικοῦ, ὥστε στό μέλλον νά τούς διευκολύνει στήν πραγματοποίηση ὑλικῶν στόχων καί προσωπικῶν συμφερόντων. Κατά τήν διάρκεια τοῦ Μυστηρίου διακρίνονται γιά τόν ἐγωισμό τους, ὁ ὁποῖος ἐκδηλώνεται μέ αἴσθημα ὑπεροχῆς. Δέν διστάζουν νά ὑποκρίνονται καί νά παρουσιάζονται ὡς δῆθεν εὐσεβεῖς. Προβάλλουν τίς ἀνύπαρκτες ἀρετές τους καί καταγγέλλουν ἤ κατηγοροῦν τούς συνανθρώπους τους. Μιλοῦν μέ γενικότητες καί ἀοριστολογίες καί καταφεύγουν σέ ἄσχετες ἱστορίες, οἱ ὁποῖες τείνουν νά συγχύσουν ἤ καί νά παραπλανήσουν τόν Πνευματικό καί νά ξεθωριάσουν τήν ἱερότητα τοῦ Μυστηρίου. 59 Πρβλ., Π ῶ ς θά σ ω θο ῦ μ ε, Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 30

Ὅταν ἀποφασίσουν νά μιλήσουν γιά τόν ἑαυτό τους, ἐκφράζουν παράπονα γιά νά αὐτοδικαιωθοῦν ἤ νά δικαιολογηθοῦν. Ὅταν ἐπιτέλους μιλήσουν γιά τίς δικές τους ἁμαρτίες, περιορίζονται στά μικρά καί ἀσήμαντα καί ἀποκρύπτουν μέ ἐπιμέλεια τά μεγάλα καί σοβαρά, δῆθεν γιά νά μήν ἐκτεθοῦν στόν Πνευματικό καί χάσει τήν καλή ἰδέα πού ἔχει γι' αὐτούς. Ἀρέσκονται νά ὑπεισέρχονται σέ περιττές λεπτομέρειες, ὄχι γιατί θέλουν νά διαφωτίσουν καί νά διασαφηνίσουν, ἀλλά γιά νά συσκοτίσουν ἀποκρύπτοντας τήν ἀλήθεια ἀπό τόν Πνευματικό. Αὐτό γίνεται ἀντιληπτό, γιατί ἡ οὐσία τῆς ἁμαρτίας ἀποφεύγεται οἱ δέ ἐξομολογούμενοι, λόγῳ τῆς ἀνειλικρίνειάς τους, φεύγουν ἀσυγχώρητοι καί λυπημένοι. Ἄλλοι, πάλι, γιά νά ἐντυπωσιάσουν –κατά τήν ἐσφαλμένη γνώμη τους– τόν Πνευματικό, ὅτι τἄχα ἔχουν φθάσει σέ μεγάλα ὕψη ἀρετῆς, μιλοῦν γιά ὁράματα καί ὀπτασίες. Στήν ὑπόδειξη τοῦ Πνευματικοῦ νά μήν δίνουν σημασία καί νά μήν τά ἐπιζητοῦν, διαμαρτύρονται καί ἐξανίστανται, παρακούοντας τίς συμβουλές του ἤ κατακρίνοντάς τον ἐσωτερικά ὅτι δέν ἔχει ὁ ἴδιος παρόμοιες δῆθεν πνευματικές ἐμπειρίες, γινόμενοι ἔτσι παίγνιο τῶν πονηρῶν πνευμάτων»60. Τά ὁράματα σπανίως εἶναι ἀπό τόν Θεό. Γενικά, εἶναι πολύ δύσκολη ἡ διάκριση τῶν ὁραμάτων. «Ὁ πνευματικός», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, «κατά τήν συνάντησή του μὲ πρόσωπα τὰ ὁποῖα τοῦ διηγοῦνται τὰ ὁράματά τους, μεριμνᾶ πρωτίστως νὰ διαπιστώσει ἀσφαλῶς τήν ἀληθῆ πηγή τῶν ὁραμάτων, ἐάν αὐτὴ ὄντως εἶναι δεδομένη Ἄνωθεν ἤ μόνον ἀποκύημα διεγηγερμένης φαντασίας ἤ συνέπεια ἐπιρροῆς τῶν ἐχθρικῶν πνευμάτων. Τό ἔργο εἶναι ἐνίοτε δύσκολο καί ἄκρως ὑπεύθυνο. Ἐάν αὐτὸ ποὺ δόθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ τὸ ἐπιγράψουμε σὲ ἐνάντια δύναμη, τότε κινδυνεύουμε νά ἐμπέσουμε σὲ βλασφημία κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί ἀντιθέτως: Ἐάν κάποια δαιμονική ἐπίδραση ποὺ μᾶς ἐμπιστεύεται κάποιος ἐξομολογούμενος τὴν δεχθοῦμε ὡς ἐκ τοῦ Θεοῦ προερχομένη, τότε ὠθοῦμε τόν ἐξομολογούμενο στήν λατρεία τῶν δαιμόνων. Συνεπῶς, εἶναι ἀπαραίτητη σὲ ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς Πνευματικούς ἡ θερμή καί διηνεκής προσευχή, ἐν γένει καί σε κάθε ἰδιαίτερη περίπτωση, ὥστε Αὐτὸς ὁ Κύριος νὰ τοὺς διαφυλάξει ἀπὸ σφάλματα κατὰ τὴν πνευματική τους διακονία»61. Τό ὑπόβαθρο τῶν δαιμονικῶν ὁραμάτων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια. Οἱ ἄνθρωποι μέ ὑπερηφάνεια θά πρέπει νά διαγινώσκονται. Ὁ Πνευματικός κάποιες φορές μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει μιά μέθοδο γιά νά διαπιστώσει ἄν ὑπάρχει ὑπερηφάνεια ἤ ταπείνωση στήν ψυχή αὐτοῦ πού διηγεῖται τήν ὅραση. «Ὅταν ἡ κατάσταση τῶν πραγμάτων», γράφει ὁ π. Σωφρόνιος, «δέν εἶναι σαφής στόν Πνευματικό, τότε αὐτός μπορεῖ νά καταφύγει στήν «ψυχολογική μέθοδο»: Προτείνει στόν ἐξομολογούμενο νά μή ἐμπιστεύεται σέ ἰδιότυπα φαινόμενα παντός εἴδους. Ἐάν τό ὅραμα εἶναι ἀληθῶς ἐκ τοῦ Θεοῦ, τότε μέσα στήν ψυχή τοῦ ἐξομολογουμένου θά ἐπικρατεῖ ταπείνωση καί θά δεχθῆ χωρίς νά ταραχθεῖ τήν συμβουλή νά βρίσκεται πάντοτε σε νήψη. Στην ἀντίθετη περίπτωση, εἶναι δυνατόν νά ἀντιδράσει ὁ ἐξομολογούμενος ἀρνητικά, ἐπιμένοντας νά ἀποδείξει ὅτι τό ὅραμα δέν εἶναι δυνατόν νά 60 Π ῶ ς θά σ ω θο ῦ μ ε, Ἐκδ. Ἱ. Μ. ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, oparadeisos.wordpress.com 61 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Πε ρί π ρο σ ευ χ ῆ ς , Β’ περί τοῦ ἔργου τοῦ πνευματικοῦ πατρός, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 223, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 31

προέρχεται ἀπό ἀλλοῦ ἀλλά ἀπό τόν Θεό. Τότε, ἔχουμε λόγο νά ἀμφιβάλλουμε περί αὐτοῦ. Ἡ μέθοδος αὐτή, βέβαια, δέν καταπραΰνει ἀπαραίτητα καί δέν πρέπει νά προσφεύγουμεν σέ αὐτήν μέ εὐκολία. Ἡ πείρα κατέδειξε ὅτι ὅταν κανείς πειράζει (δοκιμάζει) τόν ἀδελφό του τόν ὠθεῖ σε θυμόν καί πικρία»62. Εὔστοχα ἐπίσης ἐπισημαίνει: «Ἡ ὑπερηφάνεια συνιστᾶ τόν πυρήνα τῆς πνευματικῆς πτώσεως. Διά τῆς ὑπερηφανείας οἱ ἄνθρωποι ἀποβαίνουν ὅμοιοι πρός τούς δαίμονες. Ἴδιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ταπεινή ἀγάπη,…»63. Μέγα ἐμπόδιο στήν σωστή ἐξομολόγηση εἶναι τό ἴδιον θέλημα (τό νά θέλουμε νά κάνουμε τό δικό μας), τό ὁποῖο ὁ ἐξομολογούμενος ἀρνεῖται νά ἀπαρνηθεῖ. Εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισμα τοῦ ὑπερήφανου: τό ἴδιον θέλημα καί ἡ παρακοή. Ἐξομολόγηση χωρίς διάθεση ὑπακοῆς στίς ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ δέν ὁδηγεῖ σέ θεραπεία τοῦ ἐξομολογουμένου. «Αὐτοί πού ἐπιπόλαια ἐξομολογοῦνται», παρατηρεῖ ὁ ἐπίσκοπος Παῦλος, «δέν γνωρίζουν τί σημαίνει ἐλεύθερη ὑπακοή, γιατί πρώτιστο μέλημά τους εἶναι ἡ ἐκτέλεση τοῦ ἰδίου θελήματος. Ἐφαρμόζουν δικό τους πρόγραμμα πνευματικῆς ζωῆς καί δέν ἐπιδέχονται καμμία νουθεσία. Ὁ Πνευματικός τούς ἀκούει κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξομολογήσεώς τους μέ προσοχή καί προσευχή καί ἀντιλαμβάνεται τήν ἀμετανοησία τους καί τήν ἔλλειψη ἀγαθῆς διαθέσεως ἐκ μέρους τους. Ὅταν ἀρχίσει νά τούς νουθετεῖ, τόν διακόπτουν. Ὅταν μέ ταπείνωση τούς παρατηρεῖ καί ὑποδεικνύει τά σφάλματά τους, ἐξανίστανται καί δέν θέλουν νά τά παραδεχθοῦν. Αἰσθάνονται, μάλιστα, καί προσβεβλημένοι, ὄχι γιατί πράγματι τούς ἔθιξε, ἀλλά γιατί εἶναι γεμᾶτοι ἀπό ἐγωισμό. Γιά νά γίνουν πιό πειστικοί, ἰδιαιτέρως ἄν εἶναι γυναῖκες πού ἐξομολογοῦνται, ἔχουν πρόχειρα τά δάκρυα –στά μάτια μόνο, ὄχι δέ καί στήν ψυχή. Γιατί οὔτε ταπεινωμένοι εἶναι οὔτε συντετριμμένοι, ἀλλά αὐθάδεις καί προπετεῖς. Γι’ αὐτό, τά δάκρυά τους δέν εἶναι δάκρυα μετανοίας, ἀλλά ἐπιφανειακά, ψεύτικα καί ὑποκριτικά, τά ὁποῖα ὑποδηλώνουν πληγωμένο ἐγωισμό καί ὄχι συντετριμμένη καρδιά»64. Δυστυχῶς, οἱ ὑπερήφανοι-ἐγωιστές προσέρχονται στό μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως- Μετανοίας-Πνευματικῆς Πατρότητας ὄχι γιά νά μάθουν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἀλλά γιά νά κάνουν μιά «συζήτηση», νά πάρουν καί τήν «γνώμη (ἄποψη) τῆς Ἐκκλησίας». Πολύς ἐγωισμός συνήθως ὑπάρχει στούς μορφωμένους, σέ ἀντίθεση μέ τούς ἀμόρφωτους, πού εἶναι (ὄχι πάντα, βέβαια, ἀλλά) κατά κανόνα πιό ταπεινοί. «Οἱ πεπαιδευμένοι ἄνθρωποι», σημειώνει ὁ π. Σωφρόνιος, «κρατοῦν ἰσχυρῶς ἄλλη ἀρχή: τήν δική τους σύνεση. Κάθε λόγος τοῦ ἱερέα γι’ αὐτούς εἶναι ἁπλῶς ἀνθρώπινος καί, ὡς ἐκ τούτου, ὑπόκειται σέ κριτική συζήτηση. Τό νά ἀκολουθήσει κανείς ἀδιακρίτως τήν ὑπόδειξη τοῦ Πνευματικοῦ θά ἦταν γι’ αὐτούς μωρία. Ἐκεῖνο πού βλέπει καί φρονεῖ ὁ Πνευματικός δεν τό ἀποδέχεται ὁ ψυχικός ἄνθρωπος καί τό ἀπορρίπτει, διότι ζεῖ σέ ἄλλο ἐπίπεδο. Καί ἐγώ ὁ ἴδιος, συναντώντας [σ.σ. ἐξομολογώντας] ἄνθρώπους πού κατευθύνονται ἀπό τις προσωπικές τους παρορμήσεις καί ἀπορρίπτουν τόν λόγο [τήν πνευματική νουθεσία πού τούς γίνεται] πού βγαίνει ἀπό τό στόμα τοῦ ἱερέα κατόπιν προσευχῆς, ἀρνοῦμαι νά ζητήσω ἀπό τόν Θεό νά τούς ἀποκαλύψει τό ἅγιο καί παντέλειο θέλημά Του. Μέ τόν τρόπο αὐτόν δέν τούς θέτω σε κατάσταση πάλης μέ τόν Θεό, ἀλλά 62 Ὅ.π. σελ. 223-4 63 Ὅ.π. σελ. 210. 64 Μητροπολίτη Κυρηνείας Παύλου, Ἡ ψυ χο λο γ ία τ ῶ ν ἐ ξο μ ολ ο γο υ μ έν ω ν ἐ π ι πολ α ί ω ς, http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 32

τούς λέγω μόνον τήν προσωπική μου γνώμη, «ἡ ὁποῖα στηρίζεται στα Ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων ἤ στην Ἁγία Γραφή, καί τούς ἀπαλλάσσω ἀπό τήν Θεομαχία, καί –τρόπον τινά– τούς παρέχω τό δικαίωμα νά ἀποκλίνουν ἀναμαρτήτως ἀπό τήν συμβουλή μου, σάν νά προέρχεται μόνον ἀπό ἄνθρωπο. Βεβαίως, αὐτό ἀπέχει πάρα πολύ ἀπό αὐτό πού ἐπιθυμοῦμε ἐμεῖς νά πραγματοποιείται μέσα στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας»65. Οἱ ταπεινοί ἄνθρωποι, σέ ἀντίθεση μέ τούς ἐγωιστές, εἶναι αὐτοί πού ἀναπαύουν τόν Θεό ἀλλά καί τόν Πνευματικό. Αὐτοί ὁδηγοῦνται καί στήν θεραπεία. «Μέ συνάρπαζε», γράφει πάλι ὁ π. Σωφρόνιος, «ἡ θέα τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ, τῶν κεκρυμμένων ἀπό τήν ταπεινή τους ἐμφάνιση. Ἐνίοτε οἱ ἴδιοι, φυλασσόμενοι ἀπό τόν Θεό, δέν κατανοοῦσαν πόσο πλουσία εὐλογία ἐπαναπαυόταν σέ αὐτούς. Σέ αὐτούς κατ’ ἐξοχήν δόθηκε νά διαισθανθοῦν τήν ἀνεπάρκειά τους, κατά καιρούς δέ σέ τέτοιον βαθμό, ὥστε τρόπον τινά νά μή τολμοῦν καί νά σκεφθοῦν ὅτι ὁ Θεός ἐπαναπαύεται μέσα τους καί αὐτοί μέσα Του. Κάποιοι ἀπό αὐτούς ὀδηγήθηκαν στήν θεωρία τοῦ Ἀκτίστου Φωτός, ἀλλά δέν γνώριζαν γι’ αὐτό τό γεγονός, ἐν μέρει διότι δεν εἶχαν ἐξοικειωθεῖ παρά μόνον λίγο μέ τά Ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων, οἱ ὁποῖοι περιγράφουν τό εἶδος αὐτῆς τῆς χάριτος. Ἡ ἄγνοια τούς φρουροῦσε ἀπό ἐνδεχόμενη κενοδοξία»66. Ἐνῶ λοιπόν οἱ ταπεινοί ἁγιάζονται, δυστυχῶς ὑπάρχουν καί κάποιοι τόσο ὑπερφίαλοι καί ὑποκριτές πού νομίζουν ὅτι μποροῦν νά ἐμπαίξουν τόν Θεό, τόν Πνευματικό καί τό Μυστήριο. Ἐξομολογοῦνται ἁπλῶς γιά νά τακτοποιήσουν κάπως τήν συνείδησή τους, γιά τό «καλό» ἤ καί γιά νά φανοῦν στούς ἀνθρώπους ὅτι εἶναι «ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας». «Ἀποκορύφωμα τῆς ὑποκρισίας τοῦ ἀνθρώπου πού ἰσχυρίζεται ὅτι δῆθεν ἐξομολογεῖται», παρατηρεῖ ὁ π. Παῦλος, «εἶναι ὁ ἐμπαιγμός τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Προσποιεῖται τόν εὐσεβῆ. Πηγαίνει δῆθεν γιά νά καταθέσει τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά δέν ἀνέχεται τίς παρατηρήσεις καί δέν ἀκολουθεῖ τίς ὁδηγίες τοῦ Πνευματικοῦ. Ἐπειδή ὁ ἐξομολογούμενος ἀπωθεῖ τά αἰσθήματα τῆς ἐνοχῆς, μή θέλοντας νά παραδεχθεῖ τά σφάλματά του, τά μεταβιβάζει στούς ἄλλους καί ἐκφράζει προσωπικά παράπονα πού ἔχει γι’ αὐτούς, ἀλλά καί γιά τόν ἴδιο τόν Πνευματικό. Τολμᾶ, μάλιστα, νά ἐλέγχει τόν Πνευματικό γιά τίς ἀπόψεις καί τίς θέσεις του πάνω σέ διάφορα θέματα, τά ὁποῖα εἶναι ἄσχετα μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως. Ἐάν τύχει δέ, λόγῳ θέσεως, νά ἐπηρεάζει μιά ὁμάδα ἀνθρώπων, τότε τούς ἐπιστρατεύει καί αὐτούς ὥστε καί ἐκεῖνοι –ἐν εἴδει κασέτας μαγνητοφώνου– νά ἐπαναλαμβάνουν τά ἴδια παράπονα τήν ὥρα πού ὑποτίθεται ὅτι ἐξομολογοῦνται»67. Πολλοί κατηγοροῦν τόν Πνευματικό γιά σκληρότητα, αὐστηρότητα καί ἔλλειψη διάκρισης. Ὑπόβαθρο ὅλων αὐτῶν συνήθως εἶναι ἡ ἔλλειψη ἀληθινῆς μετανοίας καί διάθεσης γιά θεραπεία ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἐξομολογουμένου. Ὁ π. Σωφρόνιος, ὁ ὁποῖος, πρίν μεταβεῖ στήν Εὐρώπη, ἦταν Πνευματικός σέ πέντε Ἁγιορείτικα μοναστήρια, γράφει τά ἑξῆς: «Ἡ ψυχολογία τῶν μοναχῶν, ἡ ὑπομονή καί ἡ ἀντοχή τους ὑπερέβαινε ὅλους καί ὅλα (ὅσα ἐν Εὐρώπῃ συνήντησα) σέ τέτοιον βαθμό, ὥστε δέν εὕρισκα οὔτε λόγους, οὔτε ἐξωτερικούς τρόπους ἐπικοινωνίας. Ἐκεῖνο τό ὁποῖο οἱ μοναχοί ἀποδέχονται μετ’ εὐγνωμοσύνης, στην Εὐρώπη συνέτριβε τούς ἀνθρώπους. 65 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Πε ρί π ρο σ ε υ χ ῆ ς, Β’ περί τ ο ῦ ἔ ργ ο υ τ ο ῦ π ν ε υ μα τ ικ οῦ π ατ ρό ς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 213, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 66 Ὅ.π. σελ. 209. 67 Μητροπολίτη Κυρηνείας Παύλου, Ἡ ψυ χο λο γ ία τ ῶ ν ἐ ξο μ ολ ο γο υ μ έν ω ν ἐ π ι πολ α ί ω ς, http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 33

Πολλοί μέ ἀπεστρέφονταν ὡς ἀσυνήθιστα σκληρό καί δή σκληρό μέχρι διαστροφῆς τοῦ Εὐαγγελικοῦ πνεύματος τῆς ἀγάπης. Καί ἐγώ κατανοοῦσα αὐτές τους τις κρίσεις ἀντιλαμβανόμενος ὅτι τά «μέτρα» τῶν μοναχῶν διέφεραν βαθέως ἀπό τά μέτρα τῶν ἀνθρώπων τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὁ πλέον ἀφύσικος, ὄχι μόνον γιά τούς ἀνθρώπους τῶν καιρῶν τοῦ «Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ», ἀλλά καί γιά τούς σημερινούς ἀνθρώπους, θά ἦτο ὁ Χριστός. Ποιός μπορεῖ ν’ ἀκούσει τόν Χριστό ἤ πόσο μᾶλλον νά Τον ἀκολουθήσει; Ἐκεῖνο πού δίδονταν στούς μοναχούς μετά τήν παρέλευση δεκαετιῶν πένθους οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι θέλουν νά τό λάβουν σέ σύντομο χρονικό διάστημα καί μάλιστα κατά τήν διάρκεια ὀλίγων ὡρῶν εὐχάριστης «θεολογικῆς» συζητήσεως. Οἱ λόγοι τοῦ Χριστοῦ –κάθε λόγος Του ἦλθε στόν κόσμο αὐτόν Ἄνωθεν- ἀνήκουν στήν σφαίρα ἄλλων διαστάσεων καί δέν ἀφομοιώνονται ἀλλιῶς παρά μόνον μέ τήν παρατεταμένη προσευχή μετά πολλῶν δακρύων. Χωρίς αὐτήν τήν προϋπόθεση, θά παραμένουν ἐσαεί ἀκατανόητοι στόν ὁσοδήποτε –ἔστω καί θεολογικῶς– «πεπαιδευμένο» ἄνθρωπο»68. 7) Μερικά σημεῖα πού πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαιτέρως. 7.1 Εἶναι πολύ σημαντικό νά μήν ἀναβάλλουμε τήν ἐξομολόγηση. Ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει κάποια σημαντική πτώση, θά πρέπει ἀμέσως νά τρέξουμε νά ὁμολογήσουμε ἐν μετανοίᾳ τό σφάλμα μας στόν Πνευματικό. «Ὅσο κρατᾶς ἕνα χαλασμένο πρᾶγμα», ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, «τόσο χαλάει. Γιατί νὰ ἀφήσει νὰ περάσουν ἕνας-δύο μῆνες γιὰ νὰ πάει στὸν Πνευματικὸ νὰ τὸ ἐξομολογηθεῖ; Νὰ πάει τὸ συντομότερο. Ἂν ἔχει μία πληγὴ ἀνοιχτή, θὰ ἀφήσει νὰ περάσει ἕνας μήνας γιὰ νὰ τὴν θεραπεύσει; Οὔτε νὰ περιμένει νὰ πάει ὅταν θὰ ἔχει πολὺ χρόνο ὁ Πνευματικός, γιὰ νὰ ἔχει πιὸ πολλὴ ἄνεση. Αὐτὸ τὸ ἕνα σφάλμα, τὰκ- τὰκ, νὰ τὸ λέει ἀμέσως καὶ μετά, ὅταν ὁ πνευματικὸς θὰ ἔχει χρόνο, νὰ πηγαίνει γιὰ πιὸ πολύ, γιὰ μία συζήτηση κ.λπ.»69. 7.2 Ἐπίσης, στήν ἐξομολόγηση θά πρέπει νά λέμε τά δικά μας σφάλματα καί μόνο αὐτά, χωρίς νά καθυστεροῦμε. «Προσοχή λοιπόν!», ἐπισημαίνει ὁ π. Παῦλος. «Ἐξομολογούμαστε τίς δικές μας ἁμαρτίες καί ὄχι τίς ἁμαρτίες ἄλλων. Καί ὁμολογοῦμε τίς ἁμαρτίες χωρίς περιστροφές, δικαιολογίες καί ἱστορίες. Ἡ προσπάθεια νά δικαιολογήσουμε τίς ἁμαρτίες μας δείχνει ὅτι στήν πραγματικότητα δέν ἔχουμε μετανοήσει γι᾽αὐτές. Στήν περίπτωση αὐτήν: καί ὁ ἐξομολογούμενος δέν ἀναπαύεται ψυχικά ἀλλά καί ὁ ἱερέας καταπονεῖται. Διότι, ἀκριβῶς, δέν γίνεται σωστή ἐξομολόγηση. Δέν εἶναι σωστό, λοιπόν, νά μακρηγορεῖ κανείς στήν ἐξομολόγηση. Ὁμολογοῦμε σύντομα τίς ἁμαρτίες μας, μέ μετάνοια καί συναίσθηση, καί δεχόμαστε μέ ἐμπιστοσύνη τίς ὅποιες συμβουλές τοῦ ἐξομολόγου. Ἰδιαιτέρως, δέν χρειάζεται ἀνάλυση στίς λεγόμενες σαρκικές ἁμαρτίες. Τίς ὁμολογοῦμε μέ λιτό καί ἐπιγραμματικό τρόπο. Γι᾽ αὐτό καί δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά καθυστερεῖ κανείς στό 68 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Π ε ρί π ρο σ ευ χ ῆ ς , Β’ π ε ρί τ οῦ ἔ ργο υ τ ο ῦ π νε υ μα τ ι κο ῦ πα τ ρό ς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 216, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 69 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σ ωσ τ ή ἐ ξ ο μολ ό γ η σ η, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 34

ἐξομολογητήριο. Ἄν ὑπάρχει κάποιο ἰδιαίτερο πρόβλημα πρός συζήτηση, θά πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ κάποιαν ἄλλη ὥρα πέραν τῆς ἐξομολογήσεως καί ὁπωσδήποτε ὄχι πρό τῶν μεγάλων ἑορτῶν τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα. Ἐκείνη τήν περίοδο τό πρόγραμμα τοῦ ἱερέα εἶναι ἀρκετά βεβαρημένο»70. Ἔλεγε καί ὁ πατήρ Παΐσιος σχετικά μ’ αὐτό: «Δὲν χρειάζεται ὥρα πολλὴ γιὰ νὰ δώσω εἰκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μου. Ὅταν ἡ συνείδηση δουλεύει σωστά, δίνει ὁ ἄνθρωπος μὲ δύο λόγια εἰκόνα τῆς καταστάσεώς του. Ὅταν ὅμως ὑπάρχει μέσα του σύγχυση, μπορεῖ νὰ λέει πολλὰ καὶ νὰ μὴ δίνει εἰκόνα. Νά, βλέπω, μερικοί μοῦ γράφουν ὁλόκληρα τετράδια, εἴκοσι-τριάντα σελίδες ἀναφορᾶς –μὲ μικρὰ γράμματα– καὶ μερικὲς σελίδες ὑστερόγραφο... Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφουν μποροῦσαν νὰ τὰ βάλουν σὲ μία σελίδα»71. 7.3 Ὄχι στό συναίσθημα τῆς αὐταρέσκειας καί στήν ἰδέα ὅτι εἴμαστε καλοί ἤ ὅτι πᾶμε καλά. «Συχνά τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο ἀποχωρεῖ ἀπό ἐμᾶς», παρατηρεῖ ὁ π. Σωφρόνιος, «γιά ἐκεῖνες ἢ τὶς ἄλλες κινήσεις τῆς καρδιᾶς ἢ τῆς σκέψης μας. Εἶναι ὅμως δυνατὴ ἡ ἐγκατάλειψη καὶ γιὰ τὸν λόγο ὅτι τὸ Πνεῦμα μᾶς βλέπει ἀναπαυμένους καὶ ἱκανοποιημένους μέ αὐτὰ ποὺ ἔχουμε ἤδη λάβει ἢ ἐπιτύχει καὶ ἀποχωρεῖ γιά νά μᾶς ἀποδείξει ὅτι ἀκόμα ἀπέχουμε πολύ ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ὀφείλουμε νὰ εἴμαστε»72. Ἡ ἐν ταπεινώσει καί ὑπακοῇ πορεία εἶναι ἡ μόνη ἀσφαλής. Τότε καί ἡ ἐξομολόγηση μᾶς ὠφελεῖ. 7.4 Ὅταν νομίζουμε ὅτι δέν ἔχουμε νά ποῦμε τίποτε, ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο νά μήν παρακολουθοῦμε σωστά τόν ἑαυτό μας. «Ἡ μή σωστή παρακολούθηση τοῦ ἑαυτοῦ μας», ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος, «εἶναι ἡ αἰτία τοῦ νά νομίζει ὁ ἄνθρωπος ὅτι δέν χρειάζεται νά ἐξομολογηθεῖ. Καί συνέχιζε: «Ἡ ἐξομολόγηση εἶναι Μυστήριο. Νὰ πηγαίνεις καὶ ἁπλὰ νὰ λὲς τὶς ἁμαρτίες σου. Γιατί τί νομίζεις; Πεῖσμα δὲν ἔχεις; Ἐγωισμὸ δὲν ἔχεις; Δὲν πληγώνεις τὴν ἀδελφή; Δὲν κατακρίνεις; Μήπως ἐγὼ τί πηγαίνω καὶ λέω; Θύμωσα, κατέκρινα... καὶ μοῦ διαβάζει ὁ πνευματικὸς τὴ συγχωρητικὴ εὐχή»73. 7.5 Προσοχή στά «μικρά». Ἐπίσης, ὁ ἄνθρωπος δεν θά πρέπει νά ὑποχωρεῖ στίς λεγόμενες «μικρές» ἁμαρτίες. «Ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ», μᾶς δίδαξε ὁ Κύριος, «καὶ ἐν πολλῷ πιστός ἐστι, καὶ ὁ ἐν ἐλαχίστῳ ἄδικος καὶ ἐν πολλῷ ἄδικός ἐστιν»74 (Δηλ. ὁ πιστός στό ἐλάχιστο εἶναι πιστός καί στό πολύ, καί ὁ ἄδικος στό ἐλάχιστο εἶναι άδικος καί στό πολύ). Ἐκεῖνος πού σφάλλει, ἔστω καί λίγο, σφάλλει πολύ. Καί ἐκεῖνος πού τήρησε ὅλες τίς ἐντολές ἐκτός ἀπό μία, αὐτός εἶναι σάν νά μήν τήρησε καμμία. Τό λέγει ὁ Κύριος: 70 Πρωτοπρ. π. Γεωργίου Δορμπαράκη, http://leimwnas.blogspot.com/2011/06/blog-post_1773.html 71 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σ ωσ τ ή ἐ ξ ο μολ ό γ η σ η, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 72 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, Π ε ρί π ρο σ ευ χ ῆ ς , Β’ π ε ρί τ οῦ ἔ ργο υ τ ο ῦ π νε υ μα τ ι κο ῦ πα τ ρό ς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, σελ. 217, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 73 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σ ωσ τ ή ἐ ξ ο μολ ό γ η σ η, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 74 Λκ . 1 6 , 1 0 35

«ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος»75 (Γιατί ὅποιος τηρήσει ὅλο τόν νόμο καί φταίξει σέ ἕνα σημεῖο ἔχει γίνει ἔνοχος σέ ὅλα). Οἱ ἐντολές εἶναι ἀλληλένδετες ὅπως οἱ κρίκοι μιᾶς ἁλυσίδας. Ἄν ἀνοιχτεῖ ἔστω καί ἕνας μόνο κρίκος ἡ ἁλυσίδα δέν λειτουργεῖ. Δέν ὑπάρχουν θανάσιμες καί μή θανάσιμες ἁμαρτίες. Ὅλες οἱ ἁμαρτίες εἶναι θανάσιμες ὅταν δέν μετανοοῦμε γι’ αὐτές. Τά λεγόμενα μικρά, ὅταν χρονίζουν καί συσσωρεύονται, εἶναι ἱκανά νά ὁδηγήσουν τόν ἄνθρωπο στήν ἀπώλεια. «Καὶ οἱ μικρὲς ἁμαρτίες», δίδασκε ὁ Γέρων Παΐσιος, «ἔχουν καὶ αὐτὲς βάρος. Ὅταν πήγαινα στὸν παπα-Τύχωνα νὰ ἐξομολογηθῶ, δὲν εἶχα τίποτε σοβαρὸ νὰ πῶ καὶ μοῦ ἔλεγε: Ἀμμούδα, παιδάκι μου, ἀμμούδα! Οἱ μικρὲς ἁμαρτίες μαζεύονται καὶ κάνουν ἕναν σωρὸ ἀμμούδα, ποὺ εἶναι ὅμως βαρύτερη ἀπὸ μία μεγάλη πέτρα. Ὁ ἄλλος ποὺ ἔχει κάνει ἕνα ἁμάρτημα μεγάλο, τὸ σκέφτεται συνέχεια, μετανοεῖ καὶ ταπεινώνεται. Ἐσὺ (ἔλεγε ἀπευθυνόμενος σέ μοναχή) ἔχεις πολλὰ μικρά. Ἐὰν ὅμως ἐξέτασεις τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες ἐσὺ μεγάλωσες καὶ τὶς συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες μεγάλωσε ὁ ἄλλος, θὰ δεῖς ὅτι εἶσαι χειρότερη ἀπὸ ἐκεῖνον»76. Τά «μικρά» γιά αὐτούς πού ἔχουν γνώση τῆς Πνευματικῆς ζωῆς δέν εἶναι μικρά. 7.6 Ὄχι γενικολογίες ἤ ἀοριστολογίες. Ἕνα ἄλλο σημεῖο προσοχῆς εἶναι ὅτι ἡ ἐξομολόγηση δεν θά πρέπει νά εἶναι γενικόλογη, τοῦ τύπου: «Πάτερ ἔχω κάνει ὅλες τίς ἁμαρτίες», ἤ γεμάτη ἀοριστολογίες. «Νὰ προσπαθεῖς», συμβούλευε ὁ Γέρων Παΐσιος πνευματικό του παιδί, «νὰ εἶσαι συγκεκριμένη στὴν ἐξομολόγησή σου. Δὲν φθάνει νὰ πεῖ κανεὶς λ.χ. ζηλεύω, θυμώνω κ.λπ., ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ πεῖ τὶς συγκεκριμένες πτώσεις του, γιὰ νὰ βοηθηθεῖ. Καὶ ὅταν πρόκειται γιὰ κάτι βαρύ, ὅπως ἡ πονηριά, πρέπει νὰ πεῖ καὶ πῶς σκέφθηκε καὶ πῶς ἐνήργησε, ἀλλιῶς κοροϊδεύει τὸν Χριστό. Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ὁμολογεῖ τὴν ἀλήθεια στὸν Πνευματικό, δὲν τοῦ ἀποκαλύπτει τὸ σφάλμα του, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ τὸν βοηθήσει, παθαίνει ζημιά ὅπως καὶ ὁ ἄρρωστος, πού κάνει μεγάλο κακὸ στὴν ὑγεία του, ὅταν κρύβει τὴν πάθησή του ἀπὸ τὸν γιατρό. Ἐνῶ, ὅταν ἐκθέτει τὸν ἑαυτὸ του ὅπως ἀκριβῶς εἶναι, τότε ὁ Πνευματικὸς μπορεῖ νὰ τὸν γνωρίσει καλύτερα καὶ νὰ τὸν βοηθήσει πιὸ θετικά»77. 7.7 Ὄχι «ἐξαπάτηση» τοῦ Πνευματικοῦ. «Ἡ δύναμη τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως εἶναι ἀνυπολόγιστη», σημειώνει ὁ π. Παῦλος καί συνεχίζει: «Δέν ἐπενεργεῖ ὅμως πάνω μας χωρίς τήν δική μας ἐλεύθερη συνεργασία. Νά ἔχουμε συναίσθηση τῆς ἱερότητας τοῦ Μυστηρίου καί νά προσερχόμαστε σ’ αὐτό μέ βαθειά ταπείνωση, εἰλικρίνεια καί συντετριμμένη καρδιά. Μόνο ὅσοι βιώνουν τήν μετάνοια καί ἐξομολογοῦνται πλήρως καί τελείως τίς ἁμαρτίες τους φεύγουν ἀναπαυμένοι, χαρούμενοι καί εἰρηνικοί, μέ τό 75 Ἰα κ . 2 , 1 0 76 Ὅ.π. 77 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σ ωσ τ ή ἐ ξ ο μολ ό γ η σ η, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 36

Ἅγιο Πνεῦμα νά τούς ἐπισκιάζει. Ὅσοι νομίζουν ὅτι ξεγελοῦν τόν Πνευματικό, γελιοῦνται οἱ ἴδιοι, παίζοντας θέατρο καί ἐξοργίζοντας τόν Θεό. Ἄν συνεχίσουν μέ αὐτή τήν λανθασμένη τακτική φεύγουν δυστυχῶς ἀπό τήν παροῦσα ζωή ἀμετανόητοι πρός αἰωνία ἀπώλεια»78. 7.8 Ἐκζήτηση συγγνώμης καί ἀγάπη μέ ὅλους. Ἀναγκαία βέβαια προϋπόθεση γιά νά συγχωρηθοῦμε καί νά εἶναι ἔγκυρη ἡ ἐξομολόγησή μας εἶναι τό νά συγχωρήσουμε καί νά ζητήσουμε συγχώρηση ἀπό ὅλους. «Ὅταν κανεὶς ἀδικήσει ἢ πληγώσει μὲ τὴν συμπεριφορὰ του ἕναν ἄνθρωπο», παρατηρεῖ ὁ Γέρων Παΐσιος, «πρέπει πρῶτα νὰ πάει νὰ τοῦ ζητήσει ταπεινὰ συγχώρηση, νὰ συμφιλιωθεῖ μαζί του, καὶ ἔπειτα νὰ ἐξομολογηθεῖ τὴν πτώση του στὸν Πνευματικό, γιὰ νὰ λάβει τὴν ἄφεση. Ἔτσι ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἂν πεῖ τὸ σφάλμα του στὸν Πνευματικό χωρὶς προηγουμένως νὰ ζητήσει συγχώρηση ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ποὺ πλήγωσε, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰρηνεύσει ἡ ψυχή του· γιατί δὲν ταπεινώνεται. Ἐκτὸς καί ἂν ὁ ἄνθρωπος ποὺ πλήγωσε ἔχει πεθάνει ἢ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν βρεῖ, γιατί ἄλλαξε κατοικία καὶ δὲν ἔχει τὴ διεύθυνσή του, γιὰ νὰ τοῦ ζητήσει ἔστω καὶ γραπτῶς συγγνώμη, ἀλλὰ ἔχει διάθεση νὰ τὸ κάνει, τότε ὁ Θεὸς τὸν συγχωρεῖ, γιατί βλέπει τὴ διάθεσή του»79. Ἄν ὁ ἄνθρωπος ζητήσει συγγνώμη καί ὁ ἄλλος δέν τόν συγχωρήσει, τότε, δίδασκε ὁ π. Παΐσιος, πρέπει «νὰ κάνουμε προσευχὴ νὰ μαλακώσει ὁ Θεὸς τὴν καρδιά του. Ὑπάρχει ὅμως περίπτωση νὰ μὴ βοηθάει ὁ Θεὸς νὰ μαλακώσει ἡ καρδιά του, γιατί, ἂν μᾶς συγχωρήσει, μπορεῖ νὰ ξαναπέσουμε στὸ ἴδιο σφάλμα»80. 7.9 Ὄχι δικαιολόγηση τοῦ ἑαυτοῦ μας Στήν ἐξομολόγηση πηγαίνουμε γιά νά αὐτοκατηγορηθοῦμε καί ὄχι νά δικαιολογηθοῦμε ἤ νά παρουσιάσουμε τίς «ἀρετές» μας. Καλλίτερα νά εἴμαστε ἄτεγκτοι καί αὐστηροί μέ τόν ἑαυτό μας παρά νά ἀναζητοῦμε ἐλαφρυντικά. «Αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ προσέξει», ἔλεγε ὁ π. Παΐσιος ἀναφερόμενος σ’ αὐτόν πού ἐξομολογεῖται, «εἶναι νὰ μὴ δικαιολογεῖ τὸν ἑαυτὸ του κατὰ τὴν ἐξομολόγηση. Ἐγώ, ὅταν πάω νὰ ἐξομολογηθῶ καὶ πῶ λ.χ. «θύμωσα» –ἄσχετα ἂν χρειαζόταν νὰ δώσω καὶ σκαμπίλι, δὲν ἀναφέρω τὸ θέμα, γιὰ νὰ μὴ μοῦ δώσει ἐλαφρυντικὸ ὁ Πνευματικός. Ὅποιος ἐξομολογεῖται καὶ δικαιολογεῖ τὸν ἑαυτό του, δὲν ἔχει ἀνάπαυση ἐσωτερική, ὅσο ἀσυνείδητος καὶ ἂν εἶναι. Τὰ ἐλαφρυντικὰ ποὺ χρησιμοποιεῖ στὴν ἐξομολόγησή του γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδησή του. Ἐνῶ, ὅποιος ὑπερβάλλει τὰ σφάλματά του, γιατί ἔχει λεπτὴ συνείδηση, καὶ δέχεται καὶ μεγάλο κανόνα ἀπὸ τὸν Πνευματικό, αὐτὸς νιώθει ἀνέκφραστη ἀγαλλίαση. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού, ἂν κλέψουν λ.χ. μία ρώγα, νιώθουν σὰν νὰ πῆραν πολλὰ καλάθια σταφύλια καὶ σκέφτονται συνέχεια τὸ σφάλμα τους. Δὲν 78 Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος, Η ψυ χ ολο γ ί α τ ω ν εξ ο μ ολο γ ο υ μέ ν ω ν ε π ιπ ολ αί ω ς , http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html 79 Γέροντος Παϊσίου, Ἡ σ ωσ τ ή ἐ ξ ο μολ ό γ η σ η, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 80 Ὅ.π. 37

κοιμοῦνται ὅλη τὴν νύχτα, μέχρι νὰ τὸ ἐξομολογηθοῦν. Καὶ ἄλλοι, ἐνῶ ἔχουν κλέψει ὁλόκληρα καλάθια σταφύλια, δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους καὶ λένε πὼς πῆραν ἕνα τσαμπί. Αὐτοὶ ὅμως ποὺ ὄχι μόνον δὲν δικαιολογοῦν τὸν ἑαυτό τους ἀλλὰ μεγαλοποιοῦν τὸ παραμικρὸ σφάλμα τους καὶ στενοχωριοῦνται καὶ ὑποφέρουν πολὺ γιὰ μία μικρή τους ἀταξία, ξέρετε τί θεία παρηγοριὰ νιώθουν; Ἐδῶ βλέπεις τὴν Θεία Δικαιοσύνη, πῶς ὁ Καλὸς Θεὸς ἀνταμείβει. Ἔχω παρατηρήσει ὅτι ὅσοι ἐκθέτουν τὰ σφάλματά τους ταπεινὰ στὸν Πνευματικὸ καὶ ἐξευτελίζονται, λάμπουν γιατί δέχονται τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἕνας ἀπόστρατος μὲ πόση συντριβή μοῦ διηγήθηκε ὅ,τι εἶχε κάνει ἀπὸ ὀκτὼ χρονῶν παιδάκι. Ἕνα τόπι εἶχε πάρει ἀπὸ ἕνα παιδάκι γιὰ μία μόνο νύχτα –τὴν ἄλλη μέρα τοῦ τὸ ἔδωσε– καὶ ἔκλαιγε, γιατί τὸ στενοχώρησε. Ὅταν ἀποστρατεύθηκε, ἔψαξε καὶ βρῆκε ὅσους εἶχε λυπήσει ὅταν ὑπηρετοῦσε (ἄσχετα ἂν ἐκτελοῦσε καθῆκον τῆς ὑπηρεσίας του) καὶ τοὺς ζήτησε συγγνώμη! Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση! Ὅλα τὰ ἔπαιρνε ἐπάνω του. Μένει τώρα σὲ ἕνα χωριὸ καὶ τὰ χρήματά του τὰ δίνει ἐλεημοσύνη. Ὑπηρετεῖ καὶ τὴν ἡλικιωμένη μάνα του, ἐνενήντα πέντε χρόνων, κατάκοιτη μὲ ἡμιπληγία καί, ἐπειδὴ βλέπει τὸ σῶμα της, ὅταν τὴν φροντίζη, τὸν πειράζει ὁ λογισμός. «Ἂν ὁ Χὰμ, ποὺ εἶδε τὴν γύμνωση τοῦ πατέρα του, τιμωρήθηκε», λέει, «τότε ἐγώ…». Συνέχεια ἔκλαιγε. Τὸ πρόσωπο του ἦταν ἀλλοιωμένο. Πόσο διδάχθηκα ἀπὸ τὴν συντριβή του!»81. 7.10 Ὄχι ἀποχή ἀπό τήν ἐξομολόγηση μέ τήν δικαιολογία ὅτι «ἀφοῦ θά ξαναπέσω τί νά πάω;». Ὅπως κανείς δέν λέει: «Ἀφοῦ θά ξαναπεινάσω, γιατί νά φάω;» ἤ «ἀφοῦ θά ξαναλερωθῶ, γιατί νά πλυθῶ;», ἔτσι, κανείς δέν πρέπει νά ἀναβάλλει τήν ἐξομολόγηση μέ τήν σκέψη: «Ἀφοῦ θά ξαναπέσω, γιατί νά πάω νά ἐξομολογηθῶ;». Κάποτε ρώτησαν τόν π. Παΐσιο: «Γέροντα, μερικοὶ ἀπὸ φιλότιμο δὲν πᾶνε νὰ ἐξομολογηθοῦν. «Ἀφοῦ μπορεῖ νὰ ξανακάνω τὸ ἴδιο σφάλμα, λένε, γιὰ ποιὸν λόγο νὰ πάω νὰ τὸ ἐξομολογηθῶ; Γιὰ νὰ κοροϊδεύω τὸν παπᾶ;». Ἐκεῖνος τότε ἀπάντησε: - Αὐτὸ δὲν εἶναι σωστό! Εἶναι σὰν νὰ λέει ἕνας στρατιώτης ὅταν τραυματίζεται: «Ἀφοῦ ὁ πόλεμος δὲν τελείωσε καὶ μπορεῖ πάλι νὰ τραυματισθῶ, γιατί νὰ δέσω τὸ τραῦμα μου;». Ἀλλά ἂν δὲν τὸ δέσει θὰ πάθει αἱμορραγία καὶ θὰ πεθάνει. Μπορεῖ ἀπὸ φιλότιμο νὰ μὴν πηγαίνουν νὰ ἐξομολογηθοῦν, τελικὰ ὅμως ἀχρηστεύονται. Ὁ διάβολος, βλέπεις, ἐκμεταλλεύεται καὶ τὰ χαρίσματα (π.χ. τὸ φιλότιμο). Ἂν δὲν καθαρίζουμε μὲ τὴν ἐξομολόγηση τὴν ψυχή μας ὅταν πέφτουμε καὶ λερωνόμαστε, σκεπτόμενοι ὅτι πάλι θὰ πέσουμε καὶ θὰ λερωθοῦμε, προσθέτουμε λάσπες πάνω στὶς παλιὲς λάσπες καὶ εἶναι δύσκολο μετὰ νὰ καθαρίσουν»82. 81 Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Π ε ρὶ ἐξ ο μολ ο γ ή σ ε ως, Τὰ ἐλαφρυντικὰ στὴν ἐξομολόγησή μας γίνονται ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν συνείδηση, http://agiabarbarapatras.blogspot.com/2009/07/blog-post_5658.html. 82 Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Γ ι ατ ί ἡ Ἐ ξο μ ολ ό γ ηση Σώζ ε ι ; Ἀπὸ τὸ βιβλίο: Β ί ο ς το ῦ γέ ρο ν το ς Πα ϊ σ ίο υ Ἁ γ ι ο ρε ίτ ο υ, μέ νο υ θε σί ε ς , πα ρα βολ έ ς κ αί δ ιδ ά γ μα τ α, Τόμος Β’, http://sites.google.com/site/orthodoxy1054/giati-e-exomologese-sozei-gerontos-paiesiou-tou-agioreitou 38

7.11 Ὄχι ἀπόκρυψη κάποιων ἁμαρτιῶν - Ἀπομάκρυνση τῆς δαιμονικῆς ντροπῆς. Δυστυχῶς συμβαίνει καί αὐτό: Λόγῳ δαιμονικῆς ἐντροπῆς ὁ ἐξομολογούμενος μπορεῖ νά ἀποκρύψει κάποιες σοβαρότατες ἁμαρτίες. Τότε βέβαια δέν συγχωρεῖται καί δέν θεραπεύεται, διότι εἶναι ἀνειλικρινής ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ διάβολος παίρνει ἀπό τόν ἄνθρωπο τήν ντροπή ὅταν τόν σπρώχνει στήν ἁμαρτία (γιά νά τήν κάνει ἄνετα καί εὔκολα) καί τοῦ τήν ξαναδίνει ὅταν πρόκειται νά τήν ἐξομολογηθεῖ (γιά νά μήν τήν ἐξομολογηθεῖ καί θεραπευθεῖ). «Ὁ διάβολος», παρατηρεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, - «γνωρίζοντας πώς ἡ ἁμαρτία μέσα της ἔχει τὴν ντροπὴ καί ὅτι αὐτὸ μπορεῖ νὰ κρατήσει μακριά της τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἕλκεται ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, καί - γνωρίζοντας πὼς ἡ μετάνοια ἔχει τὴν παρρησία καὶ τὸ θάρρος μέσα της καὶ πὼς αὐτὸ μπορεῖ νὰ προσελκύσει στὴ μετάνοια αὐτὸν ποὺ θέλει νὰ μετανοήσει, ἀντέστρεψε τὴν τάξη τῶν πραγμάτων κι ἔδωσε στὴν μετάνοια ντροπή, ἐνῶ στὴν ἁμαρτία ἔδωσε τὸ θάρρος καὶ τὴν παρρησία! Κι ἀπὸ ποῦ φαίνεται αὐτό; Θὰ σοῦ τὸ ἐξηγήσω. Καταλαμβάνεται ἕνας ἄνθρωπος ἀπὸ μία ἐπιθυμία πονηρὴ καὶ δυνατὴ καὶ τὴν ἀκολουθεῖ· ὅπως ἕνας αἰχμάλωτος, δὲν ντρέπεται - δὲν κοκκινίζει. Πράττει τὴν ἁμαρτία. Ἴχνος ντροπῆς, πουθενὰ. Δὲν κοκκινίζει καθόλου. Ὅμως, γιὰ νὰ μετανοήσει, ντρέπεται. Μά, ἄνθρωπέ μου, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόσουν, καὶ τώρα πού ἦρθες νὰ μετανοήσεις, τώρα ντρέπεσαι; Νιώθει ντροπὴ ὁ ἄνθρωπος. Ναί, τὸ καταλαβαίνω. Μά, γιὰ πές μου, γιατί τότε πού ἔπραττε τὴν ἁμαρτία δὲν ντρεπόταν; Πράττει τὴν ἁμαρτία καὶ δὲν ντρέπεται, καὶ ντρέπεται νὰ πεῖ τὰ λόγια της μετανοίας; Δὲν εἶναι παρὰ ἔργο τῆς κακίας τοῦ διαβόλου αὐτό. Αὐτὸς εἶναι ποὺ τὴ στιγμὴ τῆς ἁμαρτίας ἐμποδίζει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθανθεῖ ντροπή καὶ τὸν ἀφήνει ἔτσι ἐκτεθειμένο ἀπέναντι στὴν ἁμαρτία· γιατί γνωρίζει ὅτι ἂν νιώσει ὁ ἄνθρωπος ντροπή θὰ φύγει μακρυὰ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Τὴ στιγμὴ πάλι τῆς μετανοίας κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ αἰσθάνεται ντροπὴ· γιατί γνωρίζει ὅτι αὐτὸς ποὺ αἰσθάνεται ντροπή δὲν φθάνει στὴν μετάνοια. Διπλὸ εἶναι τὸ κακὸ ποὺ κάνει: Ἕλκει στὴν ἁμαρτία, ἀπὸ τὴ μιά, καὶ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴ μετάνοια, ἀπ' τὴν ἄλλη. Γιατί νὰ ντρέπεσαι λοιπόν; Δὲν ἔνιωθες ντροπὴ τότε ποὺ ἔπραττες τὴν ἁμαρτία καὶ νιώθεις τώρα, ποὺ ἔρχεσαι νὰ βάλεις φάρμακο ἐπάνω στὴν πληγή; Τώρα πού ἀπαλλάσσεσαι ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τώρα ντρέπεσαι; Ὄφειλες τότε νὰ αἰσθάνεσαι ντροπὴ· ἔπρεπε τότε νὰ ντρεπόσουν· τότε, ὅταν ἔπραττες τὴν ἁμαρτία. Ἁμαρτωλὸς γινόσουν καὶ δὲν ἔνιωθες ντροπή, γίνεσαι δίκαιος καὶ ντρέπεσαι; «Λέγε τὶς ἁμαρτίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος». Ὢ μέγεθος φιλανθρωπίας τοῦ Κυρίου! Δὲν εἶπε «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ μὴν τιμωρηθεῖς», ἀλλὰ «Λέγε τὶς ἀνομίες σου σὺ πρῶτος, γιὰ νὰ γίνεις δίκαιος». Δὲν ἔφθανε πού δὲν τὸν τιμωρεῖς, τὸν κάνεις καὶ δίκαιο ἀπὸ πάνω; Ναί, καὶ πολὺ δίκαιο μάλιστα. Πρόσεξε ἀκριβῶς αὐτὰ τὰ λόγια! Λέει: Τὸν κάνω δίκαιο αὐτὸν ποὺ θὰ μετανοήσει. 39

Καὶ θέλεις νὰ μάθεις σὲ ποιὰ περίπτωση τὸ ἔκανε αὐτό; Τότε μὲ τὸν ληστή. Μὲ τὸ νὰ πεῖ ὁ ληστὴς στὸν σύντροφό του ἁπλῶς καὶ μόνο ἐκεῖνα τὰ γνωστά μας λόγια! «Μὰ οὔτε τὸν Θεὸ δὲν φοβᾶσαι ἐσύ; Κι ἐμεῖς δίκαια βέβαια ἔχουμε μιά τιμωρία, ὅπως μᾶς ἀξίζει, γιὰ ὅλα ὅσα κάναμε»· τὴν ἴδια ἐκείνη τὴν στιγμὴ τοῦ λέει ὁ Σωτήρας: «Σήμερα κιόλας μαζί μου θὰ εἶσαι στὸν Παράδεισο». Δὲν τοῦ εἶπε: «σὲ ἀπαλλάσσω ἀπὸ τὴν κόλαση κι ἀπὸ τὴν τιμωρία», ἀλλὰ τὸν βάζει στὸν Παράδεισο, ἀφοῦ τὸν κάνει δίκαιο»83. Ἑπομένως καμμιά ντροπή δέν δικαιολογεῖται. Μέ θάρρος καί ἐμπιστοσύνη στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ θά πρέπει νά ὁμολογοῦμε ὅλες τίς ἁμαρτίες μας. «Ἡ ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν», παρατηρεῖ ὁ Στάρετς Σάββας ὁ Παρηγορητής «πρέπει νά γίνεται ἐκ βάθους καρδίας, χωρίς τήν παραμικρή ἀπόκρυψη ἤ δικαιολογία τοῦ ἑαυτοῦ μας. Καί ὅποιος καλύπτει κάτι στήν ἐξομολόγηση, ἐκεῖνος ἰδιαίτερη διπλῆ ἁμαρτία παίρνει στήν ψυχή του. Ἄν, ἔχοντας ἀνάγκη τόν γιατρό γιά τήν ἀνημπόρια σου, κρύβεις τήν ἀσθένειά σου, τότε δέν σώζεσαι ἀπό τήν ἀθεράπευτη σήψη. Δέν πρέπει νά ντρέπεσαι νά ἀποκαλύπτεις στόν Πνευματικό σου Πατέρα τίς ἁμαρτίες σου, ὅσο μεγάλες κι ἄν εἶναι»84. Ὁ Θεός εἶναι ἀναλλοίωτος καί εἶναι ἀγάπη. Ἀκόμη καί ὅταν εἴμαστε στήν κατάσταση τῆς ἁμαρτωλότητας, μᾶς ἀγαπάει καί προσβλέπει στή μετάνοιά μας. «Ἔχομε ἐξασφαλίσει τήν ἀγάπη Του, ὅπως καί νά φερθοῦμε», δίδασκε ὁ σεβαστός Γέροντας Πορφύριος, «ξέρομε ὅτι μᾶς ἀγαπάει»85. Ὅταν ἁμαρτάνουμε, νά μήν διστάζουμε ἀλλά νά προσερχόμαστε λέγοντας: «Κύριε, τό ἔκανα, ἔπεσα· συγχώρεσέ με»86. 7.12 Ὄχι ἀπελπισία, ἀλλά οὔτε καί ἀδιαφορία Ὁ διάβολος προσπαθεῖ εἴτε νά ἀπελπίσει τόν ἄνθρωπο γιά τήν σωτηρία του, εἴτε νά τόν ρίξει στήν ἀμέλεια (μέ τήν σκέψη ὅτι ὁ Θεός εἶναι φιλάνθρωπος καί θά τόν συγχωρήσει, ὁπότε δέν χρειάζεται μετάνοια καί ἐξομολόγηση). Ὁ χριστιανός θά πρέπει νά πολεμᾶ ἐναντίον καί τῶν δύο. «Ὑπάρχουν δύο εἴδη ἀσθένειας», εὔστοχα σημειώνει ὁ Στάρετς Σάββας, «τά ὁποῖα χρησιμεύουν σέ κάποιους σάν αἰτία τῆς ἀμετανοησίας, τῆς μή ἐγκαταλείψεως τῶν ἁμαρτιῶν τους. Ἡ πρώτη ἀρρώστεια εἶναι ἡ πλήρης ἀπελπισία γιά την σωτηρία τους καί ἡ δεύτερη εἶναι ἡ ὑπερβολική ἐλπίδα στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀπελπισία συνίσταται στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος, συναισθανόμενος τό πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν του, δέν ἐλπίζει πλέον νά λάβει γι’ αὐτές συγχώρηση ἀπό τόν Θεό, βυθιζόμενος ἀκόμη περισσότερο στήν ἄβυσσο τῆς ἀνομίας. 83 Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Λό γ ο ς γ ιὰ τ ὴ μ ε τά νο ια , http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130 84 Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ, Δ ιδ α χὲ ς το ῦ Στ ά ρετ ς Σά ββα , μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, ἀποσπάσματα πού ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του: Π ε ρὶ ἁ πλ ό τ ητ α ς - Π ε ρὶ με τα νο ί α ς, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13 85 Γέροντος Πορφυρίου, Β ίο ς κ α ί Λ ό γο ι, Ζ΄, σελ. 229. 86 Ὅ.π., σελ. 229. 40

Τά κακά πνεύματα χρησιμοποιοῦν τήν ἀπελπισία καί ὁδηγοῦν τόν ἄνθρωπο στόν τέλειο ὄλεθρο. Μέχρι νά πέσουμε, οἱ δαίμονες μᾶς παρουσιάζουν τόν Θεό ὡς φιλάνθρωπο, ἀλλά μετά τήν πτώση μας ὡς ἀδυσώπητο. Μήν πιστεύεις τόν ψεύτη διάβολο, μήν χάνεις τήν ἐλπίδα σου στήν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας στόν νοῦ σου τόν προφητικό λόγο: «Μή ἐπίχαιρέ μοι, ἡ ἐχθρά μου, ὅτι πέπτωκα· καί ἀναστήσομαι, διότι ἐάν καθίσω ἐν τῷ σκότει, Κύριος φωτιεῖ μοι»87 (δηλ. ἂς μὴ χαιρεκακεῖ ἐναντίον μου ἡ παράταξη τῶν ἐχθρῶν μου γιὰ τὴν σημερινή μου πτώση. Θὰ σηκωθῶ ὅμως, διότι, ἔστω καὶ ἂν τώρα βρίσκομαι μέσα στὰ σκοτάδια, θὰ ἀποστείλη πρὸς ἐμὲ ὁ Κύριος τὸ φῶς τῆς σωτηρίας μου.). Καμμία ἁμαρτία δέν εἶναι ἀσυγχώρητη, πλήν τῆς ἀμετανόητης. Ὁ Ἰούδας ὁ προδότης θά συγχωρεῖτο, ἄν μετανοοῦσε. Τίποτε δέν συγκρίνεται μέ τήν γενναιοδωρία τοῦ Θεοῦ, τίποτε δέν τήν ξεπερνᾶ. Γι’ αὐτό, ὅποιος ἀπελπίζεται εἶναι αὐτόχειρας. Ὅποιον προσέρχεται μέ εἰλικρίνεια στόν Θεό, ἐκεῖνον δέν τόν ἀφήνει νά πέσει τελείως, ἀλλά, βλέποντας τήν ἀδυναμία του, συνεργεῖ καί τόν βοηθᾶ φανερά ἤ μυστικά, δίνοντάς του Ἄνωθεν χεῖρα βοηθείας. Ὅμως, τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἁμαρτωλό δέν πρέπει νά τήν χρησιμοποιοῦμε στό κακό καί στήν ἐπιείκεια γιά τίς ἁμαρτίες μας88. Ὁ Θεός ὅσο εἶναι φιλάνθρωπος, τόσο εἶναι καί δικαιοκριτής. Γι’ αὐτό, σέ ὅλους καί στόν καθένα χωριστά εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἀληθινή μετάνοια. Τούς μή μετανοοῦντες ὁ Θεός δέν τούς συγχωρεῖ»89. 7.13 Προσοχή στήν διόγκωση τῶν σφαλμάτων πού κάνει ὁ πονηρός. Ὁ διάβολος προσπαθεῖ πάντα νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἀπόγνωση καί στήν ἀπελπισία. Γι’ αὐτό καί διογκώνει τά σφάλματα μας (πού μπορεῖ νά εἶναι καί πάρα πολύ μικρά) μέ σκοπό νά μᾶς γεμίσει μέ μελαγχολία. Ρώτησαν κάποτε τόν Γέροντα Παΐσιο: «Γέροντα, ποῦ ὀφείλεται ἡ μελαγχολία πού ἔρχεται πολλὲς φορὲς στὴν ψυχή;». Καί ἀπάντησε: «Ἡ μελαγχολία καὶ τὸ πλάκωμα τῆς ψυχῆς ὀφείλονται συνήθως σὲ τύψεις ἀπὸ εὐαισθησία, καὶ τότε ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται νὰ ἐξομολογηθῆ, γιὰ νὰ μπόρεσῃ νὰ βοηθηθῆ ἀπὸ τὸν Πνευματικό. Γιατί, ἂν εἶναι εὐαίσθητος, μπορεῖ τὸ σφάλμα πού ἔκανε νὰ εἶναι πολὺ μικρό, ἀλλά ὁ ἐχθρὸς διάβολος νὰ τὸ μεγαλοποιῇ, νὰ τοῦ τὸ δείχνῃ μὲ μικροσκόπιο, γιὰ νὰ τόν ρίξῃ στὴν ἀπελπισία καὶ νὰ τόν ἀχρηστέψῃ. Μπορεῖ νὰ τοῦ πῇ λ.χ. ὅτι τάχα στενοχώρησε πολύ τούς ἄλλους, ὅτι τοὺς δυσκόλεψε κ.λπ., καὶ νὰ τὸν κάνῃ νὰ στενοχωριέται πιὸ πολὺ ἀπὸ ὅσο ἀντέχει. Ἀφοῦ ἐνδιαφέρεται ὁ διάβολος, γιατί δὲν πηγαίνει νὰ πειράξῃ τὴν συνείδηση ἑνὸς 87 Μ ι χ. 7 , 8 88 Δηλαδή δέν πρέπει «ἐκμεταλλευόμενοι» τήν ἀπέραντη φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ νά ἁμαρτάνουμε καί νά κρίνουμε μέ ἐπιείκεια τίς ἁμαρτίες μας. 89 Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ, Δ ιδ α χὲ ς το ῦ Στ ά ρετ ς Σά ββα , μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, ἀποσπάσματα πού ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του: Π ε ρὶ ἁ πλ ό τ ητ α ς - Π ε ρὶ με τα νο ί α ς, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13 41

ἀναίσθητου ἄνθρωπου; Ἀλλά τὸν ἀναίσθητο τὸν κάνει νὰ θεωρῇ μηδαμινὸ ἕνα μεγάλο σφάλμα του, γιὰ νὰ μὴν ἔρθῃ σὲ συναίσθηση. Πρέπει ὁ ἀνθρωπος νὰ γνωρίσῃ τόν ἑαυτὸ του ὅπως εἶναι, καὶ ὄχι ὅπως τὸν παρουσιάζει ὁ ἐχθρός διάβολος, διότι αὐτός ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ κακό μας. Ποτὲ νὰ μὴν ἀπελπίζεται, ἀρκεῖ νὰ μετανοῇ, γιατί καὶ οἱ ἁμαρτίες του εἶναι λιγότερες ἀπό τοῦ διαβόλου καὶ ἐλαφρυντικὰ ἔχει, ἐπειδὴ πλάσθηκε ἀπό χῶμα καὶ ἀπό ἀπροσεξία γλίστρησε καὶ λασπώθηκε. Γιὰ νὰ γίνῃ σωστὸς ἀγώνας, πρέπει νὰ γυρίζουμε τὴν ρόδα ἀντίθετα ἀπὸ ἐκεῖ πού τὴν γυρίζει ὁ διάβολος. Ἂν μᾶς λέῃ ὅτι εἴμαστε κάτι, νὰ καλλιεργοῦμε τὴν αὐτομεμψία. Ἂν μᾶς λέῃ ὄτι δέν εἴμαστε τίποτε, νὰ λέμε: «Ὁ Θεός θὰ μὲ ἐλέησῃ». Ἔτσι ἁπλᾶ ἄν κινῆται ὁ ἄνθρωπος, μὲ ἐμπιστοσύνη καὶ ἐλπίδα στόν Θεό, μπαίνει στήν ζωὴ του ἡ μετάνοια, ἡ ταπείνωση, καὶ ἀνεβαίνει σὲ πνευματικὰ ὕψη»90. 7.14 Προσοχή στήν ὑπερευαισθησία. Μία ἀκόμη παρεμφερής παγίδα τοῦ πονηροῦ εἶναι ἡ καλλιέργεια τῆς ὑπερευαισθησίας στόν ἄνθρωπο. Ὁταν συμβαίνει αὐτό ὁ ἄνθρωπος κάποια πράγματα-συμβάντα τά λεπτολογεῖ, τά «ψειρίζει», καί γεμίζει ἐνοχές πού μπορεῖ νά εἶναι καί τελείως ἀνυπόστατες. Εἶναι τά λεγόμενα «μορμολύκια»91, τά «σκιάχτρα», πού φτιάχνει ὁ ὑπερευαίσθητος ἄνθρωπος (μέ τήν ὑποβολή καί συνεργασία τοῦ διαβόλου) καί τρομάζει ἐκεῖ ὅπου δέν ὑπάρχει φόβος. Σ’ αὐτές τίς καταστάσεις χρειάζεται ὡς θεραπευτικό φάρμακο ἡ καλή ἀδιαφορία - ὅπως τήν ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας Παΐσιος. Κάποτε ρωτήθηκε:« Γέροντα, νὰ μᾶς λέγατε κάτι γιὰ τὴν καλὴ ἀδιαφορία». Καὶ ἀπάντησε: «Ἡ καλὴ ἀδιαφορία χρειάζεται σ’ ἕναν ὑπερευαίσθητο πού τὸν ταλαιπωρεῖ τὸ ταγκαλάκι μὲ διάφορους λογισμούς. Τότε, καλὸ εἶναι νὰ γίνῃ λίγο ἀναίσθητος –μὲ τὴν καλὴ ἔννοια– καὶ νά μὴ λεπτολογῇ μερικὰ πράγματα. Ἤ, ἀκόμη, χρειάζεται γιὰ κάποιον πού μπορεῖ σὲ πολλὰ νὰ εἶναι ἀδιάφορος ἀλλά σὲ κάτι νὰ τοῦ ἔχῃ δημιουργήσει ὁ πειρασμὸς μιὰ ὑπερευαισθησία γιὰ νὰ τὸν ἀχρηστέψῃ. Τότε, γιὰ ἕνα διάστημα θὰ τὸν βοηθήσει ἡ καλὴ ἀδιαφορία. Θέλει ὅμως παρακολούθηση. Πρέπει νὰ λέῃ τὸν λογισμό του καὶ νὰ παρακολουθῆται ἀπὸ τὸν πνευματικό, ἀλλιῶς μπορεῖ σιγὰ-σιγὰ νὰ τὰ πάρῃ ὅλα σβάρνα καὶ νὰ φθάσῃ στην ἄλλη ἄκρη, νὰ γίνῃ τελείως ἀδιάφορος»92. 7.15 Προσοχή στήν αὐτομεμψία. Ἕνα λεπτό σημεῖο πού πρέπει νά προσέξει αὐτός πού ἐξομολογεῖται καί ἀγωνίζεται πνευματικά εἶναι τό θέμα τῆς αὐτομεμψίας. Δέν πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ἔχει κακομοιριά, ἀλλά λεβεντιά. Ὑπάρχει φόβος νά ὁδηγηθεῖ ὁ ἀγωνιζόμενος πιστός στήν ἀπελπισία καί τήν ἀπραξία, ἄν ἀσκεῖ τήν αὐτομεμψία χωρίς συγχρόνως νά καλλιεργεῖ καί τήν τέλεια ἐλπίδα του στόν Θεό. 90 Γέροντος Παϊσίου, Α ὐ το μ ε μ ψία ὄ χ ι ἀ π ελ πι σ ί α, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html 91 Μορμολύκια: Σκιάχτρα, κάτι πού σκοπό ἔχει νά προκαλέσει φόβο λ.χ. τά σκιάχτρα (ψεύτικα ἀνθρωπάκια) πού βάζουμε στούς κήπους γιά νά ἀπομακρύνουμε τά πουλιά. 92 Από ποῦ προέρχονται οἱ βλάσφημοι λογισμοί, http://geron-paisios.blogspot.com/2010/06/blog-post_7272.html 42

Τέλεια ἀπελπισία ἀπό τόν ἑαυτό μας ἀλλά καί τέλεια ἐλπίδα στόν Θεό θά πρέπει νά ἔχουμε συνεχῶς. Κάποτε ρωτήθηκε ὁ π. Παΐσιος: «Δηλαδή, Γέροντα, ἡ αὐτομεμψία δὲν βοηθάει στὸν πνευματικὸ ἀγώνα;» Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: «Βοηθάει, ἀλλά θέλει διάκριση. Μπορεῖ π.χ. νὰ λέῃ κανείς στόν ἑαυτό του: Εἶσαι ἀνόητος… Νὰ τὸ λέῃ ὅμως μὲ ταπείνωση, γιὰ νὰ κοροϊδέψῃ τόν διάβολο, ἀλλά καὶ μὲ λεβεντιά, ὄχι μὲ κακομοιριά. Αὐτομεμψία, ὄχι ἀπελπισία. Σημεῖο πνευματικῆς ὠριμότητος εἶναι νὰ πιστέψω ὅτι δέν κάνω τίποτε, νὰ ἀπογοητευθῶ μὲ τὴν καλὴ ἔννοια ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου, ἀπὸ τὸ ἐγώ μου, νὰ νιώθω πώς μὲ ὅ,τι κάνω προσθέτω συνέχεια μηδενικὰ καὶ νὰ συνεχίζω τόν ἀγώνα μου ἐλπίζοντας στὸν Θεό. Τότε, ὁ καλὸς Θεός, ὅταν δῆ τὰ μηδενικά τῆς ἀγαθῆς μου προαιρέσεως, θὰ μὲ λυπηθεῖ, θὰ προσθέσει στὴν ἀρχή τὴν μονάδα καὶ θὰ πάρουν ἀξία τὰ μηδενικά μου καὶ θὰ πλουτίσω πνευματικά. Μέσα στήν ταπεινὴ κατάσταση τῆς ἀπογοητεύσεως ἀπό τόν ἑαυτό μου κρύβεται ἡ καλὴ πνευματικὴ κατάσταση»93.  93 Γέροντος Παϊσίου, Α ὐ το μ ε μ ψία ὄ χ ι ἀ π ελ πι σ ί α, http://o-kalos-poimin.blogspot.com/2011/10/blog-post_21.html 43

Γ΄ Μετά τήν ἐξομολόγηση 1) Δοξολογία, εὐχαριστία καί αἴτηση γιά ὁριστική διόρθωση. Ἀφοῦ ἐξομολογηθοῦμε θά πρέπει νά προσέξουμε πολύ. Πρῶτα, ἄς δοξάσουμε καί ἄς εὐχαριστήσουμε τόν Κύριο γιά τήν ἄπειρη συγκατάβασή Του πρός ἐμᾶς καθώς καί γιά τό ὅτι μᾶς συγχώρησε ὅλες τἰς ἁμαρτίες μας ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς μας μέχρι τώρα. Στήν συνέχεια, ἄς Τόν παρακαλέσουμε νά μᾶς βοηθήσει μέ τήν Θεία Του Χάρη, ὥστε νά μήν ξανααμαρτήσουμε ποτέ πιά. Ἄς εἴμαστε ἀποφασισμένοι: «Καλλίτερα νά πεθάνουμε, παρά νά ἐπαναλάβουμε τίς παλιές ἁμαρτίες ἤ νά κάνουμε νέες. 2) Ὄχι ἐνθύμηση τῶν ἐξομολογηθέντων ἁμαρτιῶν Ἀφ’ ὅτου ἐξομολογηθοῦμε, ἄς μήν ξαναθυμηθοῦμε τά παλιά μας ἁμαρτήματα καί μάλιστα ὅσα ἔχουν σχέση μέ τήν σάρκα. Ὁ Θεός μᾶς συγχώρησε, ἐφ’ ὅσον ἐξομολογηθήκαμε σωστά. Δέν πρέπει νά τά ξαναποῦμε σέ κάποιαν ἄλλη μας ἐξομολόγηση, μέ τήν σκέψη ὅτι ἴσως ὁ Θεός δέν μᾶς συγχώρησε τήν πρώτη φορά. Αὐτό εἶναι ἀπιστία ἀπέναντι στό Μυστήριο τῆς Μετανοίας-Ἐξομολογήσεως. Ἐφ’ ὅσον ὁ Πνευματικός μᾶς διάβασε τήν συγχωρητική εὐχή, τό θέμα ἔχει λήξει. Οἱ ἁμαρτίες μας ἐξαλείφθηκαν καί ἐμεῖς βγαίνουμε ἀπό τό Ἐξομολογητήριο, ὡς ἀπό τήν κολυμβήθρα τοῦ Ἁγίου Βαπτίσματος, πεντακάθαροι καί πάναγνοι. Κάποτε ρωτήσαν τόν Πατέρα Παΐσιο: - Γέροντα, μετὰ τὴν ἐξομολόγηση δικαιολογεῖται νὰ νιώθῃς βάρος; Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: - Γιατί νὰ νιώθῃς βάρος; Μὲ μιά σωστὴ ἐξομολόγηση σβήνουν ὅλα τὰ παλιά. Ἀνοίγονται νέα τεφτέρια. Ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ ἀλλάζει τελείως ὁ ἄνθρωπος. Χάνονται ἡ ταραχή καί ἡ ἀγριάδα, τὸ ἄγχος, καὶ ἔρχονται ἡ γαλήνη καὶ ἡ ἠρεμία. Τόσο αἰσθητὸ εἶναι αὐτὸ (ἀκόμη καὶ ἐξωτερικά), ποὺ λέω σὲ μερικοὺς νὰ φωτογραφηθοῦν πρὶν ἀπὸ τὴν ἐξομολόγηση καὶ μετὰ τὴν ἐξομολόγηση, γιὰ νὰ διαπιστώσουν καὶ οἱ ἴδιοι τὴν καλὴ ἀλλοίωση· γιατί στὸ πρόσωπο ζωγραφίζεται ἡ ἐσωτερικὴ πνευματικὴ κατάσταση. Τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας κάνουν θαύματα. Ὅσο πλησιάζει κανεὶς στὸν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό, θεώνεται, καὶ ἑπόμενο εἶναι νὰ ἀκτινοβολῇ καὶ νὰ προδίδεται ἀπὸ τὴν θεία Χάρη. - Δηλαδή, Γέροντα, μετὰ ἀπὸ μία εἰλικρινή ἐξομολόγηση νιώθεις ἀμέσως χαρά; - Ὄχι πάντοτε. Μπορεῖ καὶ νὰ μὴ χαρῇς ἀμέσως, ἀλλὰ σιγὰ-σιγὰ γεννιέται μέσα σου ἡ χαρά. Μετὰ τὴν ἐξομολόγηση χρειάζεται ἡ φιλότιμη ἀναγνώριση. Νὰ νιώθῃς ὅπως αὐτὸς ποὺ τοῦ χαρίζεται ἕνα χρέος ποὺ ἔχει, καὶ ἀπὸ φιλότιμο αἰσθάνεται εὐγνωμοσύνη καὶ ὑποχρέωση πρὸς τὸν εὐεργέτη του. Νὰ εὐχαριστῇς τὸν Θεό, ἀλλὰ συγχρόνως νὰ ζῇς καὶ τὸ ψαλμικό: «τὴν ἀνομίαν μου ἐγὼ γινώσκω καὶ ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού ἐστι διαπαντός», γιὰ νὰ μὴν ξεθαρρεύῃς καὶ ἐπαναλαμβάνῃς τὰ ἴδια σφάλματα. - Γέροντα, διάβασα κάπου ὅτι οἱ δαίμονες θὰ μᾶς βασανίσουν στὴν ἄλλη ζωὴ ἀκόμη καὶ γιὰ ἕναν κακὸ λογισμὸ ποὺ δὲν ἐξομολογηθήκαμε. 44

- Κοίταξε, ὅταν ὁ ἄνθρωπος μετανοήσῃ καὶ πῇ στὸν Πνευματικὸ ὅ,τι θυμόταν, χωρὶς νὰ ἔχῃ τὴν πρόθεση νὰ κρύψῃ κάτι, τελείωσε· τὰ ταγκαλάκια δὲν ἔχουν καμμία ἐξουσία ἐπάνω του. Ὅταν ὅμως δὲν ἐξομολογηθῇ ἐν γνώσει του μερικὲς ἁμαρτίες του, θὰ βασανίζεται στὴν ἄλλη ζωὴ γι' αὐτές. - Γέροντα, ὅταν κάποιος ἐξομολογήθηκε νεανικά του σφάλματα, ἀλλὰ πάλι τὰ σκέφτεται καὶ ταλαιπωρεῖται, εἶναι σωστὴ ἀντιμετώπιση; - Ἂν ἔχη πολλὴ συντριβὴ γιὰ τὰ νεανικά του σφάλματα καὶ τὰ ἐξομολογήθηκε, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ ταλαιπωρεῖται, ἀφοῦ ὁ Θεὸς τοῦ τὰ συγχώρησε ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ τὰ ἐξομολογήθηκε. Στὸ ἑξῆς δὲν πρέπει νὰ σκαλίζῃ τὰ παλιά, ἰδίως σαρκικὰ ἁμαρτήματα, γιατί μπορεῖ νὰ πάθῃ ζημιά. Στὸν πόλεμο π.χ. πέφτει μία χειροβομβίδα δίπλα σὲ ἕναν στρατιώτη, ἀλλὰ τὸν φυλάει ὁ Θεὸς καὶ δὲν σκάζει. Ὅταν τελειώσῃ ὁ πόλεμος, βρίσκει ὁ στρατιώτης τὴν χειροβομβίδα ποὺ δὲν ἔσκασε καὶ ἀρχίζει νὰ τὴν περιεργάζεται καὶ τελικὰ ἀνατινάζεται στὸν ἀέρα σὲ καιρὸ εἰρήνης»94. 3) Τήρηση μέ χαρά τοῦ κανόνα-ἐπιτιμίου καί τῶν συμβουλῶν- ἐντολῶν τοῦ Πνευματικοῦ. Γιά νά μήν ξαναπέσουμε ἀλλά, ἀντιθέτως, νά ἀνεβοῦμε πνευματικά, θά πρέπει νά δεχθοῦμε μέ χαρά τό θεραπευτικό ἐπιτίμιο τοῦ Πνευματικοῦ μας Πατρός καί νά τό τηρήσουμε γιά ὅσο χρόνο ἐκεῖνος μᾶς πεῖ. Ἐπίσης, θά πρέπει νά μήν ἀμελοῦμε τόν καθημερινό πνευματικό μας κανόνα (κομβοσχοίνια, μετάνοιες, πνευματική μελέτη, προσευχή κ.λπ.). Ὁ Θεός (διά τοῦ Πνευματικοῦ) δέν τιμωρεῖ, ἀλλά θεραπεύει. Ἀναγκαία, ἐπίσης, εἶναι ἡ ὑπακοή στίς συμβουλές-ἐντολές τοῦ Πνευματικοῦ μας, ὅσο καί ἄν μᾶς φαίνονται ἐπαχθεῖς ἤ δυσκολοεφάρμοστες. Ὅταν τίς ἐγκολπωθοῦμε ἐσωτερικά καί ἀποφασίσουμε νά τίς βάλουμε σέ πράξη, τότε θά γίνει τό θαῦμα πού δέν περιμένουμε. Θά διαπιστώσουμε ὄχι μόνον ὅτι εἶναι πολύ εὔκολο νά τίς ἀκολουθήσουμε ἀλλά καί ὅτι εἶναι κατ’ ἐξοχήν ἀπελευθερωτικές καί σωτήριες γιά τήν ὕπαρξή μας. 4) Ὅχι συζήτηση μέ ἄλλους τῶν ὅσων εἰπώθηκαν στήν Ἐξομολόγηση. Ὅπως ὁ ἱερέας δέν ἐπιτρέπεται νά ἀποκαλύψει τίποτε ἀπ’ ὅσα ἄκουσε, ἔτσι καί τό πνευματικό παιδί δέν πρέπει νά ἀποκαλύψει σέ κανέναν τά ὅσα τοῦ εἰπώθηκαν ἀπό τόν Πνευματικό. Αὐτά εἶναι τά προσωπικά του φάρμακα, τά ὁποῖα γιά τόν ἄλλον μπορεῖ νά ἀποβοῦν βλαπτικά. 5) Συχνή ἐξομολόγηση Καλό εἶναι νά ἐξομολογούμαστε συχνά. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς προέτρεπε τούς ἀνθρώπους: «Καί ἄν ἠμπορεῖτε νά ἐξομολογᾶσθε κάθε ἡμέραν, καλόν καί ἅγιον εἶναι. Εἰδέ καί δέν ἠμπορεῖτε καθ' ἡμέραν, ἄς εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα καί μία φορά τόν μῆνα»95. Ἡ συχνή ἐξομολόγηση συντελεῖ στήν ἀποτελεσματική πρόληψη τῶν μετά τήν ἐξομολόγηση νέων πτώσεων καί στή θεραπεία τῶν παθῶν. Ὅσο συχνότερα τόσο 94 π . Π αῒ σ ιο ς , http://agioritis.pblogs.gr/2009/09/meta-thn-exomologhsh.html 95 Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Δ ι δ α χέ ς ,Δ ι δ α χ ή Γ΄ 173-4, ἔκδ. Ἰω. Μενούνου, Ἀθήνα 1979, σ. 231. 45

καλλίτερα. Ὅταν μάλιστα ὁ ἐξομολογούμενος εἶναι ἀρχάριος στήν Πνευματική ζωή θά πρέπει πολύ συχνά νά ἐρωτᾶ, νά συμβουλεύεται καί νά ἐξομολογεῖται γιά νά μπορέσει μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τόν κοσμικό τρόπο ζωῆς καί τά πάθη. 6) Γενική Ἐξομολόγηση Ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν εἶναι καλό ὁ πιστός νά κάνει μία γενική Ἐξομολόγηση. «Ἡ γενική αὐτή Ἐξομολόγηση», δίδασκε ὁ πολυχαρισματοῦχος καί σοφός Γέροντας Πορφύριος, «θεραπεύει τόν ἄνθρωπο ὄχι μόνο ἀπό τίς βλάβες τῶν προσωπικῶν του ἁμαρτιῶν ἀλλά καί ἀπό τά ποικίλα ψυχολογικά τραύματα καθώς καί ἀπό τά βιώματα τῶν προγόνων του». Αὐτή ἡ σπουδαία λειτουργία τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολόγησης (δηλ. ἡ θεραπεία τῶν ψυχολογικῶν τραυμάτων τοῦ ἀνθρώπου), μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν π. Πορφύριο. «Ὁ κάθε ἄνθρωπος», δίδασκε, «ἔχει πάρει μέσα του καί τά βιώματα τῶν γονέων του καί εἰδικά τῆς μητέρας»96. Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού «ἀκτινοβολεῖται» ἀπό τόν Πνευματικό στήν διάρκεια μιᾶς γενικῆς Ἐξομολόγησης, ἐπουλώνει τίς ἀνοιχτές αἱμορροοῦσες πληγές τῶν τραυματικῶν βιωμάτων τοῦ παρελθόντος. Ἡ Θεία Ψυχανάλυση, ὅπως ἀποκαλοῦσε ὁ Γέροντας τήν διαδικασία τῆς γενικῆς Ἐξομολόγησης, εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή ψυχοθεραπεία. Ἐξωτερικά, ἡ γενική Ἐξομολόγηση, ὅπως τήν περιγράφει ὁ π. Πορφύριος, μοιάζει μέ τήν ψυχανάλυση. Στήν πραγματικότητα, εἶναι κάτι πάρα πολύ ἀνώτερο καί ἀποτελεσματικότερο. Στήν «κοσμική ψυχανάλυση» γίνεται μία ἀναμόχλευση τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χωρίς ὅμως δυνατότητα θεραπείας. Εἶναι μία «ἀτέλειωτη κουβέντα», ἡ ὁποία ὄχι μόνον δέν ὁδηγεῖ πουθενά ἀλλά, ἀντιθέτως, μπορεῖ καί νά βλάψει. Διά τῆς «κοσμικῆς ψυχανάλυσης» γίνεται καί ζημιά, γιατί, ὅταν κανείς: α) θυμᾶται τό παρελθόν καί β) ἀσχολεῖται μέ τά ὄνειρα (καί τά δύο αὐτά οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς ἀπαγορεύουν νά τά κάνουμε), δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἀνακατεύει τόν βοῦρκο. Ὡς ἀποτέλεσμα ἔχουμε τό «θόλωμα» τῆς ψυχῆς καί τήν ἀνάδοση «δυσωδῶν ἀναθυμιάσεων», οἱ ὁποῖες μολύνουν ἀκόμη περισσότερο τόν ἄνθρωπο. Ἡ γενική Ἐξομολόγηση ὅμως, ἐπειδή διοχετεύει τήν θεραπευτική Χάρη σ’ ὅλη τήν ψυχή μέχρι τό βάθος της, ἐνεργεῖ σάν μιά «θεία ψυχανάλυση καί ψυχοθεραπεία ἀληθινή». Ὁ π. Πορφύριος ἀναφέρει τέτοιες περιπτώσεις θεραπείας διά τῆς Γενικῆς Ἐξομολόγησης. Γιά μία κυρία, πού τήν ἐξομολόγησε, ἔλεγε: «Τήν παρακολουθοῦσα (τήν ὥρα πού τήν ἐξομολογοῦσε) μέσα στήν ψυχή της κι “ἔβλεπα” ὅτι πήγαινε Χάρη μέσα της, ὅπως τήνε κοίταζα ἐγώ»97. 96 Ὅ.π., σελ. 369. 97 Ὅ . π . , σελ. 371. 46

Ὅταν ὁ Πνευματικός εὔχεται, ἐκπέμπει ἀκτίνες θείας Χάρης πού θεραπεύουν τόν ἐξομολογούμενο. «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, οἱ ἐξομολόγοι, ἔχουν αὐτήν τήν Χάρη», ἔλεγε ὁ Γέροντας, «καί ὅταν εὔχονται τήν ἐκπέμπουν ὡς ἀγωγοί»98. Συμβούλευε κάποτε σέ πνευματικό του παιδί τά ἑξῆς: «Νά γίνεται, παιδί μου, κατά καιρούς στήν ζωή μας καί μιά γενική Ἐξομολόγηση, διότι διάφορα ψυχολογικά τραύματα ἤ διάφορα σοβαρά συμβάντα μᾶς δημιουργοῦν σωματικές ἀσθένειες. Στήν ἐξομολόγηση νά μή λέμε μόνο τά ἁμαρτήματά μας ἀλλά καί τούς διάφορους λογισμούς (π.χ. φόβου, λύπης, χαρᾶς, στενοχώριας) πού ἔχουμε ἀπό διάφορα γεγονότα πού περνᾶμε ἤ συμβάντα, ὅπως σεισμούς, θανάτους, γάμους, ὀλιγοπιστίες κ.λπ.»99. 7) Ὄχι μνησικακία Εἶναι γνωστή ἡ παραβολή τοῦ χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων100. Αὐτός (ὁ χρεώστης τῶν μυρίων ταλάντων, δηλ. ἐμεῖς) κατ’ ἀρχήν πῆρε τήν ἄφεση τοῦ χρέους του ἀπό τόν Θεό. Ἐπειδή ὅμως δέν ἄφησε τό μικρότατο χρέος πού εἶχε κάποιος σύνδουλός του (ὁ ὁποιοσδήποτε συνάνθρωπός μας) πρός αὐτόν, ὁ Βασιλιάς (ὁ Θεός) ἀκύρωσε τήν ἄφεση πού τοῦ εἶχε δώσει καί τοῦ ζήτησε πάλι τό δικό του τεράστιο χρέος. Ἄν λοιπόν κι ἐμεῖς, παρ’ ὅλο πού συγχωρηθήκαμε ἀπό τόν Θεό διά τῆς Ἐξομολογήσεως, δέν φροντίσουμε νά συγχωρήσουμε ἀπό καρδίας ὅλους τούς συνανθρώπους μας, ὅ,τι καί ἄν μᾶς ἔχουν κάνει, δέν συγχωρούμαστε τελικά. Ὁ Θεός ἀκυρώνει τήν ἄφεση πού μᾶς ἔχει δώσει, διότι κι ἐμεῖς δέν συγχωροῦμε τούς ἀδελφούς μας. Ἡ μνησικακία, ἡ ὀργή, τό μῖσος, ἡ κακία πού τρέφουμε μέσα μας, ἀκυρώνει ὅλες τίς ἐξομολογήσεις μας καί μᾶς ὁδηγεῖ στήν αἰώνια κόλαση (ὅπως τόν ἄσπλαχνο δοῦλο καί χρεώστη τῶν μυρίων ταλάντων), ἄν δέν μετανοήσουμε καί δέν συγχωρήσουμε (ἀγαπήσουμε) ἀπό καρδίας ὅλους. 8) Διόρθωση τῆς ζωῆς μας - παύση τῆς ἁμαρτίας - ἀληθινή μετάνοια. Δέν εἶναι ἀρκετό νά ἀπαριθμήσει κάποιος τίς ἁμαρτίες του μπροστά στόν Πνευματικό γιά νά ἐπιτύχει καί τήν διόρθωσή του. Θά πρέπει νά ζεῖ συνεχῶς τήν μετάνοια, τήν συντριβή, καί νά τήν ἐκφράζει –τό κατά δύναμιν– μέ μυστικούς στεναγμούς καί κρυφά δάκρυα στό «ταμιεῖον»101 του, στήν προσευχή του. Χωρίς ἐξομολόγηση πράγματι δέν μπορεῖ νά σωθεῖ ὁ ἄνθρωπος. Θά πρέπει ὅμως ἡ ἐξομολόγηση νά συνοδεύεται ἀπό ἀληθινή καί διά βίου μετάνοια, δηλαδή παύση τῶν κακῶν καί πράξη τῶν καλῶν. Ἡ λύπη πρέπει νά εἶναι ἀνάλογη τοῦ μεγέθους τῆς ἁμαρτίας καί ἡ μετάνοια νά εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς μας. «Μερικοί, ἀπό ἄγνοια ἤ ἀπό ἀπροσεξία στό ἔργο τῆς μετανοίας», διδάσκει ὁ Στάρετς Σάββας, «ἐναποθέτουν τό μυστήριο τῆς μετανοίας σέ μία μόνο ἐξομολόγηση. Νομίζουν ὅτι μέ τήν προφορική ἐξομολόγηση τῶν ἁμαρτιῶν στόν πνευματικό πατέρα καθαρίζονται μιά γιά πάντα ἀπό αὐτές. Ἀλλά εἶναι μάταιη ἡ ἐλπίδα τους. Δέν περιμένει τέτοιου εἴδους μετάνοια ἀπό μᾶς ὁ Κύριος. Θέλει ἐμεῖς νά αἰσθανθοῦμε ὅλο τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, νά πονέσουμε γι’ αὐτές, νά τίς πλύνουμε μέ καρδιακά δάκρυα συντριβῆς καί νά δώσουμε 98 Ὅ . π . , σελ. 372. 99 Ἀναστασίου Τζαβάρα, Ἀ ν α μ ν ή σ ε ι ς ἀ π ὸ τ ὸ ν γ έ ρ ο ν τ α Π ο ρ φ ύ ρ ι ο , Ἀθήνα 2001, σελ. 141. 100 Μ ατ θ. 18, 23 - 35 101 Ταμιεῖον=τό ἰδιαίτερο δωμάτιο, τό κελλί, ὁ ἰδιαίτερος χῶρος ὅπου κάποιος μπορεῖ νά ἡσυχάσει καί νά προσευχηθεῖ. 47

στήν καρδιά μας σταθερή ὑπόσχεση ὅτι θά διορθώσουμε τήν ζωή μας. Τότε μόνον ἡ μετάνοιά μας εἶναι πραγματικά εὐάρεστη στόν Θεό. Ὡς παραδείγματα τέτοιας μετανοίας χρησιμεύουν σέ μᾶς ὁ ἄσωτος υἱός, ὁ τελώνης, ἡ ὁσία Μαρία ἡ Αἰγυπτία, ὀ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ ἱερομάρτυρας Κυπριανός καί ἄλλοι. Μέ βαθειά λύπη, πρέπει νά ποῦμε ὅτι πολλοί ἀπό τούς σημερινούς χριστιανούς δέν προσφέρουν τήν πρέπουσα μετάνοια καί ἐξ αἰτίας αὐτοῦ δέν διορθώνεται ἡ ζωή τους· ἡ ἁμαρτία τούς κυριεύει, τά πάθη τους δέν τιθασσεύονται κι αὐτοί, ἀφοῦ δέν καθαρίζονται ἀπό τίς ἐσωτερικές πληγές, δέν ἀφήνουν τίς κακές τους συνήθειες καί δέν φέρουν καρπούς ἄξιους τῆς μετανοίας»102. Πολλοί ἐξομολογοῦνται, ἀλλά λίγοι μετανοοῦν καί θεραπεύονται. Ἡ μετάνοια θά πρέπει νά καλλιεργεῖται συστηματικά καί νά εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς μας. Ἡ συναίσθηση τοῦ ὅτι εἶμαι «Ὁ» ἁμαρτωλός, ὁ «πρῶτος τῶν ἁμαρτωλῶν», πρέπει νά μᾶς συνοδεύει πάντα. Τό κατά Θεόν πένθος εἶναι αὐτό πού φυλάει τίς ἀρετές καί τήν καθαρότητα, κρατώντας μας σέ ἐγρήγορση ὥστε νά μήν ξαναπέσουμε. Πάνω ἀπό ὅλα ὁ Θεῖος Ἔρωτας θά μᾶς φυλάξει ἄτρωτους ἀπό τίς προσβολές τοῦ Βελίαρ (διαβόλου) καί θά μᾶς καταστήσει πολίτες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.  102 Στάρετς Σάββα τοῦ Παρηγορητοῦ, Δ ιδ α χὲ ς το ῦ Στ ά ρετ ς Σά ββα , μετάφραση ἀπὸ τὴ ρωσικὴ γλώσσα: Πρωτοπρεσβύτερος Ἰωάννης Φωτοπουλος, ἀποσπάσματα πού ἐλήφθησαν ἀπὸ τὰ κηρύγματά του: Π ε ρὶ ἁ πλ ό τ ητ α ς - Π ε ρὶ με τα νο ί α ς, http://hristospanagia1.wordpress.com/2010/09/13 48

Ἐπίλογος «Ἄς παρακαλοῦμε λοιπόν θερμά τόν Κύριο ὥστε «τόν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καί μετανοίᾳ ἐκτελέσαι» 103 (δηλ. νά ζήσουμε τόν ὑπόλοιπο χρόνο τῆς ζωῆς μας σέ ἐν Χριστῷ κατάσταση εἰρήνης καί μετανοίας). Ἄς ζητοῦμε «μετάνοια ὁλόκληρη καί καρδιά πού θά Τόν ἀναζητᾶ μέ πόνο»104, γιά νά ἀξιωθοῦμε νά καταταχθοῦμε κι ἐμεῖς μέ τούς Ἁγίους, πού εἰσῆλθαν διά τῆς Μετανοίας στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. «Ὡς ὁ ληστής, ὡς ὁ τελώνης καί ὡς ὁ ἄσωτος» ἄς ἐξομολογούμαστε ταπεινά, γιά νά δικαιωθοῦμε ἀπό τόν Ἀγαθοδότη, Πολυέλεο καί Πολυεύσπλαχνο Κύριο καί νά ἀξιωθοῦμε τῆς ἐπουρανίου Του Βασιλείας, διά πρεσβειῶν τῆς Παναχράντου Αὐτοῦ Μητρός καί Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Πάντων τῶν Ἁγίων καί δι’ εὐχῶν τοῦ Πνευματικοῦ μας Πατρός. Ἀμήν.»  103 Μητροπολίτη Κυρηνείας Παύλου, Ἡ ψυ χο λο γ ία τ ῶ ν ἐ ξο μ ολ ο γο υ μ έν ω ν ἐ π ι πολ α ί ω ς, http://thriskeftika.blogspot.com/2010/03/blog-post_28.html. 104 Εὐχὴ τοῦ Κανόνος εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν. 49

1. Μ ατ θ. 5 Ἁγιογραφικά χωρία 2. Μ ατ θ. 12 Βιβλιογραφία 3. Μ ατ θ. 15 4. Μ ατ θ. 18 5. Λ ο υ κ. 1 3 6. Λ ο υ κ. 1 8 7. Λ ο υ κ. 1 6 8. Ἰω. 20 9. Μ ι χ. 7 10. Ἰα κ . 2 11. Α ΄ Π έ τ ρ. 5 12. Β΄ Κο ρ. 3 13. Ἡ σ . 3 0 1 Ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, - Τά εὑρισκόμενα, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος ἑβδομηκοστός, , http://www.egolpion.com/sumewn_70stos.el.aspx. - Ἅπαντα, Ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Λόγος δέκατος πρῶτος, http://eugenikos.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html 2 Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Κροστάνδης, - Προετοιμασία γιά τήν ἐξομολόγηση, synodoiporia.blogspot.com,http://osiosioannisvasilikou.blogspot.com/2011/12/blog- post_5336.html#more 3 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου - Λόγος γιὰ τὴ μετάνοια, http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1130 4 Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ - Διδαχές Γ΄, Ἐκδόσεις Ἰω. Μενούνου, Ἀθήνα 1979. 5 Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, - Περί προσευχῆς, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1993, http://youtube-istas.net/viewtopic.php?f=60&t=1785&start=30 6 Ἀναστασίου Τζαβάρα, - Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸν γέροντα Πορφύριο, Ἀθήνα 2001. 7 Γεωργίου Καζάζη, - Ὁ ἐγκληματοπροληπτικός ρόλος τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, Διπλωματική ἐργασία, Ἀθήνα, 17-1-08, http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/732/1/kazazis.pdf . 8 Γέροντος Παϊσίου, - Ἡ σωστή ἐξομολόγηση, http://hristospanagia3.blogspot.com/2011/10/blog-post_2758.html 50